พอแมทกคนตองอาน...เพอรวมมอกนเปนหนสวนชวต

สขใจ ไดเปนพอ

พอแมทกคนตองอาน...เพอรวมมอกนเปนหนสวนชวต

สขใจ ไดเปนพอ

คำนำ กรมอนามยโดยกองอนามยการเจรญพนธและกองทนประชากรแหงสหประชาชาตรวม

กนดำเนนการโครงการเพมประสทธภาพการเขาถง และการใชบรการทางขอมล ขาวสาร

การใหคำปรกษา และบรการดานอนามยการเจรญพนธ (Strengthen Access to and

UtilisationofReproductiveHealthInformation,CounsellingandServices:TheRH

PlusProject)ระหวางเดอนมถนายน2550จนถงเดอนธนวาคม2554ทำการทดลองรป

แบบการใหบรการดานอนามยแมและเดกโดยสงเสรมใหผชายเขามาม สวนรวมในการดแล

สขภาพมารดา และไดจดทำชดคมอใหความรสำหรบหญงตงครรภ สาม และญาต เปน

จำนวน5เลมไดแก

1. คมอความรการตรวจเลอดพอแมเพอดแลลกในครรภ

2. สขใจไดเปนแม

3. สขใจไดเปนพอ

4. คมอมารดาหลงคลอดและการดแลทารก

5. คมอการมสวนรวมของสามหรอญาตในการเฝาคลอด

เพอเปนขอมลทใหความรตงแตเรมตงครรภ การปฏบตตวระหวางตงครรภ ระยะคลอดบตร

หลงคลอด และดแลสขภาพเดก อนไดแก การรบประทานอาหาร การออกกำลงกาย

การแตงกาย อาการผดปกตทตองมาพบแพทย การเลยงลกดวยนมแม 6 เดอน การวาง

แผนครอบครว การเลยงดบตร และพฒนาการเดก เปนตน เพอใหลกทเกดมามสขภาพท

สมบรณแขงแรงทงรางกายและจตใจ รวมทงสงเสรมใหสามไดมบทบาทในการชวยเหลอ

ดแลภรรยาและลก อกทงยงเปนการสงเสรมบทบาทผชายในฐานะสามและพอไดเปนอยางด

อกดวย

กรมอนามยหวงเปนอยางยงวาชดคมอใหความรนจะเปนประโยชนสำหรบหญง

ตงครรภและสาม หากมคำแนะนำเพอการปรบปรงคมอนใหดยงขน สามารถสงมา ไดท

กองอนามยการเจรญพนธ กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข ถนนตวานนท อำเภอเมอง

จงหวดนนทบร11000โทร.0-2590-4244-5

(นายแพทยณรงคศกดองคะสวพลา)

