UNIVERSITEIT GENT

FACULTEIT POLITIEKE EN SOCIALE WETENSCHAPPEN

‘Het leven zoals het is’: Een kwalitatief onderzoek naar de kijkmotieven van

docusoaps

Wetenschappelijke verhandeling

Karolien Cloots

MASTERPROEF COMMUNICATIEWETENSCHAPPEN

afstudeerrichting FILM- EN TELEVISIESTUDIES

PROMOTOR: PROF. DR. D. Biltereyst

COMMISSARIS: Fien Adriaens

COMMISSARIS: Elke Van Damme

ACADEMIEJAAR 2010 - 2011

aantal woorden: 24 124

3

Abstract

Het fenomeen reality-tv is vandaag niet meer weg te denken van het beeldscherm. Sinds de jaren

negentig bestaat het programma-aanbod in Vlaanderen steeds meer uit formats die men met de

term reality-tv kan aanduiden. Het betreft een programmaformule waarbij een grote aandacht

uitgaat naar het dagelijkse leven van gewone burgers, dat vaak op een dramatische wijze

gereconstrueerd wordt (Mast, 2003, p.4). Het begrip reality-tv is intussen uitgegroeid tot een hybride

genre met verschillende subgenres, waarvan de docusoap er één is (Biltereyst et al., 2000, p.13).

De focus van deze wetenschappelijke verhandeling ligt op de kijkmotieven voor docusoaps en in het

bijzonder op de kijkmotieven van de veel bekeken reeksen van ‘Het leven zoals het is’. Aan de hand

van een kwalitatief onderzoek hebben we getracht om een antwoord te bieden op de

onderzoeksvraag waarom mensen naar ‘Het leven zoals het is’ kijken. Enerzijds hebben we via

focusgroep interviews (N = 24) de kijkmotieven bij de kijkers zelf achterhaald. Anderzijds zijn we aan

de hand van diepte-interviews (N = 3) met producers en redacteurs van ‘Het leven zoals het is’, te

weten gekomen wat volgens hen de kijkmotieven zijn. Door de resultaten van deze twee methoden

met elkaar te vergelijken zijn we tot de vaststelling gekomen dat mensen omwille van vier belangrijke

kijkmotieven naar ‘Het leven zoals het is’ kijken: Het programma omvat namelijk een mix van

ontspanning en informatie, zet aan tot voyeuristisch kijkgedrag en biedt mogelijkheden tot

identificatie.

4

Dankwoord

Het schrijven van een masterproef is een werk van lange adem. Frustratie wanneer iets fout loopt,

maar grote voldoening wanneer iets lukt. Gelukkig stond ik er nooit alleen voor. Met dit dankwoord

wil ik dan ook een aantal mensen bedanken voor hun inzet en hun steun.

Een woord van dank gaat als eerste uit naar mijn promotor, Prof. Dr. Biltereyst. Bedankt voor uw

boeiende lessen en de deskundige begeleiding bij mijn masterproef. Ook Fien Adriaens,

doctoraatstudente aan de vakgroep Communicatiewetenschappen, verdient een vermelding.

Bedankt voor je sturende feedback en bemoedigende woorden.

Verder bedankt aan Inne om de rol van co-moderator op zich te nemen. Jouw bijdrage was zeer

waardevol. Ook bedankt aan alle respondenten voor jullie tijd, medewerking en interessante

inzichten.

Een zeer speciale dank gaat uit naar mijn mijn moeder, zus en Leo. Bedankt voor jullie luisterend oor

en geduld doorheen de afgelopen vier jaren. Ook bedankt aan mijn vriendinnen omdat ze mijn

thesisverhalen altijd met de glimlach aanhoorden. En Matthias, bedankt voor je steun en de heerlijke

momenten van ontspanning. Nogmaals bedankt aan iedereen!

5

Inhoudstafel

ABSTRACT 3

DANKWOORD 4

INHOUDSTAFEL 5

INLEIDING 10

DEEL I: LITERATUURSTUDIE: THEORETISCH KADER 12

1. REALITY-TV 12

1.1. Het ontstaan 12

1.1.1. Economie, technologie en maatschappij als drijfveren 12

a) Economische drijfveer 12

b) Technologische drijfveer 14

c) Maatschappelijke drijfveer 15

1.1.2. Een postmodern televisielandschap waarin grenzen vervagen 15

a) Grens privaat – publiek 16

b) Grens feit – fictie 17

1.1.3. Vier golven van reality-tv 17

1.2. Reality-tv gedefinieerd 18

1.2.1. Reality-tv in enge zin 18

1.2.2. Reality-tv in ruime zin 19

1.3. Het academisch debat: voorstanders, tegenstanders en een tussenpositie 21

1.3.1. Voorstanders 21

1.3.2. Tegenstanders 22

1.3.3. Een tussenpositie 23

1.4. Het publiek debat: het succes van en de kritiek op reality-tv 24

1.4.1. Het succes 24

6

1.4.2. De kritiek 25

1.5. Samenvatting 26

2. DOCUSOAPS 27

2.1. Het ontstaan 27

2.2. ‘Docu’ en ‘soap’ 28

2.3. Genres binnen de docusoap 30

2.3.1. De klassieke docusoap 30

2.3.2. De celebrity docusoap 30

2.3.3. Gewone mensen in een ongewone omgeving 30

2.3.4. Celebrities in een ongewone omgeving 31

2.4. Het publiek debat: het succes van en de kritiek op docusoaps 31

2.4.1. Het succes 31

2.4.2. De kritiek 32

2.5. Samenvatting 33

3. PUBLIEKSONDERZOEK 34

3.1. Paradigma’s binnen publieksonderzoek 34

3.1.1. Effectenonderzoek 34

3.1.2. ‘Uses and gratifications’-benadering 35

3.1.3. Cultural Studies 36

3.2. ‘Uses and gratifications’-benadering als basis voor verder onderzoek 36

3.2.1. ‘Uses and gratifications’-benadering verder toegelicht 37

3.2.2. Kritiek 38

3.2.3. Waarom kijken mensen naar televisie? 39

a) Kijkmotieven voor mediagebruik 39

b) Kijkmotieven voor televisiegebruik 40

3.2.4. ‘Uses and gratifications’-benadering geconcretiseerd: een samenvattend 40

model

7

3.2.5. Waarom kijken mensen naar reality-tv? ‘Uses and gratifications’- 42

benadering toegepast

a) Ontspannend, maar toch leerrijk 42

b) Identificatie 43

c) Sociale functie 43

d) Voyeurisme 44

3.2.6. Waarom kijken mensen naar docusoaps? 44

DEEL II: EMPIRISCH ONDERZOEK: METHODEN EN RESULTATEN 45

4. METHODOLOGIE 45

4.1. Onderzoeksvraag 45

4.2. Onderzoeksmethode 46

4.2.1. Focusgroep interviews 47

4.2.2. Diepte-interviews 48

4.2.3. Representativiteit 49

4.3. Onderzoeksobjecten 49

4.3.1. Focusgroep interviews 50

4.3.2. Diepte-interviews 55

4.4. Onderzoeksinstrument 55

4.5. Onderzoeksanalyse 56

4.6. Samenvatting 56

5. RESULTATEN EN BEVINDINGEN 57

5.1. Resultaten en bevindingen focusgroep interviews 57

5.1.1. Het kennen van docusoaps 57

5.1.2. De kenmerken van docusoaps 59

a) De gewone man in zijn alledaagse omgeving 59

b) ‘Docu’ of ‘soap’? 60

c) Een waardig genre? 61

8

5.1.3. Het kijken naar docusoaps en meer bepaald ‘Het leven zoals het is’ 62

5.1.4. De kijkmotieven voor ‘Het leven zoals het is’ 64

a) Informatief 64

b) Ontspanning 65

c) Voyeurisme? 66

d) Identificatie 67

5.2. Resultaten en bevindingen diepte-interviews 69

5.2.1. De kenmerken van docusoaps 69

5.2.2. De kijkmotieven voor docusoaps 71

a) Informatie 71

b) Ontspanning 72

c) Voyeurisme? 72

d) Identificatie 73

5.3. Vergelijking focusgroep interviews en diepte-interviews 74

6. ALGEMEEN BESLUIT 76

BIBLIOGRAFIE 79

BIJLAGEN 86

9

Tabellen

Tabel 4.1: Vraag 9: Top-5 favoriete tv-programma’s 55

Tabel 5.1: Top drie van meest vernoemde docusoaps 58

Grafieken

Grafiek 4.1: Verdeling geslacht respondenten 51

Grafiek 4.2: Vraag 7: Aantal uren tv per dag 54

Grafiek 4.3: Vraag 8: Favoriete zenders 54

10

Inleiding

Reality-tv is niet meer weg te denken van het Vlaamse televisiescherm. Sinds de tweede helft van de

jaren negentig bestaat het Vlaamse televisieaanbod steeds meer uit programma’s die men onder de

noemer reality-tv kan plaatsen. Men denkt hierbij aan programma’s zoals ‘Temptation Island’, ‘De

Pfaffs’ of ‘Expeditie Robinson’. Met reality-tv - een term overgekomen vanuit de Verenigde Staten -

bedoelt men een verzameling van uiteenlopende formaten die op een dramatische wijze de

klemtoon leggen op de alledaagse gebeurtenissen van gewone mensen (Biltereyst et al., 2000, p.13).

Intussen is reality-tv uitgegroeid tot een hybride genre met verschillende subgenres, waaronder de

docusoap. Volgens Biltereyst en zijn collega’s (2000, p.70) is de docusoap een televisiereeks met de

klemtoon op factuele informatie over het leven en de interpersoonlijke relaties binnen een instelling,

op een bepaalde plaats of een andere maatschappelijke entiteit.

In deze wetenschappelijke verhandeling willen we dieper ingaan op de kijkmotieven voor docusoaps.

Waarom kijken mensen naar docusoaps? We zullen deze kijkmotieven trachten te achterhalen aan

de hand van een kwalitatief onderzoek over de docusoap ‘Het leven zoals het is’. Wat zijn de

motieven die mensen ertoe aanzetten om binnen het ruime televisieaanbod de voorkeur te geven

aan ‘Het leven zoals het is’? Dit publieksonderzoek is echter niet mogelijk zonder te weten welke

lading het begrip reality-tv - en meer bepaald docusoaps - dekt. Daarom bestaat het eerste luik van

deze wetenschappelijke verhandeling uit een theoretisch kader waarbij we respectievelijk het genre

reality-tv en het subgenre docusoap zullen bespreken. We zullen proberen om het ontstaan van deze

nieuwe factuele televisieformaten te begrijpen in het licht van de economische, technologische en

maatschappelijke context. Vervolgens gaan we dieper in op wat we onder de begrippen reality-tv en

docusoap verstaan. Hoe kunnen we de begrippen definiëren? Hierbij zullen we opmerken dat de

begrippen niet éénduidig te definiëren zijn. Tevens zullen we het academisch en publiek debat

situeren. Wat zijn de argumenten van de voorstanders van reality-tv en docusoaps en waarom zijn de

tegenstanders er zo tegen gekant? Ook de succesfactoren en de kritiek op reality-tv en docusoaps

komen uitgebreid aan bod.

Na een duidelijk beeld te hebben geschetst van het fenomeen reality-tv en de docusoap, kunnen we

ons toespitsen op het publieksonderzoek. Hierbij zullen we enkele belangrijke paradigma’s binnen

het publieksonderzoek toelichten. Bij het bespreken van deze verschillende publieksbenaderingen

hebben we vastgesteld dat de ‘uses and gratifications’-benadering een goede uitvalsbasis biedt voor

het onderzoek naar kijkmotieven. Deze benadering - die op zoek gaat naar de behoeftes van de

11

kijker – vormt de basis voor ons empirisch onderzoek. In het publieksonderzoek gaan we te werk in

de vorm van een trechter: beginnen met iets algemeens en eindigen met iets concreets (Soudijn,

2005, p.44). Zodoende bespreken we eerst de kijkmotieven om naar televisie in het algemeen te

kijken en spitsen we ons nadien toe op de vraag waarom mensen naar reality-tv kijken. Wanneer we

ons hierbij wilden concentreren op het subgenre docusoap, stelden we echter vast dat over het

publiek van docusoaps weinig wetenschappelijke literatuur voorhanden is. Dit is dan ook de reden

waarom we - als vervolg op dit theoretisch kader - een onderzoek willen voeren naar de kijkmotieven

voor docusoaps en meer bepaald ‘Het leven zoals het is’.

Aan de hand van een kwalitatief onderzoek willen we een antwoord geven op de onderzoeksvraag

waarom mensen naar docusoaps en meer bepaald ‘Het leven zoals het is’ kijken. Hierbij zullen we de

resultaten die we via de literatuur verkregen hebben aan onze eigen resultaten en bevindingen

toetsen. Zijn de kijkmotieven uit de ‘uses and gratifications’-benadering ook van toepassing op de

docusoap? We zijn er ons van bewust dat de ‘uses and gratficications’-benadering voornamelijk voor

kwantitatief onderzoek gebruikt wordt, maar via een aanvullend kwalitatief publieksonderzoek willen

we diepgaandere inzichten verkrijgen in de kijkmotieven voor een docusoap zoals ‘Het leven zoals

het is’. In het eerste hoofdstuk van het tweede luik zullen we de methoden van ons onderzoek

toelichten. We opteren voor kwalitatieve onderzoeksmethoden onder de vorm van focusgroep

interviews en diepte-interviews. Langs de ene kant zullen we via focusgroep interviews op zoek gaan

naar de kijkmotieven bij de kijkers zelf. Wat is voor hen de reden waarom ze naar ‘Het leven zoals het

is’ kijken? Langs de andere kant willen we ook een beter beeld te krijgen over wat de makers van de

programma’s willen bereiken. Via diepte-interviews met producenten en redacteurs willen we te

weten komen welke kijkmotieven van ‘Het leven zoals het is’ zij vooropstellen. In het tweede deel

van dit empirische luik zullen we de inzichten van het publiek enerzijds en productionele experts

anderzijds aan elkaar trachten te linken. Op die manier willen we een zo volledig mogelijk beeld

krijgen over de kijkmotieven voor ‘Het leven zoals het is’.

12

DEEL I: LITERATUURSTUDIE: THEORETISCH KADER

In het eerste hoofdstuk van deze wetenschappelijke verhandeling zullen we eerst uitvoerig stilstaan

bij het ontstaan van reality-tv. Wat waren de redenen voor de opkomst van deze nieuwe soort van

televisie? Nadien zullen we trachten duidelijk te maken wat reality-tv precies betekent. Hoe kunnen

we het definiëren? Ten slotte zullen we ook het grote debat rond reality-tv en de positieve en

negatieve kritiek op het genre trachten weer te geven.

1. Reality -TV

‘During the past two decades, reality-based programming has come to play a major role in production

decisions, promotion and even network strategy’ (Friedman, 2002, p.2).

Dit citaat toont aan dat reality-tv een prominente plaats veroverd heeft binnen het

televisielandschap. Sinds het begin van de jaren negentig heeft het Vlaamse televisielandschap een

grondige transformatie ondergaan. Het Vlaamse beeldscherm onderging een explosie van factuele

televisieformaten zoals docusoaps, survivalprogramma’s, human interestprogramma’s en real-life

soaps (Biltereyst, 2004, p. 171, Dovey, 2000, p.11 en Mast, 2003, pp.3-4). Volgens Biltereyst (et al.,

2000, p.70) is factuele televisie ‘een koepelbegrip om een soort programma’s aan te duiden die de

klemtoon leggen op de werkelijkheid, gaande van documentaire, nieuws tot reality-tv.’ Binnen deze

factuele televisie neemt reality-tv een centrale plaats in (Von Feilitzen, 2004, p.10).

1.1. Het ontstaan

1.1.1. Economie, technologie en maatschappij als drijfveren

De opkomst van deze nieuwe soort televisie is een gevolg van verschillende factoren. Het ontstaan

van reality-tv hangt samen met een transformatie van de economie, de technologie en de

maatschappij. Deze sectoren hebben elk op hun beurt bijgedragen tot het ontstaan van reality-tv.

a) Economische drijfveer

Wanneer we het ontstaan van reality-tv willen bespreken, is het belangrijk om hierbij de context

waarin de media functioneren, in acht te nemen. De meest besproken oorzaak voor het ontstaan van

reality-tv, is er één van economische aard. De jaren tachtig staan in Amerika bekend voor de

13

deliberalisering van de markt (Biltereyst et al., 2000, p.18). Het was het beleid van toenmalig

president Reagan dat tot de deregulering van de Amerikaanse televisiemarkt heeft geleid. Hierdoor

werden de media in Amerika een zeer competitieve sector waarin concurrentie, exploitatie en

commercialisering centraal stonden (Biltereyst, 2004, p.175). Het gevolg hiervan was dat nieuwe

commerciële zenders wilden uitpakken met programma’s die zoveel mogelijk kijkers konden lokken.

In deze hoog competitieve marktstructuur moesten de programmamakers het verschil kunnen

maken met de sterke concurrentie. Ze deden dat door maatschappelijke thema’s en ethische

kwesties zoals geweld, misdaad en seksualiteit te exploiteren (Biltereyst, 2004, p.175). Er was

behoefte aan een sterke visualisering van de ruwe werkelijkheid (Hill, 2005, p.39 en Kilborn, Hibberd

& Boyle, 2001, p.383). Willis (2000, p.101) stelt dat ‘popular docs, pop docs, doc soaps - whatever you

like to call them – are largely a response to the enormous commercial and competitive pressure’. De

Amerikaanse televisiesector van de jaren negentig kan met andere woorden beschouwd worden als

dé bakermat bij uitstek voor het ontstaan van nieuwe programmaformules met een sterk factuele

inslag (Biltereyst et al., 2000, p.18).

In deze televisiesector - waarin de concurrentie zeer hoog ligt - was het belangrijk dat men telkens

bleef op zoek gaan naar vernieuwing. Al gauw was voor veel producenten duidelijk dat reality-tv de

ideale programmaformule biedt om in deze context te kunnen overleven. Ten eerste liggen de

productiekosten van reality-programma’s ontzettend laag. Er hoeven immers geen scenario’s meer

uitgewerkt te worden en er zijn geen acteurs meer nodig (Andrejevic, 2004, p.6 en Kilborn, 1994,

p.426). Ten tweede vallen reality-programma’s bij een breed publiek in de smaak. Roscoe (2004,

p.182) stelt dat reality-programma’s zowel voor kijkers, voor verschillende netwerken als voor

adverteerders aantrekkelijk zijn. Dankzij deze voordelen beschouwden Amerikaanse producenten

reality-tv als dé oplossing binnen de hoog competitieve Amerikaanse televisiesector.

Ook de Europese televisiesector onderging een explosie van factuele televisie. Door het openbreken

van de markt, speelden de publieke omroepen hun monopolie kwijt waardoor de idee van ‘public

service broadcasting’ (PSB) ernstig werd aangetast (Biressi & Nunn, 2005, p.17). Het PSB-concept

houdt in dat de publieke omroep programma’s aanbiedt die de burger informeren. De publieke

omroep streeft geen winst na, maar wil via een educatieve-sociale-culturele logica zijn burgers ten

dienste zijn (Biltereyst et al., 2000, p.20). Biltereyst en De Smaele (2000, p.3) omschrijven de

opdracht van de openbare omroep als het triadium ‘to inform, to educate, to entertain’. Door de

invoering van reality-tv werd deze PSB-gedachte doorbroken. Het ideaal van publieke dienstbaarheid

moest plaatsmaken voor commercialisering en winstmaximalisatie. Het PSB-concept maakte plaats

voor een televisiebeleid gericht op de consument (Kilborn, 2001, p.383). Ellis (1999, p.78) gaat

14

hiermee akkoord en stelt dat in de televisiesector een evolutie naar een ‘consumer society’

plaatsvindt.

Toch liep het in Europa niet zo’n vaart als in de Verenigde Staten. Europese tegenstanders waren

bezorgd over de mogelijke negatieve invloed van reality-tv. De geïmporteerde Amerikaanse

programma’s zouden namelijk de PSB-gedachte kunnen aantasten (Kilborn, 1994, p.430). De

educatieve, informerende taak van televisie zou vervallen in entertainment. Critici waren bang dat

door de komst van reality-formaten, genres als de documentaire, die als doel hebben om burgers te

informeren, onder druk zouden komen te staan (Kilborn, 1994, p.430).

Ondanks deze tegenstand, is reality-tv in Europa toch succesvol geworden. De Amerikaanse

programma’s hebben het Europese televisielandschap ongetwijfeld sterk beïnvloed. Maar volgens

Biltereyst (et al., 2000, p.22) zijn enkele kanttekeningen hier toch op zijn plaats. Volgens hem is het

Europese succes om verschillende redenen niet enkel toe te schrijven aan de massale import van

Amerikaanse formats. Ten eerste doken in verscheidene Europese landen al eerder

programmaformules op in de richting van reality-tv. Dat was vooral het geval in Frankrijk en Italië.

Men gebruikte hiervoor het begrip ‘télé-réalité’ (Biltereyst et al., 2000, p.22 en Dauncey, 1996, p.83).

Ten tweede hebben een aantal Europese landen ook zelf populaire formules gelanceerd, zoals het

Nederlandse ‘Big Brother’ en het Vlaamse ‘De Mol’ (Biltereyst et al., 2000, p.22). Aangezien uit

onderzoek gebleken is dat de kijkers een voorkeur hebben voor eigen, ‘home-made’ producties,

worden deze in prime-time aan het publiek getoond (De Meyer, 2001, p.163). Deze voorkeur voor

eigen producties uit zich tevens in het feit dat geïmporteerde Amerikaanse programma’s vaak

aangepast worden aan de lokale, specifieke productie- en receptiecontext (Biltereyst et al., 2000,

p.23). Op die manier maken de programmamakers de geïmporteerde programma’s ook toegankelijk

voor een niet-Amerikaans publiek (Kilborn, 1994, p.429). Deze aanpassing aan de lokale

productiestandaarden en gevoeligheden, heeft uiteraard ook te maken met de diversiteit binnen

Europa. Europa kent verschillende talen en culturen, wat in Amerika minder het geval is (Bondebjerg,

2002, p.159).

b) Technologische drijfveer

Zonder het belang van de Amerikaanse televisiemarkt als broeikas voor de ontwikkeling en

verspreiding van reality-tv te minimaliseren, is het toch belangrijk om stil te staan bij nog een andere

belangrijke factor, namelijk de technologische factor (Kilborn, 1994, p.427). De komst van reality-tv

hangt samen met het ontstaan en het gebruik van een aantal nieuwe technologieën. Zo zijn er sinds

de jaren negentig goedkope, lichte maar kwalitatieve camera’s beschikbaar. Op die manier ontstond

15

de mogelijkheid om fragmenten uit het dagelijkse leven van mensen te registreren (Biltereyst et al.,

2000, p.18). De mogelijkheid van kwaliteitsvolle geluidsopnames, van videoapparatuur en van

livestreaming - het live beschikbaar stellen van beeld en geluid - maakt het voor programmamakers

steeds makkelijker om op een geloofwaardige manier de realiteit weer te geven (Biressi & Nunn,

2005, p.16). Ook gewone mensen zijn beginnen experimenteren met de camcorder. Op die manier is

het concept ‘home made video’ ontstaan (Kilborn, 1994, p.427). Verder heeft ook de introductie van

zeer kleine camera’s voor een verdere ontwikkeling van reality-tv gezorgd. Deze miniatuurcamera’s

kunnen zonder het medeweten van een bepaald persoon ergens verstopt worden, waardoor de

betrokkene niet weet dat er beelden worden vastgelegd (Kilborn, 1994, p.428). Deze technologische

ontwikkeling zorgde voor talrijke ‘verborgen camera’-programma’s.

c) Maatschappelijke drijfveer

Volgens Biltereyst en zijn collega’s (2000, pp.24-29) is de transformatie van het televisielandschap

niet enkel een gevolg van marktmechanismen zoals deregulering, deliberalisering en

commercialisering. Naast de markt en de technologie, beschouwen zij ook de maatschappij als een

belangrijke voedingsbodem voor het fenomeen reality-tv. Aangezien factuele formaten de nadruk

leggen op maatschappelijke en ethische vraagstukken, menen ze dat maatschappelijke

ontwikkelingen een broeikas vormen voor de ontwikkeling van factuele televisie. Ze stellen dat zowel

persoonlijke issues, interpersoonlijke issues als maatschappelijk kwesties een drijfveer kunnen zijn

voor factuele televisie. Biltereyst beschouwt reality-tv als een manifestatie van de persoonlijke stem.

Nieuwe, factuele formaten leggen steeds meer de nadruk op persoonlijke gevoelens en subjectiviteit.

Individuele ervaringen zoals angst of verdriet, treden alsmaar meer op de voorgrond.

Televisiemakers hechten meer en meer belang aan de persoonlijke issues van gewone mensen. Maar

televisie brengt ook thema’s als intimiteit en interpersoonlijke relaties naar voor. De burger heeft

nood aan ‘warm interpersonal relationships’ en reality-programma’s als ‘Blind Date’ en ‘Big Brother’,

die de nadruk leggen op de interpersoonlijke issues van mensen, proberen hier een antwoord op te

vinden. Ten slotte exploiteert televisie ook actuele maatschappelijke thema’s zoals angst en

wantrouwen (Biltereyst en al., 2000, pp.24-29).

1.1.2. Een postmodern televisielandschap waarin grenzen vervagen

Verschillende auteurs stellen dat we bij het ontstaan van reality-tv rekening moeten houden met een

ruimere transformatie van het televisielandschap. Onder meer Van Poecke (1994, p.18) en Van den

16

Bulck (2001, p.56) verklaren dat we ons momenteel in een postmodern televisielandschap bevinden.

De traditionele public servicegedachte is typerend voor de moderniteit (Biltereyst et al., 2000, p.23).

De publieke omroep had er een educatieve en informatieve functie. Bovendien bleven de private en

de publieke sfeer strikt van mekaar gescheiden en ook de grenzen tussen de verschillende

programmagenres onderling werden behouden. Moderne televisie was rationeel en vrij van

commerciële invloeden. De huidige postmoderne televisie daarentegen wordt gekenmerkt door een

vervaging van grenzen, zowel tussen het private en het publieke, als tussen feit en fictie. De

vervaging van deze respectievelijke grenzen wordt hieronder kort toegelicht.

a) Grens privaat - publiek

Biltereyst en zijn collega’s (2000, p.25) wijzen op de vervaging van de grenzen tussen de publieke¹ en

de private² sfeer. Ook Bondebjerg (1996, p.37) merkt op dat het verschil tussen de publieke en de

private sfeer nog nauwelijks waar te nemen is.

Deze nieuwe verhouding tussen de private en de publieke sfeer vinden we in reality-tv duidelijk

terug. Het gewone leven wordt meer en meer publiek. De nieuwe factuele formaten leggen de

klemtoon op subjectieve handelingen en persoonlijke onthullingen. Individuele ervaringen van

gewone mensen komen steeds meer op de voorgrond te staan (Biltereyst et al., 2000, p.25). Mensen

geven steeds vaker hun intiemste gevoelens bloot voor televisie (Van Poecke, 1993, p.14). Ook Dovey

(2000, p.21) stelt vast dat ‘the individual experience occupies the foreground and any ‘argument’ is

often impossible to discern’. Door het optreden van gewone mensen als hoofdspelers op het

beeldscherm, evolueert het private leven tot een essentiële component van de publieke sfeer. Hij

merkt op dat, daar waar in documentaires vroeger individuele ervaringen enkel ter ondersteuning

werden gebruikt, deze nu onmiskenbaar geworden zijn (Dovey, 2000, p.21).

De nieuwe verhouding tussen de publieke en de private sfeer kunnen we in verband brengen met de

‘first person media’ van Dovey (2000, p.1). Dovey gebruikt deze term om te verwijzen naar een

ruimere tendens waarbij mediaproducten - dus niet enkel reality-tv - de private sfeer steeds meer

exploiteren. Dit soort media, zoals de pers, literatuur en factuele televisie, leggen de klemtoon op

‘subjective, autobiographical and confessional modes of expression’.

¹Publieke sfeer: dit concept refereert aan een arena of publiek debat in de moderne samenleving (Biltereyst et

al., 2000, p. 72).

²Private sfeer: dit concept refereert veelal aan de intieme, huiselijke of persoonlijke sfeer, inclusief

seksualiteit (Biltereyst et al., 2000, p. 72).

17

b) Grens feit - fictie

Volgens vele auteurs wordt in reality-tv de grens tussen feit en fictie vaak overschreden (Biltereyst et

al., 2000, p.71, Corner, 1999, p.173 en Leurdijk, 1999, p.30). De grens tussen non-fictieve genres -

zoals het nieuws en documentaires - en fictieve genres - zoals drama’s en soaps, komt steeds meer

op de helling te staan (Biltereyst et al., 2000, p.54). Reality-tv geeft de werkelijkheid weer aan de

hand van fictieve technieken. Men dramatiseert, commercialiseert, personaliseert en men maakt

gebruik van de cliffhanger. Via de techniek van de cliffhanger kan men aan het einde van een

aflevering het publiek in spanning houden over de afloop van een zekere verhaallijn. Op die manier

lokt men kijkers voor de volgende aflevering.

Door de grensvervagingen tussen fact en fiction en de publieke en private sfeer, duiken steeds meer

menggenres op zoals infotainment, docusoaps en docudrama’s. Zeer uiteenlopende genres zoeken

toenadering tot mekaar. Dit resulteert in de complexiteit van de hedendaagse televisie en een

grotere bezetting van het middenveld (Biltereyst, Meers & Van Bauwel, 2000, p.79).

(Biltereyst et al., 2000, p.15)

1.1.3. Vier golven van reality-tv

Hill (2005, p.24) verklaart ‘the rise of reality-tv’ aan de hand van vier golven. Volgens haar zorgden

reality-programma’s rond politie- en hulpdiensten op het einde van de jaren tachtig en het begin van

de jaren negentig voor een eerste golf van realiteitstelevisie. Deze nieuwe, hybride genres, die Hill

bestempelt als ‘infotainment’ (2005, p.24), zijn vanuit de Verenigde Staten overgekomen naar

Europa. Meerdere auteurs zijn het met Hill eens en bevestigen dat de Amerikaanse

18

televisieontwikkelingen aan de oorsprong liggen van de wereldwijde verspreiding van het begrip

reality-tv (Biltereyst et al., 2000, p.18, Kilborn, 1994, p.426 en Mast, 2003, p.6).

Hill (2005, p.24) beschouwt de opkomst van docusoaps - die ze omschrijft als ‘popular observational

documentaries’ - en lifestyleprogramma’s als een tweede golf van reality-tv. Deze nieuwe factuele

formaten zijn in het midden van de jaren negentig in Groot-Brittannië ontstaan en werden nadien

ook in Europa succesvol.

De derde golf van reality-tv hangt volgens Hill (2005, p.24) samen met het succes van sociale

experimenten waarbij gewone mensen voor een bepaalde periode in een gecontroleerde omgeving

worden geplaatst. Hill noemt deze experimenten ‘reality gameshows’. Ze zijn tijdens de jaren 2000

ontstaan in Noord-Europa en hebben zich nadien verspreid naar Groot-Brittannië en Amerika.

De huidige golf van reality-tv is heterogeen. Hill (2005, p.24) verwoordt het als ‘the current wave of

reality programming is a free-for-all’. Amerika vertoont voornamelijk reality-programma’s rond

misdaad en relaties, in Groot-Brittannië en Australië zijn lifestyleprogramma’s heel populair en in

Noord-Europa ontwikkelt men verschillende variaties op de reality gameshow (Hill, 2005, p.24).

1.2. Reality-tv gedefinieerd

Wanneer we willen overgaan tot een definitie van reality-tv, valt het op dat er verschillende

definities gangbaar zijn (Dovey, 2000, p.79 en Hill, 2005, p.55). Dit komt grotendeels door het feit dat

een steeds groter aantal verschillende programma’s onder de noemer reality-tv wordt geplaatst

(Holmes, 2004, p.2). Zodoende is het niet evident om het begrip éénduidig te beschrijven (Dauncey,

1996, p.95). Afhankelijk van hoe eng of hoe ruim het fenomeen reality-tv wordt geïnterpreteerd, zijn

er verschillende definities te onderscheiden (Biltereyst et al., 2000, p.40).

1.2.1. Reality-tv in enge zin

Auteurs die realiteitstelevisie eng interpreteren, beschouwen het fenomeen als een genre. Het waren

de reality crime shows - de oorspronkelijke vorm van realiteitstelevisie - die aan de basis lagen van de

ontwikkeling van het genre reality-tv (Biltereyst, 2004, p.175).

Volgens Mast (2003, p.5) verwijst reality-tv naar een welbepaalde, beperkte groep van programma’s

die op inhoudelijk en/of vormelijk vlak gemeenschappelijke kenmerken hebben.

19

Leurdijk (1999, p.35) ziet reality-tv als een genre ‘waarin sprake is van een mengeling van

journalistieke en dramatische conventies en waarin onverwachte of dramatische gebeurtenissen uit

het leven van gewone mensen of uit het werk van politieagenten, hulpdiensten, artsen, brandweer en

andere publieke beroepen centraal staan’.

Volgens Biltereyst (et al., 2000, p.13) stond reality-tv oorspronkelijk voor programma’s waarin de

interventies van politie- of andere hulpdiensten werden getoond.

Binnen deze enge interpretatie van reality-tv, hoort ook de definitie van Nichols thuis. Hij omschrijft

reality-tv als ‘reality-tv includes all those shows that present dangerous events, unusual situations, or

actual police cases, often re-enacting aspects of them and sometimes enlisting our assistance in

apprehending criminals still at large (Nichols, 1994, p.45).’ Nichols ziet reality-tv als reality crime

shows waarin gevaarlijke gebeurtenissen en ongewone situaties centraal staan.

1.2.2. Reality-tv in ruime zin

De hierboven vermelde strikte afbakening van het genre, maakt het begrip uiteraard makkelijk

hanteerbaar. Biltereyst (2004, p.176) maakt echter de bedenking dat de ruimere ontwikkelingen

binnen de realiteitstelevisie hierdoor teveel naar de achtergrond verdwijnen. Hij stelt dat reality-tv

niet meer enkel bestaat uit de oorspronkelijke, Amerikaanse reality crime shows, maar dat er ook

andere formaten aan bod komen zoals docusoaps (‘Het leven zoals het is’), celebrity docusoaps (‘De

Pfaffs’), real-life soaps (‘Big Brother’), survivalprogramma’s (‘Expeditie Robinson’) en human

interestprogramma’s zoals ‘Man bijt hond’. In deze ruimere opvatting, beschouwt Biltereyst reality-tv

als ‘televisieprogramma’s die een aanspraak maken op de 'realiteit' en waarin reële personen en

gebeurtenissen centraal staan.’ (Biltereyst et al., 2000, p.41).

In deze ruime benadering van reality-tv, hoort tevens de definitie van Kilborn thuis. Kilborn (1994,

p.423) meent dat reality-tv "will involve (a) the recording, 'on the wing', and frequently with the help

of lightweight video equipment, of events in the lives of individuals or groups, (b) the attempt to

simulate such real-life events through various forms of dramatized reconstruction and (c) the

incorporation of this material, in suitably edited form, into an attractively packaged television

programme which can be promoted on the strength of its 'reality' credentials".

Deze ruime definitie van reality-tv legt drie fundamentele kenmerken van realiteitstelevisie bloot.

Biltereyst en zijn collega’s hebben deze drie kenmerken uitvoerig besproken (2000, p.41):

20

(a) recording on the wing. Dit wil zeggen dat binnen elk reality-formaat de camera

gebeurtenissen - real life events - uit het alledaagse leven van mensen op een authentieke

wijze vastlegt. De term ‘fly on the wall’ is hier zeer belangrijk. De camera moet alles

registeren en de kijkers mogen niet de indruk hebben dat de mensen zich anders gedragen

omwille van de aanwezigheid van een camera.

(b) the attempt to simulate such real life events. Kilborn bedoelt hiermee dat reality-

programma’s het echte leven nabootsen, maar dat het op een dramatische wijze

gereconstrueerd wordt zodat het een hoge spektakelwaarde krijgt. Dit onderdeel van

Kilborn’s definitie legt een essentieel aspect van reality-tv bloot. Enerzijds legt reality-tv als

non-fictie de nadruk op real life events, op de alledaagse realiteit. Maar anderzijds gebruiken

programmamakers daarvoor fictieve technieken, zoals dramatisering, emotionalisering en

personalisering. De hedendaagse televisiecultuur ondergaat met andere woorden een

tendens waarbij steeds meer factuele programma’s opduiken, maar waarbij dit gepaard gaat

met technieken uit fictietradities (Biltereyst et al., 2000, p.79).

(c) reality credentials, die een elementair kenmerk van reality-tv vormen. Reality-

programma’s bezitten een realiteitsclaim of een aanspraak op de realiteit. De programma’s

hebben de ambitie om over een hoog realiteitsgehalte te beschikken en om als een venster

op de wereld beschouwd te worden (Kilborn, 1994, p.422 en Meers & Van Bauwel, 2004,

p.84).

Kilborn (1994, p.423) heeft het in zijn definitie ook over ‘packaging’. Hiermee bedoelt hij dat het

opgenomen beeldmateriaal verwerkt wordt in een aantrekkelijke, populaire programmavorm.

Programmamakers trachten hun programma’s aantrekkelijk te maken door veel aandacht te

besteden aan het entertainmentgehalte ervan. Zo linkt men bijvoorbeeld een bekend televisiegezicht

aan de presentatie van een programma. (Kilborn, 1994, p.423).

Wegener (1994, p.17 en pp.144-145), op haar beurt, stelde een definitie op waarbij ze vier essentiële

kenmerken onderscheidt. Een eerste kenmerk is dat reële gebeurtenissen werkelijkheidstrouw

worden samengesteld of door origineel filmmateriaal gedocumenteerd worden. Een tweede

kenmerk is het tonen van extreem gewelddadige situaties. Maatschappelijk relevante thema’s

worden volgens haar achterwege gelaten. Ten derde wordt het algemene geconcretiseerd, waardoor

men zich kan identificeren met de personages. Personalisering is dus belangrijk. Ten slotte, als vierde

21

kenmerk, stelt ze dat één programma uit verschillende verhalen bestaat die niet meteen in verband

staan met elkaar. Het is niet de bedoeling om personages en situaties uit te diepen.

De breedste interpretatie van reality-tv, vinden we terug bij Von Feilitzen (2004, p.27). Zij is ervan

overtuigd dat reality-programma’s tegenwoordig enkel nog de realiteitsclaim als gemeenschappelijk

kenmerk hebben. Zo stelt ze dat ‘the proliferation of reality-based programming in the year 2000

does not represent a fundamental shift in television programming, but the industry’s reliance on

‘reality’ as a promotional marketing tool is unprecedented. What separates the spate of

contemporary reality-based television from its predecessors is not the form or content of these

programs but the open en explicit sale of television programming as a representation of reality’.

Uit deze verschillende definities blijkt dat een algemene, éénduidige definitie van reality-tv niet

voorhanden is. Reality-tv is dus een begrip dat veel gebruikt wordt, maar zonder dat er

eensgezindheid bestaat over de definitie ervan.

1.3. Het academisch debat: voorstanders, tegenstanders en een tussenpositie

De komst van de opgekomen factuele programma’s ging niet onopgemerkt voorbij. Al gauw ontstond

een academisch debat waarin voor- en tegenstanders hun mening gaven over reality-tv (Meers &

Van Bauwel, 2004, p.77).

1.3.1 Voorstanders

Voorstanders van reality-tv sluiten zich aan bij het liberaal-pluralistisch perspectief. Het stelt dat de

media een forum moeten bieden waarin allerlei maatschappelijke en ethische thema’s aan bod

kunnen komen. In deze opvatting fungeren de media als waakhond van de democratie. Ze laten

verschillende meningen horen, vanuit alle lagen van de bevolking, waardoor er een diversiteit aan

visies bestaat (Biltereyst et al., 2000, p.30). In deze opvatting vormen de media een weerspiegeling

van de verschillende krachten in de maatschappij en zijn ze bijgevolg representatief. Ze vormen een

vierde macht, met een relatieve autonomie ten opzichte van de politiek-economische macht (Meers

& Van Bauwel, 2004, p.81). De kijker wordt beschouwd als een actieve gebruiker en niet als een

passieve consument (McQuail, 1994, p.65). Op deze manier plaatst het liberale paradigma de media

binnen de bottom up-benadering. De kijker beschikt zelf over de mogelijkheid om betekenissen toe

22

te kennen aan wat hij te zien krijgt. De media leggen hem deze niet op (Meers & Van Bauwel, 2004,

p.81). De liberale opvatting stelt dat reality-tv onderwerpen waarover vroeger een taboe heerste,

bespreekbaar maakt. De makers van factuele programma’s zorgen er ook voor dat de inhoud

toegankelijk en begrijpelijk is, zodat ze zich tot de hele bevolking kunnen richten. Ze willen op een

interactieve manier ervoor zorgen dat het publiek zich betrokken voelt met de programma-inhoud.

Op die manier zijn aanhangers overtuigd dat reality-tv bijdraagt tot democratisering (Holmes &

Jermyn, 2004, p.8). Het liberaal denkkader beschouwt reality-tv als een ‘empowerment’ (Dovey,

2000, p.83). Deze stelling benadrukt de positieve eigenschappen van reality-tv (Biltereyst et al. 2000,

p.30). Dovey (2000, p.86) stelt dat men reality-tv als een empowerment kan beschouwen omdat

factuele programma’s de kijker meer inspraak bieden. In dit opzicht leidt reality-tv tot

democratisering, aangezien het de ‘ordinary people’ centraal stelt en het de interactiviteit en de

betrokkenheid van de kijker doet toenemen. Reality-tv wordt hier beschouwd als een interactieve en

participatieve vorm van televisie. Dauncey (1996, pp.96-99) voegt hier aan toe dat reality-

programma’s op die manier ook een forum bieden voor minderheidsgroepen en dat ze alle ethische

en maatschappelijke kwesties bespreekbaar maken.

1.3.2. Tegenstanders

Hiertegenover staan de tegenstanders, die een kritisch-marxistisch standpunt innemen. Het is een

alternatief, links paradigma dat stelt dat de media enkel de belangen van de dominante politiek-

economische klasse vertegenwoordigen (McQuail, 1994, p.65 en Nichols, 1994, p.60). Ze vormen een

instrument van sociale en ideologische controle of zelfs van manipulatie. De media leggen het

publiek bepaalde betekenissen op, die de kijker als een passieve consument weten te manipuleren.

Zodoende plaatst deze kritische opvatting de media binnen de top down-benadering (Meers & Van

Bauwel, 2004, p.79). De consument krijgt niet de mogelijkheid om zelf betekenissen toe te kennen.

De media hebben een legitimerende functie. In plaats van de democratie te beschermen, zoals

voorgesteld in het liberale denkkader, bevestigen ze de bestaande orde. De vrije toegang tot media

en informatie zijn een illusie (McQuail, 2005, pp.65-66). De media zijn onderhevig aan de

economische logica en functioneren volgens de eisen van de politiek-economische klasse (Nichols,

1994, p.56). Critici beschouwen reality-tv niet als een forum voor diversiteit, maar als een vorm van

wegwerptelevisie die streeft naar winstmaximalisatie (Dauncey, 1996, p.97). Via technieken zoals

subjectivering, dramatisering en emotionalisering, trachten de programmamakers zoveel mogelijk

kijkers te lokken, wat op zijn beurt veel adverteerders aantrekt (Meers & Van Bauwel, 2004, p.80).

Reality-tv exploiteert de private sfeer. Ze laten maatschappelijke kwesties aan bod komen, maar

23

door de nadruk op het persoonlijke te leggen, ontbreekt elke vorm van duiding en analyse. De

subjectieve meningen worden namelijk nauwelijks ingekaderd (Glynn, 2000, p.8). Televisieomroepen

hebben geen public service broadcastingfunctie (cf. infra) meer, maar bestaan nu uit

gecommercialiseerde formats die zich richten op infotainment. Infotainment en tabloidisering dragen

ertoe bij dat het publiek een steeds meer stereotiep en beperkt beeld krijgt van de grote

maatschappelijke problemen (Meers & Van Bauwel, 2004, p.80). Dit denkkader beschouwt reality-tv

als ‘trash-tv’ (Dovey, 2000, p.83). Dovey bedoelt hiermee dat reality-tv niets meer is dan de

exploitatie van elementen uit de private levenssfeer. Er wordt een gepersonaliseerd, gedramatiseerd

en gefragmenteerd beeld van maatschappelijke en ethische kwesties weergegeven, waarbij

achtergrond en duiding achterwege blijven (Dovey, 2000, p.83). Reality-tv zou het resultaat zijn van

toenemende commerciële druk op televisieproducenten en een goedkope oplossing binnen de

stevige concurrentiestrijd. Glynn (2000, pp.7-8) ziet reality-tv als een fenomeen dat thuishoort

binnen de tendens van tabloidisering. Hij stelt dat realiteitstelevisie een product is van exploitatie en

commercialisering. Binnen deze positie van trash-tv, wordt reality-tv vaak gelinkt aan voyeurisme.

Critici stellen dat reality-programma’s aanzetten tot voyeuristisch kijkgedrag bij het publiek. De

kijkers vinden het leuk om binnen te treden in de persoonlijke levenssfeer van andere mensen. ‘They

like to watch’ (Andrejevic, 2004, p.178). De reality-programma’s worden dan ook als goedkope en

sensationele ‘wegwerptelevisie’ beschouwd (Hill, 2005, p.7).

Bovendien kunnen we ons ook vragen stellen bij het ethische aspect van reality-tv. Het zijn het recht

op privacy en het recht op de waardigheid van een persoon, die vaak tot gevoelige discussies leiden.

Het recht op privacy betekent dat de intieme levenssfeer van een persoon beschermd is. Elementen

zoals gezondheid, relaties en seksualiteit behoren tot deze intieme levenssfeer. De persoon zelf

bepaalt waar voor hem de grens ligt. Reality-programma’s brengen echter private elementen in de

publieke sfeer, waardoor het recht op privacy vaak onder druk komt te staan. Men moet dan

trachten een evenwicht te vinden tussen het recht op privacy enerzijds en het recht op vrije

meningsuiting van de media anderzijds (Mast, 2003, pp.9-10).

1.3.3. Een tussenpositie

Het liberale en kritische denkkader laten weinig ruimte voor nuance. Het liberaal paradigma schetst

een progressief en idealistisch beeld van de media als publiek en democratisch forum voor het

uitwisselen van opinies. Het kritisch paradigma is op zijn beurt deterministisch en heeft geen oog

voor de mogelijkheden van factuele televisie (Biltereyst et al., 2000, p.31).

