ANGPahayagan ng Partido Komunista ng Pilipinas

Pinapatnubayan ng Marxismo-Leninismo-Maoismo

Mapakyas ang programang“kontra-insurhensiya”ni Duterte

Daw guba nga plaka si Rodrigo Duterte sa iyang balik-balik ngapagdeklarang mapukan sa iyang rehimen ang Bagong HukbongBayan (BHB). Bag-ohay lang, nanghulga na usab siya nga adunay

“dakung mahitabo” atubangan sa mga kapildihan sa nakapokus ug sus-tenidong mga operasyong militar ug saywar sa Armed Forces of the Phi-lippines (AFP) sa kabanikanhan.

Imbis nga mapukan, gitukmodna hinuon sa ginalunsad niiningtodo-gyera sa kumpas sa DSSP Ka-payapaan ug AFP-PNP Joint Cam-paign Kapanatagan ang minilyongkatawhan sa dalan sa militante ugarmadong pakigbisog.

Sa pangkinatibuk-an, walayyunit sa BHB ang napulbos sukadnga gitapos ni Duterte ang panag-hisgot pangkalinaw tali sa iyangrehimen ug sa National Democra-

tic Front of the Philippines. Ginai-lad lamang sa AFP ang ilang kau-galingon sa pagpanghinambog nga“nailugan” na niini og teritoryoang BHB (nga matud ni Duterte,walay kaugalingong teritoryo angBHB). Sayod kaayo ang AFP ug siDuterte sa malihukong kinaiya samga yunit gerilya sa BHB, ug ngamamahimo kining mobase asa mansa lapad nga kabanikanhan. Sa ti-buok nasud, padayon nga nang-

14 ka armas,

nakumpiska

sa BHB-IsabelaKATORSE KA ARMAS ang na-kumpiska sa BHB-Isabela sa gi-lunsad niining armadong aksyonniadtong Hulyo 5 sa BarangaySindun Bayabo, Ilagan City. Limaka pistola ang nakumpiska saoperasyong disarma batok saTask Force Kalikasan (TFK) saSityo Lagis sa maong barangay.Nakapailalum ang TFK sa pag-pangulo sa Provincial Environ-ment and Natural ResourcesOffice ug aktibong ginahulhugansa lokal nga mga pwersa sa pulisug sundalo.

Nanguna sa pagpalayas ugdemolisyon sa Sityo Lagis niadtongHunyo ang TFK kauban ang AFP ugPNP. Mikabat sa 56 ka pamilyangkapin tulo ka dekada na nga nag-ugmad dinhi ang napalayas.

EDITORYAL

"14 ka armas...," sundi sa panid 3

Bolyum L Ihap 17

Setyembre 7, 2019

www.cpp.ph

"Mapakyas...," sundi sa panid 2

Edisyong Bisaya

Setyembre 7 , 2019 ANG BAYAN2

Bolyum L Ihap 17 | Setyembre 7, 2019

UnodANG

instagram.com/prwcnewsroom

@prwc_info

cppinformationbureau@gmail.com

Editoryal: Mapakyas ang programang"kontra-insurhensiya" ni Duterte 1

14 ka armas, nasakmit sa BHB-Isabela 1

FMO sa Agusan del Norte, pakyas 4

Interbensyon sa AFP sa mga eskwelahan,

migrabe 5

Multi-trilyong badyet alang sa diktadurya 6

Korapsyon sa E-CLIP, mikaylap 7

Eskwelahan bakwit, giablihan 7

Konsultant sa NDFP, iligal nga giaresto 8

Welga sa Monde Nissin, milampus 8

Presyo sa humay, mihagba sa P7 8

Mga mag-uuma sa tabako, ginapig-ot 9

Mga kriminal, gibuhian ni Duterte 9

Sesesyon, gipakigbisugan sa West Papuan 10

alokasyon sa pondo sa katawhan(pork barrel), kikbak sa mgakontrata sa gubyerno, burukrati-kong pabor ug parte sa kita sa mgasindikato sulod sa dunot nga mgaahensya sama sa Bureau of Cor-rections, Bureau of Customs ugBureau of Internal Revenue. Nag-lumbaay usab ang iyang mga alipu-res sa suhol sa mga kriminal ngasindikato sa ismagling ug iligal ngadroga. Usa ka dakung kataw-ananang iyang "kampanya kontra-ko-rapsyon" atubangan sa makadag-hang higayon nga pagkabutyag sadagkung kaso sa korapsyon sa iyanggubyerno.

Dili luwas bisan ang kampanya"kontra-insurhensiya" sa korap ngamga upisyal ni Duterte. Minilyon naang ginasolo nga kikbak sa iyangmga heneral ug sa ilang mga ka-kunsabo nga kontraktor gikan sapagpalit sa ginamit na nga mgabarko ug helikopter, lakip ang mgaarmas, bomba ug bala nga ginaga-mit sa mga operasyong militar. Gi-nakupitan sa mga heneral ang pon-dong pang-operasyon sa ilang mgasundalo. Ginabulsa nila ang mgasweldo sa ilang mga elemento, ila-bina sa mga mag-uuma nga pugosnilang ginarekrut isip CAFGU. Gi-napuga nila bisan ang pondo alangsa pugos nga pagpasurender samga sibilyan ug pakitang-tawo ngamga proyekto ug katilingbanongserbisyo. Pinakakaylap ang maongkorapsyon sa Mindanao, kung asagitaho sa brigada ug batalyon angpinakadakung ihap sa mga “misu-render” nga mga Pulang manggu-gubat.

Labaw pa niini, mapakyas angkontra-rebolusyonaryong pakanasa rehimen tungod kay ginaatu-bang niini ang usa ka partido ughukbong bayan nga adunay taasnga disiplina ug lalum nga nakau-gat sa han-ay sa masa. Kini angpinakalig-on ug pinakakonsolida-dong pwersa nga nagabatok sa

Ang Ang Bayan ginamantala duha ka hugna matag bulan

sa Komite Sentral sa Partido Komunista ng Pi l ipinas

Ang Ang Bayan ginapagawas sa

pinulongang Pi l ipino, Bisaya, I loco,

Hi l igaynon, Waray ug Ingles.

Nagadawat ang Ang Bayan og mga

kontribusyon sa porma sa mga

artikulo ug bal ita. Ginaawhag usab

ang mga tigbasa nga magpadangat

og mga puna ug rekomendasyon sa

pagpalambo sa atong mantalaan.

"Mapakyas...," gikan sa panid 1

limbasog ang BHB nga birahan angmga yunit sa AFP nga walay hu-nong nga nangutingkay ug nagsab-wag og kaguliyang sa mga baryo ugkomunidad.

