Southeast Asian Fisheries Development Center in cooperation with the

International Development Research Centre

SAFIS Extension Manual Series No. 4, 1984

ANG PAGPUNA UG

PAGTAPAK SA PUKOT

[Net Mending and Patching]

by

R D. Lorimer

SEC/SM/4 SAFIS Manual No. 4

ANG PAGPUNA UG PAGTAPAK SA PUKOT[Net Mending and Patching]

by

P . D . Lorimer

Department of Primary Industry, Canberra

The Secretariat

Southeast Asian Fisheries Development Center

January 1984

The English version of "Net Mending

and Patching" was prepared P.D. Lorimer when he was the Technical Adviser of the Fisheries Division, Department of Primary Industry (DPI), Canberra, Australia. It was reprinted from the Australian Fisheries Supplement, June 1970, in the Cebuano-Bisaya dialect of the Philippines with the kind permission of DPI as part of the SAFIS activities.

CONTENTS

Mga Hilisgutan Panid

Pasi-una 1-2

Ang Paghusay sa Pukot alang sa Pagpuna 2-5

Ang mga Buko 6

Ang Sinugdanang mga Buko 6

Mga Buko nga Makapahimo sa Pukot 7-10

Mga Buko sa Tu-o nga Kilid 12

Mga Buko sa Wala nga Kilid 14

Mga Pinudyot nga Buko 16-18

Ang Tapusanang Buko 20

Ang Paghubang ug Pagpuna 22

Ang Paghubang 22-26

Ang Pagpuna 26-29

Mga Dagkung Buslot 30-34

Ang Pagtapak 34-39

Ang Pag-lagda 40

Translated into Cebuano-Bisaya

by

Danilo O . Maputol Fishery Extension Specialist I BFAR 10, Cagayan de Oro City

PHILIPPINES

ANG PAGPUNA UG PAGTAPAK SA PUKOT

P.D. LorimerTechnical Adviser, Fisheries Division

Department of Primary Industry, Canberra

PASI-UNA

Ang mga pukot-panagatan gigamit sulod na karon sa kalibo-an ka mga tuig ang milabay niadtong nangita sa ilang pagka-on diha sa atong kadagatan o nanginabuhi pinaagi sa pagpangisda.

Niadtong unang mga adlaw gimugna ang tinuyong mga baliktos alang sa pagbuhat sa pukot kansang gidak-on nag-agad usab sa andam nga ma­kuhang mga materyales ug sa igong panahon alang sa kinamut nga paglubid sa tanod o hilo ug sa paghukot niini ngadto sa usa ka pukot.

Ang minugna nga mga makinang tigpamuhat sa pukot kapin sa usa ka gatus ka tuig na karon ang milabay mao ang nakapatulin sa dagan ning maong gimbuhaton ug ang nakapamugna usab sa dagku pang mga pukotan. Apan, bisan pa ning maong mga kaugmaran daghang oras pa gihapon ang nagugol sa mga mangingisda sa pag-atiman sa pukot, sama sa paghugas niini, pag-preserbar pinaagi sa pag- tina ug ingon man sa pagpuna sa gisi aron nga molungtad ug dugay ang iyang kagamitan.

So dihang migawas ang mga sintitik nga tanod o hilo niadtong tuig 1950, naangkon sa mga mangingisda ang mga pukot nga mas lig-on ug adu­nay hataas nga panahong kagamitan, apan, bisan pa ning maong mga bintaha, ang mga modernong pukot sama sa gihapon nga mahi-agom sa dili kalikayang

- 2 -

mga kadaut ug g ik ina hang lan nga ayohon p in a a g i sa kamut.

K in in g maong basahon wala magpasabut nga maoy usa ka kompletong kurso sa k in auga lin gong pagpamuhat n iad tong mga sumusugod pa lamang, h inoon , nagtinguha sa paghatag ug dugang nga kasayuran alang sa mga p r a k t ik a l nga mangingisdang tigpam ukot is ip usa ka mahinungdanong gabayan sa pagpuna ug pagtapak sa mga n a g is in g puko t a to l sa pagpangisda.

ANG PAGHUSAY SA PUKOT ALANG SA PAGPUNA

Ang puko t g ib u h a t p in a a g i sa makina o kamut. K in i nalangkub sa sinumpay-sumpay nga mga buko o b a l ik to s , d i in ang matag buko nakapahimo sa usa ka mata ug ang matag la ra y sa mga buko nakapadugang sa g ita s -o n n in g maong pukot sa usa ka katungang-m ata. Diha sa Numero 1 , m akita nga ang matag la ra y g ik ina hang lan unang tapuson sa d i l i pa sugdan ang nagasunod n i i n i , ang mga g u h it nagpak ita usab sa d ire k s iy o n d i in namugna ang nagasunod pang mga buko.

