Seminarski radMikroekonomijaAkcionarstvo i hartije od vrijednosti

Student:Br indexa:

, januar 2014 godine

Sadraj:

1. Uvod2

2. VRSTE HARTIJA OD VRIJEDNOSTI4

3. DUGORONE HARTIJE OD VRIJEDNOSTI6

4. AKCIJE7

4.1. Elementi akcija8

4.2. Vrednovanje akcija10

4.3. Vrste akcija11

5. OBVEZNICE12

6. RAZLIKA IZMEU OBVEZNICA I AKCIJA14

ZAKLJUAK16

Literatura17

1. Uvod

Finansijsko trite predstavlja organizovani prostor na kome se trai i nudi finansijsko-novana imovina iskazana u novcu, devizama i kapitalu i to u gotovinskom ili bezgotovinskom obliku i na kome se u zavisnosti od ponude i tranje organizovano formira cijena tih sredstava.Osnovna uloga finansijskog trita sastoji se u pruanju i stvaranju mogunosti optimalne alokacije novanih sredstava sa onih fizikih i pravnih lica koja raspolau slobodnim iznosima koje ele investirati, na ona fizika i pravna lica iji je dohodak nedovoljan za finansiranje tekuih i razvojnih planova i programa iz oblasti proizvodnje, potronje, prometa i usluga. Pri tom se prenos novanih sredstava sa suficitnog sektora na deficitan sektor mora izvriti na organizovan trini nain i prema legalizovanim trinim uslovima.Naime, finansijsko trite, kao jedan od osnovnih segmenata trine privrede, postaje tako izuzetno vaan faktor od koga zavisi stepen razvoja ukupne nacionalne ekonomije.Hartije od vrijednosti predstavljaju dokumente kojima se obeava isplata novca, kamate, zarade ili dividende.Hartije od vrijednosti u uem smislu su investicioni instrumenti, odnosno one hartije od vrijednosti kod kojih postoji rizik ulaganja koji se kompenzuje potencijalnom zaradom. U ovoj grupi hartija nalaze se akcije, obveznice, opcije, derivati i tako dalje. Ove hartije su izraz ili vlasnikog (akcije) ili indirektno vlasnikog (opcije) ili kreditnog (obveznice) aranmana.

Sam papir koji predstavlja hartiju od vrijednosti nema neku posebnu vrijednost poto se pravo na koje se odnosi hartija od vrijednosti ne moze vriti ni prenositi bez te hartije. Ona u pravnom prometu dobija onu vrijednost koju ima to pravo.Hartije se prodaju i kupuju na specijalizovanom finansijskom tritu tj. tritu kapitala i predstavljaju najznaajniju grupu finansijskih instrumenata kojima se trguje na finansijskim tritima.U irem smislu, hartijama od vrijednosti pripadaju i instrumenti kredita i plaanja, kao to su ekovi, mjenice, skladinice, konosmani i slino. Prema propisima Srbije hartije od vrijednosti moe emitovati savezna drava, republika lanica, pokrajina, grad, optina, i drugo pravno lice.

Svaka hartija od vrijednosti mora da posjeduje odreena svojstva, odnosno mora da ispuni tri uslova[footnoteRef:1] : [1: Ivanievi,K.: Poslovne finansije, Ekonomski fakultet, Beograd 2004]

da je u pisanoj formi; da je u toj ispravi sadrano neko graansko (najee imovinsko) pravo; da je postojanje i ostvarenje imovinskog prava povezano sa postojanjem hartija od vrijednosti.

Hartije od vrijednosti u savremenom prometu mogu da igraju razne uloge i da se pojave kao sredstva plaanja, kredita, obezbijeenja potraivanja, robnog prometa i slino. Svaka hartija od vrijednosti mora da sadri sledee elemente: Oznaka vrste hartije od vrijednosti; Naziv i sjedite izdavaoca hartije od vrijednosti; Tano utvrenu obavezu izdavaa hartije od vrijednosti; Mjesto, datum i serijski broj izdavanja hartije od vrijednosti; Potpis izdavaoca hartije od vrijednosti ili faksimil potpisa.