Walay duda, mapakyas ang“whole-of-nation approach” ni Du-terte, usa ka programa nga kinopyasa “whole-of-government” ug “who-le-of-society” sa "kontra-insurhen-siyang" manwal sa iyang imperyalis-tang among Amerikano. Dili matagosa mga pasundayag nga “pakigtina-bangay” sa militar sa mga ahen-syang sibil ug ang pagpatigbabaw samilitarismo ug pasismo sa iyang re-himen.

Sa kabanikanhan, “whole-of-nation” ang tawag sa AFP sa pu-gos nga pagpasurender sa mga si-bilyan, pagsabwag og kahadlok sailang mga komunidad ug paggubasa ilang panginabuhian. “Whole-of-nation” usab ang pagpamugossa AFP sa mga lokal nga gubyernonga ideklarang “persona non gra-ta” ang BHB ug ang pagbawal sa

mga “maki-Walhong grupo” nganakigbisog alang sa ilang mga ka-tungod. Laraw sa maong mga ma-niobra nga ipailalum sa kontrol samilitar ang mga sibilyang institu-syon, pukanon ang mga demokra-tikong organisasyon sa katawhanug pulihan kini sa mga pormasyonnga magpatuman sa pasistangdoktrina. Nahitabo ang kaylap ngapaglapas sa mga katungod-tawoug pagpailalum sa tibuok komuni-dad sa pagharing militar sa ngalansa “whole-of-nation”.

Mapakyas ang kampanyang"kontra-insurhensiya" ni Dutertetungod kay huyang ang iyang pag-hari. Puno ang iyang gubyerno sahilabihan ka lalum ug bangis nga in-ternal nga kontradiksyon bunga saiyang kahakog sa pondo ug pagka-hakog sa gahum. Nagkagrabe angbangiay sa han-ay sa magkaawaynga sindikatong burukrata ug kri-minal sulod sa iyang gubyerno. Da-yag nga nanagbangi ang iyang mgakaalyado alang sa mas dagkung

"Mabibigo...," sundan sa pahina 3

ANG BAYAN Setyembre 7 , 2019 3

iyang tiranya ug nanalipud sa inte-res sa katawhan. Natagamtam niiniang pagsalig ug suporta sa kataw-han nga dili ginapaagi sa pagpamu-gos ug kabangis.

Taas ang kasinatian sa PartidoKomunista ng Pilipinas ug BagongHukbong Bayan sa pagpakyas sakontra-rebolusyonaryong operasyonsa reaksyunaryong mga rehimen.Wala lang niini nalabangan ang pa-sistang diktadurya ni FerdinandMarcos sulod sa 14 ka tuig, napun-dar ug napakusog usab niini sa ti-buok nasud ang hukbong bayan.Wala kini napukan sa brutal ngamga kampanyang pagpanumpo samisunod nga mini nga mga demok-ratikong rehimen.

Subsub ang pagpursige sa BHBaron panalipdan ang katawhan gi-kan sa mga brutalidad sa gyera nganag-unang nakapunting sa mga si-bilyan. Kadungan niini, padayonang ilang pagpursige aron bag-o-hon ang mga mapanumpuong kam-panya sa rehimeng Duterte. Walaypuas ang ilang suporta sa mga Pu-lang manggugubat ug mga kadre saPartido.

Sa tibuok nasud, subsub angmga paningkamot sa katawhanaron panalipdan ang ilang mgademokratikong organisasyon ugang mga kadaugan nga deka-de-kada na nilang gipakigbisugan.Padayon ang ilang paglunsad ogmga agraryong pakigbisog ug pag-palambo sa ilang panginabuhian,kadungan sa pagtukod sa ilangmga organo sa pulitikanhong ga-hum. Sa mga lugar kung asa naga-tunhay na ang maong mga organoug ang gubyerno sa katawhan, gi-nadumalahan sa katawhan angdemokrasya sa ilang han-ay aronlabaw pang palapdon ug palig-o-non ang panaghiusa.

Sama sa panahon sa diktadur-yang Marcos, segurado ang pagku-sog sa armadong rebolusyon ugpagkusog sa pagsukol sa katawhanbatok sa tiranya.

"14 ka armas...," gikan sa panid 1"Mapakyas...," gikan sa panid 2Kadungan niini, nakumpiska sa

mga Pulang manggugubat ang usaka M14, usa ka AK47 ug pito ka pis-tola gikan sa lima ka pulis sa dihanggiharang sa BHB ang komboy saPNP sa gimuntar nilang tsekpoyntsa kasikbit nga lugar. Nakumpiskausab sa BHB ang mga bala ug rad-yong pangkomunikasyon.

Samar. Lima ka sundalo sa63rd IB ang napatay sa armadongaksyon sa BHB-Western Samarniadtong Setyembre 2 sa SityoRizal, Barangay Bulao, Basey.

Sa alas-2 sa hapon, sublingnagkaengkwentro ang lain pangyunit sa BHB tali sa usa ka kolumsa mga sundalo sa Sityo Guinpon-doan, Barangay Cogon sa pare-hong lungsod.

Ginagukod kanhi sa mga sun-dalo ang mga Pulang manggugu-bat na naglunsad og operasyongharas batok sa 63rd IB.

Niadtong Agosto 30, duha kasundalo usab ang napatay samtangupat ang nasamdan sa operasyongharas sa mga Pulang manggugubatsa Purok 1, Barangay Mabini, Ba-sey. Isip balos, walay puas nganang-istraping ang mga sundalo.Naigo nila ug nasamdan ang usa ka14 anyos nga bata.

Ang 46th IB ang mipatay sakapitan sa Barangay Beri niadtongAbril, pugos nga nagpasurendersa mga mag-uuma sa Calbiga ugPinabacdao ug nagtortyur sa tuloka mag-uuma sa Basey.

Masbate. Upat ka operasyongharas ang gilunsad sa BHB-Mas-bate niadtong Agosto 18 ug Agos-to 19 batok sa PNP ug 2nd IB.Niadtong Agosto 18, giharas samga Pulang manggugubat ang de-tatsment sa mga pulis sa Bara-ngay Bayombon, Masbate City. Samisunod nga adlaw, usa ka sunda-lo ang napatay sa operasyong is-nayp sa BHB sa detatsment sa2nd IB sa Del Carmen, Uson. Saparehong adlaw, gipabuthan usabsa BHB ang mga detatsment sa

PNP sa Guiwanon, Barangay Da-nao, San Jacinto ug sa San Rafael,San Pascual.

Negros Occidental. Giambussa BHB-North Negros ang tropa sa79th IB sa Sityo Moreno, BarangayPaitan, Escalante City niadtongAgosto 31. Tulo ka sundalo angnasamdan. Walay puas nga nag-pabuto ang mga sundalo, bisan salugar kung asa maigo nila ang ilangkaugalingong tropa. Gibanabanang10 ang napatay sa AFP sa kaugali-ngon niining pwersa.

