การติดตามประสิทธิภาพในระยะ ......294 การต ดตามประส ทธ ภาพในระยะยาวของโปรแกรมการจ

Vol. 16 No. 2 293

ภาวนา กรตยตวงศ และสมจต หนเจรญกล

การตดตามประสทธภาพในระยะยาวของโปรแกรมการจดการดแลตนเองใน

ผทเปนเบาหวานชนดท 2

ภาวนา กรตยตวงศ Ph.D. (Nursing)

สมจต หนเจรญกล** Ph.D. (Nursing)

บทคดยอ: การศกษานมวตถประสงคเพอตดตามผลของโปรแกรมการจดการดแลตนเองในผทเปนเบาหวานเมอครบ 26 เดอน หลงเขารวมโปรแกรมฯ และศกษาสงสนบสนน อปสรรค และการบรการทตองการจากเจาหนาทสขภาพในการคงการดแลตนเองอยางตอเนอง กลมตวอยางเปนผทเปนเบาหวานชนดท 2 ทไดเขารวมโปรแกรมการจดการดแลตนเองสำหรบผทเปนเบาหวาน ตงแตป พ.ศ. 2547 จำนวน 29 ราย เกบขอมลโดยตอบแบบประเมนความร กจกรรมการดแลตนเอง และคณภาพชวต รวมทงตรวจคานำตาลสะสม เมอครบ 26 เดอน หลงจากเขารวมโปรแกรมฯในป พ.ศ. 2549 กลมตวอยาง 8-10 คนตอกลมจำนวนจะไดรบการสนทนากลม (focus group) กลมละ 2 ครง บนทกขอมลดวยเครองบนทกเสยง วเคราะหขอมลดวยสถตความแปรปรวน แบบวดซำทางเดยว โดยนำขอมลจากการวจยประสทธภาพของโปรแกรมการจดการดแลตนเองทประเมนกอนเขารวมโปรแกรม หลงเขารวม 3 และ 6 เดอน มารวมวเคราะหดวย ขอมลจาก การสนทนากลม ใชการวเคราะหเนอหา ผลการศกษาพบวาคาเฉลยคะแนนความร กจกรรมการดแลตนเอง และคณภาพชวตเมอครบ 26 เดอน นอยกวา 3 เดอน และ 6 เดอน (p > .05, p < .05, p >.05 ตามลำดบ) และมากกวากอนเขารวมโปรแกรมฯ (p < .05, p > .05, p > .05 ตามลำดบ) และคานำตาลสะสม เมอครบ 26 เดอน มากกวา 3 เดอน และ 6 เดอน อยางมนยสำคญทางสถต และมากกวากอนเขารวมโปรแกรมฯ แตไมแตกตางกนอยางมนยสำคญทางสถต ขอมลจากการสนทนากลมพบวาสงสนบสนนใหมการจดการดแลตนเองตอเนอง คอ การไดรบความรเกยวกบการดแลตนเอง การควบคมตนเอง และครอบครว สงทเปนอปสรรคตอการจดการดแลตนเองอยางตอเนอง คอ ความรบผดชอบในเรองการงานและครอบครว มสถานการณชวตอนแทรก และปญหาการควบคมตนเอง และกจกรรมทตองการจากเจาหนาทสขภาพในการคงไวซงการดแลตนเองอยางตอเนอง คอ การจดกจกรรมการกระตนเตอนทก 3 เดอน ผลจากการศกษานควรนำไปพฒนารปแบบโปรแกรมการกระตนเตอน และนำไปใชในผทเปนเบาหวานชนดท 2 ทไดเขารวมโปรแกรมการจดการดแลตนเองในระยะหลง 6 เดอนขนไป เพอชวยใหกลมตวอยาง คงการดแลตนเองไดอยางตอเนองตอไป

คำสำคญ: การตดตามผล การจดการดแลตนเอง เบาหวานชนดท 2 ความรเกยวกบเบาหวานคณภาพชวต

*Corresponding author, ผชวยศาสตราจารย คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยบรพา E-mail: [email protected]

**ศาสตราจารยเกยรตคณ ภาควชาพยาบาลศาสตร คณะแพทยศาสตรโรงพยาบาลรามาธบด มหาวทยาลยมหดล

*

294

การตดตามประสทธภาพในระยะยาวของโปรแกรมการจดการดแลตนเองในผทเปนเบาหวานชนดท 2

Rama Nurs J • May - August 2010

ความสำคญของปญหาและวรรณกรรมทเกยวของ

โรคเบาหวานเปนโรคเรอรงทเปนปญหาสาธารณสข

ทวโลก องคการอนามยโลกไดคาดการณไววาในป

พ.ศ. 2568 จะมผเปนเบาหวานถง 300 ลานคน อย

ในประเทศพฒนาแลว 72 ลาน และประเทศกำลง

พฒนา 228 ลาน (King, Aubert, & Herman, 1998)

สำหรบประเทศไทย อตราการเปนโรคเบาหวานมแนว

โนมเพมขนอยางตอเนอง จากการสำรวจภาวะสขภาพ

แหงชาตครงท 3 ป 2547 ในคนทอายมากกวา 15 ป

พบอตราการเปนโรคเบาหวาน รอยละ 6.7 และมผท

เสยงตอการเปนเบาหวาน (impaired fasting glucose)

รอยละ 12.5 ซงประมาณการณไดวามผเปนเบาหวาน

ถง 3 ลานคน และมผทเสยงตอการเปนเบาหวาน 5.6

ลานคน และในจำนวนนมความเสยงสงตอปญหาระบบ

หวใจและหลอดเลอด โดยพบผทมความดนโลหตสง

มากกวา 130/80 มม.ปรอท สงถงรอยละ 72.7 ม

ระดบไขมนในเลอดสงรอยละ 33 และมภาวะนำหนก

เกนรอยละ 48.8 (Aekplakorn et al., 2007)

โรคเบาหวานเปนโรคเรอรงทตองการการจดการ

ดแลตนเองอยางตอเนอง ผทเปนเบาหวาน ทไมสามารถ

ควบคมโรคไดมโอกาสเกดภาวะแทรกซอนตอระบบ

หลอดเลอดทงขนาดเลกและขนาดใหญ ทำใหเกดภาวะ

ไตวาย กลามเนอหวใจขาดเลอด เปนแผลเรอรงทเทา

จนลกลามถงตองตดเทาหรอขา ตาบอด ตดเชองาย

เปนตน ภาวะแทรกซอนดงกลาวสงผลกระทบโดยตรง

ตอผทเปนเบาหวาน ครอบครว และเศรษฐกจโดยรวม

ของประเทศ จากการศกษาทผานมามหลกฐานอางอง

แลววาการรกษาระดบนำตาลในเลอดใหอยในระดบ

ปกตหรอใกลเคยงปกตใหมากทสดจะมผลในการลด

ภาวะแทรกซอนทงระยะสนและระยะยาว (Stratton et

al., 2000) ดงนน การดแลผทเปนเบาหวานจงมงเนน

ทการสงเสรมใหผทเปนเบาหวานจดการดแลสขภาพ

ตนเองอยางตอเนอง เพอควบคมระดบนำตาลในเลอด

ใหอยในระดบปกตหรอใกลเคยงปกตใหไดอยาง

ยาวนานทสด เพอปองกนภาวะแทรกซอนทอาจเกดขน

ในอนาคต โดยจดการดแลตนเองในเรอง การควบคม

อาหาร การรบประทานยา การออกกำลงกาย การดแล

เทา และการสงเกตอาการตนเอง

จากการศกษาเกยวกบโปรแกรมการจดการดแล

ตนเองในผทเปนเบาหวานทผานมาทงในประเทศไทย

และตางประเทศ พบวาการจดการดแลตนเองเปน

โปรแกรมทมประสทธภาพด แตมกประเมนผลระยะสน

3 เดอน ขาดการวดผลแบบองครวม การออกแบบการ

วจยมกขาดกลมควบคม และขาดการสม (Padgett,

Mumford, Hynes, & Carter, 1988; Norris,

Engelgau, & Narayan, 2001; Siripitayakunkit,

Hanucharurnkul, & Melkus, 2005) ภาวนา กรตยตวงศ

และคณะ (Keeratiyutawong, Hanucharurnkul,

Melkus, Panpakdee, & Vorapongsathorn, 2006)