Pod hartijama od vrijednosti se podrazumjevaju pismene isprave koje sadre pismenu obavezu izdavaoca hartija od vrijednosti da e zakonitom imaocu hartija od vrijednosti ispuniti obavezu zabiljeenu u toj ispravi. Najkrae reeno, hartija od vrijednosti je isprava o nekom graanskom pravu. Ovo pravo je najtenje povezano sa samom ispravom, jer pravo bez postojanja isprave ne postoji, niti se ono samim tim moe prenosti na drugoga, pa prema tome ni ostvariti.Pravo na hartiju poklapa se s pravom iz hartije, pri emu je pravo na hartiji stvarno pravo, dok je, meutim, pravo iz hartije obligaciono pravo. Drugim rjeima, dranje hartije od vijrednosti znai da dunik mora ispuniti obavezu im mu se hartija od vrijednosti prezentira, s jedne strane, a s druge strane, imalac hartije od vrijednosti moe zahtijevati od dunika da mu ovaj ispuni obavezu iz hartije im mu prezentira hartiju, pri emu imalac isprave moe ovu preneti na tree lice s punim pravnim dejstvom.Hartije od vrijednosti mogu emitovati (izdavati) preduzea, banke i druge finansijske institucije, organizacije za osiguranje i druga pravna lica. Oni se takoe bave i trgovinom hartija od vrijednosti. Trgovina se obavlja na organizovanom finansijskom tritu, poznatom kao berza, koja radi po principu aukcije slobodne javne ponude i potranje odnosno javnog nadmetanja u pogledu prihvatanja cijene odreenih hartija od vrijednosti.

Osnovni cilj efektne berze je da izvri koncentrisanje ponude i tranje na jednom mjestu radi utvrivanja dnevne trine vrijednosti (berzanskog kursa) pojedinih hartija od vrijednosti. Berzanski poslovi mogu biti promtni i terminski. Promtni poslovi se likvidiraju odmah (sutradan po zakljuku). Specifinost terminskih poslova je u tome to se temelje na vremeskom razmaku izmeu zakljuka i izvrenja posla. Na samom poetku rada, berzu su esto poistovjeivali sa pijacom. Osnovno pravilo glasilo je ''uvijek na istom mjestu i u isto vrijeme''. Razvoj kompjuterske tehnologije omoguio je zamjenu navedenog pravila novim ''stalno i svuda''. Berza ne otkupljuje hartije od vrijednosti! To je mjesto susreta prodavaca i kupaca hartija od vrijednosti.Zajednika osobina hartija od vrijednosti jeste da su u njima sjedinjena obligaciona i stvarna prava. Hartije od vrijednosti se mogu upotrebiti za obavljanje razliitih poslovnih transakcija, to nije mogue ostvariti ni sa jednim drugim instrumentom pravnog prometa. Sve hartije moraju da imaju odreenu formu da bi se uopte mogle upotrebiti u prometu.

2.VRSTE HARTIJA OD VRIJEDNOSTI

Svrstavanje i podjelu svih hartija od vrijednosti mogue je izvriti na vie naina i to: prema vrsti inkorporiranog prava, prema funkcijama hartija od vrijednosti u privredi, prema vrsti prihoda, prema dospjelosti, prema mjestu plaanja, prema valuti, i prema izdavaocu.Od svih kriterijuma po kojima se vri podjela hartija od vrijednosti najvaniji su: nain odreivanja imaoca prava i prirode prava koje je sadrano (inkorporirano) u nekoj hartiji. Prema nainu odreivanja poverioca u ispravi, hartija od vrijednosti moe da glasi: na ime (rijetka hartija), na donosioca, po naredbi i moe da bude mjeovita i alternativna kada se, pored imena naznaenog na hartiji, unosi i klauzula na donosioca.Hartija od vrijednosti na ime predstavlja ispravu u kojoj je, prilikom njenog izdavanja, tano naznaeno ime lica ili naziv firme povjerioca, odnosno, vlasnika.

Kod hartije od vrijednosti koja se po zakonu smatra hartijom po naredbi (mjenica), pored imena mora stajati klauzula "ne po naredbi". Ova hartija ima ogranienu sposobnost cirkulacije zbog komplikovanosti prenosa prava, mogunosti prigovora izdavaoca, potrebe dokazaivanja osnova sticanja i slino.

Hartija od vrijednosti po naredbi je praktino novi oblik hartije od vrijednosti kojim se otklanjaju svi nedostaci izraeni kod hartije od vrijednosti na ime. Hartija od vrijednosti po naredbi je isprava kao i hartija na ime, s tom razlikom to je kod njenog izdavanja ugraena dodatna klauzula "ili po naredbi". Na ovaj nain izdavalac hartije se obavezuje da e svoju obavezu plaanja izvriti licu na koje svoja prava iz hartije ono prenese.

Hartija od vrijednosti na donosioca je pismena isprava koja, pored drugih bitnih karakteristika i sastojaka, sadri u sebi oznaenje da se radi o hartiji na donosioca. Ova hartija se odlikuje velikom sposobnou cirkulacije.

