การคาดการณพนทเสยงอทกภยดวยปรมาณน าฝนรายวน

และเทคนคอตสหสมพนธเชงพนท : กรณศกษา จงหวดนครสวรรค

หฤษฏ วะระชวะ

วทยานพนธระดบปรญญาตร เสนอภาควชาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม คณะเกษตรศาสตร ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม มหาวทยาลยนเรศวร

เพอเปนสวนหนงของการศกษาหลกสตรปรญญาวทยาศาสตรบณฑต สาขาวชาภมศาสตร

พฤษภาคม 2559 ลขสทธเปนของมหาวทยาลยนเรศวร

อาจารยทปรกษาวทยานพนธ ประธานบรหารหลกสตรวทยาศาสตรบณฑตสาขาวชาภมศาสตร และหวหนาภาควชาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมคณะเกษตรศาสตรทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ไดพจารณาการศกษาคนควาดวยตวเองเรอง “การคาดการณพนทเสยงอทกภยดวยปรมาณน าฝนรายวนและเทคนคอตสหสมพนธเชงพนท ” เหนสมควรรบเปนสวนหนงของการศกษา ตามหลกสตรปรญญาวทยาศาสตรบณฑต ของมหาวทยาลยนเรศวร

………………………………………………………………………………… (ผชวยศาสตราจารย รอยเอก ดร.อนชต วงศาโรจน)

อาจารยทปรกษา

………………………………………………………………………………… (อาจารย ประสทธ เมฆอรณ)

ประธานบรหารหลกสตรวทยาศาสตรบณฑต สาขาวชาภมศาสตร

………………………………………………………………………………… (อาจารย ดร.ชาญยทธ กฤตสนนทกล)

หวหนาภาควชาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

ประกาศคณปการ

วทยานพนธระดบปรญญาตรฉบบนส าเรจไดเพราะไดรบความชวยเหลอ ค าแนะน า จากผ ชวยศาสตราจารย รอยเอก ดร. อนชต วงศาโรจน ทไดใหค าชแนะในการคนควาตรวจสอบความถกตอง เพอใหปรญญานพนธฉบบนสมบรณมากยงขน

ผ จดท าขอกราบขอบพระคณผ ชวยศาสตราจารย รอยเอก ดร. อนชต วงศาโรจน อาจารยทปรกษางานวจยในการใหค าแนะน าปรกษาชแนะแนวทางและหลกการในการท าวจย พรอมทงยงอนเคราะหในเรองเอกสารตางๆอนทเปนประโยชนตอการศกษาคนควางานวจย

ขอกราบขอบพระคณ คณพอ คณแม ทสนบสนนในดานก าลงทรพยและคอยเปนก าลงใจในการศกษาเสมอมา

หฤษฏ วะระชวะ

ชอเรอง การคาดการณพนทเสยงอทกภยดวยปรมาณน าฝนรายวนและเทคนคอตสหสมพนธเชงพนท : กรณศกษา จงหวดนครสวรรค

ผศกษาคนควา หฤษฏ วะระชวะ

ทปรกษา ผชวยศาสตราจารย รอยเอก ดร.อนชต วงศาโรจน

ประเภทสารนพนธ ภาคนพนธ วท.บ. (ภมศาสตร) มหาวทยาลยนเรศวร, 2558

บทคดยอ

อทกภยน าทวมเปนภยธรรมชาตทสรางความเดอดรอนและความเสยหายตอประเทศไทยอยางมาก พนทจงหวดนคสวรรคเกดอทกภยแบบทวมขงเปนประจ าทกๆป สรางความเดอดรอนใหแกประชาชนในพนทดงกลาว เกดความเสยหายแกทรพยสนตางๆอกทง เสยหายตอพนทเกษตรกรรมสรางความเดอดรอนแกประชาชนเปนอยางมาก โดยมหลายปจจยทท าใหเกดอทกภย เชน ปรมาณน าฝน สภาพภมประเทศ ปรมาณน าในล าน าสายหลก

การศกษาในครงนเปนการหาพนทเสยงอทกภยในของ จงหวดนครสวรรค โดยการใชเทคนควเคราะหคาถวงน าหนก (Inverse Distance Weight) ของปรมาณฝนภาคเหนอตอนลางแบบจ าลองระดบสงเชงเลข (Digital Elevation Model :DEM) จากขอมลดาวเทยม Advanced Spaceborne Thermal Emission and Reflection Radiometer (ASTER) ซงแสดงความสงของสภาพภมประเทศส าหรบพจารณาความสมพนธของปรากฏการณอทกภยกบปจจยอนๆทเกยวของกบพนทศกษา การศกษาครงนใชเทคนคอตสหสมพนธเชงพนท (Spatial Autocorrelation) วเคราะหในรปแบบสถตเชงพนท พจารณารวมกบเทคนคการวเคราะหจดเสยงอทกภยอยางรนแรง (Hot-spot) บงบอกจดเสยงภยในการเกดอทกภย

ผลการศกษาทไดจากเทคนคอตสหสมพนธเชงพนท (Spatial Autocorrelation) และเทคนคการวเคราะหจดเสยงรนแรง (Hot-spot) จะมความสมพนธตอกนและพจารณาเปรยบเทยบกนไดอยางชดเจน

สารบญ

บทท หนา

1 บทน า…………………………………………………………….……...…..……… 1 1.1 ทมาและความส าคญของปญหา……………………….........…….............. 1 1.2 จดมงหมายของการวจย……………………….........…………….......……. 2 1.3 ขอบเขตของการวจย……………………….........……………....…...……... 2 1.4 สมมตฐานของการวจย……………………….........…………….......…....... 3 1.5 ขอบเขตพนท………………….........………………………………………... 3 1.6 ลกษณะภมประเทศ จงหวดนครสวรรค...................................................... 5 1.7 นยามศพทเฉพาะ………………….............………………......................... 10

2 เอกสารและงานวจยทเกยวของ...................................................................... 12 2.1 ภยธรรมชาตและภาวะอทกภยในประเทศไทย…………………….........…... 12 2.2 หลกการวดปรมาณน าฝน………………………........................................ 19 2.3 หลกการของระบบสารสนเทศภมศาสตร……………………………………. 20 2.4 เทคนคทใชการวเคราะหขอมล.................................................................. 21 2.5 หลกการส าคญของแบบจ าลองระดบสงเชงเลข………………….………….. 27 2.6 งานวจยทเกยวของ………………………........………............................... 35

3 วธด าเนนการวจย............................................................................................ 38 3.1 ขนตอนการศกษา....................................................................................

-การเตรยมการ -การเกบรวบรวมขอมล -การประมวลผลขอมลและการวเคราะหขอมล -การเขยนและการน าเสนอ

38

สารบญ (ตอ)

บทท

หนา

3 วธด าเนนการวจย............................................................................................ 38 3.2 แหลงขอมล……………………….........…………….......…………………. 39 3.3 เครองมอและโปรแกรมทใช……………………….........……………....….... 39 3.4 การจดการตอขอมล................................................................................. 40 3.5 วธการวเคราะหขอมล.............................................................................. 40

4 ผลการวจย…………………......…………………………………………......…… 41 ก าหนดตวแปร......................................................................................... 42 4.1 ผลการวเคราะหขอมลปรมาณน าฝน ภาคเหนอตอนลาง โดยวธการ

วเคราะห Interpolation(IDW)………………………………………………. 42

4.2 ผลการวเคราะหการพจารณาพนทอทกภย โดยวธการวเคราะหอตสหสมพนธเชงพนท ( Spatial Autocorrelation)…………………………

48

4.3 ผลการวเคราะหหาพนทเสยงมาก เสยงปานกลาง เสยงนอย โดยวธการวเคราะหจดเสยงรนแรง ( Hot-Spot ) )………………………………………

49

5 สรปผล อภปรายผล และขอเสนอแนะ .......................................................... 53 สรปผลการวจย………………….....................…….………………………. 53 อภปรายผล............................................................................................. 54 ขอเสนอแนะ……………………………………....…………………....……. 54

บรรณานกรม................................................................................................................. 55

ประวตผวจย.................................................................................................................. 57

สารบญตาราง

ตาราง หนา

1 ระยะเวลาทเกดภยธรรมชาต ในภาคเหนอ………………………………....…........ 13

2 สถานตรวจวดปรมาณน าฝนภาคเหนอตอนลาง................................................... 43

3 เปรยบเทยบความเสยงภยในชวงคะแนนมาตรฐานเชงสถต.................................. 49

4 เปรยบเทยบความเสยงภยในชวงระดบความสง................................................... 50

สารบญภาพ

ภาพ หนา

1 ขอบเขตพนทศกษา……………………………………....….............................. 4 2

3 4

การแสดงความสง – ต าของพนผวจากวธการ การประมาณคา(Inverse Distance Weighted)...................................................................... ตวอยางแบบจ าลองระดบสงเชงเลข……………………………………………… ต าแหนงสถานตรวจวดปรมาณฝน ภาคเหนอตอนลาง…………………………..

22

35 45

5 พนทปรมาณฝน ภาคเหนอตอนลาง วเคราะหโดย การประมาณคา (Inverse Distance Weighted)……………..................................................................

46

6 พนทปรมาณฝน จงหวดนครสวรรควเคราะหโดย การประมาณคา (Inverse Distance Weighted)....................................................................................

47

7 กราฟ อตสหสมพนธเชงพนท ( Spatial Autocorrelation)............................... 48 8 พนทเสยงน าทวมของจงหวดนครสวรรค........................................................... 49 9 พนทเสยงน าทวมในแตละระดบความสง…………………………………........... 50

10 ปรมาณฝนในพนทเสยงน าทวมระดบตางๆ……………………………………… 51 11 พนทเสยงน าทวมจงหวดนครสวรรคในแตระดบความสง………………………... 52

1

บทท 1

บทน ำ 1.1 ทมำและควำมส ำคญของปญหำ

ภยธรรมชาต หมายถง ภยอนตรายๆทเกดขนตามธรรมชาต และมผลกระทบตอชวต ความเปนอยของมนษย นบตงแตโบราณกาลมาแลวทมนษย ผจญกบความยงใหญของภยธรรมชาต ไมวาจะยาวนานปานใดทมนษยพยายามเรยนรและเอาชนะภยธรรมชาต ตราบจนปจจบน มนษยยงไมสามารถเอาชนะไดเลย นอกจากนยงไมมใครทเขาใจถงลกษณะกระบวนการและปรากฏการณตางๆในธรรมชาตไมวาจะเปน แผนดนไหว ภยแลง ภยหนาวฯลฯเหลาน แตละครงน ามาซงความสญเสยทงชวตและทรพยสนของมนษยเปนอยางมาก ยงมนษยพยายามทจะเรยนรศกษาถงปรากฏการณธรรมชาตเทาใด ยงพบวาธรรมชาตนนยงใหญ สดทมนษยพยายามทจะสามารถควบคมได หนทางเดยวทดทสด พงกระท าตอนนคอพยายามเรยนรธรรมชาตของภยตางๆเหลานแลวหาทางปองกนและลดความเสยหายทจะเกดจากภยธรรมชาตตางๆเหลานใหมากทสด ( ภเวยง ประค ามนทร , 2551) อทกภย คอ ภยหรออนตรายทเกดจากน าทวม (กรมปองกนและบรรเทาสาธารณ ภย, 2550)หรออนตรายอนเกดจากสภาวะทน าไหลเออลนฝงแมน าล าธารหรอทางน าเขาทวมพนทซงโดยปกตแลวไมไดอยใตระดบน า หรอเกดจากการสะสมน าบนพนทซงระบายออกไมทนท าใหพนทนนปกคลมไปดวยน า (กรมอตนยมวทยา, 2555) โดยทวไปแลวอทกภยมกเกดจากน าทวมซงสามารถแบงไดเปนลกษณะใหญๆได 2 ลกษณะ คอ 1.น าทวมขง/น าลนตลง เปนสภาวะน าทวมทเกดขนเนองจากระบบระบายน าไมมประสทธภาพ มกเกดขนในบรเวณทราบลมแมน าและบรเวณชมชนเมองใหญๆ มลกษณะคอยเปนคอยไป ซงเกดจากฝนตกหนก ณ บรเวณนนๆ (นวต เรองพานช, 2546) ตดตอกนเปนเวลาหลายวน หรอเกดจากสภาวะน าลนตลง น าทวมขงสวนใหญจะเกดบรเวณทายน าและมลกษณะแผเปนบรเวณกวางเนองจากไมสามารถระบายไดทนจงเกดความเสยหายเกดกบพชผลทางการเกษตร อสงหารมทรพย เปนสวนใหญและส าหรบความเสยหายอนๆมไมมากนกเพราะสามารถเคลอนยายไปอยในททปลอดภย 2. น าทวมฉบพลนเปนภาวะน าทวมทเกดขนอยางฉบพลนในพนท เนองจากฝนตกหนกในบรเวณพนทซงมความชนมากและมคณสมบตในการกกเกบ เชน บรเวณตนน าซงมความชนของพนทมาก พนทปาถกท าลายไปท าใหกกเกบหรอการตานน าลดนอยลงบรเวณพนท

2

ถนนและสนามบน เปนตน เกดจากสาเหตอนๆ เชน เขอนหรออางเกบน าพงทลาย น าทวมฉบพลนมกเกดขนหลงจากฝนตกหนกไมเกน6ชวโมงและมกเกดขนบรเวณทราบระหวางหบเขา ซงอาจจะไมมฝนตกหนกในบรเวณนนมากอนเลย แตมฝนตกหนกมากบรเวณตนน าทอยหางออกไป เนองจากน าทวมฉบพลนมความรนแรงและเคลอนทดวยความรวดเรวมากโอกาสทจะปองกนและหลบหนจงมนอย (พชรนทร เสรมการด,จรยา เจรญสขและธวชชย อนทสระ, 2556)

ประเภทภยจากน าทวมของจงหวดนครสวรรค เนองจากผวจยเหนวาในปพ.ศ. 2554 เกดอทกภยขนทจงหวดนครสวรรค ซงมพนท

ประสบอทกภยทงสน 8 อ าเภอ สรางความเสยหายเกดขนเปนจ านวนมาก สาเหตทท าใหจงหวดนครสวรรคเกดอทกภยหนกเพราะเปนพนทรบน าจากภาคเหนอ เนองจากเปนแหลงรวมของแมน าสายส าคญทง4 สายหลก และยงเปนพนทราบลมท าใหเกดน าทวมขงและน าเออลน เกดจากน าในแมน าล าธารลนตลง หรอมระดบสงจากปกตเออทวมลนไหลบาออกจากระดบตลงในแนวระนาบ จากทสงไปยงทต าเขาทวมอาคารบานเรอน สวนไรนาไดรบความเสยหาย หรอเปนสภาพน าทวมขง ในเขตเมองใหญทเกดจากฝนตกหนกตอเนองเวลานาน มสาเหตมาจากระบบการระบายน าไมดพอ มสงกอสรางกดขวางทางระบายน า เกดโรคระบาดท าลายสาธารณปโภคและพชการเกษตร 1.2 จดมงหมำยของกำรวจย

1.2.1 พจารณาพนททเสยงอทกภยในพนท จงหวดนครสวรรค ดวยเทคนค

อตสหสมพนธเชงพนท 1.2.2 ท าแผนทจดเสยงอทกภยอยางรนแรงในเขตพนท จงหวดนครสวรรค

1.3 ขอบเขตของกำรวจย

เปนการวเคราะหขอมลดวยวธการแบบอตสหสมพนธเชงพนท (Spatial Autocorrelation) โดยมปรมาณน าฝน และสภาพภมประเทศ เปนปจจยทท าใหเกดน าทวม เพอคาดการณพนทเสยงตอการเกดอทกภย จงหวดนครสวรรค