อธบดกรมอนามย

สารบญ

ชวยคณแมอยางไร...ระยะตงครรภ 4

เดอนท 1 เดอนแหงการปรบตว 7 การเตบโตและพฒนาการของลกนอยในครรภ

เดอนท 2 แมเรมแพทองมากขน 9 การเตบโตและพฒนาการของลกนอยในครรภ

เดอนท 3 รสกรอนผดปกต และหงดหงดงาย 11 การเตบโตและพฒนาการของลกนอยในครรภ

เดอนท 4 อาการแพทองลดลงแลว...แตวา 12 การเตบโตและพฒนาการของลกนอยในครรภ

เดอนท 5 นำหนกเพมขน.....บวมหรออวน 16 การเตบโตและพฒนาการของลกนอยในครรภ

เดอนท 6 ปวดหลง และกงวลกบรปราง 18 การเตบโตและพฒนาการของลกนอยในครรภ

เดอนท 7 เตรยมตวฝกคลอดอยางสบายใจ 20 การเตบโตและพฒนาการของลกนอยในครรภ

เดอนท 8 คลายความอดอดแตปสสาวะบอยจง 21 การเตบโตและพฒนาการของลกนอยในครรภ

เดอนท 9 สญญาณวาจะคลอด 22

เมอคณแมมาคลอด 25

ชวยคณแมอยางไร...ระยะหลงคลอด 28

4 สขใจ ไดเปนพอ

คสามภรรยาสวนมากรอวนทจะมลกเพอเตมเตมชวตครอบครวใหสมบรณ ครนทราบวา

ภรรยาตงครรภ นอกจากความยนดแลว ความกงวลในหลายเรองกอาจเขามารบกวนจตใจ

คณพอ วาจะตองมการเตรยมตวหรอปฏบตอยางไร เพอใหการตงครรภครงน ราบรน

สมบรณปลอดภยทงตวคณแมและลกนอยทกำลงเตบโตอยในครรภ

5สขใจ ไดเปนพอ

ในชวงตงครรภคณแมเองกตองเผชญ

กบความเปลยนแปลงอยางมากทงทาง

รางกายและจตใจ รวมทงตองปรบเปลยน

วถชวตประจำวนดวย ความเปลยนแปลง

หลายอยางมผลตอคนรอบขางโดยเฉพาะ

สาม ซงกมสวนสำคญอยางมากทจะลด

ความกงวลสรางความสบายใจ และชวย

อำนวยความสะดวกแกคณแมตงครรภ

แตการทคณพอจะทำหนาทนไดดจำเปน

ตองเขาใจในความเปลยนแปลงตางๆ

รวมทงแนวปฏบต ดงทจะแนะนำในคมอ

เลมน

เมอทราบวาภรรยาตงครรภ สงแรก

ทควรทำคอแสดงความรกความยนดตอ

การมเจาตวนอยและเตรยมตวพาภรรยา

ไปฝากครรภกบแพทย หรอ เจาหนาท

สาธารณสข ซ งในการพาภรรยาไป

ฝากครรภคณพอบานสามารถรวมฟง

คำแนะนำในการปฏบตตนและการดแล

ครรภโดยอาจชวยซกถามขอสงสย และ

จดจำขอมลเพอนำมาปฏบตอยางถกตอง

ความเปลยนแปลงท เกดขนกบแม

ตงครรภ เชน อาการแพทอง อารมณ

หงดหงดงาย เศราซม เครยด หรอ

วตกกงวลโดยไมทราบสาเหต การปรบ

6 สขใจ ไดเปนพอ

เปลยนชวตประจำวนเชนการทำงานหนกทมผลตอลกในครรภการงดกจกรรมกฬารนแรง

คณพอเองตองเขาใจ ใหอภย ใหความรก ความอบอน ตอภรรยามากขน รวมทงตอง

ปรบเปลยนพฤตกรรมหลายอยาง เชนตองชวยรบภาระงานบานบางสวนงดสบบหรเพราะ

ควนบหรเปนผลรายตอทารกในครรภ งดการดมสรา และสงเสพตดทงหลายเพราะทำให

ขาดสตจนเกดอนตรายตอภรรยาและทารกในครรภได

นอกจากนควรหมนหาความรเกยวกบการดแลครรภ และการคลอดบาง เพอนำมา

พดคยสรางความเขาใจรวมกนกบภรรยา และใหทราบวาสงใดทควรปฏบตสงใดทควรละเวน

โดยเฉพาะเรองของการรวมเพศ วาสามารถดำเนนกจกรรมไดมากนอยแคไหนจงเพยงพอ

ใหชวตมความสขไดและไมเกดอนตรายตอทารกในครรภ

พงระลกเสมอวา แพทย หรอ เจาหนาทสาธารณสขทดแลการฝากครรภจะใหความร

เพอนำไปปฏบตตอกนดวยความเขาใจ

7สขใจ ไดเปนพอ

เดอนท 1 เดอนแหงการปรบตวการเตบโตและพฒนาการของลกนอยในครรภ หลงจากไขและอสจผสมกนแลว จะแบงเซลลเพมจำนวน เคลอนมาฝงในโพรงมดลก

เตบโตเปนตวออน และสรางสวนตางๆของรางกายตลอดเวลา ในเดอนแรกนทารกมขนาด

ประมาณ 2 ซม. ศรษะโตมากเมอเทยบกบลำตว มระบบประสาทสวนกลาง คอ สมอง

และไขสนหลงระบบไหลเวยนเลอดเรมมแขนขาและตา

รางกายทเปลยนแปลงของคณแม

คณแมจะรสกออนเพลย คลนไส อาเจยนคดเตานมและอารมณแปรปรวนงาย คลาย

ภาวะกอนมประจำเดอน เชน หงดหงดรองไหโดยไมมสาเหต รสกสบสนปะปนกนระหวาง

ความกลว ตนเตน และความสข ซงอาการตางๆ เหลานจะเปนมากหรอนอยไมเทากน

ในแตละคน

8 สขใจ ไดเปนพอ

คณพอจะมวธการชวยคณแมอยางไร

คณพอควรหากจกรรมใหคณแมรสกผอนคลาย เชน พาออกกำลงกายเบาๆ ดแลให

พกผอนมากขน จดหาอาหารทคณแมชอบ และหลกเลยงอาหารทคณแมบอกวาเหมน

หรอแพ

ใหรบประทานครงละนอยๆ แตบอยครง อาจหาขนมปงกรอบใหรบประทานระหวางมอ

อาหารบางเพอลดการแพทอง รวมทงผลไมทมรสเปรยว ดมนำเพมและบอยขน แตไมควร

ดมในปรมาณมากๆหลงอาหารทนทเพราะทำใหเกดอาการแนนทอง

ชวงเดอนแรกคณแมอาจมอาการคลนไสทกครงทแปรงฟนจนทำใหละเลยหรอหลกเลยง

ทจะแปรงฟน ดงนนควรหานำเกลออนๆ ใหบวนปาก และแนะนำใหแปรงฟนบางเทาท

จะทำได

คณแมตงครรภบางคนอาจมอาการแพทองแปลกๆเชนเหมนกลนตวสามจงเขาใจและ

ใหอภยพรอมทำหนาทสามทดตอไป

คำแนะนำเพมเตม

คณพอควรพาคณแมมาฝากครรภทนทททราบวาตงครรภและรบการตรวจเลอดพรอม

คณแม เพอความปลอดภยของเจาตวนอยในครรภ คณพอควรเขารวมรบฟงความรตางๆ

ตามทเจาหนาทสาธารณสขจดให

9สขใจ ไดเปนพอ

คณพอจะมวธการชวยคณแมอยางไร

คณพอควรหากจกรรมใหคณแมรสกผอนคลาย เชน พาออกกำลงกายเบาๆ ดแลให

พกผอนมากขน จดหาอาหารทคณแมชอบ และหลกเลยงอาหารทคณแมบอกวาเหมน

หรอแพ

ใหรบประทานครงละนอยๆ แตบอยครง อาจหาขนมปงกรอบใหรบประทานระหวางมอ

อาหารบางเพอลดการแพทอง รวมทงผลไมทมรสเปรยว ดมนำเพมและบอยขน แตไมควร

ดมในปรมาณมากๆหลงอาหารทนทเพราะทำใหเกดอาการแนนทอง

ชวงเดอนแรกคณแมอาจมอาการคลนไสทกครงทแปรงฟนจนทำใหละเลยหรอหลกเลยง

ทจะแปรงฟน ดงนนควรหานำเกลออนๆ ใหบวนปาก และแนะนำใหแปรงฟนบางเทาท

จะทำได

คณแมตงครรภบางคนอาจมอาการแพทองแปลกๆเชนเหมนกลนตวสามจงเขาใจและ

ใหอภยพรอมทำหนาทสามทดตอไป

คำแนะนำเพมเตม

คณพอควรพาคณแมมาฝากครรภทนทททราบวาตงครรภและรบการตรวจเลอดพรอม

คณแม เพอความปลอดภยของเจาตวนอยในครรภ คณพอควรเขารวมรบฟงความรตางๆ

ตามทเจาหนาทสาธารณสขจดให

เดอนท 2 แมเรมแพทองมากขนการเตบโตและพฒนาการของลกนอยในครรภ ลกนอยมลำตวยาว4ซม. หนก1กรมศรษะโตขนมใบหนาตงหชนนอกนวมอนวเทา