Hartija od vrijednosti prema prirodi prava , sadranog u hartiji (inkorporiranog), moe biti:

1. Stvarnopravna hartija od vrijednostiOna sadri odreeno stvarno pravo na pokretnim ili nepokretnim stvarima (pravo svojine ili zalono pravo, takav je na primer, konosman, koji se izdaje kod pomorskog prevoza robe; prenosom konosmana prenosi se i pravo svojine na robi koja je u njemu opisana i koja se nalazi na brodu, bez potrebe da se izvri i predaja same robe)[footnoteRef:2]. [2: Spirovi Jovanovi,L.: Trgovinsko pravo, Medjunarodni nauni forum,Beograd, 2004]

2. Obligaciona hartija od vrijednostiOna inkorporira odreenu obligaciju iji je sadraj neko potraivanje, najee izraeno u izvjesnoj svoti novca. U obligacione hartije od vrijednosti spadaju: ek, mjenica, obveznica, blagajniki zapis i drugo.

Hartija sa pravom uea: ona sadri pravo lanstva njenog vlasnika u nekom pravnom licu. Najtipiniji primjer za ovu hartiju od vrijednosti je akcija ili dionica. Hartije s pravom uea (npr. akcije koje izdaju akcionarska drutva) sadre odreena lanska prava imaoca (da uestvuju u radu organa drutva), koja su po svom karakteru lina i prava uea u dobiti drutva (pravo na dividendu), koje je imovinske prirode.

Hartija od vrijednosti prema karakteru potraivanja moe biti:Novana hartija od vrijednosti koja moe biti emitovana kao pojedinana dakle mjenica ili ek ili emitovana u seriji kao to su akcije, obveznice, sertifikati o depozitu, finansijski derivati, blagajniki+komercijalni+dravni zapisi.

Hartije od vrijednosti prema svojoj vezi sa osnovnim poslom povodom kojeg su izdate mogu biti: Kauzalne kod kojih se vidi veza sa osnovnim poslom, vidi se povodom kojeg posla su izdate (npr. konosman, tedna knjiica, obveznice narodnih zajmova).

Apstraktne su one hartije iz kojih se ne vidi povodom kojeg posla su izdate (npr. mjenica).

Hartija od vrijednosti prema roku dospelosti moze biti: Kratkorona hartija od vrijednosti - kod nje je rok dospjelosti krai od jedne godine, Dugorona hartija od vrednosti - kod koje je rok dospjelosti dui od jedne godine.

3. DUGORONE HARTIJE OD VRIJEDNOSTI

Hartije od vrijednosti se dijele na vie grupa ali kada je u pitanju vremenski period onda su to dugorone i kratkorone hartije. Postoji veliki broj kratkoronih hartija od vrijednosti instrumenata duga, neki od njih su:1. Komercijalni zapisi,2. Blagajniki zapisi,3. Certifikati o depozitu,4. Dravni zapisi i5. Mjenica akceptirana od strane banke.Dok u dugorone hartije od vrijednosti spada:1. Akcije i2. Obveznice.

4. AKCIJE

Akcija je hartija od vrijednosti koja vlasniku (investitoru) daje pravo na dio profita (dobiti) preduzea dividendu, pravo na upravljanje preduzeem i pro rata imovinu u sluaju njegove likvidacije.Vlasnici akcija se stoga smatraju vlasnicima preduzea.Akcija spada u serijske hartije od vrijednosti, jer se akcije ne izdaju pojedinano, ve u seriji. Akcije sa istim pravima ili iste vrste ine jednu klasu akcija. Akcije se emituju u cilju formiranja ili poveanja kapitala preduzea, a samim tim da bi se izvrila distribucija vlasnitva, ali i rizika[footnoteRef:3]. [3: Dugali,V.: Cene akcija, Stubovi kulture, Beograd, 2001]

Prilikom osnivanja akcionarskog drutva neophodno je s toga emitovati akcije koje se nazivaju akcije prve emisije ili osnivake i, tom prilikom, utvruje se i nominalna vrijednost (nominal value, per value, face value) akcije novani iznos upisan na samoj akciji. Visina nominalne vrijednosti je pokazatelj koji ima samo tehniko znaenje, odnosno predstavlja iznos po kojem se vri primarna emisija akcija.