NUMERO 1

- 3 -

Kon magpuna sa usa ka p ira so n g puko t ang unang lakang nga pagabuhaton mao ang paghusay n i i n i aron nga ang iyang mga buko o b a l ik to s mahimutang sa managsamang d ire k s iy o n sama sa naandang pagkabuhat ug aron usab nga ang la ra y sa mga buko anaa sa hustong p a g k a lin y a . Ang Hulagway 1, nag pak ita sa usa ka p ira so n g puko t kansang mga buko anaa sa hustong p a g k a lin y a , samtang ang Hulagway 2, nag pak ita sa sayop nga pagkahimutang sa mga buko, d i in anaa sa 90 ka s i l i d ang anggulo n i i n i kon i t a n d i sa puko t d iha sa Hulagway 1. Kon ang tanod o h i lo pag a -pu tlon g ila y o n ubos sa usa sa mga buko d ih a sa Hulagway 1 ug hubaron ang iyang b a l ik to s , adunay usa ka la - ang n i i n i nga m a h ib i l in , apan, kon ang tanod p u t lo n g ila y o n ubos sa usa ka buko d ih a sa Hulagway 2 ug hubaron ang iyang b a l ik to s , adunay duha ka n a g b ita y n i in in g masigkatumoy nga m a h ib il in .

HULAGWAY 1

- 4 -

HULAGWAY 2

Ang labing kasagarang paagi sa pagsupor­tar sa usa ka pirasong pukot samtang kini puna- an mao ang mosunod:

1. Pagguniti sa usa ka luyo-luyo ang pukot mga pipila ka mata sa managsamang laray, ibabaw mismo sa parte niini nga puna-an.

2. Ikab-it o ipalusot ang pipila ka mga mata sa managsamang laray (duha ka piyes o labaw pa gikan sa ibabaw sa gisi nga puna-an) ngadto sa usa ka lansang o taga sa igo nga gitas-on

3. Kon ugaling mas hamugaway ang pagpuna nga maglingkod, ipalusot ang pipila ka mga mata sa managsamang laray diha sa mga tudlo sa tiil.

- 5 -

4 . Ip a lu s o t ang usa ka pawo o l ip a k lapus sa mga mata sa managsamang la ra y ug suportahe ang masigka-tumoy n i i n i . Mao k in i ang usa sa mga la b in g maayong paag i (Hulagway 3 ) .

HULAGWAY 3

5. Kon u g a lin g ang mga buko sa usa ka puko t nga taksay o " t r a w l" anaa sa tukmang d ire k s iy o n , ang puko t mahimong ip a ta a s p in a a g i sa "boom" aron nga adunay halapad nga d a p it a lang sa masayon nga pag -u s isa ug pagpuna sa mga b u s lo t .

G ihatagan d in h i ug g ib u g -a to n nga aron mahimong d a l i ug maayo ang pagka-puna sa p u ko t, g ik in a h a n g la n nga ip a h i-u y o n sa tukmang d ire k s iy o n ang mga la ra y sa mga buko n i i n i ug maayohon usab ang pagsupo rta r sa p u ko t.

- 6 -

ANG MGA BUKO

Ang g ila raw ang mga buko o b a l ik to s mao lamang kadtong kasagarang g ig a m it sa pagpuna ug pagtapak sa p u ko t. Adunay daghang mga paag i sa pagbuhat sa sinugdanan ug tapusanang mga buko, apan, ang la b in g i n i l a lamang n i i n i mao ang g ip a k ita . May mga d inob leng buko usab sa wala ug tu -o nga m a s ig k a -k il id , apan, panagsa lamang k in in g gamito n tungod kay dugay nga buhaton ug gamay lamang ang b in ta h a kon i t a n d i sa mga yanong buko sa k i l i d , maoy hinungdan nga k in i wala d in h i i - a p i l .

ANG SINUGDANANG BUKO

Dalha paingon sa ibabaw ang sikohan ug ip a lu s o t sa mata sa pukot hangtud nga m a h ib il in ang usa ka hamubong tumoy sa tanod n i i n i ubos mismo sa iyang buko (Numero 2 ) . G inam it ang mga tu d lo sa kamut , tu is a ang tumoy sa tanod p a l ib u t sa duha ka t i i l sa maong mata ibabaw sa tanod nga n a h ig o t sa sikohan (Numero 3 ) . Ila b yo g ang tanod sa sikohan h in im o ang usa ka la -a n g ug buhata ang usa ka matang sa pagh igo t nga g itaw ag sa ngalang "Sheet bend" (Numero 4) ug dayon hugta k in i sa p a g b ira (Numero 5 ) .

NUMERO 2 NUMERO 3

- 7 -

NUMERO 4 NUMERO 5

MGA BUKO NGA MAKAPAHIMO SA PUKOT

Nailhan usab kini sa ngalang mga buko sa katungang-mata. Kon maghukot gikan sa wala tadlas paingon ngadto sa tu-o nga bahin sa pukot, ang sikohan dalhon paingon sa ibabaw ug ipalusot diha sa iyang mata (Numero 6).

