483
7/23/2019 Beccaria Della Commedia http://slidepdf.com/reader/full/beccaria-della-commedia 1/483 Cesare Beccaria Della commedia presso i greci, i latini e gl’italiani www.liberliber.it

Beccaria Della Commedia

Embed Size (px)

Citation preview

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    1/483

    Cesare Beccaria

    Della commedia presso i greci,i latini e glitaliani

    www.liberliber.it

    http://www.liberliber.it/http://www.liberliber.it/
  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    2/483

    Questo e-book stato realizzato anche grazie alsostegno di:

    E-textWeb design, Editoria, Multimedia

    (pubblica il tuo libro, o crea il tuo sito con E-text!)httpwww.e-text.it

    QUESTO E-BOOK:

    TITOLO: ella co!!edia "resso i greci# i latini# egl$italiani%UTO&E: Beccaria# 'esareT&%UTTO&E:'U&%TO&E:(OTE:

    'OI'E ISB( E-BOOK:

    I&ITTI $%UTO&E: no

    LI'E()%: *uesto testo distribuito con la licenzas"eci+icata al seguente indirizzo Internet:htt":,,.liberliber.it,libri,licenze,

    T&%TTO %: ella co!!edia "resso i greci# i latini#

    e gl$italiani : studii , di 'esare Beccaria. - &o!a/etc.0 : E. Loescher# 1234. - 5III# 678 ". 9 8 c!.

    'OI'E ISB( ;O(TE: non dis"onibile

    1a EI)IO(E ELETT&O(I'% EL: 8 luglio 818

    I(I'E I %;;I%BILIT%$: 1 : a++idabilit< bassa

    2

    http://www.e-text.it/http://www.liberliber.it/libri/licenze/http://www.e-text.it/http://www.e-text.it/http://www.liberliber.it/libri/licenze/
  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    3/483

    1: a++idabilit< !edia 8: a++idabilit< buona 6: a++idabilit< otti!a

    I=IT%LI))%)IO(E:'atia &ighi# catia>righi?tin.it

    &E5ISIO(E:Sergio Lasi# slasi?inind.it5ittorio 5ol"i# @itto.@ol"i?alice.it A"er le cita-zioni in greco

    ICD%=I(%)IO(E:'atia &ighi# catia>righi?tin.it

    DUBBLI'%)IO(E:'atia &ighi# catia>righi?tin.it

    Informazioni sul "progetto Manuzio"

    Il "rogetto Canuzio una iniziati@a dell$associa-zione culturale Liber Liber. %"erto a chiun*ue @o-glia collaborare# si "one co!e sco"o la "ubblicazio-

    ne e la di++usione gratuita di o"ere letterarie in+or!ato elettronico. Ulteriori in+or!azioni sono di-s"onibili sul sito Internet:htt":,,.liberliber.it,

    Aiuta anche tu il "progetto Manuzio"

    Se *uesto libro elettronico stato di tuo gradi-!ento# o se condi@idi le +inalit< del "rogetto Ca-nuzio# in@ia una donazione a Liber Liber. Il tuo

    sostegno ci aiuter< a +ar crescere ulterior!ente lanostra biblioteca. Qui le istruzioni:htt":,,.liberliber.it,aiuta,

    3

    http://www.liberliber.it/http://www.liberliber.it/aiuta/http://www.liberliber.it/http://www.liberliber.it/aiuta/
  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    4/483

    DELLA COMMEDIAPRESSO

    I GRECI, I LATINI, E GLITALIANISTUDII

    DI

    CESARE BECCARIA

    ROMA TORINOFIRENZEE"M#$$% &%E'CE"

    1874

    4

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    5/483

    Indice generale

    AL LETTORE................................................................9LIBRO PRIMO.Dell C!""e#$ %&e''! $ G&e($....................................12LIBRO SECONDO.Dell C!""e#$ %&e''! $ R!")$..............................1*+

    LIBRO TERZO.Dell C!""e#$ %&e''! l$ I-l$)$............................313INDICE.......................................................................48+ERRATA CORRIGE................................................484

    *

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    6/483

    ILLUSTRISSIMI SIGNORI

    SINDACO E CONSIGLIERI DEL COMUNE DISARZANA

    E #$''$ (/e l lor)!"e $l "$! #e'$&eA%%&e((/$0 &$!'! l!(!.

    DANTE,Purg. I, 137.

    C!"e %&$", Ill'-&$''$"$ S$)!&$, #el$5e&$ #$ %55l$(&e 6e'- "$ !%e&$(($!l, %&$"! e -e)e &--! #e"$e$ le--e&&$$ '-#$$, "$ (!&'e ll "e)-e (/$! 0&e$ --! (!' !$ )!) #$'(&, "e !)!&e0!le e (&$''$",'$! l0e''$ !$ #e#$(-, (($!((/ '!--! l'%$$!

    0!'-&!, e #elll- 0!'-& %&!-e$!)e ")$-, %$ 5l# e%$ '$(& '($''e ll l(e. I) ' 6e'-! %e)'$e&! 0e )ee($ &$(/$e'-, e !$, # 6e(!&-e'$ e e)e&!'$ 0!&e$-!&$ #e 5!)$ '-#$$ (/e '$e-e, ((!l- 5e)$)"e)-el "$ #!")#, 0$ #e)'-e $&e l!"$! (/$! $)-e)#e0 %&e'-&0$: !)#e #$ %&e'e)-e "$ !#e l)$"! #$

    %!&e&0e)e %55l$("e)-e le %$ 0$0e e 'e)-$-e &$e, e(!lle #!0-e l#$ (!""e)#&e e (ele5&&e l &)#e#ell)$"! 0!'-&!.

    E $)0e&!, (/$ 5e) (!)'$#e&, )$)! "el$! (/e !$0&e$ $! %!--! 6e'-! %$((!l! l0!&! #e#$(&e, (!)($!''$((/ #!0e''e %e& #e &$!)$ %&$)($%l"e)-e !$ $)-$-!l&'$, e #$&'$ l ---! 0!'-&!. E %&$", le''e&e $! '--!

    $) 6e'- $ll'-&e ($--;, # !$ (!) -)-! 'e))! e# "!&

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    7/483

    !0e&)-, &$!'"e)-e &$(e0-! e# !'%$--! !$"$# -&e ))$, e l0e&0$ &$'(!)-&! %e&'!)e )!) "e)! ''e))-e e (!l-e (/e 5e)e0!l$ e e)-$l$, $"%!)e0)! "e $l

    #!0e&e #$ (!&&$'%!)#e&e, (!"$! %!-e''$ $l "el$!, -l$5e)e$$, e #$)e)&"$ & %le'e 6)-! #e)-&! #ell)$"! 0$0"e)-e l$ 'e)-$''$ e $'-"e)-e l$ %%&e''$,e''e)#! !$$! #ell!" #55e)e )!) %&e le''e&e &-!, " l &-$-#$)e l-&e'= (!) e'-e&)$ 'e)$ (/$&$&e e

    %&!0&e, )$, (!"e D)-e #$(e >Parad. III, *7?, mo-

    strare dellamore pi oltre che le fronde: (!' l 6l%$ ((!)($"e)-e )!) "$ '&e55e 0e)- -- (/e (!l(!)'e(&&e !$ 6ell! $! 0e''$ #$ "el$! e #$ %$ (&!.I) 'e(!)#! l!!, %!)e)#! "e)-e ll %$((!le e "e'(/$)$-; #el "$! l0!&!, $! #!0e0!, (!"e %#&e ((!&-!e# "!&e0!le #el $l$!l! #$e--!'!, -&!0&l$ %&!-e--!&$ e --!&$ '$--$, (/e (!l )!"e l!&! $ll'-&)#!l! l$

    #e''e&! &e%-$!)e, e 6ell &$ %&e''! le %e&'!)el$ %&!((($''e&!, (/e $) ' )!) 0&e55e: e# )(/e 6$)!) %!-e0! & '(el- %$ '0$, (/e #$ !"$)$, 6l$ !$'$e-e, #$ 'e))! e 0l!&e '%e&$"e)--$, #)$"! !&)-! e(!l-!, #$ (!&e e)-$le e e)e&!'!: #!-$, le 6l$ "$ '!)!($!)e 5e)e '%e&&e, (/e %e& &$'%e--! 0!'-&! "!l-$ l

    l!%e& "$ &))! 5!) 0$'!, e (/$! '&@, %e& 0le&"$#elle %&!le #el M((/$0ell!, >De#. #ellIstor. Fior. Cle". II? dalle armate legioni del vostro autorevole

    giudicio aiutato e difeso, 'e %e& 00e)-& # l-&$ e)-&''e l 0!l$ #$ "!e&"$ e #$& "le #el --! "$!.

    C/e 'e !" #$(e''e e''e&e %&e')$!)e #e#$(&e '=)!5$le C!)'e''! ) l$5&! %&e''!(/ # )ll, &$'%!)#e&e$

    %%&-e)e&e )$ l$ !"$)$ 0e&"e)-e &)#$ e #e)$ $l

    7

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    8/483

    %$l$& #$ 5!) )$"! l %&!-e$!)e e l --el #e %$((!l$e #el$ "$l$, e (!ll l!&! !&-e ll-&$ #e5!le 00l!&&e.

    A#)6e, Ill'-&$''$"$ S$)!&$, ((!l$e-e (!"e (!'0!'-&, e (!) 6el (!&e (!) ($ $! 0e l!&! e %&e'e)-!,6e'-! "$! 6l'$'$ #!)!, e '%%$-e (/e l!%e& "$ $)---! e# !$ '!l$ (!) "e "e#e'$"! $#! e &((!")#!.

    S&), 1< "$! 1874.

    Vostro Devot

    mo

    ServoCESAREBECCARIA.

    8

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    9/483

    AL LETTORE

    $# #$)" -)-! e&e- /$( %&!"$''!& /$->OR.,Ep. ad Pis., 138.?

    Le--!& "$! (!&-e'e, #!%! 0e& 0e#-! $l -$-!l! #el l$5&!$! "e--! %e)! (/e -$ 0e&&; $) "e)-e $l ($--! 0e&'! #$O&$!, #$ (/e %&!"e--e)#!-$ "$!& (!'e, (/$! --e)e&-$ )!) %!'', e -&!0)#!-$, (!"e 55$ le--! l!%e&,#ell '%e--$!)e $)))-!, 0&$ '!$)e&e 6e'-l-&! (/e 'eeParturiunt montes nascetur ridiculusmus. A(($!((/ #)6e )!) ((# '$--! '(!)($! (!)"$! 5$'$"!, e (!) #$'%$(e& -!, $! -$ 0! ""!)$&e $)# %&$)($%$!, (/e $l "$! l$5&! )!) , ) %&e-e)#e e''e&e

    ) &) --!, 'e55e)e %!&-$ ) -$-!l! l6)-! '-!'!, e(/e $! )!) /! $)-e'! $) )$) "!#! #ll(($&"$ l $!&)e, e &l # "e'-&! (/$((/e''$, %!-e)#! )$ %e&e-; e %e& #!--&$) e''e&e '(!l&e #$ !))!. A (/e #)6e, #$&$, 0e)$& !&$ (!) (!-e'-e -e (/$((/e&e - %!-e0$ 5e)e '-&-e)e e# --e)#e&e # l-&!. E((! "$ %&0e,(/e l (!""e#$ (l''$( #elle -&e )!'-&e le--e&-&e )!)!''e 0- $) 6el (!)-! (/ell '$ "e&$-, e # "!l-$!&')(/e %!(! (!)!'($- !)#e, -&!0)#!"$ 0e& --!'!%& #$ e'' 6l(/e '-#$! ) %! ((&-!, #$'e)$ #$'-e)#e&e 6e'-! '(&$--! e %55l$(&l!, (($!((/ #)

    %&-e 'e&0$''e (/$ )e '%%$ "e)! #$ "e (!"e #$) $# $) -le '-#$!, e #lll-& "!0e''e -&--&

    %$ #e)"e)-e 6e'-! '!e--! (/$ '$ !&)$-! #$)e

    9

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    10/483

    )! %$ 5l$!'! #el "$!, e #$ %$ '!# #!--&$) )-&$-!.! -&---! #)6e #ell (!""e#$ (l''$(, e 6e'-!$)-! -$ &; $)-e)#e&e %e&(/, 6)-! ll (!""e#$

    $-l$), $! )!) '$ )#-! %$ $) l; #el ($)6e(e)-!, %!$(/ '!l-)-! lle%!( #e-- #ell &$)'(e) #elle le--e&e, (!"e $) !)$ l-&! e)e&e, (!'= )el (!"$(! '$ !&"e$&!)! $ G&e($ e# $ L-$)$, "e)-&e #%%!$ $ "!#ell$ '$-&''e&! #l-&!)#e, e 'lle'e"%$! #el &)(e'e M!l$&e'$ (&e@ $) I-l$ ) )!0! "!#! #$ (!""e#$.

    M (!"e $! )55$ -&---!, -, ! le--!&e, $#$(/e&$.I #$e--$ #$ l$) e #$ '-$le >l'($)#! ll - $)#le)6ell$ #$ '-"%?, le $)e'--ee #$ #!--&$) e #$ e$$!)e, le ")()e #$ !$)e l($#! e #$ ((!)($! "e-!#!e''e)#! %e& 00e)-& %$ (/e $! )!) "$ $&$, &))! %$ #)! -!&(e&e $l 0$'!: !)# (/$! 0!l$! ! le--!&e,$#&"$ ll - #$'(&e-e, e &$(!&-$, (/e )(/e

    & "le '$ #& -$(, e, 'e )!) l-&!, '$ #; # l-&$ !(('$!)e #$ & 5e)e e "el$!: e# )(/e " #!%! %&e&e (/$ )elle le--e&e '$ %$ $)))$ #$ "e 0!le&"$ (!&&ee&e e# $)'e)&e, (!' (/$! )!) 0&@ l-&! (/e (&,

    %!$(/ %!''! l"e)! #$& (!l Pe-&&( >Trionfo dm.,(%. I.? chaltro diletto! che mparar! non provo.

    $0$ el$(e.

    1+

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    11/483

    DELLA COMMEDIA PRESSO I GRECI,I LATINI E GLI ITALIANI

    11

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    12/483

    LIBRO PRIMO.

    Della Commedia presso i Greci.

    1.Del "ello. Il 5ell!, l #$& #$ M&'$l$! F$($)!, l-&!)!) (/e $l $!&e #el 5!)!, ($ e''! 0 e''e)$l"e)-e )$-!, e )e $)'e%&5$le, $) 6ell $', #$&e55e'$,

    (/e l $"" ) %&!#!--! #el !(!, $l 6le $) e''#$"!'-& %$ $)()#e'(e)-e e %$ 5&$ll)-e l ' '!'-): e# e'' '-e'' !(! >(!"e $l 5ell! %& e''! 5!)!? e #l !(! $)#$'$)$5$le, " lo segue, (!"e#$(e D)-e >Purg., , 97?, l# vun$ue si muta. E(!"e l $"" 'e)! #el !(!, (!'= #el 5!)! $l 5ell!: e# !l-&e e''e&)e $l 'e)!, ) )(!& --&--$0 %!-e)-e, e #$&e$ 6'$ $&&e'$'-$5$le: (/e %&e ) %e)'$e&! #ell!'-e''! F$($)!%onitatis florem $uemdam esse pulchritu-dinem volumus! cu&us floris illece"ris! $uasi esca $ua-dam! latens interius "onitas allicit intuentes. L!)#e l$ %e& "e! #el 5ell! '%e($l"e)-e (/e l!"! "!0e'$l 5!)!, e# l -!((! #$ 6e'- (! (/e 0$5& ---

    l)$" "), e #$'%$e, '-e)#e e '0$l%% !)$ '%!-e) e --- $)-$e& l ' --$0$-;.

    2.Del "ello della natura. Tle e''e&e l!$)e #$ )-& $! &00$'! )ell0e&e $l C&e-!&e ($&(!)#-! l!"!#)! '%e--(!l! '= '0&$-! e '= ")$$(! #$ e-e&)e 5ellee, 6)-e )e %&e'e)- $l "!)#! 'e)'$5$le, e )ell0e&l! (!ll!(-!, $) 'l %&$"! )'(e&e, )ell!&-! #elle #el$$e,

    12

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    13/483

    (($!((/ --!'$ '(l #$ 6e'-! -"e)-e 'l$''e l"!)#! $#ele, e %!&--! 'lll$ #el 5ell! '%$''e %e& le'e&e)e e -&)6$lle &e$!)$ #el 0e&! e #el 5!)!. D$!