3

1.4 สมมตฐำนของกำรวจย

พนทศกษาของเรามความเสยงอยางมากตออทกภย หากมปรมาณน าฝนตกหนกเปนเวลานานและสภาพภมประเทศ เสยงตอการเกดอทกภยมากทสด เนองจากนครสวรรคเปนพนททมระบบการระบายน าทไมดพอ และมสงกอสรางกดขวางทางระบายน าจงท าใหการระบายน าไมทน 1.5 ขอบเขตพนทศกษำ

จงหวดนครสวรรค ตงอยระหวางละตจดท 15 องศา 40 ลปดาเหนอ กบละตจด 16

องศา 10 ลปดาเหนอและระหวางลองจจด 99 องศา 5 ลปดาตะวนออก กบลองจจด 100 องศา 50 ลปดาตะวนออก อยบรเวณตอนกลางของประเทศไทยเหนอเสนศนยสตร คอนไปซกโลกดานตะวนออก จงหวดนครสวรรค อยในเขตภาคเหนอตอนลาง หรอภาคกลางตอนบนของประเทศไทย คาบเกยวระหวางภาคเหนอกบภาคกลางและมพนทประมาณ 9,597,677 ตารางกโลเมตร หรอ ประมาณ 5,998,548 ไร เปรยบเทยบกบจงหวดอนๆ ในประเทศไทย นครสวรรคเปนจงหวดขนาดกลาง สวนใหญเปนทราบลมเหมาะแกการเกษตร มอ าเภอทงหมด 15 อ าเภอ ไดแก อ าเมองเมองนครสวรรค อ าเภอโกรกพระ อ าเภอชมแสง อ าเภอหนองบว อ าเภอบรรพตพสย อ าเภอเกาเลยว อ าเภอตาคล อ าเภอทาตะโก อ าเภอไพศาล อ าเภอพยหะคร อ าเภอลาดยาว อ าเภอตากฟา อ าเภอแมวงก อ าเภอแมเปน อ าเภอชมตาบง มประชากรทงสน 1,072,756 คน (2551)

4

ภาพ. 1 ขอ

บเขตพน

ท จงหวดนครสวรรค

5

1.6 ลกษณะภมประเทศ จงหวดนครสวรรค

จงหวดนครสวรรคมพนทสวนใหญเปนทราบลมเหมาะแกการเกษตร เปนทราบประมาณ 3 ใน 4 ของพนททงหมดของจงหวด ซงมพนทสงจากระดบน าทะเลปานกลางท 50-150 เมตรและมแหลงน าสายส าคญ คอ แมน าปง แมน ายม และแมน านานและรวมกนเปนแมน าเจาพระยา ไหลผานชวงกลางของจงหวด แหลงน าทกลาวไดแบงพนทของ จงหวดออกเปนดานตะวนออก และตะวนตก 6 อ าเภอทตงอยบนแมน าสายหลก สภาพภมประเทศทางดานทศตะวนตกของจงหวดมภเขาสลบซบซอนและเปนปาทบในเขตอ าเภอลาดยาว อ าเภอแมวงก อ าเภอแมเปนและอ าเภอชมตาบง พนทปาของจงหวดเปนสภาพปาทเชอมโยงตดตอกบปาหวยขาแขงของจงหวดอทยธานในสวนทางใตของอ าเภอแมวงก สวนบนของอ าเภอแมวงกและอ าเภอลาดยาวเปนสวนตดตอกบปาทบของจงหวดตาก

1.6.1 ทรพยำกรธรรมชำต

แหลงน าธรรมชาตในจงหวดนครสวรรค ประกอบดวยแหลงน าประเภทตางๆ 4 ประเภท คอ แหลงน าในอากาศ (น าฝน) แหลงน าผวดน แหลงน าชลประทาน และแหลงน าใตดน แมน าสายใหญทมประโยชนและมความส าคญตอความเปนอยและเศรษฐกจของประชากร ไดแก แมน าเจาพระยา แมน าปง แมน ายม และมปาสวนใหญจ าแนกออกเปนปาดบเขา ดนแลง เตงรงและปาเบญจพรรณ ซงมพนธไมทส าคญหลายชนด เชน ไมยาง ตะเคยน มะคา ประด กรกระบาก เสลา พะยอม มะคาโมง พเภก แดง เตง รง เหยง พลวงและ สก เปนตน

พนทปำ

จงหวดนครสวรรคมพนททไดรบการคมครองตามพระราชบญญตปาสงวนแหงชาต พ.ศ. 2507 เปนปาสงวนแหงชาต จ านวน 6 ปา เนอทรวมทงสน 1,319,293.25 ไร หรอ 2,110.86 ตร .กม . จาก ขอมลการแปล ตความภาพถ า ยดาว เ ท ยมของกระท ร ว งทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมปรากฎวาเนอทปาของจงหวดนครสวรรคในป พ.ศ. 2548 มจ านวนประมาณ 516,337.50 ไร หรอ 826.14 ตร.กม. คดเปนรอยละ 8.61 ของพนทจงหวด แตเมอเปรยบเทยบพนทปาในป พ.ศ. 2547 ซงมพนทปา 530,156.25 ไร หรอ 848.25 ตร.กม. ปรากฏวา มพนทปาลดลง 13, 818.75 ไร หรอ 22.11 ตร.กม.

6

ชนดปาไมของจงหวดนครสวรรค เปนปาเบญจพรรณ (Mixed Deciduous forest) ปาดงดบ (Evergreen forest) และปาเตงรง (Deciduous dipterocarp forest) พนธไมมคาทางเศรษฐกจทส าคญ ไดแก ไมสก (Tectona grandis) ทมอยในปาเบญจพรรณ ทองทอ าเภอแมวงกและกงอ าเภอแมเปน นอกจากนยงมไมมคาทางเศรษฐกจชนดอนอก เชน ไมยาง มะคาโมง ตะเคยนทอง แดง ประด เสลา กระบาก เตง รง เหยง หลวง เปนตน

1.6.2 ทรพยำกรดน

พนทสวนใหญของจงหวดนครสวรรคเปนแองตรงกลาง ยกตวสงขนไปทางทศตะวนตกและ ทศตะวนออก ดนทเกดขนจากวตถตนก าเนดในลกษณะ ซงพอจะแบงออกไดเปน 8ประเภท คอ ทราบน าทวมถง (Flood Plain) เปนพนทสวนใหญทางตอนกลางของพนทจงหวดนครสวรรค เปนผลจากการไหลของน าตะกอนทมเนอหยาบจะอยใกลล าน าท าใหเกดสนรมน าตะกอนเนอละเอยดถกพดพาไปในทลม (River Basin) ความอดมสมบรณของดนปานกลาง สวนใหญจะใชประโยชนในการท านา และปลกไ มผลตาง ๆ ในบร เวณสน รมน า ลานตะพกล าน ากลางเกากลางใหม (Semi Fecent Terrace) เปนบรเวณทมอายมากกวาอยสงกวาและไกลจากแมน ามากกวาบรเวณทราบน าทวมถง น าจากแมน าทวมไมถง พบเปนบรเวณกวางทางตอนเหนอของอ าเภอบรรพตพสย อ าเภอทาตะโก ทางทศตะวนออกของอ าเภอหนองบว และบรเวณตอนกลางของอ าเภอลาดยาว ดนบรเวณนจงมวตถตนก าเนดมาจากตะกอนทมเนอละเอยดหรอปานกลาง พนทบรเวณนใชประโยชนในการท านาในทลมและปลกพชไรบนทดอน ลานตะพกล าน าระดบต า (Low Terrace) เปนบรเวณทมอายมากกวาทราบน าทวมถง และลานตะพกล าน ากลางเกากลางใหม ปจจบนใชประโยชนในการท านา ซงบางบรเวณเปลยนสภาพมาจากปาแดง และบางสวนทยงคงเปนสภาพปาแดงทเสอมโทรมอยพบในเขตอ าเภอหนองบว อ าเภอไพศาล ลานตะพกน าระดบสง (High Terrace) เปนบรเวณทเกดจากการทบถมของตะกอนจากล าน าเกาทมอายมากทสด สวนใหญอยในเขตอ าเภอหนองบวและอ าเภอไพศาล การระบายน าอยในระดบดถงดมาก ความอดมสมบรณต า ในปจจบนถกใชประโยชนในการปลกพชไร เปนปาเสอมโทรมและทรกรางวางเปลา

7

เนนตะกอนรปพดตดตอกน (Coalescing Fans) เกดจากน าของล าหวยและล าธารตาง ๆ ทพดพาเอาตะกอนมาทบถมในบรเวณปากทางของหบเขาตาง ๆ พบเปนบรเวณกวางทางดานทศตะวนตกของอ าเภอลาดยาวซงมเทอกเขาสงและมล าหวยมาก ลกษณะของดนสวนใหญเนอดนเปนดนรวนเหนยวปนทราย ดนรวนเหนยวปนกรวด มการระบายน าด ความอดสมบรณ คอนขางต า ปจจบนถกใชประโยชนในการปลกพชไร และบางสวนเปนปา ลานตะพกปนมารล (Marl Terrace) พบเปนบรเวณกวางอยทางทศตะวนออกเฉยงไตของจงหวดนครสวรรค บรเวณเขตอ าเภอตาคล อ าเภอตากฟา ลกษณะดนมเนอดนเปนดนเหนยว ดนรวนเหนยว ดนรวน ดนเหนยวปนกรวดหน การระบายน าด ความอดมสมบรณสงปจจบนใชประโยชนในการปลกพชไร พนทผวทเหลอคางจากการกดกรอน (Disseoted Erosion Surface) บรเวณนมการปรบพนทใหราบเรยบลง โดยการชะลางพงทลายของหนพนฐานตาง ๆ ลกษณะของดนมเนอดนเปนดนเหนยวดนรวมเหนยว ดนรวนดนเหนยวปนกรวดหน การระบายน าด ความอดมสมบรณของดนปานกลางถงสง ปจจบนถกใชประโยชนในการปลกพชไร ภเขา (Mountain) เปนบรเวณทมความลาดชนมากกวารอยละ 35 พบมากทางดานทศตะวนตกของจงหวดเขตตดตอกบจงหวดอทยธานและจงหวดตากทางดานตะวนออก ซงสวนใหญดนบรเวณนเนอดนมลกษณะเปนดนรวนดนเหนยวและดนเหนยว ทมการระบายน าไดดในปจจบนมบางสวนยงคงมสภาพเปนปาไม ซงมลกษณะหนโผลอยโดยทวไปและบางสวนถกบกรกท าลายใชเพาะปลกพชไร

1.6.3 ทรพยำกรน ำ

ทรพยากรน าของจงหวดนครสวรรคไดมาจากแหลงทส าคญ ๆ 3 แหลง คอ แหลงน าผวดน แหลงน าใตดน และแหลงน าชลประทาน ดงน 1.)แหลงน าผวดน แหลงน าผวดน ไดแก น าในแมน าและล าหวยล าคลองสายตาง ๆ ซงมตนก าเนดจากภเขาทางดานทศตะวนออกและทศตะวนตกของจงหวด มตนก าเนดจากทอนแลวไหลผานจงหวดนครสวรรค แมน าสายใหญทมประโยชนและมความส าคญตอความเปนอยและเศรษฐกจของประชากร ไดแก แมน าเจาพระยา แมน าปง และแมน านาน นอกนนเปนล าน าสาย

8

เลก ซงสวนใหญจะไหลลงสแมน าดงกลาวเกอบทงสน ดงนน แหลงน าผวดนในจงหวดนครสวรรคทส าคญ ๆ จงไดแก

1.แมน าเจาพระยา เกดจากการไหลมารวมกนของแมน าปง และแมน านานทบรเวณปากน าโพ ในเขตเทศบาลนครนครสวรรค แลวไหลลงทางทศใตสภาคกลางตอนใตและออกสทะเลทอาวไทยเปนแมน าสายส าคญทมประโยชนทงทางดานการเกษตร การคมนาคม การอตสาหกรรม การอปโภคบรโภค ของบรเวณรมสองฝงแมน ามาเปนเวลาชานานแลว และยงเปนแหลงประมงน าจดทส าคญอกดวย

2.แมน าปง เปนแมน าสายใหญทมตนก าเนดมาจากเทอกเขาภาคเหนอ ไหลผานทองทอ าเภอบรรพตพสย อ าเภอเกาเลยว มาบรรจบกบแมน านานเปนแมน าเจาพระยา บรเวณต าบลปากน าโพ เปนแหลงน าธรรมชาตทส าคญอกสายหนง ทงในดานการเกษตรอตสาหกรรม การอปโภคบรโภคของประชากรบรเวณสองฝงแมน า

3.แมน านาน เปนล าน าสายใหญ มตนก าเนดมาจากเทอกเขาผปนน า จงหวดนาน ไหลผานจงหวดส าคญ คอ พษณโลก พจตร และผานทองทอ าเภอชมแสง เขาอ าเภอเมองนครสวรรค กอนมาบรรจบกบแมน าปง ทต าบลปากน าโพ เปนแหลงน าทใชประโยชนทงดานการเกษตร การคมนาคม การอปโภคบรโภค

4.แมน ายม ตนก าเนดจากเทอกเขาในจงหวดแพร ไหลผานจงหวดสโขทยและจงหวดก าแพงเพชร ในภาคเหนอลงมาจนบรรจบกบแมน านาน ทต าบลเกยไชย อ าเภอชมแสง สามารถใชประโยชนในดานการเกษตรและการอปโภคบรโภคของประชากรบรเวณสองฝงแมน าไดเปนอยางด

5.ล าแมน าวงก คอล าน าสะแกกรง จดก าเนดคอเทอกเขาโมโกจ ไหลผานทางอ าเภอลาดยาว ทศตะวนตกเฉยงเหนอของจงหวดนครสวรรค เปนแมน าวงไหลลงสแมน าสะแกกรงทจงหวดอทยธาน สามารถใหประโยชนดานเพาะปลกไดดและอาจมปรมาตรน าเกดความตองการในฤดฝน ซงท าใหเกดน าทวมได

9

6.คลองโพธ มตนก าเนดจากเทอเขาสงในทองทกงอ าเภอแมเปน ทางดานทศตะวนตกของจงหวดนครสวรรค และไหลเลยบเขตจงหวดมารวมกบล าน าแมน าวงกในอ าเภอสวางอารมณ จงหวดอทยธาน เปนล าน าทมน าไหลผานตลอดทงป สามารถใชประโยชนในดานการเพาะปลกและ การอปโภคบรโภค

7.คลองบางไผ-บางประมง แยกจากแมน าปงทอ าเภอบรรพตพสย ผานต าบล ทาซดออก แมน าเจาพระยาทต าบลบางมะฝอ อ าเภอโกรกพระ

8.บงบอระเพด เปนบงทมขนาดใหญทสดในประเทศไทย มอาณาเขตครอบคลม 3 อ าเภอ ของจงหวดนครสวรรค คอ อ าเภอเมองนครสวรรค อ าเภอชมแสง และอ าเภอ ทาตะโก มเนอทประมาณ 132,737 ไร 56 ตารางวา