จงไดศกษาประสทธภาพของโปรแกรมการจดการดแล

ตนเองสำหรบผทเปนเบาหวานชนดท 2 โดยใชวธการ

วจยแบบทดลองโดยมการสม มกลมควบคม และวดผล

ในเรองความร กจกรรมการดแลตนเอง คณภาพชวต

และคานำตาลสะสม ในระยะ 3 เดอนและ 6 เดอน

กลมทดลองจะไดเขารวมโปรแกรมการจดการดแลตนเอง

สำหรบผทเปนเบาหวานประกอบดวย การเขากลมเรยนร

เรองการจดการดแลตนเอง จำนวน 5 เรอง เนอหาเนน

การเพมความสามารถของผท เปนเบาหวานดาน

กระบวนการคดและการฝกทกษะในการจดการดแล

ตนเองเรองโรคเบาหวาน นอกจากน ทงกลมทดลองและ

กลมควบคมจะไดรบชดความรเพอการดแลตนเอง

สำหรบผทเปนเบาหวาน ชมวดทศนเกยวกบโรคเบาหวาน

และการดแลตนเอง และไดรบการตดตามทางโทรศพท

ในเดอนท 3 และ 5 ผลการศกษาพบวา กลมทไดรบ

โปรแกรมการจดการดแลตนเอง มระดบความร กจกรรม

Vol. 16 No. 2 295


การดแลตนเอง คณภาพชวต และคานำตาลสะสม ดกวา

กลมควบคมในเดอนท 3 และเดอนท 6 แตในเดอนท 6

ของกลมทดลอง กจกรรมการดแลตนเอง และคณภาพชวต

ลดลงจากเดอนท 3 เลกนอย และคานำตาลสะสมเพม

สงขนเมอเทยบกบเดอนท 3 แตไมมนยสำคญทางสถต

จงเปนทนาสนใจวาความคงทนของกจกรรมการดแล

ตนเอง และการควบคมระดบนำตาลจะเปนอยางไร

เมอเวลาผานไปหลงเดอนท 6 และผทเปนเบาหวาน

มปญหาและอปสรรคอยางไรในการคงไวซงการจดการ

ดแลตนเองอยางตอเนอง กอรปกบการศกษาประสทธภาพ

ของโปรแกรมการจดการดแลตนเองในผทเปนเบาหวาน

หรอผเปนโรคเรอรงอนๆทผานมาทงในประเทศไทย

และตางประเทศ มกขาดการตดตามผลระยะยาว เพอ

คนหาความรเพมเตมในสวนน การศกษาวจยน ดงนน

จงมวตถประสงคเพอตดตามผลของโปรแกรมการ

จดการดแลตนเองในผทเปนเบาหวานหลง 6 เดอน

ขนไป รวมทงศกษาสงทสนบสนน สงทเปนอปสรรค

และการบรการทตองการจากเจาหนาทสขภาพ ในการ

คงไวซงการจดการดแลตนเองอยางตอเนอง ความรทได

จะชวยเปนแนวทางในการออกแบบกจกรรมการพยาบาล

ทชวยสงเสรมการดแลตนเองในผทเปนเบาหวานใหม

ความตอเนองตอไป

วตถประสงคของโครงการวจย

1. ตดตามผลของโปรแกรมการจดการดแล

ตนเองในผทเปนเบาหวานในระยะ 26 เดอน เมอเทยบ

กบกอนไดรบโปรแกรมการจดการดแลตนเอง ระยะหลง

ไดรบโปรแกรมฯ 3 เดอน และ 6 เดอน

2. ศกษาสงทสนบสนน สงทเปนอปสรรค และ

การบรการทตองการจากเจาหนาทสขภาพ ในการคงไว

ซงการจดการดแลตนเองอยางตอเนอง

กรอบแนวคด

กรอบแนวคดทใชในการศกษานประกอบดวย

ทฤษฎการดแลตนเองของโอเรม แนวคดการจดการ

ตนเองภายใตทฤษฎการปรบกระบวนการคด (cognitive

behavioral theory) และ ทฤษฎ symbolic interaction

การดแลตนเองของบคคลเปนการกระทำทจงใจ

และมเปาหมายภายใตบรบทของสงคมและวฒนธรรม

การดแลตนเองเปนไปเพอคงไวซงชวต สขภาพ และ

ความผาสก (Orem, 1995) แบงเปน 2 ระยะคอ ระยะ

ท 1 เปนระยะประเมนสถานการณ และปรบเปลยนส

การปฏบต ระยะนเปนระยะทำความเขาใจกบสถานการณ

และนำไปสการตดสนใจวาจะปฏบตหรอไมปฏบตกจ

กรรมนนๆ ระยะท 2 ระยะลงมอปฏบตและประเมนผล

บคคลเมอไดรบการวนจฉยวาเปนโรคเบาหวาน

ชนดท 2 จะมการดแลตนเองทจำเปนเพมขน เพอการ

ควบคมโรคและปองกนภาวะแทรกซอนทอาจเกดขน

ในอนาคต ไดแก การเรยนรเรองโรคเบาหวาน การ

ควบคมอาหาร การรบประทานยา การออกกำลงกาย

การดแลเทา และการประเมนตนเอง ดงนน ผทเปน

เบาหวานจงตองพฒนาความสามารถในการดแล

ตนเองในสวนน โดยพยาบาลใชระบบสนบสนนและให

ความรในการสงเสรมใหผเปนเบาหวานพฒนาความ

สามารถในการจดการดแลตนเองดวยวธการทหลาก

หลาย ไดแก การสอน การชแนะ การสรางสงแวดลอม

ทเออตอการเรยนร เปนตน เพอปฏบตกจกรรมการ

ดแลตนเองทเหมาะสม ซงการปรบเปลยนพฤตกรรม

การดแลตนเองเปนเรองทปฏบตไดยากเพราะเปน

พฤตกรรมทเกยวกบการดำเนนชวตประจำวน รวมทง

ความยากลำบากในการคงไวซงการดแลตนเองอยาง

ตอเนอง ดงนน ทฤษฎการปรบกระบวนการคดและ

พฤตกรรม (cognitive behavior therapy) ซงกลาวถง

ความสมพนธระหวางความคด ความรสก และพฤตกรรม

296



วามความสมพนธกน จะมาชวยเสรมระบบการพยาบาล

แบบสนบสนนและใหความรในสวนของการเรยนร

ทกษะทจะชวยในการแกปญหา ทกษะการสอสารเพอ

ชวยในการปรบพฤตกรรมการดแลตนเองเมอผเปน

เบาหวานตองเผชญกบความเปล ยนแปลงของ

สถานการณจรงในชวตประจำวน ซงจะเปนสวนชวยให

ผทเปนเบาหวานปรบการดแลตนเองใหสอดคลองกบ

ชวตประจำวนได

อยางไรกตาม ปญหาทสำคญของการดแล

ตนเองในผทเปนเบาหวานคอ การคงการดตนเองอยาง

ตอเนอง ทงนเปนเพราะกจกรรมการดแลตนเองเกยวของ

กบวถชวตประจำวน การปรบเปลยนพฤตกรรมการ

ดแลตนเองทไมเหมาะสมจงมความยากลำบาก ดงนน

การทำความเขาใจถงปญหา และอปสรรค ในการคง

การดแลตนเองอยางตอเนองในผทเปนเบาหวานจง

ตองใชวธการรบฟงความคด ความรสก ของผทเปน

เบาหวานตอการเปนเบาหวานและการจดการดแลตนเอง

ซงสอดคลองกบ ทฤษฎ symbolic interaction ทกลาว

ถงพฤตกรรมของบคคลขนอยกบการใหความหมาย

ของบคคลตอสงนนๆ ภายใตบรบทของสงคม และ

วฒนธรรมทดำรงอย ดงนน การใชวธการสนทนากลม

(focus group) จงเปนวธทจะชวยใหกลมผทเปนเบาหวาน

ทมประสบการณในลกษณะเดยวกนสะทอนความคด

ความรสก เกยวกบสงทสนบสนน สงทเปนอปสรรค

และความตองการการบรการจากเจาหนาทสขภาพ ใน

การคงการดแลตนเองอยางตอเนอง

ขอบเขตของการวจย

การวจยนเปนการศกษาเพอตดตามผท เปน

เบาหวานชนดท 2 ในจงหวดชลบรทเคยเขารวมใน

โครงการวจยเรอง ประสทธภาพของโปรแกรมการจดการ

ดแลตนเองในผทเปนเบาหวานชนดท 2 ตอระดบความร

กจกรรมการดแลตนเอง คณภาพชวต และคานำตาลสะสม

ตงแตป พ.ศ. 2547 โดยตดตาม ณ เดอนท 26 ในป

พ.ศ. 2549 หลงเขารวมโปรแกรมการจดการดแลตนเอง

รวมทงศกษาสงทสนบสนน อปสรรค และการบรการท

ตองการจากเจาหนาทสขภาพในการคงการดแลตนเอง

อยางตอเนอง

วธดำเนนการวจย

กลมตวอยางคอ ผทเปนเบาหวานชนดท 2 ใน

โรงพยาบาลชมชนแหงหนงในจงหวดชลบร จำนวน

40 คน ทไดผานโปรแกรมการจดการดแลตนเองใน

ผทเปนเบาหวานมาแลว ตงแตปพ.ศ. 2547 โดยกลม

ตวอยางทเขารวมในโปรแกรมการจดการดแลตนเอง

มระดบนำตาลในเลอดกอนอาหารเชากอนเขารวม

โปรแกรมฯ มากกวา 130 มก./ดล. ตดกน 2 ครง

อายอยระหวาง 21-60 ป ไดรบการรกษาดวยยารบประทาน

กลมทเขารวมโปรแกรมการจดการดแลตนเองจะไดเขา

กลมเรยนรเรองการจดการดแลตนเอง จำนวน 5 เรอง

เนอหาประกอบดวย 1) โรคเบาหวานคออะไร 2)