Sa takuban sa "peace anddevelopment," halos usa ka tuigna nga ginaokupa sa 79th IB angBarangay Paitan ug ginahasol angpanginabuhian ug kinabuhi sa ka-tawhan dinhi. Pugos nila nga gi-napasurender ang mga sibilyan.Aduna usay nataho nga mga kasosa iligal nga pagpangaresto ugekstrahudisyal nga pagpamatay.Ang kumpanyang operasyongkombat ug nagkadaghang presen-sya sa militar sa mga barangay saEscalante ang nagtukmod sa mgaresidente nga mobakwit.

Setyembre 7 , 2019 ANG BAYAN4

FMO sa Agusan del Norte, pakyas

Ginatabunan sa Armed Forces of the Philippines ang kamatuuran nga pak-yas ang focused military operation (FMO) nga gilunsad niini sa Mt. Hilong-

hilong sa North Eastern Mindanao niadtong milabayng bulan aron makapang-hambog ug likayan ang kaulaw. Kini ang pamahayag ni Ka Sandara Sidlakan,tigpamaba sa Bagong Hukbong Bayan (BHB)-North Eastern Mindanao Region,niadtong Setyembre 4.

Makita ang Mt. Hilong-hilongsa utlanan sa tulo ka prubinsya-—Agusan del Norte, Surigao delSur ug Agusan del Sur. Langkobkini sa kabukiran sa Diwata, ugnagbaton og daghang klase sa ma-nanap ug tanom.

Gilunsad ang nakapokus ngaoperasyon gikan Hulyo 20 hangtudAgosto 15 sa 402nd IBde gamit ang29th IB ug 36th IB. Kauban usabdinhi ang mga elemento sa Philippi-ne National Police sa Caraga ugCAFGU. Gigamit ang maong opera-syon isip test mission sa 11th ug12th Scout Ranger Company. Sapangkinatibuk-an, nagpalihok angAFP ug PNP og 1,000 tropa. Samasa uban pang FMO, aduna kini su-porta sa mga helikopter nga pang-gubat, arteliri ug drone.

Gilangkuban sa operasyon angmga lungsod sa Sibagat sa Agusandel Sur, Carmen, Cantilan, Madridug San Miguel sa Surigao del Surug Remedios T. Romualdez sa Agu-san del Norte. Nagpadala usab ogmga tropa sa mga syudad sa Butu-an ug Cabadbaran sa Agusan delNorte. Ang maong mga lugar, par-tikular ang lungsod sa Cantilan,

langkob sa magun-ubong opera-syon sa mga mina. Usa sa maongmga kumpanya ang MarcventuresMining Development Corporationnga gitanyagan og permisongmagmina sa kapin 4,799 ka ektar-yang kalasangan. Gilangkuban samaong mga operasyon ang sentralnga watershed nga krusyal sa iri-gasyon ug suplay sa mainom ngatubig sa rehiyon. Duha ka beses nanga gisuspinde ang permit sa kum-panya tungod sa kadaut nga dalaniini sa kinaiyahan.

Gipanghinambog sa AFP ngaaduna silay nautingkay nga mga"kampo" sa BHB bisan og mga ka-raang taktikal nga base kini o dikaha mga umahan sa mga Lumad.Ang tinuod, adunay siyam kaengkwentro tali sa mga tropa saAFP ug mga yunit sa BHB gikanHulyo 25 hangtud Agosto 12.Nagresulta kini sa tulo ka kumpir-madong patay, lakip ang usa katinyente sa 29th IB. Kadaghanansa kaswalti sa ilang han-ay resultasa operasyong demolisyon sa ka-bukiran sa Barangay Mahaba, Ca-badbaran City niadtong Agosto12. Usa ka Pulang manggugubat

ang napatay sa mga engkwentro.Isip balos, gipahimungtan sa

AFP ang mga sibilyang komunidadsa mga barangay sa Mahaba ugPuting Bato sa Cabadbaran City.Nagbuhi kini og 15 ka bomba sakanyon sulod sa upat ka adlaw.Namomba usab gikan sa kahangi-nan ang mga helikopter nga Au-gustaWestland. Mga helikopernga Huey usab ang ilang gipalu-pad alang sa pagkuha sa ilangmga samaron ug paghatod ogsuplay sa ilang mga tropa.

Ayha ug human sa operasyongmilitar, padayon ang militarisa-syon sa AFP sa 15 ka barangay nganakapalibot sa Mt. Hilong-hilongsa takuban sa mga operasyong“community organizing for peaceand development” o COPD. Ilalumniini, ginautingkay sa mga sundaloang mga barangay aron pugos ngamagpasurender sa mga sibilyan,mamig-ot ug manghadlok pinaagisa subli-subli nga pagpatawag samga barangay hall kung asa kasa-garang nakabase ang ilang mgatropa. Kasagaran silang nagaba-lay-balay aron pugson ang mgaresidente nga “mosurender” ugmakigsabot kanila. Sa BarangaySan Antonio sa RTR, gipatay samga pwersa sa 29th IB ang mag-uumang si Roger Mandag niadtongHulyo 30. Ayha niini, subli-sublisiya nga gibaharan sa mga sundaloaron mosurender.

ANG BAYAN Setyembre 7 , 2019 5

Interbensyon sa AFP

sa mga eskwelahan, migrabe

GIPAGRABE SA MGA tropa sa Armed Forces of the Philippines (AFP) ang in-terbensyon niini sa mga eskwelahan ug unibersidad sa tibuok nasud. Sigonkini sa kumpas sa National Task Force to End Local Communist ArmedConflict nga gitukod sa katumanan sa Executive Order No. 70. Nakagambalaykini sa kampanyang “kontra-insurhensya” nga “whole-of-nation approach” ugdakung bahin sa operasyong saywar (gitawag karon nga “operasyong pang-impormasyon”) sa AFP sa tibuok nasud.

Pinakalaraw niini nga dautonang mga demokratikong organisa-syon sa mga estudyante ug ipa-hamtang ang pasistang ideolohiyasa mga kampus. Pinaagi niini, gina-lunsad sa mga sundalo (nga uni-pormado ug armado) ang kunohaymga ”youth forum," "informationdrive," "pagbansay," "youth lea-dership summit” sulod sa mgakampus. Sulod sa maong mga akti-bidad ang dayag nga pagpangdautsa mga demokratikong organisa-syon sama sa Anakbayan, Leagueof Filipino Students ug bisan samga progresibong partido sama saKabataan Partylist ug Bayan Muna.Dinhi, malisyosong ginatawag saAFP ang maong mga organisasyonisip "prente sa komunista" o "sim-patisador sa BHB" aron himuongiligal kini ug hatagag katarunganang bangis nga pagpanumpo sailang mga myembro. Nagpatan-awang AFP og mga bidyo ug nagdalitog bayaran nga mga “biktima” ugpekeng surenderi.