Prilikom osnivanja akcionarskog drutva, utvrdi se iznos osnivakog kapitala i broj akcija koje e biti emitovane (isti princip vai i za dodatnu emisiju akcija kada se vri dokapitalizacija). Iz tog odnosa, ukupnog kapitala i broja akcija, izraunava se visina nominalne vrijednosti.U nekim zakonodavstvima, akcija ne moe biti emitovana po cijeni nioj od nominalne. Takoe, pojedina zakonodavstva dozvoljavaju da akcije budu bez izriito utvrene nominalne vrijednosti koja se, u tom sluaju moe izraunati podjelom kapitala preduzea brojem ukupno emitovanih akcija.Po pravilu, emituje se srazmjerno veliki broj akcija koje imaju relativno malu nominalnu vrijednost. U pitanju su razlozi pragmatine prirode: akcije sa malom nominalnom vrijednou lake se distribuiraju u primarnoj emisiji i veliki broj investitora moe da, ulaganjem skromnih sredstava, stekne status suvlasnika u preduzeu. Tako se postie demokratinost, kao princip koji se vrlo esto istie u objanjenju razvijenog trinog mehanizma.Kada se akcije emituju po utvrenoj nominalnoj vrijednosti, za njihov kasniji ivot presudan znaaj ima trina cjena. Odnos izmeu nominalne vrijednosti i trine cjene akcija je isto kao i kod vijrednosti i cjene u optem sluaju. Na sekundarnom tritu, u berzanskom prometu, za investitore je potpuno nevano kolika je nominalna vrijednost.Akcije se prodaju po cijeni i to je jedini relevantan podatak koji ulagai respektuju kada donose odluku o eventualnim kupovinama na berzi.

Sa ekonomskog aspekta, akcija prua mogunost ali i pravo vlasnika akcije tj. investitora, da uestvuje u raspodjeli profita firme, ali i da snosi rizik iz poslovanja preduzea do sume uloenog kapitala, odnosno nominalne vrijednosti akcija koje pojseduje.

Sam vijek trajanja akcije, pa s toga i prava koja iz nje proistiu je neogranien, odnosno, vezan je za sudbinu preduzea kao poslovnog subjekta.

Dividenda, kao mogui prihod iz akcije, nije i jedini prihod koji moemo ostvariti na osnovu posjedovanja akcije. Naime, poveanjem trine cijene akcije koju posjedujemo, ostvarujemo profit koji se naziva kapitalni dobitak. Cijena akcije moe i da padne ispod cijene po kojoj smo kupili tu akciju i u tom sluaju ostvarujemo kapitalni gubitak.Moemo zakljuiti da je ulaganje u akcije isplativ ali i rizian posao, stoga investitori koriste usluge firmi koje se bave procjenom rizika i trine vrijednosti akcija.

4.1.Elementi akcija

Akcija (engl. Share, Stock) je finansijski instrument koji vlasniku (investitoru) daje pravo na dio profita (dobiti) preduzea - dividendu, pravo na upravljanjem preduzeem i pro rata imovinu preduzea u sluaju njegove likvidacije. Akcije se emituju u cilju formiranja ili poveanja kapitala preduzea.

Akcije posjeduju nominalnu vrijednost (engl. Nominal Value, Par Value, Face Value) koja se slobodno utvrdjuje prilikom osnivanja preduzea i upisana je na akciji. Nominalna vrijednost je obino niska jer nema drugu ekonomsku funkciju sem da slui kao obraunska kategorija, odnosno da izrazi srazmjeran udio vlasnika - akcionara u kapitalu preduzea.

U nekim zakonodavstvima, akcija ne moe biti emitovana po cjeni nioj od nominalne. Zakonodavstva dozvoljavaju da akcije budu bez izriito utvrene nominalne vrijednosti koja se, u tom sluaju, moe izraunati podjelom kapitala preduzea brojem ukupno emitovanih akcija. Na sekundarnom tritu, cijena akcije utvruje se odnosom ponude i tranje.

Akcija u principu traje neogranieno i vezana je za sudbinu preduzea kao poslovno aktivnog subjekta (engl. Going Concern). Ona prua mogunost investitoru da uestvuje u rasporedu profita firme, ali i da snosi rizik iz poslovanja preduzea do sume uloenog kapitala, odnosno nominaine vrijednosti akcija koje poseduje.

Akcije se javljaju u formi obinih ili preferencijalnih akcija. Akcije spadaju u strogo formalne pismene izjave, te stoga moraju imati sve zakonom propisane elemente.

Plat akcije - to je osnovna isprava i najbitniji dio akcije koji moe biti odvojen ili zajedno sa kuponskim tabakom.On mora da sadri bitne elemente utvrene zakonom i to: oznaka da je rije o akciji i vrsta akcije, firma i sjedite emitenta, oznaenje na koga glasi akcija, nominalni iznos na koji akcija glasi, ukupni nominalni iznos emitovanih akcija u toj seriji i broj akcija, serijski broj (redni broj serije kojoj pripada akcija) I kontrolni broj akcije (redni broj te akcije u toj seriji), redosled emisije, prava koja proistiu iz akcije, mjesto i datum izdavanja akcije, rokove za isplatu akcija i faksimil potpisa ovlaenih lica izdavaoca akcije.

Kuponski tabak je drugi bitan element koji sadri kupone za naplatu dividende. Kada se utroe kuponi na kuponskom tabaku, novi kuponi se izdaju uz podnoenje talona i plata akcije.Kupon sadri sledee bitne elemente: redni broj kupona, broj akcije na osnovu koje se dividenda isplauje, godina u kojoj se dividenda po tom kuponu isplauje, naziv izdavaoca i faksimil potpisa ovlaenih lica izdavaoca akcije.

