Lemah Cai | 1

Rencong dan Bedil

kupu kecil...

terbanglah

selagi rencong dan bedil jadi karat

disimbah garam

hinggaplah

di bunga indah di dasar sana

laut basuh kakinya-

mutiara elus tubuhnya!

angin bimbing kepaknya-

ombak tuntun

langkahnya!

kupu kecil...

terbanglah

biar kami di sini jahit puing sisa puting beliung

biar kami di sini sulam tilam sisa amuk dendam

Lemah Cai | 2

kupu kecil...

satu saja yang kuminta:

kembangkan sayapmu

jadi rentang cahaya

hentakkan buat kami

sejuta seudati!

Kukusan 020105

Rieke Diah Pitaloka 17/11/2011

Lemah Cai | 3

Paparan:

Kupu kecil atawa kukupu leutik didieu

ngalambangkeun budak leutik anu janten harepan di

jaman kiwari, (terbanglah) atawa ngapung didieu

ngaartikeun kabebasan pikeun salamet tinu

peperangan atawa penjajahan. ‘selagi rencong dan

bedil jadi karat’ mangrupikeun sanjata salami

peperangan yen ‘rencong’ sanjata khas nagara Aceh

jeung ‘bedil’ anu mangrupikeun pakakas kangge

peperangan, didieu dicaritakeun janteun ‘karat’ anu

hartosna atos pareumeun atawa peperangan di

nagara aceh rengse atanapi pareum samentawis.

‘disimbah garam’ atanapi lamokot ku uyah anu

ngalambangkeun harita ping 26 Desembeer 2004

aya musibah tsunami di Sumatera belah kaler anu

ngaancur-leburkeun sabagean wilayahna, anu

utamina nagara Aceh nu mangrupikeun totonden ti

Gusti anu maha kawasa. ‘hinggaplah di bunga indah

di dasar sana’ anu masihan gambaran yen arurang

Lemah Cai | 4

kedah milarian tempat pangiuhan sareng kudu

ngamumule rasa sabar jeung ikhtiar upami anu

kawasa masihan cobaan ka urang sadaya, khususna

rahayat anu ka musibahan ku tsunami di nagara

Aceh.

Kecap “laut basuh kakinya-mutiara elus

tubuhnya” anu ngagambarkeun pangharepan anu

ngadu’akeun baraya - baraya urang sadaya anu di

bumi/nagara aceh sangkan janten jelema anu sabar

jeung tetep optimis dina ayana musibah tsunami anu

morak-porandakeun sadaya bumi Aceh. Kecap

“angin bombing kepaknya - ombak tuntun

langkahnya” ngacaritakeun yen pas nuju dongkap

éta musibah anu teu kabayang lamun urang

sorangan anu ngalaman kajantenan éta musibah,

pangarang ngarepkeun yén seueur rahayat anu

salamet tina éta musibah.

Dina kecap “kupu kecil, terbanglah, biar

kami disini jahit puing sisa putting beliung” jeung

kecap “biar kami disini sulam tilam sisa amuk

dendam” nyarita keun yén pangarang miharep ka

Lemah Cai | 5

rahayat anu ka musibahan sangkan entong reuwas

ku moal aya anu nulungan, pangarang oge

nerangkeun yén rahayat Aceh téh miboga baraya

anu seueur nyaéta sadaya bangsa Indonesia bakal

nulungan baraya urang anu kamusibahan.

Pangarang didieu nyaritakeun yen miboga

kahayang kangge sadaya rahayat anu di pasihan

cocobi sing di pasihan pangarepan kangge mayunan

jalan hirup kapayunna sangkan entong pegat

sumanget sapertos anu di terangkeun dinu kecap

“kupu kecil.. satu saja yang ku minta: kembangkan

sayapmu, jadi rentang cahaya” sareng didieu

pangarang nyeratkeun harepan kanggé rahayat Aceh

kudu ngareueuskeun bangsa Indonesia ku sikep

ikhlas jeung sabar anu di tembongkeun ku sadaya

rahayat Aceh, sapertos dinu kecap “hentakan buat

kami, sejuta seudati”.

Lemah Cai | 6

Keuyeup

keuyeup

panon kahareup

leumpang ka gigir

beungeut nyanghareup

ati mungkir

Ganjar Kurnia 16/11/2011

Lemah Cai | 7

Paparan:

Kecap keuyeup didieu ngaggambarkeun laku

lampah sang koruptor, naha didieu pangarang

ngaibaratkeun keuyeup anu bisa ngagambarkeun

koruptor téh? Simkuring naliti yén didieu pangarang

ngagambarkeun keuyeup ku pasipatan keuyeup anu

“panon kaharup leumpang ka gigir, beungeut

nyanghareup ati mungkir” anu ngandung arti

kalakuan sang koruptor téh teu jauh béda sareng

kalakuan keuyeup ari dihareupeun jiga anu heueuh,

tapi ditukangeun codekah boh nagara anu

nyangsarakeun rahayat, atawa korupsi di

sabudereunnana.