กระดกเรมสรางขยบแขนขามการเคลอนไหวและระบบประสาทสมผสเรมทำงาน

รางกายทเปลยนแปลง

คณแมจะรสกเหนอยออนเพลยและใชเวลานอนมากขนปสสาวะบอยคลนไสอาเจยน

เวยนศรษะ เปนลมบอยๆ ทองผก ทองอดเฟอ เตานมขยายใหญและตง คด หวนมขยาย

และมสคลำขนอารมณยงคงแปรปรวนงาย

คณพอจะมวธการชวยคณแมอยางไร

คณพอควรจดอาหารใหครบ5หมอาหารพวกแปงนำตาลแตควรลดอาหารพวกไขมน

ลงเพราะจะทำใหคณแมทองอดแนนอดอดไดสวนอาหารทตองเพมขนคอ

10 สขใจ ไดเปนพอ

โปรตน เชน เนอสตว ไข ถว นม ซงมความ

จำเปนมากตอการเตบโตของทารก โดยเฉพาะ

นม มแคลเซยมสง ชวยบำรงกระดกและฟน

เจาตวเลกควรจดใหดมวนละ2-3แกว

ชวงนแมตงครรภอาจมการปสสาวะบอยบาง

ควรดแลใหดมนำสะอาด งดเครองดมประเภท

ชา กาแฟเพราะมฤทธขบปสสาวะ ถาตองเดน

ทางไกลอาจตองแวะหองนำบอยกอยารำคาญ

ควรเหนใจ เพราะถากล นปสสาวะจะทำให

กระเพาะปสสาวะอกเสบหรอถาใหดคณพออาจ

เตรยมโถสำหรบปสสาวะไวในรถบางกด

ชวงเดอนทสองนคณแมอาจแพทองจน

ทำอะไรไมได คณพอคงตองรบหนาทงานบาน

แทนบาง เชน การจดเตรยมอาหาร ซกผา

ลางจาน ดแลพนอยาใหมสงทอาจทำใหภรรยา

ลนหกลมได

คำแนะนำเพมเตม

คณพออยาลมลบสมผสหนาทองคณแมเพอ

การสงเสรมพฒนาการเจาตวนอยในครรภ

11สขใจ ไดเปนพอ

เดอนท 3 รสกรอนผดปกต และหงดหงดงายการเตบโตและพฒนาการของลกนอยในครรภ ลกนอยมลำตวยาว9ซม.หนก14กรมสามารถเคลอนไหวไดดแตเบามากจนคณแม

ไมรสกถงการเคลอนไหวมเปลอกตาบางๆและเรมเหนอวยวะเพศแตไมชดเจน

รางกายทเปลยนแปลง

ชวงนเสนเลอดทเตานมทอง ขา ของคณแมจะเรมขยายหวบอยและกนจ ทองผก

อาการแพทองจะทเลาลงบางแตยงคงหงดหงดออนไหวงายเหงอออกมากกวาปกตเพราะ

ระบบการเผาผลาญในรางกายสงขน

12 สขใจ ไดเปนพอ

คณพอจะมวธการชวยคณแมอยางไร

อาการแพทองอาจจะลดลง แตยงคง

มใหเหน แตอาจมเสยงบนเร องคนตาม

ผวหนง หรอขรอนผดปกต คณพออาจชวย

นวดตามขา เพอใหระบบโลหตไหลเวยน

ดขน นวดบาไหลและศรษะเพอคลายความ

เครยด อาจพาเดนเลอกซอของใช หรอ

ออกกำลงกายเบาๆได

ดแลเรองอาหารใหด ควรเพมผกผลไม

และใหดมนำบอยเพอชวยลดอาการทองผก

หากคณพอตองไปทำงานหมนโทรสอบถาม

อาการและใหกำลงใจเสมอพยายามลดงาน

เลยงสงสรรคลงและกลบบานใหตรงเวลา

เพอความอบอนใจ และคลายความกงวล

ของคณแม

เดอนท 4 อาการแพทองลดลงแลว...แตวาการเตบโตและพฒนาการของลกนอยในครรภ ลกนอยมลำตวยาว16ซม.หนก100กรมหเรมเปนรปเปนรางมผมขนตาขนคว