การดแลตนเองเรองการรบประทานอาหาร 3) การรบ

ประทานยา 4) การดแลเทาและการประเมนตนเอง และ

5) การออกกำลงกาย รวมทง การฝกทกษะการปรบ

กระบวนการคด และการตงเปาหมาย ทกษะการ

สอสาร ทกษะการแกปญหา ทกษะการดแลเทาและ

การประเมนตนเอง ทกษะการออกกำลงกาย และการ

ปองกนการละเลยการดแลตนเอง กลมตวอยางจะไดรบ

ชดความรเพอการดแลตนเองสำหรบผทเปนเบาหวาน

ชมวดทศนเกยวกบโรคเบาหวานและการดแลตนเอง 5

เรอง และไดรบการตดตามการดแลตนเองทางโทรศพท

ในเดอนท 3 และ 5 วดผลดวยระดบความร กจกรรม

การดแลตนเอง คณภาพชวต และคานำตาลสะสม กอน

เขารวมโปรแกรม เมอครบ 3 เดอน และ 6 เดอน

(Keeratiyutawong et al., 2006) เมอสนสดโครงการ

Vol. 16 No. 2 297


แลวกลมตวอยางไดรบการดแลและการรกษาจาก

โรงพยาบาลตามปกต ในจำนวนกลม 40 คน ไดคดเลอก

กลมตวอยางในการวจยรครงนตามความสมครใจ และ

กลมตวอยางทผวจยสามารถตดตอไดรวมจำนวน 29

คน สวนทเหลอ 7 คน ทไมสามารถตดตอไดเนองจาก

ยายทอย เปลยนเบอรโทรศพท และมจำนวน 4 คน ท

ไมมเวลาในการใหขอมล

เครองมอในการวจย

เครองมอในการวจยในการวจยครงน ประกอบดวย

1. แบบประเมนความรเกยวกบโรคเบาหวาน

เปนแบบประเมนความร ความเขาใจเกยวกบโรค

เบาหวานและการดแลตนเองสำหรบผทไดรบการรกษา

ดวยยารบประทาน สรางโดย วลลา ตนตโยทย (2525)

ซง ภาวนา กรตยตวงศและคณะ (Keeratiyutawong et

al., 2006) ไดนำมาปรบปรงใหสาระมความเปนปจจบน

มากขน ขอคำถามเปนแบบเลอกตอบ 4 ตวเลอก

ประกอบดวย 5 ดาน จำนวน 35 ขอไดแก ดานความรทวไป

เกยวกบโรค เบาหวาน 10 ขอ ดานการควบคมอาหาร

8 ขอ ดานการใชยา 6 ขอ ดานการออกกำลงกาย 5 ขอ และ

ดานสขอนามยและการดแลเทา 6 ขอ ตอบถกได 1 คะแนน

ตอบผดได 0 คะแนน คะแนนเตมเทากบ 35 คะแนน

คะแนนสงแสดงวามความรเกยวกบโรคเบาหวานมาก

ภาวนา กรตยตวงศและคณะ (Keeratiyutawong

et al., 2006) ไดสงใหผทรงคณวฒจำนวน 3 ทาน

ตรวจสอบความตรงตามเนอหา ประกอบดวยแพทย

1 ทาน และพยาบาลทเชยวชาญการดแลผทเปนเบาหวาน

จำนวน 2 ทาน และนำไปหาคาความเชอมน KR-20

กบผทเปนเบาหวานจำนวน 30 คนไดคาเทากบ .82

2. แบบประเมนกจกรรมการดแลตนเอง (The

Summary of Diabetes Self-Care Activities Measure)

เปนการประเมนการปฏบตการดแลตนเองเกยวกบ

การควบคมโรคเบาหวานและการปองกนภาวะแทรกซอน

สรางโดย ทเบรทและกลาสโกว (Toobert & Glasgow,

2544) ภาวนา กรตยตวงศและคณะ (Keeratiyutawong

et al., 2006) ไดนำมาแปลเปนภาษาไทย และผาน

กระบวนการแปลกลบ (back translation) ขอคำถาม

เปนการถามการปฏบตกจกรรมในชวง 7 วนทผานมา

ประกอบดวย 5 ดาน จำนวน 19 ขอ ไดแก ดานการ

รบประทานอาหาร 7 ขอ การออกกำลงกาย 2 ขอ

การประเมนตนเอง 3 ขอ การดแลเทา 5 ขอ และการ

รบประทานยา 2 ขอ คะแนนแตละขอมตงแต 0 ถง 7

คะแนน ตามจำนวนวนทปฏบตกจกรรมนน คะแนน

รวมทงฉบบ 133 คะแนน คะแนนมากหมายถงมการ

ดแลตนเองในเรองโรคเบาหวานมาก

แบบประเมนกจกรรมการดแลตนเองในผทเปน

เบาหวานฉบบภาษาองกฤษไดผานการตรวจสอบ

ความตรงของเนอหาโดยกลมผ เชยวชาญดวยวธ

Delphi และไดถกนำไปใชในงานวจย 7 เรอง มผทเปน

เบาหวานทำแบบสอบถามนจำนวน 1,988 คน เพอ

ทดสอบความเทยงของเครองมอ ไดคาเฉลย inter-item

correlation score within component ระดบสงเทากบ

.47 ภาวนา กรตยตวงศและคณะ (Keeratiyutawong

et al., 2006) ไดนำฉบบแปลเปนภาษาไทยทไดปรบแก

สาระใหสอดคลองกบบรบทของคนไทยแลวสงใหผ

สงคณวฒจำนวน 3 ทานตรวจสอบความตรงของเนอหา

และภาษาทใช แลวนำไปหาคาความเชอมนในผทเปน

เบาหวานจำนวน 30 คน ไดคา inter-item correlation

within component ระดบสง เทากบ .43 และคาความ

เชอมนแบบวดซำเทากบ .89

3. แบบประเมนคณภาพชวตสำหรบผทเปน

เบาหวาน (The Diabetes Quality of Life Measure)

เปนการประเมนความพงพอใจกบชวตและการรกษา

และผลกระทบจากการเปนเบาหวาน จาคอบสนและ

กลมการวจยการควบคมโรคเบาหวานและภาวะแทรกซอน

298



(Jacobson & The Diabetes Control and Complications

Trial Research Group, 2001) เปนผสรางเครองมอน

ภาวนา กรตยตวงศและคณะ (Keeratiyutawong et al.,

2006) ไดแปลเปนภาษาไทย โดยผานกระบวนการ

แปลกลบ แบบประเมนนประกอบดวย 2 ดานคอ ดาน

ความพงพอใจกบชวตและการรกษาจำนวน 15 ขอ และ

ผลกระทบจากการเปนเบาหวานจำนวน 20 ขอ คะแนน

ดานความพงพอใจกบชวตและการรกษา 1 คะแนน

คอ ไมพงพอใจมาก จนถง 5 คะแนน คอ พงพอใจมาก

สำหรบดานผลกระทบตอการรกษาเบาหวาน 1 คะแนน

คอ เหตการณนนเกดขนเปนประจำ จนถง 5 คะแนน

คอ เหตการณนนไมเคยเกดขนเลย คะแนนรวมทได

จะถกแปลงเปน 100 คะแนน คะแนนนอย หมายถง

มคณภาพชวตไมด คะแนนมาก หมายถง มคณภาพ

ชวตด สตรในการแปลงคะแนนเปน 100 คะแนน เปน

ดงน

จาคอบสนและคณะ (Jacobson & the Diabetes

Control and Complications Trial Research Group,

2001) ไดทดสอบความตรงเชงโครงสราง (construct

validity) ของเครองมอน กบแบบประเมนคณภาพ

ชวต Medical Outcome Survey (SF-36) พบวาม

ความสมพนธระดบกลาง (r = .32 ถง .42) และพบ

ความสมพนธระดบสงกบดาน functional health status

ใน S-36, Symptom Checklist 90-R, Bradburn

Affect Balance Scale, และ Psychosocial Adjustment

to Illness Scale ซงแสดงวาเครองมอนมความตรงเชง

โครงสรางในการประเมนคณภาพชวตในผทเปนเบา

หวาน จาคอบสนและคณะ (Jacobson et al., 2001)