24

Bepaalde auteurs menen echter dat er een tussenpositie mogelijk is, die een meer genuanceerde blik

werpt op de recent opgekomen factuele formaten. Ze nemen geen strikt liberale of strikt kritische

positie in, maar proberen oog te hebben voor zowel de voor- als de nadelen van reality-tv (Meers &

Van Bauwel, 2004, p.83). Featherstone (1995, p.75) stelt dat de nieuwe factuele formaten als een

onderdeel van de ‘consumer culture’ kunnen worden beschouwd. Deze opvatting stelt dat we de

transformatie van de televisiecultuur binnen de hedendaagse tendens naar commercialisering

moeten plaatsen. Featherstone (1995, p.75) gebruikt de term ‘consumer culture’ om te verwijzen

naar de commodificatie - het tot handelswaar maken - van cultuurgoederen. Cultuur, en in dit geval

reality-tv, is steeds meer een economisch product geworden dat door de media ter consumptie

wordt gesteld (Biltereyst et al., 2000, p.33). Toch vinden auteurs zoals Bondebjerg (1996, p.44) dat

het ene het andere niet noodzakelijk uitsluit. Ook binnen de ‘consumer culture’, waar

commercialisering centraal staat, kunnen media fungeren als een toegankelijk forum voor het

uitwisselen van ideeën. Gecommodificeerde cultuurproducten kunnen wel degelijk een informatieve

functie hebben. Featherstone (1995, p.76) zegt dat we de ‘consumer culture’ moeten linken aan het

postmodernisme. Hij zegt dat postmoderne kenmerken zoals hyperrealiteit (cf. infra), simulatie en

vervaging van grenzen typische elementen zijn van de ‘consumer culture’. Binnen deze tussenpositie

wordt reality-tv als een ‘nightmare’ beschouwd. Deze stelling geeft reality-tv een plaats binnen de

context van het postmodernisme. Hierbij kunnen we verwijzen naar Baudrillard, een postmoderne

filosoof. Wanneer we reality-tv als een nightmare beschouwen, dan bedoelt Dovey hiermee dat

televisie een eigen werkelijkheid creëert (Dovey, 2000, p.83). Reality-tv toont een imitatie van de

werkelijkheid zonder origineel. Televisie is een simulacrum van de realiteit. Baudrillard gebruikt

hiervoor de term hyperrealiteit. Aangezien reality-tv geen fictieve technieken zoals dramatisering

schuwt, stellen vele auteurs zich de vraag of deze programma’s nog wel realistisch kunnen worden

genoemd (Biltereyst et al., 2000, p.29).

1.4. Het publiek debat: het succes van en de kritiek op reality-tv

1.4.1. Het succes

‘As we embark upon a new century of broadcasting, it is clear that no genre,

form of type of programming has been as actively marketed by producers, or

more enthusiastically embraced by viewers, than reality-based tv.’ (Friedman,

2002, p. 6)

25

Het bovenstaande academisch debat over reality-tv biedt ons een veeleer theoretisch overzicht over

de voor- en tegenstanders van het genre. Realiteitstelevisie heeft echter ook een publiek debat doen

ontstaan (Biressi & Nunn, 2005, p.77). De explosie van factuele formaten zorgde bij het publiek en de

pers zowel voor succes als voor controverse (Biltereyst, 2004, p.91). Bondebjerg (2002, p.186)

beschrijft het publieke debat als volgt:

‘The serious morning newspapers and TV-stations took a purely moral decline position calling

it trash TV while the rest of the press, especially the tabloids, greedily tried to capitalize on

the hot information and fuel audience interest. The themes in the public debate in the serious

press were generally very critical, although few papers went to the extreme of anticipating

the decline of a whole culture.’

Voorstanders zien reality-tv als een middel om ideeën uit te wisselen over maatschappelijke

vraagstukken die vroeger niet aan bod kwamen. Programmamakers zijn overtuigd dat ze via hun

programma’s tegemoet komen aan de eisen van het publiek (Biltereyst, 2004, p.123). De kijker wil

zijn persoonlijke problemen gereflecteerd zien op het beeldscherm. Op die manier wordt televisie

kijken een ‘bonding experience’ (Dovey, 2000, p.99). Voorstanders zien reality-programma’s, zoals

‘Big Brother’, als interessante programma’s die het publiek zowel informeren als plezier bezorgen. Ze

zien ze als ‘a school for life and human relations’. (Meers & Van Bauwel, 2004, pp.85-86).

1.4.2. De kritiek

Tegenstanders zijn echter bezorgd over de vervaging van de grenzen tussen enerzijds feit en fictie en

anderzijds de publieke en private sfeer (Meers & Van Bauwel, 2004, p.77). Reality-tv dramatiseert

persoonlijke problemen en sociale kwesties en toont deze aan het publiek zonder rekening te

houden met de context ervan. Infotainment en spektakel krijgen de voorkeur op informatie en

duiding. Zodoende krijgt de kijker een erg gefragmenteerd en stereotiep beeld van de realiteit

(Biltereyst, 2004, p.176). Critici zijn het eens dat reality-tv controversiële maatschappelijke kwesties

exploiteert, om op die manier zoveel mogelijk kijkers te bereiken. De reality-formaten moeten aan

bepaalde economische en technologische eisen voldoen om zo succesvol mogelijk te zijn (Biltereyst,

2004, p.92). Via sensationalisme, commercialisering, personalisering en voyeurisme probeert reality-

tv het publiek naar zich toe te trekken (Biltereyst, 2004, p.128). Door het gebruik van deze fictieve

technieken, trekken critici de realiteitsclaim sterk in twijfel. Nichols (1994, p.59) vroeg zich af of

reality-tv überhaupt realistischer is dan sommige vormen van fictie. Voorstanders beschouwen

26

reality-tv als een venster op de wereld, waardoor de kijker een directe band met de echte wereld

krijgt (Biltereyst et al., 2000, p.42). Tegenstanders zijn het hier echter niet mee eens en stellen dat

televisie de werkelijkheid ensceneert en manipuleert (Biltereyst, 2004, p.128).

Deze ruwe exploitatie van de private levenssfeer deed ethisch geladen debatten ontstaan (Biressi &

Nunn, 2005, p.9). Reality-programma’s zoals ‘Big Brother’ zorgden hierdoor voor een zodanige angst

en paniek bij het publiek, dat sommige auteurs spraken over een ‘moral panic’ (Biltereyst, 2004,

p.91). Thompson (1998, p.141) beschrijft ‘moral panic’ als ‘how certain parts of the mass media have

responded to the market pressures by competing with each other to present dramatic narratives and

spectacles with a strong moral content’. Biltereyst en zijn collega’s (2000, p.71) beschrijven ‘moral

panic’ als een spiraal van bezorgdheid over maatschappelijke of ethische kwesties zoals seksualiteit

en geweld. Meijer en Reesink (2000, pp.108-108) definiëren ‘moral panic’ als golven van morele

verontwaardiging die snel kunnen komen opzetten en groot kunnen worden, als men meent dat

conventionele waarden op een flagrante manier worden aangetast. Biltereyst (2004, p.92) meent

echter dat het idee van een ‘moral panic’, veroorzaakt door reality-tv, niet houdbaar is. Media zetten

maar zelden aan tot ‘moral panic’. Volgens hem is het meer geschikt om te spreken over een ‘media

panic’. Hiermee verwijst hij naar de eeuwenoude tendens waarbij de introductie van een nieuw

massamedium of genre hevige publieke reacties en angst kan uitlokken (Biltereyst, 2004, p.118).

1.5. Samenvatting

In dit eerste luik van deze paper hebben we getracht om het concept reality-tv in het algemeen te

bespreken. We hebben een antwoord proberen te vinden op de vraag hoe reality-tv is ontstaan en

hebben vastgesteld dat hiervoor economische, technologische en maatschappelijke drijfveren aan de

basis lagen. Bovendien hebben we reality-tv proberen te plaatsen binnen de context van het

veranderde televisielandschap waarbinnen een vervaging van grenzen plaatsvindt. Tevens zijn we op

zoek gegaan naar hoe we reality-tv het best kunnen omschrijven en zijn we tot de vaststelling

gekomen dat reality-tv allerminst een éénduidig begrip is en dat er zodoende meerdere definities

mogelijk zijn. Ten slotte hebben we gemerkt dat er zowel voor wat het academisch, als voor wat het

publiek debat betreft, veel argumenten te vinden zijn. We hebben dit hoofdstuk beëindigd met het

bespreken van het succes van en de kritiek op het genre reality-tv.

In het volgende luik zullen we ingaan op een meer specifieke vorm van reality-tv, namelijk de

docusoap.

27

2. Docusoaps

In het tweede hoofdstuk van dit werk zullen we een subgenre van reality-tv, namelijk de docusoap

van dichterbij bekijken. Eerst zullen we het ontstaan ervan bespreken en nadien focussen we op de

specifieke kenmerken van de format. Net zoals reality-tv, kent ook de docusoap voor- en

tegenstanders. Het debat rond de docusoap zal in het laatste deel van dit hoofdstuk aan bod komen.

2.1. Het ontstaan

Sinds de tweede helft van de jaren negentig heeft een nieuw subgenre, de docusoap, vanuit het

Verenigd Koninkrijk West-Europa veroverd (Reesink, 2003, p.226). ‘Airport’ (BBC 1 in 1996) en

‘Driving School’ (BBC 1 in 1997) zijn één van de bekendste Britse docusoaps. In de jaren negentig,

wanneer de televisiesector een uiterst concurrentiële sector was (cf. infra), waren

programmamakers genoodzaakt om sterke formats op de markt te brengen die zoveel mogelijk

kijkers konden lokken (Kilborn, 2000, p.114 en Kilborn, 2003, p.95). De traditionele reportages en

documentaires kwamen steeds minder op het scherm, omdat er niet voldoende geld beschikbaar

was (Magits, 2001, p.38). Winston (1995, p.254) was van oordeel dat de klassieke documentaire

nood had aan vernieuwing. Deze vernieuwing van het genre - in de vorm van een docusoap - zou

volgens hem voor meer kijkers zorgen.

We hebben reeds in het eerste deel van deze paper stilgestaan bij de ruimere tendens die de

hedendaagse televisiecultuur doormaakt. Er is namelijk enerzijds de vervaging van de grens tussen

feit en fictie en anderzijds die tussen de publieke en private sfeer (Biltereyst et al., 2004, p.79). Door

deze grensvervagingen zijn hybride formats ontstaan, die zowel fictieve als non-fictieve elementen

en zowel elementen uit de publieke als uit de private sfeer willen combineren. De docusoap is een

voorbeeld van zo’n nieuwe hybride format (Coles, 2000, p.27). Vanaf 1996 kregen docusoaps een

vaste plek plaats in het uitzendschema van de Britse zenders. Ze haalden regelmatig tot twaalf

miljoen kijkers (Kilborn, 2001, p.383). Ook in het Vlaamse televisielandschap hebben docusoaps zoals

‘Het leven zoals het is’ hun positie weten te verwerven. Het productiehuis Kanakna maakte hiervan

de eerste reeks. ‘Het leven zoals het is: Camping’ werd in 1998 op de toenmalige zender TV1

uitgezonden.

28

2.2. ‘Docu’ en ‘soap’

Zoals hierboven vermeld, is de docusoap een subgenre van reality-tv. Biressi & Nunn (2005, p.64)

definiëren docusoaps als ‘multi-part series, each episode featuring strong recurrent ‘characters’

engaged in everyday activities, whose stories are interleaved in soap opera style’. Dovey (2000, p.38)

beschouwt de docusoap als een soort documentaire waarin voornamelijk conversaties tussen

alledaagse mensen worden getoond. Volgens Mikos (2004, pp.96-97) zijn er drie soorten docusoaps

te onderscheiden. De eerste soort focust op een specifieke locatie zoals een ziekenhuis of een

luchthaven. Het tweede type focust op een specifieke persoon of karakter zoals politiemannen of

cheerleaders. De laatste soort docusoaps focust op specifieke thema’s zoals het krijgen van een baby

of het bouwen van een huis.

Kilborn (2000, p.112) beschouwt de docusoap als het resultaat van het samensmelten van twee

genres, namelijk de klassieke documentaire en de traditionele soap. Cathode (1998, p.35) bevestigt

dit door te stellen dat ‘documentary series combining the virtues of drama with the pseudo-realism of

real-life, real-time observational film-making’. Ook Hill (2005, p.27) zegt dat docusoaps de fictieve

technieken van de soap in het documentairegenre injecteren.

De klassieke, observationele documentaire heeft als doel om de kijker een representatief beeld van

de werkelijkheid te verschaffen (Nichols, 1991, p.5). Volgens Hight & Roscoe (2001, p.6) wordt het

documentairegenre gekenmerkt ‘by its claim that it can present the most accurate and truthful

portrayal of the socio-historical world’. De documentaire wil een authentieke representatie van de

wereld geven en verliest hierbij de context niet uit het oog (Biltereyst et al., 2000, p.43) . De soap

daarentegen beoogt entertainment van de kijker (Reesink, 2003, p.185). Volgens O’Donnell (1999,

pp.3-6) bestaat een soap uit meervoudige, gelijktijdige verhaallijnen, die zich in een min of meer

statisch gedefinieerde omgeving afspelen, met hierbij aandacht voor interpersoonlijke relaties,

dialoog en serialiteit.

Net als de documentaire, wil de docusoap aanspraak maken op de realiteit. De programmamakers

trachten de werkelijkheid zo reëel mogelijk weer te geven. Het verschil met de documentaire is

echter dat docusoaps geen rekening houden met de context. Achtergrond en kritische duiding

verdwijnen volledig naar de achtergrond, waardoor het docusoaps aan ‘critical engagement’

ontbreekt (Kilborn, 2000, p.112). Uit de soap wordt de nadruk op subjectiviteit en interpersoonlijke

relaties overgenomen. Docusoaps tonen deze interpersoonlijke relaties echter niet in een

gereconstrueerde, kunstmatige omgeving, zoals dit bij soaps wel het geval is. Docusoaps laten aan de

kijkers zien hoe het ‘ordinary folk’ zich binnen zijn natuurlijke omgeving gedraagt en met welke

29

alledaagse problemen zij te maken krijgen (Kilborn, 2000, p.112). Kilborn (2001, p.384) omschrijft de

fictieve inslag van docusoaps als volgt: ‘Docusoaps are almost always character-centered and rely

primarily for their appeal on the performance of individual characters with whom members of the

audience are encouraged to identify, just as with characters in a fictional soap.’

De docusoap is een voorbeeld van registrerende reality-tv. We hebben in het eerste hoofdstuk van

deze paper reeds gesproken over het concept ‘fly on the wall’. Dit betekent dat de camera in het

alledaagse leven van de mensen treedt en toevallig registreert wat er gebeurt. De werkelijkheid

wordt niet gereconstrueerd of gemanipuleerd, maar ze wordt in beeld gebracht zoals die zich in het

heden voordoet voor de camera. Er is geen regie en er zijn geen interviews. De camera toont ‘a slice’

uit het alledaagse leven van gewone burgers. Critici maken hier echter de bedenking of mensen zich

niet anders gedragen wanneer ze weten dat ze gefilmd worden (Biltereyst et al., 2000, pp.41-42).

Een docusoap wordt gewoonlijk in zeven of acht episodes op het beeldscherm getoond. De episodes

bestaan uit meerdere verhaallijnen die ervoor zorgen dat de inhoud voldoende gevarieerd is. Ze

maken het tevens mogelijk dat de kijker de indruk krijgt dat wat hij te zien krijgt, min of meer

gelijktijdig verloopt, terwijl in werkelijkheid een verschil van dagen of weken tussen de verschillende

verhaallijnen schuilt (Kilborn, 2000, p.112). Deze verwevenheid van verhaallijnen geven de

docusoaps een fictieve inslag. Ook de cliffhanger (cf. infra) en de nadruk op emoties zijn fictieve

kenmerken van de docusoap.

Een, op het eerste zicht, meer factueel kenmerk van de docusoap, is de voice-over. Dit is de

commentaar die men bij de beelden voorziet. Het documentairegenre maakt van een voice-over

gebruik om de kijker te voorzien van informatie en context bij wat het te zien krijgt. De docusoap

daarentegen gebruikt een voice-over veeleer als een middel om de kijker te waarschuwen dat men

overgaat naar een andere locatie. De voice-over in een docusoap is vaak een vriendelijke, warme en

soms zelfs suggestieve stem die de kijker meeneemt (Kilborn, 2000, pp.113-114). Het gebruik van

een voice-over geeft de docusoap een documentaire blik, maar de fictieve functie ervan doet deze

blik volledig te niet. Dit maakt duidelijk dat docusoaps eerder aanleunen bij ‘factual entertainment’,

dan dat ze deel uitmaken van ‘serious documentary’ (Kilborn, 2000, p.114).

30

2.3. Genres binnen de docusoap

2.3.1. De klassieke docusoap

De klassieke docusoap is gebaseerd op de eerste docusoaps op de Britse televisie, zoals ‘Airport’ of

‘Driving School’. In Vlaanderen kwam in 1998 de eerste docusoap, ‘Het leven zoals het is: Camping’

op de openbare omroep. Er zijn intussen verschillende variaties op ‘Het leven zoals het is’

verschenen, waaronder ‘Het leven zoals het is: Luchthaven’ of ‘Het leven zoals het is: Planckendael’.

Ook de commerciële omroep in Vlaanderen deed mee aan de opmars van de docusoap. De klassieke

docusoap gaat meestal over gewone mensen die gefilmd worden terwijl ze hun beroep - hun

dagelijkse bezigheid - uitoefenen (bv. de luchthaven of een dokterspraktijk) (Dhoest, 2006, p.93). Het

is dus de werkomgeving die voor de verhaallijnen en dramatiek zorgt. Gewone mensen worden in

hun beroepsrol gevolgd (Dovey, 2000, p.138).

2.3.2. De celebrity docusoap

Een nieuwe populaire trend binnen de docusoap is om niet langer gewone mensen te filmen, maar

bekende personen. Sommige bekende mensen hebben sinds kort een eigen docusoap. Een eerste

voorbeeld kwam er in 2002 met ‘The Osbournes’ op MTV (Andrejevic, 2004, p.10). Celebrity

docusoaps zijn intussen ook op het Vlaamse televisiescherm te zien. De meest bekende is ‘De Pfaffs’

(VTM), over de familie van voormalig succeskeeper Jean-Marie Pfaff. Ook ‘De Planckaerts’ (VTM) en

‘Wellens en wee’ (VRT) zijn voorbeelden van celebrity docusoaps. In dit soort docusoaps worden

bekende mensen binnen hun gewone, alledaagse omgeving getoond. Ze zijn populair omdat kijkers

kunnen binnenkijken in het privéleven van een bekend persoon (De Meyer, 2006, p.227). Andrejevic

(2004, p.10) maakt de bedenking dat vele sterren een docusoap over hun leven laten maken omdat

het financieel voordelig is. Bovendien komen ze op die manier (terug) volledig in de aandacht te

staan.

2.3.3. Gewone mensen in een ongewone omgeving

Ook deze derde vorm van docusoaps breekt met de eerstgenoemde klassieke docusoap. In deze

vorm worden gewone mensen gefilmd terwijl ze een speciale gebeurtenis meemaken. Bevallingen

zijn de meest gekende voorbeelden van dit genre. Maar ook programma’s waarbij iemand plastische

chirurgie ondergaat, horen hier thuis. Het is duidelijk dat bij dit soort docusoaps emoties centraal

staan (De Meyer, 2006, p.230 en De Waele, 2007, p.35).

31

2.3.4. Celebrities in een ongewone omgeving

Het bekendste voorbeeld hiervan is de docusoap ‘Allez Allez Zimbabwe’ (VTM). Ongewone mensen,

zoals celebrities worden in een onbekende omgeving geplaatst. In ‘Allez Allez Zimbabwe’ moest ex-

wielrenner Roger De Vlaeminck enkele Afrikaanse veldrijders naar de top coachen (De Meyer, 2006,

p.230 en De Waele, 2007, p.36).

2.4. Het publiek debat: het succes van en de kritiek op docusoaps

2.4.1. Het succes

Al gauw waren docusoaps in vele landen populair. Docusoaps bevatten alle elementen die

broadcasters, en ook het publiek zo blijkt, als de essentiële kenmerken van ‘popular factual

entertainment’ beschouwen (Kilborn, 2003, p.89). Volgens Biltereyst en zijn collega’s (2000, p.42) is

het succes van docusoaps te wijten aan het hoge realiteitsgehalte ervan. Ze stellen dat programma’s

succesvoller worden, naarmate ze realistischer zijn. Kilborn (2003, p.89) voegt hieraan toe dat de

formats makkelijk toegankelijk zijn voor het publiek en de kijker ervan geniet om de ‘real life

individuals’ in hun natuurlijke, alledaagse omgeving te zien. Hill (2005, p.39) bevestigt dit. Voor haar

bestaat de grootste aantrekkingskracht van docusoaps uit het feit dat de kijkers de kans krijgen om

gewone mensen in hun alledaagse omgeving te zien. ‘It’s about real people caught on camera’.

Docusoaps focussen niet op welbepaalde gecontesteerde thema’s, maar brengen bepaalde

personages en hun alledaagse ervaringen in beeld. Ze zijn dus niet ‘issue-centred’, maar ‘character-

centred’, wat volgens Kilborn (2003, p.102 en 2001, p.384) nog een essentieel kenmerk is voor het

succes van docusoaps bij het publiek. Een andere sleutel tot succes, is de herkenbaarheid. Volgens

Jones (2003, p.407) schuilt het succes van docusoaps in het feit dat ze de klemtoon leggen op ‘the

ordinary’. Kijkers vinden het belangrijk dat ze zich kunnen identificeren met wat ze te zien krijgen.

Voor de programmamakers zijn docusoaps dé manier om te overleven. Deze formats eisen namelijk

geen hoge productiekosten en toch zijn ze enorm populair bij het publiek (Kilborn, 2000, p.111). In

deze hoog competitieve en gedereguleerde televisiesector, zijn goedkope, kijkcijfergerichte

programma’s zoals docusoaps van een onschatbare waarde (Coles, 2000, p.27)

Broadcasters zijn ervan overtuigd dat docusoaps een hernieuwde interesse van factuele formaten

hebben opgewekt en dat ze bovendien voor een herwaardering van het documentairegenre hebben

gezorgd. Tevens wijzen programmamakers erop dat docusoaps niet enkel banale aspecten van het

32

alledaagse leven tonen, maar dat ze over het potentieel beschikken om ook ernstige onderwerpen

aan bod te laten komen (Kilborn, 2000, pp.111-115).

2.4.2. De kritiek

‘In the hands of its most serious practitioners documentary aspires to tell us something about the

human condition. The docusoap, by contrast, tells us something only about the condition of human

beings who know they’re on television’.

(Bruzzi, 2000, p.92)

Het duurde niet lang vooraleer de eerste afkeurende stemmen zich lieten horen (Kilborn, 2003,

p.89). De fictieve inslag van de docusoap, heeft heel wat kritiek opgewekt. Critici menen dat

docusoaps de public servicegedachte (cf. infra), die we wel terugvinden in de documentaire,

aantasten. Docusoaps hebben geen educatieve en informatieve functie, maar beogen zuiver

entertainment van het publiek (Biltereyst et al., 2000, p.44 en Kilborn, 2000, p.115). Er wordt van de

kijker geen enkele inspanning verwacht. Ze hoeven gewoon te zitten en te kijken. Hun vrees voor het

verloren gaan van de public service idea, blijkt uit het volgende citaat: ‘Docu-soaps are seen as a

quick fix by commissioning editors and schedulers. They deliver large audiences at a fraction of the

cost of quality drama. Everyone wants them. But there’s a danger that in the rush to deliver more and

more, quality will slip and standards will not be maintained’ (Kilborn, 2003, p.90).

Critici bestempelen docusoaps als ‘cheap and cheerful’. Ze vrezen dat ze op termijn zullen leiden tot

de dood van het documentairegenre. De documentaire wil namelijk ernstige en uitdagende topics in

beeld brengen, terwijl de docusoap veeleer ‘zachte’ en door het publiek verwachte situaties laat zien.

Docusoaps zijn oppervlakkig en geven het publiek geen context mee bij wat het te zien krijgt. Daar

waar de documentaire steeds tracht om met een kritische blik naar de getoonde beelden te kijken,

ontbreekt het de docusoaps aan ‘critical engagement’ (Kilborn, 2000, pp.115-117). In plaats van

duiding en achtergrondinformatie te bieden, willen docusoaps aan de kijker de mogelijkheid bieden

om zich te identificeren met de verhaallijnen, de personages en de situaties (Biltereyst et al., 2000,

p.44).

Bovendien beweren critici dat docusoaps niet objectief zijn. Kilborn en zijn collega’s (2001, p.384)

stellen dat bij sommige docusoaps de kritische afstand met de mensen of de organisaties - waaraan

het traditionele documentairegenre veel belang hecht - volledig verdwenen is. Er zou sprake zijn van

samenspanning en medeplichtigheid tussen de programmamakers en de hoofdfiguren.

33

Ten slotte wijst Kilborn (2000, pp.115-116) op het overaanbod van docusoaps. Aangezien docusoaps

omwille van hun lage productiekosten de geschikte programmaformule bleek te zijn, hebben vele

programmamakers zich op deze nieuwe format gestort. Hierdoor werd het voor producers moeilijk

om origineel te blijven en kwamen veel kopieën op de markt.

2.5. Samenvatting

In dit tweede hoofdstuk van deze paper hebben we het subgenre docusoaps in al haar facetten

besproken. Nu we zowel het concept reality-tv, als het subgenre docusoap uitvoerig besproken

hebben, kunnen we ons in het volgende hoofdstuk toeleggen op de kern van deze wetenschappelijke

verhandeling: waarom kijken mensen naar reality-tv en meer bepaald docusoaps?

34

3. Publieksonderzoek

In dit hoofdstuk zullen we inzoomen op het televisiepubliek. McQuail (1997, pp. 1-2) wijst erop dat

‘publiek’ een vluchtig en moeilijk te omschrijven concept is. Hoewel de betekenis ervan éénduidig

lijkt, is het een dubbelzinnig begrip dat op verschillende manieren kan worden omschreven. Volgens

McQuail (2010, p.398) is een publiek ‘both a product of social context (which leads to shared cultural

interests, understandings and information needs) and a response to a particular pattern of media

provision.’

De geschiedenis van het publieksonderzoek – waarbij men het verband tussen media en publiek

nagaat - kent verschillende tradities. Heel wat auteurs hebben indelingen gemaakt van stromingen in

het onderzoek naar mediapublieken. Zo bespreken Jensen & Rosengren (1990, pp. 207-238) vijf

tradities binnen het publieksonderzoek. Zij maken een vergelijking tussen het effectonderzoek, de

‘uses and gratifications’-benadering, literatuurkritiek, culturele studies en receptieanalyse. Ook

Biltereyst (1995, pp. 94-107) maakte een overzicht van de voornaamste paradigma’s. Nog een andere

interessante bijdrage komt van Fatimah Awan (2008, pp. 2-24). In haar doctoraat geeft ze de evolutie

van het publieksonderzoek zeer overzichtelijk weer. Aangezien het binnen de omvang van deze

wetenschappelijke verhandeling niet mogelijk is om de geschiedenis van het publieksonderzoek

exhaustief weer te geven, zullen we ons richten op een aantal belangrijke paradigma’s. Hierbij zullen

we ons baseren op de driedeling van Schröder (2003, p.). Binnen het publieksonderzoek heeft zij

aandacht voor het effectenonderzoek, de ‘uses and gratifications’-benadering en cultural studies.

3.1. Paradigma’s binnen publieksonderzoek

3.1.1. Effectenonderzoek

De eerste benadering die we bespreken is het effectenonderzoek. Dit mediagecentreerd denkmodel

is ontstaan vanuit een morele paniek voor nieuwe media, zoals film, radio en televisie (1900-1940).

Voor en na de Tweede Wereldoorlog beschouwde men de massamedia als almachtig en het publiek

als weerloos en passief. Men was bang dat bij de introductie van mogelijke propagandamedia,

mediaboodschappen bepaalde personen (voornamelijk kinderen, vrouwen en ongeschoolden)

negatief zouden beïnvloeden (Jensen & Rosengren, 1990, p.4). Dit paradigma ziet de media als

‘powerful media’. Het overbrengen van een mediaboodschap wordt beschouwd als een ‘stimulus-

response’-model waarbij het passieve publiek zich geen vragen stelt bij wat het te zien krijgt (Awan,

2008, p.30). Er is een directe relatie tussen inhoud en effect waarbij massamedia (stimuli) een direct

35

en sterk effect (response) op de kijkers hebben. Het communicatieproces is éénrichtingsverkeer

tussen de zender en de ontvanger. Wilson (2009, p.18) ziet het effectenonderzoek als een ‘cause-

and-effect’-scenario. Hij zegt dat ‘the effects paradigm assumes media and their audiences are

connected in a basis cause-and-effect scenario’. Effectenonderzoek is kwantitatief. Men onderzoekt

de effecten van massamedia aan de hand van kwantitatieve methoden zoals gestructureerde surveys

(Wilson, 2009, p.18).

3.1.2. ‘Uses and gratifications’-benadering

Een meer ontvangersgecentreerd denkmodel, is de ‘uses and gratifications’-benadering. Deze theorie

kwam voor het eerst op in de jaren veertig als tegenhanger van het traditionele effectenonderzoek

die het publiek als een homogene, passieve massa beschouwde (McQuail, 2010, p.88). Anders dan bij

het effectenonderzoek – dat veel macht van de media veronderstelt -, legt de ‘uses and

gratifications’-benadering de macht bij het publiek. In plaats van naar de effecten van massamedia te

zoeken vanuit het standpunt van de media zelf, bekeek men het communicatieproces vanuit het

standpunt van de mediagebruiker (de Boer & Brennecke, 2003, p.79). Met de komst van televisie in

de jaren vijftig en zestig, gingen onderzoekers zich concentreren op wat mensen doen met media

(uses) om aan een aantal behoeften (gratifications) te voldoen (Chandler, 1994). De theorie plaatst

de consument - en niet de media-inhoud - voorop (Minnebo, 1999, p.45). Ze gaat ervan uit dat

mensen een verschillend mediagedrag vertonen omdat ze verschillende behoeften hebben

(Chandler, 1994). Aldus komen mediaboodschappen tegemoet aan de behoeften van de ontvanger

en zorgen ze tegelijk ook voor voldoening (Minnebo, 1999, p.45). Zodoende vond er een verschuiving

plaats waarbij wetenschappers zich steeds meer gingen interesseren voor de positie van de

mediagebruiker. Blumler, Gurevitch & Katz (1974, p.20) geven een duidelijke omschrijving van wat de

‘uses and gratifications’-benadering precies inhoudt. Volgens hen is de theorie ‘concerned with (1)

the social and psychological origins of (2) needs, which generate (3) expectations of (4) the mass

media or other sources, which lead to (5) differential patterns of media exposure (or engagement in

other activities), resulting in (6) need gratifications and (7) other consequences, perhaps mostly

unintended ones.’

Effectenonderzoek en de ‘uses and gratifications’-benadering zijn paradigma’s die onder de sociaal-

wetenschappelijke noemer vallen. Binnen die noemer maakt men gebruik van gestructureerde en

gestandaardiseerde methodes zoals kwantitatieve surveys. In de volgende paragraaf bespreken we

de cultural studies. Dit soort onderzoek hoort thuis onder de humanistische noemer, waarbij men

veeleer via een kwalitatieve methode te werk gaat (Jensen & Rosengren, 1990, p. 215).

36

3.1.3. Cultural Studies

Vanuit verschillende mediastudies kwam er kritiek op de éénzijdige, kwantitatieve benadering van

televisiepubliek. De Britse Cultural Studies ontstonden rond 1980. Ze vormen een theoretisch kader

voor een kwalitatief publieksonderzoek waarbij men aandacht heeft voor betekenis, context en

machtsverhoudingen van mediagebruik. Cultural Studies zijn ontvangersgecentreerd. Ze bestuderen

het publiek niets als een individu of als een massa, maar wel als verschillende groepen

gepositioneerd binnen een bepaalde sociale context (Barker, 2008, p. 326).

Een belangrijk model binnen de Cultural Studies is het ‘encoding/decoding model of communication’

(Hall, 1999, p. 507). Het model kan worden beschouwd als de definitieve doorbraak in onderzoek

naar het actieve publiek. Hall wil weg van het traditionele ‘zender-boodschap-ontvanger’-model en

maakt duidelijk dat communicatieprocessen niet lineair zijn. Stuart Hall plaatste de productie

(encoding) en de receptie (decoding) van een televisieboodschap binnen een semiotisch kader

(Seiter, 2004, p. 465). De televisieboodschap moet worden beschouwd als een complexe constructie

van betekenissen. De term encodering duidt op de betekenistoekenning door de makers. Decodering

verwijst naar de betekenisinterpretatie door de ontvangers. Voor Hall heeft een mediaboodschap

niet één betekenis, maar is het een open tekst die op verschillende manieren kan worden

geïnterpreteerd. Media mogen dan wel een zekere betekenis vooropstellen, het publiek zal vanuit

een persoonlijke betekenisstructuur een betekenis toekennen (Seiter, 2004, p. 463). Hall wil weg van

het traditionele ‘zender-boodschap-ontvanger’-model. Hij integreert het effectenonderzoek met de

‘uses and gratifications’-benadering. Enerzijds stelt hij dat de media niet onafhankelijk zijn, maar zich

laten leiden door machtsorganisaties (effectenonderzoek-, maar anderzijds beschouwt hij het publiek

als een actieve kijker en betekenisgever (‘uses and gratifications’-benadering).

3.2. ‘Uses and gratifications’-benadering als basis voor verder onderzoek

In de vorige paragraaf gaven we reeds aan dat de ‘uses and gratifications’-benadering voornamelijk

voor kwantitatief onderzoek wordt gebruikt. Toch heeft deze benadering ons zeer interessante

resultaten opgeleverd in verband met de kijkmotieven voor televisie en reality-tv (cf. supra). Via een

kwalitatief onderzoek willen we nagaan of deze kijkmotieven ook gelden voor docusoaps en of er

eventueel nog andere dieperliggende kijkmotieven te achterhalen zijn. Zodoende kunnen we de

kijkmotieven van ons eigen kwalitatief empirisch onderzoek beschouwen als een aanvulling of

correctie op de kijkmotieven uit de ‘uses and gratifications’-theorie.

37

3.2.1. ‘Uses and gratifications’-benadering verder toegelicht

De kernidee van de ‘uses and gratifications’-benadering is dat de kijker zelf selecteert wat hij wenst

te zien. Het publiek is geen passieve, kritiekloze massa, maar een actief en doelgericht publiek. Men

beschouwt de kijker als een ‘actieve participant’ die omwille van een bepaalde motivatie of behoefte

naar televisie kijkt. Men verlaat in deze benadering de idee dat ‘that audiences are easily

brainwashed’ (Watson, 1994, p.62). De consument kiest wat hij kiest (de Boer & Brennecke, 2003,

p.81).

Verder stelt men dat de ‘uses and gratifications’-benadering op vijf essentiële assumpties steunt

(Blumler, Gurevitch & Katz, 1974, pp.21-22). De theorie stelt dat het publiek actief en doelgericht is

(1), dat de mediakeuze van de gebruiker gelinkt is aan de voldoening (gratification) die men eruit wil

halen (2), dat media strijden met andere media om de gebruikers tevreden te stellen (3), dat het

publiek in staat is om aan zelfrapportering te doen (4) en dat ten slotte waarde-oordelen verbannen

zouden moeten worden tijdens het uitvoeren van het onderzoek (5).

Hierbij aansluitend stellen Palmgreen, Rosengren & Wenner (de Boer & Brennecke, 2003, p.83)

negen uitgangspunten voorop die volgens hen kenmerkend zijn voor de ‘uses and gratifications’-

benadering. Net zoals bij de vijf assumpties van Blumler, Gurevitch & Katz (cf. infra), stellen

Palmgreen, Rosengren & Wenner het actieve publiek als belangrijkste kenmerk voorop (1). De idee

van de actieve ontvanger komt in de literatuur altijd op de eerste plaats. Volgens de Boer &

Brennecke (2003, p.84) benadrukt dit dat het actieve publiek een onmiskenbaar kenmerk van de

‘uses and gratifications’-theorie is. Het illustreert het grote verschil tussen de traditionele, op

effecten gerichte communicatietheorieën en de op motieven georiënteerde ‘uses and gratifications’-

beandering. Er is geen kritiekloze massa meer, maar er zijn individuen die actief op zoek gaan om hun

behoeften te bevredigen. Verder wijzen Palmgreen en zijn collega’s ook op het feit dat binnen de

‘uses and gratifications’-theorie het mediagebruik van de ontvanger doelgericht is (2). De kijker

wenst namelijk uit zijn mediakeuze voldoening te halen. Ten derde concurreren media met andere

bronnen van behoeftebevrediging (3). Mensen kunnen hun behoeften ook op andere manieren dan

via mediagebruik bevredigen. Mediagebruik is slechts één van de mogelijke manieren waarop men

de behoeften kan bevredigen. Ten vierde veronderstellen Palmgreen en zijn collega’s een verband

tussen behoeften van mensen en hun mediakeuze (4). Doordat het publiek zelf selecteert in zijn

mediagebruik, is dit verband volgens hen onmiskenbaar. De mediakeuze van het publiek kan worden

verklaard aan de hand van hun behoeften. Het publiek kiest uit het media-aanbod, afhankelijk van

zijn behoeften. Een vijfde uitgangspunt is dat het mediagebruik een wijd spectrum aan behoeften

kan bevredigen (5). Zodoende is het mogelijk dat een ontvanger aan een bepaalde mediaconsumptie

38

een gratificatie ontleent die niet overeenstemt met de behoeften die tot die bepaalde

mediaconsumptie hebben geleid. Als zesde kenmerk wijzen ze erop dat men op basis van de media-

inhoud geen nauwkeurige schatting van het behoeftenpatroon van mensen kan maken (6). De

behoeften zijn niet altijd direct af te leiden uit de media-inhoud. Twee personen kunnen vanuit

verschillende behoeften naar hetzelfde programma kijken. Aanhangers van de ‘uses and

gratifications’-benadering stellen dus dat er geen direct verband bestaat tussen de media-inhoud en

de invloed op de ontvangers. Het zevende uitgangspunt is dat men stelt dat mediakenmerken de

mate waarin behoeften bevredigd kunnen worden, structureren (7). De media-inhoud bepaalt de

beperkingen in de mogelijkheden tot behoeftebevrediging. Zo weet men dat een stripverhaal de

behoefte aan politieke actualiteit niet kan vervullen. Het achtste kenmerk betreft de factoren die tot

behoeftebevrediging kunnen leiden (8). Men meent dat er hiervoor drie mogelijke factoren zijn.

Volgens hen kan behoefte voortvloeien uit de media-inhoud, uit de blootstelling aan de media als

zodanig (onafhankelijk van de media-inhoud) en uit de situatie waarin de blootstelling plaatsvindt.

Als laatste kenmerk, stellen Palmgreen en zijn collega’s dat aanhangers van de benadering geen

waardeoordeel over de culturele betekenis van de massamedia geven (9). In tegenstelling tot andere

traditionele mediatheorieën, gaat de ‘uses and gratifications’-benadering niet uit van de slechte

invloed van de media.

3.2.2. Kritiek

In de literatuur vinden we echter ook auteurs terug die de ‘uses and gratifications’-benadering vanuit

een kritisch standpunt benaderen. Onder meer Chandler, Watson, Ruggiero en de Boer & Brennecke

merken in de benadering een aantal zwakke punten op. Zo vinden Watson (1994, p.65) en Ruggiero

(2000, p.12) dat de rol van de consument, als actieve participant, te idealistisch wordt voorgesteld.

De ‘uses and gratifications’-theorie gaat ervan uit dat de kijker autonoom selecteert waar hij naar wil

kijken in functie van zijn behoeftes. Volgens de auteurs is dit overdreven en worden

mediaboodschappen wél vaak aan de kijker opgelegd. Tevens vinden ze dat de socio-culturele

context in deze benadering volledig over het hoofd gezien wordt. Ze menen dat men hier te weinig

aandacht schenkt aan de invloed van de sociale context en de specifieke cultuur. Bovendien vindt

Chandler (1994) dat de ‘uses and gratifications’-benadering te doelmatig is. Men gaat voorbij aan het

feit dat televisie kijken een gewoonte en een dagelijks ritueel van de mensen is. Volgens de Boer &

Brennecke (2003, p.90) ontbreekt het de ‘uses and gratifications’-benadering aan een éénduidige,

theoretisch gefundeerde indeling van de behoeften en voldoeningen. Er is terminologische

39

spraakverwarring doordat termen zoals behoeften, motieven, drives, functies en gratificaties door

elkaar worden gebruikt.

Ondanks deze kritieken, is de ‘uses and gratifications’-benadering nog steeds populair en waardevol.

Verdedigers geven toe dat de benadering geen éénduidige theorie omvat, maar menen dat men op

die manier veel verschillende richtingen uit kan gaan (de Boer & Brennecke, 2003, p.95).

Binnen deze wetenschappelijke verhandeling biedt de ‘uses and gratifications’-theorie ons een goed

uitgangspunt voor de onderzoeksvraag waarom mensen naar docusoaps kijken. Hieronder zullen we

eerst onderzoeken waarom mensen naar televisie in het algemeen kijken, om dan nadien te focussen

op de kijkmotieven van reality-tv en nog meer specifiek docusoaps.

3.2.3. Waarom kijken mensen naar televisie?

a) Kijkmotieven voor mediagebruik

McQuail (2010, p.424) heeft geprobeerd om eerst een antwoord te vinden op de vraag waarom een

individu bepaalde media gebruikt. Hij heeft een indeling gemaakt van de volgens hem vier

belangrijkste ‘media satisfactions’:

1. verstrooiing

2. persoonlijke relaties

3. persoonlijke identiteit

4. zoeken naar informatie

McQuail (2010, p.424) stelt dat media in de eerste plaats verstrooiing bieden (1). Media zijn volgens

hem een manier ‘to escape from routine of problems’. Ze nemen de zorgen van de kijker weg.

Vervolgens vervullen de media ook een sociale functie. Ze kunnen een virtueel gezelschap creëren

waardoor men zich met anderen verbonden voelt (2). Verder kunnen media ook bijdragen tot het

vormen van een persoonlijkheid. Mensen kunnen zichzelf spiegelen aan wat ze te zien krijgen (3).

Ten slotte biedt ook het informatieve aspect van media een belangrijke bijdrage tot ‘media

satisfaction’ (4).

40

b) Kijkmotieven voor televisiegebruik

Binnen de ‘uses and gratifications’-benadering heeft men zich tevens kunnen richten op de

motivaties om naar een bepaald medium, namelijk televisie te kijken. Waarom kijkt een individu naar

televisie? McQuail (2010, p.425) stelt een typologie voor waarbij hij de motivaties in vier categorieën

onderbrengt:

1. afleiding of ontspanning

2. het zoeken naar informatie

3. identiteitsconstructie

4. het bevorderen van sociale relaties

Deze typologie van McQuail toont aan dat mensen zich blijkbaar voornamelijk willen ontspannen (1)

wanneer ze naar televisie kijken. Programmamakers zullen hier ongetwijfeld rekening mee houden in

hun aanbod. Desalniettemin maakt deze onderverdeling duidelijk dat televisie meer is dan enkel

entertainment. Zo mag men bijvoorbeeld niet voorbijgaan aan de nood aan informatie (2). Het

zoeken naar informatie blijkt namelijk een belangrijke motivatie te zijn om televisie te kijken. Tevens

kijken mensen televisie om hun persoonlijkheid (3) te vormen. Ten slotte heeft televisie volgens

McQuail ook een sociale functie (4). Televisie kijken bevordert volgens hem de sociale relaties

waardoor mensen zich makkelijker in een omgeving kunnen integreren.

3.2.4. ‘Uses and gratifications’-benadering geconcretiseerd: een samenvattend model

De ‘uses and gratifications’-theorie kon nog verder geconcretiseerd worden. McQuail (2010, pp.428-

429) heeft dit gedaan en is gaan onderzoeken welke determinanten een rol spelen in de keuze voor

een bepaald televisieprogramma (‘media-choice’). McQuail noemt deze determinanten ‘audience

side factors’. Voortbouwend op het werk van Webster & Wakshlag (1983), stelt McQuail acht

‘audience side factors’ voorop die de mediakeuze bepalen:

1. Persoonlijke kenmerken

2. Sociale achtergrond en milieu

3. Media-gerelateerde behoeftes

41

4. Persoonlijke smaak en voorkeuren

5. Vrijetijdsbesteding en mogelijkheid om tv te kijken

6. Bewust zijn van de keuzemogelijkheden

7. Context

8. Toeval

Een eerste belangrijke factor bij de ‘media-choice’ zijn de persoonlijke kenmerken (1). Hierbij denken

we in de eerste plaats aan de leeftijd en het geslacht van het individu. Ook de positie binnen de

familie, de werk- of studiesituatie, het inkomen en de persoonlijke levensstijl zijn factoren waarmee

rekeningen moet worden gehouden. Verder speelt ook de sociale klasse (2) waartoe iemand behoort

een belangrijke rol. Elementen zoals opvoeding, religie, cultuur, politiek en familie zijn de variabelen

die de sociale klasse van een individu bepalen. Maar niet enkel de persoonlijke en sociale kenmerken

zijn bepalende factoren voor de mediakeuze van een individu. McQuail had in zijn ‘uses and

gratifications’-benadering (cf. infra) al aangegeven dat mensen naar televisie kijken omdat ze aan

bepaalde behoeftes willen voldoen. Ook in deze typologie van ‘audience side factors’, wijst McQuail

op het belang van media-gerelateerde behoeftes (3). De kijkers willen uit het kijken naar televisie

voldoening halen. Ze kunnen op zoek zijn naar ontspanning of informatie, maar het kan ook zijn dat

iemand behoefte heeft aan sociaal contact. Een andere onmiskenbare factor is de persoonlijke

smaak van de kijker (4). Behalve de persoonlijkheidskenmerken, de sociale achtergrond en de media-

gerelateerde behoeftes, is het de persoonlijke smaak die zal bepalen of een individu voor een

bepaald televisieprogramma zal kiezen. Maar het is vanzelfsprekend dat die persoonlijke smaak

afhankelijk is van bovenstaande variabelen. Nog een andere - eerder praktische - factor is de

mogelijkheid om naar een bepaald televisieprogramma te kijken (5). Het voorkeurprogramma moet

uiteraard beschikbaar zijn. In vele gevallen weten de kijkers echter wel wanneer hun

voorkeurprogramma op het beeldscherm te zien is en passen ze zich aan dat tijdstip aan. Zodoende

ontwikkelen mensen kijkpatronen. Uiteraard kan men pas spreken over een werkelijke ‘media-

choice’ wanneer deze mediagebruiker kennis heeft van de andere mogelijkheden (6). McQuail maakt

hierbij een onderscheid tussen actieve en passieve televisiekijkers. Hij stelt dat actieve kijkers meer

moeite zullen doen om het programma-aanbod van de avond te bekijken en op die manier bewust

een selectie te maken. Een passieve kijker daarentegen kijkt naar wat hij als het ware voorgeschoteld

krijgt. Ook de specifieke context tijdens het mediagebruik is een belangrijke variabele (7). Kijkt men

alleen of is men bij familie of vrienden? Kijkt men thuis of op een andere locatie? De antwoorden op

deze vragen beïnvloeden de keuze van de kijker. Ten slotte mag men volgens McQuail niet

42

voorbijgaan aan de variabele toeval (8). Deze laatste factor kan het publieksonderzoek sterk

bemoeilijken. Immers, wanneer toeval een rol speelt in het mediagebruik, kunnen bovenstaande

zeven determinanten geen verklaring meer bieden voor de vraag waarom men naar televisie kijkt

(McQuail, 2010, pp.428-429).

Bovenstaand overzicht van McQuail - voortbouwend op de ‘uses and gratifications’-benadering -

biedt ons een samenvattend en tegelijk volledig model van de motieven van de televisiekijker. Nu we

de kijkmotieven van televisie in het algemeen besproken hebben, zullen we in de volgende paragraaf

de overstap maken naar waarom mensen dan specifiek naar reality-tv kijken.