NUMERO 6

- 8 -

Ang g idak-on sa napormang la -a n g pagasukdon p in a a g i sa pag tand i n i i n i sa g idak-on sa nasundan nga katungang-mata g in a m it ang mga tu d lo sama sa g ip a k ita (Hulagway 4 ) . K in i magha­ta g ug kahigayonan sa kumagko ug pangu lah i-ang mga tu d lo sa p a g lu g p it sa tanod d iha sa sen tro nga bah in sa katungang-mata d i in ih ig o t unya ang b a l ik to s (Hulagway 5 ) .

HULAGWAY 4

- 9 -

HULAGWAY 5

Ang "sheet bend" mao dayon ang sunod nga pagabuhaton pinaagi sa paglabyog sa tanod sa sikohan paingon sa wala pinorma ang usa ka la-ang ug ipalusot ang sikohan ilawom sa katungang-mata lapus ngadto sa ibabaw sa napormang la-ang (Numero 7). Hugton dayon kining maong baliktos pinaagi sa pagbira sa sikohan paingon sa tu-o (Numero 8).

NUMERO 7 NUMERO 8

- 10 -

Kon maghukot gikan sa tu-o paingon sa wala ang sikohan ipalusot diha sa ubos nga bahin sa mata (Numero 9) ug ang gidak-on sa la-ang pagasukdon pinaagi sa pagtandi niini sa gisundan nga katungang-mata ginamit ang mga tudlo, sama sa gipakita (Hulagway 6). Niining higayona ang naghayang nga palad sa kamut, dili ang likod niini mao ang anaa sa atubangan sa nagapuna sa pukot. Ang nagkulob nga palad sa kamut mahimong anaa sa a.tubangan sa nagpuna kon maghukot gikan sa wala paingon ngadto sa tu-o. Ang tanod paga- lugpitan diha sa katungang-mata pinaagi sa pangulahiang tudlo ug kumagko ug ang usa ka "sheet bend" mao gilayon ang pagahimoon sa samang paagi nga gibuhat sa unahan (Numero 10) ug kini pagahugton pinaagi sa pagbira sa sikohan paingon ngadto sa wala (Numero 11).

NUMERO 9

- 11 -

HULAGWAY 6

NUMERO 10 NUMERO 11

- 12 -

Ip a h ilu n a ang tanod sa tu -o nga bah in sa buko d iha sa k i l i r a n g mata (Numero 12) ug ip a h i­mutang ang p a n g u la h i-a ng tu d lo luyo n ing maong buko. Sukda ang g ita s -o n sa t i i l sa mata nga g ih im o p in a a g i sap a g -a b a y sa duha ka mga buko ibabaw sa buko nga pagabuhaton (Hulagway 7 ). L u g p it i ang tanod g in a m it ang pangu lah i-ang tu d lo ug kumagko ubos lamang ug d iy u ta y sa buko d iha sa k i l i d nga mata. P inaag i sa paglabyog sa lin a -a n g nga tanod paingon sa w a la , him'oa ang usa ka yanong p a g b a lik to s p a l ib u t sa buko d ih a sa k i l i d nga mata (Numero 13) ug hugton k in i sa p a g b ira p in a a g i sa pagdala sa s ikohan paingon sa w a la . (Numero 14 ).

MGA BUKO SA TU-O NGA KILID

HULAGWAY 7

- 13 -

NUMERO 12

NUMERO 13 NUMERO 14

- 14 -

Ip a h ilu n a ang tanod sa wala nga bah in sa buko d iha sa k i l i r a n g mata (Numero 15) ug ip a h i­mutang ang pangu lah i-ang tu d lo lu yo n ing maong buko. Sukda ang g ita s -o n sa t i i l sa samang paagi nga g ibuha t sa buko d iha sa tu -o nga k i l i r a n (Hulagway 8) ug lu g p i t i ang tanod sa ingon gihapon nga paa g i. P inaag i sa paglabyog sa lin a -a n g nga tanod paingon sa tu -o pormaha ang usa ka yanong p a g b a lik to s p a l ib u t sa buko d iha sa k i l i d nga mata (Numero 16) ug hugta k in i sa pag b ira p in a a g i sa pagdala sa s ikohan paingon sa tu -o (Numero 17 ).

BUKO SA WALA NGA KILID

HULAGWAY 8

- 15 -

NUMERO 15

NUMERO 16 NUMERO 17

- 16 -

Kon maghukot gikan sa wala tadlas paingon ngadto sa tu-o nga bahin sa pukot, ang sikohan dalhon paingon sa ibabaw ug ipalusot diha sa mata (Numero 18). Ang gitas-on sa tiil sa mata nga pagapormahon sukdon pinaagi sa paglinya tali sa buko nga pagabuhaton diha sa abay niining buko sa wala nga bahin (Hulagway 9). Lugpiti ang tanod ginamit ang pangulahi-ang tudlo ug kumagko. Ang usa ka "sheet bend" mao gilayop ang isunod nga pagahimoon pinaagi sa lina-ang nga paglabyog sa tanod ngadto sa wala ug ang pagpalusot sa sikohan diha sa ilawom nga bahin sa katungang-mata nga pinudyot lapus ngadto sa ibabaw sa maong la-ang (Numero 19). Ang buko hugton dayon pagbira pina­agi sa pagdala sa sikohan paingon ngadto sa tu-o (Numero 20).