ไดนำเครองมอนไปหาความเชอมนกบผทเปนเบาหวาน

ชนดท 1 ไดคาครอนบาคแอลฟาในดานความพงพอใจ

กบชวตและการรกษา เทากบ .87 และ ในดานผล

กระทบตอการรกษาโรคเบาหวานไดคา .78 คาครอน

บาคแอลฟาทงฉบบเทากบ .70 ภาวนา กรตยตวงศ

และคณะ (Keeratiyutawong et al., 2006) ไดนำไป

หาคาความเชอมนกบผเปนเบาหวานชนดท 2 จำนวน

30 คน ไดคาครอนบาคแอลฟา เทากบ .77 และ .86

ตามลำดบ และทงฉบบไดคาเทากบ .87

คะแนนทถกแปลง = ( คะแนนดบ–คะแนนตำสดทเปนไปได) x 100

ชวงคะแนนทเปนไปไดสงสด-ตำสด

5. คานำตาลสะสม (Glycosylated Haemoglobin,

A1C) เปนการตรวจระดบนำตาลในเลอด คานำตาลสะสม

เปนคาทแสดงถงการควบคมระดบนำตาลในเลอดซง

สามารถบอกระดบการควบคมนำตาลในเลอดไดใน

ชวง 6-8 สปดาห ทผานมา (Cooper, Mulluis, & Stewart,

1991) คาปกตคอ 6 เปอรเซนต คาเปาหมายในการ

ควบคมระดบนำตาลในเลอดทยอมรบไดคอ 7 เปอรเซนต

(American Diabetes Association [ADA], 2010)

6. แนวคำถามสำหรบการสนทนากลม เปน

แนวคำถามปลายเปดทผวจยสรางขน โดยถามเกยวกบ

สงทสนบสนน สงทเปนอปสรรค และการบรการท

ตองการจากเจาหนาทสขภาพ ในการคงไวซงการจดการ

ดแลตนเองอยางตอเนอง

การพทกษสทธของกลมตวอยาง

การวจยน เปนการวจยทตอเนองจากเรอง ประสทธภาพ

ของโปรแกรมการจดการดแลตนเองในผทเปนเบาหวาน

ชนดท 2 ตอระดบความร กจกรรมดแลตนเอง คณภาพชวต

และคานำตาลสะสม (Keeratiyutawong et al., 2006)

โดยไดผานการอนมตจากคณะกรรมการสทธมนษยชน

Vol. 16 No. 2 299


เกยวกบการทดลองในมนษยของมหาวทยาลยมหดล

และผานการเหนชอบจากคณะกรรมการพจารณาทน

อดหนนการวจยของ คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลย

บรพา โดยผวจยไดชแจงวตถประสงคการวจยวธดำเนน

การวจย ใหกลมตวอยางทราบ โดยกลมตวอยางมสทธ

ทจะตอบรบหรอปฏเสธการเขารวมการวจยได รวมทง

สามารถถอนตวจากการวจยไดตลอดเวลา ซงจะไมม

ผลกระทบใดๆตอการรบบรการของกลมตวอยาง การ

เขารวมการวจยนจะไมเสยคาใชจายใดๆ ทงสน ถาม

คาใชจายในการเดนทางเพอมารบการสมภาษณหรอ

รวมประชมกลม รวมทงคาตรวจนำตาลสะสม ผวจยจะ

รบผดชอบคาใชจายทงหมด ผลการตรวจทไดจะแจงให

กลมตวอยางทราบเพอใชในการปรบปรงการดแลตนเอง

ตอไป ขอมลทไดจะเกบเปนความลบ และนำเสนอใน

ภาพรวมเทานน เมอกลมตวอยางเขาใจดแลวผวจยให

ลงรายมอชอไวในเอกสารการพทกษสทธ

การเกบรวบรวมขอมล

ผวจยไดทำจดหมายขออนญาตเกบรวบรวมขอมล

ณ โรงพยาบาลทกลมตวอยางไปรบบรการ เมอไดรบ

อนญาตแลว ผวจยไดชแจงวตถประสงคการวจยใหกบ

เจาหนาททเกยวของรบทราบและขออนญาตใชสถานท

หลงจากนนผวจยไดโทรศพทชแจงวตถประสงคการ

วจย และสอบถามการเขารวมการวจย เมอกลมตวอยาง

ตกลงผวจยจงนดหมายกลมตวอยางเพอมาตอบแบบ

ประเมนความร กจกรรมการดแลตนเอง คณภาพชวต

และตรวจคานำตาลสะสม ทโรงพยาบาลทกลมตวอยาง

ไปรบบรการ โดยกอนทจะเกบรวมรวมขอมล ผวจยได

ชแจงวตถประสงค วธดำเนนการวจยแกกลมตวอยาง

จนเขาใจอกครง และใหกลมตวอยางลงรายมอชอไวใน

เอกสารพทกษสทธ

เมอกลมตวอยางตอบแบบสอบถามเรยบรอยแลว

ผวจยไดจดสนทนากลม (focus group) กลมละ 8-10 คน

จำนวน 3 กลม กลมละ 2 ครง หางกน 1 เดอน เพอ

ระดมความคดเกยวกบสงทกลมตวอยางคดวาเปนสง

สนบสนน เปนอปสรรค และการบรการทตองการจาก

เจาหนาทสขภาพ เพอชวยใหกลมตวอยางมการจดการ

ดแลตนเองไดอยางตอเนอง ผวจยบนทกขอมลโดยการ

บนทกเทปเสยง

การวเคราะหขอมล

ขอมลสวนบคคลวเคราะหดวยสถตความถ รอยละ

คาเฉลย คาเบยงเบนมาตรฐาน สำหรบขอมลความร

กจกรรมการดแลตนเอง คณภาพชวต และคานำตาลสะสม

นำขอมลเดมทมอยของกลมตวอยางในการเขารวม

โปรแกรมการจดการตนเองสำหรบผทเปนเบาหวาน

กอนเขารวมโปรแกรมฯ และเมอครบ 3 เดอน และ 6

เดอน รวมกบขอมลทตดตามในการวจยนเมอครบ 26

เดอนหลงเขารวมโปรแกรมฯ มาวเคราะหความแปรปรวน

แบบวดซำทางเดยว (one-way repeated measures

analysis of variance) สวนขอมลจากการสนทนากลม

ใชการวเคราะหเนอหา

ผลการศกษา

กลมตวอยางจำนวน 29 คน อายเฉลย 51.65 ป

(SD = 7.2) เปนเพศชาย 8 คน เพศหญง 21 คน

สถานะภาพสมรสครอยละ 75.9 เกอบทงหมดนบถอ

ศาสนาพทธ มเพยง 1 คนนบถอศาสนาอสลาม ระยะ

เวลาการเปนโรคเบาหวานเฉลย 5.2 ป (SD = 3.26)

อาชพรบจางมากทสดรอยละ 34.5 รองลงมาเปนแมบาน

รอยละ 27.6 จบการศกษาประถมศกษามากทสดรอยละ

69 สวนใหญใชสทธหลกประกนสขภาพ รายไดนอย

กวา 5000 บาทมากทสดรอยละ 44.8 รองลงมา

5001-10,000 บาทรอยละ 34.5

300



การตดตามประสทธภาพของโปรแกรมการจดการ

ดแลตนเองในผทเปนเบาหวานในระยะ 26 เดอน

การวเคราะหขอมลใชสถตความแปรปรวนแบบ

วดซำทางเดยว ผวจยไดทดสอบขอตกลงเบองตนกอน

วเคราะหขอมล พบวาตวแปรความร กจกรรมการดแล

ตนเอง และคณภาพชวต มการแจกแจงแบบปกต สวน

คานำตาลสะสมมการแจกแจงไมเปนปกตจงไดตดคา

outlier ออกหนงคา หลงจากนนพบวาขอมลมการแจกแจง

แบบปกต การทดสอบความแปรปรวนของตวแปรตาม

มคาเทากน (homogeneity of variance) และเปนอสระ

ตอกน โดยทดสอบดวยสถต Mauchly’s test of sphericity

คะแนนเฉลยความร กจกรรมการดแลตนเอง

คณภาพชวต และคานำตาลสะสม มความแตกตางกน

อยางมนยสำคญทางสถตอยางนอย 1 ค เมอเวลาแตก

ตางกน คอ ระยะกอนไดรบโปรแกรมการจดการดแล

ตนเอง หลงไดรบโปรแกรม 3 เดอน 6 เดอน และ 26

เดอน ดงตารางท 1

ตารางท 1 ความแปรปรวนแบบวดซำทางเดยวของตวแปรความร กจกรรมการดแลตนเอง คณภาพชวต

และคานำตาลสะสม (N =29)