3.2.5 Waarom kijken mensen naar reality-tv: ‘Uses and gratifications’-benadering toegepast

In paragraaf 3.2.3. zijn we dankzij de typologie van McQuail tot de vaststelling gekomen dat mensen

omwille van vier belangrijke motivaties naar televisie kijken. Entertainment, informatie,

identiteitsvorming en het bevorderen van sociale relaties sporen mensen aan om hun televisie aan te

zetten. Volgens Minnebo (1999, p.49) zijn deze kijkmotieven voor televisie in het algemeen eveneens

toepasbaar voor het fenomeen reality-tv. Hij meent dat de vier vooropgestelde kijkmotieven van

McQuail elk op hun beurt essentiële kenmerken zijn van reality-tv. Op die manier linkt Minnebo de

kijkmotieven voor televisie in het algemeen aan de kijkmotieven voor reality-tv.

a) Ontspannend, maar toch leerrijk

Reality-tv is volgens Minnebo (1999, p.49) zowel ontspannend als inspannend (informatief). Bij het

kijken naar reality-programma’s kunnen we de realiteit zowel ontvluchten als ontdekken. Hoewel

ontspanning en inspanning elkaars opponenten zijn, zijn het twee essentiële kenmerken van reality-

tv (Hill, 2005, p.17). En net de aanwezigheid van deze twee tegengestelden in één programma, is

volgens velen één van de belangrijkste redenen voor het succes van reality-tv. De programma’s zijn

ontspannend, maar ze bieden de kijkers toch informatie aan. Ze zijn zowel realiteitsgeoriënteerd

(informatief) als realiteitsontvluchtend (ontspannend). Minnebo (1999, p.49) verwoordt het als volgt:

‘Reality-tv is in de eerste plaats een realiteitsgeoriënteerd programmagenre, enerzijds omdat er

wordt gewerkt met beelden en situaties die ‘echt’ zijn en anderzijds omwille van de doelstelling

informatie te verstrekken. In reality-tv gebeurt dit verstrekken van informatie echter op een manier

die kenmerkend is voor realiteitsontvluchtende inhouden. […] En het is net door deze

complementariteit dat een reality-tv programma zowel informatief als vermakelijk kan zijn’.

43

b) Identificatie

Volgens Altheide & Snow (1991, p.17) zijn reality-programma’s ontspannend omdat ze bij de kijker

een hoge betrokkenheid teweegbrengen. Via fictieve methodes zoals stereotypering, personalisering

(cf. grens private – publieke sfeer) en verteltechnieken tracht men ervoor te zorgen dat de kijker zich

betrokken voelt bij wat hij te zien krijgt. Via dramatisering wil men bij de kijkers emoties opwekken.

Minnebo (1999, p.54) legt hierbij de link met de ‘uses and gratifications’-benadering en stelt dat

reality-tv via fictieve technieken tegemoet komt aan de behoefte van de kijker aan emoties.

Verteltechnieken, stereotypering en personalisering zijn drie belangrijke kenmerken van

dramatisering. Ze zorgen ervoor dat de kijker zich betrokken voelt met wat er gebeurt en ze zich

zodoende gaan identificeren met een personage.

Bekende fictieve verteltechnieken zijn de cliffhanger (cf. infra) of de situatie-conflict-uitkomst-

techniek (Zillmann, 1980, p.133). Via deze technieken probeert men emoties zoals spanning op te

wekken (Minnebo, 1999, p.52). Ook stereotypering – wat vaak in soaps gebruikt wordt – draagt bij

tot dramatisering. Personages en situaties worden vereenvoudigd weergegeven. Reality-

programma’s geven aan hun kijkers weinig context en achtergrondinformatie mee bij wat ze te zien

krijgen. Deze stereotypering zorgt ervoor dat kijkers ‘partij kiezen’ en heel bewust meeleven met een

bepaald personage (Minnebo, 1999, p.53). Zowel gevoelens van medeleven als verontwaardiging

typeren het reality-tv publiek. Personalisering is een doeltreffende manier om kijkers te lokken.

Volgens Kilborn (1994, p.424) ligt het succes van reality-programma’s in het feit dat ze de beleving

van alledaagse gebeurtenissen vooropstellen. Op die manier kunnen de kijkers zich gemakkelijk

inleven in de situaties en zich identificeren met de personages. Ze willen het gevoel hebben dat een

bepaalde situatie ook hen had kunnen voorvallen. Bovendien kunnen kijkers hun eigen waarden en

normen toetsen aan die van de personages, wat leerrijk kan zijn bij het vormen van een eigen

persoonlijkheid.

c) Sociale functie

We hebben al eerder besproken dat televisie sociale relaties kan bevorderen. Mensen die naar

hetzelfde televisieprogramma kijken, zullen met anderen praten over wat ze hebben gezien. Reality-

tv doet mensen praten. Op die manier kunnen ze zich makkelijker in een omgeving integreren

(McQuail, 2010, p.424).

Behalve bovenstaande kijkmotieven - die we besproken hebben als toepassing op de typologie van

McQuail – bespreken we nog een ander belangrijk kijkmotief voor reality-tv, namelijk voyeurisme.

44

d) Voyeurisme

Voyeurisme wil zeggen dat men plezier beleeft aan het bespieden en begluren van intieme aspecten

van andermans leven zonder dat die persoon dat weet (Hermes & Reesink, 2003, p.223). Reality-tv

programma’s worden door sommige auteurs beschouwd als ‘sleutelgattelevisie’ (De Meyer, 2001,

p.30). De programma’s geven aanleiding tot voyeuristisch kijkplezier bij het publiek (Hill, 2005, p.7).

Voyeurisme als kijkmotief wijst duidelijk op een andere kijk op de relatie tussen de kijker en het

reality-programma. Daar waar bepaalde kijkers zich betrokken voelen met de personages uit reality-

programma’s, zijn er ook kijkers die met een bepaalde afstand naar dit soort televisie kijken.

Zodoende wordt gesteld dat voyeurisme aan de ene kant en betrokkenheid en identificatie aan de

andere kant, tegengestelde kijkmotieven zijn. Mensen die kijken omwille van het voyeuristische

aspect, vinden het leuk om ‘de andere’ te kunnen bekijken zonder dat deze er weet van heeft

(Hermes & Reesink, 2003, pp.223-224).

3.2.6. Waarom kijken mensen naar docusoaps?

We kunnen ons nu verder toespitsen op de vraag waarom mensen naar docusoaps kijken. Aangezien

de docusoap een subgenre van reality-tv is, zou het voor de hand liggend zijn dat de kijkmotieven

voor reality-tv en docusoap min of meer gelijk zijn. We zijn echter tot de vaststelling gekomen dat

over de kijkmotieven voor docusoaps slechts weinig wetenschappelijke literatuur voorhanden is.

Daarom willen we via een meer diepgaand kwalitatief onderzoek op zoek gaan naar de precieze

kijkmotieven voor docusoaps, en meer specifiek voor ‘Het leven zoals het is’. Met dit kwalitatief

onderzoek willen we nagaan of de kijkmotieven verworven via de ‘uses and gratifications’-

benadering, dezelfde zijn als voor een docusoap zoals ‘Het leven zoals het is’. Zodoende kunnen we

via een diepgaand kwalitatief onderzoek de resultaten uit de ‘uses and gratifications’-benadering

uitdiepen en vergelijken.

45

DEEL II: EMPIRISCH ONDERZOEK: METHODEN EN RESULTATEN

In het theoretisch luik hebben we aan de hand van de ‘uses and gratifications’-benadering de

kijkmotieven voor televisie - en meer bepaald realiteitstelevisie - blootgelegd. In het tweede deel van

deze wetenschappelijke verhandeling zullen we de bevindingen uit het theoretisch kader vergelijken

met een eigen empirisch onderzoek. Aangezien we tot de vaststelling gekomen zijn dat er voor de

kijkmotieven van reality-tv in het algemeen meer literatuur voorhanden is dan voor docusoaps,

wensen we een meer diepgravend onderzoek te doen. We willen achterhalen of de kijkmotieven

voor reality-tv in het algemeen dezelfde zijn als voor docusoaps. Hierbij zullen we inzoomen op de

VRT-docusoap ‘Het leven zoals het is’.

In het eerste hoofdstuk zullen we de methodologie van het onderzoek toelichten, waarna we in het

tweede hoofdstuk de resultaten zullen analyseren en bespreken.

4. Methodologie

Het domein van de communicatiewetenschappen kent verschillende soorten onderzoek. In dit

hoofdstuk zullen we uitleggen welke methode ons het meest relevant lijkt voor onze

onderzoeksvraag en hoe we dat onderzoek concreet zullen aanpakken.

4.1. Onderzoeksvraag

Alvorens over te gaan tot de methodologie van het onderzoek, is het belangrijk om het doel van het

onderzoek duidelijk te stellen. Mensen kijken naar reality-tv en meer specifiek naar docusoaps. De

variabele toeval buiten beschouwing gelaten, doen ze dat niet zomaar. Ze hebben een reden, een

motivatie om naar docusoaps te kijken. In ons onderzoek willen wij op zoek gaan naar de

kijkmotieven voor docusoaps, en meer in het bijzonder naar de kijkmotieven voor ‘Het leven zoals

het is’. We kunnen de onderzoeksvraag dus als volgt omschrijven:

Waarom kijken mensen naar ‘Het leven zoals het is’?

46

4.2. Onderzoeksmethode

Voor het onderzoek opteren we voor kwalitatieve onderzoeksmethoden onder de vorm van

focusgroep interviews en diepte-interviews. Kwalitatief onderzoek is vaak exploratief van aard en

gericht op theorievorming. De vraagstellingen van kwalitatief onderzoek hebben veelal te maken met

situaties waarover nog weinig bekend is (Wester et al., 2006, p.511). De inzet is het ontwikkelen en

verder uitwerken van theoretische inzichten. Kwalitatief onderzoek heeft een open en inductieve

aanpak. Het vraagt vaak een langdurig en intensief contact met het onderzoeksveld, waardoor dit

soort onderzoek bijna altijd kleinschalig is (Bouwman et al., 2005, p.146). Hoewel er verschillende

soorten kwalitatief onderzoek bestaan, zijn er toch een aantal gemeenschappelijke kenmerken die

voor elke vorm van kwalitatief onderzoek gelden. Als eerste kenmerk benadrukt Jensen (2002, p.236)

het concept ‘meaning’. Kwalitatief onderzoek houdt zich volgens hem bezig met hoe de media

betekenissen genereren. Ten tweede moet men ernaar streven om de onderzoeksobjecten in een zo

natuurlijk mogelijke omgeving te kunnen bestuderen. Jensen (2002, p.236) spreekt in dit opzicht over

een ‘naturalistic ambition’ van de onderzoeker. Als derde kenmerk beklemtoont hij ten slotte de

subjectiviteit van de onderzoeker. Volgens Jensen onderscheidt kwalitatief onderzoek zich van

kwantitatief onderzoek door één belangrijk kenmerk, namelijk interpretatie. Daar waar bij

kwantitatief onderzoek de surveys via de computer exact en objectief worden geanalyseerd, is het bij

kwalitatief onderzoek de onderzoeker die op een subjectieve manier de ‘meanings’ van de

respondenten interpreteert (Jensen, 2002, p.236).

Binnen deze wetenschappelijke verhandeling is het onderzoek tweeledig. Aan de hand van twee

aanvullende kwalitatieve methodes, zullen we trachten een antwoord te vinden op de

onderzoeksvraag waarom mensen naar ‘Het leven zoals het is’ kijken. Langs de ene kant zullen we via

focusgroep interviews op zoek gaan naar de kijkmotieven bij de kijkers zelf. Wat is voor hen de reden

waarom ze naar ‘Het leven zoals het is’ kijken? Langs de andere kant willen we ook een beter beeld

te krijgen over wat de makers van de programma’s willen bereiken. Via diepte-interviews met

producenten en redacteurs willen we te weten komen welke kijkmotieven van ‘Het leven zoals het is’

zij vooropstellen. Door deze combinatie van focusgroep interviews en diepte-interviews kunnen we

receptie aan productie koppelen. Door deze inzichten van het publiek enerzijds en productionele

experts anderzijds aan elkaar te linken, trachten we een zo volledig mogelijk beeld te krijgen over de

kijkmotieven voor ‘Het leven zoals het is’. In de volgende paragraaf leggen we uit wat focusgroep

interviews en diepte-interviews precies zijn.

47

4.2.1. Focusgroep interviews

‘As a form of qualitative research, focus groups are basically group interviews, although not in the

sense of an alternation between the researcher’s questions and the research participants’ responses.

Instead, the reliance is on interaction within the group, based on topics that are supplied by the

researcher, who typically takes the role of moderator’ (Morgan, 1997, p.2).

Focusgroepen verwijzen naar een voor een onderzoek gecreëerde gesprekssituatie, waaraan

meerdere personen deelnemen (Wester, 2006, p. 541). Ze vinden hun ontstaan in het domein van de

marketing, maar tegenwoordig zijn ze ook in de sociale wetenschappen bruikbaar geworden. In de

marketingsector kan men in groep opinies uitwisselen over nieuwe producten, in de sociale context

kunnen ze gebruikt worden om een bepaald verschijnsel - zoals in ons geval ‘Het leven zoals het is’ -

te bestuderen (Morgan, 1997, p.4). Focusgroepen worden vaak gebruikt bij vraagstukken over hoe

mediagebruikers verschillen in de betekenissen die zij toekennen aan media-inhoud. Doordat er

binnen het communicatiewetenschappelijk onderzoek een steeds groeiende belangstelling is voor

ontvangersactiviteiten en betekenisverleningsprocessen, worden focusgroep interviews sinds de

laatste decennia als een volwaardige en op zichzelf staande onderzoeksmethode beschouwd

(Wester, 2006, pp.543-546).

Voor ons onderzoek lijken focusgroep interviews een juiste keuze. Participanten kunnen over een

bepaald opgelegd thema discussiëren en de onderzoeker modereert het debat zodanig dat interactie

gegarandeerd is. We kiezen bewust niet voor grootschalige kwantitatieve surveys. Bij het afnemen

van enquêtes bestaat immers de kans dat er onderliggende motieven uit het oog verloren gaan of

dat de respondent het beu is en niet meer nadenkt bij wat hij antwoordt (Lesthaeghe, 1993, p.68).

Via gestandaardiseerde vragenlijsten kan men geen diepgaande vragen stellen. Er is geen plaats voor

nuance. Deze nadelen kunnen we vermijden door gebruik te maken van het kwalitatieve focusgroep

interview. Met behulp van allerlei interviewtechnieken kan men doorstoten tot de ‘diepere’ lagen

van motivaties (Lesthaeghe, 1993, p.28). Het is een sociale methode waarbij de groepsdynamiek leidt

tot een toename van de creativiteit (Greenbaum, 2000, p.12). Via focusgroep interviews kunnen we

dieperliggende opinies te weten komen én kunnen we eveneens een groot aantal respondenten

bereiken. Door de actieve discussie en interactie tussen de groepsleden, kunnen motivaties naar

boven komen waarvan de onderzoeker nog geen weet had. Via focusgroep interviews kunnen we

begrijpen waarom mensen naar ‘Het leven zoals het is’ kijken (Casey & Krueger, 2000, pp.4-5 en

Lesthaeghe, 1993, p.31).

48

Zoals de naam het reeds aangeeft, vinden focusgroep interviews in groep plaats. Hierbij is het niet

noodzakelijk dat de groepsleden elkaar kennen. Focusgroepen bestaan gewoonlijk uit zes à acht

deelnemers en een moderator en co-moderator. De moderator focust op een bepaalde topic of

enkele subtopics waarover in kleine groepen moet worden gediscussieerd. Hij of zij zorgt ervoor dat

het gesprek in de richting van de onderzoeksvragen geduwd wordt. Hij moet durven onderbreken

wanneer men van het onderwerp afwijkt en op elk moment zijn neutraliteit en objectiviteit bewaren.

De co-moderator let vooral op de non-verbale communicatie van de respondenten en zal de

belangrijkste bevindingen noteren.

Een nadeel is dat focusgroep interviews onnatuurlijk zijn. Participanten worden in een veeleer

kunstmatige omgeving gedwongen om deel te nemen aan de discussie (Casey & Krueger, 2000, p.32).

Het is belangrijk dat we met dit nadeel rekening houden en de interviews op een zo natuurlijk

mogelijke manier laten plaatsvinden. We hebben de focusgroepen daarom in de huiskamer laten

plaatsvinden. Door het huiselijke decor hebben we de stress bij de respondenten tot een minimum

trachten te herleiden. Bovendien moeten we bij focusgroep interviews rekening houden met de

sociale wenselijkheid bij het geven van antwoorden. Geïnterviewden zijn dikwijls geneigd om te

antwoorden in functie van de maatschappelijke normen. Aangezien de docusoap een topic is

waarover weinig taboe heerst, veronderstellen we dat het nadeel van sociale wenselijkheid echter

beperkt zal blijven. Uiteraard is het essentieel dat de moderator de groepsdiscussie coördineert. Het

is altijd mogelijk dat mensen eerder terughoudend zijn in het geven van een eigen mening of dat

men de focus van het gesprek verliest. Hierbij is het de taak van de moderator om ervoor te zorgen

dat de participatiegraad bij elke deelnemer ongeveer dezelfde is. Doordat focusgroep interviews in

groep plaatsvinden is het moeilijk om op individueel niveau details te weten te komen. Mede

daardoor hebben we ervoor gekozen om naast focusgroep interviews ook diepte-interviews uit te

voeren.

4.2.2. Diepte-interviews

Het afnemen van interviews is een veelgebruikte methode in kwalitatief onderzoek. Volgens

Lesthaeghe (1993, p.28) is het diepte-interview een techniek voor exploratief onderzoek waarbij

noch de formulering, noch de volgorde van de vragen vooraf is vastgelegd. Bij een diepte-interview

laat men de respondent zoveel mogelijk uitspreken. Het voordeel van deze methode is de diepgang

die erin kan gebracht worden. Vragen en antwoorden kunnen genuanceerd worden en de

geïnterviewde kan zelf creatief zijn en zaken toevoegen. Het grote voordeel is de mogelijkheid om

49

door te vragen waardoor achterliggende opinies, betekenissen, bedoelingen en motivaties kunnen

naar boven komen (Lesthaeghe, 1993, p.27).

Een nadeel van diepte-interviews is echter dat de vraagsteller de geïnterviewde te veel gaat sturen in

zijn of haar antwoorden. Lesthaeghe (1993, p.28) spreekt in dit geval over ‘leidende vraagstelling’.

Het is belangrijk dat de vraagsteller zich kan verplaatsen in de wereld van de respondent. Hij moet

zijn ‘eigen waarheid’ achter zich kunnen laten en de mening van de respondent respecteren (Wester,

2006, p.517).

Samengevat lijken focusgroepen en diepte-interviews ons de geschikte methode om op zoek te gaan

naar de kijkmotieven voor ‘Het leven zoals het is’. Ze bieden een adequate methode om te

achterhalen waarom mensen iets doen. Ze laten ons toe om beslissingsprocessen, gedachten,

redeneringen en motivaties van de anderen te achterhalen (Casey & Krueger, 2000, p.34).

4.2.3. Representativiteit

Door de doelgerichte selectie van respondenten, kunnen we ons vragen stellen bij de

representativiteit van de steekproef. Focusgroep interviews en diepte-interviews zijn niet

representatief voor de hele populatie. Via interviews is het onmogelijk om statistisch representatieve

uitspraken te doen. Aangezien we slechts een zeer beperkt aantal respondenten bevragen, kunnen

we hun mening onmogelijk gelijkstellen aan die van de hele populatie. Men mag echter de kwaliteit

van een bevragingsmethode niet enkel meten op basis van het criterium representativiteit. Binnen

kwalitatief onderzoek is representativiteit immers minder van belang. Resultaten van interviews zijn

meningen en motivaties die niet geldig zijn voor iedereen, maar waarvan het wel waardevol is om te

weten dat ze er zijn. Men wil gevallen onderzoeken die representatief zijn voor een bepaald

verschijnsel, en niet zozeer voor de hele populatie (Wester, 2006, p.512).

4.3. Onderzoeksobjecten

Het afbakenen van de onderzoekspopulatie is afhankelijk van de onderzoeksmethode. Bij

kwantitatief onderzoek maakt men gebruik van ‘random sampling’. Dit betekent dat de

respondenten door toeval worden gekozen. Bij kwalitatief onderzoek is de selectie van respondenten

doelgericht. Niet toeval, maar een bewuste keuze stuurt het selecteren van respondenten. De keuze

van de doelgroep is gebonden aan inhoudelijke en praktische overwegingen. De onderzoeker gaat op

50

zoek naar specifieke kenmerken die in de literatuur belangrijk bleken te zijn. Men spreekt hier over

‘theoretical’ of ‘purposive sampling’ (Wester et al., 2006, p.510).

Voor het onderzoek maken we gebruik van twee kwalitatieve methodes, die elk een eigen doelgroep

eisen. Terwijl we door middel van focusgroep interviews de kijkmotieven bij de kijker zelf willen

achterhalen, willen we via diepte-interviews te weten komen welke kijkmotieven de producers en

redacteurs zélf vooropstellen.

4.3.1. Focusgroep interviews

Voor de focusgroep interviews hebben we ervoor gekozen om ‘Het leven zoals het is’-kijkers tussen

20 en 30 jaar te bestuderen. VRT-studies naar publiekssamenstellingen hebben aangetoond dat de

leeftijdscategorie 65+ het meest naar ‘Het leven zoals het is’ kijkt (zie bijlage 1). Voor het onderzoek

hebben we er echter voor gekozen om respondenten tussen 20 en 30 jaar te selecteren. Het lijkt ons

het meest haalbaar om respondenten te vinden uit dezelfde leeftijdscategorie als de onderzoeker.

We veronderstellen dat zij snel te overtuigen zijn om deel te nemen aan een focusgroep interview.

Bovendien komt de keuze voor deze doelgroep ook voort uit interesse voor het mediagebruik van

leeftijdsgenoten. Naast het criterium leeftijd, hebben we respondenten tevens geselecteerd op basis

van kijkgedrag. Personen die nog nooit naar ‘Het leven zoals het is’ hadden gekeken, kwamen niet in

aanmerking. We hebben vier focusgroep interviews afgenomen waarop telkens zes respondenten

aanwezig waren. In totaal hebben we dus 24 ‘Het leven zoals het is’-kijkers kunnen bereiken. We

hebben hen gecontacteerd via de sneeuwbalmethode (‘snowball sampling’). Dit wil zeggen dat men

via enkele sleutelpersonen een netwerk van potentiële respondenten opbouwt waaruit de

onderzoeker kan selecteren (Jensen, 2002, p.239). We hebben eerst vrienden, familie en kennissen

uit de juiste leeftijdscategorie gecontacteerd met de vraag of ze af en toe naar ‘Het leven zoals het is’

kijken. Vervolgens hebben we aan die persoon ook gevraagd of hij of zij leeftijdsgenoten kent die ook

kijken. De respondenten werden per e-mail of via Facebook gecontacteerd. Bij de analyse van de

focusgroep interviews zullen we rekening houden met de variabele gender. We zullen trachten te

achterhalen of gender een rol speelt bij de kijkmotivatie voor ‘Het leven zoals het is’. We hebben

ernaar gestreefd om bij de respondenten een min of meer gelijke verdeling van mannen en vrouwen

te bekomen. Uiteindelijk hebben we tien mannelijke en veertien vrouwelijke respondenten

gevonden, wat de verdeling op 40/60 brengt:

51

Grafiek 4.1: Verdeling geslacht respondenten

Bij de start van elk focusgroep interview hebben we de respondenten een socio-demografische

vragenlijst laten aanvullen (zie bijlage 4). Hieronder geven we een beschrijving van de respondenten

weer.

Vraag 2 t.e.m. 8

Focusgroep 1

X₁: man, 26 jaar, hoger onderwijs, bediende/ambtenaar, alleenstaand, kijkt gemiddeld 0-1 uur tv per

dag, favoriete zender is Eén.

X₂: man, 23 jaar, hoger onderwijs, bediende/ambtenaar, inwonend bij ouders/familie, kijkt

gemiddeld 1-2 uur tv per dag, favoriete zender is Eén.

X₃: vrouw, 23 jaar, universitair onderwijs, bediende/ambtenaar, inwonend bij ouders/familie, kijkt

gemiddeld 2-3 uur tv per dag, favoriete zender is Eén.

X₄: vrouw, 22 jaar, universitair onderwijs, studente, inwonend bij ouders/familie, kijkt gemiddeld 1-2

uur tv per dag, favoriete zender is Eén.

X₅: vrouw, 22 jaar, universitair onderwijs, bediende/ambtenaar, inwonend bij ouders/familie, kijkt

gemiddeld 0-1 uur tv per dag, favoriete zender is Eén.

X₆: vrouw, 25 jaar, universitair onderwijs, bediende/ambtenaar, inwonend bij ouders/familie, kijkt

gemiddeld 1-2 uur tv per dag, favoriete zender is Eén.

0

2

4

6

8

10

12

14

16

Mannen Vrouwen

Aa

nta

l re

spo

nd

en

ten

Geslacht

52

Focusgroep 2

X₁: vrouw, 21 jaar, middelbaar onderwijs, studente, inwonend bij ouders/familie, kijkt gemiddeld 3-4

uur tv per dag, favoriete zender is Eén.

X₂: vrouw, 21 jaar, universitair onderwijs, studente, inwonend bij ouders/familie, kijkt gemiddeld 1-2

uur tv per dag, favoriete zender is Eén.

X₃: vrouw, 21 jaar, universitair onderwijs, studente, inwonend bij ouders/familie, kijkt gemiddeld 0-1

uur tv per dag, favoriete zender is Eén.

X₄: vrouw, 21 jaar, middelbaar onderwijs, studente, inwonend bij ouders/familie, kijkt gemiddeld 1-2

uur tv per dag, favoriete zender is Eén.

X₅: man, 21 jaar, middelbaar onderwijs, student, inwonend bij ouders/familie, kijkt gemiddeld 2-3 uur

tv per dag, favoriete zenders zijn Eén en VT4.

X₆: vrouw, 21 jaar, middelbaar onderwijs, studente, inwonend bij ouders/familie, kijkt gemiddeld 4

uur of langer tv per dag, favoriete zenders zijn VTM en VT4.

Focusgroep 3

X₁: man, 28 jaar, hoger onderwijs, bediende/ambtenaar, alleenstaand, kijkt gemiddeld 3-4 uur tv per

dag, favoriete zenders zijn Eén en Canvas.

X₂: vrouw, 22 jaar, universitair onderwijs, studente, inwonend bij ouders/familie, kijkt gemiddeld 0-1

uur tv per dag, favoriete zenders zijn Eén en VT4.

X₃: man, 21 jaar, hoger onderwijs, student, inwonend bij ouders/familie, kijkt gemiddeld 3-4 uur tv

per dag, favoriete zenders zijn Eén, 2BE en VT4.

X₄: man, 21 jaar, universitair onderwijs, student, inwonend bij ouders/familie, kijkt gemiddeld 0-1

uur tv per dag, favoriete zenders zijn Eén en Canvas.

X₅: vrouw, 22 jaar, middelbaar onderwijs, studente, inwonend bij ouders/familie, kijkt gemiddeld 1-2

uur tv per dag, favoriete zenders zijn Eén en Canvas.

X₆: vrouw, 23 jaar, universitair onderwijs, studente, inwonend bij ouders/familie, kijkt gemiddeld 0-1

uur tv per dag, favoriete zenders zijn Eén, 2BE en VIJFtv.

53

Focusgroep 4

X₁: man, 21 jaar, middelbaar onderwijs, zelfstandige/vrij beroep, inwonend bij ouders/familie, kijkt

gemiddeld 1-2 uur tv per dag, favoriete zenders zijn Eén en VT4.

X₂: vrouw, 22 jaar, universitair onderwijs, bediende/ambtenaar, inwonend bij ouders/familie, kijkt

gemiddeld 1-2 uur tv per dag, favoriete zenders is Eén.

X₃: man, 26 jaar, universitair onderwijs, bediende/ambtenaar, inwonend bij ouders/familie, kijkt

gemiddeld 0-1 uur tv per dag, favoriete zender is Canvas.

X₄: vrouw, 21 jaar, hoger onderwijs, studente, inwonend bij ouders/familie, kijkt gemiddeld 2-3 uur

tv per dag, favoriete zender is Eén.

X₅: man, 24 jaar, hoger onderwijs, bediende/ambtenaar, inwonend bij ouders/familie, kijkt

gemiddeld 1-2 uur tv per dag, favoriete zenders zijn Eén, Canvas en Acht.

X₆: man, 27 jaar, universitair onderwijs, kaderlid, inwonend bij ouders/familie, kijkt gemiddeld 1-2

uur tv per dag, favoriete zenders zijn Eén en Canvas.

We hebben bovenstaande resultaten ook per focusgroep in tabellen verwerkt. Ze zijn terug te vinden

in bijlage 5.

Vraag 7 t.e.m. 9

Bij vraag 7, 8 en 9 van de socio-demografische vragenlijst hebben we gepolst naar het

televisiegebruik van de respondenten. We hebben de resultaten in onderstaande grafieken verwerkt.

54

Grafiek 4.2: Vraag 7: Aantal uren tv per dag

Grafiek 4.3: Vraag 8: Favoriete zenders

0

1

2

3

4

5

6

7

0 – 1 uur 1 – 2 uur 2 – 3 uur 3 – 4 uur 4 uur of

langer

Aa

nta

l p

ers

on

en

Aantal uren tv per dag

Vraag 7

man

vrouw

0

2

4

6

8

10

12

14

Aa

nta

l p

ers

on

en

Favoriete zenders

Vraag 8

man

vrouw

55

mannen vrouwen

1 De Allerslimste Mens Ter Wereld De Allerslimste Mens Ter Wereld

2 Van Vlees en Bloed Thuis

3 Top Gear Dubbelleven

4 De Pappenheimers Friends

5 How I Met Your Mother Temptation Island, Basta, De Ronde, De

Mol

Tabel 4.1: Vraag 9: Top-5 favoriete tv-programma’s

4.3.2. Diepte-interviews

Voor de diepte-interviews zijn we op zoek gegaan naar autoriteiten met jarenlange ervaring. We

hebben contact opgenomen met zowel regisseurs, producers als reporters van de verschillende

varianten van ‘Het leven zoals het is’. Uiteindelijk hebben we drie diepte-interviews afgenomen,

waarbij de expert vertelt welke kijkmotieven bij het maken van het programma onontbeerlijk zijn.

Een eerste interview vond plaats met Koen Berckmans. Hij is de pionier en producer van de talloze

reeksen van ‘Het leven zoals het is’. Nu verzorgt hij de eindregie voor Eén. Het tweede interview was

met Christophe Brackx. Hij werkt nu als creatief directeur voor Kanakna, maar heeft bij Sputnik ‘Het

leven zoals het is: De Vissershaven’ geproducet. De laatste geïnterviewde was William Laenen. Hij

was eindredacteur en reporter van ‘Het leven zoals het is: De Zoo, OCMW en De luchthaven’. Nu

werkt hij als journalist op de nieuwsdienst van de VRT.

4.4. Onderzoeksinstrument

Het onderzoeksinstrument bij diepte-interviews en focusgroep interviews is een topiclijst. We

kunnen de topiclijst beschouwen als een soort interviewleidraad. Hij fungeert als leidraad en

geheugensteun voor diegene die interviewt. De topiclijst krijgt pas in de loop van het onderzoek zijn

definitieve vorm. Een topiclijst is nooit exhaustief. De formulering en de volgorde van de

gesprekstopics kunnen voor elk interview variëren. In een kwalitatief onderzoek is het belangrijk dat

de respondent zijn of haar opvattingen uitvoerig naar voren kan brengen. De interviews vinden

plaats in de vorm van een open vraaggesprek. Hierdoor kan de onderzoeker nieuwe inzichten en

56

opvattingen te weten komen. (Wester et al., 2006, pp.510-514). Via een actieve discussie hopen we

naast de vooropgelegde kijkmotieven, tevens inzicht te krijgen in andere motivaties die aanzetten tot

kijken naar ‘Het leven zoals het is’. De topiclijsten voor de focusgroep interviews en de diepte-

interviews bevinden zich in bijlage (zie bijlage 6 en 7).

Naast de topiclijst, hebben we tijdens de focusgroep-interviews ook gebruik gemaakt van twee

videofragmenten. Het eerste fragment komt uit de reeks ‘Het leven zoals het is: De Vissershaven’. De

co-moderator toont het bij het begin van het gesprek. Het fragment duurt een tiental minuten. Op

die manier willen we de respondenten meteen vertrouwd maken met het gespreksonderwerp. Het

tweede fragment komt uit ‘Het leven zoals het is: De Zoo’. Het wordt ongeveer in het midden van het

gesprek getoond en duurt twee minuten. We hebben bij elke focusgroep steeds dezelfde fragmenten

getoond. Op die manier is er geen verwarring mogelijk en wordt de betrouwbaarheid van het

onderzoek verhoogd.

4.5. Onderzoeksanalyse

Zowel de diepte-interviews als de focusgroep interviews worden opgenomen met een dictafoon. Op

die manier kunnen we het ruwe gespreksmateriaal letterlijk en integraal uittypen in een transcript.

Dit betekent dat de interviews in spreektaal zijn uitgeschreven en niet in schrijftaal. Kwalitatieve

analyse is een zeer complex proces. Bij het analyseren van het interviewmateriaal worden de tot

transcripten bewerkte gesprekken (zie bijlage 8 en 9) gelezen en geïnterpreteerd. Het interview-

materiaal moet worden gelezen vanuit de onderzoeksvraag die we hebben gesteld. Per topic zullen

we de belangrijkste bevindingen en tendenzen bespreken. Dit doen we door het gespreksmateriaal

te categoriseren per besproken topic. Dit proces wordt ‘coderen’ genoemd (Jensen, 2002, p.246).

Zodoende trachten we te achterhalen welk kijkmotieven het meest dominant zijn en kunnen we een

allesomvattende conclusie formuleren (Wester, 2006, p.519).

4.6. Samenvatting

In dit hoofdstuk hebben we de methodologie van ons onderzoek toegelicht. We zijn dieper ingegaan

op de onderzoeksvraag, de onderzoeksmethode, de onderzoeksobjecten, de onderzoeks-

instrumenten en ten slotte de onderzoeksanalyse.

In het volgende hoofdstuk zullen we de resultaten uit het onderzoek bespreken en analyseren.

57

5. Resultaten en bevindingen

Bij de analyse van het kwalitatief empirisch onderzoek zullen we de focusgroep interviews en de

diepte-interviews aanvankelijk elk apart bespreken en analyseren. Hierdoor krijgen we een duidelijk

beeld over welke kijkmotieven voor welke doelgroep de belangrijkste zijn. Bij de focusgroep

interviews gaan we analyseren waarom de kijker naar ‘Het leven zoals het is’ kijkt en bij de diepte-

interviews trachten we te achterhalen waarom producers en redacteurs denken dat het publiek kijkt.

Nadien zullen we een vergelijking maken tussen de resultaten uit de focusgroep interviews en die uit

de diepte-interviews. Bij de analyse zullen we steeds verwijzen naar het theoretisch kader (cf. infra)

van dit werk. Via dit kwalitatief onderzoek willen we immers toetsen of de bevindingen uit de

literatuurstudie van toepassing zijn op een docusoap zoals ‘Het leven zoals het is’.

5.1. Resultaten en bevindingen focusgroep interviews

Bij de analyse van de focusgroep interviews zullen we te werk gaan per topic. Per topic zullen we de

antwoorden doorheen de verschillende focusgroep interviews samen zetten. Door het voortdurend

en herhaaldelijk lezen en interpreteren van de antwoorden, zullen we zo per topic de belangrijkste

tendenzen kunnen destilleren. Hierbij zullen we ook rekening houden met de variabele gender en

geregeld terugkoppelen naar het theoretisch kader van dit werk. Bij de analyse zullen we de

bevindingen soms staven of eventueel in vraag stellen door (tegen)quotes van respondenten te

implementeren. Om de quotes te situeren, plaatsen we er volgende bronvermelding bij: (FG₁, X₁, M,

25 jaar). Dat betekent dat desbetreffende quote tijdens de eerste focusgroep werd vermeld, door

respondent X₁, een man van 25 jaar.

5.1.1. Het kennen van docusoaps

Het eerste topic van de focusgroep interviews was een algemene, inleidende vraag waarbij we

peilden naar de kennis over docusoaps onder onze respondenten. Hierbij vroegen we hen ook om

voorbeelden van docusoaps te geven. Zodoende wilden we te weten komen of de docusoap een

gekend genre was bij adolescenten tussen 20 en 30 jaar.

58

Algemene bevindingen

Uit de vier focusgroep interviews is gebleken dat alle respondenten (24) het subgenre docusoap

kennen. Elke respondent heeft ten minste één voorbeeld van een docusoap gegeven. Bij de

mannelijke respondenten werd ‘Het leven zoals het is: De Luchthaven’ (Eén) het meest vermeld. Bij

de vrouwelijke respondenten kwam ‘Tienermoeders’ (VT4) het meest aan bod. Onderstaande tabel

geeft de top drie van de meest vernoemde docusoaps weer op basis van de variabele gender. We

merken op dat de mannelijke en vrouwelijke respondenten ongeveer dezelfde docusoaps kennen.

‘Tienermoeders’, ‘Het leven zoals het is: De Luchthaven’ en ‘Dieren in nesten’ komen in de top drie

van beiden voor. Enkel bij ‘Het leven zoals het is: Kinderziekenhuis’ en ‘Het leven zoals het is: De Zoo’

is er een duidelijk verschil tussen man en vrouw. Daar waar vier vrouwelijke respondenten

‘Kinderziekenhuis’ en ‘De Zoo’ vermeldden, heeft geen enkele mannelijke respondent deze

docusoaps als voorbeeld aangehaald. Voorbeelden van docusoaps die slechts door één of twee

respondenten vermeld werden, zijn ‘De Hondenschool’ (Eén), ‘Het leven zoals het is: De Vissershaven’

(Eén), ‘Het leven zoals het is: De Marollen’ (Eén), ‘Patrouille’ (VT4) en ‘De bevalling’ (VT4).

Tabel 5.1: Top drie van meest vernoemde docusoaps

Uit de antwoorden op de vraag of men docusoaps kent, kunnen we bovendien afleiden dat sommige

respondenten niet goed weten wat een docusoap precies is. We maken dit duidelijk aan de hand van

een aantal quotes:

‘Maar ‘Man bijt hond’, hoort dat daar ook eigenlijk bij? Als dat zo over mensen gaat?’ (G₃, X₆,

V, 23 jaar)

‘Wat is juist een docusoap? Is dat hetzelfde als reality-tv?’ (G₄, X₂, V, 22 jaar)

‘Is ‘De Pfaffs’ dan ook een docusoap?’ (G₃, X₄, M, 21 jaar)

mannelijke respondenten vrouwelijke respondenten

1 Het leven zoals het is: De Luchthaven (6) Tienermoeders (7)

2 Tienermoeders (4)

Het leven zoals het is: De Luchthaven , Het

leven zoals het is: Kinderziekenhuis, Het

leven zoals het is: De Zoo (4)

3Dieren in nesten, Man bijt hond, De Pfaffs

(3)

De Pfaffs, Dieren in nesten, De School van

Lukaku, Vinger aan de poot (3)

59

Vorige quotes illustreren de onduidelijkheid die heerst bij de respondenten over het subgenre

docusoap. In het volgende topic zullen we dieper ingaan op de kenmerken van de docusoap.

Conclusie

Wat het eerste topic betreft kunnen we besluiten dat alle respondenten docusoaps kennen. De

meest vermelde docusoaps zijn ‘Tienermoeders’ en ‘Het leven zoals het is: De Luchthaven’. We

merken op dat die twee docusoaps zowel bij mannen als bij vrouwen het meest gekend zijn. Ook bij

de andere genoemde docusoaps is het verschil tussen man en vrouw verwaarloosbaar. Enkel bij ‘Het

leven zoals het is: De Zoo’ en ‘Het leven zoals het is: Kinderziekenhuis’ is de verdeling tussen man en

vrouw opvallend.

5.1.2. De kenmerken van docusoaps

We hebben reeds aangehaald dat er bij de respondenten onduidelijkheid heerst over hoe ze een

docusoap kunnen definiëren. Daarom leek het ons interessant en noodzakelijk om na te gaan wat

volgens hen de kenmerken van een docusoap zijn.

Algemene bevindingen

a) De gewone man in zijn alledaagse omgeving

Als eerste kenmerk vinden de respondenten (24) dat docusoaps de gewone man in de straat in beeld

trachten te brengen. Ze stellen dat docusoaps mensen in hun dagelijkse omgeving volgen. Ze zijn, als

het ware, uit het leven gegrepen en spelen zich af in de natuurlijke biotoop van mensen. Hierbij

aansluitend vinden de meeste respondenten dat een docusoap een bepaalde levensstijl wil tonen.

Het valt hen op dat er vaak een bepaald beroep of een specifieke gemeenschap in beeld wordt

gebracht, zoals ‘Kinderziekenhuis’ of ‘De Marollen’. Op die manier biedt een docusoap hen een blik

achter de schermen. Het toont hoe het eraan toe gaat in een bepaalde job. Wanneer we de

terugkoppeling maken met het theoretisch kader, merken we dat dit in overeenstemming is met de

literatuur. Kilborn (2000, p. 112) stelt namelijk dat docusoaps tonen hoe ‘ordinary folk’ zich binnen

zijn natuurlijke omgeving gedraagt. De respondenten sluiten zich ook aan bij de indeling van Mikos

(2004, pp.96-97). Volgens deze auteur bestaan er drie soorten docusoaps. De eerste soort focust op

60

een specifieke locatie zoals een ziekenhuis of een luchthaven. Het tweede type focust op een

specifieke persoon of karakter zoals politiemannen of cheerleaders. De laatste soort docusoaps

focust op specifieke thema’s zoals het krijgen van een baby of het bouwen van een huis.

b) ‘Docu’ of ‘soap’?

Als tweede kenmerk beschouwen de respondenten docusoaps als een mix van twee genres, namelijk

de documentaire en de soap. Toch is deze combinatie van ‘docu’ en ‘soap’ niet voor iedereen even

evenwichtig. Daar waar sommige respondenten de klemtoon op het docu-gehalte van docusoaps

leggen, vinden andere respondenten veeleer het soap-gehalte doorslaggevend. Uit de focusgroep

interviews is gebleken dat de meeste respondenten het gebruik van soaptechnieken zeer

kenmerkend vinden. Hoewel sommigen pretenderen dat docusoaps over een bepaalde informatieve

waarde beschikken, beschouwen ze een docusoap toch eerder als een soap dan als een

documentaire. De meeste respondenten zien de docusoap als een verhaal waarin personages die

telkens terugkomen de hoofdrol spelen. Voor hen staan de personages centraal. Voor de

respondenten omvat een docusoap bovendien niet één verhaal, maar meerdere verhaallijnen die

elkaar afwisselen. Het gaat niet om één dezelfde persoon, maar verschillende personages wisselen

elkaar af. Onderstaande quotes illustreren dit:

Ja, ze volgen telkens dezelfde mensen. ’t Zijn dezelfde personages die altijd terugkomen. Je

volgt het als een soap’ (G₁, X₂, M, 23 jaar).

‘Een documentaire waarin personen de hoofdrol spelen’ (G₄, X₃, M, 26 jaar).

Toch verwijzen heel wat respondenten ook naar de realiteitsclaim van docusoaps. Het

realiteitsgehalte van docusoaps bracht heel wat discussie op gang. Daar waar sommigen overtuigd

zijn dat de beelden die ze te zien krijgen, echt zijn, stellen anderen de authenticiteit van docusoaps in

vraag. Het valt ons op dat de mannelijke en vrouwelijke respondenten binnen deze discussie een

ander standpunt innemen. Een aantal mannelijke respondenten betwijfelen de echtheid van

docusoap. Volgens hen geven ze geen representatief beeld en manipuleren ze de werkelijkheid. Ze

hebben een vermoeden dat bepaalde verhaallijnen - of althans fragmenten ervan – in scène zijn

gezet. Alle vrouwelijke respondenten daarentegen zijn overtuigd dat docusoaps het échte leven in

beeld brengen. Volgens hen wordt er niet gestuurd of gemanipuleerd. Onderstaand gesprek

illustreert deze discussie. De respondenten debatteren over het al dan niet manipuleren in ‘Het leven

zoals het is’:

‘En zo weinig mogelijk manipulatie door de redactie’ (G₃, X₂, V, 22 jaar).

61

‘Ja’ (G₃, X₆, V, 23 jaar).

‘Ja, dat laatste weet ik niet zo goed. Volgens mij gebeurt dat toch nog veel’ (G₃, X₁, M, 28

jaar).

‘Ja, dat gesprek met die leraar zal ook wel geforceerd zijn’ (cf. fragment) (G₃, X₄, M, 21 jaar).

‘Ja en dan bij dat normaler gezin. Die man zit daar duidelijk ‘tegen zijn goesting’ en dan die

vrouw zo geforceerd vragen zitten te stellen. Dat was toch duidelijk gemanipuleerd hé’ (G₃, X₁,

M, 28 jaar).

Binnen de discussie of docusoaps al dan niet gemanipuleerd zijn, verwezen vele respondenten ook

naar het genre reality-tv. Alle respondenten beschouwen de docusoap als een subgenre van het

overkoepelende reality-tv. Toch vinden ze reality-tv meer gestuurd dan docusoaps. Reality-tv houdt

volgens hen meestal een soort spelvorm of competitie in, waardoor het aan een scenario onderhevig

is.

Wanneer we terugkeren naar de literatuur, stellen we vast dat meerdere auteurs de docusoap als

een samensmelting van twee genres beschouwen. Kilborn (2000, p. 112) en Cathode (1998, p. 35)

stellen dat de docusoap een combinatie is van de klassieke, observationele documentaire en de

traditionele soap. Ook Hill (2005, p. 27) stelt dat docusoaps de fictieve technieken van de soap in het

documentairegenre injecteren. Het soapgehalte uit zich onder meer in het feit dat men de nadruk

legt op personages, subjectiviteit en interpersoonlijke relaties (Kilborn, 2003, p. 102). Zoals de

respondenten opmerken, zijn docusoaps ‘character-centred’. Wat het docu-gehalte van docusoaps

betreft, treden - net zoals de respondenten - ook academici in discussie. Sommige auteurs

beschouwen docusoaps als registrerende reality-tv waarbij de camera als een ‘fly on the wall’ het

alledaagse leven van gewone mensen registreert. Tegenstanders beweren dan weer dat docusoaps

niet objectief zijn en er sprake is van samenspanning tussen de programmamakers en de

hoofdfiguren. Bovendien beweren ze dat mensen zich onvermijdelijk anders gedragen wanneer ze

weten dat ze gefilmd worden (Biltereyst et al., 2000, pp. 41-42).

c) Een waardig genre?

Enkele mannelijke respondenten staan heel negatief tegenover het genre docusoap. Zij beschouwen

docusoaps als uitlachtelevisie. Ze zijn ervan overtuigd dat de programmakers er opvallende,

kleurrijke en marginale figuren uitkiezen, opdat de kijkers er zouden mee lachen. De meerderheid

van de respondenten is het hier echter niet mee eens en menen dat docusoaps de mensen in hun

62

waardigheid laten. Ze zijn ervan overtuigd dat wanneer de programmamakers marginale figuren

tonen, ze dat enkel en alleen doen omdat het milieu waarin ze leven nu eenmaal marginaal is (cf.

‘Het leven zoals het is: De Marollen’).

We hebben in deze paragraaf reeds meermaals verwezen naar het theoretisch kader van dit werk.