เลบเรมงอกทารกเรมรบรสไดจะดดนวมอและหยบจบสายสะดอผวหนงบางใสจนเหนเสน

เลอดขางใตไดชดเจนแยกเพศไดชดเจน

13สขใจ ไดเปนพอ

รางกายทเปลยนแปลง

คณแมจะหวบอยตามครรภทแกขน อาการปสสาวะบอยและคดเตานมจะลดลง แตยงม

อาการแนนทองรวมกบทองผกหลงเทาบวมเลกนอยและเกดเสนเลอดขอดทขาหรอเปน

รดสดวงทวารได การลกนงตองระวง เพราะอาจเปนลมหนามดงายขน อารมณยงออนไหว

แปรปรวน

คณพอจะมวธการชวยคณแมอยางไร

หาอาหารทคณแมชอบและเปลยนรายการอาหารอยาใหจำเจ แตตองใหครบ5 หม

ใหดมนมและรบประทานปลาตวเลกตวนอยหรอกงแหงเพอเสรมแคลเซยมแกลกในครรภ

14 สขใจ ไดเปนพอ

จดผลไม หรออาหารทมกากใยเพอชวยลดการทองผกของคณแม อยาลมใหรบประทาน

วตามนเสรมททางสาธารณสขจดให

ในแตละชวงของวนควรนวดขาและหลงใหคณแมดวย ซงตอไปนคอทานวดงายๆ ทสาม

อาจนำไปใชนวดใหคณแมตงครรภเพอสรางความผกพนอนด

การนวดหลง

บรเวณหลงเปนตำแหนงทแมตงครรภสวนใหญมกจะบนปวดเมอยเพราะตองรบนำหนก

จากทารกและมดลกทใหญขน

วธการปฏบตไดแกใหใชมอขางหนงจบสะโพกของภรรยาไวอกขางกดทกระดกสนหลง

โดยเคลอนมอเปนวงกลมไปตามแนวทรสกปวดเมอย นำหนกทกดลงขนอยกบความพอด

และความสบายของภรรยา

15สขใจ ไดเปนพอ

คำแนะนำเพมเตม

คณพอควรชวยนวดใหคณแมเพราะการนวดชวยใหรบมอกบการเจบทอง

คลอดไดดขน อกทงยงเปนการแสดงความรกทมตอกน เพราะคณแมอาจจะ

กงวลเกยวกบรปรางทเปลยนแปลงไป สงสำคญทคณพอไมควรมองขาม คอ

การดแลสขภาพปากและฟนใหสะอาดและพาคณแมไปพบทนตแพทย

การนวดตนขา

ตนขาสองขางนนเปนอกบรเวณทตองคอยรองรบนำหนกของทารกทใหญขนทกวน

แมตงครรภสวนใหญจงมกปวดเมอยตนขาเปนประจำ

วธการปฏบต ไดแก วางมอทงสองขางไวบรเวณหวเขา แลวนวดเปนจงหวะไลจาก

หวเขาไปถงขาหนบ

16 สขใจ ไดเปนพอ

เดอนท 5 นำหนกเพมขน...บวมหรออวนการเตบโตและพฒนาการของลกนอยในครรภ ลกนอยมลำตวยาว25ซม.หนก300กรมคณแมจะรสกวาลกดนแลวระบบประสาท

สวนกลางและระบบประสาทการไดยนสรางเสรจสมบรณ ทารกสามารถไดยนเสยงและม

ปฏกรยาตอเสยงดนตรหรอเสยงดงๆได การเคลอนไหวและระบบประสาทสมผสทำงานได

แลวเชนกน

รางกายทเปลยนแปลง

คณแมอาจจะมตกขาวเกดขนทองผกมแกสในลำไสมากขนอาจเปนตะครวทขาบวม

ทตาตมและเทา บางครงมอและหนากบวมดวย ชพจรเตนเรวขน ปวดหลง อาจมนำนมใส

ไหลจากเตานมใหซบออกแตไมควรบบทงเพราะจะกระตนใหมนำนมไหลเพมขน อารมณ

แปรปรวนเรมลดลงแลวแตอาจเกดขนไดเปนครงคราว

17สขใจ ไดเปนพอ

คณพอจะมวธการชวยคณแมอยางไร

คณพอควรพาคณแมไปเทยวพกผอนเพอความเพลดเพลนบาง แตไมควรเดนทางไกล

เพราะทำใหคณแมเมอยหลงมากขน ระหวางทางอาจเปดเพลงเบาใหเจาตวนอยในครรภ

ฟงดวยอาจพดคยกนเรองการดนของลกหรอปฏกรยาระหวางทฟงเพลงคณพออาจสมผส

หนาทองและคยกบลกในครรภบาง

ดแลภรรยาอยาใหใชหลงมากเกนไป ควรสวมรองเทาสนเตย และหากมอาการเปนลม

หรอเวยนศรษะบอยๆควรแจงแพทยผดแลทราบเพราะอาจตองตรวจหาสาเหตอนดวยเชน

ภาวะเลอดจาง ควบคมนำหนกใหอยในเกณฑทกำหนด หลกเลยงการยนนานๆ สวมเสอท

ใสสบายและสามารถเคลอนไหวไดสะดวกรวมทงชดชนในกไมควรรดตงจนเกนไป

18 สขใจ ไดเปนพอ

ลดของหวานและควรรบประทานอาหารทมแคลเซยมตามปรมาณทกำหนดไดแกนมจด

ปลาเลกปลานอย

ชวงนคณแมตงครรภอาจมคราบคลายขไคลขนตามซอกคอ รกแร และขอพบได

แมจะดไมสวยบางควรเขาใจไมจำเปนตองไปขดถเพราะจะจางและหายไปเองหลงคลอด

ในเวลากลางคนหมนหมผาใหความอบอนชวงขาและปลายเทามากเปนพเศษ เพอลด

อาการเปนตะครว แตหากมตะครวบาง ควรชวยนวดบรเวณนองและดดปลายเทาใหงอขน

จะชวยบรรเทาได

เดอนท 6 ปวดหลง และกงวลกบรปรางการเตบโตและพฒนาการของลกนอยในครรภ ลกนอยมลำตวยาว30ซม.หนก600-700กรมสมองมการขยายขนาดมากขนไขมน

ใตผวหนงยงมนอยกลามเนอแขนทำงานไดดมการกลนและสะอกเปนบางครง

19สขใจ ไดเปนพอ

รางกายทเปลยนแปลง

นำหนกตวอาจเพมขนเรวมาก ในเดอนนอาจจะมความรสกปวดถวงทองนอย ทองผก

มากขน จกแนนทยอดอก เนองจากอาหารไมยอย เลอดออกตามไรฟน บวมทหนา เทา

และมอหลอดเลอดขอดทขารดสดวงทวารคนผวหนงหนาทองปวดหลงเตานมขยายใหญ

มเหงอมากรสกรอนอารมณไมคงท เรมเบอหนายตอการตงครรภวตกกงวลเกยวกบสงท

จะเกดขนในอนาคต

คณพอจะมวธการชวยคณแมอยางไร

คณพอควรใหคณแมนอนพกผอนใหเพยงพอในทานอนทเหมาะสมคอนอนตะแคงขาง

ไมควรนอนหงายไมควรนงหรอยนทาเดยวเปนเวลาตดตอกนนานๆสามารถออกกำลงกาย

เบาๆ ไดอย แตควรฝกหดการผอนคลายและการฝกหายใจบาง เพอเตรยมคลอดบาง

โดยพาคณแมไปพบปะกบกลมหญงตงครรภ

ดวยกนทสาธารณสขจดขนเพอแลกเปลยน

ความคดเหนและขอมลตางๆ ในการลด

ความกงวลเร องการเจบคลอด กจกรรม

เหลานคณพอกสามารถมสวนรวมได

20 สขใจ ไดเปนพอ

เดอนท 7 เตรยมตวฝกคลอดอยางสบายใจการเตบโตและพฒนาการของลกนอยในครรภ ลกนอยมลำตวยาว35 ซม. หนก1,000 กรม มไขมนสะสมใตผวหนงมากขน ลมตา