    '-e''!, 'e "$ le($-! e'%&$"e&"$ (!'=, '$ )'(!'e #$e-&!6e'-! $""e)'! %%&-! #$ 5ellee 'e)'$5$l$, e 'e )e"")-@ (!"e #$ &$(( e )!5$l 0e'-e, e #$ ' )el (!ell!"! ((e)#e)#! 'e-e $)e'-$)$5$le, l'($@ (/el$'e) %!' l! $)0e'-$''e (!) )'$ ))!', e 6'$(e&(''e #$ -!((&l! (!) ")! #$e-&! ll (!%e&- #el

    'e)'$5$le, e #ll (!)-e"%l$!)e #el 5ell! $))"!&-!#$ L$, '$ '!&''e #$ %e)e-&&e l$)e 6e'- 6'$ $)0!l$ e'-&$)'e(, e (!) L$ '!""! 0e&!, '!""! 5!)!,'!""! 5ell! '-&$)e&'$ e &))!#&'$ (!l %e)'$e&! e (!lle--!.

    3.Dellarte! dellarti "elle! ed in ispecie della poesia

    e della musica. L&-e, (/e $l$ #$ )-&, e ($$uanto puote, l #$& #ellAl$/$e&$ >Inf., I, 1+2?,segue!come il maestro fa il discente! sicch' a Dio... $uasi ' ni-

    pote, ")-e))e 'e"%&e l!$)e '-e''!: e $l '! "$'-e&$!, (/e 5e) '$ %@ #$& #$0$)!, 'e"%&e #$ (!)#&&e %e&"e! #el 5ell! l$ !"$)$ l 0e&! e l 5!)!, e #ll

    5elle 'e)'$5$le &%$&l! (!) 0!l! '5l$"e ll 5elle$)-elle--le e "!&le, #$ ($ 6ell '!l-)-! 0e'-$$! e#$"%&!)- e# ) '%e($e #$ &$(/$"!. $)#$ e((! )-e le

    5elle &-$, (/e &$!)e '$ (/$") '!&elle, %e&(/ &%%&e'e)-)! ) "e#e'$"! (!)(e--! '!--! '%e--$ e l-$ #$0e&'$, e (!) 0&$! "$)$'-e&! #e"%$!)! # ) "e#e'$"!$($!: e %&$"e & e''e l "'$( e l %!e'$, %e&!((/

    le l-&e )!) e55e&! '0$l%%! 'e )!) 6)#! %&!&e#$-

    13

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    14/483

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    15/483

    "! #$ #$&e, 6ell! $) ($ E&!#!-! ()-@ le 'e M'e.Dl-& %&-e 0$0e )(/e #e''! ) ()-! )-$(/$''$

    "!, %%ell-! G&e!&$)! # 6el %!)-e$(e (/e )e $''@

    le )!&"e e le le$ e )e '-5$l= %e$ (/$e&$($ %55l$(/e'(!le, $l 6le '#-- 5e)$''$"! ll %&!', e# !&e -l"e'-!' &0$-; e# e'%&e''$!)e %-e-$( #$ 'e)-$"e)-!(/e $#$$! #e$ "$l$!&$ "'$($ "!#e&)$ $) "!l-$

    %)-$ $)&&$05$le e# $)$"$-5$le #l ()-! $&-!. O&6e'-! ()-! )!) $; $)0e)--! #ll C/$e', (/e l'@

    e# ' #$ %&e'e)-e, " ell #$ G&e($ %&!55$l"e)-e $l-!l'e, e (!) 6l(/e "!#$$($!)e l#--@ '!$ 5$'!)$: !)#e )ll 0$e- #$ (&e#e&e (/e $#e)-$(! ! '$"$le l"e)! !''e $l ()-! %%l$(-! #l$ )-$(/$ ll %&!' $l(/e 0e&"e)-e $! )!) !'! ''e&$&e, 5'-)#!"$ #0e&ee'%!'-! 6e'-$ %e)'$e&$ "! #$ #55$!, e #$ '!--!%!&l$!& l $#$$! #el le--!&e $)-ell$e)-e. Ce&-! ---0$,

    (/e %&e''! l$ )-$(/$ ll P!e'$ (!"e #$& )(ell lM'$(, e )!) 0e))e "$ 6e'- &$- (!"e %&$)($

    %le, -e)e)#!'$ % #el 'e(!)#! l!!: elle& $'#) 0el! #el$(-! e '!--$le (/e 0e'-e %e&'!) !&"!', $l6l )e l'($ -&'%&$&e ---e le !&"e #$'-$)-"e)-e e le&e)#e %$ %$(e0!l$ e %$ ele)-$ %e& "!#! (/e (/$ (!)

    -e"%l )!) '$ '= &%$-! #ll! '!$! #el 0el! (/e #$"e)-$(/$ l %e&'!), " l)! e ll-& )$-$ $) 5ell&"!)$ ""$&$ (!) '!##$'$!)e e #$le--!. Il (!)-&&$!#e$ $!&)$ )!'-&$, 6)#! $l ()-! / '!0e&(/$-! l %!e'$, e l #elle )!-e, $ !&/e$, $ &$-!&)$, le &$%e-$$!)$, $l &'-l$& le %&!le !'(&)! e# $)-e)e5&)! l

    %!e'$ e# $"%e#$'(!)! #$)-e)#e&e (/e (!' '$ ()-$, '$(

    (/ %!(! $"%!&-$ !$"$ $) 6l l$) '$ '(&$-- l

    1*

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    16/483

    (!"%!'$$!)e, %!$(/ (/$ 0 ll!%e&, )!) #l-&! '$(& (/e #$ 'e)-$&e ) 5ell "'$(: $l (/e 'e '$ ) "$l$!&"e)-! )ell&-e, )!) '%&e$.

    # !''e&0&e )(!& (/e l((!"%)"e)-! $)'-&"e)-le e& 'e"%l$($''$"!, e # %&$" %&$)($%l"e)-e)e$ (!&$ #&""-$($ )!) e& (/e $l l-! #e--! HJ #$G&e($, e # l-$)$ ti"ia1#ll! '-$)(! #el$ )$"l$ e %&-$(!l&"e)-e #$ l()$ ((ell$ !)#e& !&"-, e, %$ (/e# ((!"%)&e $l ()-! #!0e--e 'e&0$&e ")-e)e&e $)

    -!)! $ ()-!&$. O&$! )elle%$'-!l $ P$'!)$ 6e'-!%&!%!'$-! #$(e (!'= >0e&'. 2+2 e 'e.?

    Ti"ia non! ut nunc! orichalco vincta tu"($ue)mula! sed tenuis simple*$ue foramine paucospirare et adesse choris erat utilis! ac$ue+ondum spissa nimis complere sedilia flatu!

    ,uo sane populus numera"ilis! utpote parvusEt frugi! castus$ue verecundus$ue coi"at.

    M %$ -$, )!- )(!& O&$!, (&e'($-! $l l''! e#$l '-! e# $)-&!#!--'$ )e$ (!'-"$ l$(e) "$!&e, '$(!&&%%e&! "'$( e %!e'$ 55)#!))#! l %&$"$-$0'e"%l$($-;, e '$ #$e#e )elle((e''$0! e )elle---!

    >I"id., 0. 21

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    17/483

    -. O& 0e&&@ ll %!e'$, e 5&e0e"e)-e #e--! #$ e'' $)e)e&le, "$ e&"e&@ %!'($ ll %!e'$ #&""-$( e

    %&!%&$"e)-e ll (!"$(.

    4. Della poesia! e prima della divina. L %!e'$ $)%&$)($%$! )!) 'e&0= 6'$ # l-&! (/e ll &el$$!)e, %&$"! e %&$)($%le e--! #ell!"!, e# (!)'e&0&e e -&")#&e %!'-e&$ le %-&$&(l$ -$$!)$ #ell "$l$, )elle 6l$ --- '-&$)e0'$ l '%$e) #e %!%!l$ e

    &))!#0)'$ le le$ e le (!'-")e, &$-e )(!&e''e (!"e '(&e e %e&($@ ll &el$$!)e %%&-e)e)-$. E&6e'-! ) (!#$(e %&e$!'! (/e '(&$0e0'$ )e$ (!&$, e el!'"e)-e (!)'e&0-! -&'"e--e0'$ #$ %#&e $) $l$!(!"e '(&! &e-$!, e# $)-!&)! # e''! '$ &&%%0)! ")! ")! $ --$ e l$ 00e)$"e)-$ #$ 6l(/e $"

    %!&-), '= %&$0-$ (!"e %55l$($: '= $'$($ (!"e "!&l$.

    I #!"$ &el$$!'$ e le $'-$-$!)$ "$l$&$ e %-&$e (/e&"!)$0)! '= 5e)e $l (!)'!&$! ")! e '!($le #!0e--e&! e''e&e e'%&e''$ "e#$)-e l&"!)$ #el 0e&'! #

    %!%!l$, (/e 0e&$)$ )(!& e #$ 'e)-$"e)-! #el$(-! e'6$'$-! e0!l"e)-e 0e)$0)! (!"%&e'$ #lle)-'$'"! e #l '(&! !(! #$ %!e'$.

    L 5$55$, $l %$ )-$(! l$5&! (/e '$ (!)!'(, $) !)$' %&-e e"$)e)-e"e)-e %!e-$(, e #!0e )&& l e)e'$#el "!)#!, e #!0e (!)- le 0$(e)#e #el %!%!l! e5&e!, e#!0e )e ''e) %e& "$)-! $ &$-$, le le$, le (!'-")e, e #!0e &e$'-& $ '-$ #e$ #e &e)$ e #elle #e "!)&(/$e #$ G$# e #I'&ele " #$0$)"e)-e %!e-$( $)G$!55e, -$%! #ell")$-; (!l%e0!le %e&(!'' # D$! e

    %& 'e&e) e# $ll"$)- #) &$! #$ '%e&): )el l$

    17

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    18/483

    5&! #$ R-/, '-!&$ '= $)e) e '= '(/$e-- (/e $))"!&:)e 'l"$, '%$&$!)e #ell)$" $) ---$ $ 'e(!l$, (/e'!)! (!"e $l !(! #) le)-e $) ($ '$ &((!l!)! e

    '$)(e)-&)! ---$ $ &$ #ell %!e'$ e5&$(: )ell ()-$(, $l %$ )-$(! e %$ 5ell! $#$ll$! %'-!&le (/e '$ (!)!'(: )e l$5&$ '%$e)$l$, %&$"! "!#ell! #$ %!e'$)!"$(, l ($ %&!)e -&!%%! '!--!'-))! $ 0e&'$ &e$ --&$5$-$ P$-!&: ", %$ (/e $) l-&$, )e %&!e-$,)e ($ (&"$ -$#$($ '$ &((/$#e ---! (/e 55$ #$"

    "$)!'!, #$ &)#e, #$ '5l$"e l %!e'$.C!'= )(!& %&e''! l$ l-&$ %!%!l$ l %!e'$ '$ &$'-&$)'e )ell (e&(/$ &el$$!': e %!e-$($ &!)! %&e''! l$ I)#$)$ $ l$5&$ '(&$ )!-$ '!--! $l )!"e #$ Veda, (/e $'%$&&!)! $l R"K) #$ l"$($2, (!"e $ '(&$ $))$ #e$ G&e($e le%!%e #O"e&!. A)$, '= $)-$"! e# e'(l'$0! $l)e''! #ell %!e'$ (!ll &el$$!)e, (/e $ %!e-$ &!)! &$

    -$ (!"e "e''$e&$ e# $)-e&%&e-$ #el$ De$ e (&e#-$ #$0$)"e)-e $'%$&-$ e !&)$-$ #$ '%$&$-! %&!e-$(!, $)$' (/e e''$ &!)! #%%&$" '(e!-$ e &e$-!&$ #$

    %!%!l$, e l!&! #$ G&e($ --&$5$-! ) )!"e %&!%&$! #$D$!, %!$(/ J, #l 0e&5! Q fare, '!) l!'-e''! (/efattore ! creatore: e %&e''! $ l-$)$ Vates '$

    )$$(@ el"e)-e e %!e- e %&!e- e# $)#!0$)!. P!e-$($ &!)! l-&e'= $ &e'%!)'$ #el$ !&(!l$, e l %!e'$ 'e&0=# $)0!le&l$ )ell '(& !'(&$-; #el "$'-e&!, e -l"e)-e

    %!e-$($, (/e O&$! l '!0e&(/$ e &!&!' ele0-e#ell %!e'$ #&""-$( %&!)@ l$ !&(!l$ #$(e)#!

    2 D$ 6e'-! 0'-! e "&0$l$!'! %!e" 0e#$ l 5ell 0e&'$!)e

    $-l$) #el '$. G'%&e G!&&e'$!, 5$5l$!-e(&$! #ellU)$0e&'$-; #$T!&$)!, '-#$!'$''$"! #elle )-$(/$-; $)#$)e. M$l)!, 3 0!l. $)8.

    18

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    19/483

    Sortilegis non discrepuit sententia Delphis3. C!'= %&ele$"! $) $&$l$! (/e E)e, $-! ll S$5$ll4#$ C" '%e&e $ -&$ e0e)-$ (/e l! '%e--0)! $) I-l$, l

    %&e #$ )!) $'(&$0e&e $ &e'%!)'$ ($ %%ell armi'lle!l$e 'e((/e, (/e $l 0e)-! )!) le #$'%eFoliis tan-tum ne carmina manda! / +e tur"ata volent rapidis lu-di"ria ventis* e '!$)e ipsa ()' oro. A)(!& le'($e)e -e&$(/e e# !((l-e e le "$(/e &-$ '= &$)!"-e $) Te''l$, !)#e )(/e -!l'e&! $l )!"e, le 6l$ %$!

    )! 0e&e ) &$'%e--! ll #$0$)$-;, !# l"e)! ) (!-l&el$!)e (!) e)-$ '!%&'e)'$5$l$, "e#$)-e carmi"$'-e&$!'$, (ele5&$ )(!& )e$ )!'-&$ %!e-$ e%$($ e &!")e'(/$,(!'-&$)e0)! l$ '%$&$-$ e# !%e&0)! ee--$ %&!#$$!'$.L$)!, M'e!, O&e!, ()-!&$ e %!e-$ 0e-'-$ & $ G&e($,

    %&e'e)-)! ) (&--e&e #$0$)! e# /))! #l$ De$ l"$''$!)e #$ "")'&e, #$&!&e e $)($0$l$&e l$ !"$

    )$ O&e! )$ "&$-! # ) )$) #elle D&$#$, e "!&- l &$-&e #llE&e5! e &$(!)#(el &$0e#e&e le '-elle,##!&"e)--! Ce&5e&! e# $"%e-&- &$ # P&!'e&%$)(!ll #!l(e #ell l$& e #el ()-!. S(&$ (ele5&&e lel!#$ #$ ($'()! #el$ De$ '!)! l$ $))$

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    20/483

    *. Poesia eroica. I) 'e$-! l %!e'$ 0!l- l$e&!$ e )e ()-@ ll-e e l!&$!'e $"%&e'e: ) %e& 6e'-! '$ll!)-)@ #l (&--e&e '! &el$$!'!, %!$(/ l$ e&!$ e&

    )! %&!e)$e #el$ De$ e #l$ De$ ")#-$ %&$$(&el")$-;7, e 6$)#$ '$ e55e&! )(/e''$ e -e"%l$ e (l-!&el$$!'!. E&(!le $l$!l! #$ Al("e) e #$ G$!0e, $l6le %e& $)))&l 0e0 0e'-$-! le 'e"5$)e #$ A)$-&$!)e '! "&$-!, (/e -&!00'$ ll!& ll e&& #$Te5e. Ge)e&!'e e# -$l$ $"%&e'e #$ l$ ()-&!)! $ %!e-$:

    (($'e )el l! #$ Le&) l$#& #lle 'e--e -e'-e, $)'e e#""@ (!&&e)#! ) (e&0 #lle (!&) #!&! e #$%$e #$ 5&!)!, '-&)!l@ $l !&"$#5$le l$!)e #ell 'el0Ne"e, %)= D$!"e#e (/e #") (&)e %'(e0 $ (0ll$, 'l "!)-e E&$")-! %$l$@ ) ($)/$le (/e #e0'-0 ---! $l %e'e, #!"@ ) &$!'! -!&! (/e &!0$)0l$'!l #$ C&e-, '!'-e))e $) l!! #$ A-l)-e $l ($el! (!l

    le 'e '%lle, 'e%&@ $ #e "!)-$ A5$l e Cl%e, )e)#!(!'= lO(e)! (!l Me#$-e&&)e!, e 6$0$ e&e''e le #e "!'e (!l!))e, (&e#e)#! 6e'-! e''e&e $l (!)$)e #el"!)#!, e# l-&e $)$)e (!"%$ e)!&"$ $"%&e'e (/e ($'$"5!le$)! $) l$ l !& #!%e&- $) %&! #el e)e&e ")!. N "e)! &)#$ e 'l-&$ &!)! $ --$ #$ Te

    'e!, )(/e l$ 'e"$#e!, e# ($ l$ A-e)$e'$ e&e''e&! l-&$. A$)$ l$ e&!$ #ell e&& #$ T&!$ #$'(e)#e)-$l "''$" %&-e, '= #el$ A(/e$ (/e #e T&!$)$, ! #l$

    7 D$!e)e %&e''! L($)!, Vitarum auctio, #$(e #$"$-&e E&(!le, e# $)e ]X_[ ` aQX] bX \J > ]bHX J?

    Q J `\ J, bXHX_aJ, HH b_aJ, bbcd] \ Y^\ Q]]_[X\J E (!"e l$ "!0! e&& $ %$(e&$, )!) %e&

    l-&$ (!")#!, " #$ "$ 0!l!)-;, e''e)#!"$ '(el-! #$purificarla vita umana.