ส าหรบคลองอน ๆ ทมน าไหลตลอดป น าจะมมากเกนไปจนเกดความเสยหายในฤดฝนและน านอยเกดไปในฤดแลง จนไมสามารถน ามาใชประโยชนได ไดแก คลองเกรยงไกร และคลองเกษม ในทองทอ าเภอเมองนครสวรรค และอ าเภอชมแสง ซงไหลลงสแมน านาน คลองบอน คลองทาตะโก และคลองเจดดง ในทองทอ าเภอทาตะโก ไหลลงสบงบอระเพด เปนตน แตทงน ล าคลองตาง ๆ เหลานจะใหประโยชนในดานเปนแหลงเพาะพนธปลาทส าคญในจงหวดนครสวรรค นอกจากล าน าสายตาง ๆ ดงกลาวแลว ในทองทจงหวดนครสวรรค ยงมแหลงน าผวดนในลกษณะเปนบงและหนองน าอกหลายแหงในบรเวณทราบลมต าตอนกลางของจงหวด ทมขนาดใหญ ไดแก บงเสนาท แหลงน าดงกลาวมคณประโยชนในดานการเพาะปลกนอย สวนใหญใชในดานการอปโภคบรโภค การเลยงสตว และเปนแหลงเพาะพนธสตวน าในธรรมชาตทส าคญ

2)แหลงน าใตดน การพจารณาแหลงน าใตดนของจงหวดนครสวรรค ตองดจากขอมลแหลงน าบาดาลใน

กรวดทรายทราบลมหรอทลมหลากตะกอนของภาคเหนอ ซงประกอบดวยชนดนเหนยวสลบดนทรายจากแมน าปง แมน านานในลมแมน าแคบ ๆ ขนานไปกบสายล าน ากวางไมเกน 30 กม. สวนแรกอยทางตอนเหนอของแมน าเจาพระยาซงพบชนของน า น าชนแรกอยลกประมาณ 20 เมตร จากผวดนชนสอง 30-40 เมตร จากผวดนชนสาม 60-70 เมตร และอาจพบอยลกถง 120 เมตร จากผวดน ชนหนทรองรบขางใตเปนหนพวก Andesile , Limestone ,

10

Phylite,Rhyolite สวนทสองอยใตบงบอระเพดบรเวณตงแตต าบลปากน าโพ ในเขตอ าเภอเมองนครสวรรคลงมา พบชนน าชนแรกอยลกประมาณ 15 เมตร จากผวดน ชนทสองประมาณ 33 เมตร จากผวดน หนทรองรบขางใต ไดแก หนแปร เขน หนชนวน (Skste) พบความเคมของน าทอ าเภอชมแสง ซงทางกรมพฒนาทดนคาดคะเนวาอาจเกดการท าเหมองแรยปซม

แหลงน าบาดาลในภาคเหนอเปนแหลงน าบาดาลทเปนหนรวนโดยเฉพาะทดนแถบบรเวณทราบลมแมน ายมและแมน านาน (อตรดตถ-นครสวรรค ตามลกษณะของธรณวทยา จดอยในแหลงเจาระยาตอนบน สภาพแหลงน าบาดาลทเปนหนรวนบรเวณดงกลาวใหน ามาก) แหลงน าใตดนในจงหวดนครสวรรค ไมสามารถระบขอมลทถกตองไดวามจ านวนมากนอยเพยงใด เพราะไมมการส ารวจอยางจรงจง มหนวยงานตาง ๆ ด าเนนการขดเจาะเพอแกไขปญหาการขาดแคลนน าเ พอการอปโภคบรโภค ตลอดจนการใชเพอการเกษตร ขณะเดยวกนกมการขดเจาะเพอการเกษตร ขณะเดยวกนกมการขดเจาะเพอการเกษตรโดยเกษตรกรอกดวย และลาสดกมการขดเจาะบอบาดาลระดบตน (บอตอก) โดยความรบผดชอบของกรมสงเสรมการเกษตรอก 2,900 บอ ในเขตอ าเภอตาง ๆ ของจงหวดนครสวรรค ตามนโยบายการณรงค พนทปลกขาวนาปรง เพอลดปญหาดานตลาดขาวและปญหาการขาดแคลนน า 1.7 นยำมศพทเฉพำะ ภยธรรมชาต (Natural Hazard) คอผลกระทบทเกดจากอนตรายทางธรรมชาต (เชน ภเขาไฟระเบด, แผนดนไหว, หรอแผนดนถลม) ซงท าใหเกดผลกระทบตอการด ารงชวตของมนษย ภยธรรมชาตมหลายรปแบบแตกตางกนไปบางอยางรายแรงนอย บางอยางรายแรงมากซงอาจท าใหเกดผลเสยตอชวตและทรพยสน เชน อทกภย หรอน าทวม การเกดพาย (วาตภย) การเกดแผนดนไหว ภเขาไฟระเบด

อทกภย (Flood) คอ ภยหรออนตรายทเกดจากน าทวม หรออนตรายอนเกดจากสภาวะทน าไหลเออลนฝงแมน า ล าธาร หรอทางน า เขาทวมพนทซงโดยปกตแลวไมไดอยใ ตระดบน า หรอเกดจากการสะสมน าบนพนทซงระบายออกไมทนท าใหพนทนนปกคลมไปดวยน า น าทวมขง/น าลนตลง (Drainage Flood) เปนสภาวะน าทวมทเกดขนเนองจากระบบระบายน าไมมประสทธภาพ มกเกดขนในบรเวณทราบลมแมน าและบรเวณชมชนเมองใหญๆ มลกษณะคอยเปนคอยไป ซงเกดจากฝนตกหนก ณ บรเวณนนๆ ตดตอกนเปนเวลาหลายวน

11

หรอเกดจากสภาวะน าลนตลง น าทวมขงสวนใหญจะเกดบรเวณทายน าและมลกษณะแผเปนบรเวณกวางเนองจากไมสามารถระบายไดทน จดเสยงรนแรง ( High Risk Point หรอ Hot-spot) ในการวเคราะหครงนจะเปนการวเคราะห Hot-spot ดวยหลกการ Getis-Ord Gi มาใชในการก าหนด พนทเสยง

12

บทท 2

เอกสารและงานวจยทเกยวของ

ในการศกษาวเคราะหพนทเสยงอทกภยในจงหวดนครสวรรค ในงานวจยครงนจะกลาวถง แนวคดทฤษฎทเกยวของ หนงสอและงานวจยทเกยวของเพอน ามาศกษาและเปนแนวทางในการวเคราะห โดยมรายละเอยดตามหวขอดงน

2.1 ภยธรรมชาตและภาวะอทกภยในประเทศไทย 2.2 หลกการวดปรมาณน าฝน 2.3 หลกการของระบบสารสนเทศภมศาสตร 2.4 เทคนคทใชการวเคราะหขอมล 2.5 หลกการส าคญของแบบจ าลองระดบสงเชงเลข 2.6 งานวจยทเกยวของ 2.1 ภยธรรมชาตและภาวะอทกภยในประเทศไทย 2.1.1 ภยธรรมชาตในประเทศไทย ประเทศไทยเปนประเทศทมความแตกตางของแตละภมภาคไมคอยมาก โดยรวมจะม

ภมอากาศแบบรอนชน ตงอยบรเวณแนวเสนศนยสตร พนทประเทศไทยแบงออกเปน 5ภาค คอ ภาคเหนอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอหรอภาคอสาน ภาคกลาง ภาคตะวนออก และภาคใต ภาคใตจะมลกษณะภมอากาศทแตกตางกบภาคอนเลกนอย มฤดกาลเพยงแค 2 ฤดคอ ฤดฝนและฤดรอน สภาพอากาศรอนชนมากกวาภมภาคอน เนองจากอยใกลเสนศนยสตรมากทสด เมอเกดการเปลยนแปลงของฤดกจะเกดการเปลยนแปลงของสภาพอากาศจนท าใหกลายเปนภยธรรมชาต ภยธรรมชาตทเกดขนนนลวนเปนภยพบตตอมนษย ทรพยสนและสงกอสรางตางๆ ท าใหเกดความเสยหายมหาศาลตอสวนตวและสวนรวม ประเทศไทยนบวาโชคดกวาหลายๆประเทศในแถบเอเชยและแปซฟก เพราะตงอยในพนททเหมาะสม พนดนมความอดมสมบรณลมฟาอากาศด มฝนตกตองตามฤดกาลเปนสวนมาก ภยธรรมชาตทเกดมกจะเกดไมบอยและไมมความรนแรงมากนก

13

ภยธรรมชาตทเกดขนในประเทศไทยมหลายรปแบบ ทส าคญและเสยหายไดเปนอยางมาก คอ วาตภย อทกภย อคคภยและแผนดนไหว วาตภยและอทกภยมสาเหตหลกจากพายหมนเขตรอนและพายฝนฟาคะนองรนแรง ในขณะทอคคภยและแผนดนไหว มนษยมสวนท าใหเกดภมอากาศของประเทศไทยมลมมรสมตะวนออกเฉยงเหนอและลมมรสมตะวนตกเฉยงใต เปนตวก าหนดหลกของลกษณะอากาศของประเทศไทย ลมมรสมตะวนออกเฉยงเหนอ จะพดระหวางเดอนตลาคมถงเดอนกมภาพนธ อากาศโดยทวไปจะหนาวเยนและแหงแลง ซงเปนชวงฤดหนาว ลมมรสมตะวนตกเฉยงใตจะพดระหวางเดอนพฤษภาคมถงเดอนตลาคม น าอากาศรอนและชนจากมหาสมทรเขามา ท าใหมฝนตกทวไป โดยเฉพาะบรเวณชายฝงและเทอกเขาดานรบลมจะมฝนตกชก ถอเปนชวงฤดฝน ชวงระหวางเปลยนฤดระหวางเดอนกมภาพนธถงเดอนพฤษภาคม มลมไมแนทศและเปนชวงทพนดนไดรบพลงงานจากดวงอาทตยสงสด อากาศทวไปจะรอนอบอาวและแหงแลง พายฝนฟาคะนองทเกดขนมกปรากฏมความรนแรงเปนชวงฤดรอน

ตาราง. 1 ระยะเวลาทเกดภยธรรมชาต ในภาคเหนอ

เดอน ภยธรรมชาตทเกดขนในภาคเหนอ

กมภาพนธ ไฟปา

มนาคม พายฤดรอน , ไฟปา , ฝนแลง

เมษายน พายฤดรอน , ไฟปา , ฝนแลง

พฤษภาคม พายฤดรอน , อทกภย

มถนายน อทกภย , ฝนทงชวง

กรกฎาคม ฝนทงชวง , พายฝนฟาคะนอง ,พายหมนเขตรอน , อทกภย

สงหาคม พายหมนเขตรอน , อทกภย , พายฝนฟาคะนอง

กนยายน พายหมนเขตรอน , อทกภย , พายฝนฟาคะนอง

14

อทกภย คอ ภยจากการเกดน าทวมเปนปญหาใหญของประเทศไทยทก าลงประสบอย เปนภยธรรมชาตทสรางความเสยหายตอมนษย ทรพยสน และสงกอสรางตางๆ เปนอยางมากประเทศไทยประสบปญหาน าทวมแทบทกปในรอบทศวรรษทผานมาและทวความรนแรงมากขนโดยปกตน าทวมในประเทศไทยจะเรมตงแตกรกฎาคมถงตลาคมโดยเฉพาะอยางยงในเดอนกนยายน เพราะตามปกตแลว เดอนกนยายนเปนเดอนทมฝนตกมากทสดในรอบป เนองจากอทธพลของรองความกดอากาศต าก าลงแรงทพาดผานประเทศไทยและมรสมตะวนตกเฉยงใตทพดปกคลมประเทศไทยรวมทงไดอทธพลจากพายหมนเขตรอนทเคลอนตวอยบรเวณทะเลจนใต และเคลอนตวเขาใกลหรอเขาสประเทศไทยไดมากในเดอนกนยายน ท าใหเกดฝนตกชกตอเนองกนเปนเวลานานและเปนบรเวณกวางกอใหเกดน าทวมฉบพลนน าทะเลหนนท าใหแมน าสายหลกไมสามารถระบายลงสทะเลไดทน การเกดน าทวมในประเทศไทย ภมประเทศเปนปจจยส าคญทแสดงออกมาในลกษณะของความรนแรงทแตกตางกนไปตามภมประเทศโดยเฉพาะภมประเทศของไทยทมความเปราะบางตอการเกดอทกภยในภาคเหนอบรเวณทมโอกาสเกดอทกภยจะเปนบรเวณพนทราบระหวางภเขาลกษณะของอทกภยเปนแบบฉบพลนมการระบายน าลงสภาคกลางตอนบนอยางรวดเรว ระยะเวลาของการทวมขงของปรมาณน าฝนจะมอยเพยงไมกวนกจะไหลลงสภาคกลางตอนบน สวนในภาคตะวนออกเฉยงเหนอนนมการเกดน าทวม 2 ลกษณะ คอ การเกดน าทวมขง ลกษณะแรกมกเกดในบรเวณราบลมน าทวมถงของแมน าส าคญ ไดแก แมน าสงคราม แมน าพอง แมน าช และแมน ามลลกษณะทสองเกดในบรเวณทราบเชงเขาและทราบระหวางเนนลอนลาน น าปาไหลหลากในภมภาคนมความรนแรงเนองจากลกษณะภมประเทศไมลาดชนมาก ขณะทลกษณะการเกดน าทวมในภาคกลางสวนใหญเปนท ราบลมแมน า ซงประสบปญหาน าทวมบอยครงปละคอนขางรนแรง เนองจากลกษณะภมประเทศเปนทราบลมทเกดจากการพดพาตะกอนจากแมน าทาจน แมน าเจาพระยา แมน าแมกลอง และแมน าบางปะกง เปนเหมอนพนทรบน าจากภาคเหนอ ภาคตะวนตก และภาคตะวนออก ความเรวในการหลากของน าลงสทะเลมรนอยเนองจากความลาดชนของรองน าต ามากโดยเฉพาะพนทตดอาวไทย นอกจากนยงไดรบอทธพลจากน าทะเลหนนจงประสบปญหาน าทวมขง การเกดน าทวมในภาคใตนนลกษณะพนทเปนทราบสงชนทางดานตะวนตกและทราบลมบรเวณดานตะวนออกและใต ภาคใตฝงตะวนออก และภาคใตฝงตะวนตก มกเกดความเสยหายจากน าทวมฉบพลนเปนผลมาจากภมประเทศทเปนภเขาสงชนทอดตวลงทนทบรเวณเชงเขา และลดหลนลงสพนทลาดจนถงพนทราบลมแมน าหรอพนทราบชายฝงในทสด สวนการเกดน าทวมในภาคตะวนออกเปนแบบฉบพลน มกเกดในบรเวณแองทราบระหวางภเขา