หลบตาไดแลว สมองสวนทใชคดกำลงเจรญเตบโตอยางรวดเรว ทารกสามารถแยกเสยงได

และมตอมรบรสเพมมากขนรบรรสตางๆไดดขนและสามารถแยกกลนได

รางกายทเปลยนแปลง

คณแมจะรสกไดวาลกนอยนนดนแรงและสมำเสมอมากขน ตกขาวเพมขน ปวดถวง

ทองนอย ทองผก มลมในกระเพาะอาหาร เลอดออกตามไรฟน เปนตะครวทขา ปวดหลง

บวมทขอเทา และหลงเทา หายใจลำบาก นอนไมหลบ อยอาย เสยงตอการหกลมไดงาย

อาจมนำนมสเหลองไหลซมออกทางหวนมคณแมมจนตนาการเกยวกบลกในทองมากขน

คณพอจะมวธการชวยคณแมอยางไร

คณพอควรใหคณแมพกผอนใหเพยงพอในเวลากลางวน และเขานอนตงแตหวคำ รวม

ทงสนใจสอบถามเกยวกบความรสกของคณแมในระยะน รวมทงคณพอชวยเตอนคณแมให

สงเกตการดนของเจาตวนอยในครรภอยางนอยวนละ1ครง ในแตละวนควรชวยนวดผอน

คลายและทบทวนการฝกลมหายใจเพอเตรยมตวคลอด

21สขใจ ไดเปนพอ

เดอนท 8 คลายความอดอดแตปสสาวะบอยจงการเตบโตและพฒนาการของลกนอยในครรภ ลกนอยมลำตวยาว40 ซม. หนก1.5 กก. มองคประกอบครบทกสวน ทารกสามารถ

รบรไดทกระบบทงการไดยนการมองเหนการรบรสกลนการสมผสและการเคลอนไหว

รางกายทเปลยนแปลง

ชวงนคณแมจะสญเสยการทรงตวและอยอายมากขนอาจมนำนมสเหลองซมเปอนออก

ทางหวนม สะดอจะถกดนจนราบหรอจนในบางราย แตไมตองกงวลจะกลบเหมอนเดมหลง

คลอด กระดกเชงกรานจะเรมขยายบรเวณขอตางๆ เพอเตรยมสำหรบการคลอด ซงอาจ

ทำใหรสกไมคอยสบายไดการนงทาเอนกงนอนจะชวยบรรเทาความอดอดได

22 สขใจ ไดเปนพอ

คณพอจะมวธการชวยคณแมอยางไร

คณพอเปดโอกาสใหคณแมไดพกผอนมากๆ อยางนอย 9-10 ชวโมง คณพอมสวน

สำคญมากทจะชวยแบงเบาภาระการทำงานบาน เชนทำความสะอาดบานซกผาลางจาน

เพอใหคณแมไดพกผอนมากขน และอยาลมหาเวลาพาคณแมไปพกผอนเพอรบอากาศท

บรสทธบาง

เดอนท 9 สญญาณวาจะคลอดการเตบโตและพฒนาการของลกนอยในครรภ ลกนอยมลำตวยาว45 ซม. หนก2.2 กก. และยาวประมาณ50 ซม. หนกประมาณ