    2+

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    21/483

    De$, ! # 'e"$#e$, ---$, 'e(!)#! O"e&!, #$ (!&%$ $)e)-$, #)$"! $)0$--!, #$ !&e l #$ l; #ell")!8, e #l$De$ #$e'$ e 'l0-$. Il 'e(!)#! l$5&! #ellIl$#e %%ell-!

    %eoia, (/e )!$ &$e'(e ) l)! e '-((/e0!le (-l!!#$ )!"$, #!0e--e 0e&e %e$ G&e($ ) '!"" $"%!&-)e 'e&0$&e #$ !)#"e)-! e #$ !"e)-! ll"5$$!)e e#ll 5!&$ #e$ "!l-e%l$($ e %$((!l$ '--$ $) ($ e& #$0$' e'"$)- l G&e($.

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    22/483

    -e"%!1+(/e #&&!)! '= l e&& #$ T&!$, '= $ l)/$0$$ #$ Ul$''e, e# l-&e )!) %!(/e.

    O"e&! )ellIl$#e ($ %!&- ##$&$--& '!--! le "& #$

    T&!$, e '$ %&!%!)e ()-&e l$& #A(/$lle l--!' e )e'-, " # ) -e"%! %e&$le e )- # &$0!le ($!)$.A(/$lle, $&-! (!)-&! A"e))!)e %e& $l &%$"e)-! #ell'(/$0 B&$'e$#e, &$-$&'$ #ll e&& (! '!$ M$&"$#!)$, e 'e )e &$")e $)!%e&!'! e %$e)! #$ #$'%e--! $'#) )($ll! $)! l l$5&! I, 6)#! E--!&e "$)(($

    $)(e)#e&e le )0$, e# (($#e, $--! #l$ De$, $l $!0)e P-&!(l! e# ll!&, 0-e )!0e &"$ 55&$(-e %%!'$-"e)-e # l()! %e& %&e/$e& #$ Te-$,per amorealfine com"atteo, (!"e #$(e D)-e11, e (($'! E--!&e l!-&'($) (!# #$ (0ll! --!&)! lle "& #$ T&!$:6$)#$ l %#&e P&$"!, (/e '%%l$(e 0$e)e #!")#&l!, &e'-$-$'(e $l (#0e&e, (!) (!&-e'$ '-e& l$ $"

    5)#$'(e ) (!)0$-!, e l! &$")# %&!"e--e)#!l$ %e$)e&l$ #!#$($ $!&)$ #$ -&e. P&$"!, &$-!&)-! ll($--;, (ele5& le e'e6$e l %&!#e $l$!l!, e (!'= '$ -e&"$) $l %!e"12, 'e) )ll #$&($ ) #ell $)e #ell

    1+ L''e#$! #$ T&!$ #&@ #$e($ ))$, e# $ G&e($, #&)-e 6e

    '-! -e"%! '= l)!, %e& 0$0e&e #!0e--e&! ("5$& l)($e e '%#e(!l 0!"e&! e (!ll&-&!, e (!l-$0&!)! $l C/e&'!)e'!, !)#e T($#$#e $)e&$'(e (/e %!(! )"e&!'$ e %!0e&$ #!0e--e&! e''e&e $ G&e($.

    11Inf., ,

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    23/483

    e&&, ) #elle(($#$! #$ T&!$, ) #el &$-!&)! #e$ G&e($.Il 6l &$-!&)! #e G&e($ &e'-@ %!$ "-e&$ %!e-$ !"e&$($ #el ($(l! (/e '$ &$))!#)! llIl$#e, e (!"%!'e&!

    %!e"$ #$ ($ lO#$''e, 6le )!$ &$")e, '&e55e, 'e(!)#! l()$, ) e%$'!#$!13. D$ 6e'-$ %!e"$ ($ &!)!(!)'e&0-$ l()$ '!e--$ )ell C&e'-!"$ #$ P&!(l!, e&$")!)! l()$ %!(/$ &""e)-$ %&e''! A-e)e!, P')$, Cle"e)-e Ale'')#&$)! e# l-&$, (/e -&!0)'$ &((!l-$ ---$ $)'$e"e )elle#$$!)e #elle !%e&e #$ O"e&!

    -- P&$$ # F$&"$) D$#!-, 1844.O"e&! # G$"5--$'- $(! '($!l-! $) ) "$-!, e# !l #$0$'! e '%e-! $) "!l-$ %!e-$. C/e (/e '$ #$

    "!#! $l T''! %&e($%$-, %e& #$& (!'=, l 1erusalemme li"erata, el -&!)( '= #$"%&!00$'!, (/e l'($ $l le--!&e $) '!'%e'! e 6'$"l '!##$'--!.

    13 T& $ "!l-$ (/e 'e$-&!)! l "-e&$ #ellIliade, $! &$(!!

    T&$$!#!&! E$$!, &""-$(!, (/e (!"%!'e ) %!e"e--! #$

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    24/483

    ($@, 0!le)#!)e )(/e ")-e)e&e e #$e)#e&e l e'$'-e)&ele e '-!&$( e l-e)-$($-; #e '!$ %!e"$, )!) '$ %@'%%!&l! ) '!l!, ) %&$"!, 6'$ &e'( e $!&$- %$)-$

    (ell (/e '5!(($ e 0ee- $) ) #e'e&-! #$ #'-e &e)e,%!$(/ l ' %!e'$ '= 5ell e '= &"!)$(, l!$)e '= l($#! e# e'--!, l l$) '= !&5$- e '= %& &$0el)! l&-e )!) %$ 5"5$) e# $) '($e, " $; $)))$ %&!&e#$- e# #l-. E'$'-e--e&! #)6e %&$" #$ l$ %!e-$ e()-!&$ )!) '!l! #$))$ &el$$!'$, (!"e /! #e--! #$ '!%&,

    " )(!& #$ e&!$ e #$ 5ell$(/e $"%&e'e: e !&'e l$ '-e''$e&!$ #$ T&!$ -!&)-$ ll %-&$ $#&!)! l 0e&'! e# l()-! %!%!l&e l "e"!&)# '%e#$$!)e14 6ell $' (/e $l %!e" '(&! #ellAl$/$e&$, (!"e )!- Ce'&eBl5! )ell 0$- #$ D)-e, )!) $; '!l$-&$! e 'e)

    %&e(e#e)-$, ) D)-e $) ---! $) ---! (&e-!&e: " $; l%!e'$ 0e0 --! 'e %&!0e, e 'e& $)e)-$l$- )ell

    (!&-e #$ Fe#e&$(! II, e# )(/e $) F$&e)e, e %&$" #$D)-e '$ ($-)! )!"$ )!) !'(&$, -& 6l$ 6el #$ G$#!G$)$(ell$, ($ D)-e (/$" )el I Purgatorio,0e&'. 97,padre mio e degli altri miei miglior! che mai /

    2ime damore us3r dolci e leggiadre, e $l %&!0e)le A&)l#! D)$ell!, ($ $l G$)$(ell$, $0$ '-e''!, 0e&'. 11* e

    'e., "!'-& D)-e (!l #$-!, %%ell)#!l! $l migliorfa""ro del parlar materno, #$(e)#! #$ l$ Versi damo-re e prose di romani / Soverchi4! tutti e lascia dir gli

    stolti / he $uel di 5emos6 credon chavani. C!"e#)6e D)-e %&ee'$'-e--e ) le--e&-& $; ''$ &$((, e D)-e e55e $l "e&$-! '!l-)-! #$ &((!l$e&l $) ' e

    14 C!'-)-$)! g!l$#e' (&e#e -!&e #ellIliadee #ell0dissea)! #e$ e&&$e&$ #$ A"e))!)e, e# )$ l! '-e''! Ul$''e.

    24

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    25/483

    %e&e$!)&l: (!'= # (&e#e&e (/e %&e(e#e''e # O"e&! ) 'e&$e #$ %!e-$ )!) %$((!l, )elle ($ ")$ l&-e

    %!e-$( 0e''e $; &$)-! ) ! 55'-) ele0

    -! #$ 5!) '-!, #$ 5&$!, #$ !&, #$ e$(($, #$ ele): e# $l Me!)$! $!0!''$ #e l!& l0!&$, e !&'e l-&! )!)e(e (/e &((!l$e&e e# )$&e $)'$e"e "!l-$ (!"%!)$"e)-$ '-((-$, #)#! l!&! #$ '! ) !&" )$( e# )(!l!&$-! )$!&"e, 'e55e)e )(/e #e''! $ %$ '!--$l$,(!"e %e& e'e"%$! $l T/$e&'(/ )ellgrammatica homeri-

    ca, 0$ 'e)-!)! l #$0e&'$-; #elle ")$. L 6l ' 6l$-; #$ &((!l$-!&e e !$)-!&e l()$ &00$')! )el )!"e'-e''! #$ []J (!"%!'-! #$ [ $)'$e"e, e# ],

    %&$"$-$0! #$ ]]^ab dispongo, ordino, connetto1*.O"e&! )!) '(&$''e )ll, )$ -$$!)e (/e e !'

    'e ($e(!: " $ '!$ %!e"$ 0$''e&! )ell "e"!&$ #$ 6e$%!%!l$ (/e $) e''$ &$'(!)-&0)! l l!&! '-!&$ e le l!&$e

    #el %''-!: e # &%'!#$ '$ ()-0)! %e& !$)e #ell)-$(! le$'l-!&e S!l!)e lle P)-e)$(/e, %e& l 6le '!le))$-; &!)! l %&$" 0!l- 6l(/e ))! #!%! #

    1* S%%!)e)#! O"e&! &((!l$-!&e ! &%'!#!, %$ e0!l"e)-e '$ '%$e)! le 0&$e (!)-#$$!)$ (/e '$ -&!0)! )ellIliade, #$

    ($ -e''e ) (-l!! Ce'&e C)- )ell Storia della letteraturagreca, (%. 3. A)(/e D)-e ll= ) -&--! l "e"!&$ e '$ (!)-#$''e 6)#!, #!%! #0e& (!ll!(-! )ell$)e&)! -& l$ $)#!0$)$ l $l$!l #$ T$&e'$ M)-! >Inf., , **?, )elPurg., II,112, #$&e S-$! # $&$l$! (/e nel lim"o evvi la figlia di Ti-resia. I! '! (/e $ (!""e)--!&$ '%$e)! %e& )l-& $l$ #$ T$&e'$, )!"- D)e ! I'-!&$#e, &$(!- # P')$: " l "$%&e ) '-$&((/$-&, (!)($!''$(/ (/$")#!l D)-e $l$

    #$ T$&e'$ 'e)l-&!, #!0e--e $)-e)#e&e M)-! "!' e %e& -le(!)!'($-$''$", )!) ll-& (/e %e& %!(! --! $)(!)$-.

    2*

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    26/483

    P$'$'-&-! e # '!$ $l$!l$ (!) l$-! #$ &""-$($ e#$ (&$-$($, #e--$ &e("e)-e diaschevasti# `abXdhordinare, disporre, correggere, &((!l-$ e &e'-$-$-$ %e&

    $'(&$--! # ) !&" -e)-$(, # $"%e#$&e (/e 0$ '$ $)-&!#(e''e&! $)-e e'-&)ee. P$ -$ !((%&!)'$(!) (&$-$( '6$'$- #ell (!&&e$!)e #$ 6ell$ $ G&""-$($ Ale'')#&$)$, e# A&$'-&(! )e #$ $l -e'-! 0l-!.C$!)!)#$"e)! #!0e--e&! l (e&-! '5$&e "!l-e 0&$$!)$, e %&e''! l$ )-$(/$ '$)(!)-&)! ($--$ 0e&'$ #$ O"e&!

    (/e )elle "!#e&)e e#$$!)$ )!) '$ -&!0)! %$. C/e((/e''$ %!$ #$ ---! ($@, (e&-! (/e O"e&! $l %$ )-$(!e %$ %e&e--! ()-!&e #$ e&!$, e lIl$#e l %$ &$!' e

    %$ e(!)# e%!%e (/e '$ (!)!'(, l 6l 'e&0= ---$#e'e"%$! e #$ "!#ell!. $&$l$!, '$ %@ #$&e, l-&! )!)e(e (/e 0e'-$&l $) #el$(-$ e e)-$l$ 0e&'$ l-$)$, e# $"$-&l e#el"e)-e, e# $) "!l-e %&-$ )(/e (!%$&l: e 'e

    -l!& O&$! '$ '#e) $uando$ue "onus dormitat 7o-merus1

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    27/483

    $!&e, #$(e E)&$(! B$)#$.C!'= l %!e'$ #l$ De$ %''@ l$ e&!$, ")-e)e)#!

    %&e $l '! (&--e&e &el$$!'!, %!$(/, (!"e /! 00e&-$-!

    #$ '!%&, l$ e&!$ /))! (!l$ De$ ) '-&e-- --$)e) e%&e)-el, e '!) !"$)$ #$0$)$ ! #$0$, !)#e O"e&! %&e"e--e 6'$ 'e"%&e $ l!&! )!"$ le--$0! ` J. Il 6le %''$! )!) #!0e--e &5& &) --! Pl-!)e, (/e#ll ' Re%55l$( )el l$5. '5)#$'(e $ %!e-$ e l

    %!e'$, # e((e$!)e #el$ $))$ '(&$ ll #$0$)$-; e #el$

    el!$ #el$ !"$)$ &)#$, e# %&!%!'$-! #$ O"e&! %&l&e S!(&-e )e 'ee)-$ -e&"$)$ jA#)6e, Gl(!)e "$! (&!, ll!&(/ #&$ #$&e #l$ ""$&-!&$ #$O"e&! (/e 6e'-! %!e- !&"@ l G&e($: (/e lee)#!l! l!"! %%&e)#e (!"e !0e&)&'$ e 5e) (!)#&'$ )el$ 00e)$"e)-$ #ell 0$-: (/e )!) '$ %@ & (!' "$l$!&e (/e &ee&'$ 'e(!)#! $ '!$ %&e(e--$, 5$'!)e&; '=

    0e&e !)$ &$! e (!"%$(e) %e& (/$ -$e)e (!-lel$)$!, (&e#e&e (/e (!'-!&! #!%&$)! !)$ "$l$!&"!#! %e& #$0e)$& e)-e # 5e)e, ((!& l!&! (/e O"e&! '$ $l %$ &) %!e-, $l %$ &) -&$(!: " $)'$e"e0$ &$(!$ (/e )ell )!'-& &e%55l$( )!) 5$'!) ""e--e&e l-& %!e'$ (/e l$ $))$ # !)!&e #el$ De$, e l$

    el!$ #e &)#$ !"$)$k. F!&'e, !''e&0 Ce'&e C)-,Pl-!)e '5)#e)#! O"e&! 0e0 l$)-e)-! 6l(/e(!' #$ %$ &)#e, ($! '(''$)&e $l %!l$-e$'"! &e(!(/e # 6e$ %!e"$ e& $)'$)-! )el$ )$"$ (!ll %&$"e#($!)e.