MGA PINUDYOT NGA BUKO

HULAGWAY 9

- 17 -

NUMERO 18

NUMERO 19 NUMERO 20

- 18 -

Kon maghukot g ikan sa tu -o paingon ngadto sa w a la , ang sikohan dalhon paingon sa ubos ug ip a lu s o t d iha sa p in u d yo t nga mata (Numero 21) ug ang g ita s -o n sa t i i l sa mata nga pagapormahon sukdon p in a a g i sa p a g lin y a t a l i sa buko nga pagabuhaton ug sa abay n i in in g buko d ih a sa tu -o (Hulagway 10 ). Ang tanod pagalug- p i ta n ta l iw a la sa pangunahang tu d lo ug kumagko (Hulagway 11) ug ang usa ka "shee t bend" mao g i l a ­yon ang isunod nga pagahimoon p in a a g i sa lin a -a n g nga paglabyog sa tanod ngadto sa wala (Hulagway 12) (Numero 22) ug ang paghugot n i i n i p in a a g i sa pag- b i r a sa s ikohan ngadto sa wala (Numero 23 ).

NUMERO 21

NUMERO 22 NUMERO 23

- 19 -

HULAGWAY 10

HULAGWAY 11

- 20 -

HULAGWAY 12

ANG TAPUSANANG BUKO

Alang sa pagtapus sa gihimong pagpuna sa pukot, usa ka "sheet bend" ang pagapormahon sa samang paagi nga gibuhat diha sa pinudyot nga buko (Numero 24 ug 25) dayon isunod ang paghimo sa katungang paglakgot diha sa tiil nga atbang sa katapusang tiil nga naporma (Numero 26) ug hugton sa pagbira (Numero 27).

- 21 -

NUMERO 24 NUMERO 25

NUMERO 26 NUMERO 27

- 22 -

ANG PAGHUBANG UG PAGPUNA

ANG PAGHUBANG

Sa usa ka p iraso ng pukot ang matag buko n i i n i kanunay'ng g ilangkob sa upat ka mga t i i l , d i l i tu lo o duha ba h inoon gawas kon k in i anaa mahimutang sa n g i l i t nga ba h in sa pukot ug d i l i usab mahitabong lim a sa b isa n unsang kahigayonan. Kon ik a h ig o t na unya ang sinugdanang buko, ang tanod sa sikohan mao na ang molangkob sa ik a -u p a t nga t i i l n i i n i . D iha sa katungang-mata, p in u d yo t ug k i l i d nga mga buko, ang tanod sa sikohan mao ang moporma sa usa ka t i i l sa h igayon nga k in i da lhon pa ingon sa buko ug sa pagbiya unya n i i n i human ik a h ig o t . Sa tapusanang buko, ang tanod sa s ikohan mao ang makapahimo sa usa ka t i i l sa panahon unya nga k in i dalhon ug ih ig o t sa maong buko.

Busa, kon maghubang o magtabas sa b u s lo t aron sa pag-andam n i i n i a lang sa pagpuna, angay'ng hinumdoman nga ang buko d i in unya ih ig o t ang sinugdanang buko g ik ina h a n g la n nga nalangkob lamang sa t u lo ka mga t i i l , sa a to pa nga usa lamang sa upat ka naandang mga t i i l n i i n i ang p u t l on (Numero 28). Gawas sa tapusanang buko, p u t la n sa t in a g u rh a ka mga t i i l ang n a h ib i l in g mga buko, b i n i l i n ang duha ka mga t i i l sa matag buko.

- 23 -

NUMERO 28

- 24 -

N U M E R O 2 9

- 25 -

Ang sumbanan a lang sa paghubang o pagtabas mao k in in g mosunod:

1. Husayon ug suportahan ang puko t aron nga mahimutang k in i sa tukmang d ire k s iy o n uban sa hustong p a g ka lin ya sa mga la ra y sa mga buko (Hulagway 1 ) .

2. P i l i - o n ang sinugdanang buko d iha sa k in a ta s - ang bah in sa g i s i (Numero 29-1) ug p u t l on ang usa ka t i i l sa maong buko.

3. Ipadayon ang paghubang d iha sa wala nga k i l i d sa g i s i paingon sa ubos, p in a a g i sa pagpu to l sa t in a g u rh a ka mga t i i l d ih a sa matag buko, b i n i l i n ang duha ka mga t i i l n i i n i (Numero 29- 2 paingon sa 11) hangtud sa p ip i l a ka mga mata g ikan sa ubos nga bah in sa g i s i .