Lemah Cai | 8

Lemah Cai Kuring

lemah kuring...

cai kuring

geuning geus loba nu kurang!

lemah kuring...

cai kuring

kadeudeuh di rebut batur!

lemah kuring...

cai kuring

geuning geus lain nu kuring.

Apip Mustopa 26/02/2012

Lemah Cai | 9

Paparan:

Lemah kuring didieu nyaritakeun

alam nu urang, leungit didieu diartikeun

sacara universal lain ngan ukur dicokot

ku batur hungkul, tapi aya nu ancur alata

pamolah sorangan, ogé ancur ku alam.

Dangét ayeuna, sumber daya di

Indonesia geus didominasi ku urang-

urang deungeun. Janten, taneuh atanapi

sumber daya alam nu ayeuna geus lain

nu urang deui bangsa Indonesia nu

mibogana.

Salian ti éta, urang Indonesia mah

geus teu mibanda deui kana lahanna

sorangan, teu sakedik anu nyalah -

gunakeun lahan/sawah anu

kapungkurmah ku karuhun urang diagul-

agulkeun sangkan ciri anu jalma boga

mah ku legana tanah/lemah, tapi ayeuna

Lemah Cai | 10

ku turunanna kalahkah di jual ka batur

jeung teu saeutik anu ngajual ka urang

luar negeri, anu ku manéh namah di jieun

tempat industri anu limbahna nyemarkeun

taneuh/lemah titinggal karuhun urang sadaya anu nyésa

kénéh, sareng hawatos upami turunan urang anu jaga

dongkap henteu tiasa nyobian kanikmatan sareng

kaéndahan di lemah cai di Indonesia khususna di

tataran Sunda.

Danget ayeuna arurang salaku panerus

bangsa kudu bisa mopolahkeun sumber daya sarta

penghijauan kanggé lumangsungna kahirupan

generasi ayeuna sareng generasi nu jaga bakal

dongkap.

Lemah Cai | 11

Tol

jalan tol

ngembat meulah sawah bapa

jalan tol

ngembat meulah hate bapa

jalan tol

ngembat ka kuburan bapa.

Deni Ahmad Fajar 26/02/2012

Lemah Cai | 12

Paparan:

Jalan tol didieu ngalambangkeun

pangwangunan danget ayeuna anu geus

ngaruksak kana pagawéan masyarakat,

ditempo tina kecap “sawah” nu

nandakeun pagawean urang Indonesia

anu mayoritasna agraris. Jalan tol didieu

ngandung harti pangwangunan éta

sorangan anu geus ngaruksak kana

pagawean primer urang sunda anu

seseeurna ngolah atanapi ngaggarap

sawah.

Lemah Cai | 13

“Bapa” didieu ngalambangkeun kokolot

urang, sesepuh saméméh urang anu

ngariksa ieu tanah. Otomatis meulah haté

ngalambangkeun kanyeri kolot urang. Ku

jalan tol oge (pangwangunan) loba tanah-

tanah kuburan anu digusur jang

pangwangunan, jeung teu sakedik anu

mindahkeun kuburan kapungkur alatan

tanah kuburan éta tempatna anu stratégis

kanggé pangwangunan.

Uranng, salaku anu boga lalakon,

mibogaan tugas anu kacida badag na

nyaéta kudu bisa memperbaharui tanah anu masih

keneh alami jeung dimana badé aya pembangunan

anu gedé arurang kudu bisa mikir sangkan sumber

daya alam anu masih aya bisa kapertahankeun

sangkan anak incu urang jaga tiasa ngaraosan hasil

bumi anu raoseun kénéh sarta masyarakat kiwari

kudu bisa ngolah tekhnologi anu ngutamakeun

hemat daya sareng teu pati mangaruhan kana

kaayaan lingkungan bumi anu masih kajaga.

Lemah Cai | 14

Era

néangan diri sorangan

patepung

jeung lalampahan

luar léor teu uyahan

Lemah Cai | 15

Ganjar Kurnia 04/2012

Paparan:

Didieu pangarang nyaritakeun ngeunaan

salah saurang anu neangan jati dirina sangkan

kapayunna aya pangharepan kangge kahirupannana.

Kumargi dina sapanjang perjalanan hirupna anu

poekeun dijalan atanapi linglung, anjeunna

papendak deui sareng kahirupan baheulana sapertos

dina kecap “patepung jeung lalampahan”, anu

nyuatkeun haténa sarta anjeunna emut kana pari-

Lemah Cai | 16

polah anu diraos anjeunna tebih ti kahirupan anu

saé.