    7.5a lirica. S(!&'$ #$ 5!) -&--! $ -e"%$ e&!$($, (e'

    '@ )ell G&e($ l 0e& e%!%e, e l %!e'$ '$ 0!l'e # l

    27

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    28/483

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    29/483

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    30/483

    !, A)(&e!)-e, e '!%& ---$ P$)#&!, e )el$ $))$ #$e&& C!ll$)! e T$&-e! (/e (!$ &%$#$ e# $"%e-!'$ )

    %e'-$ $))$"@ l$ S%&-)$ )elle e&&e #$ Me''e)$. A)

    (/e l '-$& e55e $ '!$ (l-!&$, e# A&(/$l!(! #$ P&!, '!& l$& (!)-&! $l '!(e&! L$("5e, $)0e)-@, l #$O&$!, $l "e-&! $"5$(!, #!---! %!'($ #ll %!e'$ #&""-$( (!"e %$ $le e# e$((e e %$ ((!)($! l #$l!!

    rchilochum proprio ra"ies armavit &am"o

    7unc socci cepere pedem grandes$ue cothurni!lternis aptum sermoni"us! et popularesVincentem strepitus! et natum re"us agendis23.

    8. 5a drammatica. E# e((!"$ $)-! ll %!e'$#&""-$( #$ ($ %&-e l (!""e#$ (/e "$ e& %&!

    %!'-! (!"e -e" e'(l'$0! #$ 6e'-! '(&$--!. L #&""-$(, (!"e '$ 0e#e, ll-$" !&" (/e &$0e'-= l

    %!e'$, e#, $) 6e'-! e)e&e )!0! %!&--!, %e& #$&(!'=, ---! (/e #$ -e)e&! e #$ %-e-$(! e55e l l$&$(, ---!(/e #$ '!'-e)-! e #$ 'e&$! e55e le%!%e, ---! (/e #$"!(e e #$ ('-$(! e55e l '-$& )ell #&""-$(

    &e(! %!e-.23 E%. # P$'., 79. Il %$e#e $"5! #) 5&e0e e #) l)

    : $l 0e&'! $"5$(!, #e--! )(/e 'e)&$!, (!)'- #$ 'e$ %$e#$$"5$ 'e %&!, e 'e "$'-! &$(e0e l! '%!)#e! )elle 'e#$ #$ )"e&! #$'%&$. $ / )(!& $l $"5$(! 6#e&)&$!, (/e %&! 'e (!"%!'-! #$ 6--&! $"5$, "$'-! 'e )ell %&$" e -e& 'e#e &$(e0e l! '%!)#e!, ! $l -&$5&(! ! l)%e'-!. O&$! (/$" $l

    $"5!pes citus, e# A&$'-!-ele agile e mosso [Yb\ b X]d[X]\ b\bd.3+

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    31/483

    "!'-&@ ---! 6)-! %!- l &e( %!e'$, e (!) E'(/$l!,S!!(le, E&$%$#e e# A&$'-!)e (/$'e '%le)#$#"e)-elq& ' l!&$!' &$(( #$""!&-l$ ll!&$. F$!&$&!)! #$

    %!$ %&!'-!&$ e((elle)-$, $l!'!$, !&-!&$, Pl-!)e, A&$'-!-$le, Se)!!)-e, T($#$#e, De"!'-e)e: " %!e-$ '!""$)!) '!&'e&! %$, e l %!e'$ (e#e--e $l ("%! ll %&!'#!%! #$ 0e&l$el! (!l-$0-! e #$'%!'-! $) ")$e&, (/e)e &((!l$e''e "%$$ e# 5e&-!'$ &--$.

    L %!e'$ #&""-$( #$e&$'(e # !)$ l-& ")$e&

    #$ %!e'$, $) 6)-! (/e !)$ l-& ! )&& 00e)$"e)-$-&'(!&'$, ! 0/e$ e''e&$ $#el$, ! '%e(l )$#e, !#e'(&$0e e)-$ &el$, ! %!&e %&e(e--$ e# ""e'-&"e)-$:l##!0e l #&""-$( (!)'$'-e --- )ell$!)e, (!"e$)#$( le-$"!l!$ #el )!"e `] [ # `]d agire,fare:$ %e&'!)$ )-$(/$ &$#(e %&e'e)-$ 0$0$ e %&l)-$, l$!"$)$ ((! $)'$e"e &$!)&e e #$'(-e&e, e "e

    #$)-e ) $)-&e(($! 5e)e ''!&-$-! e )-&le, (/e -"e)-e '0!le)#!'$ '$ &$'!l0e, %&l l$ !((/$, $'-&$'(ee #$le--: e 6$)#$ '!0& l$ l-&$ e)e&$ #$ %!e'$ / 6e'-! 0)-$! #$ e''e&e ''$ %$ e$((e e #$ &$)e&e %$ %&!)-"e)-e e "el$! l! '(!%!, $((/, (!"e#$(e O&$!, Segnius irritant animos demissa per au-

    rem! / ,uam $uae sunt oculis su"&ecta fideli"us et $uae/ Ipse si"i tradit spectator24, e# / -&!%%! %$ !& l(!' 6)#! agitur in scenis, (/e )!) 6)#! acta re-

    fertur.

    9. Tragedia e ommedia. L #&""-$( '$ %&-e(!"e $) #e &) &"$, (/e e&"!l$)! # ) (e%%!

    24 E%. # P$'., 18+.31

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    32/483

    "e#e'$"! e '!)! -& l!&!, )!) (/e #$0e&'$, (!)-&&$$, $l-&$(! e# $l (!"$(!. ell! (!)'$#e& $l 'e&$!, $l &)#e,$l '5l$"e #ell 0$-: 6e'-! $)0e(e $l &$0!l!, $l &$#$(!l!,

    $l e'-$0! '$((/ l #$e&e) (/e (!&&e -& l!&! $)'$-)ell )-& '-e'' #ell!e--!, #el $)e, #e$ "e$. jIl(!)-&%%!'-! (/e -& $l -&$(! e# $l (!"$(!, #$(e $lMrlle&2*, )!) '$ e(e $; ")$e'-! %e& l %&$" 0!l- $)6e'-e #e '%e($e #el #&"" (/ e''! -)-! )-$(!,6)-! )-$( l %!e'$. A l-! l )!5$le e l &)#e

    #!0 ")$e'-&'$ )-&l"e)-e ($@ (/e 0l&e e (--$0!, %e&(/ 6ell! 0$e %$ &$le''e, e %$ (/$& 'e )e(e''e le''e). I) 6ell "$'&, )$, $) ($ l! '%$&$-!)-&$0 e (!l-$00 $) 'e '-e''! le $#ee #) !$)e %$

    %e&e--!, #el 5ell! e #el %!-e)-e )el "!)#! e )ell 0$-#el$ !"$)$, ##$0e))e )(/e "el$! (%(e e %$ 5$le (!)(e%$&e $l #e5!le e le&&-! $) ---! $l '! "!#! #$

    e'$'-e&e, e# (!l%$&l! $) ($@ (/e )e& %&!%&$"e)-e $l)(le! e# $l (e)-&!. C$@ (/e (--$0! e# e&&-! )!) , 0e& #$&e, !55$e--! #$ %!e'$ %e& 'e '-e''!: " 6)#!'((!l$e )elle $#ee #) "e)-e #el )!5$le e #el 5ell!&$%$e), )(/e''! -&!0 ) 6l(/e l!! )el "!)#! #el

    5ell! e ##$0$e)e %!e-$(!. E )ell e'$'-e) (!)-$)e)-e

    e l$"$-- #ell") '-$&%e / ($@ $l '! !)#"e)-! #(/e ) (!-le '%e($e #$)-elle$!)$ !)!& !((%-)ell 'e"%l$(e &el-;: ll-& $)0e(e 6e'- !%%!'- (!)l$5e& e (&e-&$(e !& ' -- #ell )-'$ $l '! &e)!. L 0$- &ele 'e"%&e '-- ) "-e&$ 55!)#e0!l"e)-e &$(( %e& l %!e'$ (!"$(, l 6le 'e '%e''e$-e '@ #$ -l$ $&e #$ ($ $)0e)-@ ell '-e'' l !&",

    2* Storia della letteratura greca, (%. 27.32

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    33/483

    e (/e )ell 0$- &ele )!) '$ &$)0e)!)!, $) 6elle '$)$$( %& 'e"%&e e)!"e)$ e (!)#$$!)$, !"$)$ e (e-$ #$e''$ &el"e)-e e'$'-e)-$. C$@ (/e -&$'-! e# e&&-! )!)

    '$)0e)-: l$)0e)$!)e )!) %$ (/e "e--e&l! $) 0$'-'!--! $l '! '%e--! %$ 0e&!k.

    L #&""-$(, (!"e #$''$, -$ '$ '0$l%%@ -& $ G&e($: e '%e($l"e)-e l (!""e#$ &e!l- e #$&e-- #ll&-e 0e))e $) l(e '!l! ($&( $l -e"%! #ell e&& #elPel!%!))e'!, (!)($!''$(/ $l %!%!l! &e(! ")-$''$

    "! e (%$#! #el$ '%e--(!l$ $) )-$(! '$ (!)-e)-''e #ell l!--, #ell (!&' e #el %$l-! e ---l %$ #$ 6l(/ele--& ! #$ 6l(/e ()-!. L &$!)e )e 'e"%l$(e ''$ 6)-! ll (!""e#$, (/e $l '!l! %&!%!'$-! #el"$! '(&$--!, %!$(/ 6)#! %$ $)-e&$ e# $)(!&&!--$ '!)! $(!'-"$ #e %!%!l$, l '!($e-; %&e'e)- "!l-! "e)! $ll-! &$#$(!l! (/e l 0e) #el (!"$(!: e l$ !"$)$ %$

    '!5&$$ e %$ -e"%e&)-$ )!) '!)! ((!)($$ ) (!)(e%$&e) '-&e 6ell$)-&e(($! #$ 0$$! e #$ 0$&-, 6ell$"

    %'-! #$ 5!)! e #$ (--$0!, 6el (!)'e&-! #$ &0e e #$(e-! (/e !)#"e)-! ll (!""e#$ l##!0e )ell'!($e-; '-e"%e&- e &$"!- #ll %&$'( 'e"%l$($-;>6)#! l 0$&- '$ '$"l, )!) '$ %&-$(, e $l 0$$! '$ (!

    l!&$'(e e '$ %ll$, )!) '$ e ) '55!&&e?, (!"e )"e&!'$ '!)! $ 5&l!)$ e# $ 5ell"!&$, (!'= "$l$$ %e&$!&)! )'(!)! $ '!e--$ (!"$($, ($ $l %!%!l! $'(ee# %%l#e. I) -le '--! #ell '!($e-; $l 0$$!, (/e &e'$'-e lle (e)'&e "!&l$ e 'e&$e, %@ (e#e&e # ) le%$#(!""e#$ $) ($ '$ "e'' )#! l ' #e!&"$-;, e'0e)--$ l$ ((!&$"e)-$ e# $ &$&$ !)#e (e&( "'(/e

    &&'$ e# $"5ell$&'$ 6$)#$ $l (!"$(! %@ #& le$!)$ %&!

    33

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    34/483

    $--e0!l$ #$ "!&le '5l$"e, e '!--! $l 0el! #el &$#$(!l!'(!)#e&e ) $)-e)#$"e)-! 'e&$! e &0e, (/e !--e&&;'e"%&e %$ ! "e)! lee--! ($ "$&. # (!)e''&e

    %e& l-&! (/e 6e'-! "!#! #$ (!&&ee&e $ (!'-"$ &$'(/$!'! ''$: e 'e $l %!e- )!) '$ '0$! e# 00e#-!,

    %@ $) 6ell 0e(e (!&&!"%e&l$. L (!""e#$ (e&( (!&&ee&e $l 0$$! (!ll &%%&e'e)-$!)e #el 0$$! "e#e'$"!, (!"e $l #$")-e '$ -l$ (!l #$")-e, e $l 0ele)!-l0!l- '$ (& (!l 0ele)!, e %@ ((#e&e )!) #$ !

    (/e '$ $)'$)$ l "l$$ #!0e )!) 0, e (/e '((e)#)! le %''$!)$ $) 6ell (/e '$ (&e#e #$ ---$&le e #$ '%e)e&le. Pl-! '-e''! &$(!)!55e 6e'-! %e&$(!l! $)e&e)-ell )-& '-e'' #ell (!""e#$ e #$''ePaucas poe-tae reperiunt comoedias / :"i "oni meliores fiant. L(!""e#$ e l -&e#$, #$(e $l B$)#$, )el 0!le&e -l$&l %$, &&$0)! (!l e&&! %e&$l$!'! l() %&-e 0$-le

    e# (($#!)!.

    1+.I precedenti della ommedia greca. L (!""e#$ )!) )(6e $"%&!00$': '= ) %&-! %e& l)!-e"%! 5e)e '0!l-! e "-&-!, $) $' (/e # A&$'-!)e %!'-! $) l(e '$ %@ #$& %e&e--!. I 'e"$ #ell (!""e#$ e&)! $; $---$ $) )ell)-$( e%!%e, e $l (!&&e&e #el -e"%!, $l &$)&'$ #ell ($0$l-;, $l &$l''&'$ #ell

    %&$'( 'e0e&$-; #e (!'-"$ l$ '0$l%%&!)! "%$"e)-e.O"e&! )ellIl$#e -$e)e ''$ '%e''! l !&" #&""-$(, e -&--! -&--! -!&e l '(e) #el$ e&!$ (/e !# &&$))! )ell (!)($!)e, ! %&$" #$ "$'&&'$ (!lle &"$ '$l)($)! %el (%! $)'l-$ e 0$ll)$e, ! -e''!)! (!) l)/e

    %&l-e le l!&! e)el!$e: "e)-&e $&$l$!, %e& e'e"%$!,

    34

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    35/483

    '--$e)e %$--!'-! ll !&" e'%!'$-$0 e #e'(&$--$0, ele %&l-e #e '!$ e&&$e&$ '!)! 5&e0$2

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    36/483

    Cle"e)-e Ale'')#&$)!, Strom., I, %. 281, 6e'-$ l-&$#e \ ` ] abQ ] cX $ ca\,

    ] ] u H$ HvJ asV\ QdaJ ` [d]\X

    p\J3+.Il Mrlle&31# 6e'-e %!(/e "e"!&$e &$(0 (/e )el

    9argite!"e&$(! '$ &%%&e'e)-''e ) '-%$#$-; (/e &e%- 'e '-e'' %e), %!$(/ #$ l$ #e--! jM!l-! e$'e%%e, " ---! 'e%%e "lek: e# )$'-!&$ (/e ($ (!)'e&0- # E'-$!, )e )&& (/e 5$'!)0 '&e $)$'

    '$"e '-$e %e& $)#&l! ($@ ($ %& &$(/$e#e0'$ 5e)%!(! $)-elle--!. El$ %&!) %!$ 6e'-! '-!l$#! &($%e)-e (!l -e#e'(! T;ll Eulenspiegel, (/e '!--! %%&e)#$ '-%$#$-; )'(!'e '!--$l$''$" '-$: e )!$ $l %!''$"! &&!)-&e (!l &$)!"-!%ertoldo(/e -e"%$ #el &eAl5!$)!, 'e(!)#! l lee)#, 0el)#! (!ll !-$($)e"l$$!'$''$" '-$ e# ((!&-$''$" &5e&$, #$e#e $l

    $"5! l &e, ll &e$) e --- l (!&-e, e gli accorgi-menti e le coperte vie, #$&e55e D)-e, e seppe tutte e s6men4 lor arte< / hal fine della terra il suono uscie=>.

    A# O"e&! '$ --&$5$'(!)! )(!& 0&$e %$((!le e%!%ee '(/e&e0!l$ (!"e $l ()-! #e$ ercopi, l apra to-sata sette volte, $l anto dei tordi, ($ )&&)! O"e&!