3 กก. เมอคลอดระบบประสาทและการทำงานของอวยวะทกอยางสมบรณครบถวน ทารก

เจรญเตบโตเตมท ผวหนงเตงตงขนเพราะมไขมนใตผวหนง ชวงนลกเจรญเตบโตเรวทสด

ทารกจะเรมเคลอนตวลงตำเตรยมพรอมทจะคลอดตามธรรมชาต

ลกจะดนลดลง เนองจากความจำกดของพนทมดลก ตกขาวเพมมากขนและมลกษณะ

เปนมกขนมอาการปวดแสบยอดอก เปนตะครวทขาเวลากลางคนปวดหลงรนแรงขนแต

จะรสกวาหายใจสะดวกมากขน เนองจากทารกในครรภกลบหวลงมาอยในเชงกราน แตจะ

มการปวดปสสาวะบอยขนเนองจากกระเพาะปสสาวะถกกดจากศรษะของทารก จนตองตน

บอยบางครงอาจนอนไมหลบหรอหลบไมไดนาน

23สขใจ ไดเปนพอ

คณพอจะมวธการชวยคณแมอยางไร

ชวงนการเคลอนไหวของทารกถกจำกดมากจนอาจดเหมอนไมมการเคลอนไหวคณพอ

คอยเตอนใหคณแมสงเกตการเคลอนไหวของเจาตวนอยในครรภอยางสมำเสมอทกวน

เตรยมตวไปคลอด

ทารกใกลวนคลอดแลว ชวงนความกงวลของคณแมเพมมากขนตองมนคอยใหกำลงใจ

เตรยมเอกสารเชนบตรประชาชนบตรประกนสงคมใหพรอมรวมทงอาจเตรยมเครองใช

สวนตวทจำเปน เชนแปรงสฟนผาเชดตวผาอนามย ใสกระเปาไวใหหยบไดสะดวกเมอ

สญญาณในการคลอดมาถง

ในวนคลอดกำลงใจจากสามเปนสงทตองการมากทสด ความอบอนดแลใหกำลงใจเปน

สงทคณพอจะใหไดรวมทงภายหลงคลอดแลวควรคอยดแลอยางตอเนอง

การมเพศสมพนธขณะตงครรภและขอหาม

ถาคณแมมสขภาพแขงแรงด สามารถมเพศสมพนธไดเรอยๆ เทาทยงรสกไมอดอด

ในชวงเดอนแรก ผหญงขณะตงครรภจะมอาการแพทอง คลนไสอาเจยน ปวดหว ทำให

ความตองการทางเพศลดลง คณอาจใชทารวมเพศทาใดกไดทคณทงสองเลอกดวยความ

ออนโยนควรเลอกทาทไมกระทบกระเทอนหลกเลยงทาทมการสอดใสลกเกนไปเชนไมรวม

ในทาทนอนหงายกรณทคณแมมปญหาหรอมประวตแทงบอยควรงดการมเพศสมพนธใน

3เดอนแรก

24 สขใจ ไดเปนพอ

นอกจากน ควรงดเวนการมเพศสมพนธในเดอนท9 ซงขนาดมดลกโตมาก ดงนนควร

งดเวนการมเพศสมพนธใน2ชวงเวลาคอ

ระยะทหนง คอ ชวงเวลาระหวางการตงครรภได 1-3 เดอนแรก เพราะการปฏสนธ

กำลงเรมตนกอตวและยงอยในภาวะทออนแอ การรวมเพศในระยะนเปนสงทควรละเวนเสย

เพอหลกเลยงการแทง

ระยะทสอง คอ หนงเดอนกอนครบกำหนดคลอดเพราะระยะนปากมดลกออนตวมาก

และมกเปดไดบางเลกนอยในรายทเคยมบตรแลวหากมการรวมเพศอาจไปกระตนใหเกดการ

เจบครรภกอนกำหนดจรงได เพราะฉะนน จงควรงดการรวมเพศเพอถนอมสขภาพแมและ

ทารกในครรภ

งดยาเสพตด

ยาเสพตดทำใหมผลเสยทงรางกายและสภาพจตใจ เพราะจะไปกดระบบประสาทสวน

กลางของคณแมและของทารกในครรภดวย ถาคณแมตดยาลกทคลอดจะมอาการตดยาดวย

เชนกนคณแมตองงดการสบบหรและใหอยไกลจากควนบหรของคนขางเคยงเพราะบหรซง

มทารหรอนำมนดบ นโคตนหรอคารบอนมอนออกไซด ลวนทำใหหลอดเลอดตบลง ทำให

เลอดทผานรกไปยงทารกนอยลงกวาปกต การขนสงอาหารและกาซลดลง ทำใหเดกม

25สขใจ ไดเปนพอ

พฒนาการชาลงโดยเฉพาะในชวงทสำคญ คอ อายครรภ 2 เดอน อาจทำใหแทงบตร

คลอดกอนกำหนด และทารกตายระหวางคลอดสงขน ทางทดมารดาหรอบคคลในบานควร

เลกสบบหรกอนการตงครรภอยางนอย6เดอนและตลอดระยะเวลาทตงครรภ

เมอคณแมมาคลอดการเตรยมตวมา...โรงพยาบาล

ใกลกำหนดคลอดแลว...จะตองทำอยางไรบางหนอ

มาเตรยมตวกอนคลอดกนเถอะ...เจบครรภคลอด

เปนอยางไร...

เจบครรภเตอน

1. เมอใกลกำหนดคลอดมดลกจะมการแขงตว

ระยะสนๆ ไมสมำเสมอ ยงไมมอาการเจบครรภ แตจะรสกแนนๆ หนวงๆ มกมอาการ

ในตอนกลางคนเวลาพลกตวพยงตวลกขนนงแตเมอนอนพกอาการจะคอยๆหายไป

2. ไมมมกเลอดหรอนำใสๆคลายปสสาวะออกทางชองคลอด

3. บางรายจะมการแขงตวของมดลกและมอาการเจบครรภซงลกษณะการเจบจะเจบ

จากหนาทองราวไปบนเอวดานหลง

เจบครรภจรง

1. มดลกจะแขงตวบอยครงเปนจงหวะสมำเสมอประมาณ 10 นาท จะเจบอยางนอย

1ครงและเจบมากขนบอยขนทก3-5นาท เจบแตละครงนาน35-45วนาทบางคน

จะราวไปทขา

2. อาการเจบจะไมหายไปถงจะนอนหรอนงพกแลวกยงเจบเปนจงหวะสมำเสมอ

3. ลกษณะการเจบจะเจบจากบนเอวดานหลงราวมาหนาทอง

4. อาจจะมมกเลอดหรอนำใสๆคลายปสสาวะออกจากชองคลอดเรยกวานำเดน

26 สขใจ ไดเปนพอ

คณพอสามารถชวยสงเกตอาการเจบครรภของคณแมไดโดยจบเวลาความถของการเจบ

ครรภของคณแมเปนระยะๆหากคณแมมอาการเหลานกอนกำหนดคลอดคณพอตองรบพา

คณแมมาโรงพยาบาลทนท

1.เลอดออกทางชองคลอด

2.ปวดศรษะตาพรามวจกแนนใตลนปบวมทขามอและใบหนา

3.เดกดนนอยลง

เตรยมอะไรบาง...การเตรยมความพรอมของคณแม

- เตรยมรางกายและจตใจทำจตใจใหสบายอยาตนเตน

มากเกนไปเพราะจะทำใหเกดความเครยดกบตวคณแมได

- ถายงเจบไมมากนกอาจจะอาบนำสระผมกอน

- ในรายทมนำเดนควรใสผาอนามยไว

- เตรยมสมดฝากครรภ และบตรประจำตวคณแมของโรงพยาบาล บตรสทธ และ

บตรประชาชนทะเบยนบานทงของคณแมและคณพอ

- เตรยมของใชสวนตว เชน สบ แปง แปรงสฟน ผาเชดตวผนเลก ผาอนามย

แบบมหวง

*ของใชของลกใหญาตนำมาภายหลงเมอคลอดแลว หรอถาไมไดนำมาทางโรงพยาบาล

มเตรยมไวใหคะ

*ของมคาใหถอดเกบไวไมควรนำตดตวมาโรงพยาบาล

การเตรยมความพรอมของคณพอ..

การเตรยมรางกายและจตใจ

- แตงกายสะอาดสภาพ

- รางกายมความพรอมไมเจบปวยไมเมาสรา

- ผานการเขารวมกจกรรมโรงเรยนพอแมทแผนกฝากครรภและไดเขาเยยมชมหองคลอด

27สขใจ ไดเปนพอ

จะคลอดแลวทำอยางไรบาง...