15

เนองจากระบบแมน าเปนสายสนๆ การาพดพาของน าหลากเปนไปอยางรวดเรว ส าหรบพนทลมน าทะเลทวมถงมกไดรบอทธพลจากน าทะเลหนนจงเกดน าทวมขง และในภาคตะวนตกลกษณะการเกดน าทวมจะคลายกบภาคเหนอ แตความรนแรงนอยกวาภาคเหนอเพราะพนทมความลาดชนมากกวา ท าใหลกษณะน าทวมเปนแบบฉบพลนไมมความรนแรงมากนก (มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, 2540) ลกษณะของอทกภย 1.น าทวมขง เปนสภาวะน าทวมทเกดขนจากระบบระบายน าไมมประสทธภาพ มกเกดบรเวณทราบลมแมน า และบรเวณชมชนเมองใหญมลกษณะคอยเปนคอยไป โดยเกดจากฝนตกจากฝนตกหนก ณ จดนนตดตอกนเปนเวลาหลายวน หรอเกดจากสภาวะน าลนตลง น าทวมขงสวนใหญจะเกดบรเวณทายน า และมลกษณะแผเปนบรเวณกวาง เนองจากไมสามารถระบายน าไดทนความเสยหายจะเกดกบพชผลทางเกษตรและอสงหารมทรพยเปนสวนใหญ ส าหรบความเสยหายอนๆมไมมากนก เพราะสามารถเคลอนยายไปอยในทปลอดภย เมอทราบค าเตอนลวงหนาเกยวกบสภาวะฝนตกหนกและน าลนตลง 2.น าทวมฉบพลน เปนสภาวะน าทวมทเกดขนอยางฉบพลน จากการเคลอนตวอยางรวดเรวของปรมาณน าจ านวนมาก จากทสงลงสทต า มกเกดหลงจากฝนตกหนกไมเกน 6 ชวโมง และมกเกดบรเวณทราบระหวางหบเขาโดยอาจไมมฝนตกหนกบรเวณนนมากอนเลยกได แมมฝนตกหนกมากบรเวณตนน าทอยหางออกไปหรออาจเกดจากเขอนพงกได น าทวมฉบพลนมความรนแรงและเคลอนทเรวมากโอกาสทปองกนหรอหลบหนจงมนอย จงเกดความเสยหายไดมากกวาทงแกชวตและทรพยสน

16

2.1.2 สาเหตของการเกดอทกภยจากธรรมชาต มดงน

1) ฝนตกหนกจากพายหรอพายฝนฟาคะนอง เปนพายทเกดขนตดตอกนเปนเวลาหลายชวโมงมปรมาณฝนตกหนกมากจนไมอาจไหลลงสตนน าล าธารไดทนจงทวมพนททอยในทต า มกเกดในชวงฤดฝนหรอฤดรอน

2) ฝนตกหนกจากพายหมนเขตรอน เมอพายนประจ าอย ทแหงใดแหงหนงเปนเวลานานหรอแทบไมเคลอนท จะท าใหบรเวณนนมฝนตกหนกตดตอกนตลอดเวลา ยงพายมความรนแรงมากเชน มความรนแรงขนาดพายโซนรอนหรอไตฝ น เมอเคลอนตวไปถงทใดกท าใหทนนเกดพายลมแรงฝนตกหนกเปนบรเวณกวางและมน าทวมขง นอกจากนถาความถของพายทเคลอนทเขามาหรอผานเกดขนตอเนองกน ถงแมจะในชวงสนแตกท าใหน าทวมเสมอ

3) ฝนตกหนกในปาบนภเขา ท าใหปรมาณน าบนภเขาหรอแหลงตนน ามาก มการไหลและเชยวอยางรนแรงลงส ทราบเชงเขา เกดน าทวมขนอยางกะทนหน เรยกวาน าทวมฉบพลน เกดขนหลงจากทมฝนตกหนกในชวงระยะเวลาสนๆ หรอเกดกอนทฝนจะหยดตก มกเกดขนในล าธารเลกๆโดยเฉพาะตอนทอยใกลตนน าของบรเวณลมน า ระดบน าจะสงขนอยางรวดเรว จงหวดทอยใกลเคยงกบเทอกสง เชน จงหวดเชยงใหมเปนตน 4) ผลจากน าทะเลหนน ในระยะทดวงอาทตยและดวงจนทรอยในแนวทท าใหระดบน าทะเลขนสงสดน าทะเลจะหนนใหระดบน าในแมน าสงขนอกมาก เมอประจวบกบระยะเวลาทน าปาและจากภเขาไหลลงสแมน า ท าใหน าในแมน าไมอาจไหลลงสทะเลได ท าใหเกดน าเออลนตลงและทวมเปนบรเวณกวางยงถามฝนตกหนกหรอมพายเกดขนในชวงน ความเสยหายจากน าทวมชนดนจะมมาก

5) ผลจากลมมรสมมก าลงแรง มรสมตะวนตกเฉยงใตเปนมรสมทพดพาความชนจากมหาสมทรอนเดยเขาสประเทศไทย ตงแตเดอนพฤษภาคมถงตลาคม เมอมก าลงแรงเปนระยะเวลาหลายวน ท าใหเกดคลนลมแรง ระดบน าในทะเลตามขอบฝงจะสงขน ประกอบกบมฝนตกหนกท าใหเกดน าทวมได ยงถามพายเกดขนในทะเลจนใตกจะยงเสรมใหมรสมดงกลาวมก าลงแรงขนอก สวนมรสมตะวนออกเฉยงเหนอพดจากประเทศจนเขาสไทย ปะทะขอบฝงตะวนออกของภาคใต มรสมนมก าลงแรงเปนครงคราว เมอบรเวณความกดอากาศสงในประเทศจนมก าลงแรงขนจะท าใหมคลนคอนขางใหญในอาวไทย และระดบน าทะเลสงกวาปกต บางครงท าใหมฝนตกหนกในภาคใต ตงแตจงหวดชมพร ลงไปท าใหเกดน าทวมเปนบรเวณกวาง

17

6) ผลจากแผนดนไหวหรอภเขาไฟระเบด เมอเกดแผนดนไหว หรอภเขาไฟบนบกและภ เขาไฟใ ตน า ระ เบด เป ลอกของผ ว โลกบางสวนจะไ ด รบความกระทบกระ เ ทอนตอเนองกน บางสวนของผวโลกจะสงขนบางสวนจะยบลง ท าใหเกดคลนใหญในมหาสมทรซดขนฝง เกดน าทวมตามหมเกาะและเมองตามชายฝงทะเลได เกดขนบอยครงในมหาสมทรแปซฟก

2.1.3 สาเหตของการเกดอทกภยจากการกระท าของมนษย มดงน

1) การตดไมท าลายปา ในพนทเสยงภยเมอเกดฝนตกหนกจะท าใหอตราการไหลสงสดเพมมากขนและไหลมาเรวขน เปนการเพมความรนแรงของน าในการท าลายและยงเปนสาเหตของดนถลมดวย นอกจากนยงท าใหดนและรากไมขนาดใหญถกชะลางใหไหลลงมาในทองน า ท าใหทองน าตนเขนไมสามารถระบายน าไดทนท รวมทงกอใหเกดความสญเสยชวตและบาดเจบของประชาชนทางดานทายน า

2) การขยายเขตเมองลกล าเขาไปในพนทลมต า (Flood plain) ซงเปนแหลงเกบน าธรรมชาตท าใหไมมทรบน า ดงนนเมอน าลนตลงกจะเขาไปทวมบรเวณทเปนพนทลมต าซงเปนเขตเมองทขยายใหมกอน

3) การกอสรางโครงสรางขวางทางน าธรรมชาต ท าใหมผลกระทบตอการระบายน าและกอใหเกดปญหาน าทวม

4) การออกแบบทางระบายน าของถนนไมเพยงพอ ท าใหน าลนเออในเขตเมอง ท าความเสยหายใหแกชมชนเมองใหญ เนองจากการระบายไดชามาก

5) การบรหารจดการน าทไมด เปนสาเหตหนงทท าใหเกดน าทวมโดยเฉพาะบรเวณดานทายเขอนหรออางเกบน า

18

2.1.4 สามารถแบงอนตรายและความเสยหายทเกดจากอทกภยไดดงน

1.)น าทวมอาคารบานเรอน สงกอสรางและสาธารณสถาน ซงจะท าใหเกดความเสยหายทางเศรษฐกจอยางมาก บานเรอนหรออาคารสงกอสรางทไมแขงแรงจะถกกระแสน าทไกลเชยวพงทลายได คนและสตวพาหนะและสตวเลยงอาจไดรบอนตรายถงชวตจากการจมน าตาย 2.) เสนทางคมนาคมและการขนสง อาจจะถกตดเปนชวง ๆ โดยความแรงของกระแสน า ถนน และสะพานอาจจะถกกระแสน าพดใหพงทลายได สนคาพสดอยระหวางการขนสงจะไดรบความเสยหายมาก 3.) ระบบสาธารณปโภค จะไดรบความเสยหาย เชน โทรศพท โทรเลข ไฟฟา และประปา ฯลฯ 4.) พนทการเกษตรและการปศสตวจะไดรบความเสยหาย เชน พชผล ไรนา ทกประการทก าลงผลดอกออกผล อาจถกน าทวมตายได สตวพาหนะ วว ควาย สตวเลยง ตลอดจนผลผลตทเกบกกตน หรอมไวเพอท าพนธจะไดรบความเสยหาย ความเสยหายทางออม จะสงผลกระทบตอเศรษฐกจโดยทวไป เกดโรคระบาด สขภาพจตเสอม และสญเสยความปลอดภยเปนตน

19

2.2 หลกการวดปรมาณน าฝน

ปรมาณน าฝน หมายถง ระดบความลกของน าฝนในภาชนะทรองรบน าฝน ทงนภาชนะทรองรบน าฝนจะตองตงอยในแนวระดบ และวดในชวงเวลาทก าหนด หนวยทใชวดปรมาณน าฝนนยมใชในหนวยของมลลเมตร การวดปรมาณน าฝนจะใชเครองมอทเรยกวา "เครองวดปรมาณน าฝน (rain gauge)" ซงจะตงไวกลางแจงเพอรบน าฝนทตกลงมา มหลายแบบ"

ปรมาณน าฝนเปนสงส าคญยงสงหนงในอตนยมวทยา เพราะฝนเปนปจจยส าคญทเกยวของกบการกสกรรมและอน ๆ การวดปรมาณน าฝนใชวดความสงของจ านวนฝนทตกลงมาจากทองฟาโดยใหน าฝนตกลงในภาชนะโลหะ ซงสวนมากท าเปนรปทรงกระบอก มเสนผาศนยกลางประมาณ 20 เซนตเมตร ฝนจะตกผานปากกระบอกลงไปตามทอกรวยสภาชนะรองรบน าฝนไว เมอตองการทราบปรมาณน าฝน ใชแกวตวงทมมาตราสวนแบงไวส าหรบอานปรมาณน าฝนเปนมลลเมตรหรอเปนนว

ในการรายงานปรมาณน าฝนนน จะรายงานวาฝนตกเลกนอยฝนตกปานกลาง ฝนตกหนก หรอฝนตกหนกมาก แตการทจะตงเกณฑสากลไมอาจท าได เพราะสภาพของฝนในแตละประเทศมปรมาณไมเหมอนกน เฉพาะประเทศไทย ใชรายงานเปนจ านวนมลลเมตร (มม.) ตอ 24 ชวโมง โดยมหลกเกณฑในการรายงานดงน

ปรมาณฝนตอ 24 ชวโมง ฝนตกเลกนอย 0.1 -10.0 มม. ฝนตกปานกลาง 10.1-35.0 มม. ฝนตกหนก 35.1-90.0 มม. ฝนตกหนกมาก 90.1 มม. ขนไป ถามฝนนอยกวา 0.1 มม. จะรายงานวา “มฝนตกเลกนอยวดปรมาณไมได” ส าหรบมาตรวดฝนแบบไทย ๆ ทเรยกวา 'หาฝน' นน ใชบาตรตงไวกลางแจง ถาไดน า

เตมบาตรกเรยกวา ฝนตกหาหนง

20

2.3 หลกการของระบบสารสนเทศภมศาสตร ระบบสารสนเทศภมศาสตร ( Geographic Information System GIS) คอกระบวนการ

ท างานเกยวกบขอมลในเชงพนทดวยระบบคอมพวเตอร ทใชก าหนดขอมลและสารสนเทศ ทมความสมพนธกบต าแหนงในเชงพนท เชน ทอย บานเลขท สมพนธกบต าแหนงในแผนท ต าแหนง เสนรง เสนแวง ขอมลและแผนทใน GIS เปนระบบขอมลสารสนเทศทอยในรปของตารางขอมล และฐานขอมลทมสวนสมพนธกบขอมลเชงพนท (Spatial Data) ซงรปแบบและความสมพนธของขอมลเชงพนททงหลาย จะสามารถน ามาวเคราะหดวย GIS และท าใหสอความหมายในเรองการเปลยนแปลงทสมพนธกบเวลาได เชน การแพรขยายของโรคระบาด การเคลอนยาย ถนฐาน การบกรกท าลาย การเปลยนแปลงของการใชพนท ฯลฯ ขอมลเหลาน เมอปรากฏบนแผนทท าใหสามารถแปลและสอความหมาย ใชงานไดงายGIS เปนระบบขอมลขาวสารทเกบไวในคอมพวเตอร แตสามารถแปลความหมายเชอมโยงกบสภาพภมศาสตรอนๆ สภาพทองท สภาพการท างานของระบบสมพนธกบสดสวนระยะทางและพนทจรงบนแผนท ขอแตกตางระหวาง GIS กบ MIS นนสามารถพจารณาไดจากลกษณะของขอมล คอ ขอมลทจดเกบใน GIS มลกษณะเปนขอมลเชงพนท (Spatial Data) ทแสดงในรปของภาพ (graphic) แผนท (map) ทเชอมโยงกบขอมลเชงบรรยาย (Attribute Data) หรอฐานขอมล (Database)การเชอมโยงขอมลทงสองประเภทเขาดวยกน จะท าใหผใชสามารถทจะแสดงขอมลทงสองประเภทไดพรอมๆ กน เชนสามารถจะคนหาต าแหนงของจดตรวจวดควนด า – ควนขาวไดโดยการระบชอจดตรวจ หรอในทางตรงกนขาม สามารถทจะสอบถามรายละเอยดของ จดตรวจจากต าแหนงทเลอกขนมา ซงจะตางจาก MIS ทแสดง ภาพเพยงอยางเดยว โดยจะขาดการเชอมโยงกบฐานขอมลทเชอมโยงกบรปภาพนน เชนใน CAD (Computer Aid Design) จะเปนภาพเพยงอยางเดยว แตแผนทใน GIS จะมความสมพนธกบต าแหนงในเชงพนททางภมศาสตร คอคาพกดทแนนอน ขอมลใน GIS ทงขอมลเชงพนทและขอมลเชงบรรยาย สามารถอางองถงต าแหนงทมอยจรงบนพนโลกไดโดยอาศยระบบพกดทางภมศาสตร (Geocode) ซงจะสามารถอางองไดทงทางตรงและทางออม ขอมลใน GIS ทอางองกบพนผวโลกโดยตรง หมายถง ขอมลทมคาพกดหรอมต าแหนงจรงบนพนโลกหรอในแผนท เชน ต าแหนงอาคาร ถนน ฯลฯ ส าหรบขอมล GIS ทจะอางองกบขอมลบนพนโลกไดโดยทางออมไดแก ขอมลของบาน(รวมถงบานเลขท ซอย เขต แขวง จงหวด และรหสไปรษณย) โดยจากขอมลทอย เราสามารถทราบไดวาบานหลงนมต าแหนงอย ณ ทใดบนพนโลก เนองจากบานทกหลงจะมทอยไมซ ากน