Hierbij stellen we vast dat de uitspraken van de respondenten doorgaans in overeenstemming zijn

met de literatuur. Toch zijn er een aantal kenmerken die nauwelijks of helemaal niet door de

respondenten werden vermeld. Enkele respondenten stelden vast dat docusoaps ‘character-centred’

zijn, maar in de literatuur diept men dat kenmerk dieper uit. Academici zijn er namelijk van overtuigd

dat door de nadruk op de personages te leggen, de herkenbaarheid van en de identificatie met de

personages zeer typische kenmerken van de docusoap zijn.

Conclusie

We kunnen besluiten dat de respondenten de docusoaps beschouwen als een genre waarbij men het

alledaagse leven van de gewone man in beeld tracht te brengen. Volgens hen volgt de docusoap een

bepaald persoon in zijn natuurlijke omgeving. De respondenten voegen hieraan toe dat ze de

docusoap aanzien als een combinatie van ‘docu’ en ‘soap’. Hierbij vinden sommigen dat de docusoap

naar het documentairegenre helt, terwijl anderen de docusoap veeleer als een fictief genre bekijken.

Vooral de vraag of docusoaps al dan niet gemanipuleerd zijn, kent voor- en tegenstanders. We

stellen vast dat voornamelijk mannelijke respondenten de authenticiteit en de waardigheid van

docusoaps sterk in vraag stellen.

5.1.3. Het kijken naar docusoaps en meer bepaald ‘Het leven zoals het is’

Nadat we eerst gepeild hebben naar het kennen van docusoaps en het kunnen definiëren van het

genre, willen we achterhalen of de docusoap een veel bekeken televisiegenre is. Aan de hand van dit

derde topic trachten we een beeld te krijgen over het kijkgedrag van docusoaps. Hierbij vragen we

ook specifiek naar het kijkgedrag van ‘Het leven zoals het is’.

Algemene bevindingen

Uit de focusgroep interviews kunnen we vaststellen dat alle respondenten al meermaals naar

docusoaps gekeken hebben. Aangezien het hedendaagse televisieaanbod grotendeels uit docusoaps

63

bestaat, vinden de respondenten het bijna onvermijdelijk om niet naar docusoaps te kijken.

Daardoor menen ze vaak naar docusoaps te kijken, simpelweg omdat er ’s avonds zeer vaak

docusoaps uitgezonden worden. Het is in het algemeen niet het soort televisie dat ze opnemen of

waarvoor ze thuisblijven. Sommige respondenten beschouwen docusoaps meer als

achtergrondtelevisie tussen bepaalde programma’s door. Ze merken op dat docusoaps vaak tussen

succesvolle programma’s zoals ‘Thuis’ en ‘De Slimste Mens Ter Wereld’ of ‘De Laatste Show’

geprogrammeerd worden. Bij veel gezinnen blijft de televisie dan op de achtergrond aanstaan terwijl

ze intussen iets anders doen. Veel respondenten kijken ook naar docusoaps omdat een familielid of

huisgenoot kijkt:

‘In ons gezin staat dat vaak op. Mijn broers keken vaak naar ‘Zware jongens’ en dan keek ik

wel mee’ (G₂, X₁, V, 21 jaar).

‘Ja, als mijn vriend kijkt, kijk ik ook mee’ (G₂, X₃, V, 21 jaar).

Ondanks het feit dat veel docusoaps vaak onbewust en veeleer toevallig bekeken worden, zijn er

toch een aantal docusoaps waar de respondenten wél bewust naar kijken of gekeken hebben.

‘Vinger aan de poot’, ‘De School van Lukaku’, ‘Tienermoeders’ en de verschillende varianten van ‘Het

leven zoals het is’ werden of worden door veel respondenten bewust bekeken. Het valt ons op dat bij

zowel de mannelijke als de vrouwelijke respondenten ‘Het leven zoals het is: De Luchthaven’ en ‘Het

leven zoals het is: Kinderziekenhuis’ de meest bekeken docusoaps zijn. Ze wilden deze programma’s

echt volgen omdat ze wilden weten hoe het met bepaalde personages zou aflopen.

Conclusie

Bij het peilen naar het kijkgedrag van docusoaps kunnen we besluiten dat docusoaps een veel

bekeken televisiegenre is. Veel respondenten merken echter op dat ze vaak onwillekeurig naar

docusoaps kijken omdat een familielid of huisgenoot ernaar kijkt. Sommigen beschouwen docusoaps

als achtergrondtelevisie terwijl men iets anders doet. De respondenten ervaren een overaanbod in

de programmatie van docusoaps waardoor men soms bijna verplicht wordt om te kijken. Binnen dat

uitgebreid aanbod blijken er toch enkele docusoaps zeer succesvol te zijn. ‘Het leven zoals het is: De

Luchthaven’ en ‘Het leven zoals het is: De Zoo’ zijn docusoaps waarnaar zowel de mannelijke als de

vrouwelijke respondenten vaak gekeken hebben. Zodoende kunnen we vaststellen dat de

respondenten in het algemeen veel naar docusoaps kijken, maar dat deze keuze niet altijd even

doelbewust gemaakt wordt.

64

5.1.4. De kijkmotieven voor ‘Het leven zoals het is’

Met dit vierde topic komen we tot de essentie van dit wetenschappelijk werk. Uit de vorige paragraaf

is gebleken dat de verschillende varianten van ‘Het leven zoals het is’ zeer succesvol zijn. Bij het

peilen naar het kijkgedrag van docusoaps stelden we vast dat ‘Het leven zoals het is’ een veel

bekeken docusoap is. Zodoende lijkt het ons interessant om te onderzoeken waarom de

respondenten naar ‘Het leven zoals het is’ kijken. Wat zet hen aan om binnen het ruime

televisieaanbod voor ‘Het leven zoals het is’ te kiezen?

Algemene bevindingen

We hebben uit de focusgroep interviews vier kijkmotieven kunnen destilleren. We stellen vast dat

informatie, ontspanning, identificatie en voyeurisme het meest aan bod kwamen. Hieronder lichten

we deze kijkmotieven elk afzonderlijk toe.

a) Informatie

Bij het vragen naar waarom de respondenten naar ‘Het leven zoals het is’ kijken, leggen de

respondenten de nadruk op de informatieve waarde van een docusoap zoals ‘Het leven zoals het is’.

Zowel de mannelijke als de vrouwelijke respondenten kijken graag naar ‘Het leven zoals het is’ omdat

het hen een blik achter de schermen biedt. Het programma toont hen feiten en gebeurtenissen die

ze normaal niet te zien krijgen. Die informatieve waarde is voor hen bepalend bij de

programmakeuze. Hoewel zowel de mannelijke als de vrouwelijke respondenten de informatieve

waarde als een belangrijk kijkmotief beschouwen, merken we dat toch vooral de vrouwelijke

respondenten aan dit laatste veel belang hechten. Zij leggen nog meer de nadruk op de informatieve

waarde als kijkmotief voor ‘Het leven zoals het is’. Zij vinden het interessant om te zien hoe het er in

een bepaald bedrijf of in een bepaalde gemeenschap aan toe gaat. Voor hen is ‘Het leven zoals het is’

een format waaruit je iets kan leren. Je leert geen technische vaardigheden, maar je krijgt wel een

beter en genuanceerder beeld over een bepaalde levensstijl of beroep. Heel wat vrouwelijke

respondenten verwijzen hierbij naar ‘Het leven zoals het is: ‘De Vissershaven’. Ze zijn ervan overtuigd

dat deze reeks hen dingen heeft bijgebracht waarvan ze eerst niet op de hoogte waren. Ook ‘Het

leven zoals het is: De Luchthaven’ en ‘Het leven zoals het is: De Zoo’ tonen gebeurtenissen en

situaties die men doorgaans niet te zien krijgt. De mannelijke respondenten erkennen die

65

informatieve waarde, maar voor hen is die minder van belang. Onderstaand gesprek illustreert de

discussie tussen mannen en vrouwen omtrent de informatieve waarde van ‘Het leven zoals het is’:

‘Het is toch vooral om te ontspannen. Je kan evenveel informatie halen uit een gewone

fictiereeks vind ik’ (G₂, X₅, M, 21 jaar).

‘Nee’ (G₂, X₄, V, 21 jaar).

‘Nee, dat vind ik niet. In een fictiereeks weet je nooit of dat het echt zo is of niet. En bij ‘Het

leven zoals het is’ weet je dat het in ’t echt ook zo gebeurt. Ik kon me vroeger nooit inbeelden

hoe gevaarlijk het was op een boot, maar sinds ‘De Vissershaven’ weet ik dat nu wel’ (G₂, X₁,

V, 21 jaar).

‘Maar heb je daar echt iets uit geleerd?’ (G₂, X₅, M, 21 jaar).

‘Je leert wat zij allemaal moeten doen. Niet hoe ze het moeten doen, maar wat ze moeten

doen? Of hoe is hun dag ingedeeld? Of hoe werkt die job? Of hoe werkt een luchthaven?’ (G₂,

X₃, V, 21 jaar).

b) Ontspanning

Zoals hierboven vermeld beschikken de reeksen van ‘Het leven zoals het is’ over een zekere

informatieve waarde. Hoewel de vrouwelijke respondenten hier meer belang aan hechten dan de

mannelijke, is het verkrijgen van informatie voor beide groepen toch een belangrijk kijkmotief.

Desalniettemin wijzen de respondenten op de ontspanningswaarde van de format. ‘Het leven zoals

het is’ geeft hen op een ontspannende manier informatie mee. Ze beschouwen ‘Het leven zoals het

is’ als zeer toegankelijke televisie waarbij je niet hoeft na te denken. Onderstaande quotes illustreren

dit:

‘Als je een hele dag naar school bent geweest en je zet zoiets op, dat is gewoon in de zetel

zitten en kijken’ (G₃, X₃, M, 21 jaar).

‘Het is ontspannend. Je hoeft er niet bij na te denken’ (G₄, X₂, V, 22 jaar).

‘Ja, ’t is zeker ontspannend. En op een ontspannende manier krijg je informatie mee’ (G₂, X₃,

V, 21 jaar).

We hebben in paragraaf 7.1.2. reeds gesproken over de docusoap als uitlachtelevisie. We hebben

toen vastgesteld dat enkele mannelijke respondenten heel negatief tegenover het genre docusoap

66

staan en het als uitlachtelevisie beschouwen. Bij het peilen naar de kijkmotieven voor ‘Het leven

zoals het is’ stellen we hetzelfde vast. Enkele mannelijke respondenten vinden ‘Het leven zoals het is’

ontspannend omdat ze met bepaalde personages en hun gebeurtenissen kunnen lachen. Sommige

respondenten geven zelfs toe dat ze zich soms beter voelen door naar ‘Het leven zoals het is’ te

kijken, simpelweg omdat ze met anderen kunnen lachen. Enkele respondenten merken ten slotte op

dat ze soms uit verveling kijken, wanneer er niets anders op televisie is of wanneer ze moeten

wachten totdat er een goed programma volgt.

Wanneer we de resultaten uit paragraaf a) en b) terugkoppelen aan de literatuur, merken we een

aantal gelijkenissen op. Net zoals bij reality-tv, biedt een docusoap zoals ‘Het leven zoals het is’ een

mix van ontspanning en informatie. Volgens Hill (2005, p. 17) zijn dat de twee essentiële kenmerken

van reality-tv. De format geeft op een zeer toegankelijke manier informatie mee. De programma’s

zijn zowel realiteitsgeoriënteerd (informatief) als realiteitsonvluchtend (ontspannend). Zodoende is

reality-tv – en volgens dit onderzoek ook een docusoap zoals ‘Het leven zoals het is’ – voor de kijker

ontspannend, maar toch leerrijk.

c) Voyeurisme?

Ten derde stellen de respondenten dat ze nieuwsgierig zijn naar het alledaagse leven van de

personages. Ze kijken naar ‘Het leven zoals het is’ omdat het een bepaalde levensstijl in beeld brengt

en ze gaan op zoek naar de verhalen achter de personages. Wanneer we hier dieper op ingaan,

merken we dat de mannelijke respondenten het begrip voyeurisme niet schuwen. Mannen vinden

voyeurisme een bepalend kijkmotief in hun keuze voor ‘Het leven zoals het is’. Doordat men

voortdurend bij iemand anders binnenkijkt, speelt voyeurisme voor hen zeker een rol. De vrouwelijke

respondenten daarentegen vinden voyeurisme een stap te ver. Voor hen wordt het genre op die

manier te negatief beoordeeld. Ze wijzen erop dat ‘Het leven zoals het is’ alle personages in hun

waardigheid laat. Voyeurisme zou voor hen van toepassing kunnen zijn bij reality-programma’s zoals

‘Temptation Island’, maar niet voor ‘Het leven zoals het is’. Onderstaande quotes illustreren de

discussie omtrent voyeurisme als kijkmotief voor ‘Het leven zoals het is’:

’Wat mij betreft is het grootste aandeel in de kijkmotieven voyeurisme. Zien wat dat die

mensen doen, hun doen en laten en bij de mensen binnenkijken’ (G₄, X₃, M, 26 jaar).

‘Voyeurisme klinkt te negatief, dat is het voor mij zeker niet. Dat is eerder bij reality-tv, zoals

‘Temptation Island’ (G₃, X₆, V, 23 jaar).

67

‘Ja, voyeurisme is voor mij precies een stap te ver. We zien gewoon het dagelijks leven en

geen duister kamertje ofzo’ (G₃, X₅, V, 22 jaar).

‘’t Is niet dat ze bij ‘Het leven zoals het is’ mensen op toilet gaan filmen hé. Dan zou het

voyeurisme zijn. ’t Blijft waardig vind ik. Het is geen voyeurisme zolang je zelf kan bepalen

wat er over jou wordt uitgezonden vind ik’ (G₃, X₂, V, 22 jaar).

Voyeurisme werd ook door Hill (2005, p. 7) als een kijkmotief voor reality-tv beschouwd. Hij stelt dat

reality-programma’s aanleiding geven tot voyeuristisch kijkplezier bij het publiek. Hermes & Reesink

(2003, pp. 223-224) definiëren voyeurisme als het beleven van plezier aan het begluren van intieme

aspecten van andermans leven zonder dat die persoon er weet van heeft. Binnen de focusgroepen

leidde het begrip voyeurisme tot discussie tussen mannen en vrouwen. Daar waar mannen

voyeurisme als een kijkmotief voor ‘Het leven zoals het is’ erkennen, vinden vrouwen dit te negatief

klinken. Ze zijn van oordeel dat de term voyeurisme niet van toepassing is zolang de personages zelf

beslissen wat er over hen gefilmd wordt. De vrouwelijke respondenten zijn nieuwsgierig naar het

leven van de gewone man, maar vinden dat dit niet als voyeurisme bestempeld kan worden.

d) Identificatie

Ten slotte stellen we vast dat emoties een belangrijke rol spelen in de keuze voor ‘Het leven zoals het

is’. Vooral de vrouwelijke respondenten ervaren het kijken naar ‘Het leven zoals het is’ als een

emotionele beleving. Ze voelen zich betrokken bij hetgeen ze te zien krijgen. Ze leven mee met

bepaalde personages. Volgens hen was deze betrokkenheid het hoogst bij ‘Het leven zoals het is:

Kinderziekenhuis’. De vrouwelijke respondenten geven aan dat deze reeks hen echt heeft

aangegrepen. Ze leefden mee met de ouders en hun kinderen. Verder leggen zowel de mannelijke als

de vrouwelijke respondenten de nadruk op de hoge herkenbaarheid van de personages. Ze stellen

vast dat ze tijdens het kijken zichzelf en hun levensstijl voortdurend met de personages vergelijken.

Ze gaan op zoek naar gelijkenissen en stellen zich de vraag hoe zij de zaken zouden aanpakken.

Wanneer ze bijvoorbeeld kijken naar ‘Het leven zoals het is: De Vissershaven’, vergelijken ze zich met

de jonge vissers die zich nauwelijks inzetten voor school en bijgevolg hun diploma niet weten te

behalen. De respondenten beseffen dan dat ze ervoor moeten werken indien ze iets willen

verwezenlijken.

Ook in de literatuur wijzen academici op het belang van identificatie bij realiteitstelevisie. Minnebo

(1999, p. 54) stelt dat reality-tv via fictieve technieken tegemoet komt aan de behoefte van de kijker

aan emoties. Respondenten wijzen op herkenbaarheid en betrokkenheid als redenen waarom ze

68

kijken. Deze kijkmotieven zijn ook van toepassing op reality-tv in het algemeen. Volgens Kilborn ligt

het succes van reality-tv in het feit dat ze de beleving van alledaagse gebeurtenissen vooropstellen.

Op die manier kunnen de kijkers zich gemakkelijk inleven in de situaties en zich identificeren met de

personages. Bovendien kunnen kijkers hun eigen waarden en normen toetsen aan die van de

personages, wat leerrijk kan zijn bij het vormen van een eigen persoonlijkheid. We stellen vast dat de

identificatie zowel voor reality-tv als voor een docusoap zoals ‘Het leven zoals het is’ een belangrijk

kijkmotief is.

In de literatuur wijzen academici nog op een vijfde kijkmotief. Zij leggen de nadruk op de sociale

functie van reality-tv. Mensen die naar hetzelfde reality-programma kijken zouden met andere

mensen praten over wat ze hebben gezien. Uit ons onderzoek is echter gebleken dat de

respondenten dit niet als een kijkmotief voor ‘Het leven zoals het is’ ervaren. Zij hebben niet de

indruk dat in hun omgeving over ‘Het leven zoals het is’ gepraat wordt. Voor sommige respondenten

heeft dit te maken met het lage entertainmentgehalte van ‘Het leven zoals het is’. Ze merken op dat

over programma’s zoals ‘De Slimste Mens ter Wereld’ of ‘De Pappenheimers’ wel gepraat wordt

omdat ze meer spektakel brengen.

Conclusie

Uit de focusgroep interviews is gebleken dat informatie, ontspanning, voyeurisme en identificatie de

belangrijkste kijkmotieven zijn voor ‘Het leven zoals het is’. Hoewel mannen meer de nadruk leggen

op het voyeuristische aspect en vrouwen de informatieve waarde en de hoge betrokkenheid

belangrijker vinden, vormen de vier genoemde kijkmotieven voor alle respondenten (24) de

voornaamste redenen waarom ze naar ‘Het leven zoals het is’ kijken.

We hebben in deze paragraaf reeds meermaals verwezen naar het theoretisch kader van dit werk.

Het opzet van dit onderzoek is om de onderzoeksresultaten te toetsen aan de resultaten uit de

literatuur. Aan de hand van de ‘uses and gratifications’-benadering hebben academici reeds

onderzoek gedaan naar de kijkmotieven voor reality-tv in het algemeen. Via dit onderzoek willen we

nagaan of deze ook van toepassing zijn op het subgenre docusoap. Wanneer we de vergelijking

maken, merken we op dat dat de uitspraken van de respondenten doorgaans in overeenstemming

zijn met de literatuur. De kijkmotieven voor reality-tv zijn grotendeels dezelfde als voor een

docusoap zoals ‘Het leven zoals het is’. Informatie, ontspanning, voyeurisme en identificatie zijn ook

voor ‘Het leven zoals het is’ de belangrijkste motivaties van het publiek.

69

5.2. Resultaten en bevindingen diepte-interviews

Voor de analyse van de diepte-interviews gaan we op dezelfde manier te werk als bij de focusgroep

interviews. Ook hier zullen we per topic de verschillende antwoorden samen zetten. Door het

voortdurend en herhaaldelijk lezen en interpreteren van de antwoorden, zullen we zo per topic de

belangrijkste bevindingen kunnen afleiden. We zullen hierbij opnieuw geregeld terugkoppelen naar

het theoretisch kader van dit werk. Bij het implementeren van quotes zullen we volgende

bronvermelding gebruiken: (producer, M, 56 jaar). Dit betekent dat desbetreffende quote door een

mannelijke producer van 56 jaar vermeld werd.

5.2.1. De kenmerken van docusoaps

We hebben reeds aangehaald dat er onder de respondenten uit de focusgroep interviews

onduidelijkheid heerst over hoe ze een docusoap kunnen definiëren. Daarom lijkt het ons interessant

om de mening van experts zoals producers en redacteurs hierover te raadplegen.

Algemene bevindingen

Wanneer we bij de geïnterviewden peilen naar de kenmerken van docusoaps, valt het ons op dat ook

zij het moeilijk vinden om het genre te definiëren. Desalniettemin beschouwen zij de docusoap als

een combinatie van twee genres, namelijk de documentaire en de soap. Als kenmerken van de

documentaire vermelden ze de ‘fly on the wall’-techniek. Hiermee bedoelen ze dat docusoaps de

werkelijkheid willen tonen zoals ze zich voordoet. Men komt niet tussenbeide en er is geen vast

scenario. De nadruk ligt op registreren, en niet op reconstrueren. Er is volgens de makers van ‘Het

leven zoals het is’ geen sprake van manipulatie. Ze willen niet ingrijpen in het leven van anderen, ze

willen enkel laten zien hoe zij leven. De reden waarom zij niet hoeven te manipuleren, is prospectie.

Volgens de makers is een goed prospectieteam essentieel voor een kwaliteitsvolle docusoap. Zo’n

team gaat binnen een ongekende arena – zoals de zoo of de luchthaven – op zoek naar uitzonderlijke

en kleurrijke personages van wie men weet dat ze boeiende dingen (zullen) meemaken. Dit brengt

ons bij het soapgehalte van docusoaps. Voor een succesvolle docusoap zijn personages zeer

belangrijk. Men gaat op zoek naar de meest sprekende personages. Zij worden niet gekozen omdat

ze hun job goed of slecht doen, maar omdat ze bijvoorbeeld een leuke vrouw of twee hyperactieve

kinderen hebben. Bovendien moeten ze open en communicatief zijn en toelaten dat men over hun

schouder meekijkt. Een geïnterviewde (eindredacteur, M, 52 jaar) beschouwt het maken van ‘Het

70

leven zoals het is’ als een ‘go for the characters and their stories’. Bij een docusoap zoals ‘Het leven

zoals het is’ wil men verhalen opbouwen. Elke aflevering bevat twee of drie verhaallijnen die soms

enkele afleveringen doorlopen. Via parallelmontage wil men een gelijktijdig verloop van de verhalen

suggereren. De verhalen zijn logisch opgebouwd en worden net zoals bij een echte soap telkens

beëindigd met een cliffhanger. Hierdoor zal de kijker blijven kijken omdat hij wil weten hoe het

verder verloopt. De experts beschouwen de kleurrijke personages, de verschillende verhaallijnen, de

parallelmontage en de cliffhangers als fictieve technieken die ervoor zorgen dat de docusoap deels

een soap is.

We kunnen besluiten dat de drie geïnterviewden de docusoap - en ‘Het leven zoals het is’ in het

bijzonder - als een combinatie van documentaire en soap beschouwen. Toch zijn de makers het eens

dat het documentairegehalte altijd de bovenhand moet krijgen. Voor hen is de docusoap inhoudelijk

een documentaire, maar heeft het de vormelijke elementen van een soap. Onderstaande quotes

illustreren dit:

‘Voor mij persoonlijk gaat het om docu, niet om soap. Ik vind ook dat inhoud altijd voorgaat

op vorm. Je moet een verhaal hebben. Je kan heel mooie settings hebben en heel mooie

beelden, maar daarmee kan je de kijker geen halfuur boeien. Met een verhaal wel. En als dat

dan mooi in beeld gebracht is, dan is dat een extra’ (eindredacteur, M, 52 jaar).

‘Het zijn dus vooral de fictieve technieken zoals het opbouwen van verschillende verhaallijnen,

de cliffhangers, de emoties enzovoort, die ervoor zorgen dat het een docusoap is (legt de

klemtoon op ‘soap’). Maar inhoudelijk is het een documentaire. En het is die combinatie die

de programmamakers moeten volhouden’ (producer, M, 56 jaar).

We hebben in paragraaf 7.1.2. reeds vermeld dat men ook in de literatuur de docusoap als een

samensmelting van twee genres beschouwt. Kilborn (2000, p. 112) en Cathode (1998, p. 35) stellen

dat de docusoap een combinatie is van de klassieke, observationele documentaire en de traditionele

soap. Uit de diepte-interviews stellen we vast dat de experts de voorstanders van docusoaps

aanhangen. Ze spreken over de camera als een ‘fly on the wall’. Ook Biltereyst (et al., 2000, pp. 41-

42) benadrukt dat de werkelijkheid niet gereconstrueerd of gemanipuleerd wordt. Er is geen regie en

er zijn geen interviews. De camera toont ‘a slice’ uit het alledaagse leven van gewone mensen. De

redacteurs en producers leggen de nadruk op het belang van boeiende, kleurrijke personages. Hierbij

kunnen we verwijzen naar Kilborn (2001, p. 384) die stelt dat docusoaps ‘character-centred’ zijn.

Volgens hem uit het soapgehalte zich onder meer in het feit dat men de nadruk legt op personages,

subjectiviteit en interpersoonlijke relaties (Kilborn, 2003, p. 102). De geïnterviewden vermelden

bovendien parallelmontage als een veelgebruikte techniek in docusoaps. Ook Kilborn (2000, p. 112)

71

beschouwt deze montagetechniek als een essentieel kenmerk van docusoaps. Via parallelmontage

heeft de kijker de indruk dat wat hij te zien krijgt gelijktijdig verloopt. Parallelmontage, de

verwevenheid van verhaallijnen, de cliffhanger en de nadruk op emoties zijn voor hem de fictieve

kenmerken van de docusoap.

Conclusie

De geïnterviewden beschouwen de docusoap als een combinatie van twee genres, namelijk de

documentaire en de soap. Langs de ene kant typeert het ‘fly on the wall’-cameragebruik het

documentairegehalte van de docusoap. Langs de andere kant geven de fictieve technieken zoals

parallelmontage, meerdere verhaallijnen, de cliffhanger en de nadruk op emoties de docusoap een

fictieve inslag. Voor de geïnterviewden is het docu-gehalte echter doorslaggevend. Voor hen is de

docusoap meer docu dan soap.

5.2.2. De kijkmotieven voor ‘Het leven zoals het is’

Het opzet van dit onderzoek is trachten te achterhalen waarom mensen naar ‘Het leven zoals het is’

kijken. Hierbij lijkt het ons echter interessant om naar de mening van experts zoals producers en

redacteurs te vragen. Hoe verklaren zij het kijkgedrag voor ‘Het leven zoals het is’?

Algemene bevindingen

We hebben uit de diepte-interviews een aantal kijkmotieven kunnen destilleren. De drie

geïnterviewden veronderstellen dat voor de kijker informatie, ontspanning, identificatie en

voyeurisme de vier belangrijkste kijkmotieven zijn. Hieronder lichten we deze kijkmotieven elk

afzonderlijk toe.

a) Informatief

De geïnterviewden denken dat mensen naar ‘Het leven zoals het is’ kijken omdat ze er iets van

kunnen opsteken. Het programma biedt hen een inkijk in een bepaalde arena, zonder dat men

daarvoor naar ‘Terzake’ of ‘Panorama’ hoeft te kijken. Via ‘Het leven zoals het is’ leert de kijker hoe

het er in een bepaalde omgeving achter de schermen aan toe gaat. Een geïnterviewde (producer, M,

72

56 jaar) verwijst hierbij naar ‘Het leven zoals het is: De Luchthaven’. Hij is ervan overtuigd dat niet

veel kijkers op voorhand wisten wat er allemaal fout kan gaan bij het opstijgen of dalen van een

vliegtuig. De geïnterviewden denken dat de kijker blijft kijken omdat hij wil weten hoe alles in elkaar

zit. Een geïnterviewde (producer, M, 44 jaar) merkt echter wel op dat de informatieve waarde niet bij

elke reeks van ‘Het leven zoals het is’ even groot is.

b) Ontspanning

Een andere belangrijke factor van het succes van ‘Het leven zoals het is’, is ontspanning. De

geïnterviewden vinden ‘Het leven zoals het is’ amusant. We hebben hierboven reeds vermeld dat

deze docusoap informatie meegeeft zonder dat men daarvoor naar ‘Terzake’ of ‘Panorama’ hoeft te

kijken. Ze verklaren dit door te stellen dat ‘Het leven zoals het is’ gemakkelijke televisie is. Het pakt

de zaken concreter aan en het is vlotter en speelser in het overbrengen van informatie. De

verhaallijnen zijn logisch en eenvoudig opgebouwd zodat de kijker gemakkelijk kan volgen:

‘De kijker moet niet nadenken. Er gebeuren geen verschillende dingen door mekaar, maar het

zijn allemaal hapklare, begrijpbare brokken in een logische verhaalstructuur. En daardoor

wordt het ontspannende televisie’ (eindredacteur, M, 52 jaar).

Zoals we reeds in paragraaf 7.1.4. vermeld hebben, vinden we deze resultaten ook terug in de

literatuur. Academici beschouwen reality-tv als een mix van ontspanning en informatie. Uit paragraaf

a) en b) stellen we vast dat dit ook van toepassing is op een docusoap zoals ‘Het leven zoals het is’.

c) Voyeurisme

Voyeurisme als kijkmotief voor ‘Het leven zoals het is’ veroorzaakt verdeeldheid onder de

geïnterviewden. Twee van drie geïnterviewden beschouwen voyeurisme als een belangrijk

kijkmotief. Ze denken dat de Vlamingen het leuk vinden om eens te kunnen binnenkijken in het huis

van een andere Vlaming. Ze merken echter ook op dat voyeurisme bij ‘Het leven zoals het is: OCMW’

een grotere rol speelt dan bij ‘Het leven zoals het is: De Luchthaven’. Voor de andere geïnterviewde is

voyeurisme geen kijkmotief voor ‘Het leven zoals het is’ omdat het niet extreem genoeg is. Hij denkt

dat de VRT-kijker in het algemeen niet uit voyeurisme kijkt. Programma’s zoals ‘De Bevalling’ (VT4)

worden volgens hem wel uit voyeurisme bekeken, omdat ze op sensatie gericht zijn.

73

In de literatuur zijn academici het erover eens dat voyeurisme als een kijkmotief voor reality-tv kan

worden beschouwd. Auteurs stellen dat mensen het leuk vinden om ‘de andere’ te kunnen bekijken

zonder dat deze er weet van heeft (Hermes & Reesink, 2003, pp. 223-224). Uit de drie diepte-

interviews stellen we echter vast dat hierover verdeeldheid bestaat. Daar waar de ene voyeurisme

als een onmiskenbaar kijkmotief ervaart, is het voor de andere niet van toepassing op een waardige

docusoap zoals ‘Het leven zoals het is’.

d) Identificatie

De geïnterviewden hechten veel belang aan de emotionele beleving van ‘Het leven zoals het is’. De

betrokkenheid met en de herkenbaarheid van de personages zijn volgens hen doorslaggevend. Via

emoties zoals vreugde, verdriet of angst zorgt men ervoor dat de kijker meeleeft met wat het te zien

krijgt. Een geïnterviewde merkt echter wel op die betrokkenheid soms té groot kan zijn. Hij verwijst

hiervoor naar ‘Het leven zoals het is: Kinderziekenhuis’. Sommige kijkers blijven kijken omdat ze

willen weten hoe het met een bepaald personage afloopt, maar anderen haken af omdat ze zich té

emotioneel betrokken voelen. Herkenbaarheid van de personages creëert men doordat de gewone

mens centraal staat. Het zijn realistische situaties die ook de kijker zelf kan overkomen. Het zijn

gebeurtenissen waarin ze zichzelf herkennen. Omdat het over gewone mensen in hun alledaagse

omgeving gaat, kunnen de kijkers zich gemakkelijk identificeren.

In het theoretisch kader wijst Minnebo (1999, p. 54) op het belang van emoties in realiteitstelevisie.

Altheide & Snow (1991, p. 17) vermeldt in zijn werk de hoge betrokkenheid van reality-tv. Volgens

Minnebo heeft dit te maken met de stereotypering van de personages. Hierbij worden personages en

situaties vereenvoudigd weergegeven waardoor de kijker partij kiest en heel bewust meeleeft met

een bepaald personage. Ook voor de geïnterviewden is die betrokkenheid heel belangrijk.

Conclusie

Uit de diepte-interviews is gebleken dat volgens de makers van ‘Het leven zoals het is’ informatie,

ontspanning, voyeurisme en identificatie de belangrijkste kijkmotieven zijn voor ‘Het leven zoals het

is’. De geïnterviewden zijn het erover eens dat ‘Het leven zoals het is’ informatief en ontspannend is

en een mogelijkheid tot identificatie biedt. Over het kijkmotief voyeurisme zijn de meningen

verdeeld. Volgens één producer kan voyeurisme niet van toepassing zijn op een waardige docusoap

zoals ‘Het leven zoals het is’.

74

Uit de bevraging van experten over de kijkmotieven voor ‘Het leven zoals het is’ blijkt dat deze heel

wat gelijkenissen vertonen met de resultaten uit de literatuur. De kijkmotieven voor reality-tv zijn

grotendeels dezelfde als voor een docusoap zoals ‘Het leven zoals het is’. Informatie, ontspanning,

voyeurisme en identificatie zijn ook voor ‘Het leven zoals het is’ de belangrijkste motivaties van het

publiek. In de literatuur leggen academici ook de nadruk op de sociale functie van reality-tv. Mensen

die naar hetzelfde reality-programma kijken zouden met andere mensen praten over wat ze hebben

gezien. Uit ons onderzoek is echter gebleken dat de geïnterviewden dit niet als een doorslaggevend

kijkmotief voor ‘Het leven zoals het is’ beschouwen.

5.3. Vergelijking focusgroep interviews en diepte-interviews

Om onze onderzoeksvraag zo volledig mogelijk te kunnen beantwoorden, lijkt het ons interessant om

de conclusies uit de focusgroep interviews aan die van de diepte-interviews te koppelen. Door zowel

de kijkers als experts aan het woord te laten, hebben we de kijkmotieven voor ‘Het leven zoals het is’

vanuit twee invalshoeken kunnen bekijken. Wanneer we die met elkaar vergelijken, kunnen we

besluiten dat zowel de kijker als de maker van het programma in het algemeen dezelfde kijkmotieven

vooropstelt. Ten eerste zijn zowel de kijkers als de experts het erover eens dat ‘Het leven zoals het is’

over een informatieve waarde beschikt. Het programma biedt je een blik achter de schermen

waardoor je er als kijker iets van kan opsteken. We merken echter wel dat de vrouwelijke kijkers hier

meer belang aan hechten dan de mannelijke. Ten tweede vinden zowel de kijkers als de makers ‘Het

leven zoals het is’ ontspannend. Het is zeer toegankelijke televisie waarbij informatie op een speelse

manier overgebracht wordt. Sommige mannelijke kijkers vinden ‘Het leven zoals het is’ evenwel

ontspannend omdat ze met anderen kunnen lachen. Zij beschouwen de format als uitlachtelevisie en

voelen zich beter door ernaar te kijken. Enkele kijkers geven ook toe dat ze uit verveling kijken,

wanneer er niets beter op televisie is. Zodoende stellen we vast dat zowel de kijker als de experts

‘Het leven zoals het is’ ontspannend vinden, maar dat sommige kijkers hier een andere reden voor

geven. Een derde kijkmotief is voyeurisme. Dit kijkmotief werd zowel door kijkers als door experts

vermeld. Toch heerst er binnen beide groepen verdeeldheid. Voor de mannelijke kijkers speelt

voyeurisme ongetwijfeld een rol in de keuze voor ‘Het leven zoals het is’. Volgens hen houdt de

Vlaming ervan om in het huis van een andere Vlaming binnen te kijken. De vrouwelijke kijkers zijn het

daarmee eens, maar vinden voyeurisme hiervoor een ongepaste en te verregaande term omdat het

programma de waardigheid van de personages te allen tijde voorop plaatst. Bij de experts waren de

meningen hierover om dezelfde redenen verdeeld. Het laatste kijkmotief is identificatie. Zowel de

kijkers als de makers zijn overtuigd dat het programma mogelijkheden tot identificatie biedt. Via

75

fictieve technieken zoals verwevenheid van verhaallijnen, stereotypering en cliffhangers raakt de

kijker betrokken bij wat het te zien krijgt en gaat hij zich identificeren met de personages.

76

6. Algemeen besluit

Het doel van deze wetenschappelijke verhandeling was om een antwoord te vinden op de vraag

waarom mensen naar docusoaps en meer bepaald ‘Het leven zoals het is’ kijken. Het is echter

vanzelfsprekend dat deze onderzoeksvraag niet te beantwoorden is zonder vooraf stil te staan bij

wat het genre reality-tv en het subgenre docusoaps precies zijn. Het is dan ook noodzakelijk om in

een theoretisch kader reality-tv en docusoap respectievelijk te bespreken.

We kunnen concluderen dat de transformatie van de televisiesector naar een nieuw soort

postmoderne televisie - waarin de grenzen tussen privé en publiek enerzijds en feit en fictie

anderzijds vervagen - samenhangt met een transformatie van de economie, de technologie en de

maatschappij (Van den Bulck, 2001, p.56). Deze nieuwe soort televisie, reality-tv, is niet éénduidig te

definiëren. Steeds meer factuele programma’s vallen onder de noemer reality-tv, waardoor het

moeilijk wordt om één allesomvattende definitie voorop te stellen. Ondanks de snelle succesvolle

opmars van reality-tv, traden er echter ook kritische stemmen op de voorgrond. Tegenwoordig zijn

de meningen over reality-tv duidelijk verdeeld. Daar waar sommigen reality-tv als een vorm van

empowerment beschouwen, zien anderen het veeleer als trash-tv of wegwerptelevisie.

De grensvervagingen die typerend zijn voor het postmoderne televisielandschap, hebben hybride

formats doen ontstaan die zowel elementen uit de private en de publieke sfeer als elementen uit de

fictie als de non-fictieve sfeer combineren. De docusoap is hier een voorbeeld van. Het is een

samensmelting van de traditionele non-fictieve documentaire en de fictieve soap. Ook de docusoap

bleef niet vrij van kritiek. Volgens aanhangers ligt het succes van docusoaps in de herkenbaarheid en

het hoge realiteitsgehalte ervan, terwijl tegenstanders docusoaps veeleer als ‘cheap and cheerful’

bestempelen.

Na het beantwoorden van de vraag wat reality-tv en docusoaps precies zijn, kunnen we ons verder

toeleggen op de vraag waarom mensen ernaar kijken. Bij het bespreken van een aantal dominante

paradigma’s binnen het publieksonderzoek, hebben we de ‘uses and gratifications’-benadering als

basis voor verder onderzoek vooropgesteld. Volgens deze benadering kijken mensen naar reality-tv

omdat het in de eerste plaats ontspannend en leerrijk is. Reality-tv biedt zowel entertainment als

informatie en volgens Minnebo (1999, p.49) zijn dat twee belangrijke kijkmotieven voor reality-tv. Op

die manier kunnen kijkers immers de realiteit zowel ontvluchten als ontdekken. Een ander kijkmotief

is dat reality-tv bijdraagt tot de vorming van een persoonlijkheid. Reality-programma’s streven

ernaar om de kijker betrokken te doen voelen met de getoonde situaties en personages. Door die

hoge betrokkenheid kunnen ze zich identificeren met wat er gebeurt en hun eigen ervaringen

77

toetsen aan die van de personages. Vervolgens vormt ook het sociale aspect van reality-tv een

belangrijk kijkmotief. Reality-tv doet mensen praten over wat ze hebben gezien, wat de sociale

relaties ten goede komt. Een laatste belangrijk kijkmotief is voyeurisme. Mensen houden er namelijk

van om binnen te treden in de intieme levenssfeer van anderen. Ze vinden het leuk om de andere te

kunnen bespieden en begluren zonder dat deze er weet van heeft.

Het bespreken van de kijkmotieven voor reality-tv heeft ons de vraag doen stellen wat dan de

motieven zijn om naar docusoaps, en meer specifiek naar ‘Het leven zoals het is’ te kijken. Hierbij

hebben we echter vastgesteld dat over de kijkmotieven voor docusoaps nog maar weinig

wetenschappelijke literatuur voorhanden is. Verder onderzoek is dan ook noodzakelijk om te kunnen

achterhalen welke motieven mensen ertoe aanzetten om naar ‘Het leven zoals het is’ te kijken. Aan

de hand van een diepgaand kwalitatief onderzoek wilden we nagaan of de kijkmotieven uit de ‘uses

and gratifications’-benadering ook toepasbaar zijn op een docusoap zoals ‘Het leven zoals het is’. Via

focusgroep interviews hebben we aan de kijkers gevraagd waarom ze naar de docusoap kijken. We

hebben echter ook de inzichten van de makers van de programma’s mee verwerkt. Aan hen hebben

we via diepte-interviews gevraagd waarom zij denken dat mensen naar ‘Het leven zoals het is’ kijken.

Door de resultaten van de focusgroep interviews enerzijds en de diepte-interviews anderzijds aan

mekaar te koppelen, kunnen we deze vergelijken met de resultaten uit het theoretisch kader. Uit ons

onderzoek hebben we vastgesteld dat zowel de kijker als de maker van het programma dezelfde

kijkmotieven vooropstelt. Het publiek kijkt omdat het programma een mix van informatie en

ontspanning omvat, het aanzet tot voyeuristisch kijkgedrag en mogelijkheden tot identificatie biedt.

Wanneer we deze kijkmotieven toetsen aan die uit de ‘uses and gratifications’-benadering stellen we

vast dat die in grote lijnen dezelfde zijn. Zowel de ‘uses and gratifications’-benadering, als ons zelf

verricht onderzoek beschouwt ontspanning, informatie, identificatie en voyeurisme als de vier

voornaamste kijkmotieven. Zodoende stellen we vast dat de kijkmotieven voor reality-tv ook van

toepassing zijn op een docusoap zoals ‘Het leven zoals het is’. Hierbij merken we toch één

verschilpunt op. In de literatuur leggen academici ook de nadruk op de sociale functie van reality-tv.

Mensen die naar hetzelfde reality-programma kijken zouden met andere mensen praten over wat ze

hebben gezien. Uit ons onderzoek is echter gebleken dat de kijker dit niet als een doorslaggevend

kijkmotief voor ‘Het leven zoals het is’ beschouwt.

Het opzet van dit kwalitatief onderzoek was om – als aanvulling op de veeleer kwantitatieve ‘uses

and gratifications’-benadering – op zoek te gaan naar dieperliggende kijkmotivaties. Uit de interviews

is gebleken dat bij bepaalde kijkmotieven verdeeldheid heerst tussen man en vrouw. Hoewel zowel

de mannelijke als de vrouwelijke respondenten het eens zijn met de informatieve waarde van ‘Het

leven zoals het is’, merken we bijvoorbeeld op dat de vrouwelijke kijkers hier meer belang aan

78

hechten dan de mannelijke. Voor hen is het feit dat de docusoap een blik achter de schermen biedt,

zeer doorslaggevend. Een tweede voorbeeld van het verschil tussen man en vrouw is dat zowel de

mannelijke als de vrouwelijke kijkers ‘Het leven zoals het is’ ontspannende televisie vinden, maar dat

ze hier elk een andere invulling aan geven. Voor de vrouwelijke respondenten is het ontspannende

televisie omdat de informatie op een speelse manier wordt overgebracht. Sommige mannelijke

kijkers daarentegen vinden ‘Het leven zoals het is’ ontspannend omdat ze hierdoor met anderen

kunnen lachen. Zij beschouwen de format als uitlachtelevisie en voelen zich beter door ernaar te

kijken. Zodoende stellen we vast dat zowel de kijker ‘Het leven zoals het is’ ontspannend vindt, maar

dat de mannelijke en vrouwelijke kijkers hier elk een andere reden voor geven. Ten slotte zorgt ook

het kijkmotief voyeurime voor verdeeldheid tussen man en vrouw. Voor de mannelijke kijkers speelt

voyeurisme ongetwijfeld een rol in de keuze voor ‘Het leven zoals het is’. Volgens hen houdt de

Vlaming ervan om in het huis van een andere Vlaming binnen te kijken. De vrouwelijke kijkers zijn het

daarmee eens, maar vinden voyeurisme hiervoor een ongepaste en te verregaande term omdat het

programma de waardigheid van de personages te allen tijde voorop plaatst.

We besluiten dat de kijkmotieven uit de ‘uses and gratifications’-benadering grotendeels van

toepassing zijn op de docusoap ‘Het leven zoals het is’. Informatie, ontspanning, identificatie en

voyeurisme blijken zowel voor reality-tv in het algemeen, als voor de docusoap de voornaamste

kijkmotieven te zijn. Uit deze wetenschappelijke verhandeling is echter wel gebleken dat de

mannelijke en vrouwelijke kijker aan een bepaald kijkmotief een andere invulling kunnen geven.

79

Bibliografie

Boeken en (bijdragen uit) readers

Altheide, D. & Snow, R.P. (1991). Media worlds in the postjournalism era. New York: Aldine De

Gruyter.

Andrejevic, M. (2004). Reality-tv: the work of being watched. Lanham (Md.): Rowman and Littlefield.

Barker, C. (2008). Cultural Studies: Theory and Practice. Londen: Sage.

Biltereyst, D. (2004). Televisiegenres, reality-tv en mediapaniek. Over reality-tv als genre, metagenre,

tendens. In D. Biltereyst & P. Meers (Eds.), Film/TV/Genre (pp.171-194). Gent: Academia Press.

Biltereyst, D. & Meers, P. (Eds.) (2004). Film/TV/Genre. Gent: Academia Press.

Biltereyst, D. & De Smaele, H. (2000). Transformatie en continuïteit van de Europese televisie. Gent:

Academia Press.

Biltereyst, D., Meers, P. & Van Bauwel, S. (2000). Realiteit en fictie: tweemaal hetzelfde? Brussel:

Koning Boudewijnstichting.

Biressi, A. & Nunn, H. (2005). Reality TV: realism and revelation. London: Wallflower.

Blumler, J.G., Gurevitch, M. & Katz, E. (1974). Uses of Mass Communications by the Individual. In J.G.

Blumler & E. Katz (Eds.), The Uses of Mass Communications: Current Perspectives on Gratifications

Research (pp.19-32). Beverly Hills: Sage.

Bondebjerg, I. (2002). The Mediation of Everyday Life. Genre, Discourse, and Spectacle in Reality TV.

In A. Jerslev (Ed.), Realism and ‘Reality’ in Film and Media (pp. 159-191). University of Copenhagen:

Museum Tusculanum Press.

Bouwman, H., den Boer, D.J., Frissen, V. & Houben, M. (2005). Methodologie en statistiek voor

communicatie-onderzoek. Amsterdam: Kluwer.

Bruzzi, S. (2000). New documentary: a critical introduction. Londen: Routledge.

80

Casey, M.A. & Krueger, R.A. (2000). Focus groups: A practical guide for applied research. California:

Sage Publications, Inc.

Coles, G. (2000). Docusoap: Actuality and the Serial Format. In B. Carson & L.J. Margaret (Eds.),

Frames and fictions on television: the politics of identity within drama (pp.27-39). Wiltshire: Cromwell

Press.

Corner, J. (1999). Documentary. The transformation of a social aesthetic. In J. Gripsrud (Ed.),

Television and common knowledge (pp.173-184). London: Routledge.

De Boer, C. & Brennecke, S.I. (2003). Media en publiek. Theorieën over media-impact. Amsterdam:

Uitgeverij Boom.

De Meyer, G. (2001). Big Brother: een controversiële real live soap. Leuven: Apeldoorn.

De Meyer, G. (2006). De beste smaak is de slechtste smaak. Leuven: Acco.

Dhoest, A. (2006). Populaire televisie essays. Leuven: Acco.

Dovey, J. (2000). Freakshow: first person media and factual television. London: Pluto Press.