+ เจาหนาทจะนำคณแมไปยงหองรบใหม ซกประวต ตรวจรางกาย ตรวจสขภาพของ

ลกในครรภ

+ ทำความสะอาดอวยวะสบพนธภายนอก(หรอตามนโยบายของแตละโรงพยาบาล)

+ ตรวจภายในเพอประเมนการคลอด

+ สวนอจจาระให เพอไมใหมอจจาระคางอยในทวารหนก เวลาเบงจะไดไมมอจจาระ

ออกมาทำใหสกปรกเกดการตดเชอได(หรอตามนโยบายของแตละโรงพยาบาล)

+เปลยนเสอผาเปนชดของโรงพยาบาลและนอนพกรอเวลาคลอด

นานแค ไหนเจาตวเลกจะออกมา...

ขนอยกบการหดรดตวของมดลกทจะทำใหปากมดลกยดขยายออก โดยปากมดลกจะ

ขยายไดประมาณ 1-1.5 เซนตเมตรตอชวโมง รวมระยะเวลาทใชในครรภแรกประมาณ

8-24ชวโมง(เฉลย12ชวโมง)ครรภหลง4-12ชวโมง(เฉลย5ชวโมง)

คณแมจะอยในหองคลอดตงแต ระยะรอคลอดจนกระทงคลอด และหลงคลอดแลว 2

ชวโมงถาไมมอาการผดปกตจงจะสงคณแมไปหองพกหลงคลอดหรอสงคณแมไปหองพเศษ

ในกรณทแจงความจำนงไว

การแจงเกด...