แหลงของความแปรปรวน

Baseline M (SD)

3 เดอน M (SD)



SS df MS F P

ความร 22.24 (5.78) 27.89 (3.93) 27.96 (3.94) 27.55 (3.92) 676.00 3 225.33 28.65 ‹.001

กจกรรม การดแตนเอง

86.41 (17.55) 101.33 (18.18) 101.41 (16.05) 90.83 (18.89) 4135.66 3 1378.55 10.00 ‹.001

คณภาพชวต 71.29 (10.97) 77.88 (10.84) 77.47 (7.71) 75.11 (9.76) 713.15 3 237.71 5.23 .002

คานำตาลสะสม 8.77 (2.07) 7.86 (1.23) 8.22 (1.52) 9.67 (2.0) 52.27 3 17.42 8.94 ‹.001

เมอวเคราะหความแตกตางรายค (pairwise

comparison) ดวยสถต LSD test (Least Significant

Difference test) คาเฉลยคะแนนความรเมอครบ 26

เดอนนอยกวา 3 เดอน และ 6 เดอนเลกนอยและ

แตกตางอยางไมมนยสำคญทางสถต และมากกวากอน

เขารวมโปรแกรมการจดการดแลตนเองอยางมนย

สำคญทางสถต (p < .05) คาเฉลยคะแนนกจกรรม

การดแลตนเองเมอครบ 26 เดอนนอยกวา 3 เดอน

และ 6 เดอนอยางมนยสำคญทางสถต แตมากกวา

กอนเขารวมโปรแกรมแตไมมนยสำคญทางสถต

คาคะแนนเฉลยคณภาพชวตเมอครบ 26 เดอน นอยกวา

3 เดอน และ 6 เดอน อยางไมมนยสำคญทางสถต และ

มากกวากอนเขารวมโปรแกรมอยางไมมนยสำคญทางสถต

คานำตาลสะสมเมอครบ 26 เดอนมากกวา 3 เดอน

และ 6 เดอนอยางมนยสำคญทางสถต (p < .05) และ

มากกวากอนเขารวมโปรแกรมอยางไมมนยสำคญ

ทางสถต ดงภาพท 1

Vol. 16 No. 2 301


ภาพท 1 กราฟเสนแสดงคาเฉลยความร กจกรรมการดแลตนเอง คณภาพชวต และคานำตาลสะสม กอนเขา

โปรแกรมฯ หลงเขาโปรแกรม 3 เดอน 6 เดอน และ 26 เดอน

ขอมลจากการสนทนากลมนำมาวเคราะหเนอหา

ตามวตถประสงค ผลการศกษาเปนดงน

สงสนบสนนใหมการจดการดแลตนเองตอเนอง

ไดแก

1. การไดรบความรเกยวกบการดแลตนเอง

กลมตวอยางใหขอมลวาการไดรบขอมลความรเรอง

โรคเบาหวานและการดแลตนเองทำใหสามารถดแล

ตนเองได โดยเฉพาะการไดมาเขารวมโปรแกรมการ

จดการดแลตนเองฯทำใหมความร ความเขาใจเกยวกบ

การดแลตนเองเรองโรคเบาหวานเปนอยางมาก และ

นำสงทไดเรยนรไปปฏบต เชน เรองการรบประทาน

อาหารจากทรบประทานมากกจะลดลงไปครงหนง ม

การออกกำลงกายมากขน เปนตน ผทเปนเบาหวานได

สะทอนความรสกดงน

“การไดมาเขารวมโครงการ ชวยเรองการ

ดแลตนเองไดมาก”

“เราจะตองนกอยในใจของเราตลอด เราจะ

ปฏเสธ เวลาเพอนชวนใหกนโนน กนน หรอ

บางครงปฏเสธไมไดกกนเลกนอย ”

“พอเรามาอบรมแลวเราจะร เลยอาการ

นำตาลสง อาการนำตาลตำ แลวแกไขได”

2. การควบคมตนเอง กลมตวอยางสะทอนวา

กลมของตนเองไดผานการเรยนรโดยเขารวมโปรแกรม

กอนทดลอง หลงทดลอง 3 เดอน 6 เดอน 26 เดอน

กอนทดลอง หลงทดลอง 3 เดอน 6 เดอน 26 เดอน

กอนทดลอง หลงทดลอง 3 เดอน 6 เดอน 26 เดอน กอนทดลอง หลงทดลอง 3 เดอน 6 เดอน 26 เดอน

302



การจดการดแลตนเองสำหรบผทเปนเบาหวาน ทำให

ไดเรยนรเกยวกบโรคเบาหวานและการดแลตนเอง

อยางมาก แตการปฏบตการดแลตนเองใหไดอยาง

ตอเนองขนอยกบตนเองวาจะปฏบตหรอไมปฏบต ดงนน

การดแลตนเองใหไดอยางตอเนองจงขนอยกบความ

สามารถในการควบคมตนเอง นอกจากน การรบร

ประโยชนทไดจากการปฏบตการดแลตนเองวาเปนผลด

กบตนเอง จงทำใหมการปฏบตการดแลตนเองอยาง

ตอเนอง กลมตวอยางรายหนงไดสะทอนวา

“ขนอยกบตวเอง เปนผลดกบตวเอง กเลย

ปฏบต”

“เราเรยนรไปทกอยางแลว เราตองชวยเหลอ

ตวเราเองดวย”

“ถาเราไมรกตวเราแลวใครจะมารกตวเรา

ตองปฏบตดวยตวเอง”

“ตองฝกสตใหรทนเวลา กอนเผลอ” [เผลอ

ปฏบตสงทไมควรทำในการดแลตนเอง]

3. ครอบครว สมาชกคนสำคญของครอบครว

ไดแก สาม ภรรยา หรอ บตร เปนตน ไดใหการ

สนบสนนผทเปนเบาหวานในการดแลตนเอง โดยเฉพาะ

การสนบสนนในเรองเวลา โดยสมาชกครอบครวใหเวลา

ผทเปนเบาหวานในการดแลตนเองในแตละวน ครอบครว

มความเขาใจวาผทเปนเบาหวานตองการเวลาในการทำ

กจกรรมการดแลตนเอง เชน การออกกำลงกาย การไป

เขารวมกจกรรมกลมผทเปนเบาหวาน เปนตน นอกจากน

ถาสมาชกครอบครวคอยกระตนเตอนผทเปนเบาหวาน

ในการดแลตนเองใหกำลงใจอยางตอเนอง จะเปนสงท

ชวยใหผทเปนเบาหวานสามารถดแลตนเองไดอยาง

ตอเนอง กลมตวอยางรายหนงไดสะทอนความรสก

ดงน

“ครอบครวถาร เขาใจ รวาคนเปนเบาหวานตองมการดแลตนเอง ครอบครวตองเปดใจ ถาครอบครวไมสนบสนนกจะทำไดไมยาวนาน เพราะเปนเบาหวานเราตองมกจกรรมออกกำลงกาย ตองมเวลาดแลเทา ตองไปรวมกจกรรมทอน ถาครอบครวใหไปกชวยสนบสนน”

สงทเปนอปสรรคตอการจดการดแลตนเองอยางตอเนอง

1. ความรบผดชอบเรองการงาน และครอบครว กลมตวอยางสวนหนงมภาระรบผดชอบเรองการงาน และครอบครว จงทำใหไมสามารถจดสรรเวลาเพอการดแลตนเองได เชน ไมสามารถออกกำลงกายไดอยางตอเนอง ตองรบประทานอาหารนอกบาน เปนตน ดงเชน ผทเปนเบาหวานรายหนงไดสะทอนวา

“ชวตประจำวนยงตองดนรน เวลาทจะจดการดแลตนเองนอยลง”