Pipila sa tataw nga aktibidadang mga asembliya sa kabatan-onanug estudyante sa Mindanao. Pa-nanglitan niini ang youth leadershipsummit sa Mt. Moriah Camp, Ma-

laybalay ug pagbisita sa BukidnonNational School of Home Industries.Susama nga mga asembliya usabang gipahigayon sa 8th IB saBangcud National High School ugBukidnon National High School.Subsub usab ang maong mga akti-bidad sa AFP sa Bukidnon StateUniversity. Sa Agusan del Norte,gitapok sa AFP niadtong Agosto 31ang 280 ka kabatan-onan gikan satulo ka barangay sa Remedios Tri-nidad Romualdez para sa usa kaporum kung asa gidaut sa militarang mga progresibong organisa-syon. Nakatakda usab nga maglun-sad og "leadership developmenttraining" ang 402nd IBde sa lain-laing representante sa SangguniangKabataan sa Butuan. Gipatawagusab sa 3rd IB ang kapin 150 kakabatan-onan gikan sa mga bara-ngay sa Calinan, Davao City.

Nahitabo usab ang susamangmga panagtapok sa Luzon ug Visa-yas. Naglunsad og porum ang 303rdIBde sa University of St. La SalleIntegrated School sa Bacolod niad-tong Agosto 23. Pormal nga gia-nunsyo sa AFP ang planong "youthleadership summit" sa mga estud-yante sa hayskul sa Negros isip ka-

bahin kuno sa ilang CommunitySupport Program. Sa Northern Sa-mar, mga tropa sa 803rd IBde angnagsuroy sa mga eskwelahan sailang kampanyang "indoktrina-syon." Usa dinhi ang diskusyon samga estudyante sa National ServiceTraining Program sa University ofEastern Philippines niadtong Agosto31. Hulyo pa lang, gatusan na kakabatan-onan ang gitapok sa mgatropa sa AFP aron mosalmot sailang mga asembliya. Nagapakaylapusab og pagpangdaut ug bakak angAFP pinaagi sa mga career guidanceseminar sa mga estudyante sasenior highschool.

Nag-unang target sa maongmga operasyong saywar ang mgaestudyante ug kabatan-onan samga prubinsya nga pokus sa mgaoperasyong kombat sa AFP. Angmaong paagi dugay na nga kabahinsa ilang mga operasyong militar,ilabina sa lagyong baryo.

Dugang sa mga operasyongsaywar, nataho ang pagpaniktik ugsarbeylans sa mga elemento sa AFPug PNP sa mga aktibistang estud-yante sa Polytechnic University ofthe Philippines ug University ofSto. Tomas. Sa Samar, giinterogasa PNP Regional Mobile Group angmga myembro sa The Pillar, publi-kasyon sa mga estudyante saUniversity of Eastern Philippines.Sa UP Pampanga, nanginlabot usabang mga tropa sa PNP sa kampushuman gilunsad sa mga estudyanteang ilang kalihukan kadungan saUP Day of Walkout and Action. Gi-reklamo usab sa Rise for EducationAlliance sa University of San Car-los-Cebu ang pagpaniktik sa tropasa PNP sa ilang mga aktibidad su-lod sa eskwelahan. Gideklara usabsa 3rd ID nga magdeploy kini ogtropa sa West Visayas StateUniversity ug pipila pa ka mga uni-bersidad sama sa UP Visayas kungasa aktibo kuno ang League of Fili-pino Students ug Anakbayan.

Setyembre 7 , 2019 ANG BAYAN6

Multi-trilyong badyet alang sa diktadurya

Badyet alang sa kalinaw ug kalamboan—ingon niini gihulagway sa rehi-meng US-Duterte ang sugyot nga P4.1 trilyong nasudnong badyet alang

sa 2020. Apan layo kini sa kamatuoran. Ang multi-trilyong badyet sa reak-syunaryong gubyerno nakagahin alang sa pagpangurakot, pagpondo sa anti-katawhang mga programa ug proyekto, ug pagpasubsub sa pasismo.

Ang sugyot nga P4.1 trilyongbadyet alang sa 2020 mas taas og12% kumpara sa P3.662 trilyongbadyet karong 2019. Nakabase angpagdaku sa badyet sa gubyerno sabanabana nga 6.5 hangtud 7.5%pag-usbaw sa lokal nga produksyono gross domestic product (GDP) sa2020, usa ka target nga imposiblengmakab-ot tungod sa pagsigpit salain-laing sektor sa ekonomiya, par-tikular sa agrikultura ug manupak-tura. Sa pagkatinuod, sa ikaduhangkwarto sa 2019, misigpit ang GDPog 5.5%, pinakahinay sa nangaging17 ka kwarto.

Nag-unang pagapondohan samadawat nga buhis ang sugyot ngabadyet. Gibanabana sa rehimengDuterte nga modaku ngadto saP3.54 trilyon ang kitaon gikan sabuhis, lakip ang makuha gikan sapagpatuman sa balaod nga TRAIN,ug uban pang ginasingil sa estado.Mas daku kini og 12.3% sa banaba-na nga P3.15 trilyong kita sa gub-yerno karong 2019. Ingonman, ku-langon kini og P677 bilyon ug aronmapun-an ang depisit kinahanglansa rehimen nga subsub pa nga ma-ngutang.

Sa kinatibuk-an, nakatakdangmangutang og P1.4 trilyon ang gub-yerno sa 2020. Sa katapusan sa2019, mokabat na sa P7.853 trilyonang kinatibuk-ang utang niini. Sapagsugod sa 2020, modaku pa kiningadto sa P8.767 trilyon. Nagpasa-bot kini sa pagtaas sa utang sa ma-tag Pilipino gikan sa P72,518 sa2019 tungong P79,780 sa 2020.

Pork barrel sa presidenteug sa iyang mga alipures

Puno sa anomalya ang sugyotnga badyet alang sa 2020. Sa P4.1trilyon, P2.36 trilyon lamang angnakagahin sa mga ahensya ug de-

partamento. Ang nabiling P1.73trilyon nakagahin sa “Special Pur-pose Funds,” mga kantidad nga du-gay nang gibansagan nga “presi-dential pork barrel” tungod kay angpresidente ang personal nga maka-sulti kung paunsa ug asa kini giga-mit. Sa ingon, sa matag P10 ngapagagastuhon sa gubyerno sa 2020,kapin P4 ang mailang personal ngapondo ni Duterte.