เตรยมเอกสารดงน

1. สำเนาบตรประชาชนของคณแมและคณพออยางละ2ใบ

2. สำเนาทะเบยนบาน ของคณแมและคณพออยางละ2 ใบ และสำเนานทะเบยนบาน

ฉบบเจาบาน

3. หนงสอรบรองการเกดในสมดบนทกสขภาพแมและเดก

28 สขใจ ไดเปนพอ

ระยะหลงคลอด ในระยะหลงคลอด อวยวะตางๆ ของคณแมทเปลยนแปลงไป จากผลของการตงครรภ

จะคอยๆ กลบคนสภาพมาเหมอนเมอยงไมตงครรภ แตกคงเปลยนแปลงเหมอนเดมไมได

หมด เชน ทองลายทเกดขนตอนตงครรภ ภายหลงคลอดจะจางลง ทรวดทรงองคเอวท

เคยบอบบางหรอคอดกวกจะหนาขน อวนขน สวนมากการเปลยนแปลงหลงคลอดใชเวลา

ประมาณ 6 สปดาห ซงในชวงนคณแมหลายคนจะมความวตกกงวล ฮอรโมนทเปลยน

แปลง อาจสงผลใหมอารมณซมเศราหลงคลอดได คณพอจงเปนบคคลทมความสำคญทสด

ทจะคอยชวยเหลอคณแมในระยะหลงคลอดไดดงน

1. การชวยคณแมอาบนำลก คณพอควรเรยนรและเขารบการแนะนำจากเจาหนาทใน

การอาบนำลกนอยอยางถกวธ ซงคณพอสามารถอาบนำลกนอยไดด เนองจากขอมอของ

คณพอแขงแรงองมอใหญและมความมนคงจงทำใหลกนอยรสกอบอนและปลอดภย

2. ชวยทำงานบาน คณแมสามารถทำงานเบาๆ ได แตงานหนกๆ เชน ทำความ

สะอาดบานยกของคณพอจะสามารถชวยผอนแรงคณแมไดเปนอยางด

3. การจดหาอาหารทมประโยชนคณแมสามารถรบประทานอาหารไดทกอยางยกเวน

ของหมกดอง เครองดมทมคาเฟอนและแอลกอฮอลคณพอควรจดหาอาหารทมประโยชน

ตอรางกายใหครบ5หมเพอใหคณแมแขงแรงและมนำนมเพยงพอสำหรบลกนอย

29สขใจ ไดเปนพอ

4. สนบสนนใหคณแมบรหารรางกายหลงคลอด การบรหารรางกายจะชวยใหกลามเนอ

หนาทองกลบคนสภาพเดมโดยเรวปกตจะกลบคนสสภาพเดมภายใน2สปดาห

5. สงเสรมพฒนาการของลกคณพอควรพดคยกบลกเบาๆรองเพลงหรอเลานทานให

ลกฟงจะชวยสงเสรมพฒนาการของลกเปนอยางด

6. ดแลสขภาพทวไปของคณแม

- นำคาวปลา วนแรกๆ หลงคลอดคณแมจะมนำคาวปลา มลกษณะเปนเลอดสด

แลวเปลยนเปนเลอดเกาตอมาสจะจางลงเปนนำคาวปลาใสๆถาเกน2สปดาหนำคาวปลา

ยงเปนสแดงอยหรอมกลนเหมนควรรบไปปรกษาคณหมอเพราะมดลกอาจอกเสบหรอม

เศษรกคางในมดลกไดนำคาวปลาควรจะลดลงและหมดไปภายใน4-6สปดาหหลงคลอด

- แผลฝเยบ หรอแผลผาตดคลอด คณแมอาจมอาการปวดบรเวณแผลฝเยบหรอ

แผลผาตดคลอด อาจจะปวดมากวนแรกๆ หลงคลอด และจะหายเปนปกตในระยะเวลา

5-7 วน ในชวงนคณพอควรชวยเหลอคณแมในเรองตางๆ และพยายามใหคณแมพกผอน

มากๆ ในกรณผาตดคลอดคณพออาจชวยเชดตวคณแม และระวงไมใหแผลผาตดเปยกนำ

เปนระยะเวลา 7 วน เพอชวยปองกนการตดเชอและแผลแหงเรวยงขน หลงจากตดไหม

2วนจงอาบนำตามปกตและไมควรแกะสะเกดแผลออก

- การขบถาย ในระยะแรกหลงคลอด คณแมอาจถายปสสาวะลำบากรวมทงอาจ

ไมถายอจจาระเนองจากไมกลาเบงถาย คณพอควรชวยดแลและจดหาอาหารทมกากเพอ

ปองกนอาการทองผก แตโดยทวไปหลงคลอด ระบบทางเดนอาหารจะกลบสสภาพปกตใน

ไมชา

30 สขใจ ไดเปนพอ

7. ควรงดมเพศสมพนธจนกวาจะไดรบการตรวจหลงคลอด 4-6 สปดาห เพอความ

ปลอดภยของมารดาหลงคลอด แตถาหลกเลยงไมได กรณจะมเพศสมพนธตองใสถงยาง

อนามยทกครง ผลเสยของการมเพศสมพนธเรวเกนไป คอแผลฝเยบฉกขาด เสยงตอการ

ตดเชอภายในโพรงมดลกและอาจเกดการตงครรภได

8. การตรวจหลงคลอด คณพอควรพาคณแมไปตรวจหลงคลอดตามนด เพอตรวจด

การคนสสภาพของมดลกและอวยวะในองเชงกราน คณแมจะไดรบการตรวจหามะเรงปาก

มดลกตลอดจนการตรวจหาความผดปกตทอาจเกดขน

9. การวางแผนครอบครวคณพอควรจะมสวนรวมในการรบคำปรกษาในการวางแผน

ครอบครวพรอมกบคณแม และตดสนใจเลอกวธคมกำเนดรวมกน ซงการคมกำเนดมวธทง

แบบชวคราวและถาวรโดยสามารถขอคำแนะนำจากเจาหนาทในสถานบรการสาธารณสข

10.สนบสนนและชวยใหคณแมเลยงลกดวยนมแม

บนได10ขนทคณพอควรทำเพอชวยคณแมในการเลยงลกดวยนมแม

1. ใหกำลงใจคณแมขณะใหนมลกเพอใหคณแมมความมนใจและอบอน

2. ใหลกไดอยกบคณแมมากทสดคณพอตองยอมรบวาในระยะนเวลาทคณแมจะ

มใหคณพอนอยลง

3. มสวนรวมในการใหนมลกขณะคณแมกำลงใหลกดดนมคณพอควรหาโอกาส

อยรวมดวยพดคยใหกำลงใจสมผสชวยประคบประคองลกซงจะทำใหความ

31สขใจ ไดเปนพอ

ผกพนพอแมลกแนนแฟนขน

4. มความอดทนและเขาใจ บานอาจจะไมเรยบรอย อาหารอาจจะไมอรอย

เนองจากคณแมใหเวลาสวนใหญแกลกมากกวา

5. ชวยทำงานบาน จายตลาด จดอาหารและเครองดม เชน นำ นม ใหคณแม

ขณะทใหลกดดนมชวยเปลยนผาออมชวยอาบนำแตงตวใหลก

6. ทำใจใหสงบเยอกเยนถาขณะนนคณแมเครยด

เหนอยหงดหงดใหคณพอชวยนวดคณแมเบาๆบรเวณคอ

ไหลและหลงขณะกำลงใหนมลกหรอเมอคณแมรสกเครยด

ทำใหมนำนมไหลมากขน

7. ชวยอมลกในทาตางๆภายหลงดดนมเชนการอมเรอหรอการปลอบลก

8. แสดงความรกแกแมอยางตอเนองอยางทเคยทำ

9. ตอบสนองความตองการทางจตใจของคณแม ตลอดระยะของการเลยงลกดวย

นมแม

10.หามซอขวดนมหวนมปลอมหรอนมผสมเขาบานเดดขาด

11.การใหภมคมกนโรคแกลกนอยคณพอควรพาลกมารบวคซนตามนดทโรงพยาบาล

หรอสถานอนามยกำหนด

ทปรกษานายแพทยกตตพงศแซเจง กองอนามยการเจรญพนธ

แพทยหญงสวนตยสรางศรวงศ กองอนามยการเจรญพนธ

นายสธนปญญาดลก กองอนามยการเจรญพนธ

นายแพทยทวทรพยศรประภาศร กองทนประชากรแหงสหประชาชาต

คณะผจดทำนางเรณชนล กองอนามยการเจรญพนธ

นางสกนยาทองธำรง กองทนประชากรแหงสหประชาชาต

น.ส.พชราโกศนานนท สำนกงานความรวมมอเพอการพฒนาระหวางประเทศ

นางตองจตตกาญจโนมย ศนยอนามยท1กรงเทพฯ

นางบญปลกสทธผล ศนยอนามยท4ราชบร

นางผองศรแสนไชยสรยา ศนยอนามยท6ขอนแกน

นางกญญนทสสนต ศนยอนามยท7อบลราชธาน

น.ส.รชนปวตตานนท ศนยอนามยท8นครสวรรค

นางศศชลหงสไทย ศนยอนามยท8นครสวรรค

น.ส.เมทนสทธพนธ ศนยอนามยท10เชยงใหม

นายเกรยงศกดพงษพนธ ทนตแพทย8หวหนากลมงานทนตกรรมโรงพยาบาลลำปาง

นางแคทรยาสนพาณทนตแพทย7โรงพยาบาลลำปาง

นางวรรณาปนทะเลศ เจาพนกงานทนตสาธารณสข6โรงพยาบาลลำปาง

บรรณานกรม... สขใจ ท ไดเปนพอ

ปณวตรนมมานเหมนทร,ทรก...คณจะไดเปนคณแมมอใหมแลว,

พมพครงท2,สำนกพมพดด:กรงเทพฯ.

เอกสารประกอบการสอนผรบบรการ,คณพอคอคนสำคญ,

ศนยอนามยท1,กรงเทพฯ;2546

สรนจวรยเวชช,เพศศกษา:เรองนาร,พมพครงท1,

บรษทสำนกพมพปาเจราจำกด,กรงเทพฯ:2550

ฐานวดปญญานธ,คมอารตงครรภPregrantHomeBook,พมพครงท7,

สำนกพมพคำแกว,กรงเทพฯ.

“ จะดเพยงไร ถาผชายจะคอยปกปอง

หวงใย ในยามทผหญงคนหนงหวนไหว วาวน

หวใจของฉน หวใจของคณ รกของเรา

และอกชวตทเกดขนจากเลอดเนอ

และจตวญญาณของเรา

ทรก...นคอความผกพน

ทเราจะครองค อยรวมกนตลอดไป ”