21

2.4 เทคนคทใชการวเคราะหขอมล การประมาณคา (Interpolation) คออะไร

การประมาณคา หรอ (Interpolation) เปนการน านายคาใหเซลลใน Raster จากขอมลจดตวอยางทมอยอยางจ ากด ดวยวธการนสามารถใชในการท านายคาทไมทราบไดจากจดใด ๆ ทางภมศาสตรได ไมวาจะเปนจดความสง (elevation) ปรมาณน าฝน การกระจายตวของวารเคม ระดบเสยงรบกวน และอน ๆ อกมากมาย

จากภาพตวอยางมขอมลเขาเปนจดทวางอยตรงต าแหนงกงกลางเซลล ซงจะไมเหมอนกบความเปนจรงนก (ความจรงจดจะวางอยทใดกไดในเซลล แตเพอใหเขาใจไดงายขนตวอยางนจงวางจดอยกงกลางเซลลพอด) จากจดเหลานน ปญหาหนงทเกดขนคอ เมอตองการสรางขอมลภาพ Raster ขนมาดวยวธการแทรก (Interpolation) นนอาจ าใหผลทไดมขนาดลดลงไปกบขนาดขอบเขตพนททตองการสรางภาพ โดยเมอจดขอมลวางลงขางในเซลล มนไมสามารถรบประกนไดวาเซลลนนจะไดขอมลทถกตองตรงกบคาเรมตนเสมอไป การแทรกคานน ท างานดวยการสนนษฐานเอาจากลกษณะการกระจายตวของวตถตาง ๆ ในพนทศกษาทสมพนธกน หรออาจมองอกทางหนงไดวา ผลทไดมความใกลเคยงและมแนวโนมลกษณะเดยวกน ตวอยางเชน ถาจดทวาเปนตวอยางจดทเกบความหนาของหมะเพยงดานเดยวของเสนถนน คณสามารถท านายไดดวยความมนใจระดบสงตอปรมาณหมะทตกอยอกฟากหนงของถนน แตคณอาจไมแนใจหากตองท านายขามไปยงอกเมอง และจะยงมความมนใจนอยลงไปอกหากตองท านายสภาพภมอากาศของอกเมองหนงทอยคนละประเทศกน

22

วธการแทรกคา (Interpolation methods)

มหลายวธในการสรางพนผวภาพขนมาไดจากขอมลจด สามารถใชวธทเรยกวา IDW, Natural Neighbors, Spline และ Kriging ในการศกษาครงนเราจะใชวธการแทรกคาโดยจะใช

Inverse Distance Weighted (IDW) ในการวเคราะหขอมล

Inverse Distance Weighted: เปนวธการแทรกคาโดยท าการสมจดตวอยางแตละจดจากต าแหนงทสามารถสงผลกระทบไปยงเซลลทตองการแทรกได ซงจะมผลกระทบนอยลงเรอย ๆ ตามระยะทางทไกลออกไปจากเซลลทตองการแทรกคา ดงนนจดทอยใกลกบเซลลทตองการค านวณหาคาจะมน าหนกมากกวาจดทอยไกลออกไป โดยเราสามารถเจาะจงจ านวนจด หรอ อาจใชทกจดทอยในรศมทก าหนด มาค านวณหาใหเซลลผลลพธได วธการนเหมาะสมกบ ก ร ณ ท ต ว แ ป ร ท ใ ช ใ นก า ร ส ร า ง แ ผน ท ม ก า ร ป ร บ ค า ต าม ร ะ ย ะท า ง จ า ก จ ดตวอยาง ตวอยางเชน เมอตองการสรางพนผวดวยการแทรกคาทแสดงการวเคราะหก าลงซอของผ ซอตอรานคาปลกแตละแหง คาปรมาณของก าลงซอจะคอย ๆ มอทธพลนอยลงไปตามระยะทาง เนองจากผคนสวนใหญมกจะซอของกบรานคาใกลบาน

ภาพ. 2 การแสดงความสง – ต าของพนผวจากวธการ Inverse Distance Weighted

ทมา: กรมแผนททหาร (2556)

23

การวเคราะหเชงพนท (spatial analysis)

การวเคราะหเชงพนท เปนการศกษาวเคราะหความแตกตางของพนทพนทหนง ทตางไปจากพนทอน เชน บรเวณพนททเกดจดเสยงอทกภย เปนตน ซงเปนวธทเปนพนฐานทศกษาเพอการปรบปรงและพฒนารปแบบของพนทนนๆ การวเคราะหเชงพนทสามารถใชขอมลทหลากหลายเพองายตอการวเคราะห และคาดการณแนวโนมอนาคต หรอแสดงผลในรปแบบแผนททยงไมสามารถคาดเดาได โดยการสรางแบบจ าลองและท านายปรากฏการณตางๆ หลงจากทวเคราะหจากการใชเครองมอ GIS

อตสหสมพนธเชงพนท (Spatial Autocorrelation)

อตสหสมพนธเชงพนท (Spatial Autocorrelation)คอ การค านวณหาคาสถตเ พอแสดงความสมพนธเชงพนทหนงๆ ซงพนททใกลเคยงกนและมคาใกลเคยงกนจะท าใหคาของสหสมพนธเชงพนทสง เพราะฉะนนหากตองค านวณหาคาสหสมพนธจะตองขนอยกบคาของพนทหรอปจจยทมผลตอกนระหวางพนทหนงและอกพนทหนงทอยใกลเคยงกน การค านวณหาคาสหสมพนธเชงพนททใชกนทวไป

1) ความสมพนธเชงพนทของมอแรน (Moran’s I Index) คาความสมพนธเชงพนทของมอแรน เปนคาทชวดความสมพนธของตวแปรทสนใจใน

พนท โดยเปรยบเทยบคาตวแปรทสนใจในต าแหนงใดต าแหนงหนง กบคาตวแปรทสนใจในต าแหนงอนๆ ทงหมด ซงค านวณไดดงสมการตอไปน

𝐼 = ∑ ∑ 𝜔𝑖𝑗

𝑚𝑗=1

𝑛𝑖=1 (𝑋𝑖 − ��)/ ∑ ∑ 𝜔𝑖𝑗

𝑚𝑗=1

𝑛𝑖=1

∑ (𝑋𝑖 − ��)2/𝑛𝑛𝑖=1

เมอ

I เปนคาความสมพนธของมอแรน Xi, 𝑋𝑗 เปนตวแปรอสระ �� เปนคาเฉลยของตวแปรอสระ 𝜔ij เปนคาถวงน าหนกของต าแหนง I และ j n เปนจ านวนตวแปรอสระ

24

ทงน I จะมคาอยระหวาง -1 ถง 1 โดยคาทเขาใกล 1 แสดงวามสหสมพนธเชงพนทในทศทางเดยวกน ถาคาเขาใกล -1 แสดงวามสหสมพนธเชงพนทในทศทางตรงขาม และคา 0 แสดงวามการกระจายตวแบบสมหรอไมมรปแบบแนนอน โดยคา I ทคานอยกวา 0 มรปแบบการจดตวแบบกระจายตว (Dispersed Pattern) และคา I ทคามากกวา 0 มรปแบบการจดตวแบบเปนกลม (Clustered Pattern) ซงการวเคราะหคาคะแนนมาตรฐานของมอแรน (ZI) (ESRI, 2008) ค านวณไดดงสมการตอไปน

𝑍𝐼 = 𝐼 − 𝐸[𝐼]

√𝑉[𝐼]

โดยท

𝐸[𝐼] = −1

(𝑛 − 1)

𝑉[𝐼] = 𝐸[𝐼2] − 𝐸[𝐼]2

โดยสมมตฐานศนย (Null Hypothesis) ของการวเคราะหคาสหสมพนธเชงพนทของมอ

แรน คอ ตวแปรอสระมรปแบบกระจายตวแบบสมหรอไมมรปแบบแนนอน ซงมคาคะแนนมาตรฐานของมอแรน (ZI) จะอยระหวาง 1.68 ถง -1.68 หรอมคาคาวกฤต (P-Value) มากกวา 0.10

2) การวเคราะหจดเสยงรนแรงของอทกภย (Hot Spot Analysis: flood)

เราจะใชเทคนคการวเคราะหจดความรอนเปนจดเสยงรนแรงของอทกภยโดยใชวธการค านวณหาคาสถตเพอแสดงความสมพนธเชงพนทของพนทหนงๆ ซงพนททใกลเคยงกนและมคาใกลเคยงกนจะทาใหคาของสหสมพนธเชงพนทสง เพราะฉะนนหากตองค านวณหาคาสหสมพนธจะตองขนอยกบคาของพนทหรอปจจยทมผลตอกนระหวางพนทหนงและอกพนทหนง ทอยใกลเคยงกน

25

สมการวเคราะหจดความรอน (Hot Spot) จะใช คาคะแนนมาตรฐานของจทรส-อรอดทต าแหนงใดๆ (Gi*) เปนการบงชกลมของตวแปร

อสระทมคาเปนกลมเดยวกน ซงกลมทมคามาก (Hot Spots) จะมคา Gi* มากกวา 1.96 และกลมทมคานอย (Cold Spots) จะมคา Gi* นอยกวา -1.96 ในแตละพนทยอยของพนทรวมทงหมด คา Gi* ทต าแหนงใดๆ (ESRI, 2008) ค านวณไดดงสมการตอไปน

𝐺i∗ =

∑ 𝜔𝑖𝑗𝑋𝑗 − �� ∑ 𝜔𝑖𝑗𝑛𝑗=1

𝑛𝑗=1

𝑆√𝑛 ∑ 𝜔𝑖𝑗2 − (∑ 𝜔𝑖𝑗)𝑛

𝑗=12𝑛

𝑗=1

𝑛 − 1

เมอ

𝐺𝑖2 เปนคาคะแนนมาตรฐานความสมพนของจทรส -อรอดท

ต าแหนงใดๆ 𝑋j เปนตวแปรอสระ

�� คาเฉลยของตวแปรอสระ 𝜔ij เปนคาถวงน าหนกระหวาง I และ j n เปนจ านวนตวแปรอสระ

คาคะแนนมาตรฐานทตาแหนงใดๆ Gi เปนการบงชกลมของตวแปรอสระทมคาเปน

กลมเดยวกน ซงกลมทมคามาก (Hot sport) จะมคา Gi มากกวา (Cold sport) จะมคา Gi นอยกวา 1.96 ในแตละพนทยอยของพนทรวมทง หมด คา Gi ทต าแหนงใด ๆ

ผลการค านวณคา Gi* จะตองไดรบการพสจนดวย คาคาคะแนนมาตรฐาน (Z-Scores)และ คาความนาจะเปน (P value)

26

คาคะแนนมาตรฐาน (Z-Scores)

เปนคาทสามารถใชเปรยบเทยบขอมลระหวางชดได เพอแกปญหาการวเคราะหเชงสถตทพบกนโดยทวไป คอ ขอมลแตละชด สวนใหญจะมคาเฉลยและสวนเบยงเบนมาตรฐานไมเทากน ดวยเหตน จงตองมการปรบคามาตรฐานใหกบขอมลทกชดทจะนามาใชใหมคาคะแนนมาตรฐานเดยวกน

คาความนาจะเปน (P Value)

ความนาจะเปน (Probability) คอ คาทใชประเมนสถานการณทยงไมเกดขน โดยพจารณาวา เมอถงเวลาเกดเหตการณแลว จะเกดในลกษณะใด มโอกาสทจะเกดมากนอยเพยงใด

หมายเหต

ถาคะแนนมาตรฐาน (Z-Scores) สง และ คาความนาจะเปน ( P- Value) ต า จะแสดง

ใหเหนวาพนทบรเวณนเสยงทจะเกดภยน าทวม อกทงมนยส าคญทางสถต แตถาคาคะแนนมาตรฐาน ( Z-Scores) ตดลบ คาความนาจะเปน ( P- Value) ต า จะแสดงใหเหนวาความสยงทจะเกดภยโคลนถลมเปนไปไดนอย

27

2.5 หลกการส าคญของแบบจ าลองระดบสงเชงเลข

Digital Elevation Model (DEM) เปนขอมลทแสดงถงลกษณะภมประเทศของโลก หรอพนผว อนๆในรปแบบดจตอล โดยมคาพกดและการแสดงคาความสง โดยสวนมากจะถกใชในระบบสารสนเทศ ภมศาสตร DEM อาจสามารถใชงานรวมกบภาพแสดงพนผวไดซงDEM มกถกจดเกบในลกษณะของ Raster หรอจดภาพทเปนสเหลยมโดยแตละชองจะจดเกบคาความสงเอาไวประโยชนของ DEM ใชในงาน จ าลองสภาพภมประเทศ การจ าลองการบน หรอการจ าลองการไหลของน าเปนตน

แบบจ าลองความสงภมประเทศ สามารถสรางไดจากหลายวธเชน แตสวนใหญมกใชวธการ ส ารวจจากระยะไกล หรอวธการทางโฟโตแกรมเมตรมากกวาการส ารวจในสนามโดยตรง แตในปจจบนม ว ธการททนสมยอนๆอก เชน การใชเทคนคการส ารวจดวย Interferometric Synthetic Aperture Radar (IFSAR) การส ารวจดวยภาพคซอนจากภาพถายจากดาวเทยม (ไดแกดาวเทยม RADARSAT-1, ASTER, IKONOS) สวนวธการดงเดมคอการสรางจากเสนชนความสงซงไดจากการส ารวจโดยตรงในสนาม ยงคงมใชอยบางโดยเฉพาะพนทภเขาทอบสญญาณเรดาหเปนตน

คณภาพของ DEM จะเปนการรงวดความถกตองของคาระดบความสงของตะและจดภาพ (absolute accuracy) และความถกตองในการแสดงลกษณะพนผว ( relative accuracy) โดยมปจจย ตางๆทมผลกระทบตอคณภาพของ DEM ไดแก:

· ความขรขระของภมประเทศ (terrain roughness) · ความหนาแนนของการจดเกบคาความสง (elevation data collection method) · ความละเอยดของกรดหรอขนาดจดภาพ (grid resolution or pixel size) · วธการในการ interpolation · ความละเอยดในทางระดบ (vertical resolution) · วธการในการวเคราะหภมประเทศ (terrain analysis algorithm)

2.5.1 ค าจ ากดความ

Digital Elevation Model (DEM) -โดยทวไปค าวา digital elevation model หรอ DEM จะ หมายถงการแสดงสภาพพนผวภมประเทศในเชงตวเลข อยางไรกตามมกจะใชกบการน าเสนอบนระบบ คอมพวเตอรซงมกอยในรปแบบของราสเตอรหรอกรดของความสง Digital Terrain Model (DTM) – เปนค าทมความหมายใกลเคยงกบ DEM แตจะใชทวไปๆ มากกวา

28

ขอมล DTM ความสงของพชพนธอาคาร สงปลกสรางจะถกเอาออกใหเหลอเฉพาะพนผวของ โลกจรงๆ Digital Surface Model (DSM) – หมายถงแบบจ าลองภมประเทศซงจะแสดงพนผวของโลกท สามารถแสดงบนคอมพวเตอรไดโดยจะรวมเอาความสงของพชพนธและสงทมนษยสรางขนเอาไวดวย

2.5.2 รปแบบของขอมล

DEM โดยทวไปมกมความเขาใจทสบสนเกยวกบชอของขอมลระดบสงเชงเลขเสมอๆ เชนมกมค าถามวา DTED กบ DEM แตกตางกนหรอไม ซงในขอเทจจรงขอมลระดบสงเชงเลขมคณลกษณะรวมทจะ คลายๆกนคอการจดเกบคาความสง และแสดงพนผวของภมประเทศ แตสวนทแตกตางกนคอรปแบบ (Format) ในการจดเกบขอมล หรอชอของผลตภณฑนนเอง และในบางครงรปแบบตางๆเหลานสามารถ แปลง (Convert) ไปมาไดเพอความสะดวกในการแลกเปลยนและการปฏบตงาน รปแบบของขอมล ระดบสงเชงเลขทใชงานกนอยางแพรหลายในปจจบน ไดแก USGS-DEM SDTS-DEM DTED BT GEOTIFF