4. B a lik sa k in a ta s -a n g b a h in , d iha mismo sa tu -o sa sinugdanang buko, sugdan na usab ang paghubang sa tu -o nga k i l i d sa g i s i paingon sa ubos, p in a a g i sa pagputo l sa tin a g u rh a ka mga t i i l d ih a sa matag buko, b i n i l i n ang duha ka mga t i i l n i i n i (Numero 29-12 paingon sa 21) hangtud sa p ip i l a ka mga mata g ikan sa ubos nga bah in sa g i s i .

5. S ina l-a nga sa pagpu to l sa t in a g u rh a ka mga t i i l ang matag n a h ib i l in g mga buko d ih a sa wala ug tu -o nga k i l i d sa g i s i (Numero 29-22 paingon sa 24 ), hangtud nga m a h ib il in ang tapusanang buko (Numero 2 9 -2 5 ), d i in usa na lamang unya ka t i l l n i i n i ang p a g a -p u tlo n .

N iin in g higayona ang g i s i andam na alang sa pagpuna. Mahitungod sa mga dagkung g is i o b i ta s sa puko t ang mas masayon kanunay nga paga­buhaton mao ang paghubang sa unang 5 ngadto sa 10 ka mga mata sa matag k i l i d n i i n i g ikan sa

- 26 -

sinugdanang buko. Puna-an k i n i , ug unya ipadayon nausab ang dugang pang paghubang sa uban pa nga p a r te ug puna-an usab g ila y o n hangtud nga matapos k in in g maong gimbuhaton.

ANG PAGPUNA

Ang pagpuna maoy usa ka n ila k tu ra y nga paagi sa p a g p ilo t sa n a g is i nga p a rte sa pukot sa h igayon nga naandam na k in in g n a u la h i tapus sa gihim ong paghubang o pagtabas. Apan, adunay lim a ka mga yanong sumbanan nga angay' ng pagasundon a lang n i in in g maong gimbuhaton ug g ik ina hang lan nga ang nagpuna d i l i m otipas g ikan n i i n i .

1. Gawas sa sinugdanan ug tapusanang buko, ang matag buko nga maporma g ik ina hang lan nga motapos sa usa ka mata nga adunay upa t ka managsamang k i l i r a n (Numero 30 ug 31, buko sa katungang-mata; Numero 32, buko sa k i l i d , Numero 33, p inudyo t nga buko ). Kon magbuhat sa sinugdanang buko walay mata nga maporma, apan, kon magbuhat sa tapusanang buko, duha ka mga mata ang maporma.

NUMERO 30 NUMERO 31

- 27 -

NUMERO 32 NUMERO 33

2. Kon magpuna gikan sa tu-o paingon sa wala o gikan sa wala paingon sa tu-o tadlas sa gisi, ang matag laray sa katungang-mata gikinahang- lan una nga tapuson sa dili pa sugdan ang paghimo sa nagasunod niini.

3. Sa matag balhin o kausaban sa direksiyon tadlas sa gisi, sa katapusan sa matag laray himoon ang usa ka pagbuko diha sa kilid niini.

4. Gawas sa usa ka panaglahi, tapus nga mabuhat ang kilid nga buko, kini pagasundan sa usa ka buko sa katungang-mata (Numero 34), ang pi- nudyot nga buko sundan usab sa buko sa katu­ngang-mata (Numero 35) o sa usa ka tapusanang buko.

NUMERO 34 NUMERO 35

- 28 -

5. Ang kilid nga buko dili mahimong pagasundan sa lain pang kilid nga buko diha sa managsa­mang kiliran sa gisi (Numero 36). Mao kini ang kalagmitan unyang hinungdan sa pag-uswag ngadto sa usa ka kompletong mata (duha ka laray), inay sa gikatakdang katungang-mata (usa ka laray).

NUMERO 36

Ang kalainan diha sa sumbanan Numero 4, mao ang higayon diin usa na lamang ka tiil sa mata ang gikinahanglan aron sa pagsumpay sa duha ka kiliran sa gisi. Ang kilid nga buko pagasundan gilayon sa usa ka kilid nga buko, apan, ang matag nagasunod nga buko anaa mahimutang sa atbang nga kiliran sa gisi ug ang matag usa niini nagpasabut sa pagbalhin o kausaban sa direksiyon (Numero 37).

- 29 -

NUMERO 37

Ang Numero 38 nagpakita sa usa ka yano nga pagpuna diin naggamit sa tanang mga buko. Ang nagkurbang mga guhit nagtudlo sa direksiyon sa katungang-mata (duha ka mga tiil) nga naporma sa paghimo sa usa ka kompletong mata. Gikan sa sinugdanang buko 1, gikan sa wala paingon sa tu-o, duha ka mga mata ang nakompleto uban sa pagkamugna sa mga buko sa katungang-mata sa 2 ug 3. Kini gisundan sa usa ka kilid nga buko 4; nabalhin ang direksiyon sa pagpuna ngadto sa tu-o paingon sa wala ug usa ka pinudyot nga buko ang nabuhat diha sa 5. Mga buko sa katungang-mata ang nahimo sa 6 ug 7 diha sa nahibiling mga laang human ikahigot ang mga buko sa 2 ug 3. Ang 8 maoy usa ka kilid nga buko ug kini gisundan sa usa ka pinudyot nga buko 9, sa dihang nabalhin ang direksiyon, sa usa ka buko sa katungang-mata 10 ug dayon sa tapusanang buko 11.