Ellis, J. (1999). Television as working-through. In J. Gripsrud (Ed.), Television and common knowledge

(pp.55-79). London: Routledge.

Featherstone, M. (1995). Undoing Culture: Globalization, Postmoderism and Identity. Londen: SAGE

Publications.

Friedman, J. (Ed.) (2002). Reality Squared: Televisual Discourse on the Real. New Jersey: Rutgers

University Press.

Glynn, K. (2000). Tabloid Culture: Trash taste, popular power and the transformation of American

Television. Durham and London: Duke University Press.

81

Greenbaum, T. (2000). Moderating Focus Groups. A practical Guide for Group Facilitation. US A:

Sage Publications.

Hall, S. (1999). Encoding, Decoding. In S. During (Ed.), The Cultural Studies Reader (pp.507-517).

London: Routledge.

Hight, C. & Roscoe, J. (2001). Faking it: Mock-documentary and the Subversion of factuality.

Manchester: Manchester University Press.

Hermes, J. & Reesink, M. (2003). Inleiding televisiestudies. Amsterdam: Boom.

Hill, A. (2005a). Reality-tv. Audiences and popular factual television. London: Routledge.

Hill, A. (2005b). Audiences and Factual and Reality Television in Sweden. Jönköping, Zweden: ARK

Tryckaren AB.

Holmes, S. & Jermyn, D. (Eds.). (2004). Understanding reality television. London: Routledge.

Jensen, K.B. (Ed.). (2002). A Handbook of Media en Communication Research: Qualitative and

Quantitative Methodologies. London: Routledge.

Kilborn, R. (2000). The docu-soap: A critical assessment. In M. Hibberd, J. Izod & R. Kilborn (Eds.),

From Gierson to the docu-soap. Breaking the boundaries (pp.111-119). Luton: University of Luton

press.

Kilborn, R. (2003). Staging the real: factual TV programming in the age of Big Brother. Manchester:

Manchester University Press.

Lesthaeghe, R. (1993). Onderzoeksmethoden in mens- en maatschappijwetenschappen. Gent:

Universiteit Gent.

Leurdijk, A. (1999). Televisiejournalistiek: over de multiculturele samenleving. Amsterdam: Het

Spinhuis.

82

Meers, P. & Van Bauwel, S. (2004). Debating Big Brother Belgium: Framing Popular Media Culture. In

J. Jones & E. Mathijs (Eds.), Big Brother International: formats, critics & publics (pp.77-92). London:

Wallflower Press.

McQuail, D. (1994). Mass communications theory: an introduction. London: Sage.

McQuail, D. (1997). Audience Analysis. Thousand Oaks, CA: Sage Publications Inc.

McQuail, D. (2010). Mass communications theory: an introduction. London: Sage.

Mikos, L. (2004). Big Brother as television text. Frames of Interpretation and Reception in Germany.

In J. Jones & E. Mathijs (Eds.), Big Brother International: formats, critics & publics (pp.93-104).

London: Wallflower Press.

Morgan, D.L. (1997). Focus groups as qualitative research: Qualitative Research Methods (16).

Newbury Park: Sage.

Nichols, B. (1991). Representing reality: issues and concepts in documentary. Bloomington: Indiana

University Press.

Nichols, B. (1994). Blurred boundaries. Questions and meaning in contemporary culture.

Bloomington: Indiana University Press.

O’Donnell, H. (1999). Good Times, Bad Times: soap operas and society in Western Europe.

Londen/New York: Leicester University Press.

Reesink, M. (2003). Inleiding televisiestudies. Amsterdam: Uitgeverij Boom.

Roscoe, J. (2004). Watching Big Brother at Work. A Production Study of Big Brother Australia. In E.

Mathijs & J. Jones (Eds.), Big Brother International. formats, critics & publics (pp.181-193). London:

Wallflower Press.

Seiter, E. (2004). Television and New Media Audiences. New York: Oxford University Press.

Soudijn, K. (2005). Onderzoeksverslagen schrijven. Antwerpen: Standaard Uitgeverij.

83

Van Poecke, L. (1994). Mediacultuur en identiteitsconstructie in het licht van de postmoderne

zwakke classificatie en framing. Deel I: van moderniteit naar postmoderniteit. Communicatie, 23(3):

1-27.

Von Feilitzen, C. (Ed.) (2004). Young people, soap operas and reality tv. Göteborg: Nordicom

Göteborg University.

Waege, H. (2006). Het onderzoeksplan. In J. Billiet & H. Waege (Eds.), Een samenleving onderzocht.

Methoden van sociaal-wetenschappelijk onderzoek (pp. 65 – 85). Antwerpen: Uitgeverij De Boeck.

Watson, J. (2003). Media communication, an introduction to theory and process. New York:

Palgrave Macmillan.

Wester, F. (2006). Onderzoekstypen in de communicatiewetenschap. Alphen aan den Rijn: Kluwer.

Willis, J. (2000). Breaking the boundaries. In M. Hibberd, J. Izod & R. Kilborn (Eds.), From Grierson to

the docu-soap. Breaking the boundaries (pp.97-102). Luton: University of Luton press.

Wilson, T. (2009). Understanding Media Users: From Theory to Practice. London: Wiley-Blackwell.

Winston, B. (1995). Claiming the real. The Griersonian documentary and its legitimations. London:

British Film Institute.

Zillman, D. (1980). Anatomy of suspense. In P, Tannenbaum (Ed.), The entertainment functions of

television. Hillsdale, Lawrence Erlbaum Associates.

Wetenschappelijke artikels

Bondebjerg, I. (1996). ‘Public discourse/Private fascination: hybridisation in true-life-story genres’.

Media, Culture &Society, 18, 27-45.

Cathode, R. (1998). Voyeurs from hell (docu-soap such as ‘Hotel’ expose personalities rather than the

institutions they work for). Sight and Sound, 8(2), 35.

Clancey, M. (1994). The television audience examined. Journal of Advertising Research, 34(4), 76-86.

84

Dauncey, H. (1996). ‘French reality television’. European Journal of Communication, 11(1), 83-106.

De Pelsmacker, P. & Geuens, M. (1998). Televisiekijkgedrag, programmavoorkeur en

persoonlijkheidskenmerken: de rol van de affectintensiteit en neiging tot nadenken. Communicatie 1,

2-19.

Jensen, K. B. & Rosengren, K. E. (1990). Five Traditions in Search of the Audience. European Journal of

Communication, 5(2), 207-238.

Jones, J. M. (2003). Show your real face: a fan study of the UK Big Brother transmissions (2000, 2001,

2002). Investigating the boundaries between notions of consumers and producers of factual

television. New media & society, 5(3), 400-421.

Kilborn, R. (1994). ‘How real can you get’: recent developments in ‘reality’ television. European

Journal of Communication, 9(4), 421-439.

Kilborn, R., Hibberd, M. & Boyle, R. (2001). The rise of the docusoap: the case of ‘Vets in practice’.

Screen, 42(4), 382-395.

Magits, V. (2001). Media en de burger: een bijzondere verhouding. UVV-info, 18(1), 38-39.

Minnebo, J. (1999). Ontspannende ontspanning: kijkmotieven en de rol van emoties in reality-tv.

Communicatie 2, 45-48.

Ruggiero, T.E. (2000). Uses and Gratifications Theory in the 21st Century. Mass Communication &

Society, 3(1), 3-37.

Van den Bulck, H. (2001). Public service television and national identity as a project of modernity: the

example of Flemish television. Media Culture Society, 23(1), 53-69.

Eindverhandelingen

Awan, F. (2008). Young People, Identity and the Media. Westminster: University of Westminster.

De Waele, W. (2007). Typologie en evolutie van reality-tv in Vlaanderen. Leuven: K.U. Leuven:

Faculteit Sociale Wetenschappen.

85

Mast, J. (2003). Reality-tv in Vlaanderen: een controversieel fenomeen. Antwerpen: Dept.

Communicatiewetenschappen.

Audiovisuele bronnen

Berckmans, L. (producer). (2005). Het leven zoals het is: De Zoo. Brussel: VRT.

Brackx, C. (producer). (2010). Het leven zoals het is: De Vissershaven. Brussel: VRT.

86

Bijlagen

BIJLAGE 1: Publiekssamenstelling ‘Het leven zoals het is’ 87

BIJLAGE 2: Correspondentie focusgroep interviews 88

BIJLAGE 3: Correspondentie diepte-interviews 90

BIJLAGE 4: Socio-demografische vragenlijst 91

BIJLAGE 5: Verwerking socio-demografische vragenlijst 94

BIJLAGE 6: Topiclijst focusgroep-interviews 96

BIJLAGE 7: Topiclijst diepte-interviews 97

BIJLAGE 8: Transcripties focusgroep interviews 98

BIJLAGE 9: Transcripties diepte-interviews 159

87

BIJLAGE 1: Publiekssamenstelling ‘Het leven zoals het is’

Universe 4-14 15-24j 25-34j. 35-44j. 45-54j. 55-64j. 65+

HET LEVEN ZOALS HET IS - DE KUST 517074 19767 23135 60167 78905 72656 95317 167126

HET LEVEN ZOALS HET IS - DE MAROLLEN 762726 14974 29445 53205 77559 106474 162599 318470

HET LEVEN ZOALS HET IS - DE ZOO 730252 66491 27047 65932 92019 122028 126047 230689

HET LEVEN ZOALS HET IS - HUIS TE KOOP 645454 23014 28014 65727 95496 88758 130542 213904

HET LEVEN ZOALS HET IS - LUCHTHAVEN 556230 31145 22708 51958 80751 69887 101912 197868

HET LEVEN ZOALS HET IS - OCMW 655105 19866 27732 63181 102906 81608 136123 223688

HET LEVEN ZOALS HET IS - POLITIE 344916 9081 6284 57465 64292 49190 65617 92986

88

BIJLAGE 2: Correspondentie focusgroep interviews

Oproep :

Dag iedereen, In het kader van mijn thesis werk ik aan een kwalitatief onderzoek rond docusoaps, met als casestudy 'Het leven zoals het is'. Hiervoor zal ik werken met focusgroep interviews, waarbij het de bedoeling is dat we telkens met een zestal personen rond de tafel samen over een aantal topics discussiëren. Dus, heb je in het verleden al eens naar 'Het leven zoals het is' gekeken (de marollen, de zoo, de luchthaven, de vissershaven,...) en ben je tussen de 20 en 30 jaar jong? Dan zou ik het geweldig vinden indien je je op één van de onderstaande data zou kunnen vrijmaken om aan een focusgroep interview deel te nemen. Het vraagt slechts twee uurtjes van je tijd en je zou me er een heel eind mee verder helpen! De interviews vinden plaats bij mij thuis, telkens op een zaterdag van 14h tot 16h (het einduur is een beetje afhankelijk van hoe vlot de gesprekken verlopen). Voor elke focusgroep heb ik zes personen nodig. Je kan kiezen uit de volgende data: - 26/02 - 05/03 - 12/03 - 19/03 Ben je dus bereid om op één van de voorgestelde data aan een focusgroep deel te nemen, stuur me dan een mailtje met de gewenste datum. Ik stuur je dan nog een bevestigingsmail met alle praktische informatie. Alvast heel erg bedankt en hopelijk tot binnenkort! Groetjes, Karolien PS. Ken je nog personen tussen de 20 en 30 jaar die ooit al eens naar 'Het leven zoals het is' gekeken hebben? Aarzel dan zeker niet om deze mail ook naar hen door te sturen!

Antwoord:

Karo,

Ik wil helpen.

Laat maar weten in welke groep ik kom te zitten.

grtn,

thomas

89

Bevestigingsmail focusgroep interviews:

Hallo iedereen! Via deze mail wil ik jullie er even aan herinneren dat jullie zich ingeschreven hebben om nu zaterdag (05/03) deel te nemen aan een focusgroep voor mijn thesis. We beginnen eraan om 14h en het einde is voorzien tegen 15h30. Gelieve een kwartiertje op voorhand aanwezig te zijn, zodat we er om 14h stipt aan kunnen beginnen. Jullie hoeven niets mee te brengen. Adres: Breendonkstraat 86, 1840 Londerzeel. Laat je me weten of je nog steeds aanwezig zal zijn? Groetjes, Karo x

90

BIJLAGE 3: Correspondentie diepte-interviews

Oproep:

Beste Wiliam, Ik ben een laatstejaarsstudente communicatiewetenschappen. Voor mijn thesis onderzoek ik de kijkmotieven voor docusoaps, met als casestudy 'Het leven zoals het is'. Ik wil graag te weten komen waarom mensen naar 'Het leven zoals het is' kijken. Hiervoor werk ik met focusgroepen, waarbij mensen tussen de 20 en de 30 jaar met mekaar discussiëren. Het zou echter zeer interessant zijn om de perceptie aan de productie te kunnen koppelen door bij redacteurs/reporters te vragen wat volgens hén de kijkmotivaties van hun publiek zijn. Zou u soms bereid zijn om hierover met mij een gesprek te hebben? Met vriendelijke groeten, Karolien Cloots ------------------------------ Antwoord: Beste Karolien, Ik wil je uitleggen wat ik daarover weet. Ik heb jarenlang HLZHI gemaakt, maar werk nu op de nieuwsdienst. Je kan me best bereiken op mijn gsm of via mail. Met vriendelijke groeten, William Laenen Journalist VRT Nieuwsdienst

Kamer 4R Info - 1043 Brussel

+32 2 741 54 92 – +32 475 75 38 89

william.laenen@vrt.be

91

BIJLAGE 4: Socio-demografische vragenlijst

1. Wat is uw naam?

_________________

2. Wat is uw geslacht?

□ man

□ vrouw

3. Wat is uw geboortejaar?

________________

4. Wat is uw hoogstbehaalde diploma?

□ universitair onderwijs

□ hoger onderwijs

□ middelbaar onderwijs

□ lager onderwijs

□ geen

5. Wat is uw beroep?

□ arbeider

□ bediende/ambtenaar

□ kaderlid

□ zelfstandige/vrij beroep

□ student

□ werkzoekende

□ huisvrouw/-man

92

□ ander, gelieve te specificeren: __________________

6. Wat is uw burgerlijke stand?

□ alleenstaand

□ alleenstaand met kinderen

□ samenwonend zonder kinderen

□ gehuwd zonder kinderen

□ samenwonend met kinderen

□ gehuwd met kinderen

□ inwonend bij ouders/familie

□ weduwe/weduwnaar

7. Hoeveel uren per dag kijkt u naar televisie?

□ 0 – 1 uur

□ 1 – 2 uur

□ 2 – 3 uur

□ 3 – 4 uur

□ 4 uur of langer

8. Wat zijn jouw favoriete zenders?

□ Eén

□ Canvas

□ VTM

□ VT4

□ 2BE

□ VIJFtv

□ Andere, gelieve te specificeren: ___________________

93

9. Wat is jouw top 5 van TV-programma’s?

1. _______________________

2. _______________________

3. _______________________

4. _______________________

5. _______________________

94

BIJLAGE 5: Verwerking socio-demografische vragenlijst

Vraag 1 t.e.m. 6

FG X Geslacht GeboortejaarHoogstbehaalde

diploma Beroep Burgerlijke stand

FG₁ X₁ M 1985 hoger onderwijs bediende/ambtenaar alleenstaand

FG₁ X₂ M 1987 hoger onderwijs bediende/ambtenaarinwonend bij

ouders/familie

FG₁ X₃V

1987universitair

onderwijsbediende/ambtenaar

inwonend bij

ouders/familie

FG₁ X₄ V 1989universitair

onderwijsstudente

inwonend bij

ouders/familie

FG₁ X₅ V 1988universitair

onderwijsbediende/ambtenaar

inwonend bij

ouders/familie

FG₁ X₆ V 1986universitair

onderwijsbediende/ambtenaar

inwonend bij

ouders/familie

FG₂ X₁ V 1989middelbaar

onderwijsstudente

inwonend bij

ouders/familie

FG₂ X₂ V 1989universitair

onderwijsstudente

inwonend bij

ouders/familie

FG₂ X₃ V 1989universitair

onderwijsstudente

inwonend bij

ouders/familie

FG₂ X₄ V 1989middelbaar

onderwijsstudente

inwonend bij

ouders/familie

FG₂ X₅ M 1989middelbaar

onderwijsstudent

inwonend bij

ouders/familie

FG₂ X₆ V 1990middelbaar

onderwijsstudente

inwonend bij

ouders/familie

95

FG₃ X₁ M 1982 hoger onderwijs bediende/ambtenaar alleenstaand

FG₃ X₂ V 1989universitair

onderwijsstudente

inwonend bij

ouders/familie

FG₃ X₃ M 1989 hoger onderwijs studentinwonend bij

ouders/familie

FG₃ X₄ M 1989universitair

onderwijsstudent

inwonend bij

ouders/familie

FG₃ X₅ V 1989middelbaar

onderwijsstudente

inwonend bij

ouders/familie

FG₃ X₆ V 1988universitair

onderwijsstudente

inwonend bij

ouders/familie

FG₄ X₁ M 1989middelbaar

onderwijs

zelfstandige/vrij

beroep

inwonend bij

ouders/familie

FG₄ X₂ V 1988universitair

onderwijs

bediende/ambtenaar inwonend bij

ouders/familie

FG₄ X₃ M 1984universitair

onderwijsbediende/ambtenaar

inwonend bij

ouders/familie

FG₄ X₄ V 1989 hoger onderwijs studenteinwonend bij

ouders/familie

FG₄ X₅ M 1986 hoger onderwijs bediende/ambtenaarinwonend bij

ouders/familie

FG₄ X₆ M 1984universitair

onderwijskaderlid

inwonend bij

ouders/familie

96

BIJLAGE 6: Topiclijst focusgroep-interviews

1. Invullen van de socio-demografische vragenlijst

2. Verkennende ronde: elke deelnemer stelt zich kort voor (naam, studies, hobby’s…)

3. Topiclijst interview focusgroep:

Gesprek beginnen met FRAGMENT uit ‘HLZHI: De Vissershaven’

1. Kennen jullie docusoaps? Indien ja, dewelke?

2. Wat zijn volgens jullie de kenmerken van docusoaps?

3. Kijken jullie naar docusoaps? Indien ja, dewelke?

FRAGMENT uit ‘HLZHI: De Zoo’

4. Weten jullie uit welke docusoap vorig fragment komt?

5. Kijken jullie naar ‘Het leven zoals het is’?

6. Indien ja, waarom kijken jullie?

Eerst de antwoorden vanuit de respondenten zelf laten komen, nadien kunnen we

(indien nodig) vragen stellen zoals:

- Vinden jullie ‘Het leven zoals het is’ ontspannend?

- Vinden jullie dat je uit ‘Het leven zoals het is’ iets kan leren?

- Herkennen jullie jezelf in de personages uit ‘Het leven zoals het is’?

- Wordt er in jullie omgeving over ‘Het leven zoals het is’ gepraat?

- Vind je het leuk om naar anderen te kunnen kijken?

97

BIJLAGE 7: Topiclijst diepte-interviews

1. Wat zijn docusoaps?

- kenmerken?

- verschil met reality-tv?

- manipulatie?

2. Wat zijn volgens jou de kijkmotieven voor ‘Het leven zoals het is’?

98

BIJLAGE 8: Transcripties focusgroep interviews

Focusgroep 1

Datum: 26/02/2010

Tijdstip: 14u – 15u30

Locatie: Breendonkstraat 86, 1840 Londerzeel

Moderator: Karolien Cloots

Co-moderator: Inne Van Herbruggen

6 deelnemers

X₁ : man, 26 jaar, hoger onderwijs, bediende/ambtenaar, alleenstaand, kijkt gemiddeld 0-1 uur tv per

dag, favoriete zender is Eén.

X₂ : man, 23 jaar, hoger onderwijs, bediende/ambtenaar, inwonend bij ouders/familie, kijkt

gemiddeld 1-2 uur tv per dag, favoriete zender is Eén.

X₃ : vrouw, 23 jaar, universitair onderwijs, bediende/ambtenaar, inwonend bijouders/familie, kijkt

gemiddeld 2-3 uur tv per dag, favoriete zender is Eén.

X₄ : vrouw, 22 jaar, universitair onderwijs, studente, inwonend bij ouders/familie, kijkt gemiddeld 1-

2 uur tv per dag, favoriete zender is Eén.

X₅ : vrouw, 22 jaar, universitair onderwijs, bediende/ambtenaar, inwonend bij ouders/familie, kijkt

gemiddeld 0-1 uur tv per dag, favoriete zender is Eén.

X₆ : vrouw, 25 jaar, universitair onderwijs, bediende/ambtenaar, inwonend bij ouders/familie, kijkt

gemiddeld 1-2 uur tv per dag, favoriete zender is Eén.

Het interview (start 14h07 – einde 15h12)

Moderator: Goeiemiddag iedereen. Eerst en vooral heel erg bedankt dat jullie willen meewerken aan

mijn masterproef. We zitten hier vandaag samen om aan de hand van een focusgroep interview te

praten over docusoaps, het onderwerp van mijn masterproef. Bij zo’n focusgroep interview is het de

99

bedoeling dat jullie het meeste van de tijd aan het woord zijn. Ik zal af en toe tussen komen door een

opmerking te geven of een vraag te stellen, maar het is belangrijk dat de antwoorden volledig uit

jullie zelf komen en dat jullie met mekaar in discussie treden. We gaan het gesprek starten met een

fragment.

FRAGMENT uit ‘Het leven zoals het is: De Vissershaven’, alflevering 1, 00:02:03 tot 00:12:14.

Moderator: We hebben nu een fragment gezien en mijn eerste vraag voor jullie is of jullie docusoaps

kennen? En zo ja, dewelke?

X₁: Ja, allé ik toch.

X₃: Ja.

X₄: Ja.

X₅: Ja.

X₂: Kennen wel ja, de luchthaven.

X₅: en X₄: Ja, Heathrow!

X₂: Ja, inderdaad.

X₁: De bevalling.

(algemeen gelach)

X₅: Tienermoeders.

X₄: De zoo.

X₆: 16+.

X₂: Oooeeh, ne kenner.

X₅: Ja, is dat ook een docusoap?

X₄: Was dat reality-tv?

X₃: Nee, dat is niet zoals ‘Het leven zoals het is’.

X₁: De School van Lukaku.

X₃ en X₂ en X₅: Aaaaaaaaaaah ja!

100

X₅: Hoe maar, 16+ was toch geacteerd?

X₄: Ja, dat was toch met acteurs, 16+?

X₆: Ahja, dat is dus niet zoals ‘Het leven zoals het is’

X₅: Ja, dat was geacteerd.

X₄: Ja.

X₁: Maar er zijn verschillen. Soms is het gemengd, met een deel acteurs en een deel niet. Zoals bij De

Ronde daar is dat ook zo.

X₆: Ahja.

X₅: De Ronde is fictie hé

X₁: Ja, maar …

X₃: Ja, maar ‘Het leven zoals het is’ is ook fictie hé.

X₂: ‘Kinderziekenhuis’.

X₂: En dieren…

X₅: ‘Vinger Aan De Poot’ ofzo?

X₂: Ja, dat was het!

(X₂ en X₅ lachen)

X₆: Ja, dat!

X₃: Is dat ook docusoap?

X₁: Daar heb ik nog nooit van gehoord.

X₄: ‘Dieren in nesten’.

X₃: Ja!

X₅: Ja, ‘dieren in nesten’

X₁: Ahja, daar heb ik w!el al van gehoord.

101

Moderator: Jullie hebben nu enkele docusoaps opgenoemd, maar soms was er wat discussie over

wat nu wel en wat nu geen docusoap is. Wat zijn volgens jullie de kenmerken van een docusoap?

X₄: Geen acteurs.

X₅: Dat het echt is.

X₄: Niet in scène gezet?

X₅: Ja.

X₂: Bwa, daarjuist, die vrouw die haar man ging missen, dat was toch ook een schoon stukje

acteerwerk hé.

(X₃, X₄, X₅ en X₆ lachen)

X₂: Ja maar ja, ‘Ik ga u missen schatje’, haha.

(X₅ lacht)

X₅: Ja normaal gezien niet geacteerd.

X₂: Ze volgen mensen uit het alledaagse leven, denk ik toch? (twijfelt een beetje)

X₅: Ja, gegrepen uit het leven.

X₂: Meestal kiezen ze er ook wel choquerende …

X₅: Ja, dingen die je wilt zien

X₂: Voilà

X₆: Ja

X₃: Ah, en ‘de Marollen’, was dat ook geen docusoap?

X₄, X₅ en X₆: Ja!

X₁: En Man Bijt Hond?

X₂: Is dat ook een docu?

X₆: Stukken toch.

X₁: Stukken ervan toch.

102

X₃: Dan volgen ze ook zo mensen in hun dorpen.

X₄ en X₅: Ja.

(X₂ lacht)

X₄: Ja, van de ene mens naar de andere zo.

X₅: Zijn er nog kenmerken?

X₆: Docusoaps zijn echt een verhaal.

X₅: Ja, ’t is soap hé, je volgt een verhaal.

X₂: Ja, ze volgen telkens dezelfde mensen. ’t Zijn dezelfde personages die altijd terugkomen.

X₄: Ja.

X₂: Bij reality-tv zoals ‘Idool’ of ‘Supernanny’ is het altijd iemand anders. ’t Is altijd ‘ne andere kleine’

met wie ze problemen hebben.

(iedereen lacht)

X₆: In een soap zoals bij ‘Dubbelleven’ bouwen ze de spanning meer op. Ze maken de kijker

nieuwsgierig. Dat is bij een docusoap minder vind ik.

X₅: Ja, docusoap is documentaire en soap hé. Documentaire is dat je de mensen bezig ziet en soap is

dat er een zeker soapgehalte is, drama.

Moderator: En kijken jullie zelf naar docusoaps?

(Iedereen denkt diep na)

X₄: Nee.

X₆: Niet vaak.

X₅: Ja, ik heb dat wel al gezien, ja, allé, als dat opstaat.

X₄: Ik ga er niet voor thuisblijven.

X₅: Nee en ik ga het ook niet oppakken ofzo.

103

X₄: Ik kijk misschien als er niets anders op tv is.

X₃: Als dat opstaat, durf ik wel al eens voort te kijken.

X₅: Ja, dan wel denk ik.

X₃: Zoals ‘Heathrow’, daar heb ik wel alle afleveringen van gezien. (lacht)

(X₄ en X₅ lachen)

X₃: Dat is niet iets dat ge volgt of niet volgt. Soms staat dat op en dan kijkt ge daar eens een halfuur

naar.

X₅: Of als dat op een uur is dat tv sowieso opstaat, zoals op een zondagavond. Op zondagavond is het

toch dat van de zoo, nee? Na ‘de Pappenheimers’? Dan kijk ik daar wel naar.

Moderator: Bedoel je ‘Colchester Zoo’?

X₅: Ja, voilà.

X₂: Ja.

X₃: Ja, dat is ook zo met ‘Manchester Kinderziekenhuis’.

X₅: Ahja, dat is op maandag.

Moderator: Dus jullie kiezen er niet bewust voor om naar docusoaps te kijken? Jullie kijken enkel

wanneer het toevallig opstaat?

X₂: Naar ‘De School van Lukaku’ heb ik wel gekeken uit nieuwsgierigheid.

X₆: Ja!

X₃: Ja, daar heb ik ook naar gekeken.

X₆: Ja, ook omdat iedereen daar zo over bezig was.

X₂: Ik heb het niet volledig gezien, maar toch een aantal keren.

X₃: Dat heb ik wel bewust opgezet.

104

X₂: Wat is ‘Basta’ eigenlijk? Is dat ook een docusoap?

X₅: Wat is dat eigenlijk?

X₂: Ja, hoe noem je dat? Dat is een onderzoek … Want ja, ze volgen toch ook de mensen.

X₅: Ja, dat is onderzoeksjournalistiek.

X₃: Vroeger, heel vroeger, dan was er ‘Kinderziekenhuis’. En daar hebben wij wel écht naar gekeken.

X₄ en X₆: Ja!

X₅: Ja, daar keek ik ook naar!

X₃: Daar bleven wij echt voor thuis om daar naar te kunnen kijken. (lacht)

X₅: Ja, maar dat is echt zo. Daar keek ik echt naar uit, ik ook!

X₂: Naar de kinderen hun miserie kijken. (lacht)

X₃: Ja, omdat ge dan meezit in die verhalen en dat waren 5 of 6 kinderen die ze volgden.

X₅: Ja, dat is al lang geleden hé. Dat is al zeker 10 jaar geleden.

X₃: Ja.

X₂: Echt? Is dat al zolang geleden?

X₆: Ja, dat was met die Cloë.

X₃: Ja, die Cloë die dan gestorven was, oh!

X₄: Ja, aan kanker.

X₃: Maar ik was toen wel jonger.

X₅: Ja, toen keken we ook meer naar tv. Als je op kot zit gaat dat al niet hé.

X₃: Voilà. Nu hebben we minder tijd om naar tv te kijken.

X₅: Nu heb ik wel terug meer tijd om naar tv te kijken omdat ik nu niet meer op kot zit.

Moderator: Oké, ik heb nog een fragmentje voor jullie.

105

X₄: Ik hoop van Lukaku, want ik heb daar nog nooit iets van gezien

X₂: Dat is goed ze

X₃: Ja, ik vond dat ook wel goed, maar dat was altijd zo over een thema en dat was weinig Lukaka

zelf. Ik had eigenlijk die zijn leven wel eens willen volgen, maar hem alleen dan. Dat ging eigenlijk

over de Brusselse jeugd in het algemeen en dat vond ik wat jammer. Ik had verwacht dat meer over

Lukaku zou gaan.

X₄: Ah, ’t ging echt over meerdere mensen dan?

X₃: Ja en elke aflevering ging over een thema, bv. vrije tijd of verliefd zijn

Moderator: Hier is het fragment.

FRAGMENT uit ‘Het leven zoals het is: De Zoo’, alflevering 4, 00:00:38 tot 00:02:20.

X₄: Oh, de zoo!

(algemeen gelach)

Moderator: Uit jullie reacties op het fragment kan ik afleiden dat jullie weten uit welke reeks dat dit

fragment kwam. Met dit fragment komen we eigenlijk tot de essentie van ons gesprek. Ik zou

namelijk graag van jullie te weten komen of jullie naar ‘Het leven zoals het is’ kijken en indien ja,

waarom jullie kijken? Wat zet jullie aan om naar ‘Het leven zoals het is’ te kijken?

X₄: Nieuwsgierigheid.

X₅: Ja, omdat je wil weten hoe het daar is. Zoals bij de zoo of in de Marollen of bij die vissers.

X₂: Ja en een beetje voyeurisme zeker?

X₅: Ja.

X₁: Misschien een beetje uit verveling als er niets anders op is?

(X₅ lacht)

X₂: Ja, maar ja, dat kan ook hé.

106

X₅: Ja, dat is waar. Ik denk eigenlijk vooral uit voyeurisme.

X₂: Ja, dat is grappig om zo iemand te kunnen volgen. En zeker als er zo van ‘die kastarts’ tussen

zitten zoals de Kenny. (cf. eerste fragment)

(algemeen gelach)

X₄: Ja, dat is een beetje entertainment hé. Je kan ermee lachen.

X₂: Ja, uiteindelijk lachen we soms echt wel met die mensen hé.

X₅: Ja.

X₁: Ja, of bij ‘Man Bijt Hond’. Dat is echt bedoeld om met mensen te lachen. Maar je hebt dan ook die

schrijnende programma’s zoals ‘Kinderziekenhuis’, dat is meer uit medeleven.

X₅: Ja.

X₂: Dat snap ik niet waarom iemand daar naar kijkt.

X₆: Ja, dat is om medelijden te wekken hé.

X₂: Ja maar komaan, daar kun je toch niet graag naar zien.

X₄: Jawel, want je voelt daar zo mee mee.

X₅: Ja, je voelt daar mee mee.

X₄: Ja, je wil weten hoe dat eindigt.

X₂: Ik voel me toch liever blij hoor.

Moderator: Als je zoals bij ‘Kinderziekenhuis’ meeleeft met die slachtoffers, wil dat dan zeggen dat je

je met hen betrokken voelt?

X₅: Ja inderdaad.

X₃, X₄ en X₆: Ja.

X₃: Ik denk dat je anders naar ‘de Marollen’ dan naar ‘Kinderziekenhuis’ kijkt.

X₄: Ja, tuurlijk.

107

X₅: Ja, of naar ‘de Zoo’ ook hé.

X₆: Ja, dat heeft zijn reden hé.

X₁: Ah natuurlijk, dat is daarvoor gemaakt.

X₄: Voor mij zijn ‘de Marollen’ eerder entertainment, maar bij ‘Kinderziekenhuis’ wil ik echt weten

hoe dat eindigt, omdat ik daar zo mee meeleef.

X₅: Ja, en zoals bij ‘Kinderziekenhuis’ is het leuk om te zien hoe het er op zo’n dienst aan toe gaat.

X₃: Ja en zoals bij – hoe heette dat ook weer – Dokter van morgen ofzo? – dat vond ik echt

interessant om naar te kijken. Dat is niet om mee te lachen.

X₅: Ja.

X₄: Ja, daar leer je van bij. Voor dat programma wist je niet hoe het er bij die mensen aan toe gaat en

nu wel. Je krijgt er een bepaald beeld over.

X₅: Ja, zoals bij ‘de Zoo’, zie je hoe de dingen zich achter de schermen afspelen. En bij die

geneeskundestudenten is het leuk om te zien hoe zij hun studies aanpakken.

X₃: Ja.

X₄: Ja, en bij die vissers ook hé. Wij hebben er totaal geen idee van hoe het er in die hun wereldje aan

toe gaat hé.

X₃: Ja, maar bij die vissers interesseert mij dat niet zo. Het interesseert mij niet echt om te weten hoe

een visser leeft.

X₁: Maar wel hoe kinderen sterven en zo is er voor iedereen iets hé.

X₃: Ja voilà, dat is waar.

X₂, X₃, X₄, X₅ en X₆: Ja .

(iedereen knikt bevestigend)

X₄: Er zijn genoeg varianten daarvoor hé.

Moderator: En herkennen jullie jezelf in de personages uit ‘Het leven zoals het is’?

108

X₅: Ja, met die studenten uit ‘Dokters van morgen’. Hun situatie is vergelijkbaar met die van ons. Ik

was toen ook student. Maar met die vissers uit ‘De Vissershaven’ dan weer totaal niet

X₁: Pas op, met die kerel uit ‘De Vissershaven’ die niet naar school wil gaan. Dan maak ik toch ook de

link en denk ik dat ik beter ook wat koppig was geweest.

(iedereen lacht)

X₅: Ja, dan herken je je daar in.

X₁: Ja en ’t is dan een soort legitimatie voor je eigen gedrag.

X₃: Ja en als je naar die ‘Dokters van morgen’ kijkt, dan besef je wel dat je aan je toekomst moet

werken en je moet inzetten voor school om iets te bereiken.

X₅: Ja, als die dan eens gebuisd zijn, dan kun je dat met je eigen situatie vergelijken, want je bent ook

al eens gebuisd geweest.

X₆: Ik denk ook dat je beroep een rol speelt. Ik werk als kiné en dan let ik ook vooral op hoe zijn op

medisch gebied handelen.

X₄: Ja.

X₅: Ja, als je nu dierenarts bent of je werkt in de zoo, dan ga je volgens mij sowieso kijken.

(iedereen reageert bevestigend)

X₃: Ja en als student kies je dan voor ‘Dokters van morgen’

X₄: Ja, je zoekt naar gelijkenissen.

X₃: Ja.

X₆: Ja, inderdaad.

X₂ : Ja, voor mij is dat dan ‘De School van Lukaku’.

X₅: En misschien dat de vissers dan meer naar ‘De Vissershaven’ kijken.

X₂: Ja, je kijkt naar datgene wat het dichtst bij uw interesses aanleunt hé. Ik denk dat dat logisch is.

109

Moderator: En hebben jullie de indruk dat er in jullie omgeving over ‘Het leven zoals het is’ gepraat

wordt?

X₄: Ja, over die school van Lukaku toch.

X₅: Of als er een memorabele aflevering is, dan wordt daar ook wel over gepraat.

X₁: En dat is nu niet over ‘Het leven zoals het is’, maar die mens met zijn autootje uit Liedekerke uit

‘Man Bijt Hond’. Daar is toen veel over gepraat geweest.

(iedereen weet duidelijk waarover X₁ het heeft)

X₃: De meeste mensen hebben dat toen niet echt gezien, maar zijn dat dan achteraf gaan opzoeken

op YouTube ofzo.

X₁: Ja, daar was toen echt een hype rond. Dat is zelfs op het nieuws geweest.

X₂: Dat was toch ook echt opdat mensen er zouden mee lachen.

X₅: Ja, als er echt iets spectaculairs in gebeurt, dan wordt daar wel over gepraat. Zoals nu bij ‘de

Kenny’ (cf. eerste fragment).

(iedereen lacht)

X₅: Ik denk dat er ook veel afhangt van wat de makers zelfs in gedacht hebben? Willen ze dat we

ermee lachen? Of willen ze dat we met de personages meeleven?

X₃: Dat weet ik niet. Ik denk ook dat er mensen zijn die kijken omdat ze er echt in geïnteresseerd zijn

en die niet begrijpen dat het vaak echt om met iemand te lachen is.

X₁: Ja, zeker.

X₄: Ja, bij oude mensen zeker.

X₃: Ja, ons oma die kijkt naar ‘Het leven zoals het is’ en die vindt dat plezant om naar andere mensen

te kunnen kijken, zonder te weten dat het vaak humoristisch bedoeld is

X₅: Bij ‘Het leven zoals het is’ gaan ze er ook wel altijd de strafste verhalen uit halen. Ze gaan zoeken

naar ‘ne Kenny’ die niet naar school gaat. (cf. eerste fragment)

X₃: En niet iedereen – zoals bv. mijn oma – is zich daarvan bewust.

X₅: Ja.

110

X₁: Je vergeet dat ook voor een stuk hé. Dat is zoals je naar een advertentie kijkt. Bijna iedereen weet

dat dat gephotoshopt is, maar je denkt er niet altijd aan.

Moderator: En ervaren jullie docusoaps dan als iets dat echt gebeurd is of eerder als een soap?

X₃, X₄, X₅ en X₆: Nee, als echt gebeurd.

X₂: Langs de andere kant, je volgt het wel zoals een echte soap hé.

X₅: Ja, maar dat is ook doordat ze er van die marginale gevallen uithalen.

(iedereen lacht)

X₃: Ja en ‘Kinderziekenhuis’ is dan wel niet marginaal, maar ze gaan niet de dagelijkse behandelingen

tonen denk ik en dat is dan ook waarom ik er naar kijk.

X₂: Ik kijk echt alleen naar docusoaps omdat het om te lachen is en ik denk dat dat ook voor vele

mensen de belangrijkste reden is.

X₄: Ja en omdat het ontspannend is.

X₂: Ja en omdat het lachen is met andere mensen, een beetje leedvermaak eigenlijk.

X₄: Ja, en uzelf daar dan ook een beetje beter door voelen.

X₅: Ja, ’t is ontspannend en je moet er niet bij nadenken.

X₃: Ja, en uit nieuwsgierigheid.

X₅: Ja, ’t is niet zozeer dat ik daar iets uit wil leren. Ik wil niet weten hoe een visser vist, maar ben wel

benieuwd naar hoe zulke mensen leven.

X₃: Ja, naar hun werk- en leefomgeving.

X₅: Ja, en bij elke variant van ‘Het leven zoals het is’ gaan ze dan op zoek naar opmerkelijke figuren

waardoor het ook grappig wordt.

X₁: Ja, de grijze muis interesseert niemand hé.

111

Moderator: Jullie hebben aan het begin van ons gesprek een socio-demografische vragenlijst

ingevuld waarbij jullie een top-5 van jullie favoriete tv-programma’s hebben gegeven. Zijn de

kijkmotieven voor die programma’s dezelfde als voor ‘Het leven zoals het is’ of verschillen die?

X₁: Ik kijk eigenlijk nooit naar tv en zeker niet naar reality zoals ‘Het leven zoals het is’. Als ik mij

verveel en dat is het enige dat erop is, zal ik kijken, maar anders niet.

X₅: Maar bv. ‘De Slimste Mens’ dat volg ik echt, dat zou ik zelfs oppakken.

X₁: Nee, dat zou ik ook niet oppakken.

X₄: Ah, ik wel.

X₃: Dat is misschien ook omdat dat met bekende mensen is.

X₅: Maar eigenlijk kijken we naar ‘De Slimste Mens’ ook omdat het entertainment is hé.

X₃: Ja, maar niet omdat we nieuwsgierig zijn.

X₅: En niet om met andere mensen te lachen in de zin van oei, wat voor domme dingen gaat hij nu

weer zeggen.

X₂: Bij ‘Het leven zoals het is’ moet je niet echt nadenken, bij ‘De Slimste Mens’ wel.

X₃: ‘Het leven zoals het is’ heeft niet een verhaal. Dat is bv. bij ‘Dubbelleven’ wel het geval. Je volgt

daar echt een verhaal zoals bij een boek.

X₅: Ja, bij ‘Het leven zoals het is’ is het niet erg om eens een aflevering te missen.

X₄: Ja.

X₁: Bwa, dat weet ik niet. Want als je bv. naar ‘Kinderziekenhuis’ kijkt en die mensen sterven echt,

dan heeft dat toch diepere gevolgen voor u, dan dat er iemand in een soap sterft. Je maakt dan echt

de link dat het een echte mens is die je gevold hebt.

X₆: Ja, je voelt je daar toch wel bij betrokken.

X₅: Ja, als je het volgt.

X₃: Ja, dat klopt. Toen Cloë stierf in ‘Kinderziekenhuis’, dat heeft mij toen echt geraakt.

X₆: Ja.

112

X₃: Maar daarom moet je ook echt mee zijn met het verhaal en ‘Het leven zoals het is’ nodigt niet

altijd uit om het verhaal te blijven volgen.

X₄: Ja.

Moderator: Goed, ik denk dat we ongeveer klaar zijn. Voor mij is alles duidelijk. Hebben jullie nog

vragen? Allemaal heel erg bedankt om zo goed mee te werken!

113

Focusgroep 2

Datum: 03/03/2010

Tijdstip: 20u – 21u30

Locatie: Sint-Amandstraat 3, 9000 Gent

Moderator: Karolien Cloots

Co-moderator: Inne Van Herbruggen

6 deelnemers

X₁: vrouw, 21 jaar, middelbaar onderwijs, studente, inwonend bij ouders/familie, kijkt gemiddeld 3-4

uur tv per dag, favoriete zender is Eén.

X₂: vrouw, 21 jaar, universitair onderwijs, studente, inwonend bij ouders/familie, kijkt gemiddeld 1-2

uur tv per dag, favoriete zender is Eén.

X₃: vrouw, 21 jaar, universitair onderwijs, studente, inwonend bij ouders/familie, kijkt gemiddeld 0-1

uur tv per dag, favoriete zender is Eén.

X₄: vrouw, 21 jaar, middelbaar onderwijs, studente, inwonend bij ouders/familie, kijkt gemiddeld 1-2

uur tv per dag, favoriete zender is Eén.

X₅: man, 21 jaar, middelbaar onderwijs, student, inwonend bij ouders/familie, kijkt gemiddeld 2-3 uur

tv per dag, favoriete zenders zijn Eén en VT4.

X₆: vrouw, 21 jaar, middelbaar onderwijs, studente, inwonend bij ouders/familie, kijkt gemiddeld 4

uur of langer tv per dag, favoriete zenders zijn VTM en VT4.

Het interview (start 20h11 – einde 21h24)

Moderator: Goeiemiddag iedereen. Eerst en vooral heel erg bedankt dat jullie willen meewerken aan

mijn masterproef. We zitten hier vandaag samen om aan de hand van een focusgroep interview te

praten over docusoaps, het onderwerp van mijn masterproef. Bij zo’n focusgroep interview is het de

bedoeling dat jullie het meeste van de tijd aan het woord zijn. Ik zal af en toe tussen komen door een

114

opmerking te geven of een vraag te stellen, maar het is belangrijk dat de antwoorden volledig uit

jullie zelf komen en dat jullie met mekaar in discussie treden. We gaan het gesprek starten met een

fragment.

FRAGMENT uit ‘Het leven zoals het is: De Vissershaven’, alflevering 1, 00:02:03 tot 00:12:14.

Moderator: We hebben nu een fragment gezien en mijn eerste vraag voor jullie is of jullie docusoaps

kennen? En zo ja, dewelke?

(iedereen denkt even na)

X₅: ‘Jersey Shore’.

X₂: Is dat een docusoap?

X₅: Ahja toch! Dat is toch niet in scène gezet?

X₁: Dat is wel in scène gezet volgens mij.

X₂: Is ‘Temptation Island’ dan ook een docusoap?

X₆ en X₄: Nee!

X₂: Dat is reality.

X₃: Is ‘de Pfaffs’ dan een docusoap?

X₂: Ja, dat denk ik wel.

X₃: Is er ook geen docusoap geweest over de Gentse politie?

X₂ en X₄: Ja, juist!

X₂: En ‘Zware voet’?

X₁ en X₃: Ja!

Moderator: Er is blijkbaar wat twijfel over wat precies een docusoap is. Wat zijn volgens jullie de

kenmerken van een docusoap?

X₁: Volgens mij is dat iets dat zogezegd op het echte leven is gebaseerd, maar toch wel ergens –

zonder dat de mensen het door hebben – een beetje in een script gestoken is.

X₅: ‘Jersey Shore’!

115

(algemeen gelach)

X₃: Als je zegt ‘docu’, dan denk ik aan documentaire en ‘soap’, ja soap, maar voor mij is bv. ‘de Pfaffs’

geen documentaire.

X₆: Nee zeker niet.

X₄: Ik denk dat docusoap iets is waaruit je kunt leren. Zoals bij die vissers, dat is iets wat je niet

gewoon bent. Maar ‘de Pfaffs’ is absoluut niet documentairegericht. Bij ‘Het leven zoals het is’ zijn

het situaties die echt voorkomen. Maar een hoop mensen in een huis steken vind ik geen docusoap.

X₁: Er zijn verschillende varianten van ‘Het leven zoals het is’ hé. En dat is niet alleen om te leren,

maar ik denk dat dat de natuurlijke curiositeit van de mensen een beetje aanwakkert, van ‘hoe gaat

dat er daar aan toe, in zo’n bepaalde job?’ En dat is een keer iets anders.

X₅: Maar ’t is volgens mij wel allemaal in scène gezet.

X₁: Denk je nu echt dat ze tegen die 16-jarige gaan zeggen van ‘jij moet nu op je zestiende verjaardag

de boot op?’ Maar goed, als ik moet zeggen welke docusoaps ik nog ken, ‘Het leven zoals het is:

Kinderziekenhuis’, ja, ‘De Vissershaven’ en wat heb je nog?

X₄: En Wendy Bosmans die zo kinderen opvoedt? Is dat dan een docusoap?

X₁, X₂ en X₃: Nee!

X₄: ‘Vinger aan de poot?’

X₆: Ja, dat denk ik ook.

X₄: Ja, dat is een dierenarts meevolgen en zien hoe dat die werkt. Of is dat reality?

X₃: Nee, dat is zeker een docusoap.

X₁: Ik denk dat reality eerder is, zoals verliefd worden enzo, en dat men bij docusoaps iemand volgt,

maar niet te intiem.

X₃: Misschien moeten we gewoon kijken naar wat de tv-makers hun doel is. Bij docusoap willen ze

informeren en bij reality willen ze gewoon ontspannen.

X₅: Maar, pff, informeren…

X₃: Ja, toch wel hé… Bij ‘De Vissershaven’ leren we hoe het leven van een visser eruit ziet.