2. มสถานการณชวตอนแทรก กลมตวอยางบางรายมการเจบปวยอนทไมเกยวของกบโรคเบาหวานเพมเตม เชน มปญหาปวดเอว ทำใหเดนไมปกต หรอประสบอบตเหตตกหลงคาจนกระดกขาหก ทำใหไมสามารถไปออกกำลงกายทเคยทำเปนประจำได ผทเปนเบาหวานตองจดการกบการเจบปวยอนกอนทำใหความเอาใจใสตอการดแลตนเองเรองโรคเบาหวานทเคยปฏบตไดถดถอยลงไป

3. ปญหาการควบคมตนเอง กลมตวอยางใหขอมลวาปญหาทสำคญคอ ความมวนยและความเขมงวดในการควบคมตนเอง เนองจากกลมตวอยางไดเขารวมโปรแกรมการจดการดแลตนเอง มาแลว จงมความร ความเขาใจในการดแลตนเอง แตบางครงไมไดปฏบตเนองจากไมสามารถควบคมตนเองได และนสยประจำตวทสะสมมานาน กลมตวอยางรายหนงไดสะทอนวา

Vol. 16 No. 2 303


“ตวเราเองปลอยปะ ละเลย”

“เพอนฝงมาชวน เรากลมแลว เปนเพราะตว

เรานแหละ”

“ตองรบประทานอาหารนอกบานตลอด รทน

ทหลง [รวาปฏบตไมถกตอง] ตกอาหารมา

กนเรยบรอยแลวจงร”

“ความเคยชน ของเราเอง”

“ปญหาควบคมไมไดเพราะปญหาอยทปาก

จะคมไดคมไมไดอยทปาก”

สงทกลมตวอยางตองการจากบรการของโรงพยาบาล

เพอชวยใหมการดแลตนเองตอเนอง

การจดกจกรรมกระตนเตอน กลมตวอยางให

ขอมลวาหลงจากเขารวมโปรแกรมการจดการดแล

ตนเองในผทเปนเบาหวานแลว นาจะมการนดหมายกลม

ใหมาพบปะพดคยกน แลกเปลยนประสบการณการ

ดแลตนเอง หรอมกจกรรมสนทนาการอนๆ รวมกน

โดยระยะเวลาทเหมาะสม คอ ทก 3 เดอน เพอเปนการ

กระตนเตอนใหคงการดแลตนเอง และไดมาเรยนร

จากกลมเพอนเกยวกบการดแลตนเอง กลมตวอยาง

ไดเสนอวาควรมาพบกนทก 3 เดอน การมาพบกนด

กวาใหเจาหนาทโทรศพทพดคยเพราะไดมาเหนหนากน

และไดมาพบกลมเพอนดวย กลมตวอยางไดสะทอนวา

“กจกรรมตอเนอง ทมาพบพดคยกน มาทาน

ขาวกน มาคยความรทวไปจะไดแลกเปลยน

ประสบการณ”

“มาพดคยกรอกหกนบอยๆ กจะไมคอยกลา

คอยกระตน”

“มาเจอกนดกวา ดกวาโทรศพท”

“มาพบกนททก 3 เดอน ถา 6 เดอนจะยาว

เกนไป 3 เดอนเรากไปเตรยมตวดแลตวเองได

แตละครงนานประมาณ 2 ชวโมง”