    ()-''e )($ll$ %e& 0e&)e #e$ -!$ $) &$("5$!, e l3+ jC!'-$ l$ De$ )!) e(e&! ) !''!&e, ) &-!&e, ) $) l-&!

    "!#! '0$!, " #!)$ &-e e ")(0k.31 O%. ($-., (%. II.32Inf., II, 7

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    37/483

    Fornace del Pentolaio.A&(/$l!(! e$)#$!, (!"e /! #e--! #$ '!%&, (!l$ &

    &55$-$ '!$ $"5$ %&e%&0 $l -e&&e)! ll (!""e#$,

    %&$)($%l"e)-e ll)-$( #$)#!le %!l$-$(: e# (e&-!(/e l '-$& (!)-&$5= ''$''$"! ll !&"$!)e #el#&"".

    Al-& !&" (/e -$e)e l6)-! #el #&""-$(! e #el(!"$(! &$0e'-= l &e( %!e'$, 0!l$! #$& l%!l!! ! l0!l #$ ($ $ &e($ &!)! ")-$''$"$ e# $)0e)-!&$ e

    (!)#$. I) e'' '--&$5$'(e &$!)e e 0ell lle 5e'-$ee# l$ e)-$ $))$"-$ &%%&e'e)-&e (!l 0el! #elllle!&$ e %)e((/$&e e "!e&e $ 0$$!'$ (!'-"$ #el$!"$)$, e (!) -l$ $)e)!'e $)0e)$!)$ &l$ &$(!)!'(e&e, l!&! #$(e)#! $' #$ "!&le Stulte! $uid rides?mutato nomine! fa"ula de te narratur. S!(&-e /$!--$''$"! 6l e& #ell &5- e $)e $&!)$ '$ #$le--0 "!l

    -$''$"! #$ 6e'-! e)e&e, e )&&)! (/e )el -e"%! #ell%&$$!)$ l0!&''e &$#&&e $) !&" %!e-$( le 0!lee'!%$)e33.

    33 Le &e(/e 0!le, #$(e $l T!""'!, --e 0!l&$ #ll'! e%e& 6e'-! 0-e $) $'-$" #$ (!' 0!l&e, " $)!-e le %$, #$"!'-&)! $) "$&5$le "!#!, %%)-! %e&(/ 'e"%l$(e, l #el$(-e

    #el &e(! $)e)! -)-e 0!l-e l!#- # ) #e)! e 'e0e&! $#$(e,$l $(!. I) e''e 0!le 'e)-$ $)'$e"e (!'%$&)-$ l$""$)$!)e,l &$!)e, le--!: /$ $l!'!$, %!l$-$(, '-!&$ e )-&le e ($0$le: /$ '-$& e #&"": /$, %$ '!0e)-e (/e &$"%&!0e&$, (!)!&-$e (!)'$l$: %$ '!0e)-e (/e ! $& ! '%&e$!, %$e-;..... Dlle 0!le'-e''e (/e l&-e / (!"%!'-e, (/$ -&e ) "!&l$-; '!l, "e%&e (/e le $'-e&$l$'( #ell l!&! )-&$-$0 5elle. N&&$"!le l)($ll! e l'($"! (/e le ((!"!#$ el$ ('$ # ', l! &; '!

    0e)-e $) "!#! %$ ((!)($! #$ )!$. E 6ell 6'$ '(!%e&- l$e'e&($-e&; #$le--e0!l"e)-e l$)e)!, e l$ "e--e&; (!&$! #

    37

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    38/483

    E'!%! '(/$0! #$ I#"!)e #$ S"!, $l$! #$ Ee'-!%!l$, (/e 0$''e *2+ ))$ 0)-$ C&$'-!, l$#ele #ell 0!l &e(. E& &$)!"-! (!"e ($le e# $)e)!'! )&

    &-!&e #$ 0!le, e 6$)#$ 6)-e 'e )e (!)$&!)! &!)! l$ --&$5$-e, e '!--! $l '! )!"e &&$0&!)!, )!$,'e55e) el$ %&!55$l"e)-e )!) )e '(&$''e ). C/e E'!

    %! )!) '$ 'e )!) $l )!"e $#ele ($ 0e))e --((-!($@ (/e %%&-e)e0 0&$ -e"%$ e '!e--$, $)#$(-!#ll #$'-$)$!)e #elle 0!le $) (&$e, ($l$($e, '$5&$-$(/e,

    ($%&$e, l$5$(/e, &$$e e# e'!%$(/e. # )!-&e )(!&, (!' (/e ((e)) 6l(/e &el$!)e -& l 0!l e l (!""e#$, (/e %&e''! $ l-$)$ l

    %&!lfa"ula, !l-&e '$)$$(&e apologo, 0l'e e -&e#$e (!""e#$, %e&(/ $) 6e'-e (!"e $) 6ell '#!%e&0)! %e&'!)$ $)-$. M %e& 6e'- &$!)e ) -l)!"e )!) (!)0e&&e55e ll (!""e#$ )-$( &e(, )el

    l 6le $ %e&'!)$, %&$)($%l$ e&)! )!) $)-$ " 0e&$,&el$ e 0$0e)-$, e -l!& %&e'e)-$ ll! '-e''! '%e--(!l!,(!"e '$ #$&; $) 'e$-!.

    D 6e'-$ 'e"$ #)6e '%&'$ 6 e l; #l$ )-$(/$e&"!l$@ )ell G&e($ l (!""e#$, e)e&e )!0! (/e$)(!)-&@ $l "''$"! 0!&e )elle e&0$#e )-'$e e )el

    e)$! e'-$0! e '-$&$(! #$ 6el %!%!l! #ll )-& '!%&!)$ l-&! #$'-$)-! e %&$0$le$-! e -)-! (&e55e l"!&e#el$ '%e--(!l$ -e-&l$ (/e ")-e)e&l$ e# ((&e'(e&l$# e''$ '$ 0!l'e $l #e)&! #elle&&$! %-! # ---$ l$S--$ #ell G&e($ e #e'-$)-! ll e&& (!)-&! $l 5&5

    e'e&($-&l! $) 'e"%&e %$ 0&$! "!#! >Diion. estet., )!". E'!%!?.

    Ce&-! (/e l Q[_c\ lle 0!le &e(/e #!0e--e e''e&e $)-!''$ %$ -$ # (/$ !&'e le &((!l'e.

    38

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    39/483

    &! --el #ell l$5e&-;.

    11. Se la commedia sia poesia. F ) -e"%! 6e

    '-$!)e 'e l (!""e#$ !''e %!e", e# O&$! )ell '-$& 6&- #el l$5. I 0e&'. 4* 'e. )e #$'(!&&e (!'=

    ,uidam comoedia nec ne poemaEsset! $u(sivere< $uod acer spiritus et vis+ec ver"is nec re"us inest! nisi $uod pede certoDiffert sermoni sermo merus. l pater ardens

    S(vit! $uod meretrice nepos insanus amicaFilius u*orem grandi cum dote recuset!E"rius et magnum $uod dedecus! am"ulet ante+octem cum faci"us. +un$uid Pomponius istis34

    udiret leviora! pater si viveret? Ergo+on satis est puris versum perscri"ere ver"is!

    ,uem si dissolvas! $uivis stomachetur eodem,uo personatus pacto pater. 7is! ego $u( nunc0lim $u( scripsit 5ucilius! eripias siTempora certa modos$ue! et $uod prius ordine ver"um est!

    Posterius facias pr(ponens ultima primis!+on >ut si solvasP!'-6" #$'(!$ -e-&Bell$ e&&-!' %!'-e' %!&-'6e &e&e$-?

    Invenias etiam disiecti mem"ra po@t(.Dlle 6l$ %&!le #el e)!'$)! %&&e55e $)'$)&'$

    (/e l (!""e#$ )!) '$ %!e'$, 'e55e)e el$ )!) l! #e

    34 e'- ) -$&- (!'= %e& $)#$&e--! #el ('-$(! '%$&$-! #el%!e- (!)-&! l! '(!&&e--! e l$(e)$!'! 0$0e&e #) -l P!"%!)$!,

    (/e #!%! l "!&-e #el %#&e #!0e--e #&l %e& "e! # !)$ 0$$!.

    39

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    40/483

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    41/483

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    42/483

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    43/483

    #!--$ #l ('! e #ll'-$, (/e !&")! ) 0$l%%! e%&e'e)-)! $ %e&'!)$ #el #&"" !'-(!l$ # 0$)(e&e e #$$(!l-; # '%e&&e, $)(/ l$)-&e(($! %!(! %!(!

    e (!) )-&le '$ '0!le, e '$ #$0$e)e # ) l$e-! '($!l$"e)-! (/e '$ (!)'e)-)e! ll$)-&e(($! e 6'$ $)e''! %&e(!)-e)-!. L 'e(!)# $)0e(e '$ 6ell $) ($$l %!e- %$l$, "e#$)-e ) '!--$le $)0e'-$$!)e #el(!&e e #elle %''$!)$ ")e, -&--e$&e e #$%$)e&e) (&--e&e 6l)6e, e "e--e $) 'll '(e) ) %e&'!

    )$! )el 6le (("l ---$ l$ --e$"e)-$ e ---ele %&!%&$e-; #$ 6el (&--e&e, !%e&)#! (!) #e'-&e(/e l$)-&e(($! 'e&0 )$("e)-e (!"e #) "!ll (/e'(-- e #; "!0$"e)-! l (&--e&e, '= (/e e&!"%e)#! $)--! '$ ")$e'-$. Tl$ '!)! le %$ 5elle (!""e#$e #elM!l$&e, $l!'!! %&!!)#! e# e&e$! %$--!&e, &$'-!&-!&e$) F&)($, )el 'e(!l! #$ L$$ I, #el -e-&! (!"$(!:

    (!"e lvaro, $l 9isantropo, lDonna sapiente, $l Tar-tufo. Nell (!""e#$ #$)-&e(($! (!"e )ell -&e#$ l!'($!l$"e)-! )e(e''&$! e# e''e)$le, e #e0e &$'%!)#e&e e %&!%!&$!)&'$ ll$)-&e(($!: l##!0e )ell (!""e#$ #$ (&--e&e l! '($!l$"e)-! (!' 'e(!)#&$(!"e 'e(!)#&$! l$)-&e(($!: !)#e (/e A&%!)e 0

    &!, #$(e $l B--ex38

    , (e# l ' "- %e& &$0e&e l '(''e--, )!) l-&! (/e ) -&--! #0&$$ #$ %$, 'e)$l 6le '''$'-e&e55e )(!& --- l (!""e#$.

    Gl$ )-$(/$ )!) (!)!55e&! (!#e'- #$'-$)$!)e, e lel!&! (!""e#$e %&e'e)-)! l)! e ll-&! e)e&e )$-! e'0$"e)-e (!)(e&--! $)'$e"e, (!"e %. e. )el 9iles

    gloriosus#$ Pl-! - &$)0$e)$ l$)-&e(($! $) ($ -e)#e'$

    38 orso di "elle lettere, %&-e 2, &-. 3.43

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    44/483

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    45/483

    Dente lacessiti< fuit intactis $uo$ue curaonditione super communi< $uin etiam le*39

    Pna$ue lata! malo $u( nollet carinine $uem$uam

    Descri"i vertere modum formidine fustisd "ene dicendum delectandum$ue redacti.

    I) 6e'-$ 0e&'$ #$ O&$! '!)! (!"%e)#$!'"e)-e #e'(&$--e le !&$$)$ e le 0$(e)#e #ell (!""e#$ &e( e l-$). E'', (!"e l -&e#$4+, e55e )'($"e)-! & l$&$(!l$ $) !(('$!)e #elle e'-e '(&e D$!)$'!, ! B(

    (!, e# %%ell-eDionisie,5i"erali,5enee, " %&$)($%l"e)-e #$ 6elle -))l$ (/e (ele5&0)'$ #!%! l 0e)#e""$. I 0$ll)$, $)$-$ $ l0!&$ #ell ("%) e &$%!'-!$l %&e$!'! l$6!&e #ell 0$-e, #$ ($ &$(!)!'(e0)! 5e)e$(! l&$-!&e B((!, $) e''! '$"5!le$)#! $l '!le, che

    si fa vino / 1iunto allumor che dalla vite cola41, '5

    39 C!"e $) A-e)e &e)- %e& lee, (!"e 0e#&e"!, l "!(e #$(($-; #e$ (!"$($, (!'= )(/e $) R!" 'l0& #$ 0$-%e&$$#ell (!""e#$ e #ell '-$& l$ !)e'-$ ($--#$)$ %&!00$'-! #llele$ #elle II -0!le, #$ ($ e((! $l -e'-! Si $uis occentassit ma-lum carmen! sive condidissit! $uod infamiam fa*it flagitiumve al-teri! capital esto.

    4+ ]f `^ # ]dfJ, "ecco, e ` , canto, (!'= #e--

    %e&(/ #%%&$" ) ()-! 0$lle'(! B((! )elle e'-e #ell0e)#e""$, 6)#! 6e'-! D$! '(&$$(0'$ ) 5e((!, (!"e#e0'--!&e #ell 0$): ! %e&(/ %&e"$! #el ()-! e& ''e)-!) 5e((!. Al-&$ )e -&!)! l e-$"!l!$ )!) # ]dfJ, " #]_f, vendemmia, e# ll!& '&e55e $l ()-! #ell 0e)#e""$:l-&$ $)l"e)-e # ]_y, e(($ #$ 0$)! ! #$ !l$!, %e&(/ $ ()-!&$#$ e'' '!le0)! $"%$'-&$(($&'$ $l 0!l-! #$ e(($ %e& l-e&& l%&!%&$ $& e )!) e''e&e (!)!'($-$. A# !)$ "!#! le-$"!l!$

    #$ 6e'- %&!l &$0el )!&$$)e &$(!l.41 D)-e,Purg., , 78.

    4*

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    46/483

    5)#!)0)! lle %$ 0$0e e %e lle&$e #el "!)#!.D!%! l$ '-&0$$ #$ lle&$ (!)0$-$, e'!$0)! (!&$ B((!, $ 6l$ (!) ()-$ e (!) #)e (!)-#$)e'(/e )e

    #$(e0)! le l!#$, e# $)l5e&-! $l tdHHJ e"5le" #ell!& %&!#--$0 #ell )-& '(&! D$!)$'! )!) "e)!(/e P&$%!, !$)0)! (/$''!'e %&!(e''$!)$ (/e l"e #$ $((!le '$ %&!#(e0)! %e& --- l )!--e. I)6e'-e %&!(e''$!)$ %e& #& &$%!'! l (!&! (/e ()-0 $lbpJ !# $))! 5((/$(!, 6e 0$ll)$ 00$)-$, (/e

    0e) '5&$l$-! l"!& (e-!, e '($!l-! l! '($l$))!l!, (!"$)($0)! %&!0e&5$&'$ e #$&'$ 0$ll)$ 0$(e)# '(/e&)#! ''$ &!''!l)"e)-e '$ #$e--$ $'$($ e"!&l$ l)! #elll-&!, e# e(($-0)! (!'= $l &$'! e# $l

    %l'! #ell 5&$-. I)-&e(($0)! l-&e'= ll 'l($-;#e$ "!--$ #)e %$ 'l($ )(!&42: e !&'e )(/e #$ 6$e55e !&$$)e 6ell #) #el (!&! (!"$(! #e-- bV]`y

    '= '($# e# $)#e(e)-e, ($ A&$'-!)e, ---l-&! (/e ('-$-! e '(&%!l!'!, 0)-0'$ #0e& -!l-! #ll (!""e#$, l!#)#! l ' (/e ` \ HcX % z[\ ab_\\ bcX[\\ ]c] \ y b], Qp_, J Q`^J \ fHJ{ ` abzX J sHb]_J,& ' ( ` bV]`p X HbaX\ & 43, e #$ ($ 0&e55e &&!''$-! 6

    42 D)-!&$ $ (!&$ 5((/$($ e&)! $ satirie# $silleni, (!"%)$ e 'e&0$-!&$ #el D$!. d]J, %&!55$l"e)-e #e&$0 # a^],(/e l %e&e--! aa] '$)$$( aprir la "occa, e 6$)#$ rideresgangherato. Dll l'($0$ #$ 6e'-$ #)-!&$, ad]J '$)$$()(!& %e$ G&e($ uomo lascivo, e $l 0e&5! a]d, lascivire, e#)(/e essere affetto da un certo mor"o venereo. S$le)! %!$ 0$e)e#l 0e&5! aHH^\, motteggiare, "urlarsi di alcuno, !)#e )(/e

    a^HHJ,poema satirico,satira.43+u"i, 0. *3+ e 'e.

