การเลี้ยงปลากะพงขาว Lates calcarifer ( Bloch )ในกระชังขนาดใหญ

ศูนยวิจัยและพัฒนาประมงชายฝงภูเก็ต สํานักวิจัยและพัฒนาประมงชายฝง กรมประมง กระทรวงเกษตรและสหกรณ

บทนํา

จากท่ีไดดําเนินงานในโครงการความรวมมือทางวิชาการระหวางไทย-นอรเวย ในการเล้ียงปลาชอนทะเลในกระชังขนาดใหญ ซ่ึงมีเสนรอบวง 50 เมตรหรือเสนผานศูนยกลาง 16 เมตร ลึก 6 เมตร ระหวางป 2549-2552 ใหผลผลิตประมาณ 165 ตัน จําหนายสูตลาดภายในประเทศและตางประเทศ แสดงวาปลาชอนทะเลเปนสัตวน้ําท่ีเหมาะสมตอการเล้ียงในกระชังขนาดใหญ มีศักยภาพสามารถสงเสริมพัฒนาเขาสูระบบการเล้ียงเชิงพาณิชย(Commercial scale)ได หรือกลาวไดวาประสบผลสําเร็จในการเล้ียงปลาชอนทะเลในกระชังขนาดใหญ ตอมาคณะทํางานในโครงการฯไดมีแนวคิดท่ีจะทดสอบเล้ียงสัตวน้ําชนิดอ่ืนในกระชังขนาดใหญ จึงมุงไปท่ีสัตวน้ําท่ีมีลักษณะพฤติกรรมตางๆท่ีใกลเคียงกับปลาชอนทะเล จึงไดคัดเลือกปลากะพงขาวท่ีจะเล้ียงในกระชังขนาดใหญ เนื่องจากปลากะพงขาวเปนปลาท่ีสามารถอาศัยอยูไดท้ังในน้ําจืด น้ํากรอยและน้ําเค็ม เล้ียงงาย โตเร็ว เนื้อมีรสชาติด ีราคาดีพอสมควรเปนท่ีตองการของตลาด ในปจจุบันประเทศไทยสามารถเพาะพันธุและเล้ียงปลากะพงขาวไดเปนจํานวนมากและยังเปนปลาเศรษฐกิจท่ีกรมประมงสงเสริมใหเล้ียงกันแพรหลาย

ชีววิทยาปลากะพงขาว

ปลากะพงขาว จัดอยูในวงศ Latidae ช่ือวิทยาศาสตร Lates calcarifer (Bloch) ช่ือสามัญ Giant Perch หรือ Sea bass มีรูปรางลําตัวหนาและดานขางแบน หัวโต จะงอยปากคอนขางยาวและแหลม นัยนตาโต ปากกวางยืดหดได มุมปากอยูเลยไปทางหลังนัยนตา ฟนเปนฟนเขี้ยวอยูบนขากรรไกรบนและลาง ขอบกระดูกแกมเปนหนามแหลม ขอบกระดูกกระพุงเหงือกแข็งและคม คอดหางมีขนาดใหญและแข็งแรง เกล็ดใหญมีขอบหยักเปนหนามเม่ือลูบจะสากมือ (Ctenoid) ครีบหลังอันแรกมีกานครีบเปนหนามแข็ง ปลายแหลม อันท่ีสองเปนครีบออนมีขนาดใกลเคียงกัน ครีบใหญปลายกลมมน พ้ืนลําตัวสีขาวเงินปนน้ําตาล แนวสันทองสีขาวเงิน มีขนาดความยาวประมาณ 20-40 ซ.ม. พบใหญสุดถึง 2 เมตร หนักไดถึง 60 ก.ก.โดยปลาท่ีพบในทะเลจะมีขนาดใหญกวาปลาท่ีพบในน้ําจืด