116

X₁: Ja voilà.

X₂: Bij reality zitten er vaak ook spelvorm in.

X₁: Bij reality gaan ze de zaken manipuleren, gaan ze er bewust voor zorgen dat er iets spectaculairs

gebeurd. Terwijl bij ‘De Vissershaven’ kunnen ze niet op voorhand weten of er iets speciaals of

ongewoons zal gebeuren. Ze kunnen moeilijk zeggen, ‘Allé niet te best vangen, zodat we straks

kunnen klagen over de visvangst’.

X₄: Ja, bij docusoaps kunnen ze niet zo goed manipuleren als bij docusoaps.

X₃: En inderdaad, vanaf dat er spelvorm in zit, is het geen docusoap meer.

X₄: Ja, dan heeft het geen documentaire-waarde meer.

X₂: Bij docusoap wordt er niet zo in scène gezet. Je ziet ze aan de ontbijttafel, in de slaapkamer, zoals

het zich in het echte leven kan afspelen hé.

X₃: Ja, docusoaps spelen zich af in mensen hun natuurlijke biotoop.

Moderator: En kijken jullie zelf naar docusoaps?

X₅: ‘Jersey Shore’ .

(iedereen lacht)

X₄: Ja, naar ‘Dierin in nesten’ bijvoorbeeld.

X₁: ‘Vinger aan de poot’.

X₃: In het middelbaar keek ik vaak naar docusoaps, maar nu kijk ik minder docusoaps omdat ik

gewoon veel minder televisie kijk.

X₂: Ja.

X₄: Ja, nu heb je daar minder tijd voor.

X₁: In ons gezin staat dat vaak op. Mijn broers keken vaak naar ‘Zware jongens’ en dan keek ik wel

mee.

X₃: Ja, als Bart kijkt, kijk ik ook mee.

117

X₂: Vroeger heb ik naar ‘Het leven zoals het is: De Luchthaven’ gekeken.

X₁, X₃ en X₄: Ahja, ik ook!!

X₆: Ja, juist!

X₂: Dat vond ik echt nog interessant. Die ziekenhuizen iets minder.

X₄: Ja maar, dat is omdat je niet tegen bloed kan.

X₁: Vroeger keek ik veel naar die ziekenhuisreeksen van ‘Het leven zoals het is’, maar nu kan ik daar

niet meer zo goed tegen.

(iedereen reageert verbaasd)

X₅: Waarom niet?

X₁: Ja gewoon, vroeger vond ik dat allemaal niet zo erg, maar nu wel.

X₆: En ‘Tienermoeders’, is dat dan ook een docusoap?

X₁: Oh!

X₂: Ja!

X₄: Ja, dat is sowieso docusoap.

X₃: Ja, als ik eraan denk dat dat op televise is, dan wil ik daar graag naar kijken. Maar ik moet eraan

denken.

X₁: Ja natuurlijk, ik ga ook mijn wekker niet zetten om te televisie te kijken. Maar als het opstaat of ik

denk eraan, dan kijk ik wel vaak.

X₃: Ja, maar voor ‘Witse’ zou ik wel mijn alarm zetten. Voor docusoaps minder. Maar als het opstaat,

dan blijf ik wel vaak kijken. (lacht)

X₄: Ik kijk wel echt naar ‘Tienermoeders’.

X₁: Ja, ik ook. Maar ik ga er inderdaad wel mijn slaap niet voor laten. Of andere dingen.

X₂: Maar was er nu niet nog iets?

X₁: Maar zo van die dingen zoals over Tanja Dexters en Ann Van Elsen die een baby krijgen, dat

interesseert me wel totaal niet hoor. En dat vind ik ook geen docu.

118

X₄: Nee, dat is reality.

X₆: Dat is geen docusoap nee.

X₂: Maar er was ook zo’n VT4-programma…

X₁: Aaaahja!

X₆: Ja, dat ze zo iedereen volgden?

X₁: Over Pieter Loridon en zijn zoontje dat volgestopt werd met snoep.

X₅: En was er ook zo niets op Eén? Van ouders met hun kinderen?

X₄: Ahja, ‘Ergens Onderweg’ was dat.

X₆: Ja, of ‘Samen Onderweg’ ofzo.

X₁: Dat was toch echt in scène gezet, dat was geen docusoap hé.

X₆: Maar dan vinden jullie ‘Tienermoeders’ wel een docu?

X₂: Jaja, ‘Tienermoeders’ is wel een docu.

X₅: ‘Patrouille’? Dat ze zo ‘flikken’ volgden?

X₂ en X₆: Ja.

X₁: Dat vond ik saai.

X₅: En soms keek ik wel naar ‘De Zoo’.

X₃: Ja, en ook naar ‘Planckendael’!

X₃: ‘De Olmense Zoo’ is het ook nog geweest!

X₄: Wat?

X₃: ‘De Olmense Zoo’! Ken je dat niet?

X₄: Ligt dat in België?

X₃: Ja, in Olmen!

(iedereen lacht)

119

X₃: Dat is nog veel op tv geweest.

X₂: Daar heb ik nooit naar gekeken.

X₅: ‘Dokters van morgen’.

X₂: Is dat met die studenten uit Leuven? Dat heb ik wel gezien.

X₅: Ja.

X₁: Ja, ik ook.

X₃: ‘De School van Lukaku’!

X₂: Is dat ook docu? Ahja, dat heb ik ook gezien.

X₄: Dat heb ik niet gezien.

X₂: Maar de ‘Dokters van morgen’ was leuk omdat dat met studenten was. Je kan je daaraan

spiegelen. Zoals mijn zus, die studeert geneeskunde, die keek daar ook naar.

Moderator: Oké, jullie hebben nu toch al een heel aantal docusoaps opgenoemd. Ik heb nog een

fragment voor jullie.

FRAGMENT uit ‘Het leven zoals het is: De Zoo’, alflevering 4, 00:00:38 tot 00:02:20.

X₄: Is dat ‘De Olmense Zoo’?

X₅: Nee, dit is in de Antwerpse zoo.

X₃: ‘De Olmense Zoo’ kwam misschien voor in ‘Dieren in nesten’. Ik weet het niet meer juist.

Moderator: Uit jullie reacties op het fragment kan ik afleiden dat jullie weten uit welke reeks dat dit

fragment kwam. Met dit fragment komen we eigenlijk tot de essentie van ons gesprek. Ik heb al van

enkelen gehoord dat ze naar verschillende varianten van ‘Het leven zoals het is’ kijken. Maar graag

zou ik van jullie te weten komen waarom jullie kijken? Wat zet jullie aan om naar ‘Het leven zoals het

is’ te kijken?

X₂: En specifiek over ‘de zoo’? Of in ’t algemeen?

120

Moderator: Over ‘Het leven zoals het is’ in het algemeen.

X₅: Nieuwsgierigheid, denk ik.

(iedereen geeft X₅ meteen gelijk)

X₂: Ja, nieuwsgierigheid.

X₃, X₄ en X₆: Ja.

X₁: Ja, ik denk dat ook.

X₅: Voyeurisme.

X₂: Ja, dat zeker en vast ook.

X₁: Voyeurisme is wel een groot woord hé. Dat is meer voor soaps waarin er smerige dingen

gebeuren.

X₅: Wel ja, docuSOAP (legt de klemtoon op ‘soap’).

X₁: Ik denk echt vooral nieuwsgierigheid.

X₃: Ja, nieuwsgierigheid en interesse.

X₄: Ja, als je nu echt dierenarts wil worden, dan denk ik wel dat het interessant is om bv. bij ‘De Zoo’

te zien hoe het daar allemaal aan toe gaat. Of als je graag dieren ziet, of als je graag naar De Zoo

gaat. Of als je dokter wil worden, ga je misschien meer naar ‘Kinderziekenhuis’ kijken. Of als je

stewardess wil worden…

X₂: Ja, dat is echt persoonlijk hé.

X₄: Ja, welke variant je bekijkt, is afhankelijk van wat je interessant vindt.

X₁: Maar ik denk dat de meerderheid die naar ‘Het leven zoals het is: De Luchthaven’ niet kijkt omdat

ze piloot willen worden, maar gewoon omdat je daar zo ziet hoe het daar is.

X₂: Ik kijk alleen maar om de problemen te zien.

X₄: Ja, dat ook.

X₁: Ja, maar daarom wil je er toch nog niet werken?

X₂: Nee, ik vind dat gewoon spannend.

121

X₁: ’t Gaat vaak ook over speciale plaatsen. Er zijn veel mensen die niemand kennen die in de zoo

werkt of in een ziekenhuis. En voor hen is dat dan iets speciaals.

X₅: Voor mij is dat gewoon ontspannend.

X₃: Ja, ’t is zeker ontspannend. En op een ontspannende manier krijg je informatie mee.

X₅: Bwa, ’t is toch vooral om te ontspannen. Je kan evenveel informatie halen uit een gewone

fictiereeks vind ik.

X₄: Nee.

X₁: Nee, dat vind ik niet. In een fictiereeks weet je nooit of dat het echt zo is of niet. En bij docusoaps

weet je dat het in ’t echt ook zo gebeurt. Ik kon me vroeger nooit inbeelden hoe gevaarlijk het was

op een boot, maar sinds ‘De Vissershaven’ weet ik dat nu wel. Ik heb iemand over boord zien vallen

hé.

X₂: Maar heb je daar iets uit geleerd?

X₁: Nee, ik leer geen skills, maar ik leer wel hoe die mensen hun leven eruit ziet en dat die hun werk

echt gek is.

X₃: Of je leert wat zij allemaal moeten doen. Niet hoe ze het moeten doen, maar wat ze moeten

doen? Of hoe is hun dag ingedeeld? Of hoe werkt die job? Of hoe werkt een luchthaven?

X₅: Ja oké, een vissert vist.

(algemeen gelach)

X₁: Maar nee!

X₃: Je hebt kustvissers, je hebt vissers die voor weken weg zijn. Wist jij dan op voorhand dat ze twee

uur moeten slapen en dan weer twee uur moeten werken? Wist jij dat?

X₅: Ja, dat wist ik.

X₁: Wij zijn ook nog nooit opgepakt geweest op een luchthaven. Maar wij mogen dan met de camera

meevolgen hoe dat allemaal in zijn werk gaat en hoe dat zo’n ondervraging gebeurt. In ‘Flikken’ is dat

allemaal fictief.

X₂: Oké, maar er gaat toch niemand naar een arrestatie op de luchthaven kijken om eruit te leren?

Dat is toch pure sensatie?

122

X₁: Jaja, dat is zeker pure ontspanning, dat ontken ik niet. Je leert ook geen dingen die je gaat

kunnen. Ik ga niet plots iemand kunnen ondervragen omdat ik het gezien heb, maar je weet dan wel

hoe zo’n kamertje eruit ziet. Je hebt het een keer gezien.

X₅: Maar je let toch gewoon op wat er gebeurt met die mensen, toch niet op hoe dat kamertje eruit

ziet. Je gaat toch niet naar het behangpapier kijken!

(algemeen gelach)

X₁: Vroeger wilden alle kleine kindjes in de zoo gaan werken, maar nu misschien niet meer omdat ze

zien dat ze daar ook echt wel hard moeten werken. Dan leer je daar toch iets uit! (verdedigt zich fel)

Je krijgt meer kennis over dat beroep, maar daarom kan je het zelf nog niet hé. Maar je leert wel wat

die mensen de hele dag moeten doen.

X₂: Ja, dat is misschien wel waar. Je leert over hun leven, maar je leert niets bij.

X₃: Ja.

X₁: ‘Het leven zoals het is’ blijft ontspannend, maar het heeft zeker een informatieve waarde.

X₂ en X₃: Ja.

X₄: Ja nieuwsgierigheid hé. Waarom ben je nieuwsgierig? Omdat je iets ziet wat je niet wist. Moest je

zelf in de zoo werken, zou je er wellicht niet altijd naar kijken.

X₁: Ja, ’t zijn dan vooral de andere mensen die denken van ‘ahja, die zien ook wel af op hun werk’ of

dat ze zien dat het toch niet allemaal rozengeur en maneschijn is.

X₅: Ja, maar ze gaan dat toch ook een beetje in scène zetten.

X₁: Ja, natuurlijk. Ze gaan op de luchthaven niet tonen wat er allemaal goed gaat.

Moderator: Jullie hebben nu al gepraat over het feit dat je bij ‘Het leven zoals het is’ andere mensen

bezig ziet in hun job. Heb je dan het gevoel dat je je zelf kan herkennen in de personages?

X₂: Ik denk mijn zus bijvoorbeeld wel bij de ‘Dokters van morgen’, omdat zij geneeskunde studeert.

Maar dat is nu niet van ‘Het leven zoals het is’.

123

X₃: Ja, ik denk dat als je die job doet of iets gelijkaardigs, dat je dan wel gaat vergelijken. En eigenlijk

ook als je kapster bent, kan je jezelf vergelijken met iemand die in de zoo werkt. Je kan denken ‘ik

moet meer werken’ of ‘ik moet minder werken’.

X₅: Ga je niet gewoon meer op karaktertrekken letten? En je daar dan mee vergelijken?

X₁: Ja, en ik denk dat je toch ook wel een zekere geruststelling voelt als je ziet dat die mensen ook

hard moeten werken. Of ook, dat iemand die in een fabriek werkt en naar ‘De Zoo’ kijkt, denkt van

‘amai, die mannen zijn evenveel betaald, maar hebben wel een leukere job’.

X₃: Moest er nu een docusoap zijn ‘Het leven zoals het is: Studenten in Gent’, dan zouden we ons

uiteraard wel met die personages kunnen identificeren.

X₄: Ja, daar zouden denk ik ook echt veel studenten naar kijken.

Moderator: En hebben jullie de indruk dat er in jullie omgeving over ‘Het leven zoals het is’ gepraat

wordt?

X₆: Nee, ik niet.

X₃: Nee, maar moest er nu inderdaad ‘Het leven zoals het is: Studenten in Gent’ bestaan, dan zou daar

zeker over gepraat worden.

X₂: Over ‘De School van Lukaku’ is ook veel gepraat, maar dat is niet van ‘Het leven zoals het is’.

X₄: Over ‘Het leven zoals het is’ wordt in mijn omgeving niet gepraat.

X₅: Nee, bij mij ook niet. Ik ken toch n iemand die al een keer een anekdote verteld heeft ofzo.

X₁: Over ‘Tienermoeders’ heb ik ook al gepraat, maar niet over ‘Het leven zoals het is’.

X₂: Ja, ik ook. Omdat dat zo’n marginale gevallen zijn.

X₂: Ik denk dat je er echt wat binding mee moet hebben, opdat je erover zou praten.

X₄: Ja, met ‘De Zoo’ hebben wij totaal geen binding hé.

X₂: ‘Het leven zoals het is: De Scouts’! Daar zou nogal over gebabbeld worden!

X₁: Ja!

X₄: Haha, ja!

124

X₁: Dan zouden we echt vergelijken hoe wij het doen.

X₅: Ja, ’t heeft te maken met je eigen leefwereld.

Moderator: Als we even zouden samenvatten, wat zou er dan voor jullie op de eerste plaats komen

als kijkmotief voor ‘Het leven zoals het is’?

X₅: Nieuwsgierigheid.

X₄: Ja.

X₅: En ontspanning.

X₃: Als ik kijk is het eerder uit nieuwsgierigheid en interesse, en niet zozeer uit ontspanning.

X₅: Jawel hé.

X₄: Ja, jawel. ’t Is nog altijd tv hé.

X₂: Ik denk beide, maar ontspanning toch op nummer 1.

X₅: Ik zeg nieuwsgierigheid en ontspanning.

X₁: En interesse!

X₄: Maar eigenlijk kijk ik gewoon als er niets anders op is en ik niets anders te doen heb.

X₁: Maar dan heeft X₃ toch een punt dat als je dan toch kijk, het uit interesse is?

X₄: Ja, misschien wel ja.

X₃: Ik kijk omdat ik wil weten hoe het eraan toegaat en niet omdat ik een keer wil ontspannen voor

televisie.

X₂: Ja, ’t hangt ervan af wat voor een kijker dat je bent hé.

X₄: Ja, als je vijf uur per dag televisie kijkt, maakt het op de duur niet meer uit wat je ziet. Maar als

dat je enige programma is, wel vind ik.

X₁: Uit alles is nieuwsgierigheid toch wel de belangrijkste reden denk ik.

X₅: Ja.

125

X₂: De eerste keer dat je kijkt, is het nieuwsgierigheid. Maar vanaf dat je weet waarover het gaat en

hoe het in mekaar zit, is het volgens mij ontspanning. Je gaat niet nog een keer kijken omdat je nog

steeds nieuwsgierig bent.

X₃ en X₅: Jawel! (luid)

X₃: Je wil toch weten waarover de volgende aflevering zal gaan!

X₅: Ja, als er nu twee jongens ruzie hebben. Dan ga je de volgende aflevering ook kijken omdat je

nieuwsgierig bent naar hoe die ruzie gaat evolueren.

X₂: Ja, dat is sensatie hé.

X₅: Ja, nieuwsgierig naar sensatie. En zeker omdat het echt is, wil je het zien.

X₃: Maar als je het einde van een aflevering ‘Thuis’ ziet, dat is pure sensatie en dat is fictie. Maar als

je het einde van een aflevering van bv. ‘De Vissershaven’ ziet, dan wil je volgende keer toch ook

kijken uit interesse? Je wil toch gewoon weten hoe het met die mensen gaat?

X₅: Ja, omdat het echt is.

X₄: Sommige mensen kijken uit interesse en sommige mensen kijken omdat het ontspannend is.

X₅: En ook voyeurisme hé. Daarjuist bij Kenny (cf. fragment), hebben we daar toch ook allemaal mee

zitten lachen.

X₁: Ja, maar dan hangt het af van welke docusoap het is hé. Bij ‘Kinderziekenhuis’ ga je toch niet uit

voyeurisme kijken. Dat is veel ernstiger hé.

X₂: Ja, maar er zullen wel altijd personages bij zitten waarnaar je uit voyeurisme kijkt. Bijvoorbeeld bij

een ‘seutige’ verpleegster.

X₄: Ja.

X₃: Maar bijvoorbeeld bij die Gregory (cf. fragment) worden jullie dan ook niet boos? Tegen die

moeder, omdat ze zo weinig doet? Omdat ze zo laks is?

X₂: Ja

X₁: Ja, je denkt meteen ‘Moest het mijn kind zijn, ’t zou anders zijn!’.

126

Moderator: Dus dan ben je je op dat moment aan het identificeren met de personages?

X₁, X₃: Ja.

X₂: Ja, eigenlijk wel hé.

X₃: Ja, ik heb onmiddellijk gedacht, ‘wat zou ik doen moest het mijn zoon zijn?’.

X₂: Maar ik blijf erbij dat ik uit sensatie kijk.

X₆: Ja, moest het echt puur de werking van de luchthaven zijn, zonder al die speciale gevallen, dan is

er echt niets aan.

Moderator: Goed, ik denk dat dat voldoende was. Voor mij is alles duidelijk. Hebben jullie nog

vragen? Allemaal heel erg bedankt om zo goed mee te werken!

127

Focusgroep 3

Datum: 05/03/2010

Tijdstip: 14u – 15u30

Locatie: Breendonkstraat 86, 1840 Londerzeel

Moderator: Karolien Cloots

Co-moderator: Inne Van Herbruggen

6 deelnemers

X₁: man, 28 jaar, hoger onderwijs, bediende/ambtenaar, alleenstaand, kijkt gemiddeld 3-4 uur tv per

dag, favoriete zenders zijn Eén en Canvas.

X₂: vrouw, 22 jaar, universitair onderwijs, studente, inwonend bij ouders/familie, kijkt gemiddeld 0-1

uur tv per dag, favoriete zenders zijn Eén en VT4.

X₃: man, 21 jaar, hoger onderwijs, student, inwonend bij ouders/familie, kijkt gemiddeld 3-4 uur tv

per dag, favoriete zenders zijn Eén, 2BE en VT4.

X₄: man, 21 jaar, universitair onderwijs, student, inwonend bij ouders/familie, kijkt gemiddeld 0-1

uur tv per dag, favoriete zenders zijn Eén en Canvas.

X₅: vrouw, 22 jaar, middelbaar onderwijs, studente, inwonend bij ouders/familie, kijkt gemiddeld 1-2

uur tv per dag, favoriete zenders zijn Eén en Canvas.

X₆: vrouw, 23 jaar, universitair onderwijs, studente, inwonend bij ouders/familie, kijkt gemiddeld 0-1

uur tv per dag, favoriete zenders zijn Eén, 2BE en VIJFtv.

Het interview (start 14h03– einde 15h26)

Moderator: Goeiemiddag iedereen. Eerst en vooral heel erg bedankt dat jullie willen meewerken aan

mijn masterproef. We zitten hier vandaag samen om aan de hand van een focusgroep interview te

praten over docusoaps, het onderwerp van mijn masterproef. Bij zo’n focusgroep interview is het de

bedoeling dat jullie het meeste van de tijd aan het woord zijn. Ik zal af en toe tussen komen door een

128

opmerking te geven of een vraag te stellen, maar het is belangrijk dat de antwoorden volledig uit

jullie zelf komen en dat jullie met mekaar in discussie treden. We gaan het gesprek starten met een

fragment.

FRAGMENT uit ‘Het leven zoals het is: De Vissershaven’, alflevering 1, 00:02:03 tot 00:12:14.

Moderator: We hebben nu een fragment gezien en mijn eerste vraag voor jullie is of jullie docusoaps

kennen? En zo ja, dewelke?

X₅: Ik ken dat, maar ik heb bv. ‘De Vissershaven’ nog nooit gezien. Enkel ‘De Zoo’ en

‘Kinderziekenhuis’, dat heb ik wel gezien.

X₃: Gaat het enkel over Eén of ook over andere zenders?

Moderator: Ik heb het over docusoaps in ’t algemeen.

X₃: Ah, want je hebt nu in Amerika ook zo’n dingen, die reeksen van ‘Deadliest Catch’. Dat is eigenlijk

‘Het leven zoals het is’, maar dan in ’t Engels en veel extremer.

X₄: Ja.

X₅: ‘Zware Jongens’.

X₃: Ja, ‘Zware Jongens’, ja.

X₁: Ik vind het alleen maar leuk als het die van België zijn. Zoals hierjuist met die West-Vlamingen, ik

vind dat geweldig. (lacht)

X₂: Ja, zo wat ‘plat’ hé.

X₁: Ja, dan voel je je tenminste een beetje verbonden met die mensen.

(X₂ lacht)

X₁: En vooral dan marginalen.

X₅: Ja.

X₆: Maar ‘Man bijt hond’, hoort dat daar ook eigenlijk bij? Als dat zo over mensen gaat?

X₅: Ja, ‘Ons dorp’. Dat zijn dan ook weer de marginalen die ze eruit pikken hé, uit dat dorp.

X₆: Dat kan je wel zeggen ja. (lacht)

129

X₃: Ja, dat is grappig.

X₅: Of mensen met de meest rare obsessies.

X₁: Ja, anders is het niet interessant hé.

X₂: Ik vind dat wel leuk om te zien waar mensen zich eigenlijk mee bezighouden. Wat die belangrijk

vinden of wat dat die doen. Ik vind dat wel grappig.

X₁: Daarvoor kijk je toch naar ‘Man bijt hond’, om met de mensen te kunnen lachen.

X₃: Ja.

X₂: Ja. (lacht)

X₂: Soms kijken wij ook naar ‘Vinger aan de poot’. Dat vind ik ook wel leuk. Dat is ook wel triestig met

die beestjes.

X₃: En de zoo van Engeland.

X₆: En je hebt toch ook iets van luchthavens, in Engeland en Australië.

X₄: Heathrow.

X₅: Ja, dat zijn ook meer internationale luchthavens hé. Niet in Zaventem.

X₃: Ja en veel extremer dan in België. In Brussel gebeurt niets.

X₁: Ja, in Australië ofzo is het veel strenger hé. Daar mag je bijna met niets door de douane.

X₃: En valt ‘Oh Oh Cherso’ ook onder docu?

(algemeen gelach)

X₆: Nee, want dan zou ‘Temptation Island’ dat ook zijn.

X₅: Nee, dat is reality-tv.

X₅: Maar wat is eigenlijk het verschil tussen reality-tv en docusoaps? Bij reality-tv houden de acteurs

toch ook niet vast aan een script?

X₆: In zekere mate toch wel hé.

X₁: Ja, dat is gestuurd allemaal hé.

130

X₄: Ja die opdrachten uit ‘Temptation Island’, dat is toch sowieso een scenario dat vooraf geschreven

is. En bij docusoaps is het echt hun echt leven.

X₁: Bij reality-tv wil men discussies uitlokken, bij docusoaps niet.

X₂: Ja, bij reality-tv gaan ze echt voor conflicten, bij docusoaps niet.

X₁: Maar bij docusoaps staat wellicht ook een regisseur bij die vragen stelt.

X₂: Ja. Of als ze iets gemist hebben dat ze wilden filmen, dan filmen ze dat bij hé.

Moderator: Jullie hebben al enkele kenmerken laten vallen, maar zouden jullie nog preciezer kunnen

omschrijven wat een docusoap precies is? En wat is dan volgens jullie het verschil met reality-tv?

X₄: Is ‘De Pfaffs’ dan ook een docusoap?

X₆: Dat is meer reality toch.

X₄: En ‘Regi’s world’?

X₂: Een docusoap dat is eigenlijk mensen volgen in hun leven. In hun dagelijkse leven.

X₅: Ik denk dat de regisseur op voorhand zegt van nu gaan we hem volgen of nu gaan we haar volgen,

maar dat hij tijdens het filmen niet ingrijpt. En dat hij dan geen script volgt. En die acteur – allé, dat is

eigenlijk geen acteur – die doet wat dat hij anders doet.

X₁: Ja, een beeld schetsen van iets hé. Van een beroep, van mensen…

X₅: Ja.

X₂: En bij reality-tv willen ze meer echt reacties uitlokken, denk ik. Echt conflicten maken.

X₆: Ja, en ook meer een spelvorm toch.

X₂: Over hoe bepaalde mensen reageren op bepaalde situaties die in het gewone dagelijkse leven

niet voorkomen.

X₅: In reality-tv hangt er ook altijd een soort van competitie aan verbonden. Zoals ‘Big Brother’,

‘Tempation Island’… Of ‘Komen Eten’, dat is ook reality.

X₂: Ja, sowieso, uit uzelf ga je niet bij vreemde mensen gaan eten. (lacht)

131

X₃: Bij ‘Oh Oh Cherso’ heb je geen competitie hé.

X₂: Nee maarja, ze zetten die allemaal gewoon op een eiland met … (lacht)

X₄: Met wat?

X₂: Met andere mensen. (lacht)

X₃: En met veel drank.

(iedereen lacht)

X₆: Het onderscheid is toch niet altijd even duidelijk.

X₄: Nee en ze beginnen dat ook meer te doen zoals bij ‘Man bijt hond’. Dat was vroeger gewoon

informatief en nu is dat ook om uit te lachen hé.

X₂: Ja, nu is het echt een beetje uitlachtelevisie hé.

X₁: Ja, want vroeger dacht ik nog dat het om reclame ging voor een beroep ofzo, zoals een dierenarts

of een verzorger in een zoo, maar eigenlijk als je dit dan ziet (cf. fragment), dat is niet echt meer

reclame voor dat beroep hé, dat is gewoon uitlachtv. Daar is het inderdaad wel naar gegroeid, maar

ik vind dat wel tof. (lacht)

(X₃ en X₄ lachen)

X₆: Ja dat is voor de kijkcijfers hé. Als het zuiver informatief is dan haakt iedereen af hé.

X₅: Ik vind ‘Man bijt hond’ toch nog altijd een categorie apart. ‘Man bijt hond’ is nog altijd actualiteit

hé. Wel anders bekeken, maar toch.

X₃: En ‘De Zoo’ is nu niet echt uitlachtv hé.

X₂: Nee inderdaad. Maar bij ‘De Vissershaven’ leek het echt alsof ze de marginalen eruit wilden halen.

X₃: Nee, ik denk dat dat milieu gewoon marginaal is.

X₆: Trouwens dat laatste gezin, met die zoon die erbij kwam, die vond ik toch niet zo marginaal (cf.

fragment).

X₅: Ja, die Bryan. Ja, die was er zich van bewust dat vissen echt een zware stiel is en dat hij niet wil

gepusht worden om dat ook te doen.

Moderator: Jullie spraken over uitlachtv. Wat bedoel je daar dan precies mee?

132

X₃: Ja, dat is misschien toch iets te grof. Ik vond het gewoon leuk om naar die mensen hun leven te

kijken. Reality-tv is meer uitlachtv.

X₂: Ja, uitlachtv is het niet echt. Maar toch heb ik vaak als ik ernaar kijk, dat ik denk van ‘ja, je zoekt

het gewoon zelf’. Ze weten op voorhand dat ze gaan gefilmd worden en als ze zich dan eens

belachelijk maken, ja dan lachen wij daarmee hé.

X₁: Ja, inderdaad. Ze weten bij die situaties op voorhand dat ze gaan gefilmd worden hé. Het is geen

voyeurisme ofzo hé. Ze kiezen daar zelf voor hé. Dus voor een stuk kiezen ze er ook voor om soms

eens uitgelachen te worden. (lacht)

X₆: Maar naar ‘De Pfaffs’ kijken mensen toch wel uit voyeurisme. Ookal weten zij daar ook dat ze

gefilmd worden.

X₂: Ja, van hen wil je echt weten wat die doen. Maar als ik gewoon iemand tegenkom op straat, wil ik

daarvan niet weten hoe die zijn huis eruitziet. Maar bij bekende mensen is dat anders.

X₃: Ik begrijp niet hoe mensen dat seizoenen lang kunnen volhouden. Het zou mij nog interesseren

om een week het leven van een Bekende Vlaming te volgen, maar toch geen tien jaar!

X₆: Ja, dat begint toch enorm te vervelen dan. Dat is altijd hetzelfde.

X₁: Ja, zo’n bekende mensen interesseren mij echt niet. Ik kijk liever naar dingen zoals ‘De

Luchthaven’ en ‘OCMW Brugge’. Dat vind ik echt heel tof, gewoon om te zien hoe dat het in mekaar

zit.

X₂: Ja, ik ook. Eerder dat dan bijvoorbeeld ‘Regi’s world’ ofzo.

X₃: Bwaja, dat kan ook wel nog eens interessant zijn. Maar ook niet om weer oneindig veel seizoenen

naar te kijken.

X₄: Ja.

Moderator: En hoe zouden jullie een docusoap dan definiëren?

X₃: Het laten zien van een bepaalde levensstijl. Een levensstijl proberen in beeld te brengen eigenlijk.

X₂: Ja, hoe iemand zijn leven gestructureerd wordt door wat hij doet. Dat is echt iemand volgen

tijdens een dag hé.

133

X₁: Ja, en niet alleen de goeie kanten hé, maar ook de slechte.

X₆: En is dat ook niet meestal zo met beroepen? ‘Kinderziekenhuis’ enz?

X₁: Ja, dat is waar.

X₃: Ahja juist, ‘Kinderziekenhuis’!

X₅: ’t Is iets dat dicht bij de mensen staat hé.

X₂: En men wil precies ook meer begrip voor dat beroep creëren. Omdat dat meestal ook de dingen

zijn waarvan je niet zo heel veel weet.

X₆: Ja, laten zien hoe het er achter de schermen aan toe gaat.

X₁: Ja.

X₂: Omdat mensen daar misschien teveel in stereotiepen over denken.

X₆: Ja.

X₅: Ja.

X₂: En doordat ze tonen hoe zo’n dag eruitziet, kan je daar dan misschien meer begrip voor

opbrengen.

X₆: Ja, een beetje meer uitdiepen.

X₄: En zo weinig mogelijk manipulatie door de redactie.

X₂: Ja.

X₃: Ja.

X₁: Ja, dat laatste weet ik niet zo goed. Volgens mij gebeurt dat toch nog veel.

X₂: Ja, dat gesprek met die leraar zal ook wel geforceerd zijn (cf. fragment).

X₆: Ja.

X₁: Ja en dan bij dat normaler gezin. Die man zit daar duidelijk ‘tegen zijn goesting’ en dan die vrouw

zo geforceerd vragen zitten te stellen. Dat was toch duidelijk gemanipuleerd hé.

X₆: Ja, dat was precies allemaal ingefluisterd.

134

X₂: Maar ik denk dat ze vaak gewoon op voorhand gesprekken voeren over hoe het er soms aan toe

gaat.

X₆: Ja en dat ze bespreken wat ze allemaal willen laten zien.

X₂: Ja.

X₆: Je gaat natuurlijk sowieso wel anders doen als er plots een camera bij staat hé.

X₂: Ja.

Moderator: En kijken jullie ook zelf naar docusoaps?

X₃: Ja.

X₁: Ik ben een trouwe kijker. (lacht)

(iedereen lacht)

X₁: Ik lach graag mensen uit.

Moderator: En naar dewelke dan?

X₁: Allemaal eigenlijk! Behalve ‘Het leven zoals het is: De Zoo’. Dierentuinen interesseren mij echt

niks.

X₆: Geen dieren voor jou. (lacht) Jij lacht liever met de mensen.

X₂: Ik kijk eigenlijk enkel naar docusoaps over dieren.

X₁: Vooral ‘Man bijt hond’ eigenlijk. Je voelt ze daar een stuk beter door als je daar naar kijkt. (lacht)

(iedereen lacht)

X₄: Ja, dat is goed voor uw zelfbeeld.

X₂: Ik kijk niet veel tv. Maar bij ons staat af en toe ‘Vinger aan de poot’ op en dan kijk ik wel mee.

Vroeger keek ik meer docusoaps.

X₄: Ik kijk vaak gewoon omdat ik blijf hangen. Dat is waarschijnlijk ook de reden waarom ze er zoveel

sensatie instoppen, omdat je zou blijven hangen.

X₂: Ja, dan denk je ‘wat zijn ze nu weer allemaal aan het doen?’

135

X₁: Ja, ’t is nu ook niet dat ik ervoor ga thuis blijven. Maar als ik thuis ben, kijk ik wel.

X₆: Maar je gaat het niet opnemen.

X₁: Neenee, dat niet.

X₅: Bij ons is dat eigenlijk achtergrondtelevisie. Na ‘Thuis’ – ja, wij kijken naar ‘Thuis’ (lacht) -en

tussen ‘De Laatste Show’ of ‘De Slimste Mens’ is er meestal wel een docusoap ofzo, en dan blijft de tv

wel aanstaan. Hetzelfde met ‘Man bijt hond’, dat staat op voor ‘Thuis’ begint.

X₂: Alles in teken van ‘Thuis’. (lacht)

X₆: Nu dat ik op kot zit, kijk ik niet meer zoveel tv, maar vroeger keek ik wel veel naar docusoaps.

Zoals ‘Kinderziekenhuis’, dat hebben wij met heel het gezin gevolgd.

X₅: Maar zo ‘Kaat & Co’ en ‘16+’ enz, hoort dat daar ook bij?

X₆: Nee, dat is echt met acteurs, dat is fictie. Dat was met ‘diene Anthony Arandia’.

X₅: Ahja, oké. Ja, dat is waar, vanaf het echt met acteurs is, is het geen docu meer.

X₁: Ja, dat was iets raars. Dat waren acteurs, maar die kregen enkel een soort van leidraad. Die

moesten vooral improviseren.

X₆: Ja, dat was iets gek.

X₃: Ik kijk eigenlijk vooral naar Engelstalige docusoaps, zoals ‘Deadliest Catch’ enz. Dat is tv waarbij je

niet hoeft na te denken. Als je een hele dag naar school bent geweest en je zet zoiets op, dat is

gewoon in de zetel zitten en kijken.

X₁: Of staren. (lacht)

X₃: Die buitenlandse reeksen zijn ook net iets extremer. Zoals hier bij dat vissen (cf. fragment), daar

gebeurt echt niets in hé. Ik vind de buitenlandse interessanter dan de Vlaamse.

Moderator: Oké, ik heb nog een fragment voor jullie.

FRAGMENT uit ‘Het leven zoals het is: De Zoo’, alflevering 4, 00:00:38 tot 00:02:20.

X₂: Oh, de zoo van Antwerpen!

136

Moderator: Ik heb al de vraag gesteld of jullie naar docusoaps in ’t algemeen kijken, maar wie kijkt er

ook specifiek naar ‘Het leven zoals het is’?

X₆: Ik vroeger, voor ik op kot zat.

X₅: Dat is nu ook niet meer hé, of wel?

X₃: Jawel, ‘De Hondenschool’.

X₁: Ik kijk enkel bij dingen die mij interessen, zoals ‘De Luchthaven’ bijvoorbeeld.

X₂: Ik als het over dieren gaat.

X₅: Ik heb vroeger naar ‘Kinderziekenhuis’ gekeken.

X₄: Maar ‘Kinderziekenhuis’ is nu toch ook niet het soort televisie dat je opzet om vrolijk van te

worden.

X₃: Nee, dat is super triestig. Er stierven er super veel.

X₆: Niet allemaal hé.

X₃: Ik vond dat toch niet leuk. Dat waren allemaal kankerpatientjes.

X₅: Ik denk ook wel dat ik ooit naar ‘Spoed’ ofzo heb gekeken.

X₁: Jajaja, dat heb ik ook gezien.

X₃: En over het OCMW?

X₄: Ja, was dat dat ze zo huisvestingen gingen zoeken enz?

X₃: Ja!

X₅: Dat ging dan wel vooral over de marginalen hé.

X₄: Ja, dat heb ik wel een paar keer gezien.

X₅: Ik vind die Lieven Van Gils wel heel goed als … Hoe heet dat?

(iedereen zwijgt)

Moderator: Bedoel je als voice-over?

X₅: Ja, voice-over, ja. Want voor de rest, die anderen vond ik niet zo goed.

137

Moderator: Goed. Dan komen we aan bij de essentie van dit gesprek. Ik zou graag van jullie te weten

komen waarom jullie kijken? Wat zet jullie aan om naar ‘Het leven zoals het is’ te kijken?

X₃: Dat is gewoon leuk om naar iemand anders zijn leven te zien.

X₄: Ja interesse. Als het iets is dat je interesseert, dan ga je het niet afzetten hé.

X₁: Ja, en ’t gaat meestal ook over beroepen die we totaal niet kennen hé. Zoals ‘De Vissershaven’

bijvoorbeeld, je weet op voorhand totaal niet wat die mannen doen hé, allé buiten op zee gaan dan.

Dat is wel plezant vind ik. Op die luchthaven is dat ook zo, dat zijn dingen die je nooit ziet want je

mag daar zelfs niet komen. En dat vind ik wel tof. Plus dat het voor mij ook gewoon uitlachen is hé.

(X₄ lacht)

X₁: Voor mij is het tweedelig. Omdat het interessant is en om mensen uit te lachen.

X₂: Ja, het zijn dingen waar je slechts sporadisch mee in contact komt, en via ‘Het leven zoals het is’

kan je dan plots zien wat er achter de schermen allemaal gebeurt. Ik denk dat hetgene is wat de

mensen interesseert.

X₅: Ja, ik denk dat dat ook gewoon een beetje nieuwsgierigheid is. Je weet dat er in de luchthaven

zulke dingen gebeuren, maar je ziet die nooit gebeuren.

X₄: Ja.

X₃: Ja, dat kost ook gewoon geen moeite om ernaar te kijken hé. Tegenover een film of een serie,

daar moet je bij nadenken. Op ’t einde is er een clue, dus je moet dat begin volgen. (zucht een beetje)

(X₁ lacht)

X₃: Nee, maar dat is toch zo. Je moet dat gewoon opzetten, kijken en zitten.

X₆: En ’t is ook niet dat je elke aflevering moet zien.

X₃: Nee voilà.

X₆: Je kan perfect eens afhaken en dan terug beginnen kijken.

X₅: Ja, uiteindelijk gaat het nooit om één verhaal hé. ’t Zijn altijd verschillende verhaallijnen die aan

bod komen.

X₂: Ja, en verschillende mensen.

138

X₅: Ja.

X₂: En niet één persoon dat je zo constant moet volgen.

X₆: Ja, als ze echt een beeld willen schetsen dan moet dat ook hé. Dat kan niet aan de hand van één

persoon of één verhaal.

X₂: Ja.

X₅: Ik vind dat dat er net voor zorgt dat je niet gaat wegzappen. Zoals bij ‘Kinderziekenhuis’, daar

volgen ze drie of vier kinderen en eigenlijk moet je blijven kijken totdat je weet van gaan ze dood of

gaan ze niet dood. Of hebben ze een gebroken been of niet. Allé, toch als je het echt wil weten.

X₂: Ja.

X₃: Was er recent ook niet ‘Het leven zoals het is: Spoed aan zee’?

X₆: Ja, in Blankenberge.

X₃: Ja, in Blankenberge, ja juist!

X₁: Dat zal pas marginaal geweest zijn! (lacht)

X₃: Ja, dat gingen dan over ‘zatte’ strandtoeristen die in een schelp getrapt waren.

(X₄ lacht)

X₂: En was er ook geen jongen dat zo superhard verbrand was?

X₃: Ja, en er was ook iemand overreden met een go-car!

(X₄ lacht)

X₆: Ja, maar toch ook uit interesse. ik denk dat bijvoorbeeld ons mama niet kijkt om mensen uit te

lachen. Die zal dat gewoon leuk vinden.

X₅: Ja, en ook dat we beseffen van ‘dat kan ook met mij gebeuren’.

X₆: Uitlachen is volgens mij niet het hoofdmotief. (zwijgt even) En ook, uit ‘De Zoo’ bijvoorbeeld, ik

hoor daar vaak dieren waar ik nog nooit van heb gehoord. Dat is wel interessant vind ik.

X₄: Ja, dat één ding dat zich opblies, daar had ik ook nog nooit van gehoord. (cf. fragment)

X₃: Ja, dat is niet echt kennis die je gaat gebruiken, maar ’t is gewoon leuk om te weten.

139

X₁: Ja, maar ik vind dat er in zo’n programma’s heel veel informatie zit, maar dat je dat gewoon

vergeet. Je onthoudt vooral dat ‘diene Gregory’ grappig is en dat het cliché nog eens bevestigd

wordt. Maar wat voor soorten vissen dat waren, dat weet ik al niet meer hoor.

X₄: Ja, je onthoudt vooral de grappige dingen.

X₂: Ja, ik denk wel dat het een informatieve waarde heeft omdat je leert hoe die mensen leven enz,

maar dat het vooral ontspannend is.

Moderator: En hebben jullie de indruk dat er in jullie omgeving over ‘Het leven zoals het is’ gepraat

wordt?

X₂: Ik soms, maar enkel als ik weet dat die persoon daar ook naar gekeken heeft. Tenzij dat het echt

super spectaculair was, dan zou ik dat tegen iedereen zeggen. Maar bijvoorbeeld over ‘diene

Gregory’ zou ik enkel praten tegen mensen van wie ik weet dat zij er ook sowieso naar gekeken

hebben.

X₅: Ja, maar dat heeft echt geen entertainment-waarde. Want ik weet op ’t werk bij ons mama of op

school bij ons wordt er vaak gevraagd van wie ligt eruit bij ‘De Slimste Mens’ of wie heeft gewonnen

bij ‘De Pappenheimers’. Of wat is er gebeurd in ‘De Ronde’? Over ‘Het leven zoals het is’ valt gewoon

minder te zeggen.

X₂: Dat is ook omdat die minder als persoon in dat programma staan denk ik. Dat wordt meer

veralgemeend. Tegenover bij die programma’s, dat zijn vaak Bekende Vlamingen hé. Daar wordt

makkelijker over gepraat.

X₆: Ja, en niet over gewone mensen.

X₂: Wat wel gebeurt, is dat als er iets grappigs gebeurd is, dat dat dan achteraf op Facebook gezet

wordt. En dan beginnen mensen wel te reageren. Dan wel.

X₁: Ja.

X₂: Dus minder face-to-face, maar meer via Internet.

Moderator: Ik heb hier al een aantal keer horen vallen dat jullie je beter voelen door naar bepaalde

afleveringen van ‘Het leven zoals het is’ te kijken. Kan je dat eens uitleggen?

140

X₃: Ja, je voelt je gewoon beter. Je weet dan waarvoor je naar school gaat. Dat is dan niet slecht

bedoeld naar die mensen, maar ik krijg wel dat gevoel. Dan weet ik zeker dat ik zo’n soort werk nooit

ga doen.

X₆: Ja, maar dat is enkel bij dat vind ik.

X₄: Ja, bij ‘Kinderziekenhuis’ ga je eerder meeleven hé.

X₃ en X₁: Ja.

X₃: Ja, dat is een heel andere emotie.

X₂: Ja, ik denk dat je dan wel denkt van ‘gelukkig heb ik dat niet voor’.

X₄: Ja.

X₃: Ja, bij ‘Kinderziekenhuis’ ga je je meer inleven. Maar met die vissers leef je niet mee. Dat is

gewoon grappig.

X₂: Ja en daar neem je meer afstand van, van zulke mensen. Bij ‘Kinderziekenhuis’ niet. Dat grijpt de

mensen echt aan.

Moderator: Oké, laat ons dan even alles samenvatten, wat zou er dan voor jullie op de eerste plaats

komen als kijkmotief voor ‘Het leven zoals het is’?

X₅: Voor mij nieuwsgierigheid.

X₆: Bij mij ook. Als ik me echt wil ontspannen, dan kijk ik liever naar series of films.

X₁: Bij mij staat uitlachen op nummer één. Omdat ik weet dat dat gaat gebeuren. Ze halen er sowieso

de grappigste dingen uit.

X₂: Bij mij is het eerder als ik niets anders te doen heb. Dan blijf ik wel kijken. En ik blijf dan kijken uit

nieuwsgierigheid.

X₄: En in zekere zin is het ook informatief hé.

X₂: Ja, in zekere zin wel ja.

X₃: Ik kijk niet uit verveling, ik vind het gewoon leuke televisie. Dat verveelt me niet.

X₅: Ik denk dat je nieuwsgierigheid en voyeurisme niet over dezelfde kam kunt scheren.

141

X₆: Voyeurisme klinkt te negatief, dat is het voor mij zeker niet. Dat is eerder bij reality-tv, zoals

‘Temptation Island’.

X₁: Ja, voyeurisme is voor mij precies een stap te ver. We zien gewoon het dagelijks leven en geen

duister kamertje ofzo.

X₂: Ja.

X₁: ’t Is niet dat ze bij ‘Het leven zoals het is’ mensen op toilet gaan filmen hé. Dan zou het

voyeurisme zijn. ’t Blijft waardig vind ik. Het is geen voyeurisme zolang je zelf kan bepalen wat er

over jou wordt uitgezonden vind ik.

Moderator: Ja, ’t is wel belangrijk om goed te weten wat jullie precies onder nieuwsgierigheid

verstaan. Zijn jullie nieuwsgierig naar de feiten? Of zijn jullie nieuwsgierig naar het gedrag en de

gevoelens van de mensen?

X₅: Ja, ik ben nieuwsgierig naar de feiten. Van wat gebeurt er als er iemand illegaal wordt opgepakt

op de luchthaven. Niet naar het leven van die persoon. Niet naar wat die allemaal doet of wat die

ooit al heeft gedaan.

X₆: Ah, ik wel.

X₅: Nee, ik niet. Ik wil gewoon weten hoe een officier een illegaal op de luchthaven oppakt en wat hij

ermee doet.

X₆: Voor mij ook, maar daarnaast vind ik het ook interessant wat voor een leven die mensen hebben.

Ik wil de verhalen erachter ook wel weten.