2.5.3 กรมส ารวจธรณวทยาแหงสหรฐอเมรกา (United States Geological Survey: USGS-DEM)

เปนมาตรฐานการจดเกบขอมลระดบสงเชงเลขทพฒนาขนโดย United States Geological Survey เปนมาตรฐานเปด หรอทเรยกวา open standard ทใชงานกนอยางแพรหลายมาก ทสด แมวาในปจจบน USGS จะไดเปลยนมาใชรปแบบ SDTS ในการแลกเปลยน แตมาตรฐานเดมนยงคง เปนทนยมอยเนองจากมโครงสรางทไมซบซอน มซอฟแวรทรองรบจ านวนมาก รายละเอยดอานเพมเตมได จาก USGS DEM Standards

ระดบความละเอยดของขอมล (DEM Level) USGS DEM สามารถแบงออกไดเปน 4 ระดบ ตามคณภาพ วธการรวบรวม และความ

นาเชอถอ ของขอมล Level 1 ผลตจากการปรบแกรปถายทางอากาศ อาจมาจากแหลงขอมลทหลากหลาย

และวธการ เทคนคตางๆกน

29

Level 2 ผลตจากเสนชนความสงของแผนทลายเสน Digital Lline Graph (DLG) มาตราสวน ใหญกวา 1:100,000 ขนไป accuracy และความละเอยดของขอมล ท าเพอสนบสนนระบบคอมพวเตอร ซงในในการวเคราะห hypsographic

Level 3 ผลตจากแผนทลายเสนประกอบกบรายละเอยดภมประเทศอนๆ เชน ทสงต า ทางนา, ridge line, break line, และโครงขายควบคมทางราบและทางดงอนๆ ตองการระบบทจะตองมาแปลหรอตความขอมล

Level 4 ผลตจากระบบเซนเซอรอนๆ (non-photogrammetric) ไดแก เรดารหรอเลเซอร หรอระบบบนทกแบบ passive ตองมกระบวนการหลงประมวลผลเพอใหไดผลผลตในขนสดทาย

2.5.4 โครงสรางรปแบบ (Format Structure)

รปแบบของ United States Geological Survey (USGS DEM) เปนชดของรหส ASCII จ านวน 1024 byte ซงจดเกบในเรคคอรดท เรยกวา A, B, และ C โดยไมมการสบสนในเรองการขาม platform เนองจาก line ending control codes ไมไดถกน ามาใชและขอมลทงหมดรวมทงตวเลขสามารถแสดงในรปแบบทสามารถอานไดแมวา โดยปกตจะถกบบอดไฟลดวยวธ gzip. กตาม

Floating-point numbers จะถกลงรหสโดยภาษา FORTRAN A record จะเปนไฟล header สวน C record จะเปน trailer และ B records (หรอเรยกวา profiles) จะเปนสวนทเกบขอมลความสง ทง A และ C records จะถกจดใหลงพอดในหนงบลอก แตเฉพาะ B record เทานนทตองการเนอท จดเกบหลายบลอก เมอเกดการขยายของบลอกขน ขอมลกจะถกเลอนไปยงจดเรมของขอบเขตของบลอก

ฟลดในเรคคอรดของขอมลจะจดเกบ origin, type, summary statistics และระบบการวดทถก ใชใน profiles หนงในไอเทมหลกกคอ quadrangle ซงเปนชดของคาพกดสคาทใชอธบายถงมมทงสดาน ของขอมล DEM

Brecords (profiles) เปนคอลมนทจดเกบคาความสงตามแนวลองจจด ซงจะเรมท ณ จดใดจด หนง ประกอบดวยขอมลความสงตางๆขนาดกวาง 1024 bytes และ header เลกๆทใชในการรวมคาของ profile การทระดบความสงจะถกระบวาเปนคาทตอเนอง หรอหยด หรอไมจะใชคา "void" ซงมคาเทากบ -32767 เปนตวก าหนด แตละคาความสงจะอธบายดวยตวอกษร 6 ตว ทสามารถอานไดพรอมกบ ต าแหนงทคงททอยในบลอก สวน profile header จะปรากฏ

30

เฉพาะในบลอกแรกเทานน ดงนนบลอกท ตอมาจะมการเกบคาความสงมากกวา เมออานคา DEM จากไบตแรกไปยงสดทาย จะอาน profiles เปน คอลมนจากตะวนตกไปตะวนออก คาความสงภายใน profile จะรนจากใตไปเหนอ ตวแปรของต าแหนง (variable-location) และ variable-length nature of profiles จะใชระบบพกด UTM (Universal Tranverse Mercator) เนองจากการวดระยะในระบบ UTM จะมคาทคงท (เชน จดเกบความสงทกๆ 30 เมตร) ตาราง quadrangle อาจมการยดหดไปตามขนาดของ spheriod การยด หดนมกมความชดเจนหากเปนรปเหลยมทถกหมน ดงนนคอลมนระดบความสงทใกลขอบดานตะวนตก และตะวนออก start more northward and contain fewer samples. C records จะ เ กบค า root-mean squared error (RMSE) ของขอมลทใชเปนจดควบคมโดยเปนฟลดท เปน integer 16 หลก

2.5.5 มาตรฐานการเปลยนแปลงขอมลเชงพนท (Spatial Data Transfer Standard: SDTS DEM)

ปจจบน USGS ไดยกเลกรปแบบขอมล USGS-DEM โดยไดมาใชมาตรฐาน SDTS ในการ แลกเปลยนขอมลระดบสง (DEM) และขอมลเวกเตอรตางๆ (TIGER & DLG) จดประสงคในการพฒนา รปแบบ SDTS กเพอสนบสนนการแลกเปลยนขอมลภมสารสนเทศระหวางระบบงานในขณะเดยวกนก ยงคงรกษาความหมายของขอมล และลดความตองการขอมลภายนอกทใชในการถายโอน

การใชมาตรฐาน SDTS ไดรบความสนใจจากผ ใชและผ ผลตขอมลเ ปนอยางมากเนองจากไดชวยเพม ศกยภาพในการเขาถงและแลกเปลยนขอมล ลดความสญเสยระหวางโอนถายขอมล ลดความซ าซอนของ การจดท าขอมล และเพมคณภาพและเสถยรภาพของขอมล โดย SDTS เปนมาตรฐานในรปแบบเปด หรอ "open systems"

มาตรฐาน SDTS จะชวยแกปญหาในการโอนถายขอมลภมสารสนเทศจากระดบแนวคด (conceptual level) มายงการลงรหสในรายละเอยดไดอยางมประสทธภาพ การโอนถายนจะ ประกอบดวยแนวคดเกยวกบแบบจ าลองเชงพนท โครงสรางขอมล และโครงสรางทาง logical และ physical โดยครอบคลมทงในแงของ data content และ data รายละเอยดของมาตรฐานสามารถหาได จากเวปไซดหลก: SDTS Home Page

31

2.5.6 ขอมล DEM ทไมใชของ United States Geological Survey (non-USGS DEMs) ในปจจบนขอมลรปแบบ DEM ยงมรปแบบอนๆ ทใช DEM อกมากมาย เชนไฟลจาก

โปรแกรม "VistaPro" หรอเรยกวา "VistaPro DEM" หรอขอมล DEM ของญป น ทใชนามสกล ".mem" หรอใน บางครงอาจเปน DEM แตม header ทแตกตางออกไปเชน header มขนาด 893 ไบต, ตางจากมาตรฐาน ท 864 หรอ 1024 ไบตหรอใช UTM ดวยระยะหาง 100 เมตร เปนตน ดงนนหากจะใชงานกบขอมล ระดบสงในรปแบบ DEM ในอนดบแรกผ ใชงานจะตองทราบใหแนชดวา DEM ทใชงานนนเปนมาตรฐาน ของ USGS หรอไม หากไมใชโปรแกรมหรอซอฟแวรนนสามารถรองรบไดหรอไม

2.5.7 ขอมลระดบสงภมประเทศเชงเลข (Digital Terrain Elevation Data: DTED)

เปนขอมลระดบสงเชงเลขทถกพฒนาขนมาเพอสนบสนนในการสรางซอฟตแวรทางทหาร โดย National Imagery and Mapping Agency (NIMA) ไดพฒนามาตรฐานส าหรบส าหรบจดเกบขอมล ซงเปน matrix ของคาระดบความสงของพนท เปนขอมลเชงตวเลขส าหรบระบบซอฟตแวรทตองการคา ความสง ความลาดชน และความหยาบของพนผวขนมาใชส าหรบการแลกเปลยนขอมล

NGA ไดใหค าจ ากดความของ DTED คอ “เมตรกทางภมศาสตรของขอมลระดบสง ทถกแปลงให อยในรปเชงตวเลข ส าหรบการจดเกบและการวเคราะหดวยคอมพวเตอรโดยมระบบพกดภมศาสตร (ละตจด ลองจจด) และมคาระดบสงมหนวยเปนเมตร”

ส าหรบประเทศทใชขอมลเหลานคอ Belgium, Denmark, France, Germany, Italy, Netherlands, Norway, Spain, และ United Kingdom. DTED Level 0 อาจมคาส าหรบดาน วทยาศาสตรเทคนคและโปรแกรมดานการวเคราะหความสง ความชน และพนผว ซงจะใหรายละเอยดผว โลกในแงของการสราง Model ทวไป สวน Level อนๆ ทมความละเอยดเพมขน อาจใชในดานการน าทาง (Flight Guidance) หรองานดานความปลอดภยอนๆ

ขอมล DTED จะถกจดเกบในขนาดพนท 1 องศา x 1 องศา (หรอประมาณ 60 ตารางไมลทเสน ศนยสตร) DTED จะใชพนหลกฐานทางราบคอ WGS84 และพนหลกฐานทางดงคอ Mean Sea Level (MSL) ในการอางอง

รปแบบโครงสรางไดเรกทรอรของขอมล DTED ใน CD-ROM ใน CD จะประกอบดวย Directory ทจดเกบขอมลตางๆดงน

32

- DTED – ไดเรกทอร ทจดเกบขอมลระดบความสงซงขอมลระดบสงภายในนจะถกน าไปใชงาน

- GAZETTE – เปนไดเรกทรอรทจดเกบขอมลชอสถานทส าหรบใชอางอง - DMED – เปนไดเรกทรอรทจดเกบคาระดบสงปานกลางของแตละเซลลโดยแบงออก

ทละ 15” - กลองขอความ – เปนไดรกทรอรทจดเกบไฟล Read.ME ทใชอธบายชดขอมล และ

จดเกบไฟล ONC.DIR ส าหรบรายละเอยดภายในไดเรกทรอร DTED จะประกอบดวย VOL (Volume header label) File header label (HDR) User Header Label (UHL) Data Set Identification (DSI) Record Accuracy description record (ACC) และเรคคอรดทจดเกบคาระดบความสง (Elevation Profile)

2.5.8 Shuttle Radar Topography Misssion (SRTM)

ความเปนมาและลกษณะขอมล: Shuttle Radar Topography Misssion (SRTM) เปนโครงการความรวมมอระหวาง

NASA และ National Geospatial-Intelligence Agency (NGA) ในการส ารวจและท าแผนทลกษณะภมประเทศของ โลกในลกษณะสามมตโดยการส ารวจจากกระสวยอวกาศ Endeavour (ส ารวจในชวง 11-22 February 2000) โดย USGS ไดรวมลงนามกบ NGA และ NASAs Jet Propulsion Laboratory ในการแจกจาย ขอมล วธการส ารวจจะใชระบบคลนเรดารหรอ interferometer สองสวนคอ dual Spaceborne Imaging Radar (SIR-C) และ dual X-band Synthetic Aperture Radar (X-SAR) ในการจดเกบขอมล กวา 80% ของพนผวโลกครอบคลมพนทตงแตละตจด 60 องศาเหนอ ถง 56 องศาใต

ขอมล SRTM สามารถน ามาใชในการสรางแผนทภมประเทศเชงเลข โดยการเกบความสงทกๆ 1 arc second หรอ 30 เมตรโดยประมาณในพนทของสหรฐอเมรกา สวนพนทนอกเหนอจากนนจะใหบรการ เฉพาะขอมลทมความละเอยด 90 เมตร ขอมลทสมบรณ (SRTM

33

"finished" data) จะมคาความถกตอง ทางราบ 20 เมตร (circular error at 90% confidence) และทางดงอยท 16 เมตร (linear error at 90% confidence)

การประมวลผลขอมล: ขอมล SRTM จะถกประมวลผลจากขอมลดบทสะทอนจากคลนเรดารเพอสรางเปน

ขอมล ระดบสงเชงเลข (DEM) ท Jet Propulsion Laboratory (JPL), Pasadena, CA. ขอมลเหลานจะถก จดเกบคาความสงทกๆ 1 arc-second (หรอประมาณ 30 เมตร ทเสนศนยสตร) ขนตอมาขอมลจะถก แกไขโดย National Geospatial Intelligence Agency (NGA, หรอ NIMA เดม) แลวแจกจายในรปแบบของDTED® รายละเอยดหาไดจาก http://edcsns17.cr.usgs.gov/srtmdted2/ และ http://edcsns17.cr.usgs.gov/srtm/

การแกไขดงกลาวจะไดแก การแกไขขอบเขตของขอมล ระดบสงบรเวณทเปนแหลงนา ขอบเขต ชายฝง การแกไขสวนทขอมลขาดหายไป ซงขอมลทสมบรณ " finished" นจะถกเผยแพรเปนสองสวนคอ ความละเอยด1 arc-second ในพนทประเทศสหรฐอเมรกา และความละเอยด 3 arc-seconds ทละตจด 60 องศาเหนอ ถง 56 องศาใต

การใหบรการขอมล: ขอมล SRTM จะเปนลกษณะ seamless raster data โดยสามารถดาวโหลดพนท

ขนาด 30 ตารางองศาละตจด ลองจจดไดผานระบบเครอขาย ขนาดประมาณ 100 mb โดยจดเกบในระบบพกด ภมศาสตร (latitude/longitude) และพนหลกฐานอางองทางราบและทางดง องกบ EGM96 Geoid. ขอมลทสมบรณจะใหบรการใน 4 รปแบบ (formats) :

1. ArcGrid – เปนรปแบบไฟลของโปรแกรม ArcInfo :ซงในปจจบนโปรแกรมอนๆสามารถอาน รปแบบนได ArcGrid โดยปกตจะอยในรปทไมมการบบอดดวย tar หรอ gzip

2. GRIDFLOAT – เปนรปแบบทไดจากการรนค าสง GRIDFLOAT ในโปรแกรม Arc โดยจะม floating-point binary data file ,มากบ ASCII descriptor files ดวย

3. BIL - เปนรปแบบทไดจากการรนค าสง GRIDIMAGE ในโปรแกรม Arc รปแบบ BIL จะมขนาด ทกะทดรดกวา ArcGrid โดยจะประกอบดวย integer binary file ทมาพรอมกบ ASCII descriptor files รปแบบนแนะน าใหใชกบซอฟแวรทไมรองรบกบขอมล floating-point data.