การเตรียมพันธุปลาและการลําเลียงขนสง

ศูนยวิจัยและพัฒนาประมงชายฝงภูเก็ต ไดเพาะพันธุปลากะพงขาวหลังจากท่ีโรงเพาะฟกทําการอนุบาลลูกปลาไดระยะหนึ่ง เม่ือมีน้ําหนักเฉล่ีย 19 กรัม ยาวเฉล่ีย 11.5 เซนติเมตร จึงลําเลียงลูกปลาจํานวน 21,000 ตัว ปลอยในกระชังขนาดใหญทางเรือโดยใสลูกปลาในกระชังผาใบใหอากาศผานหัวทรายและใชระบบหมุนเวียนน้ําของเรือสงน้ําเขาสูกระชังผาใบและใชไดโวดูดน้ําออกจากกระชังผาใบท่ีใชลําเลียงปลาอยางตอเนื่อง

การปลอยลูกปลากะพงขาวลงกระชังขนาดเล็กและใหญ

เม่ือลําเลียงลูกปลามาถึงท่ีตั้งโครงการ ณ บานแหลมหิน ต.หลอยูง อ.ตะกั่วทุง จ.พังงา ในเบ้ืองตนดําเนินการปลอยปลาลงในกระชังขนาดเล็กหรือขนาด 3*3*2 เมตร ขนาดชองตา 6 มิลลิเมตร ซ่ึงกระชังดังกลาวติดตั้งอยูในกระชังขนาดใหญ และใชผาพรางแสงหรือตาขายพรางแสงคลุมกระชังไว ปลอยปลาลงในกระชังขนาดเล็ก กระชังละประมาณ 2,000 ตัว จํานวน 6 กระชัง หรืออัตราการปลอย 112 ตัวตอตารางเมตร จากนั้นผสมยาออกซ่ีเตตราชัยคลิน 5 กรัม น้ํามันปลาหมึก 10 ซีซี วิตามินซี 0.5 กรัมและแรธาตุรวม 0.5 กรัม ตออาหาร 1 กิโลกรัม คลุกเคาใหเขากัน นําไปใหลูกปลากิน ติดตอกันประมาณ 7 วัน

หลังจากท่ีเล้ียงในกระชังขนาดเล็กประมาณ 1.5 เดือนหรือปลามีน้ําหนักเฉล่ีย 114 กรัม ความยาวเฉล่ีย 19 เซนติเมตร จึงปลอยลูกปลากะพงขาวท้ังหมดสูกระชังขนาดใหญ ผสมกระเทียมบดละเอียด 10 กรัม น้ํามันปลาหมึก 10 ซีซี วิตามินซี 0.5 กรัม แรธาตุรวม 0.5 กรัม ตออาหาร 1 กิโลกรัม ใหกินติดตอกันประมาณ 7 วัน

การลําเลียงลูกปลาทางเรอื

ปลอยปลาลงในกระชัง ใชตาขายพรางแสงคลุมกระชัง

อาหารและการใหอาหาร

อาหารปลาคือส่ิงท่ีปลากินแลวเกิดประโยชนตอปลา ทําใหมีการเจริญเติบโต สืบพันธุไดอยางปกติ สรางและซอมแซมสวนท่ีสึกหรอ ใหพลังงาน ควบคุมกระบวนการตางๆในรางกาย เพ่ือใหปลาดํารงชีวิตอยางปกติ และอาหารท่ีใชเล้ียงปลาท่ีดีตองมีสารอาหารท่ีปลาตองการครบถวนและเพียงพอกับความตองการ ดังนั้นในการเล้ียงปลาจึงตองจัดหาอาหารรวมถึงวิธีการใหอาหารเพ่ือใหไดรับอาหารและสารอาหารอยางครบถวนเพียงพอ ซ่ึงเทคนิคการใหอาหารปลา หากมองผิวเผินการใหอาหารปลาเปนเรื่องงาย แตจริงๆตองเขาใจหลักการ วิธีการ การเปล่ียนแปลงของสภาพแวดลอมท่ีปลาอยู เขาใจนิสัยและพฤติกรรมของปลา ซ่ึงตองนําส่ิงเหลานี้มาประยุกตรวมกันเพ่ือทําอยางไรใหปลากินอาหารได ใชประโยชนจากอาหารไดดี อาหารสูญเสียนอยท่ีสุด