อภปรายผล

กลมตวอยางทสามารถตดตามไดมจำนวน 29 คน

จากกลมทดลองทเขารวมโปรแกรมการจดการดแล

ตนเองสำหรบผทเปนเบาหวาน จำนวน 40 คน

(Keeratiyutawong et al., 2006) คดเปนรอยละ

72.5 ทงนเปนเพราะการตดตามกลมตวอยางหลงเสรจ

สนโปรแกรมการจดการดแลตนเองเมอครบ 6 เดอน

มระยะหางถง 1 ป 8 เดอน ซงกลมตวอยางมการ

เปลยนแปลงทอยอาศย เบอรโทรศพท ทำใหไมสามารถ

ตดตอได รวมทงการเปลยนแปลงการงานอาชพทำให

ไมสามารถจดสรรเวลามาเขารวมการวจยในครงน ซง

สอดคลองกบการศกษาของเคยรสและคณะ (Keers

et al., 2006) ทตดตามผปวยในระยะ 1 ปหลงเขารวม

โปรแกรมฟนฟการดแลตนเองเรองโรคเบาหวานม

กลมตวอยางคงเหลอรอยละ 78

คาเฉลยความร และคณภาพชวตเมอครบ 26

เดอนนบจากหลงเขารวมโปรแกรมฯ พบวาลดลงเมอ

เทยบกบ 3 เดอน และ 6 เดอนอยางไมมนยสำคญทาง

สถต แสดงใหเหนวาผลของโปรแกรมการจดการดแล

ตนเองสามารถรกษาระดบความรเกยวกบโรคเบาหวาน

และระดบคณภาพชวตทดในกลมตวอยางได ทงน เปน

เพราะโปรแกรมการจดการดแลตนเองไดชวยพฒนา

ความสามารถในการดแลตนเองของกลมตวอยางใน

ดานความร การฝกทกษะการปฏบตการดแลตนเอง

ทกษะการแกปญหา การปรบกระบวนการคด และ

ทกษะการสอสาร ทำใหกลมตวอยางมความเขาใจใน

สาระการดแลตนเองแตละเรองอยางแทจรงจงทำให

ระดบความรยงคงอยในระดบสง (M = 27.55 จาก

304



คะแนนเตม 35 คะแนน) รวมทงสามารถปรบการดแล

ตนเองใหสอดคลองกบวถชวตได มความเขาใจใน

โรคเบาหวาน ทำใหกลมตวอยางมความพงพอใจในชวต

และรบรผลกระทบจากการเปนโรคเบาหวานนอยลง

จงประเมนคณภาพชวตในเดอนท 26 ไมแตกตาง

อยางมนยสำคญทางสถตเมอเทยบกบเดอนท 3 และ

เดอนท 6 ซงสอดคลองกบการทบทวนวรรณกรรมอยาง

เปนระบบของสทด คก และนวแมน (Steed, Cooke,

& Newman, 2002) ทพบวาโปรแกรมการจดการดแล

ตนเองมผลในการเพมความผาสกและคณภาพชวตทง

ในระยะสนและระยะยาว

คะแนนเฉลยกจกรรมการดแลตนเองเมอครบ

26 เดอน นอยกวา 3 เดอน และ 6 เดอน อยางมนย

สำคญทางสถต และมากกวากอนเขารวมโปรแกรม

อยางไมมนยสำคญทางสถต ทงนเปนเพราะหลงเขารวม

โปรแกรมการจดการดแลตนเอง 3 เดอน และ 6 เดอน

กลมตวอยางเพงไดรบการเรยนรเกยวกบการดแล

ตนเอง ไดแลกเปลยนเรยนรกบกลมเพอนทมประสบการณ

คลายคลงกน จงทำใหกลมตวอยางมความตงใจ มกำลงใจ

ทจะปรบเปลยนพฤตกรรมการดแลของตนเอง

ประกอบกบโปรแกรมการจดการดแลตนเอง มการ

ฝกทกษะทงกระบวนการทางสตปญญาและทกษะใน

การปฏบตจงทำใหกลมตวอยางมคะแนนเฉลยกจกรรม

การดแลตนเองเพมขนกวากอนเขารวมโปรแกรมเมอ

ครบ 3 เดอน และลดลงเลกนอยเมอครบ 6 เดอน และ

เมอเวลาผานไปจนถงเดอนท 26 การคงไวซงกจกรรม

การดแลตนเองใหตอเนองยาวนานมความยากลำบาก

มากขน โดยกลมตวอยางไดสะทอนอปสรรคในการ

ดแลตนเอง คอ ปญหาเกดจากการควบคมตนเอง

กลมตวอยางตองการใหมกจกรรมทชวยในการกระตน

เตอน หรอพบปะกลม เพอกระตนการคงอยของกจกรรม

การดแลตนเองใหไดอยางตอเนอง ซงสอดคลองกบการ

ศกษาของ จราพร กนบญ (2547) ทพบวาอปสรรคใน

การควบคมอาหาร คอ ปญหาเรองอปนสยมากทสด

อปสรรคในการออกกำลงกาย คอ ปญหาความสามารถ

ในการกระทำสงถงรอยละ 80.2 วธแกไข คอ ตอง

บงคบใจตนเอง แตอยางไรกตาม คะแนนเฉลยกจกรรม

การดแลตนเองในเดอนท 26 ยงคงสงกวากอนเขารวม

โปรแกรมฯ ซงแสดงถงผลจากการเขารวมโปรแกรม

การจดการดแลตนเอง นอกจากน ระบบบรการทใหใน

คลนกผทเปนเบาหวานยงไมมกจกรรมทเนนการดแล

ตนเองอยางตอเนองสำหรบกลมตวอยางกลมนจง

ทำใหการดแลตนเองถดถอยเมอเวลาผานไป

คานำตาลสะสมเมอครบเดอนท 26 มากกวา

เดอนท 3 และเดอน 6 เดอนอยางมนยสำคญทางสถต

และมากกวากอนเขารวมโปรแกรมฯ อยางไมมนย

สำคญทางสถต ทงน เปนเพราะเมอเวลาผานไปความ

เครงครดในการปฏบตกจกรรมการดแลตนเองถดถอย

ลงซงสอดคลองกบคาคะแนนเฉลยกจกรรมการดแล

ตนเองทลดลง ประกอบกบในกลมตวอยางบางรายม

การเจบปวยอนๆ ทไมเกยวกบโรคเบาหวาน หรอ

ประสบอบตเหต ทำใหไมสามารถดแลตนเองไดอยาง

ตอเนองโดยเฉพาะในเรองการออกกำลงกาย และใน

ชวงหลง 6 เดอนถง 26 เดอน กลมตวอยางมารบ

บรการตรวจตามปกตในสถานบรการโดยไมมกจกรรม

กระตนเตอน จงเปนเหตใหกลมตวอยางละเลยการปฏบต

การดแลตนเอง ประกอบกบการดแลตนเองสำหรบ

ผทเปนเบาหวานตองปฏบตอยางตอเนอง อาจทำให

กลมตวอยางรสกเบอหนาย ขาดแรงจงใจ และละเลย

การปฏบตการดแลตนเองไดงาย จงทำใหคานำตาล

สะสมเพมสงขน ซงสอดคลองกบการวเคราะหเมตา

(meta-analysis) ของไมเนทและคณะ (Minet et al.,

2010) ทพบวาโปรแกรมการจดการดแลตนเอง ชวย

ใหคานำตาลสะสมลดลงในการตดตามผลระยะสน

และการศกษาของเคยรสและคณะ ( Keers et al.,

2006) ทพบวากลมตวอยางทมคานำตาลสะสมมากกวา

Vol. 16 No. 2 305


8 เปอรเซนต หลงไดรบโปรแกรมฟนฟการดแลตนเอง

เรองโรคเบาหวาน คานำตาลสะสมยงคงไมดขนอยาง

มนยสำคญทางสถต ในเดอนท 8 หลงไดรบ โปรแกรมฯ

กลมตวอยางใหความคดเหนวาสงสนบสนนให

มการจดการดแลตนเองตอเนอง คอ การไดรบความร

เกยวกบการดแลตนเอง การควบคมตนเอง และครอบครว

ทงนเนองจากโปรแกรมการจดการดแลตนเองเปน

โปรแกรมทพฒนาความสามารถในการดแลตนเอง

ของผทเปนเบาหวานทงดานสตปญญาและทกษะการ

ปฏบตและกระบวนการคด กลมตวอยางจงรสกวาได

เรยนรและเปนประโยชนตอตนเองมาก และเปนโอกาส

ทดของตนเองทไดมโอกาสไดเขารวมในโปรแกรมน

และเมอกลมตวอยางไดเรยนรเกยวกบการจดการดแล

ตนเองเรองโรคเบาหวานอยางเตมทแลว สงสำคญท

ตองทำตอไป คอ การควบคมการปฏบตของตนเอง ซง

บางครงตองมการปรบเปลยนนสยการปฏบตแบบเดม

ทไมสงเสรมการดแลตนเอง รวมทงตองสรางแรงจงใจ

เพอใหตนเองปฏบตการดแลตนเองไดอยางตอเนอง

กลมตวอยางจงสะทอนวาการควบคมตนเองในการ

ปฏบตการจดการดแลตนเองเปนสงสำคญทชวยใหการ

ดแลตนเองมความตอเนอง นอกจากน กลมตวอยาง

ยงไดสะทอนวาครอบครวมสวนสำคญทสนบสนนให

เกดการปฏบตการจดการดแลตนเองไดอยางตอเนอง

เนองจากการทกลมตวอยางตองมาเขารวมโปรแกรม

การจดการดแลตนเองจำนวน 5 ครง ถาครอบครวไม

สนบสนนในเรองเวลา ไมอนญาตใหมา หรอไมอำนวย

ความสะดวกในการพามาสงทโรงพยาบาลเพอเขารวม

โปรแกรมฯ กลมตวอยางกไมมโอกาสไดเรยนรและพฒนา

ทกษะในการดแลตนเอง และครอบครวยงมสวนชวย

กระตนเตอนในเรองการดแลตนเอง เปนเพอนในการ

ออกกำลงกาย และจดหาอาหารทเหมาะสมให นอกจากน

การพฒนาทกษะการแกปญหา การสอสาร ชวยใหกลม

ตวอยางมความมนใจในตนเองมากขน กลาพดในท

ชมชน มความภาคภมใจในตนเอง จงทำใหกลมตวอยาง

บางคนเปนอาสาสมครในชมชนชวยดแลสขภาพของ

คนในชมชน โดยเฉพาะโรคเบาหวานในภายหลงจาก

เขารวมโปรแกรมฯ

กลมตวอยางแสดงความคดเหนวาสงท เปน

อปสรรคตอการดแลตนเองอยางตอเนอง คอ ความรบ

ผดชอบในเรองการงานและครอบครว มสถานการณ

ชวตอนแทรก และปญหาการควบคมตนเอง เนองจาก

การดำเนนชวตของแตละคนแตกตางกน ความจำเปน

ในเรองเศรษฐกจ ปญหาครอบครว การเปลยนแปลง

ในชวตตางๆ เชน การเจบปวยอนทไมเกยวกบโรคเบา

หวาน การไดรบอบตเหต เปนตน ทำใหกลมตวอยาง

ไมสามารถปฏบตการดแลตนเองไดอยางตอเนอง

และกลมตวอยางไดสะทอนวาปญหาททำใหไมสามารถ

ดแลตนเองไดตอเนองหลงจากเขารวมโปรแกรมการ

จดการดแลตนเองแลว คอ ปญหาการควบคมตนเอง

การไมเขมงวดกบตนเอง และการคลอยตามไปตาม

การชกชวนของเพอน จงทำใหกลมตวอยางละเลยการ

ปฏบต ซงสอดคลองกบการศกษาของ สมจต หนเจรญกล,

ภาวนา กรตยตวงศ, และสรเกยรต อาชานานภาพ

(Hanucharurnkul, Keratiyutawong, & Archananuparp,

1997) ทพบวาปจจยภายในตนเองเกยวกบแบบแผน

การดำเนนชวต ภาวะสขภาพ และนสยประจำตว มผล

ตอการปฏบตการดแลตนเอง

สงทกลมตวอยางตองการบรการจากเจาหนาท

สขภาพเพอชวยใหปฏบตการดแลตนเองอยางตอ

เนองคอ กจกรรมกระตนเตอน ทงน เปนเพราะกลม

ตวอยางเหนวาการไดเขารวมโปรแกรมการจดการดแล

ตนเองทำใหไดเรยนรและมความเขาใจเกยวกบการ

ดแลตนเองเรองโรคเบาหวานอยางมาก ดงนน กจกรรม

ทกลมตวอยางตองการหลงจาก 6 เดอนไปแลว คอ

กจกรรมทจะชวยกระตนเตอนการปฏบต โดยทำเปนกลม

และระยะหางกนทก 3 เดอน เนองจากกลมตวอยาง

306



เหนประโยชนจากการเรยนรประสบการณรวมกนกบ

กลมเพอนทเปนเบาหวานดวยกนในการเขารวมโปรแกรม

การจดการดแลตนเองมาแลว และกลมตวอยางเหนวา

ควรพบกนทก 3 เดอน เพราะกลมตวอยางไดเรยนร

วาการประเมนคานำตาลสะสมสามารถสะทอนการ

ปฏบตการดแลตนเองไดในชวง 3 เดอนทผานมา จง

ใชเวลา 3 เดอนเปนแรงจงใจในการปรบปรงการปฏบต

และการมาพบกนทก 3 เดอนเหมอนเปนการมากระตน

ใหควบคมการปฏบตของตนเอง ซงจะชวยใหเกดการ

ดแลตนเองอยางตอเนองได

ขอเสนอแนะและแนวทางการนำผลการวจยไปใช

1. ควรจดใหมกจกรรมการกระตนเตอนทก 3 เดอน

ในกลมผทเปนเบาหวานทไดรบโปรแกรมการจดการ

ดแลตนเองมาแลว

2. ควรจดกจกรรมการกระตนเตอนใหมความ

หลากหลาย ไมเนนการใหความร แตเนนในเรองการ

แลกเปลยนประสบการณการดแลตนเอง ใหแรงเสรม

และสรางแรงจงใจในการดแลตนเองอยางตอเนองแก

ผทเปนเบาหวาน

3. ควรมการศกษาวจยถงรปแบบกจกรรมการ

กระตนเตอนทมประสทธภาพตอการดแลตนเองอยาง

ตอเนองวาจะมลกษณะใดบาง

4. ควรจดกจกรรมทสงเสรมครอบครวผทเปน

เบาหวานใหเขาใจเกยวกบการดแลเพอควบคมโรคเบาหวาน