- 30 -

NUMERO 38

MGA DAGKUNG BUSLOT

Ang nakadimalas mao nga ang tanang buslot dili sama ka yano ug nilakturay nga puna-an ingon sa gipakita sa Numero 38. Kon usisahon ang usa ka nadaut nga pukot, sagad makita nga kini adunay duha o labaw pa kadaghan nga mga gisi nga nagpaingon sa ubos ug nagkatagbo sa usa ka bahin niini nga nahi-agom sa tumang kadaut ug nagbilin sa usa o daghang mga diladila sa pukot nga nagbi- tay sa taliwala ning maong gisi. Sa Numero 39, adunay duha ka mga gisi nga nagpaingon sa ubos nga bahin sa pukot ug nagka tagbo sa may taliwala niini, ug kini nagpadayon paingon sa ubos sa usa na lamang ka gisi.

- 31 -

NUMERO 39

- 32 -

Samtang ang tanang buhaton nga pagpuna mao ang pagpadayon- n i i n i paingon sa ubos nga bah in sa pukot p in a a g i sa tin a g s a -ta g s a nga pagbuhat sa katungang-mata ang pag-ayo n i in in g naasoy'ng b u s lo t nagkinahanglan sa duha ka mga sinugdanang pagpuna. Ang unang gamay nga pagpuna (unang sinugdanan, 1 hangtud 4) mao ang m akap ilo t sa wala nga bah in sa g i s i . N i in in g h igayona, mahimo ra unya ang h in g p it nga pag-ayo sa pukot p in a a g i sa pagsugod d iha sa ibabaw nga bah in sa tu -o nga g i s i ug ang pagpadayon n i i n i paingon sa ubos (ikaduhang sinugdanan, 1 hangtud 26 ).

Kon adunay labaw pa sa duha ka mga g is i g ikan sa ibabaw paingon sa ubos, k in in g tanan tin a g s a -o n sa pag-ayo hangtud nga m ah ingp it ang p a g k a p ilo t sa b u s lo t . Kon sa ubos nga bah in sa b u s lo t , adunay duha o labaw pa n i i n i kadaghang mga g i s i , ang pukot mahimong b a l i t - a r o n o b a lih o n aron nga ang ilawom n i i n i mao ang maibabaw ug ang managsamang paagi sa p a g p ilo t sa g is i nga g ikaasoy sa unahan mao lang gihapon ang pagasundon.

Kon magpuna paingon ngadto sa n g i l i t nga bah in sa usa ka p iraso ng puko t g ik inahang lang pormahon ang usa ka mata sa ka rgan ta o sadsaran (Numero 4 0 ). Ang mata sa kargan ta o sadsaran buhaton human ik a h ig o t ang buko sa katapusang katungang-mata sa mao nga la ra y . Tulo sa upa t ka mga t i i l n i in in g maong mata ang maporma sa higayon unya nga m ahigot ang buko sa unang katungang-mata sa nagsunod nga la ra y .

- 33 -

NUMERO 40

Dakung pagmatngon ang pagabuhaton kon magpuna sa usa ka buslot nga mitadlas sa pikas nga seksiyon sa pukot diin mahimutang ang usa ka sinumpayan sa tinabasang masigkangilit niini. Gikinahanglang mahibalo-an ang nahimutangan ning maong tinabasan ug ingon man ang direksiyon sa nagkagamay nga parte niini. Ang labing sayon nga pagabuhaton ssa usa ka sumusugod pa lamang alang ning maong sitwasyon mao ang paghubad sa sinumpa­yan o higot ning maong tinabasan mga pipila ka mga mata gikan sa ibabaw ug ubos nga bahin sa buslot, puna-an ang masigka-kilid niini isip nagkabulag nga buslot hangtud nga mahimong tul-id o tanos ang iyang ngilit ug dayon tabason kini pina-angay sa tinabasan ning maong ngilit ug sumpayon pag-usab.

- 34 -

P inaag i sa p r a k t is , p o s ib le ra unya ang paghimo sa usa ka tupong nga pagpuna d i in ang g ita s -o n sa mga t i i l sa mga mata sa puko t sama sa o r ih in a l n i in in g pagkabuhat. Apan, sa panahon pa sa pag tu-on mas maayo ang paghimo sa daku-daku nga t i i l kon i ta n d i sa o r ih in a l n i i n i , kay sa pag­himo sa t i i l nga h ila b ih a n rang kagamay. Kon magpuna sa usa ka basa nga puko t nga hinim o sa n a tu ra l nga tanod g in a m it ang usa ka uga o mala nga tanod-igpunaay, pasobrahe ug d iy u ta y ang g ita s -o n n ing n a u la h i a lang unya sa pagkuyos o pagkulo sa higayon nga k in i mabasa.