ปจจุบันไดมีการพัฒนาดานสูตรของอาหารเม็ดสําเร็จรูปท่ีจะใชเล้ียงปลาทะเลกาวหนาไปมาก จากคุณสมบัติของอาหารสําเร็จรูปและปลาสดพบวา เม่ือปลากินอาหารเขาไปแลวปลายอยอาหารสําเร็จรูปไดเร็วกวาปลาสด ท้ังนี้เนื่องจากปลาสดมีความเหนียวมากกวา แตอาหารเม็ดทําจากวัตถุดิบท่ีบดละเอียดแลวปลาจึงยอยไดงาย ซ่ึงการเล้ียงปลากะพงขาวในกระชังขนาดใหญใชอาหารเม็ดสําเร็จรูปประกอบดวยโปรตีน 40 % ไขมัน 14 % ชนิดจมน้ําชาๆ (slow sinking) ขนาดเม็ดอาหาร 5 -13 มิลลิเมตร ตามลําดับ ในชวงท่ีปลาขนาดเล็กจะใหโดยการหวานใหกินวันละ 2 ครั้ง เวลาประมาณ 08.00 น.และ 15.00 น. ใหกินจนอ่ิม แตท้ังนีต้องสังเกตพฤติกรรมการกินอาหารของปลาเปนสําคัญ ถาหากปลาเคล่ือนไหวชาๆ ไมโผลขึ้นมากินอาหารหรือคายอาหารท้ิงก็หยุดการใหอาหาร หลังจากท่ีเล้ียงไปได 4 เดือนหรือปลามีน้ําหนักเฉล่ีย 384 กรัม ปรับลดอาหารเหลือวันละ 1 ม้ือ ใหเวลาประมาณ 15.00 น. และในการใหอาหารทุกครั้งตองจดบันทึกปริมาณอาหารท่ีใหทุกครั้ง

การจัดการดูแลกระชังขนาดเล็กและขนาดใหญ

1. กระชังขนาดเล็กท่ีปลอยปลาในชวงแรกท่ีขนาดลูกปลายังเล็กอยู เม่ือมีส่ิงสกปรกเพรียงหรือตะไครน้ํามาเกาะติด ทําการเปล่ียนกระชังใหม

2. กระชังขนาดใหญในชวงแรกทําความสะอาดเนื้ออวนกระชังโดยใชเครื่องฉีดประมาณ 2 ครั้งตอเดือนหรือเม่ือมีเพรียง ตะไครน้ําเกาะติดมากก็เปล่ียนกระชังใหม เพ่ือเปนการปองกันและตัดเช้ือปรสิตท่ีเกาะติดกับเนื้ออวน

3. นํากระชังท่ีใชแลวขึ้นมาตากแดด ใชรถยนตเหยียบกระชังเพ่ือใหเพรียงแตกหรือหลุดออก จากนั้นนําเขาเครื่องซักอวน และทําการซอมแซมกระชังท่ีฉีกขาด

การเจริญเติบโตของปลากะพงขาวในกระชังขนาดใหญ

จํานวนวัน น้ําหนัก(กรัม) ความยาว(ซม.) อัตรารอด(%) FCR 0 18.7 11.4 - - 60 149.3 21.6 88 1.1 90 309.0 27.9 87 1.1 120 384.2 29.5 87 1.3 150 501.5 32.1 80 1.4 210 677.8 36.0 74 1.4 260 696.0 39.0 66 1.9

การเจริญเติบโตดานน้ําหนักของปลากะพงขาว

0

200

400

600

800

0 30

60

90

150

210

260

วัน

กรัม TW(g.)