Dayag usab ang pagpwesto samga proyekto nga kasagarang ti-nubdan sa kikbak sa mga magbaba-laod. Kabahin niini ang P972.5 bil-yong pondo alang sa engrandeng“Build, Build, Build,” mga proyek-tong pang-imprastruktura nga gi-bahin-bahin na sa iyang ginapabo-rang mga burukrata ug burgesyakumprador.

Kabahin usab niini ang nakaga-hin alang sa uban pang proyektonga dugay nang ginahimong pang-wartahan sa mga pulitiko, sama sapaglatag og kalsada ug kunuhaypag-ayo sa mga guba niini. Panang-litan niini ang target sa gubyernonga magpahimo og bag-ong kalsadanga adunay 338.3 kilometro, ngagikan Maynila hangtud Naga Cityang gilay-on. Usa pa sa kadudahangproyekto ang P16.9-bilyong pondoalang sa “preventive maintenance”o pagseguro nga dili maguba ang955 kilometrong kalsada (nga gikanBaguio City hangtud Hong Kong anggilay-on kung itandi.) Ang maong“preventive maintenance” pamaagilamang sa mga korap nga upisyalnga gubaon ang maayo pa nga kal-sada aron subling ilatag ug makwa-an sa pondo alang sa korapsyon.

Usa pa ginapangwartahan angpondo alang sa proyektong pang-iri-gasyon. Mikabat sa P36.3 bilyon angpondo alang sa mga nasudnon ug ko-munal nga proyektong irigasyon,

samtang P2.2 bilyon usab ang alangsa gagmay nga proyektong irigasyon.Daghan sa maong mga proyektongang wala gitukod ug ginabulsa lang samga kongresista ug lokal nga upisyal.Aduna usay dakung pondo alang sapagpatukod og nasudnong sistemangpang-irigasyon, bisan og ang pipilaniini dugay na nga ginasupak sa ka-tawhan. Pananglitan niini ang P919-milyong Jalaur River MultipurposeProject Stage II, ang P890-milyongBalog-balog Multipurpose Project saIsabela, ang P800-milyong LowerAgno River Irrigation System Exten-sion Project sa Pangasinan, ug angP500-milyong Malitubog-MaridagaoIrrigation Project Phase II sa NorthCotabato.

Kabahin usab sa 2020 nga badyetang pagpadayon sa pagpatukod saChico River Pump Irrigation Project,nga hugot nga gibatukan sa mga ka-tutubo didto. Dakung bahin sa pondoang pagautangon sa China.

Pondo alang sa pasismoGawas sa pagpangurakot, gi-

padaku usab sa rehimeng Duterteang badyet alang sa pagpasubsubsa pasismo niini.

Labaw pang midaku ang pondosa Philippine National Police gikan saP173.5 bilyon karong 2019 padulong

ANG BAYAN Setyembre 7 , 2019 7

Korapsyon sa E-CLIP, mikaylap

SA NORTH EASTERN Mindanao Region (NEMR), gitaho ni Maria Malayanga mokabat sa P60,000 ang gakabulsa sa matag upisyal sa AFP sa ilangmga pasundayag sa pekeng pagpasurender. Sa taho sa pipila ka mga bara-ngay ug komunidad sa rehiyon, gisaaran og P65,000 matag usa sa mga"misurender."

Ang tinuod, walay nadawat nipiso ang mayorya kanila. Pinakada-ku na ang P5,000 nga nadawat sapipila. Aduna pay mga kaso nga gi-nagamit ang P5,000 isip paunangbayad sa pautang nga motorsiklo.Sa kadugayan, ginaobliga ang mga"misurender" nga bayaran ang ba-lanseng P65,000. Doble-doble angkikbak sa mga upisyal sa AFP dinhi,gawas sa nakurakot gikan sa bad-yet sa E-CLIP, nagsilbi usab silanga mga ahente sa mga kumpanyasa motorsiklo. Gipugos nga mag-bansay para mahimong elemento saCAFGU ang ubang misurender sasaad nga hatagan sila og dakungsweldo. Apan ang tinuod, wala silaynadawat nga pondo ug ginasweldu-han lamang sila og pipila ka kilongbugas ug pipila ka pirasong nodolsug lata sa sardinas.

Sa datos nga nakuha sa NDF-NEMR, dili moubos sa P5.8 milyon

ang nabulsa sa mga upisyal sa AFPsa E-CLIP sa rehiyon. Mokabat usabsa P480 milyon ang ilang nakurakotsa 8,000 ka "misurender ngamyembro sa BHB" sa tibuok Min-danao.

Tin-aw sa katawhan sa rehiyonnga walay laing gibunga ang E-CLIPkundili labaw pang pagpagrabe sakalisud sa katawhan. Ginagamit la-mang kini nga pangwartahan samga korap nga upisyal sa AFP. Du-gay na nga gipanghimakak sa BHBsa rehiyon ang pagpakaylap sa pe-keng pagpasurender sa berdugongAFP sa mga sibilyan. Pasubli-subliusab niini nga ginagamit ug gina-taho nga “misurender” ang ilangmga asset sa barangay, mga kan-hing myembro sa BHB nga dugaynang nipahulay o kaha mga sibilyannga napugos nga misurender sakahadlok nga kasuhan o patyon samilitar.

Eskwelahang Bakwit,

giablihan sa Quezon City

ug Davao

GIABLIHAN NIADTONG SET-YEMBRE 2 sa University of thePhilippines-Diliman sa Quezon Cityang Bakwit School (EskwelahangBakwit) alang sa kasamtangangtuig. Anaa sa 50 ka estudyantengLumad, lakip ang ilang mga mag-tutudlo ug lider ang misalmot saaktibidad.

Samtang 155 ka estudyanteang misalmot sa pag-abli saBakwit School sa UCCP Haran saDavao City. Matud sa admi-nistrasyon sa Salugpongan, na-kahukom sila nga ablihan angmga Bakwit School tungod kaywala gibawi sa DepEd ang gipa-hamtang nga suspensyon sailang mga eskwelahan.

Kadungan niini, nagpiket angmga lider sa mga komunidad saLumad ug estudyante gikan saSave Our Schools Network atu-bangan sa House of Representa-tives samtang gipahigayon angpagdungog sa badyet alang saDepartment of Education niad-tong Setyembre 3.

sa P184.9 bilyon sa 2020. Lakip samaong pondo ang P3 bilyon alang sapagrekrut sa 10,000 ka bag-ong pu-lis ug P14.4 bilyon aron magdugangog 26,685 upisyal nga pulis.