Ayaw paninguha-a ang t u l i n nga dagan sa pagpuna sa pagsugod pa lamang n in g maong gimbuha­to n . I t in g o b ang pagtagad d iha sa maayo ug hustorig pagkah igo t sa mga buko nga walay b isan gamay nga sayop. Ang k a tu l in dayag na lang nga mosunod sa kanunay nga p a g -p ra k t is .

ANG PAGTAPAK

Kon naghinobra ang kadaut nga nahi-agoman sa pukot ug adunay p a r te n i i n i nga nawala, sukwahi sa o rd ina ryong p a g k a -g is i, ang la b in g d a l i nga paag i sa p a g p ilo t sa b u s lo t n i i n i mao ang pagtapak, kay sa buhatong pagpuna segun sa naandang p a a g i. A lang sa pagpahiluna sa usa ka rektanggu long tapak , tabason o k o r t ih a n ang b u s lo t sama sa g ip a k ita sa Numero 41. Ang p u k o t- ig ta p a k a y tabason usab sa g idak-on nga menus sa usa ka mata kon k in i i ta n d i d ih a sa kalawom ug kalapdon sa b u s lo t nga paga- tapakan aron sa pagpaha-um sa katungang-mata nga maporma sa matag k i l i d in ig ta h i na unya n i i n i ngadto sa n a b u s lo t nga p a r te sa p u ko t. Sugod sa ibabaw 'ng tu -o nga suok o kanto d iha sa 1 ug 2, ta h i-o n p a g lib o t ang k i l i r a n n in g duruha ka mga p iye sa hangtud nga matapos d ih a sa 1 ug 2 sa

- 35 -

ilawom nga w a la 'n g suok o ka n to . Kon p a n a n g lit duha ka tawo ang magtapak, ang matag usa mahi­mong magtahi sa is ig k a d ire k s iy o n aron pagdaginot sa panahon.

NUMERO 41

- 36 -

Sa pag tapak, d i l i na mahinungdanon ang pagtabas sa b u s lo t ug sa p u k o t- ig ta p a k a y ngadto sa usa ka kuwadrado o re k ta n g g u lo . Ang kasarang­ang paag i nga gihim o sa pagtapak mao ang pagtabas sa usa ka p a rte sa b u s lo t ug p u k o t- ig ta p a k a y . Tah i-on k in i , unya, ipadayon ang dugang pa nga pagtabas sa ubang p a r te sa b u s lo t ug sa katumbas n i in in g bah in d iha sa p u k o t- ig ta p a k a y ug ta h io n usab g ila y o n . Padayonon ang pagtabas sa b u s lo t , sa p u k o t- ig ta p a k a y ug ang p a g ta h i usab n i i n i hangtud nga matapos k in in g maong gimbuhaton. Ang mahinungdanon lamang mao nga ang matag suok o kanto sa g ita b a s nga b u s lo t anaa sa usa ka matarung nga anggulo (Numero 42 ).

Ang Numero 42 nag pak ita usab sa la in g paagi sa pagsugod ug pagtapos sa gihim ong pag ta ­pak. Tungod kay adunay duha ka mga sinugdanang buko ang n a h ig o t d iha sa (1) sa ibabaw nga w a la ' ng suok o kanto ug duha usab ka mga tapusanang buko ang n a h ig o t d iha sa (2 ) , sa ilawom nga tu - o ' ng suok o ka n to , ang b u s lo t ug ang p u ko t- ig ta p a ka y mahimong tabason p a g lib u t p in a a g i sa t in a g u r - ha nga pag pu to l sa mga t i i l n i i n i d iha sa matag buko.

Sa d i l i pa sugdan ang pagtabas a lang sa pagtapak nga pagabuhaton, angay unang himoon ang d in a l i nga pag -ihap sa kadaghanon sa mga mata nga naglangkob sa kaladmon ug kalapdon sa nadaut nga p a rte aron p a g p i l i sa usa ka p ira so n g pukot nga adunay igong g idak-on a lang sa tapak.

