เอกสารวชาการ

เรอง

แนวทางการวางระบบการพฒนาทดนบนพนทสงเพอการเกษตรอยางยงยนในเขตภาคเหนอของประเทศไทย

Guidelines for Land Development System on Highland for Sustainable Agriculture in Northern Thailand.

โดย

อทศ เตจะใจ

สานกงานพฒนาทดนเขต 7 กรมพฒนาทดน พฤศจกายน 2557

สารบญ

หนา สารบญตาราง ก สารบญภาพ ข สารบญภาพผนวก ค บทท 1 บทนา 1 บทท 2 สภาพปญหาพนทสงของประเทศไทย 3 2.1 ภาพรวมของปญหาบนพนทสงในปจจบน 3 2.2 ดนบนพนทสง 4 2.3 ดนและการใชประโยชนทดนบนพนทสง 5 2.4 การชะลางพงทลายของดนบนพนทสง 10 บทท 3 โอกาสและแนวทางการพฒนาทดนบนพนทสงเพอการเกษตรอยางยงยน 12 3.1 โอกาสในการพฒนา 12 3.2 แนวทางในการพฒนา 14 บทท 4 ผลสาเรจการพฒนาทดนบนพนทสงเพอการเกษตรอยางยงยนในเขตภาคเหนอ 22 4.1 ความเปนมาของโครงการหลวง 22 4.2 วตถประสงคของโครงการหลวง 22 4.3 กจกรรมหลกของโครงการหลวง 23 4.4 สภาพทวไปของพนทศนยพฒนาโครงการหลวง 24 4.5 การวเคราะหจดแขง จดออน โอกาสและขอจากด (SWOT Analysis) 28 ของงานวจยและพฒนาในพนทโครงการหลวง 4.6 การจดทาฐานขอมลดนของศนยพฒนาโครงการหลวง 29 4.7 ความเปนมาของกรมพฒนาทดนในพนทโครงการหลวง 30 4.8 ผลสาเรจของงานพฒนาดานการพฒนาทดนบนพนทสงในพนทโครงการหลวง 30 4.9 ผลสาเรจของงานวจยดานการพฒนาทดนบนพนทสงในพนทโครงการหลวง 37 4.10 ผลสาเรจของการบรณาการงานวจยและพฒนาในพนทโครงการหลวง 42 บทท 5 บทสรปและขอเสนอแนะ 46 เอกสารอางอง 48 ภาคผนวก 55

ก

สารบญตาราง

ตารางท หนา

2.1 เนอทรายจงหวดและเนอทพนทสงของภาคเหนอ 82.2 ชนความเหมาะสมของกลมชดดนท 62 ชดดนดอยปย ทมระดบความลาด

ชนตางๆ สาหรบการปลกพชเศรษฐกจ 10

4.1 จานวนกลมบานและจานวนประชากรในพนทโครงการหลวง 38 แหง 264.2 จานวนทตงศนย/สถานโครงการหลวงจาแนกตามระดบความสง 26

ข

สารบญภาพ

ภาพท หนา

3.1 ขนตอนการดาเนนงานจดระบบอนรกษดนและนาในเขตพฒนาทดนลมนา 163.2 ขนตอนการวเคราะหระบบนเวศนเกษตร 204.1 คนดนกนนา (Terrace) 324.2 ครบนาขอบเขา (Hillside ditch) 324.3 ขนบนไดนาขาว (Paddy terrace) 334.4 ขนบนไดปลกพชแบบตอเนอง (Bench terrace) 344.5 ขนบนไดไมผลแบบระดบ (ภ.ด.) (Orchard hillside terrace) 354.6 การปลกหญาแฝกเสรมระบบอนรกษดนและนา (bio-engineering) 364.7 ฝายกนนาและบอพกนา ขนาด 60 ลกบาศกเมตร 36

ค

สารบญภาพผนวก ภาพผนวกท หนา

1 พนทไดรบการพฒนาดวยระบบอนรกษดนและนาในพนทโครงการหลวง 562 พนทไดรบการพฒนาปจจยพนฐานดวยระบบสงนาชลประทานในพนท

โครงการหลวง 56

3 พนทไดรบการพฒนาปจจยพนฐานดวยการกอสรางเสนทางลาเลยงในไรนาในพนทโครงการหลวง

56

4 การใชประโยชนหญาแฝกในการอนรกษดนและนาในพนทโครงการหลวง 575 การใชประโยชนจากหญาแฝกเพอเปนวสดคลมดนในพนทโครงการหลวง 576 การใชประโยชนจากพชปยสดในการปรบปรงบารงดนในพนทโครงการหลวง 577 การใชปนโดโลไมทเพอปรบปรงความเปนกรดเปนดาง (pH) ของดนในพนท