Svi ovi elementi akcije su veoma vani jer daju mnogo informacija ve na prvi pogled.

Kada govorimo o elementima akcije, smatram da treba pomenuti i sertifikat (share certificate) koji predstavljaju potvrdu o vlasnitvi nad akcijama. Ova potvrda sadri i bitne elemente kao to su broj, vrsta i serijski broj akcija koje posjeduje akcionar, zatim peat i potpis jednog od direktora i sekretara kompanije.U registar akcija koji vodi kompanija, upisuju se podaci o vlasniku akcija (ime, prezime,adresa i broj akcija koje poseduje)[footnoteRef:4]. Ovaj upis predstavlja dokaz o vlasnistvu. [4: Internet]

4.2. Vrednovanje akcija

Prema standardnom stavu finansijske teorije, cijena akcije treba da odrazi sadanju vrijednost budueg novanog toka - dividende, diskontovanog odgovarajuom kamatnom stopom i premijorn na rizik. U tom sluaju, smatra se da trite ima svojstvo fundamentalne efikasnosti vrednovanja (J. Tobin, 1984, p. 2).

Vrijednost akcije jednaka je sadanjoj vrijednosti budueg prinosa koji investitor oekuje. Ova vrijednost blie se odreuje kao unutranja vrijednost akcije (engl. Intrinsic Value), za razliku od njene nominalne - emisione vrijednosti ili trine vrijednosti, odnosno trine cijene (engl. Market Value). Dok je nominalna vrijednost od znaaja za utvrivanje srazmjernog uea vlasnika u kapitalu preduzea - akcionarskog drutva, i kao osnova za odreivanje iznosa dividende, dotle su unutranja vrijednost i trina vrijednost trine kategorije - izraz trine procjene vrijednosti oekivanog prinosa akcije, korigovanog rizikom ulaganja, odnosno rezultat djelovanja ponude i tranje za akcijom na tritu kapitala.S obzirom da djelovanje ponude i tranje i formiranje trine cijene akcije u krajnjoj liniji ovu svodi na unutranju vrijednost, valorizaciju akcija posmatraemo kao proces odredjivanja njene unutranje vrijednosti.

Vrednovanje obinih akcija suoava se sa dva osnovna problema, kojih nema u odredjivanju vrijednosti obveznica (i prioritetnih akcija). Prvo, to je veliki stepen neizvjesnosti u predvianju prinosa: budui prihod i dividenda, kao i kolebanje cijene akcije (koje lei u osnovi realizacije kapitalne dobiti/gubitka) nisu lako odredivi. Drugo, investitori oekuju da prihod i dividenda stalno rastu, to je najee sluaj, a ne da ostaju postojani, to je takoe mogue.

I pored navedenih tekoa, teorija finansijskog trita konstruisala je nekoliko modela za izraunavanje unutranje vrijednosti obinih akcija. To su model diskontovanja dividende, model uporeivanja koeficijenata cijena/prihod i model diskontovanja gotovinskog toka. Vrijednost akcije, primjenom modela diskontovanja dividende (engl. Dividend Discount Model), izraunava se kapitalizacijom - diskontovanjem oekivane dividende. U izraunavanju se koristi jednostavna formula kapitalizacije:

Cijena akcije = Dividenda / Stopa kapitalizacije

4.3. Vrste AkcijaSa aspekta vlasnitva, sve akcije moemo svrstati u 2 osnovne grupe:1. akcije koje glase na donosioca i 2. akcije koje glase na ime.Za isplatu dividende, vlasnik akcije koja glasi na donosioca u nekim sluajvima i vlasnik akcije koja glasi na ime, mora uz zahtjev za isplatu dividende da podnese i odgovarajui kupon za dividendu koja dospeva.Kod akcije koja glasi na ime, vlasnik akcije mora biti unesen u popisnu knjigu akcionarskog drutva. Prenos akcionarskih prava iz akcije koja glasi na ime vri se indosiranjem tih prava na novog vlasnika i zabiljekom prenosa u popisnoj knjizi akcionarskog drutva.Sa aspekta prava, sve akcije moemo svrstati takoe u 2 osnovne grupe:1. obine i 2. povlaene, odnosno, preferencijalne akcije.Obine akcije predstavljaju onu vrstu akcija koje vlasniku garantuju ostvarivanje i realizaciju svih materijalnih i nematerijalnih prava iz akcije. Preferencijalne ili tzv. povlaene akcije imaju povlaeni poloaj u odnosu na obine i to uglavnom kod isplate dividende. Dividenda na ovu vrstu akcija je, u principu, unaprijed garantovana, poznata i odreena u procentima ili na neki drugi nain, u odnosu na nominalnu vrijednost akcije.Konvertibilne povlaene akcije predstavljaju takvu vrstu preferencijalnih akcija koje se mogu konvertovati po elji vlasnika u obine akcije pod odreenim, unaprijed poznatim uslovima.Sa aspekta prava glasa sve akcije moemo podijeliti na akcije klase ''A'' i akcije klase ''B''. Akcije klase ''A'' nemaju glasako pravo, ali zauzvrat imaju prednost kod naplate dividende nad akcijama klase ''B''.Akcije klase ''A'' ne mogu nikad prei i ni pod kojim uslovima dobiti karakter akcija klase ''B''.