4. TIFF - เปนรปแบบไฟลราสเตอร 32 bit floating point

34

โครงสรางของขอมล ขอมล SRTM ทไดจาก SRTM DTED® แตละเซลลจะประกอบดวย 5 ไฟลคอ:1) *.bil2)

*.blw3) *.hdr4) *.prj5) *.stxขอมล SRTM เปนรปแบบราสเตอร binary (signed integer data, 16 bit) โดยจะมากบ ASCII header file ซงจะใหขอมลเกยวกบขนาดเชนจ านวน row, column ขอมล SRTM จะจดเกบในลกษณะ row major order (เกบขอมลใน row 10 จนเตมแลวตามดวยขอมลใน row 2)

รปแบบของขอมลระดบสงเชงเลขอนๆ Advanced Spaceborne Thermal Emission and Reflection Radiometer (ASTER

DEM –ASTER) เปนเครองมอบนทกขอมลภาพทถกตดตงบนดาวเทยม TERRA ซงถกสงขนวงโคจรใน เดอนธนวาคม 1999 โดยเปนสวนหนงของระบบ Earth Observing System (EOS) องคการ NASA ความละเอยดของขอมลเทยบเทากบขอมล USGS-DEM ความละเอยด 30 เมตร สามารถดาวโหลดไดฟรท EOS Data Gateway รปแบบทใชในการแจกจายไดแก HDF-EOS และ 16-bit GeoTIFF (สามารถอานรายละเอยดไดจาก VTBuilder) อานรายละเอยดโครงการจาก ASTER DEM article ท Terrainmap.com รวมทงเรองเกยวกบการดาวโหลดท ASTER DEM Download Procedure

PGM -รปแบบทแสดงผลในแบบระดบสเทา "portable greymap" ความละเอยด 16-bit resolution โปรแกรมฟรทใชในการสรางรปแบบ PGM ไดแก hftools NTF -รปแบบไฟลท Ordnance Survey ประเทศองกฤษเคยใชในการสงผานขอมล NTF มกใชระบบ พกดกรด British National Grid coordinate system

Surfer GRD -รปแบบไฟลกรดของโปรแกรม Surfer Arc ASCII Grid -รปแบบของคากรดของ ESRI ซงม header ไฟลแลวตามดวยคา

ตวเลขความสง (plain text numbers ) Arc Binary Grid -รปแบบของคากรดของ ESRI อกแบบหนง TerraGen TER -รปแบบไบนารอยางงายซงเปน integer based ไมรองรบต าแหนงทาง

ภมศาสตร BT (Binary Terrain) -รปแบบของขอมลระดบสงเชงเลขของโปรแกรม VTP

35

ภาพ. 3 ตวอยางแบบจ าลองระดบสงเชงเลข ทมา: กรมพฒนาทดน (2555) 2.6 งานวจยทเกยวของ พชรนทร เสรมการด ,จรยา เจรญสข และธวชชย อนทสระ(2556) ศกษาการวเคราะหพนทเสยงตอการเกดอทกภย โดยใชระบบสารสนเทศภมศาสตร อ าเภอควนขนน จงหวดพทลงวตถประสงคเพอศกษาหาพนทเสยงการเกดอทกภย อ าเภอควนขนน จงหวดพทลง เพอเปนแนวทางในการบรหารจดการพนทเสยงอทกภย อ าเภอควนขนน จงหวดพทลง การก าหนดพนทเสยงอทกภย อ าเภอควนขนน จงหวดพทลง โดยการประยกตใชระบบสารสนเทศภมศาสตรจากปจจยดานอตนยมวทยาและลกษณะทางกายภาพ เปนเพยงการคาดคะเนและการเตอนภยขนตน ดงนนการพฒนาการเตอนภยทมประสทธภาพ เพอลดความเสยหายตอชวตและทรพยสนของประชาชน ภาณพงศ,วฒพงษ(2556) ศกษา การประเมนมลคาความเสยหายของพนทอบตภยน าทวมในเขตลมน ายม กรณศกษาเปรยบเทยบพนทอ าเภอเมอง และอ าเภอศรสชนาลย จงหวดสโขทย พบวาการเกดอทกภย ป 2554 ผลการวเคราะหในอ าเภอเมองและอ าเภอศรสชนาลยพบวาพนทการใชประโยชนทดนอ าเภอเมอง มความเสยหายมากกวาอ าเภอศรสชนาลยเนองจากพนทสาวนใหญของอ าเภอเมองเปนพนทลมน ายมตอนลางสภาพภมประเทศเปนเนน

36

เขาต าทางฝงตะวนตกลาดเทลงมาในแนวตะวนออกเฉยงใต ชวงลางเปนทราบลาดเทไปทางตะวนออกตามขอบลมน า พนทศรสชนาลยทเปนลมแมน ายมตอนบนสภาพภมประเทศแนวเขาขนาบขางเทลงมาหาล าน ายม เมอฝนตกน าในแมน าจะไหลเรว ท าใหเกดความเสยหายนอยแตกตางอ าเภอเมองทลกษณะของแมน ายมมขนาดแคบประกอบกบน าทไหลมาจากตอนเหนอของแมน ายม ท าใหลนตลงเขาทวมพนทท าใหอ าเภอเมองเสยหายมากกวาอ าเภอศรสชนาลย อนชต วงศาโรจน (2550) ไดน าเอากระบวนการวเคราะหเชงล าดบศกด (AHP) มาประยกตใชรวมกบขอมลดาวเทยมและระบบสารสนเทศภมศาสตร เพอศกษาพนทเสยงโคลนถลมในแถบตอนเหนอของประเทศไทย ผลการศกษาสามารถจ าแนกพนทเสยงภยโคลนถลม ไดอยางชดเจนโดยสามารถสรางแบบจ าลองดชนโคลนถลม สามารถลดขอบกพรองของการศกษาประยกตภยธรรมชาตดวยระบบสารสนเทศภมศาสตร ศรชย ตนรตนวงศ (2550) โครงการการจดการและประเมนความเสยงของอทกภยและโคลนถลม เพอประเมนปญหาแนวทางการจดการการกเดอทกภยดวยโครงสรางดานวศวกรรมชลศาสตรทเหมาะสมตามความเสยง โดยใชขอมลจกแบบจ าลอง GIS และแนวทางตามหลกเศรษฐศาสตรวศวกรรม ผลจากการศกษาเพอปองกนความเสยหาย กลมงานวจยและพฒนาส านกวจยและความรวมมอระหวางประเทศกรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย (2554)โครงการศกษาวจยและผลกระทบของชมชนในพนทเสยงอทกภยรนแรงซ าซากเพอศกษารปแบบแนวทางและมาตรการจดการอทกภยโดยการมสวนรวมของประชาชนในพนทภาคเหนอ จงหวดนครสวรรควตถประสงคเพอทราบสาเหต ปญหาอปสรรค ปจจยและผลกระทบของชมชนในพนทเสยงอทกภย เพอเตรยมความพรอมในการวางแผนการปองกนและบรรเทาสาธารณภยทเกดอทกภย ศรนทรทพย แทนธาน (2550) โครงการวเคราะหสภาพอทกวทยาหลงการเกดน าทวม ดนถลม วตถประสงคเพอศกษาการเปลยนแปลงลกษณะการใชพนทหลงจากทประสบเหตการณน าทวมฉบพลนและดนถลมเพอเปนแนวทางการประเมนปญหาการเกด เหตการณน าทวมฉบพลนและดนถลม

37

นรรตน จตรธร ,ภทรพร แกวด (2558) การวเคราะหพนทภยพบตโคลถลมในเขต อ าเภอน าปาด จงหวดอตรดตถ มการใชสถตเชงพนท มาเพอค านวณคาและใชเครองอตสหสมพนธเชงพนทเปนเครองมอทอยในโปรแกรมArcGIS กระบวนการวเคราะหเชงล าดบศกด (AHP) มาประยกตใชรวมกบขอมลดาวเทยมและระบบสารสนเทศภมศาสตร เพอมาวเคราะหพนทเสยงดนโคลนถลม Chin-Hsien Liao (2555) ศกษาส ารวจพนทน าทวมของความออนแอของเมองไตหวนโดยอาศย spatial Pattern ใชเครองอตสหสมพนธเชงพนทจากการค านวณหาคาสถตเพอแสดงความสมพนธเชงพนทหนงๆ ซงพนททใกลเคยงกนและมคาใกลเคยงกนจะท าใหคาของสหสมพนธเชงพนทสง

38

บทท 3

วธด ำเนนงำนวจย ในการศกษา การคาดการณพนทเสยงอทกภย กรณศกษา พนทเสยงอทกภย จงหวดนครสวรรคไดมการน าปจจยตางๆ เขามารวมใชในการวเคราะหรวมกน โดยใชวธการด าเนนการศกษาดงน 3.1.ขนตอนการศกษา 3.2.แหลงขอมล 3.3.เครองมอทใชในการวเคราะหและรวบรวมขอมล 3.4.การจดการตอขอมล 3.5.วธการวเคราะหขอมล 3.1 ขนตอนกำรศกษำ 3.1.1 การเตรยมการ - ศกษาแนวคด ทฤษฎ และหลกการทเกยวของกบงานวจย 3.1.2 การเกบรวบรวมขอมล

- ตดตอหนวยงานทเกยวของและรวบรวมขอมลตาง ๆ ทจ าเปน 3.1.3 การประมวลผลขอมลและการวเคราะหขอมล

- วเคราะหแบบ โดยใชพนผวสถตแบบ IDW - ใชเทคนค อตสหสมพนธเชงพนท (Spatial Autocorrelation) - ใชเทคนคจดเสยงรนแรง (Hot-spot) เพอหาพนทเสยง

3.1.4 การเขยนและการน าเสนอรายงาน - เขยนรายงานการวจย - สรปผลและน าเสนอ

39

3.2 แหลงขอมล ขอมลทตยภม เปนขอมลทเกยวกบเอกสารต าราและขอมลทใชในการวจยจะไดจากแหลงตางๆดงน

- หองสมดคณะเกษตรศาสตรทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม มหาวทยาลยนเรศวร จงหวดพษณโลก - ขอมลน าทวม ป พ.ศ. 2554 จากส านกงานพฒนาเทคโนโลยอวกาศและภมสนเทศ(GISTDA) - ขอมลปรมาณน าฝน ป พ.ศ. 2554 จาก กรมอตนยมวทยา - ขอมลเสนชนความสง แมน า ขอบเขตอ าเภอ ขอบเขตจงหวด จาก รอยเอก ดร. อนชต วงษศาโรจน - เอกสารและงานวจยทเกยวของ ขอมลปฐมภม เปนขอมลเชงพนท (Spatial data) คอ ซงไดจากดาวเทยม ASTER GDEM ชวงคลน Short Wave Infrared Resolution 30 เมตร

3.3 เครองมอทใชในกำรวเครำะหและรวบรวมขอมล ในการเกบรวบรวมขอมลและวเคราะหขอมลนนจะมการใชเครองมอในการรวบรวมและวเคราะหขอมลดงน 3.3.1 โปรแกรม ArcGIS -ส าหรบการวเคราะหขอมลและการท าแผนท 3.3.2 โปรแกรม Microsoft Office 2013

40

3.4 กำรจดกำรตอขอมล ขอมลในลกษณะตางๆ ทไดท าการรวบรวมไว จะน ามาท าการวเคราะหรวมกน โดยการจดการขอมลตางๆ ดงน 3.4.1 Download ขอมลน าทวมประเทศไทยในป 2554 จากส านกงานพฒนาเทคโนโลยอวกาศและภมสนเทศ(GISTDA)โดยเลอกน ามาวเคราะหเฉพาะพนท จงหวดนครสวรรค ทางเวบไซด http://flood.gistda.or.th/ 3.4.2 Download แบบจ าลองระดบสงเชงเลข Digital Elevation Model (DEM) ของพนท จงหวดนครสวรรค เพอวเคราะหและแบงระดบความสง 3.4.3 จดการขอมลปรมาณน าฝนมาวเคราะหแบบคาถวงน าหนก IDW และขอมลน าทวมมาวเคราะหโดยใชเทคนค Hot-Spot จะแสดงในรปแบบแผนทพนทเสยงอทกภย 3.4.4 เปรยบเทยบปจจยวาอะไรเปนปจจยหลกทท าใหเกดน าทวม จงหวดนครสวรรค 3.5 วธกำรวเครำะหขอมล วเคราะหขอมลน าทวมเพอหาพนทเสยงเกดอทกภยน าทวม ในพนท จงหวดนครสวรรค โดยใช ระบบสารสนเทศภมศาสตรโดยน าชนขอมลทไดมา สรางแผนทพนทเสยงรนแรง และสรางแผนทระดบความสง เพอเปรยบเทยบลกษณะภมประเทศและปรมาณน าฝน ทท าใหเกดน าทวม สรางแผนทซอนทบพนทน าทวม พนทชนความสง และแผนทปรมาณน าฝน เพอวเคราะหวาปจจยอะไรทเปนปจจยหลกทท าใหเกดน าทวม จงหวด นครสวรรค

41

บทท 4

ผลการวเคราะหขอมล ในการศกษา “การคาดการณพนทอทกภย” ในเขตพนท จงหวดนครสวรรค ซงไดมการน าปจจยตางๆ มาวเคราะหเพอหาพนทเสยงอทกภย เพอการจดการปญหาน าทวม เพอลดความเสยหายทางดานทรพยสนและชวต จากขอมลดงกลาวไดน ามาผานกระบวนการการวเคราะหทางภมศาสตรดวยระบบภมสารสนเทศทางภมศาสตร และวเคราะหเชงสถตเพอหาพนทเสยงมาก เสยงปานกลาง เสยงนอย ทเกดจากอทกภยน าทวม ในเขตพนท จงหวดนครสวรรค โดยน าขอมลมาวเคราะหและน าเสนอออกมาในรปแบบของแผนทเพอใหเหนความชดเจนในเชงพนท การวเคราะหขอมล จะแบงการวเคราะห ดงน

1.ผลการวเคราะหขอมลปรมาณน าฝน ภาคเหนอตอนลาง โดยวธการวเคราะหน าหนกระยะทางผกผน (Inverse Distance Weight)

2.ผลการวเคราะหการพจารณาพนทอทกภย โดยวธการวเคราะหอตสหสมพนธเชงพนท ( Spatial Autocorrelation ) 3.ผลการวเคราะหหาพนทเสยงมาก เสยงปานกลาง เสยงนอย โดยวธการวเคราะหจดเสยงรนแรง ( Hot-Spot ) จาการวเคราะห ทงสามรปแบบจะท าใหเหนพนทเสยงทชดเจน เพอท าการสรปตอไป

42

ก าหนดตวแปร เนองจากพนท จงหวดนครสวรรค ผศกษาไดขอมลเกยวกบปรมาณน าฝนจากสถานอตนยมวทยา ของภาคเหนอตอนลางจ านวน 37 สถาน ดงนนตวแปรในเรองนไดน าขอมลดานปรมาณน าฝนมาวเคราะหคาถวงน าหนก ตวแปรทใชในการศกษาและใชก าหนดจงเปนตวแปรดานภมประเทศ คอ -ลกษณะพนทความสง -แมน าสายหลก ตวแปรทใชในการหาพนทเสยง คอ -ขอมลน าทวม

4.1 ผลการวเคราะหขอมลปรมาณน าฝน ภาคเหนอตอนลาง โดยวธการวเคราะห Inverse Distance Weighted (IDW)