Aduna usay dugang nga P546milyon alang sa pagpatuman sa gi-kaintapang “gyera kontra-droga,”ug P1.4 bilyon alang sa ubang mgaahensya sama sa Department ofHealth ug Department of Interiorand Local Government, alang sa ki-natibuk-ang P1.9 bilyon alang saOplan Tokhang.

Nakatakda usab nga modakuang pondo alang sa Department ofNational Defense, gikan P183.9bilyon karong 2019 ngadto sa P189bilyon sa 2020. Aduna usay P25bilyon alang sa ikaduhang serye sapagpalit sa mga himan-militar ila-lum sa Revised AFP ModernizationPlan. Lakip sa nakatakdang paliton

sa AFP ang dugang nga mga se-gunda-manong barko, sistemangradar pangpaniktik, pang-atakengmga helikopter ug eroplano ugdaghan pang himan alang sa prog-ramang “kontra-insurhensiya.”

Adunay lain pang P522 milyonalang sa “National Task Force to EndLocal Communist Armed Conflict,”nga nakagahin sa lain-laing ahensya.Laraw sa maong pondo nga pagra-behon pa ang pagpanumpo ug inti-midasyon sa mga sibilyang komuni-dad, gamit ang “whole-of-nationapproach” sa mga sundalo ug pulis.

Adunay usay mga proyekto nganagtinguhang palapdon ang kata-kus nga maniktik sa reaksyunaryonggubyerno. Lakip dinhi ang P20 mil-yon alang sa Project D.I.M.E. (Di-gital Imaging for Monitoring andEvaluation) na nakagahin sa pag-palit og mga drone, light detection

and ranging (LIDAR), ug uban panghiman nga para kuno sa pagmonitorsa mga proyektong ginatukod sakabanikanhan apan alang diay sapagpasubsub sa pagsubaybay ugpagpaniktik sa mga suok nga lugar.

Gawas sa maong mga proyek-to, midaku usab ang pondo alangsa confidential and intelligencefunds, partikular sa Office of thePresident (OP). Sa 2020, adunayP4.5 bilyon alang sa confidentialand intelligence funds ilalum saOP. Sa kinatibuk-an, adunay P8.28bilyon nga pondo alang sa confi-dential and intelligence expensessa lain-laing mga ahensya. Dinhinaggikan ang pondo alang sa lain-laing “black operation” sa gubyer-no, sama sa pagmantine sa mga“death squad,” ug paglunsad oglain-lain pang linuog nga pag-ata-ke sa katawhan.

ANG BAYAN Setyembre 7 , 2019 8

Konsultant sa NDFP, iligal nga giaresto

ILIGAL NGA GIARESTO niadtong Agosto 23 sa giusa nga mga elemento sa Phi-lippine National Police ug Armed Forces of the Philippines si Esterlita Suayba-guio, 60, sa Cubao, Quezon City. Si Suaybaguio usa ka konsultant sa NationalDemocratic Front of the Philippines (NDFP) sa pakighisgot pangkalinaw niini saGRP. Giaresto siya base sa gitanum nga ebidensyang pusil ug eksplusibo, samasa kaso sa uban pang konsultant sa NDFP. Gipasakaan usab siya og ginama-gamang mga kasong pagpatay ug pakyas nga pagpatay.

Giduso sa Partido Komunista ngPilipinas (PKP) ang hinanaling pag-pabuhi kang Suaybaguio tungod kayprotektado siya sa Joint Agreementon Safety and Immunity Guarantees(JASIG) nga pirmado sa gubyernosa Pilipinas ug sa NDFP. Anaa saDocument of Identification ni Suay-baguio ang iyang katungdanan isipkonsultant alang sa mga isyu saMindanao.

Gikundena ni Fidel Agcaoili nganangulong negosyador sa NDFP angpag-aresto. Matud niya, laing babagnausab kini sa posibilidad nga mada-yon ang negosasyon. Duso sa PKP ugNDFP nga ibasura ang tanang gama-gamang kasong gisang-at batok kangSuaybaguio, ingonman sa uban pangdetenidong konsultant ug istap saNDFP.

Samtang walay hunong ang ka-daut sa mga armadong pwersa sa re-himeng Duterte ug sa kakunsabo nii-ning mga agalong yutaan sa kabani-kanhan. Padayon nga ginaokupa sa

mga sundalo sa 2nd IB ang 23 ka ba-rangay sa mga lungsod sa Cawayanug San Fernando, Masbate sukad paMayo 23. Niining unang semana saSetyembre, gitaho sa BHB-Masbatenga gisulod na usab sa mga pasistaang upat ka barangay sa Uson. Samaong mga baryo, kaylap ang mgapaglapas sa 2nd IB sa katungod-ta-wo. Gipangulohan ni Lt. Col. Fabonang maong berdugong batalyon.

Sa Bulacan, padayon nga ginapig-ot sa Royal Mollucan Realty HoldingsInc. ang mga mag-uuma sa SityoCompra, Barangay San Mateo saNorzagaray. Ginailog sa maong kum-panya ang 75.5 ektarya nga umahannga dekada 1960 pa ginaugmad samga mag-uuma. Niadtong Setyembre2, giguba ug pugos nga gisulod sa mgamaton ang balay sa myembro sa Sa-mahang Magbubukid sa San Mateo.Gipangputol niini ang mga linya sakuryente sa lugar, gikawat ang mgagialimahang kanding ug gipanggubaang mga pananum.

Presyo sa humay,

mihagba sa P7

MIHAGBA NGADTO SA P7/kiloang presyo sa lokal nga humayniadtong Agosto gikan sa P22-24/kilo niadtong miaging tuig.Nahitabo kini human gibaha angmerkado sa relatibong mas ba-ratong bugas gikan sa gawas sanasud. Tungod niini, mihagba sa1.27% ang produksyong agrikul-tural sa ikaduhang kwarto satuig, pinakaubos sa milabayngtulo ka tuig. Sayod ang tanan,ilabina ang mga mag-uuma, ngabunga kini sa balaod sa liberali-sasyon sa pag-import sa bugasnga gipirmahan ni Rodrigo Du-terte niadtong miaging tuig.

Sukad pa kanhi, gikaminusanna sa mga mag-uuma ang gigahingsubsidyo nga P10 bilyon alang samalugi sa ilang sektor. Matud saBantay Bigas, dili kini sarang sa2.7 milyong mag-uuma nga maa-pektuhan ilabina nga 10% lamangniini ang direktang mapaingon samga mag-uuma sa dagway pa sapautang. Kanhi nang nalubong sautang ang mga mag-uuma bungasa taas nga gasto sa produksyon,ingonman sa abang sa yuta. Imbisnga gamiton para makasugakodang gagmayng mag-uuma, paga-gastuhon ang katunga sa maongsubsidyo (P5 bilyon) sa pagpalitog makinarya sa uma.