Sa aspekta garantovanja dividende sve akcije mogu biti sa garantovanom i bez garantovane dividend (akcije sa garantovanom dividendom su ona vrsta akcija kod kojih isplatu dividendi garantuje neka druga firma ili banka, ali nikada akcionarsko drutvo koje ih emituje).

Sa aspekta prava kupovine sve akcije mogu se podjeliti na otvorene i zatvorene. U otvorene akcije ulaze sve one akcije koje su namjenjene tritu kapitala u smislu kupoprodaje, a u zatvorene akcije ulaze sve one ija je emisija i kupoprodaja ograniena samo na postojee akcionare i izmeu njih.

5. OBVEZNICA

Obveznica je hartija od vrijednosti kojom se njen izdavalac (emitent) obavezuje da e licu koje je naznaeno na njoj ili donosiocu iste (zavisno da li se radi o obveznici na ime ili donosioca) isplatiti iznos koji je naveden na njoj (nominalnu vrijednost obveznice) i platiti kamatu za odreeni vremenski period.Vlasnitvo nad njima se stie ispunjenjem obaveza u novcu. Svaka obveznica se sastoji iz plata i kamatnih kupona.

Plat sadri osnovne podatke o obveznici kao to su oznaka da je ta hartija od vrijednosti obveznica i koja je vrsta obveznice, naziv i sjedite emitenta, naziv i sjedite kupca ili ak oznaku da glasi na donosioca, iznos na koji glasi obveznica (nominalnu vrijednost obveznice), visinu kamatne stope, datum i mjesto plaanja kamate i glavnice (nominalne vrijednosti), mjesto i datum izdavanja, ime garanta (ako je obveznica garantovana), procenat uea u dobiti (ako je to uee predvieno), oznaku serije i kontrolni broj obveznice, faksimil potpisa ovlaenog lica i peat emitenta.Kamatni kuponi sadre pak, osnovne podatke o samoj isplati kamate: oznaku serije i broj kupona, visinu kamate, datum dospjea, mjesto, datum i nain plaanja kamata kao i potpis ovlaenog lica i peat emitenta. Ovaj drugi dio obeveznice je znaajan zato to vlasnik odnosno imalac obveznice isti mora pokazati emitentu, zajedno sa platom, kada doe vrijeme za naplatu kamate.

U skladu sa postojeom regulativom, emitent moe da, umjesto tampanja obveznice, izda potvrdu koja bi sadrala iste elemente kao i plat obveznice s tim to ona onda mora biti ovjerena od strane banke kod koje emitent ima otvoren depo raun.

Podjela obveznica:Prema roku dospjea, dijele se na: kratkorone koje dospjevaju na naplatu u roku koji je krai od godinu dana, dugorone koje dospjevaju na naplatu u roku koji je dui od godinu dana.

Prema nainu oznaavanja vlasnitva nad njima, dijele se na: Obveznice na ime koje na platu imaju navedeno ime kupca. Takve obveznice se prenose na novog vlasnika indosiranjem - pismenim izjavljivanjem vlasnika iste da svoje pravo prenosi na drugo lice, Obveznice na donosioca koje na platu imaju navedeno da glase na donosioca, one se na neko drugo lice prenose prostom predajom.

Prema nainu na koji se ostvaruje pravo na kamatu, dijele se na[footnoteRef:5]: [5: Internet ]

obveznice bez kupona kod kojih se kamata isplauje odjednom u roku dospijea i koje kao takve nemaju kamatne kupone, obveznice sa kuponima kod kojih se kamata isplauje peridino i koje kao takve imaju kamatne kupone koji se moraju prezentirati prilikom njene naplate.

Prema nainu obrauna kamate, dijele se na: obveznice sa fiksnom kamatom kod kojih je kamata u momentu kupovine poznata i ona je fiksna, obveznice sa promjenljivo (varijabilnom) kamatom kod kojih je kamatna stopa obveznice promjenljiva i vezuje se za kamatnu stopu neke kratkorone hartije od vrijednosti (a to je najee ona koja ima najnii kreditni rizik), obveznice sa indeksiranom kamatom kod kojih se fiksna kamata, u momentu isplate koriguje indeksom rasta cijena na malo ili nekim drugim ugovorenim indeksom.