- 37 -

NUMERO 42

- 38 -

B isan tuod nga ubos sa kasagarang kond isyon , ang m ate rya les nga gam iton a lang sa pagtapak, sama ra usab sa g idak-on sa pukot nga paga-tapakan, d i l i ka lik a y a n nga adunay panagsang higayon d i in ang m a te ry a l- ig ta p a k a y nga mao lamang ang magamit sukwahi sa g idak-on sa mata sa puko t nga paga-tapakan. Apan, b isan pa n ing maong p a n a g la h i, ang pagtapak mahimo sa gihapon. Ang mga k a la in a n lamang sa paagi n in g maong s itw asyon , mao ang mosunod:

1. Ang buhaton nga pagsukod d i l i p in a a g i sa pag -ihap sa mga mata, apan, p in a a g i sa pag- una t sa g ita s -o n sa mga mata d iha sa matag k i l i r a n sa b u s lo t t a l i usab sa katumbas nga pag-unat sa g ita s -o n sa mga mata sa p u ko t- ig ta p a ka y d iha mismo sa maong k i l i r a n . Ang mga mata n in g duruha ka mga p iyesang pukot d i l i m agkalinya kon i ta n d i sa matag usa n i i n i .

2. Ang mga buko ih ig o t lamang d iha sa sinumpayang k i l i d nga naglangkob sa daghang mga m ata. Ang tanod o h i lo s im ple lamang nga ip a lu s o t o ila h o g luyo sa buko subay sa n g i l i t nga bah in sa p iraso ng pukot nga adunay gagmay'ng mga mata (Numero 4 3 ). (Ang luyo sa buko nga g ipasabut mao ang luyo sa unang nasu lod nga buko d i in nalangkob ang upat ka mga t i i l ) .

- 39 -

N U M E R O 4 3

- 40 -

ANG PAG-LAGDA

Ang pag-lagda maoy usa ka paag i sa pagh igo t nga gam iton lamang sa temporaryong pag-ayo sa nadaut nga pukot ug mao usab ang sagad nga buhaton sa unang kahigayonan sa dayong pagpuna n i i n i . Kon m ag-lagda, ang tanod o h i lo ip a lu s o t lu yo sa buko sa matag k i l i d nga bah in sa g is i ug himoon ang usa ka d inob leng paag i sa p a g h ig o t, d iha sa p ika s lamang nga k i l i d sa g i s i , sa matag 6 ngadto sa 12 ka pulgadas ang g ita s -o n . Ang la b in g mahinungdanong matngonan d iha sa pag-lagda mao ang paghatag sa igong ka lu -agon sa tanod o h i lo nga igpuna-ay aron nga kahatagan k in i sa n a tu ra l n iyang pag-un a t sa h igayon unya nga puwersado k in in g maong seksiyon sa sinumpayan.

- 41 -

LIST OF SAFIS EXTENSION MANUALS

SEC/SM/1 Khumua lia n g p la namchut (Freshwater F ish Farm ing: How to B e g in )- - in Tha i

SEC/SM/2 O yste r C u ltu re

SEC/SM/3 Mussel C u ltu re

SEC/SM/4 Ang pagpuna ug pagtapak sa puko t (Net Mending and P a tc h in g )— in Cebuano-Bisaya

- 42 -

0 What is SAFIS?

SAFIS is the South e a s t Asian F is h e r ie s In fo rm a tio n S e rv ice . I t is a p ro je c t o f the SEAFDEC S e c re ta r ia t se t up to p ro v id e ex tens ion m a te r ia ls fo r s m a ll-s c a le fisherm en and f is h farm ers in the re g io n .

0 What are i t s o b je c tiv e s ?

The immediate o b je c t iv e s are to c o l le c t and com pile f is h e r ie s ex tens ion manuals, b rochures, pamphlets and re la te d a id s fo r s m a ll-s c a le f is h e r ie s deve lop­ment, and to t ra n s la te se lec te d l i t e r a t u r e in to lo c a l languages f o r d is t r ib u t io n to f is h e r ie s ex tens ion w orkers in Southeast A s ia .

- 43 -

0 What se rv ic e s w i l l SAFIS p rov ide?

SAFIS w i l l a ttem p t to p ro v id e in fo rm a tio n and p u b lic a t io n s such as:

- l i s t s o f a v a ila b le te x ts in f is h e r ie s ex te n s io n s e rv ic e s ,

- t r a n s la t io n o f s u ita b le m anuals,

- manuals o f a p p ro p ria te te c h n o lo g ie s ,

- pho tocop ies o f a p p ro p ria te f is h e r ie s ex te n s io n l i t e r a t u r e ,

- a c u rre n t awareness s e rv ic e o f re g io n a l f is h e r ie s .

0 How much w i l l these s e rv ic e s cost?

A nom inal cos t o f US $0.15 pe r page w i l l be charged f o r pho tocopy ing , h a n d lin g , and s u rfa ce m a il. A irm a il cos ts w i l l be e x tra . The p u b lic a t io n cos t pe r manual w i l l v a ry acco rd ing to the book.

SAFIS is grateful for financial

support received from the

International Development

Research Centre (IDRC) of Canada.

SAFIS is the Southeast Asian Fisheries Information Ser­vice. It is a project of the SEAFDEC Secretariat set up to provide extension materials for small - scale fishermen and fish farmers in the region. For additional informa­tion, contact the Project Leader of SAFIS at the

SEAFDEC Liaison Office 956 Rama IV Road Olympia Building, 4th floor Bangkok 10500, Thailand