Kadungan niini, hinay-hinayna usab nga namatay ang lokalnga industriya sa galingan sabugas. Matud sa PhilippineConfederation of Grains Asso-ciation, mokabat na sa 4,000 kagalingan (40% sa pangkinatibuk-ang ihap sa galingan sa nasud)ang nagsirado bunga sa pagka-lugi atubangan sa pagdagsa samas baratong bugas gikan saubang nasud. Sa usa ka disku-syon sa Kongreso niadtongAgosto 28, nanawagan ang Ma-kabayan Bloc, duyog sa mga mag-uuma ug opereytor sa galingan,nga ibasura na ang balaod sa li-beralisasyon nga nagapatay saproduksyon sa bugas.

Welga sa Monde Nissin, milampusMILAMPUS ANG IKADUHANG welga sa mga mamumuo sa Monde Nissinniadtong Agosto 27 human sa panagsabot sa Monde Nissin Labor Associati-on-LIGA (MNLA-LIGA) ug maneydsment kalabot sa isyu sa pagtangtang sa176 ka mamumuo. Lakip sa nahiusahan ang pagbayad sa maneydsment og dilimoubos sa P100,000 nga separation pay sa matag gisisanteng kontraktwalnga mamumuo.

Una nang nagwelga ang MNLAniadtong Agosto 6 kung asa miuyonang maneydsment nga himuong re-gular ang mga kontraktwal. Apanimbis nga mosunod sa kasabutan,tuso niining gisisante ang maongmga mamumuo.

Matud sa MNLA, ang pagdawatsa mga gisisante og separation paywala nagpasabot nga ihunong na ni-la ang ilang pagsukol alang sa regu-

larisasyon.Sa Adlaw sa mga Bayani niad-

tong Agosto 16, kauban ang mgamamumuo sa Monde Nissin sa ka-lihukan batok sa ubos nga suhu-lan, kontraktwalisasyon ug kaba-ngis.

Misalmot usab sa protesta angmga mamumuo gikan sa NutriAsiaug Peerless Products ManufacturingCorporation.

Setyembre 7 , 2019 ANG BAYAN9

Mga mag-uuma sa tabako, ginapig-ot

Gikundena sa Solidarity of Peasants Against Exploitation (Stop Exploita-tion) ang pagbansag kanila ni Lt. Col. Charles Castillo sa 81st IB isip li-

gal nga prente sa PKP-BHB. Gihimo kini ni Castillo human ang dayalogo sagrupo sa mga mag-uuma ug sa militar sa upisina ni Gov. Ryan Singson sa ka-pitolyo sa Ilocos Sur niadtong Agosto 8.

Gipakigbisugan sa Stop Exploita-tion ang direktang pag-apud-apudkanila sa 15% nga excise tax sa taba-ko nga gibalaod niadto pang 1992(RA 7171) ug 1996 (RA 8240). Naka-gahin kuno kini aron ipausbaw angkatakus sa produksyon ug ekonomi-kanhong kahimtang sa mga mag-uu-ma. Sa 2016 lang, nagkantidad angmaong pondo og P15.8 bilyon (15%sa P105.4 bilyon). Apan matud sagrupo, mumho lang ang miabot saila. Sukad nga gibalaod kini, adunalay pipila ka nakadawat og P15,000 ousa ka sakong abono.

Duso sa mga mag-uuma angsubsidyo ug insentibo sa produksyonug mga programang kongkreto nganagatubag sa taas nga galastuhon saproduksyon ug ubos nga kita. Du-gang dinhi ang suporta alang sa pag-tanum og humay nga kasagarang pa-nginabuhian sa mga mag-uuma hu-man ang pag-ani sa tabako.

Matud usab sa panukiduki saNational Democratic Front-Ilocos,ang pondo niadtong 2016 kaya nangmakatukod og sistema sa irigasyonsa kapin 26,800 ektarya sa rehiyonsa Ilocos, ug makaapud-apud nausab og mga traktora ug uban panghimang pang-uma. Paigo na ang 38%niini aron hatagag subsidyo ang usaka tibuok ani ug makabaton og tag-usa ka ektaryang yuta nga maugmadang 37,000 ka mag-uuma. Adunapay mabilin nga mamahimong igahinsa panglawas ug edukasyon sa mgapamilya sa mag-uuma.

Ingonman, mikabat sa 85% gi-kan sa pondo ang nabutang lang samga imprastrukturang dili direktangnapahimuslan sa mga mag-uuma ugdugay na nga ginahimong pangwar-tahan sa lokal nga mga pulitiko ugwarlord sa rehiyon. Niadtong 2001,nabutyag ang pagkurakot sa P224

milyon sa dinastiyang Singson saIlocos Sur. Aduna usay tulubagon siSen. Imee Marcos sa pagkawkawniya sa P213 milyon gikan sa pondosa dihang gubernador pa siya saIlocos Norte niadtong 2011 ug2013.

Nakigtunga usab sa pagbulsa sabuhis ang mga sindikato nga naka-lingkod sa Malacañang. Niadtong2001, usa sa gikaso kang kanhingpresidente ug "hueteng lord" nga siJoseph Estrada mao ang pagpangayokang kanhing Gov. Luis Singson ogP130 milyon gikan sa pondo. Sangalan sa "proteksyon sa panglawassa publiko," gipatas-an usab ni Rod-rigo Duterte niadtong Hulyo 25 anggipahamtang nga excise tax sa taba-ko. Niadtong Enero, mikabat saP20.5 bilyon nga buhis gikan sa ta-bako ang misulod sa pondo sa ka-tawhan.

Bisan ang nahaubos nga mgaupisyal sa reaksyunaryong gubyernoadunay nagkadaiyang bahin sa pag-pangurakot. Gikan 2016-2018, walapa gihapoy report ang dili moubos saupat ka lokal nga panggamhanan sarehiyon sa Ilocos kung asa napadu-long ang tig-P1 bilyon nga pondo.Kapin P41 bilyon nga buhis ang na-dawat sa gubyerno sa maong pana-hon.

Lambigit niini, gipangayo usabsa Stop Exploitation ang pagsaka sapresyo sa tabako ngadto sa P128kada kilo nga walay klasipikasyon.Sukwahi kini sa nagatunhay ngagrabe ka baratong pagpalit gikanP28-P82 ug maro nga paggrado samga negosyante ug dagkung kum-panya sa naaning Virginia, Burleyug Native nga klase sa tabako. Ka-kunsabo sa ingon niining pagpahi-mulos ang National Tobacco Admi-nistration.