และกจกรรมทสงเสรมใหผทเปนเบาหวานมคณภาพ

ชวตทด เพอครอบครวจะไดมสวนชวยสงเสรมการดแล

ตนเองในผทเปนเบาหวาน

กตตกรรมประกาศ

ขอขอบคณผรวมวจยเรอง "ประสทธภาพของ

โปรแกรมการจดการดแลตนเองในผทเปนเบาหวาน

ชนดท 2 ตอระดบความร กจกรรมการดแลตนเอง

คณภาพชวต และคานำตาลสะสม" ทกทานและขอขอบคณ

คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยบรพา ทสนบสนนทน

ในการวจยครงน และขอขอบคณกลมตวอยางผทเปน

เบาหวานทกทาน ทใหขอมลทเปนประโยชน และไดรวม

เรยนรประสบการณการจดการดแลตนเองรวมกนเปน

เวลาหลายป

เอกสารอางอง

จราพร กนบญ. (2547). อปสรรคในการควบคมระดบนำตาลในเลอดของผทเปนเบาหวาน. วทยานพนธปรญญาพยาบาลศาสตรมหาบณฑต, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยเชยงใหม.

วลลา ตนตโยทย. (2525). การศกษาตดตามความรเรองโรคและภาวะการควบคมโรคของผปวยเบาหวาน ผปวยทควบคมโรคไมไดดหลงจากไดรบการสอนและตดตามชวยเหลออยางมระบบ. วทยานพนธปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑต, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยมหดล.

Aekplakorn, W., Abbott-Klafter, J., Premgamone, A., Dhanamun, B., Chaikittiporn, C., Chongsuvivatwong, V., et.al. (2007). Prevalence and management of diabetes and associated risk factors by regions of Thailand: Third National Health Examination Survey 2004. Diabetes Care, 30(8), 2007-2012.

American Diabetes Association [ADA]. (2010). Standards of medical care of diabetes-2010. Diabetes Care, 33(Suppl. 1), S11-S61.

Cooper, G., Mulluis, R., & Stewart, T. (1991). Methodology of glucose fructosamine, glycated hemoglobin and lipid measurements. In J. K. Davidson (Ed.), Clinical diabetes mellitus (2nd ed.). New York: Thieme Medical Publishers.

Vol. 16 No. 2 307


Hanucharurnkul, S., Keeratiyutawong, P., & Archananuparp, S. (1997). Self-care promotion program for diabetes. Thai Journal of Nursing Research, 1(1), 115-137.

Jacobson, A. M., & The Diabetes Control and Complications Trial Research Group [DCCT]. (2001). The diabetes quality of life measure. In C. Bradley (Ed.), Handbook of psychology and diabetes (3rd ed., pp. 65 – 87). Australia: Harwood Academic Publishers.

Keeratiyutawong, P., Hanucharurnkul, S., Melkus, G. D., Panpakdee, O., & Vorapongsathorn, T. (2006). Effectiveness of a self-management program for Thais with Type 2 diabetes. Thai Journal of Nursing Research, 10(2), 85-97.

Keers, J. C., Bouma, J., Links, T. P., Maaten, J. C., Gan, R. O. B., Wolffenbuttel, B. H. R., et al. (2006). One-year follow-up effects of diabetes rehabilitation for patients with prolonged self-management difficulties. Patient Education and Counseling, 60, 16-23.

King, H., Aubert, R. E., & Herman, W. H. (1998). Global burden of diabetes, 1995-2025: Prevalence, numerical estimates, and projections. Diabetes Care, 21(9), 1414-1431.

Minet, L., Moller, S., Vach, W., Wagner, L., & Henriksen, J. E. (2010). Mediating the effect of self-care management intervention in type 2 diabetes: A meta-analysis of 47 randomised controlled trials. Patient Education and Counseling, 80, 29-41.

Norris, S. L., Engelgau, M. M., & Narayan, K. V. (2001). Effectiveness of self-management training in type 2 diabetes: A systematic review of randomized controlled trials. Diabetes Care, 24(3), 561-584.

Orem, D. E. (1995). Nursing: Concepts of practice (5th

ed.). St. Louis: Mosby Year Book. Padgett, D., Mumford, E., Hynes, M., & Carter, R.

(1988). Meta-analysis of the effects of educational and psychosocial interventions on management of diabetes mellitus. Journal of Clinical Epidemiology, 41(10), 1007-1030.

Siripitayakunkit, A., Hanucharurnkul, S., & Melkus, G. D. (2005). Diabetes education intervention in Thailand: An integrative review. Thai Journal of Nursing Research, 9(1), 13-27.

Steed, L., Cooke, D., & Newman, S. (2003). A systematic review of psychosocial outcome following education, self-management and psychological interventions in diabetes mellitus. Patient Education and Counseling, 51, 5-15.

Stratton , I. M., Adler, A. I., Neil, H. A. W., Matthews, D. R., Manley, S. E., Cull, C. A., et al. (2000). Association of glycaemia with macrovascular and microvascular complications of type 2 diabetes (UKPDS 35): Prospective observational study. British Medical Journal, 321, 405-412.

Toobert, D. J., & Glasgow, R. E. (2001). Assessing diabetes self-management: The summary of diabetes self-care activities questionnaire. In C. Bradley (Ed.), Handbook of psychology and diabetes (3rd ed., pp. 351–375). Australia: Harwood Academic Publishers.

308



A Long Term Follow-Up of the Effectiveness of a Self-Management Program in Persons with Type 2 Diabetes

Pawana Keeratiyutawong* Ph.D. (Nursing) Somchit Hanucharurnkul** Ph.D. (Nursing)

Abstract: The purpose of this study was to follow-up of the effectiveness of a self-management program at 26 months after completing a self-management program. In addition, supporting factors, barriers, and need of services from health care providers to maintain their continuity of self-care management were explored. Twenty-nine persons with type 2 diabetes who had received the self-management program since 2004 were recruited in the study. Knowledge about diabetes, self-care activities, quality of life, and glycosylated haemoglobin (GHB) were assessed at 26 months after receiving the program in 2006. A focus group interview consisting of eight to ten participants per group were conducted and data were recorded by a tape-recorder. Each of the three groups was interviewed twice. The data from the self-management program at baseline, 3 months, and 6 months were included for analysis. One-way repeated measures analysis of variance were used to analyze quantitative data. Qualitative data from the focus group interview were analyzed using content analysis. The results revealed that the mean scores of knowledge about diabetes, self-care activities, and quality of life at 26 months were lower than those at 3 months and 6 months (p > .05, p < .05, p >.05, respectively), but higher than those at baseline (p < .05, p > .05, p > .05, respectively). The mean GHB at 26 months was significantly higher than that at 3 and 6 months (p < .05) and higher than that at baseline, but not statistically significant. Supporting factors to maintain their continuity of self-care management consisted of self-care knowledge, self-control, and support from family members. Barriers for maintaining self-care practices included work and family responsibilities, life events, and self-control difficulty. An encouraging program every 3 months for maintaining continuity of self-care management from health care providers are needed. Findings in this study suggest that an encouraging program should be implemented after a 6-month period in persons with type 2 diabetes who receive an intensive diabetes self-management program for maintaining continuity of self-care management in a long run.

Keywords: Follow-up, Self-management, Type 2 diabetes, Knowledge about diabetes, Quality of life

*Corresponding author, Assistant Professor, Faculty of Nursing, Burapha University, Chonburi Province, E-mail: [email protected] **Professor Emeritus, Department of Nursing, Faculty of Medicine Ramathibodi Hospital, Mahidol University

Documents

การติดตามประสิทธิภาพในระยะ ......294 การต ดตามประส ทธ ภาพในระยะยาวของโปรแกรมการจ