X₂: Bij mij gaat het eerder over feiten. Ik wil informatie.

X₆: Ah nee, bij mij niet. Bij mij eerder de mensen erachter.

X₁: ’t Is raar. Ik ben eigenlijk alleen maar geïnteresseerd in de situaties, in hoe het eraan toe gaat,

maar die afleveringen zijn zodanig gemixt vind ik. Ze proberen 50/50 te doen hé tussen de situatie en

de mensen hun leven. Op die manier is het dus zowel informatief, als eerder ontspannend. Maar je

kan het zeker geen zuiver informatief programma noemen vind ik. Daarvoor kijk je beter naar andere

programma’s op Canvas.

X₂: Ja.

142

X₄: Een mix tussen amusement en informatie dus.

X₁: Ja, en dan amusement in de zin van uitlachen en entertainment.

X₂: Ja.

X₁: En door die mix willen ze zoveel mogelijk kijkers lokken. Want op die manier krijgt iedereen toch

te zien wat hij wil zien.

X₆: Ja, en vroeger vond ik dat het objectieve de bovenhand kreeg, maar nu is er steeds meer

aandacht voor de menselijke situatie en de gezinssituatie vind ik.

X₁: Ja, dat is zeker waar.

X₆: Waarschijnlijk omdat de mensen meer sensatie willen.

X₁: Ja, en ’t zijn die mensen die dan blijven hangen hé. Meer dan één of andere boot op zee.

X₂: Ja, maar zelfs bij ‘Kinderziekenhuis’, ookal is dat hard, toch ben ik ook daar meer geïnteresseerd

in hoe de dokters en verplegers met bepaalde situaties omgaan, dan hoe dat de familie dat doet. Die

familie die dan zit te wenen, dat moet ik echt niet zien.

X₃: Ik vond het toen vooral interessant om te zien hoe die kinderen zelf reageerden. Om te zien hoe

een 10-jarig kind omgaat met het feit dat hij binnen vijf maanden zal sterven. En dat was soms ook

echt wel pakkend.

X₂: Ja, maar je gaat je dan ook daarmee vergelijken denk ik. En kijken hoe dat je zelf met zo’n

situaties zou omgaan.

X₁: Ja.

X₆: Voilà, dan kijk je niet puur uit informatie hé.

X₅: Ja, dat staat ook veel dichter bij ons hé. Dat kan met iedereen gebeuren.

Moderator: Goed, ik denk dat dat voldoende was. Voor mij is alles duidelijk. Hebben jullie nog

vragen? Allemaal heel erg bedankt om zo goed mee te werken!

143

Focusgroep 4

Datum: 12/03/2010

Tijdstip: 14u – 15u30

Locatie: Breendonkstraat 86, 1840 Londerzeel

Moderator: Karolien Cloots

Co-moderator: Inne Van Herbruggen

6 deelnemers

X₁: man, 21 jaar, middelbaar onderwijs, zelfstandige/vrij beroep, inwonend bij ouders/familie, kijkt

gemiddeld 1-2 uur tv per dag, favoriete zenders zijn Eén en VT4.

X₂: vrouw, 22 jaar, universitair onderwijs, bediende/ambtenaar, inwonend bij ouders/familie, kijkt

gemiddeld 1-2 uur tv per dag, favoriete zenders is Eén.

X₃: man, 26 jaar, universitair onderwijs, bediende/ambtenaar, inwonend bij ouders/familie, kijkt

gemiddeld 0-1 uur tv per dag, favoriete zender is Canvas.

X₄: vrouw, 21 jaar, hoger onderwijs, studente, inwonend bij ouders/familie, kijkt gemiddeld 2-3 uur

tv per dag, favoriete zender is Eén.

X₅: man, 24 jaar, hoger onderwijs, bediende/ambtenaar, inwonend bij ouders/familie, kijkt

gemiddeld 1-2 uur tv per dag, favoriete zenders zijn Eén, Canvas en Acht.

X₆: man, 27 jaar, universitair onderwijs, kaderlid, inwonend bij ouders/familie, kijkt gemiddeld 1-2

uur tv per dag, favoriete zenders zijn Eén en Canvas.

Het interview (start 14h13– einde 15h46)

Moderator: Goeiemiddag iedereen. Eerst en vooral heel erg bedankt dat jullie willen meewerken aan

mijn masterproef. We zitten hier vandaag samen om aan de hand van een focusgroep interview te

praten over docusoaps, het onderwerp van mijn masterproef. Bij zo’n focusgroep interview is het de

bedoeling dat jullie het meeste van de tijd aan het woord zijn. Ik zal af en toe tussen komen door een

144

opmerking te geven of een vraag te stellen, maar het is belangrijk dat de antwoorden volledig uit

jullie zelf komen en dat jullie met mekaar in discussie treden. We gaan het gesprek starten met een

fragment.

FRAGMENT uit ‘Het leven zoals het is: De Vissershaven’, alflevering 1, 00:02:03 tot 00:12:14.

Moderator: We hebben nu een fragment gezien en mijn eerste vraag voor jullie is of jullie docusoaps

kennen? En zo ja, dewelke?

X₂: Wat is juist een docusoap? Is dat hetzelfde als reality-tv?

X₄: Niet helemaal hé.

X₁: Alles van ‘Het leven zoals het is’ is een docusoap.

X₃: Een documentaire waarin personen de hoofdrol spelen zeker. In dat fragment was dat goed

duidelijk.

X₆: Kan je ‘Man bijt hond’ dan ook als een docusoap zien?

X₄: Ja.

X₃: Dat denk ik wel, ja.

X₅: ‘De Pfaffs’.

X₃: Ja.

X₁: En ‘Wie kiest Pieter?’. Dat is geen docusoap zeker?

Moderator: We zullen misschien eerst even stilstaan bij wat een docusoap volgens jullie precies is.

Wat zijn de kenmerken?

X₁: Bij een docusoap volgen ze mensen in hun gewone doen. Bij reality-tv is het altijd iets speciaals

denk ik. Een man die een vrouw zoekt, een boer die een vrouw zoekt…

X₆: Ja, bij reality-tv zetten ze een scène op denk ik.

X₅: Ja, reality-tv is meer gestuurd.

X₃: Ja, en een docusoap gaat over een situatie die je volgt, een bepaalde omgeving. Reality-tv is een

breder begrip dan een docusoap denk ik.

145

X₄: Heeft een docusoap ook niet meer informatieve waarde dan reality-tv? Het is geen

uitlachtelevisie zoals ‘Big Brother’.

X₃: Ja. Hoewel informatieve waarde nogal relatief is.

X₄: Ik vind docusoaps waardiger dan reality-tv.

X₂: Ja.

X₃: Maar hetgeen centraal staat, zijn toch de personages hé. Dat fragment heeft nu 10 minuten

geduurd, maar 6 minuten ervan ging over die man dat zijn cornflakes aan het eten was.(lacht)

X₄: Ja, maar het onderwerp is toch waardiger.

X₁: Je leert die mensen hun leven kennen.

X₆: Ja, dat informatief karakter is wel doorslaggevend denk ik.

X₄: En het gaat altijd over een ander onderwerp: Spoed, de vissershaven…

X₃: Ja, het gaat over een bepaald onderwerp en die context van dat onderwerp worden dan de levens

van een aantal mensen gevolgd. In principe is elk tv-programma informatief, het geeft altijd wel een

zekere vorm van informatie hé.

X₅: Docusoaps zijn tegelijk nuttig en nutteloos.

(even stilte)

X₂: En wat met ‘Idool’?

X₅: Dat is een wedstrijd, dat is reality-tv.

X₃: Ja dat is een wedstrijd. ‘Big Brother’ ook.

X₆: Ja, ‘Big Brother’ is reality-tv ja.

X₁: Een docusoap is in het dagelijkse leven en reality-tv is in scène gezet.

X₄: Ja, reality-tv is opgezet spel.

X₁: ‘Boer zoekt vrouw’ bijvoorbeeld, dat is duidelijk in scène gezet.

X₆: Ja, daar forceren ze het gedrag van mensen. Bij een docusoap niet.

146

X₂: Ik ken veel docusoaps. Ik ken alle reeksen van ‘Het leven zoals het is’ denk ik. Ik ken ‘De Zoo’,

‘Kinderziekenhuis’…

X₅: En ‘Tienermoeders’? Wat is dat dan? Is dat een docusoap?

X₄: Dat is reality-tv. Dat is uitlachtv.

X₂: Ja. (lacht)

X₃: Dat is ook een docusoap hé.

X₆ en X₁: Ja.

X₂: En dat van op de luchthaven, in Zaventem, dat ken ik ook.

X₃, X₆ en X₁: Ja.

X₅: Je hebt daar verschillende dingen van hé. Je hebt ook Airport Australië denk ik. En nog veel meer.

X₂: Ja, er zijn er veel.

X₄: En ‘Grenscontrole’?

X₂ ‘So You Think You Can Dance’? Dat is reality zeker.

(iedereen knikt ja)

X₃: Ja, dat is ook weer een wedstrijd hé.

X₅: En wat is dan ‘Tournee Générale’?

X₁: Docusoap.

X₆: Nee dat is geen soap hé.

X₁: Ah nee, juist.

X₅: Nee, dat is geen soap.

X₂: Nee.

X₅: Een documentaire gewoon.

X₆: Ja, een documentaire.

X₃: Het is geen documentaire, maar het neigt er wel naar.

147

X₅: Maar ik vind het misschien te ‘easy going’ om een documentaire te zijn.

X₁: Infotainment. Informatie geven over bieren.

X₄: Wow, jij hebt je goed voorbereid.

(iedereen lacht)

X₁: Ja, ik heb vanmorgen nog een beetje gestudeerd. (lacht)

X₅: En ‘Spoed’?

X₃: Dat is gewoon een soap hé.

X₂: Ja, maar dat was ook een reeks van ‘Het leven zoals het is’.

X₄: Ja.

X₃: Ah ja. Ja, alle reeksen van ‘Het leven zoals het is’ zijn docusoaps hé.

X₂: Ja, er zijn er veel hé.

X₅: ‘Dieren in nesten’?

X₆: Ja.

X₂: Ja, dat is een leuke! Lang leve Chris Dusauchoit. Diene heeft een aangename stem om naar te

luisteren.

X₆: En iets met veeartsen?

X₂: En ‘Manchester Zoo’, ‘De Planckaerts’…

X₁: En van alles heb je dan ook nog eens de Engelse versie hé.

X₅: Ja, meestal komen ze uit Engeland hé.

X₄: Hmm, zijn er nog?

X₃: Ik ken er niet meteen meer dan dat ik al gezegd heb denk ik.

X₄: ‘India voor beginners’ en ‘China voor beginners’? Is dat een docusoap?

X₆: Nee, dat is een documentaire.

X₃: Ja, dat is een documentaire.

148

X₅: En Sien en Maria! Die 2 ‘kuismadammen’!

X₄: Ahja, ‘De grote schoonmaak’! Of hoe heette dat?

X₃: Dat is meer reality-tv hé.

X₄: Ja.

X₆: Ja, dat is geen docusoap. Dat is ook nogal uitlachtv vind ik.

X₃: En dat van die supernanny, dat is ook geen docusoap. Dat is weer reality-tv.

X₂: En ‘Oh Oh Tirol’?

X₄: Dat is uitlachtv.

X₅: Ja, dat is superhard uitlachtv. (lacht)

X₂: Ja.

X₃: Dat zijn zeker geen docusoaps. Ik denk dat het verschil nu wel duidelijk is.

X₅: Ja, dat is reality-tv, zoals ‘Temptation Island’.

X₃: Ja, mensen worden in een kunstmatige setting geplaatst.

X₆: Ja.

X₄: Ja, en het zijn bijna altijd wedstrijden.

X₃: Ik denk dat hetgeen X₁ zei, wel waar is. dat docusoaps eigenlijk gaan over het leven zelf en de

mensen die je daarin volgt. En reality-tv heeft een kunstmatige setting, zoals ‘Big Brother’ en

varianten.

X₄: En allerlei soorten wedstrijden. ‘Expeditie Robinson’, ‘Temptation Island’…

X₂: Ja.

X₁: Maar niet altijd een wedstrijd hé. ‘De Pfaffs’ zijn geen wedstrijd hé.

X₃: Maar ‘De Pfaffs’ is een docusoap hé.

(iedereen geeft X₃ gelijk)

X₆: Ja, maar dan over bekende mensen.

149

X₄: Ja.

X₅: En in hoeverre is het in scène gezet?

X₃: Het is zeker in scène gezet. Mensen worden bij mekaar gebracht voor een bepaald doel hé.

X₅: Maar ‘De Pfaffs’, dat zijn bijna acteurs hé. Ze zeggen daartegen wat ze moeten doen.

X₆: Ja, ik weet dat niet altijd.

Moderator: Wat denkt de rest hierover? Zijn docusoaps volgens jullie gescript?

X₂: Voor een deel wel denk ik.

X₃: Dat weet ik niet. Dat is wat wij niet zien hé.

X₂: Ik heb eens een opname van ‘De Pfaffs’ gezien. Kelly ging de Free Record Shop binnen in

Antwerpen. En die is 3 keer na mekaar moeten binnengaan eer dat het goed was. (X₆ lacht)

X₃: Mij verwondert dat eigenlijk. Misschien is dat gewoon om een goed beeld te hebben hé.

X₅: Ik denk niet dat ze hun tekst krijgen, maar ik denk wel dat ze een beetje sturen om het

programma aantrekkelijk te maken.

X₃: Ik denk ook niet dat die een script hebben, maar dat ze soms wel tot bepaalde situaties willen

komen.

X₄: Maar zoals bij ‘De Pfaffs’, dat is reclame hé. Ik denk dat zij er vaak ook wel de situaties uitkiezen

om zo goed mogelijk bij de mensen over te komen.

X₆: Ja, ’t is altijd een montage hé.

X₃: Ja, ze kunnen moeilijk 24/24 uitzenden hé.

X₄: Ja, maar ze zullen dat toch heel bewust uitkiezen denk ik.

X₁: Maar dat vraag ik me af. Bij docusoaps, filmen ze dan de hele tijd door of filmen ze bijvoorbeeld

maar 1 dag per week?

X₂: Nee, dat is de hele tijd denk ik.

X₄: Misschien enkel als er iets interessants gaat gebeuren.

150

X₃: Dat weet ik niet. Ik kan me voorstellen dat die mensen ook graag eens zonder camera’s willen

zijn.

X₂: Ik denk dat die heel de tijd aanwezig zijn.

Moderator: En kijken jullie zelf naar docusoaps?

X₁: Ja.

X₅: Ja, ik denk dat iedereen daar wel eens naar kijkt.

X₄: Ja.

X₃: Ja.

X₁: Ik denk dat veel mensen zeggen van niet, maar uiteindelijk toch wel kijken. Als ze nadenken over

wat een docusoap precies is.

X₂: Er is op televisie ook bijna niets anders meer.

X₄: Ja.

X₂: Er zijn echt superveel docusoaps.

X₃: Er wordt over ’t algemeen wel veel naar gekeken denk ik. In het lijstje van de top-10 van

programma’s zullen altijd wel docusoaps bijzitten.

X₆: Ja, het is het type televisie dat je tegenwoordig altijd ziet hé.

X₃: Ja, zoals bij ‘De Vissershaven’, het zijn bijna allemaal marginale typetjes die erin voorkomen.

X₄: Maar dat is toch geen uitlachtv?

X₃: Ik vind dat wel uitlachtv. Jij noemt dat geen uitlachtv omdat ze niet in iets kunstmatigs worden

geplaatst.

X₄: Ja. Dat is toch niet met opzet gedaan.

X₃: Maar het zijn toch wel allemaal heel rare mannen hé.

X₂: Ja, ze kiezen die met opzet hé.

X₃: Ja, ze kiezen die daarvoor hé.

151

X₄: Maar vissers zijn nu eenmaal marginaal. Die zijn gewoon zo. Dat is niet expres gedaan hé.

Moderator: Oké. Maar laat ons even terugkomen op de vraag of jullie kijken. Velen onder jullie

zeiden dat ze regelmatig kijken. Naar dewelke dan?

X₄: ‘De Zoo’. En de vorige ook, ‘Kinderziekenhuis’ bijvoorbeeld. Dat heb ik echt gevolgd.

X₆: En naar ‘De Vissershaven’ heb ik ook af en toe gekeken.

X₄: Nee, dat heb ik niet gezien.

X₂: Ik ook naar ‘De Zoo’. Daar heb ik elke aflevering van gezien. En naar ‘Kinderziekenhuis’ heb ik ook

altijd gekeken denk ik.

X₁: ‘Luchthaven’.Eigenlijk heb ik van alles een beetje gezien, maar niets volledig.

X₅: Ik heb ook naar ‘De Marollen’ gekeken. Dat vond ik echt goed.

X₆: Ahja, dat heb ik ook gezien.

X₂: Ahja, ik ook.

X₃: Ik heb vroeger wel eens naar ‘Camping’ gekeken. Dat was ook wel marginaliteit troef.

X₄: Ja, dat is ook gewoon het typische karakter van een camping hé. Zoals bij die vissers. Dat is

gewoon zo.

Moderator: Ik heb nog een fragmentje voor jullie.

FRAGMENT uit ‘Het leven zoals het is: De Zoo’, alflevering 4, 00:00:38 tot 00:02:20.

X₂: Oh joepie, ‘De Zoo’.

X₄: Oh ja, dat zie ik graag.

X₂: En ’t vreemde is dat ik helemaal niet zo’n dierenliefhebber ben.

X₄: Ik ook niet, maar op tv zie ik dat graag.

152

Moderator: Met dit fragment komen we eigenlijk tot de essentie van ons gesprek. Ik heb al van

enkelen gehoord dat ze naar verschillende varianten van ‘Het leven zoals het is’ kijken. Maar graag

zou ik van jullie te weten komen waarom jullie kijken? Wat zet jullie aan om naar ‘Het leven zoals het

is’ te kijken?

X₄: Ik denk omdat bijvoorbeeld ‘De Zoo’ of ‘Kinderziekenhuis’ de kans geeft om achter de schermen

te kijken. Dan zien we echt wat die verzorgers doen. Als wij in de zoo lopen, dan zien we die

verzorgers passeren, maar je weet eigenlijk niet precies wat die doen. In de huidige serie van ‘De Zoo’

kan je bijvoorbeeld zien hoe die verzorgers die beesten trainen met van die Pavlov-technieken. Er zit

veel meer achter dan wat wij zien. En bij ‘Kinderziekenhuis’ is dat ook zo. Zo zien we hoe die artsen

werken en met elkaar overleggen. Dus misschien kijken we uit nieuwsgierigheid, omdat we willen

weten hoe het in mekaar zit.

X₅: Ja, zoals bij die vissers, je kent dat niet hé. Dus je gaat kijken omdat je wil zien hoe dat allemaal in

zijn werk gaat. Het trekt je aan omdat je wil weten hoe het juist in mekaar zit.

X₄: Ja, en dat is de enige manier om het te weten te komen hé. Meestal krijg je zelf de kans niet om

daar achter de schermen te kijken.

X₆: Ja, doorgaans kom je daar niet mee in aanraking. Allé, zelden toch.

X₂: En ook omdat het ontspannend is denk ik. Je hoeft er niet bij na te denken.

X₄: Ja dat is waar.

X₆: Ja, het is gemakkelijke tv.

X₅: Je moet gewoon kijken. (legt de nadruk op ‘kijken’)

X₂: Ik word daar rustig van.

(X₄ lacht)

X₁: Ik vind het vooral leuk om te weten hoe het er in sommige bedrijven of organisaties aan toe gaat.

X₂: Ja inderdaad, dat ook. Wat X₄ hierjuist zei is zeker waar.

X₁: Via die programma’s weet je wat die eigenlijk allemaal doen. Ze nemen altijd wel dingen die je

kent, maar je weet nooit wat ze precies doen.

X₃: Ik ben het er ten dele mee eens. Maar ik denk dat het toch ook om een soort van voyeurisme

gaat. Mensen kijken gewoon graag bij iemand anders binnen. Het zijn ook altijd van die kleurrijke

153

figuren. Zoals bij ‘De Vissershaven’ zien we van die jonge kerels die niets van hun leven maken, van

die West-Vlamingen die ze moeten ondertitelen… Er worden altijd van die opvallende types naar

voren geschoven. Het is duidelijk de bedoeling van de makers om …

X₅: Anders wordt er ook niet naar gekeken hé.

X₃: Ja en ’t is juist dat wat een docusoap onderscheidt van een documentaire. Een documentaire is

puur informatief.

X₆: Ze willen er duidelijk wat entertainment insteken ja.

X₃: Voilà. X₄ haalt nu het aspect aan van ‘docu’, maar er is toch ook duidelijk een zeker soapgehalte

aanwezig, waardoor de mensen kijken.

X₄: Maar gaan ze altijd selecteren op basis van wat de mensen leuk vinden? En op basis van waarmee

ze zullen lachen?

X₂: Ik denk dat wel.

X₃: Ik denk dat ook. Kijkcijfers zijn echt wel hun belangrijkste streefdoel. Zeker voor VTM, maar ik

denk ook voor de VRT. Ze gaan die programma’s echt kneden naar de smaak van de mensen. En op

een bepaalde manier kom je misschien wel een aantal dingen te weten, maar uiteindelijk, die

verzorgers die geven die dieren eten, die vangen die dieren en die doen misschien af en toe van die

Pavlov-technieken, maar hoeveel minuten in die programma’s gaan daarover?

X₄: Steeds meer vind ik.

X₃: Dat komt erin voor. Zoals in ‘De Vissershaven’, oké die vangen die vissen, maar ze leggen toch niet

uit hoe zo’n schip werkt. Dus zo informatief vind ik het toch niet. (legt de klemtoon op ‘zo’) Het

informatieve gehalte is aan de lage kant. Ook bij ‘De Marollen’ bijvoorbeeld is de informatie waarde

toch ook klein. Dat zijn gewoon mensen die over hun levens praten en hun eigen marginale levens

tonen.

X₅: Ja, ze tonen gewoon het leven zoals het is hé. Want zo is het leven daar hé.

X₃: Ja, maar daar valt het aspect van dat mensen naar ‘De Zoo’ kijken om iets bij te leren, totaal weg.

X₆: Ja, dat is totaal iets anders hé. Bij ‘De Zoo’ of ‘Kinderziekenhuis’ kom je in aanraking met

beroepen, bij ‘De Marollen’ met een samenleving op zich. Het geeft enerzijds een inkijk in beroepen

en anderzijds in een samenleving.

154

X₃: Ja. En dat is wel een groot verschil. Dat is wel goed gezegd.

X₄: Je kiest als kijker de meest interessante onderwerpen eruit en het ene is al meer informatief dan

het andere. Veel dierenliefhebbers kijken naar ‘De Zoo’, …

X₆: Ja.

X₃: En Marollenliefhebbers kijken naar ‘De Marollen’?

(algemeen gelach)

X₆: Nee, maar ze heeft wel gelijk. Welke variant je kijkt, heeft te maken met wat je zelf het

interessantst vindt.

X₃: Wat mij betreft is het grootste aandeel in de kijkmotieven voyeurisme. Zien wat dat die mensen

doen, hun doen en laten en bij de mensen binnenkijken. Ik wijk nu een beetje af van het format

docusoap, maar bij ‘Man bijt hond’ is er toch ook altijd zo’n fragment, ‘Ons Dorp’, eigenlijk is dat ook

een soort docusoap. Ik kijk daar ook gewoon graag naar omdat ik graag bij mensen binnen kijk. Die

mensen doen meestal gekke dingen, dat is gewoon super grappig. En ik denk dat het grootste succes

van ‘Het leven zoals het is’ om dezelfde reden is. Je hebt bepaalde speciale types mensen die gewoon

leuk zijn om naar te kijken. Dat is bij andere programma’s ook vaak de reden tot succes hé. Kijk naar

‘Het Eiland’, dat is zo goed omdat die personages zo sterk uitgewerkt zijn.

X₂: Ja.

X₃: En inderdaad, in sommige van die formats leer je dan soms ook nog iets bij.

X₄: Ja, anders zou het ook geen docusoap zijn hé.

X₅: De kijkmotieven – of alleszins toch het aandeel ervan – zijn per variant verschillend denk ik.

X₃: Ja.

X₂: Ja, dat denk ik ook.

X₄: Ja.

X₅: Het onderwerp op zich is heel belangrijk. Is het interessant of niet?

X₆: En belangrijk is ook dat het ontspannende tv is.

X₃: Ja, het is verstand op 0. En in die zin is ontspanning ook wel een goeie reden denk ik. Je hoeft er

geen moeite voor te doen.

155

X₂: Ja, daarom vind ik dat zo leuk op zondagavond om naar ‘De Zoo’ te kijken.

X₆: Gewoon kijken en opnemen.

X₂: En als je eens een aflevering mist, kan dat ook geen kwaad.

X₁: Dat is hun sterkte vind ik. Als ze het te serieus zouden aanpakken, zouden er geen kijkers zijn.

X₄: En ik denk ook dat veel mensen uit nieuwsgierigheid kijken. Ik alleszins wel.

X₂: Ja, ik ook.

Moderator: Nieuwsgierig in de zin van – nieuwsgierig om in het leven van anderen binnen te kijken -

dus voyeuristisch? Of nieuwsgierig in de zin van – ik wil iets bijleren over hoe het er daar aan

toegaat?

X₄: Nieuwsgierig om achter de schermen te kunnen kijken.

X₂: Ja. Bij ‘De Marollen’ is het eerder om te zien hoe die leven, bij ‘De Zoo’ is om te zien hoe die

werken.

X₃: Ja. Bij ‘De Zoo’ is het nieuwsgierigheid, bij ‘De Marollen’ zou ik het eerder voyeurisme noemen.

X₆: Ja, inderdaad.

X₂: Nieuwsgierigheid is vooral een kijkmotief voor de reeksen die over een bepaald beroep of

bepaalde sector gaan. Bijvoorbeeld ‘Kinderziekenhuis’ vond ik leuk om naar die operaties te kunnen

kijken. Ik kijk niet zozeer voor die angst van die ouders – hoewel dat wel heel erg is – maar ik wil

eerder zien hoe die dokters met verschillende situaties omgaan. En ik kijk ook wel om te zien of ze

nadien genezen.

Moderator: En voel je je dan betrokken met de personages? Bijvoorbeeld uit ‘Kinderziekenhuis’?

(iedereen zegt meteen ‘ja’)

X₃: De meeste kijkers sowieso wel.

X₁: Ja en er zijn wel altijd ergens bepaalde verhaallijnen die je aangrijpen en waarmee je je betrokken

voelt.

156

X₅: Dat is natuurlijk ook afhankelijk van persoon hé. De ene is al emotioneler dan de andere.

X₂: Ja. Zeker als er iets ergs is gebeurd of als het met kinderen te maken heeft. En met die ouders leef

je natuurlijk ook mee.

X₃: Ja, dat wekt medelijden op hé. Emotie is denk ik een belangrijk aspect van die docusoaps.

X₂: Ja.

X₄: Ja, dat is dan het soapgehalte. Zeker als een personage bijvoorbeeld slecht nieuws krijgt. En ook

bij dat fragment uit ‘De Vissershaven’, op bepaalde momenten voelde ik echt plaatsvervangende

schaamte.

X₁: Ja, zeker bij die man dat zovaak op zee moet. Dan vraag ik me af of ik dat zelf wel zou willen, zo

vaak van huis zijn.

X₂: Ja, je vergelijkt die hun manier van leven met jouw eigen leven.

X₄: Ja, bij dat fragment waarbij die jongen 100 euro krijgt, waarvan hij 35 euro terug moet geven aan

zijn moeder én hij moet er boodschappen mee doen. Dan denk je toch van ‘dju, dat is toch erg, ik heb

het zo slecht nog niet’.

X₆: Ja, ik had toch ook wel wat medelijden met die jongen.

X₂: Ja. En van die jongen die zijn leven zo verknoeit en niet naar school wil gaan, daar word ik echt

kwaad van. Daar geraak ik geïrriteerd van.

X₄: Ja.

X₃: Bij mij is dat totaal niet zo. Ik voel absoluut geen emotionele betrokkenheid.

X₄: Nee?

X₂: Ah, ik wel.

X₄: Allé, je denkt dan toch van ‘komaan, doe iets met je leven’?

X₃: Er zijn nu eenmaal zulke mensen. Ik moet de wereld niet verbeteren.

X₄: Maar nee, ik ook niet. Maar dat is gewoon een logische gedachte.

X₂: Ja.

X₆: Ja, vanuit je eigen standpunt denk je dat je de zaken anders zou aanpakken.

157

Moderator: En over programma’s zoals ‘Basta’ of ‘De Ronde’ wordt heel veel gepraat. Hebben jullie

de indruk dat er in jullie omgeving over ‘Het leven zoals het is’ gepraat wordt?

X₅: Het is vooral de pers die daar zoveel over praat.

X₃: Ja voilà.

X₅: Over ‘Het leven zoals het is’ wordt misschien af en toe gepraat op café. Maar alvorens dat ‘De

Ronde’ begon, hadden de kranten daar al superveel over geschreven.

X₆: Ja.

X₃: Ja, het was nog niet begonnen of iedereen moest het al goed vinden.

X₂: Ja, dat is waar. Ik heb zelf nog niet echt over ‘Het leven zoals het is’ gepraat denk ik. Misschien wel

al eens over ‘De Pfaffs’.

X₅: Ja, alleen als er misschien echt iets heel grappigs is gebeurd.

X₆: Over ‘Man bijt hond’ praat ik wel soms. Maar niet over ‘Het leven zoals het is’.

X₃: Ja, de dingen die in ‘Het leven zoals het is’ gebeuren, zijn gewoon veel minder ludiek dan bij ‘Man

bijt hond’. Die zijn niet de moeite om te vertellen.

X₆: Ja.

Moderator: Oké. Als we nu even alles op een rijtje zetten, wat zijn dan volgens jullie de belangrijkste

kijkmotieven voor ‘Het leven zoals het is’?

X₁: Ontspanning, voor een groot stuk. Om uw zinnen te verzetten.

X₅: Nieuwsgierigheid.

X₁: Ook ja.

X₂: Soms wel, maar soms ook omdat er gewoon niets anders op tv is. En omdat je moet wachten

totdat er een goei programma volgt.

X₆: En soms ook sensatie, zoals bij die reeks over de politie.

X₂: Ja.

158

X₃: Ik denk dat de mensen voornamelijk kijken omdat het zodanig gemakkelijke televisie is. Om het

even welk onderwerp, het blijft makkelijke tv.’t Is altijd voorgekauwd, je moet er echt geen moeite

voor te doen. Dat beantwoordt echt aan de vraag van wat de mensen willen.

X₆: En er komen herkenbare dingen in voor, het is het dagelijkse leven van gewone mensen.

X₃: Ja, het is heel herkenbaar.

Moderator: Goed, ik denk dat dat voldoende was. Voor mij is alles duidelijk. Hebben jullie nog

vragen? Allemaal heel erg bedankt om zo goed mee te werken!

159

BIJLAGE 9: Transcripties diepte-interviews

Diepte-interview 1

Datum: 07/03/2010

Tijdstip: 10u – 11u30

Locatie: VRT, Auguste Reyerslaan 52, 1043 Brussel – Lokaal 6L52

Vraagsteller (V): Karolien Cloots

Geïnterviewde (G): Koen Berckmans

Het interview (start 10h02 – einde 11h24)

(G): Goeiemorgen, Karolien.

(V): Goeiemorgen, Koen.

(we geven mekaar een hand)

(G): Heb je het gemakkelijk gevonden? Was je al eerder eens op de VRT geweest?

(V): Ja, ik heb stage gelopen bij Woestijnvis en ben hier dus enkele keren tapes moeten komen

ophalen.

(G): Ahja in ons archief. En bij welk programma was je stage dan?

(V): Bij ‘De Laatste Show’.

(G): Leuk?

(V): Ja, het was zeer tof. Een heel leuk team om mee samen te werken. Het was bij momenten heel

hectisch, maar ’t gaf ook veel voldoening.

(G): Ja, dat is elke avond een deadline halen hé.

(V): Ja, inderdaad.

(G): Goed, met wat kan ik je helpen? Kan ik je trouwens iets aanbieden? Ik heb wel enkel koffie.

(V): Koffie is prima.

(Koen gaat een thermos koffie en twee kopjes halen)

160

(G): Ik vind enkel poedermelk, is dat oké?

(V): Ja, geen probleem.

(Koen schenkt twee kopjes koffie uit)

(G): Oké, waarover gaat je thesis precies? Je studeert aan de VUB zeker hé?

(V): Nee, aan de Ugent.

(G): Ah oké. Ja goed, vertel maar.

(V): Ja, ik onderzoek de kijkmotieven voor ‘Het leven zoals het is’. Ik ga op zoek naar waarom mensen

naar ‘Het leven zoals het is’ kijken. Vanuit mijn literatuurstudie heb ik reeds enkele inzichten

gekregen in waarom mensen naar televisie in het algemeen en meer specifiek naar reality-tv kijken,

en ik wil die resultaten graag vergelijken met de kijkmotieven voor een docusoap zoals ‘Het leven

zoals het is’. Om die kijkmotieven te weten te komen, heb ik reeds focusgroep interviews afgenomen

met kijkers van ‘Het leven zoals het is’. Via een open gesprek en discussie vertellen ze dan waarom ze

naar ‘Het leven zoals het is’ kijken. Ik heb er nu al drie afgenomen en er zijn telkens een zestal

personen aanwezig. Maar het zou voor mijn onderzoek ongetwijfeld een meerwaarde zijn indien

vakexperten zoals jij hier ook hun mening en inzichten over geven. Als producent veronderstel ik dat

jij en je team intensief bezig zijn met de kijkmotieven van jullie publiek.

(G): Ja, dat is zeker zo.

(V): En op die manier kan ik dan de mening van experten met die van de kijker zelf vergelijken.

(G): Ja, oké. (denkt na)

(V): Uit de focusgroep interviews die ik al gehad heb, kan ik ook afleiden dat niet iedereen precies

weet wat een docusoap precies is. Hoe je dat genre – of zeg ik beter subgenre – het best omschrijf en

wat precies het verschil is met reality-tv.

(G): Ja, ik ben vooral betrokken geweest bij de ontstaansjaren en de eerste reeksen van ‘Het leven

zoals het is’. De allereerste reeks die ik gemaakt heb was ‘Camping’. Ik geloof dat dat in 1998 was. En

eigenlijk was dat iets redelijk revolutionair en vernieuwend. Het is de technologie die het genre van

de docusoap heeft mogelijk gemaakt. Met een grote cameraploeg wilden we alles filmen, maar

tegelijk onzichtbaar blijven. Dat was zeker niet evident. Je moet over veel cameramannen

beschikken, maar ook de camera’s moesten bijvoorbeeld in het donker kwaliteitsvolle beelden

kunnen leveren. Ook qua bekabeling was dat niet te onderschatten. Dat brengt met zich mee dat

161

‘Het leven zoals het is’ ook zeer arbeidsintensief is omdat het ontzettend veel beeldmateriaal vraagt.

Je moet dagen en dagen filmen en wachten totdat er een interessant conflict optreedt.

(V): Hoe bedoel je, een conflict?

(G): Wel ja, moesten we bijvoorbeeld bij ‘Het leven zoals het is: De luchthaven’ enkel laten zien hoe

mensen inchecken en naar hun gate stappen, dat boeit niemand hé. Het is de bedoeling dat we

dingen kunnen laten zien waar de mensen mee kunnen meeleven. Ik bedoel met een conflict niet

meteen een echtelijke ruzie. Bij ‘Het leven zoals het is: OCMW Brugge’ kan dat bijvoorbeeld gaan

over iemand die een sociale woning zoekt. We hebben die conflicten nodig om het voor de kijker

boeiend te houden.

(V): Ja.

(G): ‘Het leven zoals het: Camping’ was een groot succes en ook ‘De Luchthaven’ – waar we toen heel

toevallig het faillissement van Sabena hebben kunnen filmen - en ‘Kinderziekhuis’ haalden veel

kijkcijfers. Na die succesreeksen ging het goed met de VRT. Ze hadden geld en ze wilden nog meer

van die docusoaps. Op een bepaald ogenblik wilden ze dagelijks een docusoaps kunnen uitzenden.

Dat heeft met zich meegebracht dat er dus een wildgroei aan producties werd opgestart. Eigenlijk

kan ‘Het leven zoals het is: OCMW Brugge’ hierbij als keerpunt worden beschouwd. Dat was een heel

succesvolle reeks, die het taboe dat over OCMW’s heerst, wou doorbreken. We hebben daar toen in

Brugge met het hele productie- en redactieteam gedurende een half jaar een huis gehuurd. Dat huis

stond eigenlijk te koop, maar we hebben die eigenaars kunnen overtuigen om hun huis een half jaar

te verhuren. Op die manier konden we dus voortdurend betrokken zijn met wat zich in het OCMW

afspeelde. Het was één van de leukste ervaringen uit mijn carrière. En door het succes van die reeks

wou men hier op de VRT dus dagelijks een docusoap uitzenden. Er zijn toen verschillende producties

opgestart, waaronder een reeks over ‘De Muide’ in Gent. Ken je die buurt? Je bent toch van Gent hé?

(V): Ik studeer er. Ik ben afkomstig uit Vlaams-Brabant. Maar ik heb wel al van ‘De Muide’ gehoord ja.

(G): Ja, dat is dus een arbeiderswijk en we wilden dat in beeld brengen. Uiteindelijk hebben we die

productie moeten stopzetten. We hadden weken gefilmd, maar zonder echt boeiende verhalen te

kunnen registeren. Ook ‘De Brandweer’, ‘De Zoo’ en ‘De Rijschool’ en ‘De Vissershaven’ werden toen

allemaal gerealiseerd. Maar dan op een bepaald moment moest de VRT besparen en hebben ze

beslist om toch niet dagelijks een docusoap uit te zenden. Dat had dan tot gevolg dat dus een

heleboel opgenomen reeksen jarenlang in de kast zijn blijven liggen. ‘De Vissershaven’ bijvoorbeeld is

pas vorig jaar uitgezonden, maar was eigenlijk al in 2007 klaar. Ik denk dat het een geluk is dat men

162

die dagelijkse programmatie van docusoaps niet heeft doorgevoerd, want het zou anders een overkill

zijn geweest.

(V): En zijn er dan reeksen nog steeds niet uitgezonden?

(G): Nu is één van de laatste docusoaps op antenne, ‘Het leven zoals het is: De Hondenschool’. Ik denk

dat dat voorlopig de laatste zal zijn. Al kan ik dat niet met 100% zekerheid zeggen, omdat ik sinds

‘OCMW Brugge’ geen docusoaps meer gedraaid heb. Van ‘De Hondenschool’ ben ik wel geen grote

fan. Ik had het liever in een fictiereeks verwerkt gezien. Ik denk dat men ook gewoon eens zal

moeten gaan beseffen dat men niet eeuwig uit datzelfde vaatje kan blijven tappen. (zwijgt even)

(G): Ik ken trouwens nog een anekdote van een reeks die uiteindelijk ook niet is uitgezonden. Men

was op zoek naar een middelgrote stad, waarin me dus het alledaagse leven van de inwoners wou

schetsen, met daarbij dan ook aandacht voor het leven van allochtonen enz. We zijn dan op

Mechelen uitgekomen, ook omdat één van onze cameramannen Marrokaans is en we dachten op die

manier de allochtone gemeenschap beter te kunnen benaderen. Uiteindelijk was dat veel moeilijker

dan verwacht en wilden de mannen niet dat hun vrouw en privéleven op televisie kwam. We hebben

die reeks dus moeten stopzetten. Je ziet dat het dus niet mogelijk is om elke leefomgeving in beeld te

brengen. (denkt even na)

(G): Zeg ik eigenlijk wat je wil horen? Of wijk ik teveel af? Er is over ‘Het leven zoals het is’ zoveel te

vertellen, we hadden eigenlijk een hele dag kunnen incalculeren. En ahja, ik denk eigenlijk dat ik van

die reeks in Mechelen nog beeldmateriaal heb liggen. Ik zal eens kijken of ik het vind. (zet zich recht

en begint te zoeken in zijn kast)

(G): Je moet niet letten op de rommel die hier allemaal ligt, maar hier op de VRT doen we de laatste

tijd niets anders dan verhuizen, vandaar. Voilà, hier is het fragment dat ik bedoelde, neem het maar

eens mee naar huis om te bekijken.

(V): Dat is heel vriendelijk, bedankt. Ik zou graag nog even stilstaan bij hoe we een docusoap het best

kunnen definiëren. Wat zijn volgens jou de kenmerken van een docusoap?

(G): Goh, dat is moeilijk (lacht). Ik vind het moeilijk om daar echt een definitie op te plakken, snap je.

Ten eerste onderscheiden docusoaps zich van reality-tv doordat men bij docusoaps niet tussenbeide

komt. Er is geen vast scenario en dat heb je bij reality-tv heel vaak wel. Bij reality-tv hangt het

programma vaak vast aan één of andere spelvorm en is het de bedoeling om conflicten uit te lokken.

Daar doen we bij docusoaps – en ik denk gewoon algemeen bij de VRT – niet aan mee. Met ‘Het

163

leven zoals het is’ willen wij registeren, en niet reconstrueren. Wij willen als een ‘fly on the wall’ de

dingen waarnemen. Weet je wat ik daarmee bedoel, met fly on the wall?

(V): Ja, dat je de werkelijkheid willen tonen zoals ze zich werkelijk voordoet.

(G): Voilà, inderdaad. Een collega van mij, Ludo Penninckx – die zou je eigenlijk ook eens kunnen

interviewen hierover – is hier altijd heel hard mee bezig geweest. Hij wil een weergave van het leven

zoals het is, pur sang. Hij was eindredacteur voor ‘Camping’ en OCMW Brugge’, maar zit nu bij

‘Panorama’. Hij wou niet weten van manipulatie. En dat is denk ik voor het hele team van ‘Het leven

zoals het is’ het geval. Men wil niet ingrijpen in het leven van anderen, men wil gewoon laten zien

hoe zij leven.

(V): En hoe slagen jullie er dan in om telkens de meest boeiende, spectaculaire personages en

verhalen eruit te pikken?

(G): Dat is een kwestie van prospectie. En dat is een ontzettend belangrijk voor een kwaliteitsvolle

docusoap die aanslaat bij de kijkers. Men moet binnen een bepaalde arena – zoals bijvoorbeeld in

‘De Zoo’ of bij ‘OCMW Gent’ – op zoek gaan naar de geschikte personages. Mensen die dag in dag uit

hetzelfde doen boeien de kijker niet. Men moet mensen vinden die iets boeiends te vertellen hebben

en die er op één of andere manier bovenuit steken. Het is ook ideaal is als je weet dat er in de nabije

toekomst binnen die bepaalde arena iets gaat gebeuren. Als er bijvoorbeeld in de zoo een dier naar

Planckendael moet verhuizen, dan moet je daar als programmamaker van op de hoogte zijn. Of bij

‘Camping’ hebben we ook research gedaan naar welke daar toen de probleemgezinnen waren. Zoals

ik daarstraks al zei, je moet conflicten kunnen tonen. En dat bereiken we via prospectie. We

manipuleren quasi niets, maar we gaan vooraf wel op zoek naar interessante mensen met

interessante verhalen. Dat is ook wat ‘Man bijt hond’ zo succesvol maakt hé. Wanneer er ’s middags

een bepaald item in ‘Het Journaal’ zit, zit dat vaak tegen ’s avonds in hun programma. Zij beschikken

over een ontzettend uitgebreid archief van mensen (gesticuleert) met een bepaalde hobby of

obsessie. En zo hebben zij zelfs namen van mensen die laat ons zeggen elke dag ‘patatten’ eten.

Research is dus hét codewoord voor een docusoap. Ik zal straks eens kijken of ik van één van de

reeksen nog een research rapport heb liggen en ik zal je dat dan doormailen.

(V): Ahja, dat is heel handig, dank u.

(G): Dus, wat hebben we al. Een goed researchteam is onmiskenbaar wil een docusoap slagen. Ik heb

ook al gewezen op het feit dat een docusoap registreert. Men gaat op zoek naar een bepaalde arena

en men registreert hoe bepaalde mensen zich in die bepaalde arena gedragen. Hierbij is het

belangrijk dat men verhalen opbouwt. Zo’n twee à drie per aflevering en soms kunnen die zelfs een

164

aantal (vier à vijf) afleveringen doorlopen. Via parallelmontage lijkt het dan alsof die verschillende

verhalen zich tegelijkertijd afspelen. Op die manier kan men bij de kijker een zekere vorm van

betrokkenheid creëren, waardoor hij – althans in het beste geval – zal blijven kijken. En het is dan de

taak van de eindredacteur om net zoals bij een echte soap de beste cliffhangers te zoeken, waardoor

men de volgende aflevering ook zal kijken. Het zijn dus vooral de fictieve technieken zoals het

opbouwen van verschillende verhaallijnen, de cliffhangers, de emoties enz die ervoor zorgen dat het

een docusoap is. (legt bij het uitspreken de klemtoon op ‘soap’)

(V): Maar inhoudelijk is het een documentaire.

(G): Voilà, exact. En het is die mix – van docu en soap - die de programmamakers moeten volhouden.

Via het aan mekaar breien van verschillende verhalen, creëert men de combinatie van drama en

humor. En die combinatie wérkt. Men heeft drama nodig om betrokkenheid bij de kijker te creëren,

maar men heeft ook humor nodig om die emoties te kunnen verwerken. En men gaat uiteraard de

spannendste en interessantste verhalen eruit pikken, maar dat is gewoon televisie. En montage hé.

Het belangrijkste is dat je weet dat men bij het maken van ‘Het leven zoals het is’ eerlijk is. Men toont

de werkelijkheid zoals ze zich voordoet. Men wil de mensen in hun waardigheid laten. En dat is denk

ik het grote verschil met reality-tv. Denk maar aan het recente incident met die man uit ‘Mijn

restaurant’. Hoe heette die ook alweer?

(V): Ja, zijn vrouw heette Wendy, maar zijn naam ben ik ook even kwijt.

(G): Wel ja, zoiets zet toch wel aan tot nadenken vind ik. Bij ‘Het leven zoals het is’ willen wij de

waardigheid bij de personages ten aller tijde bewaren. En soms doen wij dan zelfs het omgekeerde.

Sommige mensen zouden echt alles willen doen om op televisie te komen. Wij willen hen dan

behoeden, want in de meeste van de gevallen hebben ze er geen flauw idee van wat de impact kan

zijn van met je gezicht op televisie te komen, al is het maar heel even. Wij willen niet dat mensen zich

belachelijk maken. We willen geen uitlachtelevisie brengen. Binnen de VRT hebben we vroeger een

aantal gesprekken gehad om docusoaps onder de noemer ‘Reality +’ of ‘Factuality’ te plaatsen. Op

die manier wil men het genre opwaarderen. Maar tot nu toe is dat er nog steeds niet doorgekomen.

(V): Je hebt al gesproken over het creëeren van betrokkenheid bij het publiek. Wat zijn volgens jou

nog andere redenen waarom mensen naar ‘Het leven zoals het is’ kijken?

(G): Ja, wat die betrokkenheid betreft, moeten we soms toch ook opletten. Het is inderdaad de

bedoeling dat mensen meeleven met wat ze te zien krijgen, maar we moeten oppassen dat die

betrokkenheid niet té groot wordt. Bij ‘Kinderziekenhuis’ was er dat meisje dat na een lange

lijdensweg gestorven was.

165

(V): Ja, Chloë.