เนองจากพนท จงหวดนครสวรรค ผศกษาไดขอมลเกยวกบปรมาณน าฝนจาก

สถานอตนยมวทยา ของภาคเหนอตอนลางจ านวน 37 สถาน ดงนนตวแปรในเรองนไดน าขอมลดานปรมาณน าฝนมาวเคราะหคาถวงน าหนก เพอไลระดบคาถวงน าหนกการ surface จงหวดทอยรอบขาง จงหวด นครสวรรค เพอบอกระดบขนาดปรมาณน าฝนกจะไดพนทสวนใหญจะมปรมาณน าฝนอยท 235.5 มลลเมตร

43

ตาราง. 2 สถานตรวจวดขอมลปรมาณน าฝนภาคเหนอตอนลาง

ล าดบ จงหวด ชอสถานตรวจวดปรมาณฝน ปรมาณฝน

1 นครสวรรค สตอ.*นครสวรรค 297.6 2 นครสวรรค สกษ.**ตากฟา 253.1 3 นครสวรรค ทาตะโก 287.7 4 นครสวรรค ลาดยาว 151.2 5 นครสวรรค แมวงก 326.2 6 นครสวรรค ตาคล 300.1 7 นครสวรรค พยหะคร 210.9 8 นครสวรรค บรรพตพสย 200.5 9 นครสวรรค หนองบว 228.1 10 นครสวรรค ไพศาล 172.1 11 นครสวรรค เกาเลยว 326.3 12 นครสวรรค แผนกสตวบาลท 2 อ.เมอง 267 13 พจตร สกษ.**พจตร 236.9 14 ก าแพงเพชร สตอ.*ก าแพงเพชร 297.2 15 เพชรบรณ สตอ.*เพชรบรณ 315.6 16 เพชรบรณ สอท.***หลมสก 172.1 17 เพชรบรณ สอท.***วเชยรบร 264.9 18 พษณโลก สตอ.*พษณโลก 209.3 19 พษณโลก วงทอง 195.2 20 พษณโลก สนง.****เกษตร อ.พรหมพราม 226.5 21 พษณโลก บางระก า 231.9 22 พษณโลก นครไทย 197.9 23 พษณโลก ชาตตระการ 182.1 24 พษณโลก วดโบสถ 157.3 25 พษณโลก บางกระทม 178.3 26 พษณโลก สวนปาเขากระยาง อ.วงทอง 233.9 27 พษณโลก ศนยวจยขาวพษณโลก อ.วงทอง 226.2

44

ตาราง. 2 สถานตรวจวดขอมลปรมาณน าฝนภาคเหนอตอนลาง(ตอ)

ล าดบ จงหวด ชอสถานตรวจวดปรมาณฝน ปรมาณฝน

28 พษณโลก เขตรกษาพนธสตวปาภเมยงฯ อ.ชาตตระการ 234 29 ตาก สตอ.*ตาก 199 30 ตาก สตอ.*แมสอด 237.3 31 ตาก สกษ.**ดอยมเซอร อ.เมอง 365.3 32 ตาก สตอ.*เขอนภมพล 231 33 ตาก สอท.***อมผาง 275.4 34 ชยนาท สกษ.**ชยนาท 178.6 35 อทยธาน อ.เมองอทยธาน - 36 ลพบร สตอ.*ลพบร 173.1 37 ลพบร สอท.***บวชม 135

หมายเหต

*สตอ. หมายถง สถานอตนยมวทยา **สกษ. หมายถง สถานอากาศเกษตร

***สอท. หมายถง สถานอตนยมวทยาอทก ****สนง. หมายถง ส านกงาน

45

ภาพ. 4 ต าแหนงสถานตรวจวดปรมาณฝน ภาคเหนอตอนลาง

46

ภาพ. 5 พน

ทปรมาณ

ฝน ภาคเหนอตอนลาง วเคราะหโดย

Inver

se D

istan

ce W

eighte

d

47

ภาพ. 6 พน

ทปรมาณ

ฝน จง

หวดนครสวรรค วเค

ราะหการประมาณคา โดย

Inver

se D

istan

ce W

eighte

d

48

4.2 ผลการวเคราะหการพจารณาพนทอทกภย โดยวธการวเคราะห อตสหสมพนธเชงพนท ( Spatial Autocorrelation )

ส าหรบการวเคราะหอตสหสมพนธเชงพนท (Spatial Autocorrelation) โดยการน าชนขอมลน าทวมมาวเคราะหเพอตรวจสอบพนทน าทวมจะเกดในรปแบบใด ในการเกด Spatial Autocorrelation จะบอกในเชงทฤษฎ กจะไดพนทน าทวมแบบ Random (แบบสม)จะไดคาZ-score เทากบ -0.85 และ P-value เทากบ 0.40 อยในชวงระดบโคง(แบบสม)แสดงวาน าทวมจงหวดนครสวรรคเกดแบบ Random

เพอศกษาความสมพนธเชงพนทหรอไม ในการท าเชงพนทโดยจะใชกระบวนการ Hot-Spot ภาพ. 7 กราฟอตสหสมพนธเชงพนท ( Spatial Autocorrelation )

49

4.3 ผลการวเคราะหหาพนทเสยงมาก เสยงปานกลาง เสยงนอย โดยวธการวเคราะห Hot-Spot (จดเสยงเรงดวน)

ส าหรบการวเคราะหพนทน าทวมตอพนททเสยงของการเกดน าทวม จงหวดนครสวรรค ผศกษาไดวเคราะหเชงสถตความเสยงน าทวมไดดงน

ตาราง. 3 เปรยบเทยบความเสยงภยในชวงคะแนนมาตรฐานเชงสต

ชวงคะแนนมาตรฐานเชงสถต ความเสยงภย

นอยกวา 1.65 เสยงนอย 1.65-1.96 เสยงปานกลาง 1.96 ขนไป เสยงมาก

ภาพ. 8 พนทเสยงน าทวมของจงหวดนครสวรรค

50

ลกษณะพนทละความสง โดยทวไปแลว ธรรมชาตจะไหลจากทสงไปยงพนทต า ดงนนเมอเกดฝนตกจะท าใหน าฝนไหลจากทสงลงสทต า เมอพจารณาแลวพบวาระดบความสงพนทเปนอกหนงตวแปรทมความส าคญ และสงผลความเสยงการเกดน าทวม ชงเราจะเหนไดวาพนททเสยงจะเกดบรเวณทมแมน าไหลผานเพราะมน าจากทางเหนอไหลเพมลงมาเสรม ซงแบงเกณฑตามระดบดงน

ตาราง. 4 เปรยบเทยบความเสยงภยในชวงระดบความสง

ระดบความสง ความเสยงภย

6-33 เมตร เสยงมาก

33-61 เมตร เสยงปานกลาง 61-145 เมตร เสยงนอย

ภาพ. 9 พนทเสยงน าทวมในแตละระดบความสง

51

ในภาพท 10 กจะเหนไดวาต าแหนงทปรมาณน าฝนตกในปรมาณมาก ไมไดอยตรงบรเวณพนทเสยงน าทวม แสดงวาปรมาณน าฝนไมใชปจจยหลกทท าใหเกดน าทวม จงหวดนครสวรรค กจะเปนสภาพภมประเทศทท าใหเกดน าทวม

ภาพ. 10 ปรมาณฝนในพนทเสยงน าทวมระดบตางๆ

52

ภาพ. 11

พนทเสยงอทกภยจงหวดนครสวรรคในแตละระดบ

ความสง

53

บทท 5

สรปผล อภปรายผล และ ขอเสนอแนะ

การวเคราะหพนทเสยงน าทวม โดยใชการวเคราะหคาถวงน าหนก การวเคราะห สถต

เชงพนท และการวเคราะหจดเสยงรนแรง เพอหาขนาดพนทและความรนแรงของพนทเสยงภยแตละระดบ สรปผลไดดงน

5.1 สรปผล

จากการศกษาพบวาปรมาณน าฝนทไหลลงสแมน าเจาพระยาไมไดหมายความวาจะ

เปนปรมาณฝนทตกอยในนครสวรรคผวจยไดน าขอมลปรมาณฝน ภาคเหนอตอนลาง เพอไลระดบพนผวลงมาถงจงหวดนครสวรรค โดยการวเคราะหคาถวงน าหนก Inverse Distance Weighted (IDW) และขอมลน าทวมมาวเคราะหจดเสยงรนแรง (Hot-spot) เพอหาพนทเสยง ในการเกดพนทเสยงน าทวมทเสยงรนแรงมากสดจะเกดแถวอ าเภอชมแสง โดยพนทอ าเภอชมแสงมปรมาณฝนประมาณ 235.5 มลลเมตร ไมใชปรมาณฝนมากทสด แสดงวาปรมาณฝนไมใชปจจยหลกทท าใหเกดน าทวม ซงสภาพภมประเทศเปนปจจยหลกทส าคญทเกดน าทวม ในการแกปญหาน าทวมจงหวดนครสวรรคควรท าทางระบายน าใหเหมาะสมและทวถงสาเหตการเกดน าทวมนนอาจจะเกดจากทอระบายน าอดตนการสะสมของวชพชในคลองหรอทางระบายน าซงจะท าใหการระบายน าเกดประสทธภาพทนอยลงจงท าใหเกดน าทวมได ในปจจบนแมน าคลองบง เกดการตนเขน แกปญหาโดยการขดลอกคลองใหลกขนหรอมการสรางแกมลงในอ าเภอชมแสงไวเปนทรองรบน า จงหวดนครสวรรคมแกมลงคอบงบอระเพด ปจจบนนนบงบอระเพดมการตนเขน ท าใหเกดปญหาน าทวมและขยายพนทเปนบรเวณกวาง แกปญหาโดยการขดลอกใหลกขนใหเปนพนทรบน า จะชวยใหปญหาการเกดน าทวมลดนอยลง

54

5.2 อภปรายผล

จากการศกษาปจจยทอทธพลตอการเกดพนทอทกภยจงหวดนครสวรรค ไดแก ปจจยทางสภาพภมประเทศ และปจจยทางปรมาณน าฝน โดยปจจยทางสภาพภมประเทศมอทธพลมากทสดในการเกดอทกภยใน จงหวดนครสวรรค มพนทสวนใหญเปนพนทราบลมและมการบรรจบกนของแมน าสายส าคญทง 4 สายจงสงผลใหเกดปรมาณของน ามากขน เพราะมปรมาณน าทางตอนเหนอไหลลงมารวมกนและมการทบถมของตะกอนในคลอง บง ทอระบายน า เปนตน ซงท าใหมการตนเขนอดตนในพนทดงกลาว สงผลใหเกดอทกภยในจงหวดนครสวรรค

จากการศกษาวจยพบวาปรมาณน าฝนทตกในจงหวดนครสวรรคไมไดเปนปจจยหลกทสงผลใหเกดอทกภย ในบางพนททเสยงอทกภยเสยงรนแรงแตกลบมปรมาณของน าฝนทตกในพนทมปรมาณนอยหรอพอประมาณ และบางพนทไมเกดน าทวมหรอเสยงนอยแตมปรมาณน าฝนทตกอยในปรมาณมาก เพราะมการไหลลงไปยงพนทราบต า

5.3 ขอเสนอแนะ

5.2.1 วจยนเหมาะส าหรบการน าไปใชในระดบทองถนทมลกษณะภมประเทศทคลายกบพนทศกษา เพอหาพนทเสยงและลดความเสยหายจากการเกดน าทวม

5.2.2 ในการวเคราะหพนทเสยงน าทวม ยงมปจจยทเกยวของอกหลายปจจย เชน ปรมาณการไหนลงมาน าเหนอ ทางระบายน า และการตนเขนของคลอง บง เปนตน

5.2.3 การศกษาในครงนมจดเดน คอสภาพภมประเทศทมคาระดบสง (Elevation) ไมแตกตางกนมากหนก แตยงมขอบกพรองคอไมไดมงน าเสนอต าแหนงของหม บาน รวมทงรปแบบการใชประโยชนทดนในพนทการศกษา ผสนใจครงตอไปควรเพมเตมขอมลดงกลาวขางตนดวยจะสงผลใหการประเมนพนทเสยงอทกภยมคณภาพมากยงขน

5.2.4 ผ วจยไดจดท าแผนทแสดงพนทเสยงอทกภยในจงหวดนครสวรรคเพยงจงหวดเดยว ผวจยจงมความประสงคใหมการตอยอดไปจงหวดอนๆ ทเปนพนทเสยงอทกภย เพอทจะกอเกดประโยชนตอไป

55

55

บรรณานกรม

56

บรรณานกรม

ศรนทรทพย แทนธาน.(2550). โครงการวเคราะหสภาพอทกวทยาหลงการเกดน าทวม

ดนถลม.วารสารวศวกรรม มหาวทยาลยนเรศวร,(หนา1-63).จงหวดพษณโลก. ส านกวจยและความรวมมอระหวางประเทศ กรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย.(2554). โครงการศกษาวจยและผลกระทบของชมชนในพนทเสยงอทกภยรนแรงซ าซาก เพอ ศกษารปแบบแนวทาง และมาตรการจดการอทกภยโดยการมสวนรวม ของประชาชนในพนทภาคเหนอ วารสารส านกวจย. ศรชย ตนรตนวงศ.(2555).โครงการการจดการและประเมนความเสยงของอทกภยและ โคลถลม. ส านกงานคณะกรรมการการอดมศกษา จงหวดอตรดตถ. นรรตน จตรธร และ ภทรพร แกวด.(2558).การวเคราะหพนทภยพบตโคลนถลมในเขต ต าบลน าไผ อ าเภอน าปาดจงหวดอตรดตถ. คณะเกษตรศาสตร ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม มหาวทยาลยนเรศวร, จงหวด พษณโลก. ภานพงศ สมหวง และ วฒพงศ วงศจ าปา.(2556).การประเมนมลคาความเสยหายของ พนท อบตภยน าทวมในเขตลมน ายม กรณศกษา : เปรยบเทยบพนทอ าเภอ เมองและอ าเภอศรสชนาลย จงหวดสโขทย สาขาภมศาสตร มหาวทยาลย นเรศวร,จงหวดพษณโลก.

ระบบสารสนเทศภมศาสตร ( Geographic Information System ) GIS สบคนวนท 15 กรกฎาคม 2558,จากเวบไซต http://www.gisthai.org/about-gis/gis.html ขอมลอทกภยป.(2554.)จากส านกงานพฒนาเทคโนโลยอวกาศและภมสารสนเทศ

(GISTDA) สบคนวนท 8 สงหาคม 2558 ,จากเวบไซต http://flood.gistda.or.th/ ภยธรรมชาต สบคนวนท 15 กรกฎาคม 2558,

จากเวบไซต http://www.seismology.tmd.go.th/documents/file/seismo-doc-1404601916.pdf ขอมลปรมาณน าฝน ป 2554 จาก กรมอตนยมวทยา สบคนวนท 26 กรกฎาคม 2558, จากเวบไซต http://www.tmd.go.th/climate/climate.php?FileID=1

57

ประวตผวจย

58

ประวตผวจย

ชอ-นามสกล นาย หฤษฏ วะระชวะ วนเกด 24 กมภาพนธ 2537 ทอยปจจบน 599 หม 4 ต.หนองปลง อ.เมอง จ.นครสวรรค ประวตการศกษา พ.ศ. 2554 จบมธยมศกษาชนปท 6 จากโรงเรยนนครสวรรค