การเจริญเติบโตดานความยาวของปลากะพงขาว

0

1020

3040

50

0 30

60

90

150

210

260

วัน

ซ.ม.

TL(cm.)

การตรวจวัดคุณภาพน้ําในกระชังเลี้ยงปลากะพงขาว

ดําเนินการตรวจวัดคุณภาพน้ําท่ีกระชังปลา เชน ปริมาณออกซิเจนท่ีละลายน้ํา อุณหภูมิเปนประจําทุกวัน และเก็บตัวอยางน้ําท่ีกระชังเล้ียงปลาเดือนละครั้งเพ่ือนํามาวิเคราะหท่ีหองปฏิบัติการ โดยคาตางๆท่ีวิเคราะหไดดังนี้

- ความโปรงใส(Transparency) 180-280 เซนติเมตร

- อุณหภูมิ(Temperature) 28-32 องศาเซลเซียส

- ความเค็ม(Salinity) 30-33 ppt

- พีเอช(pH) 8.02-8.45

- ความเปนดาง(Alkalinity) 98-120 มิลลิกรัมตอลิตร

- ปริมาณออกซิเจนละลาย(DO) 5.5-6.7 มิลลิกรัมตอลิตร

- ปริมาณฟอสฟอรัส(DIP) 0-0.0177 มิลลิกรัมตอลิตร

- แอมโมเนีย 0.0067-0.3255 มิลลิกรัมตอลิตร

- ไนไตรท(NO2-) 0- 0.0019 มิลลิกรัมตอลิตร

- ไนเตรท(NO3-) 0.0007-0.0284 มิลลิกรัมตอลิตร

โรคปรสิตและการปองกันรักษาโรค

ศูนยวิจัยและพัฒนาประมงชายฝงภูเก็ตดําเนินการตรวจโรคปรสิตปลากะพงขาวท่ีเล้ียงในกระชังเดือนละครั้งโดยตัดเอาสวนของซ่ีเหงือกและขูดเมือกของปลามาตรวจภายใตกลองจุลทรรศนในหองปฏิบัติการ หากมีการตรวจเจอโรคปรสิตก็ทําการรักษา ในชวงของการเล้ียงปลากะพงขาวในกระชังขนาดเล็กและใหญ ไดเกิดการเพ่ิมจํานวนของแพลงคตอนพืชชนิด Noctiluca sp อยางรวดเร็ว ทําใหลูกปลากะพงขาวตายไปสวนหนึ่ง นอกจากนี้พบพยาธิกลุม Monogenetic Trematoad ชนิด Gyrodactyrus sp

การปองกันรักษาโรค 2 วิธี

วิธีท่ีแรก กางกระชังผาใบท่ีใชในการรักษาโรคปลาหุมรอบกระชังท่ีเล้ียงปลาเพ่ือกันไมใหน้ําไหลผานเขาออกกระชัง ใหระบบลมในกระชัง จากนั้นบดกระเทียมใหละเอียดดวยเครื่องบดเนื้อผสมน้ําแลวสาดใหท่ัวกระชัง ใชครั้งละ 50 ppm (ประมาณ 60 กิโลกรัม) จํานวน 2 ครั้ง ระยะเวลาหางกันประมาณ 3 ช่ัวโมง หากสังเกตเห็นวาปลาแสดงอาการทุรนทุรายใหเปดกระชังผาใบออกนิดหนอยเพ่ือใหน้ําจากภายนอกไหลเขาไปแลวจึงปดกระชังผาใบ ครบ 6 ช่ัวโมง ดึงกระชังผาใบท่ีใชรักษาโรคปลาออกจากกระชัง ซ่ึงการรักษาดังกลาวควรทําในชวงท่ีกระแสน้ําไหลชาๆ ชวงน้ําตายหรือชวงเวลา 6-8 ค่ํา ซ่ึงการรักษาโดยวธีินี้มีคาใชจายสูง คอนขางยุงยาก(บดกระเทียมครั้งละประมาณ 60 กิโลกรัมตอปริมาตรน้ําในกระชัง 1,200 ลูกบาศกเมตร)