    4

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    47/483

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    48/483

    ($e #$ 'e&e)- #$)'l-$ e #$ 0$-%e&$. A "e %e& l-&! 6#& %$ l %&$", l 6le / )(/e $l '&$! #$ A&$'-!-$le (/e )el I #ellPoetica#$(e 0e& 0-! !&$$)e l

    (!""e#$ Q \ y]pV\\ sHHbd , ($! #(!l!&! (/e %&e'$e#e0)! e (!)#(e0)! 6e'-e e'-e e6e'-! bv[J $) ($ '$ %!&-0 $l sdHHJ. C!-l$ e'-e

    %&e''! $ &e($ e&)! 6ell! (/e %%! )!$ $l (&)!0le, $)($ ($'()!, %%!$-! ll "''$" (/e semel inanno licet insanire, (&e#e #$ %!-e& &e le %$ %e '-&

    0)e #el "!)#!, e '!& ) -&--! --- llle&$ ($l 'e&$e-; #elle !((%$!)$ l)! l))! l$ -$e) (/$'$) (!&%!: e 6$)#$ )!) "&0$l$ (/e '$--$ ()-$ e#$l!/$ 0e''e&! #ell! '-&)!, #el "--!, #el 5e'-$le, e!''e&! 6l$ '$ (!)0e)!)! 5&$(/$.

    14.5a Tragedia! e primi saggi della ommedia. Il

    (l-! #$ B((! #)6e e(!)#! #) #!%%$! %!&--!,#ell -&e#$ e #ell (!""e#$, (/e %$l$-e # e''! le"!''e '00$&!)! %e& '-e #$0e&'e e (!)-&&$e, 6ell'(!'-)#!'$ #ll -&$0$l$-; #ell )'($- e '!lle0)#!'$lle l-e &e$!)$ #el 5ell! $#ele, 6e'- ")-e)e)#!'e"%&e 6el 5&$!, 6el (e-!, 6el 'le !)#e )el '!)'(e&e $"%&!)--.

    P&$" # 0e& !&" (e&- e #e-e&"$)- l -&e#$%e& !%e& #$ Te'%$4

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    49/483

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    50/483

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    51/483

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    52/483

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    53/483

    &!)#, $&! #$ )!) 0e& --! )ll #$ "le: e%%&e e''$"$ (&$()! #$ "-e. F$((-! #lle 5''e &&$0! (', e "$ '#&$! ' #) %elle, e )!) 'e)-! $l #!l!&e

    $)(/ l !& #el 0$)! "$ &0 l)$" e l "e)-ek.E* uno disce omnes, e 6e'-! %!(! ($ &$0el 6)-! "e'-&e0!l"e)-e E%$(&"! ")e$''e $l %e))ell!: e# $)'$e"e l$)#!le #ell ' (!""e#$, l 6le %$ (/e (!ll--$( )-$( e55e $)$-; (!ll "e#$ e (!ll )!0.

    N!) 0e55e $) e'' l() 'e)-!&e #$ %!l$-$(, %!$(/ $l

    "!e&e $ &e$-!&$ #ell (!' %55l$(, "e--e&e $) ()!)ell $ "$'-&-$, e '(!%&$& le ")e #ell S$)!&$)!) e& $) S$($l$ (!"e )ell #e"!(&$ #$ A-e)e)$"%&e' # %$l$&'$ 55! e # %''&'el $"%)e"e)-e, (/ '!--! l -$&))$#e #$ Ie&!)e )e %!-e0 )#&el 0$-. $)#$, E%$(&"! '$ (!)-e))e #e)-&! $ l$"$-$ #ell 0$- %&$0- (!)-e)-)#!'$ #$ "e--e&e $) &$#$(!l! $ 0$$$

    $) e)e&le #el (!")e #el$ !"$)$, e 'e&&e #!0e)!) e& %e&$(!l! #$ -!((&)e $) &$("5$!. I)-&e(($@ )(!& ll!$-! #elle 'e 0!le '%e(l$!)$ $l!'!$(/e, e#e'%!'e #!--&$)e "e-$'$(/e: " &$e'(e 6'$ $)(!)(e%$

    5$le (!"e '$ %!-e''e (!)'e&-&e $)'$e"e (!ll &$0!lee (!ll )($-; #ell (!""e#$ l %!)#e&!' &0$-;

    #ell $l!'!$, e )!)#$"e)! (e''e 5ell %&!0. I) S$($l$ l-&e'= e55e !&$$)e )l-& '!&- #$ #&""$ (!"$($#e--$ 9imi !# Etologie, (/e #%%&$" &!)! $'#$)-e&"e$ ll (!""e#$, (!"e $ #&""$ '-$&$($ ll-&e#$*8, e %!'($ # e'' '-((-$'$ #$0e)-&!)! #&"

    *8 O)$ -!& -&$(! #!0e %&e'e)-&e l M$'-&-! ) trilo-

    gia ! tetralogia, (/e 6)-! #$&e -&e ! 6--&! (!"%!)$"e)-$#&""-$($ )$-$, #e$ 6l$ )!, $) ($ 0ell0)! $ '-$&$, !)#e

    *3

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    54/483

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    55/483

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    56/483

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    57/483

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    58/483

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    59/483

    )e &$-!&)&'$ ll "e)-e 6ell! (/e /! #e--! #$ '!%& #elle !&$$)$ #ell (!""e#$. S$ 0e#-! (/e'' %%&-e))e # ) '(& )$!)e e'(l'$0"e)-e %&!%&$ #el (l

    -! #$ B((!. O& 5e)e )(/e $) 'e$-! ")-e))e 6e'-!(&--e&e, e %&-e #elle '!le))$-; P)-e)$(/e ($(!)0e)$0)! ---$ $ %!%!l$ #ell G&e($. Il -e-&! #)6e!#e--e, '$ #$&e55e, (!"e l!! '(&!, #el 5e)e$$! #'$l! e #$"")$-;, e# ll!"5& %&!-e--&$(e #el -e"%$!'(&0e)-@ l$, $)$&$e e (l))$e 'e) #$'-$)$!)e #$

    (!'e ) #$ %e&'!)e, )!) &$'%&"$)#!l )e%%&e l$ De$--el&$ e# ll &el$$!)e (/e l! 'l00 #lle le$Tesmof., 9*9 e 'e.?.*9

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    60/483

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    61/483

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    62/483

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    63/483

    A "e )!) '%e-- #e($#e&e 6e'-$!)$ e -&$)($& 'e)-e)e, " 'e 0e''$ # "e--e&e !&$ $l "$! #e5!le %&e&e, $!#$&e$ #$ 'e)-$&l (!ll! S(/leel, e #$ (!ll!(&e ---! l!

    '(!%! #ell (!""e#$ $) ) !)e'-! #$0e&-$"e)-! %&!#!--! # ) $)-&e(($! #$ %!e-$(/e )-'$e 0$0($ e 5&$ll)-$(!)e)-e '0$"e)-e -& l!&! 'e(!)#! le &e!le #ell&-e. I! '! (/e "!l-$ #;))! %e& $)e %&$"&$! ll (!"

    dier / um illi sapienteis mores monstra"ant poplo< / Sed cuminde suam $uis$ue i"ant diversi domum! / +ullus erat illo pacto!

    ut illi &usserant>2udens, (-. I, '(e) l-.?. C!""e#$e (/e '$)!%$ $)$ ll)-$( &e( $) 6)-! (/e # l-&! )!) "$&)! (/e #$0e&-$&e e & &$#e&e, (e )e '!)! %&e((/$e -& $ )!'-&$ ($)6e(e)-$'-$, '%e($l"e)-e )el M((/$0ell! e )el L'(, %$e)e #$ 5&$! e #$'le, 6)-)6e lEnciclopedia#$( #e$ )!'-&$ (!"$($ j#)' le&e(e$l $""e)'e #e le&' %$(e' )e) -&!0e-!) %' )e 'ele#!)- ) /!""e #e !- '!-$e))e l le(-&ek: !&'e %e&(/ )!) le/ le--e ! )!) le / $)-e'e e '--e: " #$ ($@ '! l!!. A0

    0e&'! ll! '(!%! 'e&$! e "!&le #ell (!""e#$ l-&e'= F&)(e'(! De S)(-$', (/e $) ) ' &$0$'- '!%& ) (!""e#$ #elG--$)ell$, $)'e&$- )el -!&)! #ell2ivista ontemporanea #$T!&$)!, ))! 18***

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    64/483

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    65/483

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    66/483

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    67/483

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    68/483

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    69/483

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    70/483

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    71/483

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    72/483

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    73/483

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    74/483

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    75/483

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    76/483

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    77/483

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    78/483

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    79/483

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    80/483

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    81/483

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    82/483

    _\ aQX] X a^ \ cX[\\u b a\ `X J aJ b]c \ pX.

    ]f. u p f\ bJ f HY\:

    ubX. HH J aQ]\" `vaa\ J 9

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    83/483

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    84/483

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    85/483

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    86/483

    Pitine, ($!%ottiglia. I) 6e'-! #&"" el$ -!l'e %%)-! '(/e&&e %$(e0!l"e)-e $)-!&)! l 0$$! #$ ($0e)$0 (('-!, $)e)#! (/e l ommedia)-$( e le

    $--$" ' (!)'!&-e l$ "!0e''e %$-! #0)-$ llA&(!)-e, e (/$e#e''e $l #$0!&$!, %e& e''e& el$ %e-! #$e-&! # )l-& e""$), l %ottiglia. Il %!e-, $ &$"

    5&!--$ e# lle &$!)$ #ell "!l$e &$e)-& $) ', e &$-!&)l$ )-$(/$ "!&$, e 'e)-e)#!'$ $) %e--! 00"%& #$)!0! l '(& $"" #$ %!e'$, $uasi torrente chalta

    vena preme, (!"$)($ 0e&'e$&e '= '-&5!((/e0!l"e)-e, (/e l$ "$($ '!)! (!'-&e--$ -&&l$ l 5!((,(/e (!ll $") #$ %!e'$ )!) $))!)#$ e -&0!l $ ($&(!'-)-$ )e$ %!e-$($ !&/$.

    G$; $) #$ -e"%$ #$ C&-$)! ($&( l!l$"%$#eL, 0)-$ C&$'-! 44+ ))$, e&'$ %&!"l- )

    %&$" lee (!)-&! l (!"$( l$(e) &e'-&$)e)#!)e l

    6)-! l"%$e '(!)$)-, e 6$)#$ )(/e C&-$)!(!"%!'e (!""e#$e (/e '((!'-)! 6ell (/e (/$"'$ media, $) ($ '$ "$&0 "e--e&e $) &$#$(!l! $ le--e&-$ %&$)($%l"e)-e e# $ l!&! (!"%!)$"e)-$, e# 0!le&e$) 5&l le #!--&$)e "e-$'$(/e: #$ l$ '$ &$(!)! l$:lissi, %&!#$ !&'e #ell0dissea#$ O"e&!.

    A--!&e #$ C&-$)! C&-e, $l 6le %!'($ le0!''$ %!e- (!"$(!, " )!) 'e= le 0e'-$$ #el "e'-&!, %e&!((/ #$(e A&$'-!-$le n]dJ Q]vJ ]yX\# , s[X\J J [Yb J `J, bcVH HVfJ [_cJ QX \ ; >Poet. *?: ($! 55)#!)- l '-$& %!l$-$( e %e&'!)le(/e '0 #el "e-&! $"5$(!, (!"e '$ 0e#-!, #$e#e'$ (!"%!&&e #&""$ #$ )-& e)e&le, !)$ '-#$! %!

    )e)#! )ell$)-&e(($! &-$'-$(!, e )ell 0$0 e )-&le %$-

    8

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    87/483

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    88/483

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    89/483

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    90/483

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    91/483

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    92/483

    ---$ '!) #$ "-e, e '%e#$-! $l T"l-! # A-e)e eS%&- (e&(&le ) %e'-ell!, --e)#e %e'-&e e# (($((&e le ($--; $) ) "!&-$!. T&$e!, '%-! (/e l

    P(e (/$' $) ) )-&! %&!!)#!, '#!%e& (!) l-&$ &$%e'(&l (!) )$: e -&--l !&$, '%%&e((/$)! (!)0$-$ e '(&$$$$ $) !)!& #ell De. C!""e#$ # %!'-&$

    5!l! '$ l5isistrata, $) ($ 6e'- 0le)-e e""$) #!--e)e&e l %(e & A-e)e e S%&- !$'(e ) (!)$elle #!))e (!)-&! $ "&$-$, !55l$)#! 6elle )e&'$

    6e'-$, l (/e &$e'(e "!l-! '-e)-!, e %e& #$ %$ #e0e0$$l&e --e)-"e)-e le 'e (!"%)e. O((%- lA(&!%!l$ e (!"%$- l 'e%&$!)e, '$ #; l!! '(e)e)!) "e)! '#$($e (/e &$#$(!le, $)--)-!(/ l$ !"$)$'&&e)#!)!, e (!'-$-$- &5$-& l00e#- L$'$'-&-,-&--)! e (!)(/$#!)! l %(e.

    A)(/e )!) &$'%&"$@ &e$-!&$ #ell (!' %55l$(, )

    0$$$ #el %!%!l! %e!)@: e "e)@ -!)#! l &'- '!%& (e&-e #!--&$)e, (/e '!--! l ")-! #ell $l!'!$ -e)#e0)! ll &!0$) #el '!($le e#$$$! !)#e )elle on-cionatrici"e--e $) (/$&! l$ ''$, l$ $)(!)0e)$e)-$,l$ $"5&!l$ (/e '&e55e& )-$ # (e&-e &e%55l$(/e $#el$$""$)-e # P&!-!& %el %&$"!. I) 6e'- (!""e

    #$ $l %!e- $)e (/e le #!))e, # $'-$$!)e e $# #$P&''!&, &-$ l$ 5$-$ 0$&$l$ $ "&$-$ (/e #!&"!)!,$)-&!"e--)'$ )ell''e"5le #el %!%!l! e '-5$l$'()!) )!0 (!'-$-$!)e '!($le 0e)-e %e& !)#"e)-! l(!")) #e$ 5e)$ e #elle e""$)e: )'(!)! ll!& #$'!$)$ e '()#l$ %e& &$!) #elle 5elle e #elle 5&--e, e)ell! '(!"%$l$! e )el -e&l$! -e&"$) $"e)-e l

    (!""e#$. A (!"5--e&e $l (!")$'"! %$ (!) '!l$#e e

    92

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    93/483

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    94/483

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    95/483

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    96/483

    e)e&e #el "&0$l$!'!. 6e'-, #$(e l! S(/leel, )%!e'$ e&e, l-, '-&0)-e (!"e l$ e)-$ (/ell #$%$)e: $l %!e- (!) "!l-! $)e)! e(e e)-&& )el (e&(/$!

    #ell ' $)$!)e ---! ($@ (/e l$'-!&$ )-&le, l "$-!l!$, l '($e) #el$ &$, le 0!le #$ E'!%!, e$)! $ %&!0e&5$$ %!%!l&e'(/$ l$ '!""$)$'-&0)! $)-!&)! l$ ((ell$, e ---! $)'$e"e #---! e (!"%!'-! $ll"$)@ #$ l(e #ell %$ 5&$ll)-e %!e'$. I"$-&e 6e'-!e)e&e %e& )!$ !$"$ 00e$ # ) 0$- '= %!'$-$0 e

    %&!'$( (/e $'-e&$l$'(e l$""$)$!)e, e '!!( $l e)$!, '&e55e ) '!)!.S(e)e (!"$(/e l %$ l-! ! # !)$ -&--! -$ '$ !