Mga kriminal, gibuhian

sa rehimeng Duterte

KAPIN 1,700 KA kriminal, nganapahamtangang sad-an sa li-nuog nga mga krimen, ang gibu-hian sa rehimeng Duterte ilalumsa Good Conduct Time Allowance(GCTA).

Nahisukip sa balaod sa GCTAnga mamahimong makabuhi ngamas sayo ang mga bilanggo, "bi-san kadtong gipahamtangan satibuok-kinabuhi nga pagkapre-so," kung magpakita kini ogmaayong kinaiya.

Nabutyag ang maong iskemasa dihang mibutho ang kasuko sakatawhan, ilabina sa mga par-yente sa biktima, sa balita ngapagabuhian si Antonio Sanchez,kanhing meyor sa Calauan, La-guna. Gihukmang sad-an siSanchez sa pagpanglugos ugpagpatay kang Eileen Sarmentaug higala niyang si Alan Gomezug pagpatay sa mag-amahangNelson ug Rickson Peñalosa.

Labaw pang gikasuko sa ka-tawhan ang direktang pag-en-dorso sa alipures ni Duterte ngasi Sal Panelo sa pagbuhi kangSanchez sa Bureau of Pardonsand Parole. Lakip si Panelo samga abugado sa pamilyangSanchez sa iyang kasong pag-panglugos ug pagpatay.

Aron isalba ang iyang rehi-men, gitangtang ni Duterte angkomisyuner sa Bureau of Cor-rections (BuCor) nga si NicanorFaeldon. Una na nga napalagpotsi Faeldon sa Bureau of Customstungod sa ismagling sa shabu.

Mayorya sa gibuhian ilalumsa rehimeng Duterte mga mang-lugusay ug mamamatay-tawo.Gawas kang Sanchez, gibuhianusab niini ang upat sa pito nganalambigit sa pagpanglugos ugpagpatay sa managsuong Chiongsa Cebu niadong 1997.

Nahimong balaod ang GCTAilalum sa rehimeng BenignoAquino III niadtong 2013.

ANG BAYAN Setyembre 7 , 2019 10

Pakigbisog sa mga West Papuanalang sa nasudnong paglingkawas

Liboan ka katawhan sa West Papua ang padayong nga naglunsad og de-monstrasyon sukad pa Agosto 17. Unang gikasa sa mga Papuan ang mga

rali kadungan sa nasudnong dlaw sa kagawasan sa Indonesia aron manawa-gan sa nasudnong paglingkawas ug sesesyon (pagbulag sa Indonesia isip na-sud).

Imbis nga tubagon ang ilangpanawagan, nagdeploy ang gubyer-no sa Indonesia og dugang nga1,200 ka sundalo ug pulis sa pru-binsya aron bangis nga sumpuonang mga kalihukan. Niadtong Set-yembre 3, dili moubos sa duha kaestudyanteng Papuan ang namataysa pagpangatake sa mga paramili-tar sa ilang eskwelahan. Unom usabang namatay, lakip ang usa ka ba-ta, samtang kapin dosena ang na-samdan sa dihang gipaulanan ogbala ug tirgas sa mga tropangIndonesian ang mga raliyista saDeiya niadtong Agosto 28. Angbag-ong hapak sa maong mga pag-pangatake kabahin sa nagpadayonnga kampanya sa henosidyo sa es-tadong Indonesian batok sa mgaPapuan.

Kasaysayan sa langyawnginterbensyon

Ang West Papua (kanhing Net-herlands New Guinea) ang langkobkanhi sa Dutch East Indies (Indo-nesia sa kasamtangan) nga gikolon-ya sa The Netherlands sukad 1880.Sa dihang giila sa Dutch ang inde-pendensya sa Indonesia niadtong1949, wala niini gibuhian ang WestPapua aron seguruhon ang ekono-mikanhong interes niini sa rehiyon.

Apan niadtong dekada 1960,gipakana sa kanhing pangulo sa USnga si John F. Kennedy ang pagpai-lalum sa West Papua sa kontrol saIndonesia isip pabor sa nagharinghut-ong dinhi. Niadtong 1969, gi-lunsad ang mini nga reperendumkung asa gipapili ang mga Papuanskung gusto nilang mapailalum sarepublika sa Indonesia. Mipili angmga sundalong Indonesian og

1,025 ka Papuan nga gipasalmot sareperendum ug pugos nga gipabotoalang sa integrasyon.

Giseguro sa integrasyon anggawasnong pagsulod ug pagpa-ngawkaw sa mga lokal ug multina-syunal nga kumpanyang mina ugplantasyon sa mga rekurso sa WestPapua. Lakip niini ang Freeport saUS ug Rio Tinto sa Australia, mgakumpanyang notoryus sa paggubasa kinaiyahan. Nanguna usab angmga kumpanyang Japanese sa pag-upaw sa mga kalasangan sa isla,ingonman sa paghuthot sa naturalgas (kauban ang US). Samtang gi-kawkaw sa dagkung kumprador ugkapitalistang Indonesian ang lapadnga yuta sa mga Papuan nga gila-pagan sa mga plantasyon.

Deka-dekada na nga pagsukolSukad sa sinugdanan, tin-aw na

ang laraw sa mga West Papuanalang sa kaugalingong-paghukomug nasudnong paglingkawas. Niad-tong 1965, natukod ang Free PapuaMovement, ang armadong grupo saNew Guinea Raad, ang gubyerno sakatawhan sa West Papua nga gitu-kod niadtong 1961. Niadtong 2015,

giila sa Melanesian SpearheadGroup, usa ka organisasyon samga nasud nga makita sa subrehi-yon sa Oceania, ang koalisyon samga grupong Papuan nga naghiusailalum sa United Liberation Move-ment of West Papua.

Aron sumpuon ang pagsukol samga Papuan, padayon nga gina-pailalum ang prubinsya sa dilideklaradong balaod militar. Kiniang pinakamilitarisadong prubin-sya sa nasud ug kasamtangang gi-napakatan sa kapin 45,000 pwer-sang pangseguridad sa Indonesia.Lakip sa gibubo dinhi angKonstrand Commandos nga gi-bansay, giarmasan ug ginapondo-han sa US ug Australia.

Nagresulta ang grabeng mili-tarisasyon og henosidyo ug ma-lukpanong pagpalayas sa mga Pa-puan. Sukad 1969, kapin 100,000ka Papuan na ang gipatay samtangnapuluan ka libo usab ang nahi-mong biktima sa uban pang mgapaglapas sa katungod-tawo.

Atubangan sa nagkagrabenginterbensyon sa mga langyaw sailang ansestral nga kayutaan ugpagsumpo sa mga katungod, pad-yon nga ginaasdang sa West Pa-pua National Liberation Army anggerilyang pakiggubat sa mga Pa-puan alang sa nasudnong pagpa-lingkawas.