Prema vremenu u kome se isplauje glavnica, dijele se na: jednokratne obveznice kod kojih se glavnica (nominalna vrijednost, vrijednost na koju glase) isplauje odjednom u roku dospijea, anuitetne obveznice kod kojih se glavnica otplauje periodino.

Prema nainu obezbjeivanja otplate, dijele se na: hipotekarne obveznice kod kojih emitent zalae svoju imovinu kao garanciju da e obaveze po osnovu obveznica biti isplaene njihovim imaocima. Ukoliko emitent ne bude sposoban da iste izmiri izvrie se prodaja te imovine i tako omoguiti naplata potraivanja koja vlasnik ima prema izdavaocu obveznice,

garantovane obveznice za iju isplatu o roku dospijea garantuje odreeno pravno lice kao to je na primer komercijalna banka, to znai da vlasnik obveznice moe svoja potraivanja iz obveznice da naplati od banke ukoliko emitent nema sredstava za isplatu svojih obaveza po osnovu obveznica negarantovane obveznice kod kojih vlasnik svoja potraivanja po osnovu obveznice koju posjeduje moe da naplati jedino od emitenta.

Prema mogunosti otkupa prije roka dospijea, dijele se na: opozive koje u sebi sadre pravo emitenta da ih otkupi prije roka dospijea, po unaprijed utvrenoj cijeni koja je, po pravilu, vea od nominalne vrijednosti obveznice, neopozive koje u sebi ne sadre pravo emitenta da ih otkupi prije roka dospijea.

Prema tome ko se javlja kao emitent obveznica, dijele se na: dravne obveznice koje emituje drava od ovlaeni dravni organ, radi obezbjeenja sredstava iz realnih izvora radi usklaivanja priliva i odliva budeta odnosno za pokrie trenutnih budetskih deficita kao i anticipativne budetske potronje, municipalne obveznice (obveznice lokalnih organa vlasti) koje emituju gradovi, regioni, kole, univerziteti i sl. radi obezbjeenja potrebnih sredstava za finansiranje budetskog deficita lokalnih organa vlasti, za izgradnju kole, bolnice, ulinog osvjetljenja, sportskih objekata, korporativne obveznice koje emituju preduzaa bilo da su to javna preduzea, transportna i industrijska preduzea, banke ili druge finansijske kompanije.

6. RAZLIKE IZMEU OBVEZNICE I AKCIJE

Obveznice predstavljaju oblik finansijskih instrumenata kojima se stvara dug na strani izdavaoca. Izdavalac obveznice faktiki pozajmljuje novac izdajui jednu manje ili vie likvidnu hartiju od vrijednosti. On mora glavnicu pozajmljenog novca da vrati u trenutku dospijelosti obveznice, a u meuvremanu da plaa kamatu prema iznosu naznaenom u kuponu obveznice.Imajui u vidu bilans stanja imovine izdavaoca, valja naglasiti da se izdavanjem obveznica ne mijenja neto imovina preduzea. Na stranu aktive ulazi dobijena novana suma koja odgovara nominalnoj vrijednosti obveznice, dok na stranu pasive spada odgovarajui dug.

Razlika izmeu nominalne vrijednosti obveznica i njene trine cijene se knjii kao promjena zakonske obaveze rezerve.

Akcije su imovinske hartije od vrijednosti odnosno imovinski finansijski instrumenti kojima se poveava neto imovina akcionarskog drutva. Izdavanjem akcija ne poveava se zaduenost preduzea, jer njihovi vlasnici kupovinom dionica stiu trajni nalog u imovini akcionarskog preduzea. Tanije reeno, oni stiu pravo potraivanja na dio dobiti, koje se naziva pravo na prisvajanje dividendi, i rezidualni su povjerioci akcionarskog drutva. Zbog toga imaju pravo da uestvuju u upravljanju akcionarskim drutvom.Sa stanovita vlasnikog rizika, akcije su riziniji finansijski instrument od obveznica.

Akcionarsko drutvo prvo mora da isplati kamate na izdate obveznice pa tek onda da raspodjeljuje dividende. Tad bi bilo korisno da se vidi kako izgleda bilans uspijeha preduzaa. Kamate se tretiraju kao svaki drugi rashodi i one ne ulaze u dobit preduzea. Na osnovu toga na njih se ne plaa porez na dobit. Kada se utvrdi dobit, onda se isplauje eventualno uee zaposlenih u dobiti, zatim se plaa porez na dobit, a preostala suma dobiti se dijeli na dividende i na dio koji se odobrava rezervama. U tom smislu rezidualni karakter dividendi pokazuje da vlsanici akcija snose mnogo vei rizik i da njihove dividende nisu (po pravilu) unaprijed ugovorene ve zavise od poslovnih rezultata. Vlasnici obveznica, naprotiv, dobijaju kamatu nezavisno od visine dobiti.