    &!)! $) A&$'-!)e, #lle 6l$ '(-&$'(e $l %$ '(/$e--!e $l %$ 0$0! &$#$(!l!: %. e. $l %&!(e''! #e$ #e ()$ (('-$ #0e& &5-! #el (($!, )elle Vespe117: $l #$l!! #$

    )el2icciardetto, $l T''!)$ )ell Secchia rapita, $l L$%%$ )el9al-mantile, e %&e''! $ F&)(e'$ B!$le )el5utrin, %&$)($%l"e)-e ll!&(/ el$, )&&)#! l $)e #el (!"5--$"e)-! & ()!)$($, (e)e #$%$)e )! $) e&"ell$)$ (!lle #$- ll)-e, (/e '!"$) e $ )e"$($ &$ #$ 5e)e#$$!)$, e 'l-, $& e 0!l-e$ -&$)($)#!)e #$ "$'(!le, e )!) )! &$'%&"$ #el$ --e&&$-$ )e"$($," ---$ %&!'-& e# 55--e, 5e)e#$(e)#!l$ ---$. Il %!e- 6$ '$ '(

    %&$(($, " '!)! (%&$(($ (/e %$(($!)! e# lle--)!. N!) #$&@)ll #el Ce&0)-e', %!$(/ )!) 0/ l()! $l 6le )!) 55$&$'! #$ (!&e lee)#! !&'e %$ #) $- le %e $"%&e'e #$D!) C/$'($!--e.

    117 e'- (!""e#$ &$- #ll! S(/leel (!"e l %$&e## e l %$ #e5!le #elle (!""e#$e #$ A&$'-!)e: " (!) &$!)e $l M$-(/ell )e e(e l%!l!$, e# $l Mrlle& l #$(e e''e&e in-contesta"ilmente ) #elle !%e&e %$ %e&e--e #$ 6e'-! %!e-.

    Storia della letter. greca, C%. 28. )-! $) 6e'-! #&"" 0$ #$ !)e'-! e #$ (!"$(!, #$(e $l Me-'-'$! )elle 'e osservaioni

    9

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    97/483

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    98/483

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    99/483

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    100/483

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    101/483

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    102/483

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    103/483

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    104/483

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    105/483

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    106/483

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    107/483

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    108/483

    6le )e -e''e '%le)#$#! el!$! (!) 6e'-e %&!le8a-mais homme na eu plus de finesse! ni un tour plus ingA-nieu*< le st;le dristophane est aussi agrAa"le $ue son

    esprit< si on na pas lu ristophane! on ne connaJt pasencore tous les charmes et les "eautAs du grec: $l %. B&"!K $; ($--!, $l 6le -!l'e #$e)#e&l! e $'-$$(&l!# "!l-e $"%-$!)$: l! S(/leel (/e &00$' $) l$ $l0e&! "!#ell! (!"$(!: $l Mrllle&, e# $) e)e&le ---$ l$e$-$ e l$ "-!&$ #elle &e(/e le--e&e #e$ )!'-&$ -e"%$.

    M!l-$ )(!& '(($)'e&! -&l!, ! ---!, ! %&-e,(!"e $) F&)($ l D($e& !& ($-- -''e $lPlutoele+u"i, B!$0$) l$ :ccelli, Ge!&!$ ) &) %&-e #elleVespe, e((: $) I-l$ 55$"! ) &""e)-! #elPluto#$Be)e#e--! &(/$, -le # &($ #e'$#e&&e $l &e'-!, e #el6le %&le&@ l-&!0e: e# ) %!(! el$(e 0e&'$!)e #$ P$e-&! e B&-!l!"e! R!'$-$)$ e#$- e)e$ )el 1*4*. All

    "e-; #ell! '(!&'! 'e(!l! l5-e G$(!"ell$ )0e0

    (!)-"$)&e l %&e #el '! '%le)#!&e, e '-$"0)! '$ #!0e''e -!l$e&e $l 5ell! e# $l 5!)! $ (l''$($ e)-$l$ (!"e # $)$'-$ %!''e''!&$, 'e(!)#! (/e '$ 0e#e #ll!&$!)e #$ S) B'$l$!'l "!#! #$ -&& 0)-$! #l$ '(&$--!&$ %)$. P!-&e55e'$ $)e&e )(!& (/e S. Ge&!l"! l-e&)0 l$ '-#$ '(&$ e l!&

    $!)e (!ll le--& #$ Pl-! (!"e '(&$0e el$ '-e''!Post noctiumcre"ras vigilias! post lacr;mas $uas mihi praeteritorum recorda-tio peccatorum e* imis visceri"us erue"at! Plautus sume"atur inmani"us. M )!) (&e#! ---0$ '%e&l! l00e&-$&e (/e '$--ele--&e )!) (!)0e&&e55e&! $!0)$, $ 6l$ %e& l -e)e& e-; e %e&lee&0e'(e) #elle %''$!)$ %$ (/e lel!6e) (!&&e&e55e& &$'(/$! #%%&e)#e&0$ $l "l(!'-"e, e %$ %&e'-! (/e le--e&-$,'($&)e (!&&!--$ e 0$$!'$: 'l$ '(l$ #$ l!& l$5&e&$e #!0&e55e&!

    )$ '(&$0e&e l)-$( 'e)-e)+il dictu foedum aut visu haec li-mina tangat, e '(&$--, !''e&0&l.

    1+8

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    109/483

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    110/483

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    111/483

    (!' %55l$(, e l$ %''''e 6el (!-l %$$(!&e #$ )!-& e (e)'&&e ll l$5e& $ %55l$($ &e$-!&$ e# $ "$'-&-$: e# $)!l-&e (!) lee 'e0e&133%&!00e#-! ll

    l$(e)$!' %e-l) #e$ (!"$($, 0$e-)#! l!&! #$ -!((&(/$((/e''$ $) %&-$(!l&e, e #)#! 5$l$-; ($'()! (/e'$ 'e)-$''e %)e&e 'l -e-&! #$ ($-&e $) $#$$! l-!&e #ell! '(/e&!134e (!'-&$)e&l! l '$le)$!. T!l- (!'=e# l %!%!l! e# $ (!"$($ l l$5e&-; #$ "e'(!l&'$ $) %!l$-$(, #$ (&$-$(& le "!''e #e$ e)e&l$ e #$ -''&e $ %&!0

    0e#$"e)-$ #ell Re%55l$(, 0e))e&! !&$ l-&$ '!e--$'!%& ($ e'e&($-& le (&$-$(/e e le "l#$(e)e, e '$ %&e'e#$ "$& le #!--&$)e $l!'!$(/e, le !%e&e #e$ %!e-$ e# )-$(/$ e "!#e&)$, -(e)#!le $) %&!#$e 5!)e'(/e, (/e0e'-$-e #$ "$-$(/e !&"e &!)! %!&--e 'll '(e): e-l$, 'e(!)#! Pl-!)$!, &!)! l$)#!le e l )-& #ell(!""e#$ "e). Al-&$ $)0e(e &$%!)!)! $l (&--e&e

    #$ 6e'- )ell5!l$$!)e #el (!&!, e )el )!) e''e&0$'$

    133 D$ 6e'- lee "e)$!)e O&$! #$(e)#!l %&!0!(-#ll '!0e&(/$ l$5e&-; e #ll 0$!le) ($ (/$"@ e$)#$! ra-"ies aperta!)#e '$ ''l$0)! e '$ -&-''0)! le %e&'!)e $) %&-$(!l&e.....In vitium li"ertas e*cidit et vim / Dignam lege regile. 7?'%%!)e 6e'-! %e&$!#! (!"e ) -e"%! $)-e&"e#$! #$

    0($ll$!)e e #$ '%e&$"e)-$ #$0e&'$, $) $)! -)-! (/el&-e (!"$( '$ )#@ '0$l%%)#! '!--! )!0 !&", ele55e #e$)$-$0"e)-e #!---: #$ (/e el$ (!)'$#e& l(!""e#$ "e) (!"e ) -&)'$$!)e, ) %''$!#ll)-$( ll )!0, ""e--e)#! #$ %$ $) e'' '%e($e#$e&e)-$, e $!)$ #$0e&'e, (/e %!''!)! (#e&e $)-l$! )ell$'-!&$ #ell&-e, " )!) (!'-$-$&e ) e)e&e

    %&-$(!l&e. L (!""e#$ "e) #)6e 6'$ e)

    112

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    113/483

    -!"! $) !&"$!)e, e '$ el5!&@ %e& &)#e '%$! #))$, $)(/ (!"%$-"e)-e !&)$- )!) $)'e -l

    %e&e$!)e # '%$((&e, (!"e 0$'% e 0&$!%$)- &ll,

    $l 0!l!, e 0$0e&e #) 0$- %&!%&$ e# $)#$%e)#e)-e. E'' (!"e $l %)-! #$ (!)---! $) ($ '$ )$'(!)! l)-$( el )!0 (!""e#$, e (!"e -le &$-$e)e #ell) e #elll-& $ (&--e&$ e le %&!%&$e-; "$'-e e (!)'e, %ee)#!'$ %!(! %!(! 6elle #ell %&$", e '!--e)-&)#! e'0$l%%)#!'$ 6elle #ell 'e(!)#: come procede, %e&

    '&e ) '$"$l$-#$)e #)-e'(, innani dallardore /Per lo papiro suso un color "runo! / he non ' nero an-cora e il "ianco muore>Inf. ,

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    114/483

    '-$& le--e&&$. e'- (!""e#$ e# )(/e $l ocalon)!) %$ '!--! $l )!"e #$ A&$'-!)e &!)! &%%&e'e)--e, " '!--! 6ell! #el $l$!l! '! A&&!-!, (!"e '$ /

    #ll&!"e)-! #elPluto secondo, l-$"! #&"" 0e)-! !&$ (!l )!"e #ell-!&e \ \ aa a ]]V J cX J YHV[X\J " > ]asd\J?. QH^Q `_ `" bX\ bcbXnbH\ b Ha^b\+ 13

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    115/483

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    116/483

    #&! e (!) F$le"!)e. Dell$'-e'' e-; e# $)e )el e)e&e, #$(e $l Mrlle& >(. 29?, A)-$)e, $l %$ e&-$le #$ ---$$ %!e-$ #ell (!""e#$ #$ "e!, e 0e&"e)-e $)e'&$

    5$le %e& l !& #ell$)0e)$!)e e l &$((/e #elle (e$e. Il )"e&! #elle !%e&e #$ l$, (/e $)e0)! -&e(e)-!, e %$ )(!& 'e(!)#! l-&$, '- %&!0&($ (/e $ (!"$($ #$ 6el -e"%! )!) %$ &%%&e'e)-0)!, (!"e $;A&$'-!)e, '$)!le (!""e#$e lle Le)ee e# lle D$!)$'$(/e, " $)0e(e ! (!"%!)e0)! )(/e %e& l-&e e'-e $

    l!&! #&""$, !00e&! #$0e&'e (!""e#$e %e& le "e#e'$"ee'-e. S$ ($-)! )(!& S-&-!)e, E)$!(!, S!%-&!, S!$l!,D"!''e)!, De''$(&-e, Fe)$($#e, e# l-&$, (/e '$ %!''!)! 0e#e&e %&e''! L$l$! G$&l#$, de poet. dialog., I, '!

    %& $ 6l$, %e& ")() #$ !%e&e e #$ #!("e)-$, $)-$le -&--e)e&'$.

    L %!e'$ #ell (!""e#$ "e) 55)#!)@ 0$

    0$ l %&$"$-$0 l-e, "''$""e)-e %e& l5!l$$!)e#ell l$&$( #e$ (!&$, e %$ )!) e55e $ 0!l$ e l$ 'l)($ '

    5l$"$ #$ A&$'-!)e: " l! '-$le --e"%e&)#! ll "$)!&$"%!&-) #el$ &!"e)-$, '((!'-@ ")! ")! ll(!")e !$ #el 0ell&e, l 6le %!$ $) ---!#!--- #ll (!""e#$ )!0. Nel$ $)-e&"e$ %!$

    '%%l= ll ")() #el (!&! %&!55$l"e)-e (!l '!)!#ell -$5$ ! #el l-!, (!"e '$ e(e #%%!$ )ell (!""e#$ )!0 e )ell (!""e#$ &!")141.

    141 Tle l"e)! (e&-"e)-e l'! #$ R!" %e& $)-&--e)e&e)el$ $)-e&"e$ l'%e--$!)e #el$ '%e---!&$, (!"e '$ 0e#e )el'ee)-e %''! #$ Pl-! )el Pseudolus, (-. 1, '(. l-., $) ($P'e#!l! ! $l T&%%!l ll $)e #ell--! 1, '$ l$(e)$ #l$ '%e-

    --!&$ #$(e)#! (/e l$ -&--e&&; $)-)-! $l l-$'- oncedere ali-$uantisper hinc mihi intro li"et! / Dum concenturio in corde s;-

    11

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    117/483

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    118/483

    $) -)- l$5e&-; )!) '!&'e %$ ) ) 'e(!)#! C&-$)!, )) 'e(!)#! A&$'-!)e '$ 0e#&; )!) e''e&e '$($e)-e l&e(- &$!)e '%$e&($ ) --! (!'= '$)!l&e, " #!

    0e&'$ (!) )--e)- e '!--$le $)0e'-$$!)e e# )l$'$#ell! '%$&$-! &e(! &$'l$&e #ll!$)e #e$ --$ 6ell!#elle $#ee %e& -&!0&)e ) &$!)e %$ $)-$" )el (&--e&e '-e''! #ell ($0$l-; -e)$e'e (!)'$#e&- )e$ #$0e&'$'!$ "!"e)-$.

    U) -le &$(e&( e((e#e&e55e $ l$"$-$ #el %&e'e)-e

    '(&$--!, ) $! '&e$ '$($e)-e #$&$e&l e (!)#&l ((!)($"e)-e $) "!#! # &$(0&)e ) -$le &$'l--! e #%!-e&'e)e %%&e. e'-! '!l! #$&@ (/e 5e) #$0e&'e&!)! le (!)#$$!)$ #el %!%!l! -e)$e'e #!%! M&-!)e Sl"$), # 6elle (/e e)-&&!)! %!'($ #!%! l e&& %el!%!))e'$(, e "!l-! %$ %!$ #!%! C/e&!)e.

    D!%! 6elle l!&$!'e 0$--!&$e (!)-&! $ Pe&'$)$, 'l$-

    l %$ l-! ! l l$5e&-; &e%55l$(), l$ A-e)$e'$ 0$0e)!, '$ %@ #$&e, ) 0$- %55l$( $)-e' --- ll""$)$'-&$!)e e# l !0e&)! #ell ($--;, %!$(/ # ---e le(l''$ #$ ($--#$)$ #$%e)#e0 le'$-! #elle %55l$(/e #el$

    5e&$!)$ e %e&@ ---$, 55)#!)-e lle #!))e le #!"e'-$(/e (&e, 0$ %$l$0)! 0$0$''$" %&-e, e )e -&$5)l$,

    )ell %)$(e, )el !&!, )elle #))e e&)! (!)-$)$, 0$0e)#! 6e'-! "!#! ($'() $)#$0$#!, %$ (/e #ell%&!%&$, #ell 0$- #ell! S--!: e# e((!, '-! %e& #$&e, l"!ll )'(!'- (/e #$e#e l$"%l'! e '!'-e))e l)-$((!""e#$. L##!0e, #!%! l! ')e&0"e)-! #el %!-e& %!

    %!l&e, $e0!l$-$'$ l$ )$"$, e (e''-e le %!l$-$(/e (&e,($'()! -&!0!''$ &$)(/$'! )ell 5&e0e (e&(/$ #ell

    (' e #ell "$l$, !)#e %$l$@ ("%! l 0$- %&$0-,

    118

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    119/483

    e# $) 6e'- '$ e'&$&!)! le (!l-; e le --$0$-; (/e %&$" e&)! 0!l-e ll 0$- %55l$(. Il (!""e&($! ll&-!'$ %&= )!0e !)-$ #$ &$((/e e l#$-! l l''!, ll!