Luar leor teu uyahan didieu ngajéntrékeun

yén saleresna kahirupan anu goréng téh bisa di

robah, da kahirupannana tos teu poékeun teuing,

nanging anjunna teu mendak wae lalampahan anu

hade, nya kitu deui tepi ka ayeuna mung muter di

jalur éta, rék lebet ka jalur anu leres téh sok seueur

pisan gogoda na anu akhirna mah balik deui

ngajerumuskeun ka kahirupan anu poekeun.

Kembali

gelap malam

selimuti tubuh ku yang lelah

gelap malam

selimuti jiwa ku yang sepi

Lemah Cai | 17

sang bulan terangi aku

sang bintang temani aku

aku terbawa angin

aku terbawa arus

aku tersesat

aku terdampar

kembali

ku ingin kembali

kembali

ku ingin kembali kepada-Mu

Oki Muhammad Taopik 14/04/2012

Paparan:

Dina ieu sajak pangarang nulis tentang

kapasrahan diri anjeunna, pas anjeunna nuju

ngalakonan shalat tahajud, kaleresan kenging

pituduh ti gusti anu maha kawasa sareng pangarang

Lemah Cai | 18

nyurahkeun anu dikengingkeun dina éta tahajud

kana wangun sajak anu di musikalisasikeun ku

Karinding’234. Kaleresan pisan anjeuna bagean

atanapi personil ti Karinding ‘234.

Sapertos anu di uningakeun dinu kalimah

“gelap malam selimuti tubuhku yang lelah, gelap

malam selimuti hatiku yang sepi”, hartos anu

leksikal dinu eta kalimah nyaéta nyaritakeun

anjeuna anu palay ngareureuhkeun jiwa jeung

ragana. Anjeunna ngalamun di loténg bari milarian

inspirasi kanggé milarian lalampahannana keur isuk

pagéto.

Pangarang menta dibaturan ku alam di

sabudereunnana sangkan anjeunna teu tiiseun jeung

gaduh réncang kanggé hirup nyorangan, saperti dinu

kalimah “sang bulan terangi aku, sang bintang

temani aku” janten bulan anu nyaangan didieu

janten damar kanggé teungah peuting nu hartosna

teu poékeun lamun urang sasab atanapi nuju di

perjalanan teu acan mendak panyabaan, sanaos

caang bulan atanapi reupna bulan urang teu

Lemah Cai | 19

keueungeun. Bentang anu maturan didieu janten

babaturan disaat urang nyaba sorangan ka tempat

anu jauh sarta asa aya anu sok maturan dina

ngalakonan hirup, jeung teu heuleuteun batur.

Dina hiji poé anjeunna mendakan loba

panghalang sareng rintangan pas nuju di perjalanan

éta, nyaéta loba macem sipat kahirupan manusa anu

bisa mawa atanapi mangaruhan jalan bodas atawa

hideungna ka kahirupan arurang. Sapertos dina

kalimah “aku terbawa angin, aku terbawa arus”,

didinya anjeunna rumasa yén kahirupan dijalanan

téh sakitu heurasna jeung lamun urang na teu ati-ati

mah sesah kangge hirup diluar téh.

Dina kalimah “aku tersesat, aku terdampar”

tos nerangkeun yén anjeunna tisoledat tina milih

jalan kahirupan didinya anjeunna rumaos kaduhung

pisan sarta nyuhunkeun pitulung ka gusti anu maha

kawasa sangkan dipasihan pituduh kanggo anjeunna

ngalakonan hirup keur kapayunna.

Didinya anjeunna mikir sarta palay

ngamasrahkeun diri wae ka gusti anjeunna menta

Lemah Cai | 20

kaajaiban sangkan kahirupan anu baheulana bisa

balik deui ka asal, jeung bisa menerkeun hirupna

anu kamari-kamari anjeunna salah ngalengkah,

sapertos dina kalimah “kembali, kuingin kembali”

sarta kecap anjeunna nu palay kahirupannana balik

deui kanu jalan anu bener nyaéta “kembali, kuingin

kembali kepadaMu”.

Panulis didieu siga anu kenging wangsit

kanggé ngalakonan hirup, pas anjeunna shalat

tahajud anjeunna asa maju ka kahirupan anu rék

datang, sarta ‘flashback’ deui atanapi mundur deui

kapengker sangkan aya anu masihan pituduh

kanggo mayunan kahirupannana dikahirupan anu

sabeberna. Didieu anjeunna asa ngalaman mimpi

anu janten kanyataan.

Kuring sebagei anu nyaksennan

kahirupannana asa reueus ninggali perjalanan

hirupna ieu pangarang, seueur élmu anu ku kuring

anu tiasa di candak ti anjeunna, nu dugikeun ka

dangét ayeuna anjeunna parantos di anggep lanceuk

Lemah Cai | 21

ku sim kuring, hatur nuhun pisan ka anjeunna, sobat

kuring.

Lemah Cai | 22