Na drugoj strani, u uslovima inflacije akcije su manje rizini finansijski instrumenti. Obveznica nosi fiksnu kamatu koja pod uticajem obezvrjeivanja vrijednosti novca realno pada. Akcije imaju varijabilnu dividendu koja zavisi od visine dobiti. Kako se inflacija ugrauje u prihode preduzea, ona se prenosi na dobit, a time i na dividende. No, u uslovima visoke inflacije teko je razlikovati vie rizine ili manje rizine finansijske instrumente, jer inflacija ini da poslovanje mnogih preduzea postaje neizvijesno, a time i ulaganja u njih u bilo kojem obliku.

Dakle, izmeu obveznice i akcije postoje znaajne razlike: Akcije obezbjeuju imaocu pravo uea u upravljanju akcionarskim drutvom, pravo na uee u diobi dividende i pravo na uee u diobi likvidacione mase u sluaju prestanka drutva, dok obveznica obezbjeuje imaocu samo trabinu i kamatu; Kod akcije je uee u diobi dividende varijabilno i zavisno od uspijenosti poslovanja drutva dok kod obveznice pravo na nominalni iznos glavnice i pravo na kamatu jesu konstantne kategorije, koje mogu doi u pitanje samo u sluaju steaja emintenta obveznice; Na obim prava na dividendu kod akcije utie uspjenost poslovanja akcionarskog drutva (unutranji kriterijum), dok na pravo na vraanja glavnice i kamate kod obveznice vie utiu spoljni faktori (inflacija kada se obezvrjeuju, deflacija kada se njihova vrijednost poveava).

ZAKLJUAK

Hartije od vrijednosti u uem smislu su investicioni instrumenti, odnosno one hartije od vrijednosti kod kojih postoji rizik ulaganja koji se kompenzuje potencijalnom zaradom. U ovoj grupi hartija nalaze se akcije, obveznice, opcije, drugi derivati i tako dalje. Ove hartije su izraz ili vlasnikog (akcije) ili indirektno vlasnikog (opcije) ili kreditnog (obveznice) aranmana.One se prodaju i kupuju na specijalizovanom finansijskom tritu tj. tritu kapitala i predstavljaju najznaajniju grupu finansijskih instrumenata kojima se trguje na finansijskim tritima. U irem smislu, hartijama od vrednosti pripadaju i instrumenti kredita i plaanja, kao to su ekovi, mjenice, skladinice, konosmani i slino.

Hartije od vrijednosti su elektronski dokumenti koji garantuju neko pravo. To su prenosivi dokumenti izdavaoca koji glase na ime.Vae hartije od vrijednosti moete: prodati posredstvom banke ako je hartija likvidna i ima kupca; zaloiti za dobijanje zajmova, kredita; koristiti kao instrument objezbeenja plaanja; pokloniti i prenositi u skladu sa Zakonom (vanparnino poravnanje, pravosnane izvrne isprave u postupku prinudnog izvrenja, ugovor o cesiji...) i u skladu sa drugim pravnim osnovom.Hartije od vrijednosti se djele na vie grupa ali kad je u pitanju vremenski period onda su to dugorone i kratkorone hartije. U dugorone hartije od vrijednosti spadaju akcije i obveznice.Razlika izmeu akcije i obveznice je:Obveznica nosi fiksnu kamatu koja pod uticajem obezvreivanja vrijednosti novca realno pada. Akcije imaju varijabilnu dividendu koja zavisi od visine dobiti. Akcije obezbjeuju imaocu pravo uea u upravljanju akcionarskim drutvom, pravo na uee u diobi dividende i pravo na uee u diobi likvidacione mase u sluaju prestanka drutva, dok obveznica obezbjeuje imaocu samo trabinu i kamatu.

Literatura

[1] Prof.dr Ivanievi, K.: "Poslovne finansije", Ekonomski fakultet, Beograd 2004

[2] Prof.dr Jovan Sejmenovi "Finansijska trita" Banja Luka 2009

[3] Prof.dr Spirovi Jovanovi, L.: Trgovinsko pravo, Beograd, 2004

[4] prof.dr arko Risti, Radovan Klincov, Slobdan Komazec, Jovica Markovi "Trite novca i kapitala" Fakultet za poslovne studije Banja Luka 2006

[5] Prof dr arko Risti, Slavko Vuka, Milutin Srdi "Akcionarstvo i hartije od vrednosti" Beograd 2008

[6] Internet1