    '%le)#$#! e #el$(-! 0$0e&e: $ (!'-"$ %$e&!)!, %el(!)-$)! $)e)-$l$&'$, 0!l--; e "!lle, $) $' (/ele #!--&$)e #$ E%$(&! )!) &!)! %$ -$ (/e )e'%&e''$!)e #ell &ele (!)#$$!)e #ell '!($e-; -e)$e'e:e #$ 6$ %&!%&$"e)-e &$"'e '!!(-! $l e)$! #ell)-$( (!""e#$, (/e %$ )!) &$'!&'e )e)(/e (!l &$)'(e&e

    #ell %$ '&e)- #e"!$. Gl$ '%$&$-$ le-$ #lle --&--$0e #ell 0$- %&$0-, )'e&!)! 6el &!! e $e&!#&"", (/e %$ )!) (!)0e)$0 ll! l!& -e"%&e ""!ll$-e, l!)#e 6ell lee &e%&e''$0, (/e #$(e0"!, $)0e(e #$ (' e$($e)-e, %& (!)'ee) #el '-!("5$-!, e %e&(!''e 6ell! (/e $l (!")e 'e)-$&e e l

    %55l$( !%$)$!)e 0e0)! #$ $; '-$#$-! e #))-!.

    Dll$)-&$)'e(! #)6e #ell '-e'' '!($e-;, %$ (/e #('e e'-&$)'e(/e, 6l '&e55e ) lee, %&!(e#e--e'$-- "-$!)e: e l lee %%!$- #l '&$!)$0e&'le !&'e # l-&! )!) 0l'e (/e (!)-e)e&e e &e

    %&$"e&e 6l(/e $)#$0$#! (/e '$ #$'-$)e''e #l$ l-&$,e# $) ($ &$%lll''e&! $ e&"$ #ell)-$( l$5e&-;. C!"e

    %$ '%%&!''$")! $ -e"%$ #ell #!"$)$!)e "(e#!)e, %$ e %$ '$ -&'!&" )(/e l! '%$&$-! &e(!, e #$ "'(/$! e 0$!le)-! (/e e&, $)e""$)$'(e e #$0e)- e0$&-!:

    %!'($ le (!)6$'-e #el &)#e Ale'')#&! "e)-)! le&$((/ee e l$ $, #$l-)! le (!)$$!)$ e# "%l$)! le&el$!)$ #e %!%!l$: "!l-$ G&e($ (/0e0)! 'e$-!6el (!)6$'--!&e, -!&)-$ (' &$((/$ e l!&$!'$ 5#

    )! #&'$ 5!) -e"%! e# '($l&l (!) (!&-$$)e e

    119

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    120/483

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    121/483

    #) 0$- &$0!l e# !$!', e# ll!)-)&e, 6)-! %!''$5$le, 6el -&e"e)#! %)$-!& #ell!$!, $l -e#$!.

    C!-l$ &!)! %e&-)-! l$ ele"e)-$ (/e %&e%&&!)! l

    (!""e#$ )!0, #$ ($ #e0! !& %&l&e, l 6le, $)- # !--e)e&e %e& "e! #$ F$le"!)e e #$ Me))#&! )!&" '-5$le e 5e) #e-e&"$)-, l &$-e))e %!$ 'e"%&e, e&$"'e "!#ell!, )!&" #el 6le '$ l0!&&!)! le (!""e#$e #$ ---$ $ -e"%$ e #$ ---e le )$!)$.

    27. arattere della commedia nuova. L (!""e#$)!0 )!) / (/e & )ll (!ll)-$(, ) # 6e'- &$-&''e (!' l(), (/ $l '! (&--e&e !%%!'-! l (&--e&e #ell)-$(. C!"e '$ 0e#-!, l)-$( (!""e#$e& ---lle&$ e 0$0($-;, 0$ #!"$)0 $l %$ '(/$e--! &$#$(!l!, e l 5&l e l '-$& )e (!'-$-$0)! $l $)e e# $"e$ (!) '-$le $""$)!'! e %!e-$(! ''0)! $ '$"

    5!l$ %$ '-&0)-$ &%%&e'e)-&e --$ )(/e (!")$,'((!0)! $#ee e %e)'$e&$ $ %$ #$'%&-$, e l (l#)-'$ #el %!e- '%$0 l$5e& e '($!l- %e& $ ("%$$""e)'$ #ell $)$!)e, "e--e)#! 'll '(e) l$ De$, l$e)-$ $&&$!)e0!l$, e %e&$)! le '-&$!)$ #ell "e)-e

    %e&'!)$$(-e. M l (!""e#$ )!0 &$'-&$)'e #$ "!l-!$l &$#$(!l!, e #ll -&e#$ -!l'e ) ele"e)-! 'e&$! (/e!&"@ l$)-&e(($! e l! '0!l$"e)-! #el #&"", ')#!#el &$#$(!l! )$("e)-e (!"e #) -$)- e #$ ) lle&!(!l!&$-! # 0el&e l 'e&$e-; #ell$!)e, e &e)#e&e $l 6#&! %$(e0!le e# --&e)-e144. A&-$$$! "$!&e )el (!)

    21?.

    144 S$ #$&e55e (!) L(&e$! (/e medio in fonte leporum sur-git amari ali$uid! $uod ipsis in flori"us angat.

    121

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    122/483

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    123/483

    0e(e #$%$)'e&! l 0$- %&-$( e &ele, e &%%&e'e)-&!)!l 0$0! $ (!'-"$ #el$ !"$)$ 6l$ e&)! l l!&! -e"%!.

    N 6)#! '$ #$(e 0$- %&-$( e &ele, '/ # $)-e)#e&e

    (/e $) )ll '$ '(!'-''e&! #l 0$0e&e (!")e, e (/e l$)0e)$!)e e l $)$!)e 0e''e&! ("%! ''$ &$'-&e--! e'-e&$le >%!$(/ l 0$- "), 6l &el"e)-e, "!'-&

    5e) %!(! #$ %!e-$(!, e# ''$ #$$($le (/e %!'' #&l!! # ) $)-&e(($! (!"$(!: ) ) 0&!, %. e., (!""e--e -)-$ --$ #$ 0&$$ $) ) $!&)!, 6)-$ 'e )e &%

    %&e'e)-)! $) ) (!""e#$? " '= l 0$- &ele &e(-)el ("%! #ell$""$)$!)e e# $) e''! l0!&- e #$e'- $) "!#! # !&"&)e ) $)-&e(($! 5e) (!)e)-!,'e) %e& l-&! '($&e #l 0e&!'$"$le &el-$0! 6el --!(/e $l %!e- %!)e !)#"e)-!, e ' #$ ($ '0!le $l '!$)-&e(($!, %. e'. l '%%!'$$!)e #) $l$!l!, $l &%$"e)-! #) )($ll: !%e&)#! $) "!#! (/e l(("

    l&e #e$ -&--$ %&!%&$$ #) (&--e&e )!) 'e"5&$ --! ('! e 'e) ) e0$#e)-e &$!)e, " %&!(e# #ll )-& '-e'' #ell$)-&e(($!, # ($, (!"e # "!ll, '$ #$l! '(--! 6el #-! (&--e&e #$ e&!"%e&e $) 6el$ --$.E 6$ #!0e 0e&"e)-e (!)'$'-e l&-e %$ '!--$le e %$'6$'$- #el 0e&! %!e- (!"$(!, )ell 6le &$'($&!)!

    "&0$l$!'"e)-e 6el$ )-$(/$ "e'-&$ F$le"!)e eMe))#&!, #el 'e(!)#! #e$ 6l$ #$''e $l &""-$(!A&$'-!)e jO 0$-, e -, Me))#&! 6le #e$ #e $"$-@ll-&!k

    M ($@ (/e '!%&----! #$'-$)e l (!""e#$ )!0'$ l"!&e, (/e #$0e))e, (!"e #$&e, $l #!"$)-!&e, $l&e #el -e-&!, e 0e&'@ '%e''! )ell (!""e#$ l&

    ")! l$""!&l$-;. L$)-&e(($! #ell (!""e#$ &e( e

    123

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    124/483

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    125/483

    +am si pro peccatis centum ducat u*ores! parum st.

    e#$ %&$"e)-e ll-$" '(e) #ell--! #ell7eautonti

    rimorumenos#$ Te&e)$!, $) ($ Cl$-$!)e 0$e)e, (!"e 'e0e&! ('-$!, (!)#))-! -& #!)), e 6)-! el$ 'e)e #!l, e 6)-! l "#&e S!'-&- '#!%&$ le)$&l$e)e l %e).

    E -le '$ $l (!)(e--! $) ($ e& -e)-! $l "-&$"!)$!%&e''! $ G&e($ e# $ R!")$, $ 6l$ &$)l! (!"e

    ) %&! (!)-&--! ($0$le, %e& ($ $l %#&e #) )($ll%0, '5!&')#! l #!-e %--$-, (/$ 'e l -!l$e''e %e&"!l$e, e 6e'- 0e)$0 )e!$- (!"e ) "e&(e 'e) e''e&e -"%!(! 0e#- #ll! '%!'! ) le le$ !((

    %0)'$ #el "-&$"!)$! 'e )!) $) 6)-! 'e&0$0 #e-e&"$)&e l (e&-e e l le$--$"$-; #ell %&!le, e# ")-e)e& %& # ele"e)-$ '-&)$e&$ l ($--#$)).

    $)#$ $ $!0)$ )!) '(('0)! 'e )!) #!%! #e''e&'$l!!&$ $) (e&-$ "!&$, (/e 0e)$0)! l!&! %e&"e''$ #ll "!&le $)#le)-e #e$ G&e($ e #ll (!")e !%$)$!)e#e$ %#&$, (/e $ $l$!l$ #e55)! '(%&$(($&'$ e (0&'$) -&--! ---e le 0!l$e, %&$" #$ '!--!%!&&e $l (!ll! l$!!: e "&$--$ (!'= (!)-&e)$!, &$-e)e0)! l "!l$e $) (' (!"e ) '(/$0, 5$'-&--)#!l $) ---e le")$e&e, e %& 'e$-)#! '!ll&'$ e #&'$ -e"%!(!lle (!&-$$)e147, $)(/ l 0e((/$$ )!) )e -!l$e''el!&! $l "!#!, (/ ll!& 'e )e '-0)! $) (' 5!&5!--

    147 L5'! #el (el$5-! e l00e&'$!)e lle )!e (&e55e&!-)-! %&e''! $ R!")$ -e"%$ #ell$"%e&!, (/e l! S--! #!0e--e

    !((%&'e)e e %&!00e#e&0$, %&!"l)#! l "!' lee (!)!'($- '!--! $l )!"e #$ P%$P!%%e.

    12*

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    126/483

    &e e -$)($!)&e (!ll "!l$e ---! $l $!&)!. C!"e !''e&! '-$"-e e# "-e le "!l$ l! 0e#$"! )elle (!""e#$e '-e''e, )elle 6l$ )!) '!) "$ l-&! (/e ) $)($"

    %!, ($ %&e'$ l$ De$ #$ -!l$e& #$ "e! $l %$ %&e'-!.e#'$, "! #e'e"%$!, (!"e )e &$!)$)! -& l!&! $#e 0e((/$ Cll$(le e Me&!)$#e )ell '(e) 2#ell--! I )el Trinummus#$ Pl-!

    CALL. ,uid agit tua u*or? ut! valet?

    MEG

    .Plus$uam ego volo.CALL.%ene hercle est! illam ti"i "ene valere et vivere.MEG. redo ergo148te gaudere! si $uid mihi mali est.CALL. 0mni"us amicis! $uod mihi est! cupio esse idem.MEG.Eho tua u*or $uid agit?CALL.Immortalis est!Vivit! victura$ue est. MEG.%ene hercle nuntias!

    Deos$ue oro! ut vitae tuae superstis suppetat.

    CALL.Dum $uidem hercle tecum nupta sit! sane velim.MEG. Vincommutemus? tuam ego ducam et tu meamG149.

    C!'= )(!& )e #$'(!&&e D"!)e 0e((/$! )ell--! I,'(. 1#el2udens

    148 Il B!-/e 6$ %&e lee hercle.149 all. L - "!l$e (/e (!"e '- 9eg. Mel$! (/e)!) 0!&&e$ $!. all. 5e)e (/ell -$ '-$ 5e)e e -$ ("%$. 9eg.M$ %& (/e - !# #el "$! "le. all. el (/e /!, $! #e'$#e&!(/e l55$)! ---$ $ "$e$ "$($. 9eg. Oe, e l - #elle "!l$(/e all. N!) #$ "!&$&e: 0$0 e ("%e&e(($. 9eg. C$/! '-! e %&e! $l ($el! (/e -e l -e) %e& --- l 0$- lle (!'-!le. all. Sell !''e "!l$e -, l! 0!&&e$ )(/$! #00e&!.

    9eg. S/ & 5&--! I! %$l$e&@ l - e - l "$, e((. Tradu.di Te". G$. e#$ )(/e7eautontimorumenos, (-. I, '(. 1.

    12

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    127/483

    %enefactum et volupe est hodie me his mulierculis2etulisse au*ilium! iam clientas repperi!t$ue am"as forma scitula at$ue aetatula.

    Sed u*or scelesta me ommi"us servat modis!+e $ui significem $uippiam mulierculis. . . . .Sed ad prandium u*or me vocat! redeo domum!

    Iam auris opple"it meas sua vanilo$uentia.1*+

    A)(/e $) Te&e)$! # 0e#e&e (!"e L(/e-e )ellEcira-&-- l "!l$e S!'-&-, %. e. (-. II, '(. 1, e (-. I, '(.

    3.D$ Me))#&! l-&e'= '$ ($- 6e'- 'e)-e) cdHaa

    b Q)] b f\ , ]^ bbd, : $l "&e, $l !(! e l #!)), -&e "l))$1*1.

    e'-! '-$#$!, 6e'-$ 0e&'! l "!l$e, 6el &$& le )!e (!"e e'e6$e #el 5!) -e"%!)e e #el

    llle&$, l! #e&$0 $l Mrlle& >!%. ($-. (%. I? #ll$)'!($e0!le e &$-$&- 0$- #elle )($lle -e)$e'$, 6l

    1*+ ! --! 5e)e e ($ /! 0-! %$(e&e '!((!&&e&e #$)$6elle $!0$)e--e e((! (/e "$ '!) %&!(&-! #elle (l$e)-$, e ---e#e 5ell!(($e e $!0)$)e. Pe&@ 6ell (&!) #ell "$ "!l$e"$ '- $)-!&)! (!) -)-! #!((/$ %e&(/ $! )!) %!'' #$&e l!&!

    )e""e)! ) %&!l..... M l "!l$e "$ (/$" %&)!: -!&)$"! (' &($ !)$& le !-e # 6ell 5&5!--!). Trad.delG$.

    1*1 L )!0 '!($e-;, "e#$)-e $l (&$'-$)e'$"!, e55e #ell#!)) ---l-& $#e e le --&$5= )$!)e ($0$l$-&$(e. e'-'-e'' 'e)-e) #$ Me))#&! (!'= ''!l- e %e& (!)'ee) l', -&!0$"! "!#$$(- e &$#!-- l $'-! # Al5e&-)! G$#$(eTre cose sono! le $uali cacciano luomo dalla casa! cio' lo fumo

    e la piova chentra in casa e la mala moglie. T&--. #ell (!)'!l$!)e, (%. III.

    127

  • 7/23/2019 Beccaria Della Commedia

    128/483

    el$ l #e'(&$''e )el (%! III, $'- l 6le )!) e&%!''$5$le ) "!&e (!'-)-e (!ll $l$ #) ($--#$)!:l!)#e $) Me))#&! )!) !((!&&e #$ ($@ "$ (e))! l(

    )!. C/e 'e $l )!#! #ell (!""e#$ '- )ell 'e#$!)e#) )($ll -e)$e'e, 6ell e55e 'e"%&e l!! $) )$)($#e)-le $)(!)-&!, %e& e'e"%$! $) ) %e&0$$l$! #ll&el$$!)e ')$!)-! $) A-e)e $) '$) #$ -e"%$ %$ &e"!-$, e )ell! '--! #lle&$ e #e55&e $!0)$le: ! l-&"e)-e l 'e#$!)e #) '(/$0 !# etera1*2, #$ ($

    ' "!&-l"e)-e $)0/$-! ) $!0)e, e l 6l %!'($0$e)e &$(!)!'(e&'$ %e& ) le$--$" ($--#$) -e)$e'e,e# ll!& $l "-&$"!)$! 'ell ))$!)e '-&e-- # %&$" (!) #$0e&'! $)e. Pe& (!)-&&$! le (!&-$$)e, 'e"%&e'-&)$e&e ! l$5e&-e, e&)! (!l-e, !&)-e, #$