วิธีท่ีสอง กางกระชังผาผาใบท่ีใชในการรักษาโรคปลาหุมรอบกระชังท่ีเล้ียงปลา ใหระบบลมในกระชังและใชยาในกลุมยาฆาแมลง(ดิพเทอรเร็กซ) 0.2-0.8 ppm (ประมาณ 240-720 กรัม) ละลายน้ําแลวสาดใหท่ัวกระชัง จํานวน 3 ครั้ง ระยะเวลาหางกันประมาณ 2 ช่ัวโมง หากสังเกตเห็นวาปลาแสดงอาการทุรนทุรายใหเปดกระชังผาใบออกนิดหนอยเพ่ือใหน้ําจากภายนอกไหลเขาไปแลวจึงปดกระชังผาใบ ครบ 6 ช่ัวโมง ดึงกระชังผาใบท่ีใชรักษาโรคปลาออกจากกระชัง ชวงไหนท่ีฝนหนักติดตอกันหลายวันและสังเกตเห็นวาปลาแสดงอาการผิดปกติหรือปวยใหใชกระเทียม 10 กรัมบดใหละเอียดผสมกับวิตามินซี 0.5 กรัมและแรธาตุรวม 0.5 กรัมตออาหารปลา 1 กิโลกรัมอาจคลุกเคลาดวยน้ํามันปลาหรือน้ํามันปลาหมึกเพ่ือกระตุนใหปลาอยากกินอาหาร

กางกระชังผาใบเพ่ือรักษาโรคปลา ตรวจโรคปรสิตภายใตกลองจุลทรรศน

การจําหนายและปริมาณผลผลิต

ในชวงแรกของการจับปลาเพ่ือจําหนายใชเบ็ดตกและตอมาเม่ือปลาในกระชังเหลือนอยใชอวนลากปลา โดยจําหนายใหแกพอคาในจังหวัดภูเก็ตแบบปลามีชีวิต เพ่ือสงตอไปยังภัตตาคาร รานขายอาหารทะเล ในราคากิโลกรัมละ 120 บาท ไดผลผลิตจากการเล้ียงในครั้งนี ้ 9,398 กิโลกรัม อัตรารอด 66 เปอรเซ็นต อัตราการเปล่ียนอาหารเปนเนื้อ 1.9

ใชเบ็ดตกปลา ใชอวนลากปลา

ลําเลียงปลาสูฝงเพ่ือจําหนาย จําหนายแกพอคาแบบปลามีชีวิต

สรุปผลการเลี้ยงปลากะพงขาวในกระชังขนาดใหญ

ปลอยปลากะพงขาว 21,000 ตัวขนาดเฉล่ีย 18.7 กรัม

เล้ียง 260 วันไดขนาดน้ําหนักเฉล่ีย 700 กรัม

อัตรารอด 66 เปอรเซ็นต

ไดผลผลิตรวมประมาณ 9,398 กโิลกรัม

FCR 1.9

ตนทุนท้ังหมดตอกิโลกรัม 168.7 บาท

ตนทุนดําเนินการตอกิโลกรัม 138.0 บาท

ตนทุนคงท่ี 18.22 เปอรเซ็นต

ตนทุนดําเนินการ 81.78 เปอรเซ็นต

- ตนทุนคาอาหาร 43.2 เปอรเซ็นต

- ตนทุนคาพันธุปลา 12.0 เปอรเซ็นต

- คาแรงงาน 21.2 เปอรเซ็นต

- อ่ืนๆ 5.1 เปอรเซ็นต