(G): Sommige mensen gaan blijven kijken omdat ze willen weten hoe het met Chloë zal aflopen, maar

andere mensen haken af omdat ze té emotioneel betrokken raken. Maar dat is nu wel een extreem

geval. En andere redenen … (denkt even na. Ik denk dat mensen kijken omdat ‘Het leven zoals het is’

langs de ene kant amuserend is, maar dat ze er langs de andere kant toch ook iets van opsteken. Het

biedt een inkijk in een bepaalde arena, zonder dat men daarvoor naar ‘Terzake’ of ‘Panorama’ hoeft

te kijken. Het pakt de zaken concreter aan, het is vlugger in informatie, het is vlotter, speelser… Men

leert ook echt dingen bij denk ik. Men leert hoe het er in een bepaalde arena achter de schermen aan

toe gaat. Omdat het over gewone mensen gaat, kunnen de kijkers zich gemakkelijk met de

personages identificeren. Men krijgt respect en zelfs bewondering voor het OCMW, voor

dierenverzorgers, voor verplegers… In een bepaalde aflevering van ‘De Luchthaven’ waren er bij het

opstijgen van een vliegtuig eens dakpannen van een huis gevlogen. Ik denk niet dat mensen erbij

stilstaan dat zoiets kan gebeuren. We hebben voor een bepaalde aflevering ook eens op de

materniteit van een ziekenhuis gefilmd. Daar zie je dan hoe vrouwen met vruchtbaarheidsproblemen

te kampen hebben. Zo’n afleveringen leren de kijkers iets bij over het menselijk lichaam. En zenders

zoals VT4 gaan daar dan nog veel verder in met ‘De Bevalling’. Naar zulke programma’s kijken de

mensen eerder uit voyeurisme, en niet om iets bij te leren. Ik denk niet dat men naar ‘Het leven zoals

het is’ kijkt uit voyeurisme, daarom is het denk ik niet extreem genoeg.

(V): Over programma’s zoals ‘De Slimste Mens’ of ‘De Ronde’ wordt in de media en door mensen

onder mekaar veel gepraat. Merk je dat over ‘Het leven zoals het is’ ook gepraat wordt?

(G): Ja, over ‘OCMW Brugge’ is veel gepraat geweest, ja. Dit kwam door een geschil waarbij

gesuggereerd werd dat iemand met politieke connecties iemand – ten nadele van anderen – een

sociale woning zou hebben toegekend. Deze zogezegde voorkeursbehandeling - die er volgens ons

geen was - is zelfs in ‘De Zevende Dag’ ter sprake gekomen. Dat voorval bewijst dat kijkers zeer

aandachtig kijken. Na die uitzending van ‘De Zevende Dag’ hebben de kijkcijfers trouwens ook een

enorme boost gekregen.

(V): Oké, dankjewel. Ik denk dat dit wel voldoende is.

(G): Ik zal deze namiddag nog eens in mijn archieven duiken om te zien of ik nog documenten heb die

voor jou nuttig kunnen zijn. Ik zal je dan doormailen en als ik ze niet digitaal heb, vraag ik nog wel

eens naar je postadres.

(V): Heel goed, danku!

166

(G): Van waar kom je juist?

(V): Ik ben van Londerzeel.

(G): Ahja, dat is niet zover rijden hé dan, naar de VRT.

(V): Nee, een klein halfuurtje, als het verkeer wat meezit.

(G): En om naar Woestijnvis te rijden viel dat dan ook goed mee.

(V): Ja, dat was ideaal. En op de uren waarop ik begon en naar huis ging had ik geen last van file.

(G): Zou je dat later willen doen, voor televisie werken?

(V): Ik weet het nog niet goed. Mijn stage bij Woestijnvis was heel leuk, maar ’t is zo’n instabiele

sector. In de media werk vinden lijkt me echt niet evident en bovendien werken ze bijna allemaal

met tijdelijke contracten. ’t Is ook een heel stresserend vak hé, voortdurend tegen de deadline

werken. Ik denk dat dat toch ergens een roeping moet zijn. Maar je weet nooit…

(G): Ik raad het je alleszins niet aan. Het lijkt allemaal mooi en wauw, maar het is het niet. Het lijkt

geweldig om met een bekend gezicht te mogen werken, maar uiteindelijk is het allemaal ontzettend

vluchtig. Maar goed, denk er nog rustig eens over na. (lacht)

(V): (lacht) Dat zal ik doen! Heel erg bedankt voor het gesprek! Ik vond het heel interessant.

(G): Dat is graag gedaan. Als ik nog nuttige zaken vind, laat ik het je zeker weten. En nog veel succes

ermee!

(V): Dankjewel, daag!

167

Diepte-interview 2

Datum: 11/03/2010

Tijdstip: 13u30 – 14u30

Locatie: Kanakna Productions NV, Stationsstraat 26, 1702 Groot-Bijgaarden

Vraagsteller (V): Karolien Cloots

Geïnterviewde (G): Christophe Brackx

Het interview (start 13h32 – einde 14h24)

(G): Goeiemiddag, Karolien.

(V): Goeiemiddag, Koen.

(we geven mekaar een hand)

(G): Heb je het gemakkelijk gevonden?

(V): Ja, geen enkel probleem. ’t Is niet ver vanuit Londerzeel.

(G): Hoe ga je het liefst te werk? Dat ik je vertel wat ik weet over ‘Het leven zoals het is’? Of dat jij me

vragen stelt?

(V): Wel, ik heb een aantal topics die zeker zouden moeten aan bod komen. Maar ga gerust je gang

en dan stel ik nadien – indien nodig – nog vragen bij.

(G): Oké, prima.

(kijkt op zijn papier en denkt even na)

(G): Ik denk dat je drie fases moet onderscheiden in het ontstaan van reality-tv. En docusoap is hierin

een soort van tussenstap geweest. Het is een totaal andere vorm. Ik denk dat je eerst moet beginnen

bij het verhaal ‘Jambers’. Daar heb ik destijds ook lang aan meegewerkt. Dat waren zeer bijzondere

figuren, bijzondere Vlamingen die bezocht werden door een reporter. Dan heb je in een tweede fase

docusoap gekregen. En het grote onderscheid tussen docusoap en reality – misschien toch best even

duiden - is dat wij in reality kandidaten brengen – dus geen gewone mens, dat is al duidelijk een

nuance – die iets kunnen winnen. En we brengen ze onder in een leefwereld die hen niet vreemd is –

koks brengen wij onder in ‘Mijn restaurant’ – maar die een zekere aspirationaliteit – met een duur

woord – inhoudt. Dus, ze kunnen iets winnen, ze kunnen iets verwezenlijken.

168

(V): Ja.

(G): Je hebt verschillende vormen van reality-tv, maar meestal is reality-tv ‘life changing’. Dat is de

beste reality. Dat betekent dat mensen na hun deelname een nieuw leven tegemoet kunnen gaan.

Een droom van iedereen een beetje. Nu, wat het grote wezenlijke onderscheid met een docusoap is,

is dat bij reality, de leefwereld waarbinnen de kandidaten zich begeven is eigenlijk een cocon die

door ons gecreëerd is. Wij benoemen dat ook zo, dat is letterlijk een cocon. Ze stappen in die cocon –

zoals ‘Mijn restaurant’ of ‘De jeugd van tegenwoordig’. Bij dat laatste verblijven die kinderen drie

weken in een cocon waardoor zij de ilussie wekken dat ze in de jaren ’40 of ’50 leven. Als je ze iedere

dag naar huis zou sturen, dan gaan ze nooit dat interioriseren. Door ze in die cocon te plaatsen en ze

gedurende drie à vier weken in die omgeving te laten leven, interioriseren ze dat wel. En zo gaan ze

zich gedragen alsof ze in de jaren ’50 op kostschool zaten. Of gaan ze restaurantje beginnen spelen.

Het grote verschil met een docusoap is dat een docusoap gewoon puur de verhalen volgt. Als wij een

docusoap maken, dan doen wij ook een heel andere research naar onze karakters en arena’s dan bij

reality-tv. Wanneer wij een docusoap maken, dan gaan we op zoek naar een nieuwe, ongekende

arena. Maar ik ga daar later op terugkomen in waarom ik denkt dat mensen ernaar kijken. Dus, een

nieuwe, ongekende arena. Bijvoorbeeld in mijn geval was dat de visserij, de vissershaven. Eum, en

binnen die arena ga je dan op zoek naar de meest sprekende personages. ’t Zou een foute keuze zijn

om die keuze helemaal te laten afhangen van of te selecteren op basis van louter professionele

eigenschappen. Dus die mensen worden niet gecast op basis van of ze een goeie of slechte visser zijn.

Die mensen worden gewoon gecast omdat ze een kleurrijk figuur zijn. Omdat ze een leuke vrouw

hebben of een moeilijke relatie, of omwille van twee hyperactieve kinderen of omdat ze de oudste

nog levende visser zijn, enzovoort.

(V): Ja.

(G): Dus binnen die arena ga je op zoek naar uitzonderlijke figuren. En voor we een docusoap

beginnen te draaien, weten wij al van sommige figuren waar ze naartoe gaan binnen het verhaal. Dat

betekent helemaal niet dat we dat scripten, dat betekent wel dat wij heel lang met die mensen

praten, en dat wij weten wat hun verzuchtingen zijn en wat hun ambities zijn binnen de periode

waarin we de docusoap opnemen. (zwijgt even) Uiteraard als je hebt over een docusoap zoals

bijvoorbeeld ‘De ring’, dan weet je dat die gaan trouwen. Dat is het finale punt, je weet dat ze daar

naartoe gaan. Dus in die zin, is dat niet gescript. Docusoap is nooit gescript. Wat je wel doet – ik ga

daar heel eerlijk in zijn – vroeger toen er onbeperkte tijd en onbeperkte middelen waren… Als ik

teveel afwijk moet je het zeggen hé, hou me dan maar tegen.

(V): Nee, ga gerust verder!

169

(G): Wat we vroeger deden, omdat we onbeperkte middelen en tijd hadden, was interessante figuren

gaan volgen. Dag in, dag uit. En heel vaak – nu spreek ik echt over twintig jaar geleden – heel vaak

resulteerde dat in het feit dat je op 1 draaidag vaak 2 of situaties had die leuk waren, die echt waren,

die beklijvend waren. Nu, met het herschikken van de budgetten, het alsmaar kleiner worden van de

budgetten, ga je ernaar streven om als je 6 of 7 scènes draait per dag, om 6 of 7 goeie scènes te

draaien per dag. (benadrukt ‘goeie’) Dus bijvoorbeeld, als je in ‘Het leven zoals het is’ met een

trouwer zit, dan vragen wij natuurlijk aan die trouwer van oké, kunnen wij die dag eerst samen de

muziek gaan kiezen, en kunnen we dan naar de zaal gaan kijken, kunnen we dan je trouwkleed

kiezen. Dat zijn dingen die je in het normale leven niet allemaal op 1 dag doet, die doe je misschien

op 3 of 4 dagen, maar het zijn dingen die je wel allemaal doet. Dus het gaat nooit om dingen die de

mensen niet zouden doen. Wij beslissen gewoon wanneer ze die doen. (benadrukt ‘wanneer’) Ik zeg

niet wanneer de dingen gebeuren – dat is nog iets anders – maar wanneer ze die doen. Dat heeft

met praktische planningen te maken hé.

(V): Ja. Dus afgezien van het feit dat jullie de dingen wel plannen, grijpen jullie inhoudelijk nooit in?

(G): Nee, het is enkel praktisch. Of stel je nu voor, een visser gaat op zee en we weten dat hij een

gevaarlijk manoeuvre moet uitvoeren. Hij moet bijvoorbeeld een net omhoog houden en dat kan in

se gevaarlijk zijn. Dan filmen we dat op het moment dat hij dat doet. Maar stel nu dat we

camerapech hebben of een gigantische vloedgolf overspoelt onze cameraman en we hebben niets,

dan kunnen we wel eens vragen van ‘kan je dat nog eens opnieuw doen?’. Maar dat is in principe

tegen de regels van de docusoap. Dat doe je in principe niet. Dus waarom grijpen we soms in? Voor

grote acties die je moeilijk in één keer kan filmen. Waarvoor grijpen we nooit in? Voor quotes of voor

emoties. Dat is tegen de regels van elke docusoap in. Je kan emoties inplannen, maar je kan ze niet

laten nadoen. Als een jonge visser voor de eerste keer op zee gaat, dan weet je dat hij angstig zal zijn

of dat hij gaat huilen en zijn moeder zal missen. Wellicht niet, want hij zal stoer willen zijn. Maar

misschien dat hij op het einde van de dag toch wel zal huilen. En dat moment moet je hebben, maar

kan je niet laten opnieuw doen. Wat je wel kan doen, is aan de kapitein zeggen dat hij even streng

mag zijn als anders en dat hij niet minder streng moet zijn omdat wij er als cameraploeg bij zijn.

(V): Ja, oké.

(G): Daarom zijn docusoaps ook zo arbeidsintensief hé. Je volgt die mensen gewoon de hele dag en

overal. We gaan ze niet op hun toilet volgen en douche doen we meestal ook niet, tenzij het

170

inhoudelijk relevant is. Maar voor de rest zijn we er voortdurend bij. De reis van Kenny naar Engeland

(cf. ‘De Vissershaven’) daar hebben wij 8 à 10 dagen gedraaid voor 25 scènes.

(V): Ja, oké.

(G): Oké, we waren bezig over de kenmerken van een docusoap. Dus het wezenlijke en duidelijke

onderscheid is volgens mij dat een docusoap de verhalen van echte mensen volgt. En dat bij reality-tv

echte mensen binnen een cocon – een voor hen onbekende maar tegelijk bekende leefwereld –

worden ondergebracht. Het zijn koks, maar ze gaan nu voor ’t eerst in een echt restaurant moeten

koken. Het zijn zangers, maar ze gaan nu echt voor een platencontract zingen. En daar komen onze

verhaallijnen uit voort.

(V): Oké. Heel goed dat je het verschil tussen reality en docusoaps hebt toegelicht, uit de focusgroep

interviews heb ik gemerkt dat dat verschil bij de kijker niet altijd duidelijk is. En waarom denk je dat

mensen naar ‘Het leven zoals het is’ kijken? Wat zijn volgens jou hun kijkmotieven?

(G): Ja, waarom denk ik dat ‘Het leven zoals het is’ zo’n succes heeft gehad. Kanakna heeft denk ik de

eerste gemaakt, ‘Camping’. Dat was lang voordat ik bij Kanakna zat. Ik denk dat je het succes – en

dus ook de kijkmotieven - moet kaderen in het fenomeen ‘soap’, sowieso. Ik heb ooit een

fantastische anekdote gehoord trouwens, over waarom dat dat nu weer soap heet. Je moet het eens

opzoeken. Ik zal zelf ook eens kijken of ik het nog ergens kan terugvinden. ’t Heeft iets met zeep te

maken, maar ik weet het niet meer juist. Maar bon, soap, dat gaat over verhaallijnen die zich

verderzetten. En begin en midden jaren tachtig had je een aantal televisieseries en sommigen

daarvan lopen nu nog altijd – ik denk bijvoorbeeld aan ‘The bold and the beautiful’, ik vind dat een

draak van een ding (lacht) – maar dat zoog en zuigt nog steeds elke dag 100 000 kijkers naar dat

scherm. En waarom? Omdat die benieuwd zijn naar wat er zich de dag erna gaat afspelen. Dus in die

zin is de docusoap geënt op het succes van fictieseries.

(V): Ja.

(G): Je ziet dat ook in de vormgeving, heel duidelijk. We filmen op een reportage-achtige manier,

maar om de kijker zin te doen krijgen om naar de volgende aflevering te kijken, besluiten we elke

aflevering met een cliffhanger. Hetzelfde als in ‘The bold and the beautiful’. Dat is heel belangrijk. Dat

is zelfs zo belangrijk geworden dat doorheen de ontstaansgeschiedenis van verschillende docusoaps,

dat daar waar in het begin enkel het einde van de aflevering een duidelijke cliffhanger moest hebben,

docusoaps nu aan het einde van elke sequentie een cliffhanger hebben. Dat is heel belangrijk. Aan

het einde van elke sequentie een cliffhanger. Natuurlijk, het kijkgedrag is veranderd. We beschikken

nu over 150 netten, toen ik jong was in de jaren ’70 spraken we over 2 of 3 zenders. Je kan nu meer

171

wegzappen, dus je moet je publiek proberen te houden door die cliffhangers te gebruiken aan het

einde van elk fragment, elk segment eigenlijk. Nu, dat is één ding, soap. Fictie, cliffhangers, emoties…

Tweede fenomeen is dat dit niet langer over het fictieve leven, maar over het echte leven gaat. Dat is

voor mensen blijkbaar onweerstaanbaar. Het echte leven, het echte boeiende leven. Ik denk dat ik

nu iets over arena’s moet vertellen. Zeg als ik te snel ga, of als ik dingen zeg die je niet wil horen hé.

(V): Het is heel goed, doe gerust verder.

(G): In het begin waren de arena’s die gekozen werden, dat konden zo uit ‘Jambers’ weggelopen

arena’s zijn. Bij wijze van spreken, op het einde van ‘Jambers’ moesten wij gaan zoeken naar

lesbische nonnen met één been. (lacht) Bij wijze van spreken hé. Je gaat altijd maar verder en verder

om arena’s te vinden. Dat is ook wat er gebeurd is met docusoaps. Uiteindelijk werd het steeds

moeilijker en moeilijker om leuke arena’s te vinden. ‘De Vissershaven’ was nog een leuke. Maar ze

wilden ooit eens een docusoap maken over een bedrijf dat carnavalkledij verhuurt, maar dat is dan

niet echt meer maatschappelijk relevant. Dat was gewoon op zoek gaan naar iets kleurrijks. Die

arena’s – leuke, onbekende arena’s – uit het echte leven, die de gewone kijker nog niet meegemaakt

had, zijn zeker een belangrijk deel van de aantrekkingskracht. Nu natuurlijk, ik heb het al gezegd,

binnen die arena’s moet je ook op zoek gaan naar uitzonderlijke personages. En wat is dan het

verschil met een documentaire of een reportage? Het verschil is natuurlijk dat die personages

verhaallijnen hebben die over de hele reeks heen lopen en die steeds terugkeren. Die verhaallijnen

kan je perfect vergelijken met de verhaallijnen binnen een fictieserie. Er werd niet gescript, er werd

niet geschreven, maar het gaat wel altijd over liefde, humor of spanning. ‘Zal hij of zij erin slagen om

zijn diploma te behalen?’, ‘zal de politie de dief kunnen betrappen?’, ‘zal het trouwkleed op tijd bij de

bruid geraken?’, ‘zal de vissersboot terugkeren zonder ongelukken?’… Dat zijn dezelfde soort vragen

en verhaallijnen als bij een fictieserie.

(V): Ja.

(G): Een derde element dat het succes van die docusoaps mee bepaald heeft, is dat – los van dat het

fictie is en los van dat het over het echte leven van gewone, maar wel bijzondere mensen gaat – is

dat vanaf halfweg de jaren ’80 en begin jaren ’90 het scherm niet langer voorbehouden was voor

sterren denk ik. Ik gaf vroeger les aan het RITS en ik gebruikte daar een cartoon van Kamagurka

waarop stond geschreven ‘Allé Kenny, jij bent de enige jongen van de hele straat die nog niet op tv is

geweest’. Om maar te zeggen, televisie was van iedereen. Je moest niets meer kunnen om op tv te

komen. Daarvoor waren het de sterren die op tv kwamen, nu de gewone man. Dus iedereen kon op

tv komen en die iedereen – dat zijn de personages uit docusoaps natuurlijk. En dat heeft ervoor

gezorgd dat er bij de mensen een soort van voyeuristische inkijk is ontstaan. Waarom kijken zoveel

172

mensen zo graag naar ‘Komen eten’? Om rare figuren te zien? Ja, maar ook om eens te kunnen

binnenkijken in het huis van een andere Vlaming. Een Vlaming die het daarom niet beter heeft. Ik

denk dat dat voyeurisme een heel groot element is. En wellicht zal de gemiddelde kijker die je

ondervraagt voor je thesis dit waarschijnlijk niet antwoorden, denk ik.

(V): Ja, voor velen was voyeurisme een stap te ver.

(G): Die vonden dat een stap te ver. Het is natuurlijk moeilijk om van jezelf toe te geven dat je

voyeuristisch bent hé. Maar ik denk dat dat voyeurisme zeker meespeelt. Iedereen kan op tv komen

en je kan binnenkijken in het huis, in het leven van je buur eigenlijk. Eum … (denkt even na). Dat zijn

voor mij de 3 grote pijlers waarom mensen naar docusoaps kijken, in een notendop uiteraard. Dat

zijn volgens mij de redenen waarom ze zo succesvol zijn geworden. En ik wil graag nog even

vooruitlopen. Ik denk dat er nu nog iets nieuws aankomt. En er zijn al vormen van. En dat zou de

cirkel helemaal rond maken eigenlijk. We zijn begonnen met fictie – de eerste televisieprogramma’s

waren meestal fictie – dan hebben we docusoap gekregen – waarbij echt mensen hun verhalen op

een niet-fictieve manier verteld worden – en ik denk dat we nu met ‘The Hills’ aan het einde van heel

die beweging gekomen zijn. ‘The Hills’, je kent dat wel hé.

(V): Ja.

(G): Dat zijn gewone mensen wiens gewone verhalen – net als bij een docusoap verfilmd worden –

maar op een fictieve manier verfilmd. Er wordt gedaan alsof het een fictieverhaal is. Dat is mooi

uitgelegd, men werkt met cliffhangers en er zitten goeie ‘muziekskes’ op de juiste plek, enzovoort.

Allemaal elementen die niet bij een docusoap horen. Belichting, muziek,… Ik herinner me nog een rel

bij de VRT, in 1998 of 99, waarin de eerste docusoap werd aangeboden met muziek onder. Dat

mocht niet, dat was ‘not done’. Dat moest er afgehaald worden, want muziek is een fictief element.

Dat mag je niet in een documentaire over het leven van gewone mensen gebruiken.

(V): Ja. En Kaat&Co en 16+, was dat dan ook iets gelijkaardigs?

(G): Ja, dat is een gelijkaardig mechanisme, maar dan net omgekeerd. Kaat&Co was acteurs die het

echte leven nadeden, maar waarvan de kijker dacht dat het om het echte leven ging, dat het geen

fictie was. Dat was het omgekeerde principe. Nathalie Meskens speelde Kaat en iedereen dacht Kaat

niet Nathalie was, maar dat dat Kaat was. Dat was zeer bewust amateuristisch gefilmd en gaf de

indruk dat je naar het echte leven aan het kijken was, terwijl het fictie was. Het werd documentaire-

achtig gefilmd.

(V): Ja. En heb je zelf gemerkt dat er inhoudelijk evoluties geweest zijn?

173

(G): Ja, zoals ik eerder al aangaf, zaten wij op een bepaald moment echt te brainstormen over een

nieuwe arena. Wat gaan we voorstellen? En je ziet ook dat bepaalde arena’s die we toen voorstelden

niet spraakmakend of sensationeel genoeg waren voor de programmadirecteurs van de netten en

dat diezelfde arena’s en voorstellen nu opnieuw opduiken. Men is bijvoorbeeld nu bezig over een

docusoap over de kokschool ‘Ter Duinen’, in Koksijde. En dat heb ik tien jaar geleden al voorgesteld

omdat ik dat een fantastische arena vond, maar daar werd toen niet naar geluisterd. Maar na het

succes van die restaurantprogramma’s – ‘Mijn Restaurant’, ‘De Beste Hobbykok’ - vindt men dat nu

natuurlijk een geschikte arena voor een docusoap.

(V): Ja.

(G): Ik denk ook wel dat er een soort revival is, dat merk ik op alle televisiebeurzen waar ik naartoe

ga. Er is een revival van spelletjes en shows. Docusoaps komen ook terug met klassiekers zoals

verpleegster, diertjes… Op VRT loopt nu ‘De Hondenschool’ bijvoorbeeld. Dat komt dus allemaal

terug. Maar jouw eigenlijke vraag was, de vernieuwing?

(V): Ja.

(G): We zijn dus gaan nadenken over nieuwe arena’s, maar ook naar nieuwe personages. Maar naar

mijn gevoel is die vijver quasi leeggevist. Binnen ‘De Vissershaven’ bestaan er geen 200 leuke

personages, je hebt slechts 15 of 20 leuke personages en die zitten bijna allemaal in de docusoap.

Dus dat wordt moeilijk om zulke dingen nog te herhalen.

(V): Ja.

(G): Ik moet nu plots aan een vierde belangrijke pijler denken die ik daarnet niet genoemd heb,

emotie. Docusoaps draaien op emoties. In docusoaps zitten heel veel menselijke emoties, zoals

huilen, verdriet, angst...

(V): Ja. Oké, wanneer je het in enkele woorden zou samenvatten, waarom kijken mensen volgens jou

naar ‘Het leven zoals het is’?

(G): Ja, volgens mij zijn dat dus de verhaallijnen van de soap, het fictiegegeven. Het feit dat ze een

voor hen onbekende arena met uitzonderlijke mensen zien, ten derde een soort van voyeurisme en

ten vierde – wat ik dan de valkuilen van de fictie noem -, namelijk cliffhangers en verhaallijnen die

doorgetrokken worden, de dingen die de mensen doen kijken. En ten vijfde, het feit dat dat om het

dagelijkse leven van gewone mensen gaat, met hun eigen, dagelijkse emoties. Dat zijn de vijf

belangrijkste kijkmotieven die ik zou kunnen verzinnen.

174

(V): Ja.

(G): Ik vind dat iets heel moeilijk. Want als je je afvraagt waarom Eén op zondagavond nog steeds zo

schitterend scoort, dan is dat misschien gewoon omdat de mensen nog steeds de neiging hebben om

op zondagavond hun tv op Eén te laten staan, gewoon omwille van wat daar in het verleden zat.

(V): Ja.

(G): En wat waren jouw bevindingen?

(V): Uit de literatuur heb ik 4 belangrijke kijkmotieven kunnen achterhalen, maar dat was meer voor

reality-tv in het algemeen. En die waren dat reality-tv ontspannend, maar ook leerrijk is, dat erover

gepraat wordt, dat mensen zich betrokken voelen met de personages en ten slotte voyeurisme.

(G): Ja, dat informatieve… ‘Camping’, ‘Politie’… Ik vind daar niet veel informatief aan. ‘De

Vissershaven’ dat zou ik me nog kunnen inbeelden dat dat informatief is, want dat is een wereld dat

je niet kent. Of misschien omdat je je afvraagt van ‘hoe ziet een tapir eruit?’ In die zin zijn ze wel

informatief. Met het informatieve aspect van docusoap ben ik het dus maar deels eens. Er zijn een

aantal docusoaps die informatief zijn en een aantal die dat niet zijn. Maar dat is mijn persoonlijke

mening hé. Ontspanning, uiteraard. Dat zijn wat ik de verborgen valkuilen noem. De kijker wordt

meegesleurd in een verhaal door de verhaallijnen en de cliffhangers enzovoort. Dat gaat lekker

vooruit. De ‘talk value’, dat klopt zeker, maar is niet elke veelbekeken televisieserie onderhevig aan

‘talk value’? Er zitten een aantal docusoaps die heel wat ‘talk value’ genereerden. Bijvoorbeeld het

feit dat jij je Gregory uit ‘De Vissershaven’ herinnert omdat hij zo grof was tegen zijn moeder, dat is

inderdaad ‘talk value’, maar dat geldt denk ik evenzeer voor andere televisieprogramma’s denk ik.

Dat is zeker geen reden alleen, maar wel een reden. Voyeurisme, daar hebben we het al over gehad.

Ik denk dat dat een zeer groot deel van de verklaring voor het succes van docusoaps is. Voyeurisme is

denk ik ook een sterk element naar het buitengewone toe. Ik herinner me nog bij ‘De Ring’ dat een

homokoppel ging trouwen en de kijker lag daar blijkbaar echt wakker van en wou weten hoe die

gingen trouwen, in welke kleren enzovoort. ‘Hoe trouwen ze in de homowereld?’ Dus in die zin hoe

flamboyanter, hoe leuker. Maar dat is uiteraard mijn persoonlijke opinie hé, als televisiemaker.

(V): Ja natuurlijk, geen probleem! Ik denk dat we ongeveer rond zijn. Heel erg bedankt om hiervoor

kostbare tijd vrij te maken!

(G): Dat is heel graag gedaan. Geen enkel probleem. Dan wens ik je nog heel veel succes met je

thesis. En moest je nog vragen hebben, mag je altijd mailen hé.

(V): Dat is heel vriendelijk, dankjewel! Daag!

175

Diepte-interview 3

Datum: 22/03/2010

Tijdstip: 14u00 – 15u45

Locatie: VRT, Auguste Reyerslaan 52, 1043 Brussel – Nieuwsredactie

Vraagsteller (V): Karolien Cloots

Geïnterviewde (G): William Laenen

Het interview (start 14h17 – einde 15h19)

(G): Goeiemiddag, Karolien. Ik ben William.

(V): Goeiemiddag!

(G): Ben je al eens eerder op de VRT geweest?

(V): Ja, ik heb stage gelopen bij Woestijnvis en ben hier dus enkele keren spullen moeten komen

ophalen. Ik ken hier dus al een beetje mijn weg, maar op de nieuwsredactie was ik wel nog nooit

geweest.

(G): Ik zal je anders kort even een rondleiding geven.

(V): Oh, dat is vriendelijk.

(William laat me de hele nieuwsredactie zien en toont me waar de nieuws- en duidingsprogramma’s

worden opgenomen)

(G): Goed, waarover gaat je thesis precies?

(V): Wel, in mijn thesis wil ik de kijkmotieven voor ‘Het leven zoals het is’ onderzoeken. Mijn thesis

bestaat in feite uit twee grote luiken, een theoretisch kader enerzijds en een empirisch onderzoek

anderzijds. In het theoretisch luik ben ik een aantal bevindingen i.v.m. kijkmotieven te weten

gekomen en via interviews wil ik deze kunnen toetsen en vergelijken. Ik heb zowel bij kijkers als bij

producten/reporters/regisseurs interviews afgenomen, zodat ik de perceptie aan de productie kan

koppelen.

(G): Ja.

(V): Omdat ik veronderstel dat televisiemakers daar toch in grote mate mee bezig zijn.

176

(G): Ja, zeker en vast. Goed, ik zal je vertellen wat ik weet. En als er dan zaken zijn die je nog wil

weten, vraag je het maar hé.

(V): Oké, heel goed.

(G): 2 reeksen zijn heel illustratief voor wat we gedaan hebben. Dat is de reeks op de luchthaven en

de reeks over het OCMW in Brugge. En daar zit meteen het verschil met productiehuizen die maar

wat draaien en daar dan iets van maken. Terwijl wij eigenlijk een veel strakker plan hadden. Om je

een voorbeeld te geven, op de luchthaven hebben we eerst 2 à 3 maanden gefilmd om te zien wat er

gebeurde en wie wat deed. En dan kwamen we erachter dat het het efficiëntst was om te draaien bij

mensen in controlerende functies, zoals grenscontrole en douane. Als je daar een dag gaat draaien,

heb je gegarandeerd een verhaal. Daar gebeurt alle dagen iets. Televisiemaken is ook een beetje

budgetbeheersing. Dus dat betekent dat het belangrijk is dat je vooraf weet wat er gebeurt en wie

wat doet. En dan zoek je de personages die je kan volgen. En dat zijn mensen die voldoen aan een

aantal criteria. Dat betekent dat die hun job heel goed moeten kennen, dat die open moeten zijn,

communicatief, die moeten toelaten dat je over hun schouder meekijkt en dat ze in een

probleemoplossende functie zitten. Het is belangrijk voor de kijker dat je in één zin kunt zeggen

waarover het gaat. Bijvoorbeeld het vliegtuig zit vol, er zijn nog 10 mensen die ook een ticket

hebben, maar ze kunnen niet op het vliegtuig en supervisor Anja moet dat oplossen. Dat zijn de

mensen die we zoeken. Van de 20 000 mensen die op de luchthaven werkten, hebben we er 20

gebruikt. 20 die het beste passen in ons kraam. Dus, ‘Het leven zoals het is’, ja, maar een selectie en

een zoeken. Het is een ‘go for the characters and their stories’. Dat was het motief van de

oorspronkelijke makers van de BBC. Bovendien is het ook de bedoeling dat de verschillende aspecten

van de luchthaven in beeld kwamen. En in ons hoofd waren dat 4 sectoren; de passagiersverhalen,

de controleverhalen – dat waren de efficiëntste -, tarmacverhalen en het vierde was wat wij

noemden het ‘comic relief’. Dat ging over een politieagent die het verkeer regelt voor de luchthaven

of een dokter die wordt opgeroepen omdat er iemand flauwgevallen is… In elke aflevering

probeerden we van elke sector minstens één reportage te steken. En die monteren we dan parallel.

En dan kan je beginnen te draaien. En dat is echt ‘Het leven zoals het is’. Soms heb je op 2 dagen niks

en soms heb je op een halve dag 2 verhalen.

(V): Ja.

(G): En voor de kijker is het de bedoeling dat de verhalen logisch zijn opgebouwd. Het moet heel

gemakkelijk en logisch van stap tot stap zijn. De rechtlijnige verhalen worden dan opgekapt in

stukken en je probeert altijd te kappen na een cliffhanger, waarbij je op het einde denkt ‘doet ie het

177

of doet ie het niet?’. Je blijft dan geïnteresseerd kijken omdat je wil weten hoe het verder verloopt.

Maar die bewerking komt pas in eindredactie, daar ben je tijdens het draaien zelf niet mee bezig.

(V): Ja.

(G): En dan, via eindredactie, zijn er volgens mij drie manieren om de kijker te binden aan het

scherm. Dat is spanning, ‘doet ie het of doet ie het niet?’. Dat is informatie, de kijk achter de

schermen. Ik wist bijvoorbeeld niet dat in zo’n vliegtuig 12 ton brandstof zat, 12 000 kg. Ik kan me

voorstellen dat een kijker daarom blijft kijken. Die wil wel weten hoe alles in mekaar zit. Dus

spanning, informatie en emo. Emo in al zijn vormen hé. Lachen, kwaad worden, verdrietig zijn, noem

maar op. Alle emo werkt. En het is de truc om die dingen te combineren in 1 aflevering. Om iets

grappigs met iets triests bij mekaar te zetten. Als je veel van dezelfde dingen parallel steekt, dan gaat

je aflevering niet vooruit. Dan is dat saai, dan blijft dat hangen. Een verhaal dat niet vooruit geraakt

steek je parallel met iets waar veel beweging inzit. Je probeert ook emoties en spanning door mekaar

te steken.

(V): Ja.

(G): En voor de kijker is ook de herkenbaarheid belangrijk. Het feit dat het om gewone mensen gaat.

Het feit dat het realistische situaties zijn. Dat het situaties zijn waarin zij zichzelf herkennen. En dat is

bijvoorbeeld het verschil met andere reality zoals bv. ‘De Pfaffs’. Hoeveel naturel zit daar nog in? Als

je alles op zijn beloop laat, doen ‘De Pfaffs’ dan nog altijd wat ze nu doen voor de camera? Maar hoe

groot is de kans dat supervisor Anja in het echt doen wat ze doen als de camera draait? Dat is 100%.

Dus de herkenbaarheid. Vandaar ook de keuze van de locaties. Ik denk dat Politie, De Luchthaven en

De Zoo, dat zijn de reeksen geweest met de hoogste kijkcijfers. Dat was de kijk achter de schermen.

Hoe werkt dat op de luchthaven? Hoe werkt dat bij de politie? En het OCMW, dat is eerder

binnengluren bij andere mensen.

(V): Voyeurisme dan?

(G): Jaja, dat telt zeker mee. Dat is misschien nog een leuke anekdote waar je iets mee bent. We

hadden een proefaflevering gemaakt voor het OCMW en we gingen daarmee naar Censydiam. En

Censydiam is een soort van testpanel. We toonden die aflevering aan 8 mannen en 8 vrouwen apart

en zij bespreken dan achteraf wat ze gezien hebben. En die aflevering werd gewoon afgekraakt. En

achteraf is via een analyse gebleken waarom. Die mensen zijn het soms niet eens met wat ze te zien

krijgen en met wat het OCMW doet. Iemand die herhaaldelijk niet wil werken, gaat steun krijgen en

zegt dat zijn geld op is en krijgt geld. De mensen zijn het daar dikwijls niet mee eens. En in die

aflevering hebben we dat getoond. Het testpanel was het er niet mee eens en ze maken geen

178

onderscheid tussen wat ze te zien krijgen en is dat goeie televisie of niet. De kijker maakt dat

onderscheid niet. Dat staat hen niet aan dus ze vinden dat slecht. Wat hebben we daaruit geleerd?

Elke eerste reportage in een aflevering moet altijd iets zijn waarmee de kijker het eens is.

Bijvoorbeeld een sukkelaar of een kind helpen. Iets waarbij de kijker ook op dezelfde manier zou

helpen. En die andere reportages steek je er dan daarna ook in – want het is niet de bedoeling om

een vertekend beeld te geven – maar zeker niet in het begin.

(V): Uit dat testpanel is dan gebleken dat de kijker erg meeleeft met wat hij te zien krijgt?

(G): Ja, enorm. Heel erg, ja. Dat is denk ik ook de reden waarom ‘De Zoo’ zo’n succes is. Omdat dat

met dieren is.

(V): Je sprak al over ’t feit dat ‘Het leven zoals het is’ informatie meegeeft. Maar is het volgens jou

ook ontspannende televisie?

(G): Ja, de ontspanning zit hem in het feit dat het heel gemakkelijke verhaallijnen zijn. Het moet echt

wel vereenvoudigd worden. Een verhaal dat verschillende kanten uitgaat, je moet dat allemaal

afknippen. Je moet het echt wel eenvoudig houden. Bijvoorbeeld in de reeks van het OCMW, was er

een man die zichzelf de nieuwe Bob Dylan noemde. Een straatmuzikant en hij woonde in een

huurhuis, maar hij kon de rekening van zijn verwarming niet betalen. Hij bleef maar leefloon vragen,

hij kreeg dat dus niet. Maar er waren verschillende dingen en problemen door mekaar. Wat hebben

we daarmee gedaan? Al die verhalen uit mekaar gehaald en hem elke keer een ander verhaaltje laten

meemaken. En daardoor wordt het ontspannende televisie. De kijker moet niet nadenken. Er

gebeuren geen verschillende dingen door mekaar, maar het zijn allemaal hapklare, begrijpbare

brokken in een logische verhaalstructuur.

(V): Oké. En streven jullie dan een mix van informatie en ontspanning?

(G): In de seriesamenstelling wordt daar wel rekening mee gehouden ja. En wat dat informatieve

betreft, willen we vooral variatie brengen. Niet elke keer identiek hetzelfde tonen, bijvoorbeeld een

Pool met een vals paspoort. Dat maken ze daar elke dag mee. Het moest wel informatief zijn, maar

niet altijd hetzelfde brengen. We gingen op zoek naar extra dingen en op die manier wilden we

informatief zijn. Over ’t algemeen zijn we gewoon bezig met zo goed mogelijke televisie maken, en

bij ‘Het leven zoals het is’ uitte zich dat in informatieve en ontspannende televisie.

(V): En je sprak al over cliffhangers. Zijn er nog andere fictieve technieken die bij de docusoap

gebruikt worden?

179

(G): Ja, de parallelmontage is typisch hé. daarmee suggereer je een gelijktijdig verloop. Als iets

vandaag en iets anders volgende week gedraaid is, dan suggereer je dat dat op hetzelfde moment

gebeurt, op een andere plek. Bij soap heb je ook de echtheid en de verpersoonlijking. Hoewel dat bij

sommige soaps erover is en niet meer realistisch is. (zwijgt even) Eigenlijk, de essentie is dat ‘Het

leven zoals het is’ niet het leven zoals het is is. Ik bedoel daarmee, als je ’s morgens je camera opzet

en ’s avonds je camera afzet, dan heb je het leven zoals het is gefilmd, maar dat is saai. Dat is geen

goeie televisie. Je moet echt op zoek naar de juiste locaties en de juiste personages. Dus ‘Het leven

zoals het is’ is eigenlijk een selectie en daarvan nog een condensatie. Om je een idee te geven, op de

luchthaven hadden we om en bij de 400 uur gefilmd materiaal. Daar zijn 20 afleveringen van een

halfuur uitgekomen. Dat is 10 uur televisie. Dat is dus condensatie. En de mensen die je volgt, dat is

een selectie. En hoe beter dat je je selectie en condensatie maakt, hoe straffere televisie je hebt.

(V): Dus de research en de montage is dus heel belangrijk.

(G): Ja.

(V): En tijdens het draaien zelf, zeggen jullie dan tegen de personages soms wat ze moeten doen?

(G): Zo weinig mogelijk. We kozen ons personage en dat personage kreeg een micro en een zender.

Je kan je personage vragen om die deur nog eens binnen te komen of om iets nog eens opnieuw te

doen. Met je personage kan je je dat permitteren. Maar met die kerel die ze ondervragen kun je dat

niet. Dat is hebben of niet. Als die kwaad wordt, je kan niet vragen om nog eens kwaad te worden.

Dat is puur registeren. Je hebt het of je hebt het niet. Met je personage kan je je dat wel permitteren.

Maar er is nooit iets opgezet. Er is nooit gevraagd van ‘probeer dat zo of zo te doen’. Dat hebben we

nooit bewust gedaan. Dat gaat vaak om praktische of filmtechnische zaken. Bij ‘De Marollen’ – maar

dat heeft de VRT niet zelf gemaakt – heb ik ooit wel eens getwijfeld. Daar dacht ik van ‘dit lijkt me in

scène gezet’. Maar ik was er niet bij. Ik vond dat ook storend dat daar mensen in een kamer

binnenkomen en dat die filmploeg al in die kamer binnenstond. Dat kan eigenlijk niet hé. Je moet die

mensen langs achter volgen en met hen meelopen. Dat vond ik dikwijls storend. Dat is niet logisch.

Wij deden dat zeker niet.

(V): Ja. Als we dan nog even terugkomen op de format zelf. Hoe zou jij een docusoap omschrijven?

(G): Oei. Dat vind ik moeilijk. Ik vind dat hetgeen wat wij deden, ‘Het leven zoals het is’ uniek in zijn

genre. Reality-tv is een verzamelnaam voor vanalles en nog wat. Ik vind ‘Het leven zoals het is’

reality-tv in zijn puurste vorm. ‘Big Brother’ is reality, maar dan zie je dat als je mensen bijeen zet in

een huis en die een hele dag volgt, dat dat saai is. dus dan zijn ze die mensen beginnen opdrachten te

geven en die mensen te ‘ambeteren’. Maar dat is allemaal kunstmatig. Dat is reality, maar gestuurde

180

reality. Als je ‘De Pfaffs’ of ‘De Planckaerts’ ziet, het eerste jaar zat daar nog een behoorlijk reality-

gehalte in. Maar nu is dat allemaal opgezet. De naturel is volledig weg. En daar zit het grootste

verschil met ‘Het leven zoals het is’. als je alles op zijn beloop laat, dan is dat pure reality. In de zoo,

op de luchthaven, in het kinderziekenhuis… Als je de camera’s zou wegnemen, krijg je nog altijd

hetzelfde te zien. Het is niet gemakkelijk om een goede docusoap te maken. Het is de moeilijkste

manier van televisiemaken. Je hebt daar veel vakkennis voor nodig. Bij ‘Thuis’ kan je alles

voorbereiden. Dat is geschreven, je kan de camerastandpunten voorbereiden… Bij reality kan dat

niet. Dat is oefenen, dat is televisiemaken voor gevorderden. En ook wat de verhaalstructuren

betreft. Elk verhaal moet een begin en een evolutie hebben. Het is het verhaal van Roodkapje. Heb je

nog een goed verhaal als je geen boze wolf hebt? Nee. Dat is saai. In elk verhaal moet een boze wolf

zitten. En die boze wolf is dan een vliegtuig dat niet op tijd klaar geraakt of iets wat misloopt. En

waarbij het personage het probeert op te lossen. Als alles van een leien dakje loopt, heb je geen

spanning. Het personage moet moeite doen om het opgelost te krijgen. Hoe meer iemand probeert

om een oplossing te vinden, hoe makkelijker het is om er goeie televisie van te maken.

‘Kinderziekenhuis’ was een typevoorbeeld van probleemoplossende televisie. Je zet de camera aan

de ingang van het ziekenhuis en de problemen komen vanzelf. Je moet enkel vragen of je hen mag

volgen. Je hebt genoeg problemen die binnenkomen. Bij het OCMW net hetzelfde. De problemen

komen gewoon binnen en je volgt mee. En dan moet er een oplossing gezocht worden.

(V): En ligt voor jou persoonlijk bij docusoap de klemtoon op docu of op soap?

(G): Docu. Heel zeker. Maar dat is misschien ook omdat ik al heel mijn leven reportages maakt. Ik heb

nooit voor fictie gewerkt. Ik werk nu op de nieuwsredactie. Voor mij persoonlijk gaat het om docu,

niet om soap. Ik vind ook dat inhoud altijd voorgaat op vorm. Je moet een verhaal hebben. Je kan

heel mooie settings hebben en heel mooie beelden, maar daarmee kan je de kijker geen halfuur

boeien. Met een verhaal wel. En als dat dan mooi in beeld gebracht is, dan is dat een extra. In het

begin werkten we 80 of 90% met een grote camera die heel kwaliteitsvolle beelden leverde. En we

hadden een klein cameraatje om snel iets te filmen als de grote camera er niet was, zodat we het

begin niet moesten missen. Zoveel afleveringen en zoveel projecten later was dat eigenlijk net

omgekeerd. De laatste reeks van ‘De Luchthaven’ hebben we alles met een kleine camera gefilmd.

We hebben 2 of 3 dagen met een grote camera gefilmd om met een telelens de opstijgende en

dalende vliegtuigen te filmen om zo de kwaliteit op te trekken, maar niet om de verhalen beter te

maken.

(V): Oké. En hierjuist heb je eventjes het motief voyeurisme aangehaald. Is dat een belangrijk motief

voor jou?

181

(G): Ja, zeker en vast. Ik denk dat wel. Zoals bij ‘het OCMW’ dacht ik soms, ‘zelfs als je problemen

hebt, die heeft het nog altijd erger’. Ik denk ook dat het afhankelijk is van reeks tot reeks. Bij ‘OCMW’

speelt voyeurisme een grotere rol dan bij ‘De Luchthaven’ denk ik. Maar dat zal bij al de kijkmotieven

zo zijn vermoed ik.

(V): Als we dat even op een rijtje zetten. De kijkmotieven voor ‘Het leven zoals het is’ zijn voor jou

spanning, emoties, herkenbaarheid, voyeurisme en informatie.

(G): Ja, voilà. En ik heb daar zelf nooit echt een analyse over gemaakt. Dat zijn dingen die je leert uit

de praktijk van het televisiemaken. Eender welke televisie je maakt, is dat nu een docusoap of een

stuk voor het journaal, het komt er altijd op neer om zo goed mogelijke televisie te maken. En je hebt

redelijk snel door of dat iets lukt of niet. Of dat iets goed is of niet.

(V): Oké, dankjewel. Ik denk dat ik hiermee voldoende weet. Alleszins heel erg bedankt om tijd te

maken.

(G): Dat is heel graag gedaan. Als je later nog met vragen zit, mag je me gerust altijd mailen of bellen.

(V): Dankjewel, dat is heel vriendelijk.

(G): Nog heel veel succes ermee Karolien en geniet nog van de zon vandaag.

(V): Voor jou ’t zelfde! Daag!

182