โครงการหลวง 58

8 การปลกพชในโรงเรอนในพนทโครงการหลวง 589 ภาพหนาตดคนดนกนนา (Terrace) 5910 ภาพหนาตดคนดนเบนนา (Diversion) 5911 ภาพหนาตดครบนาขอบเขา (Hillside ditch) 6012 ภาพหนาตดขนบนไดไมผลแบบระดบ (ภ.ด.) (Orchard hillside terrace) 6013 ภาพหนาตดขนบนไดดน (Bench terrace) 6114 ภาพหนาตดขนบนไดดนแบบคอยเปนคอยไป (Progressive bench terrace) 61

บทท 1 บทนา

พนทสงนนเปนบรเวณพนททมผคนอาศยหรอทาการประกอบอาชพอย เปนบรเวณพนทซงม

ความลาดชนโดยเฉลยมากกวารอยละ 35 หรอมความสงกวาระดบนาทะเล 500 เมตรเปนตนไป โดยตามพระราชกฤษฎกาจดตงสถาบนวจยและพฒนาพนทสง (องคการมหาชน) พ.ศ. 2548 ใหความหมายของพนทสงวา “พนททเปนภเขา หรอพนททมความสงกวาระดบนาทะเลหารอยเมตรขนไป หรอพนททอยระหวางพนทสงตามทคณะกรรมการกาหนด” (สวพส., 2550) พนทสงในประเทศไทยครอบคลมพนท 67.22 ลานไร คดเปนรอยละ 53 เปอรเซนตของพนทจงหวดทมพนทสง จานวน 20 จงหวดทวประเทศ ตลอดเวลาทผานมารฐบาลไดใหความสาคญกบการพฒนาพนทสงมาอยางตอเนอง โดยในชวง พ.ศ. 2498-2512 รฐใหความสาคญในการแกไขปญหาดานความมนคง มองปญหาชาวเขาในฐานะชนกลมนอย ซงหนวยงานหลกทดาเนนการ คอ ตารวจตระเวนชายแดน และกรมประชาสงเคราะห และตอมา พ.ศ. 2512-2534 เนนการแกไขปญหาการปลกฝน ควบคกบการแกไขปญหาดานความมนคงเปนหลก ตอมาจงเนนการพฒนาในเชงบรณาการมากขน (สวพส., 2555) อยางไรกตาม ปจจบนพนทสงยงคงมปญหาทจาเปนจะตองใหความสาคญในการแกไขอยางตอเนอง สภาพปญหาของพนทสง อาจจาแนกไดหลายลกษณะ ซงปญหาบนพนทสงเหลานมทงทเปนปญหาดงเดมทตอเนองมายาวนาน และปญหาทเปนเงอนไขใหม จงจาเปนตองคานงถงอยางถถวนในการวางแผนพฒนาอยางบรณาการ ถงแมวามหลายหนวยงานไดเขาไปพฒนาในพนทสง แตดวยเขตพนทอนกวางใหญของพนทสงและประเดนปญหาทหลากหลาย จงมความจาเปนอยางยงทตองมการผนกกาลงในการบรณาการงานรวมกนหลายฝายโดยเฉพาะอยางยงงานวจยและพฒนาเพอใหมการดาเนนงานรวมกนและขบเคลอนไปอยางมทศทาง

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวไดทรงมพระราชดารสถงความสาคญของทรพยากรและสงแวดลอมบนพนทสง โดยทรงเนนความเชอมโยงแบบองครวมของการพฒนาพฒนาบนพนทสงทตองมงสรางสมดลระหวาง ดน นา ปาไมและคนไปพรอมๆ กน เนองจากชมชนบนพนทสงมความแตกตางทงในดานกลมชาตพนธ สภาพภมสงคม ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม รวมทงขอบเขตการทตงของชมชนในลมนาหลก ลมนาสาขา และลมนายอย ทาใหสภาพภมสงคมของชมชนแตกตางกนไป เงอนไขเหลานทาใหภาพการพฒนาในเชงลมนามความซบซอนยากแกการจดการอยางเปนรปธรรม จงทาใหการพฒนาชมชนบนพนทสงของไทยทผานมาไมครอบคลมพนทเชงลมนา ทาใหผลจากการพฒนาเกดความไมสมดลของชมชนทอยตนนา กลางนาและปลายนา เชน เกดการขดแยงของชมชนปลายนากบตนนาเกยวกบการปนเปอนของสารเคม ปญหาการแยงชงทรพยากรนา ซงในอนาคตมแนวโนมทวความรนแรงขนเนองจากไดรบผลกระทบจากการเปลยนแปลงในสภาพภมอากาศของโลก พนทลมนาภาคเหนอตอนบนของประเทศไทยในปจจบน มปญหาในหลายพนทดวยสาเหตมาจากการใชประโยชนทดนและทรพยากรทดนทไมถกตอง กอใหเกดผลกระทบตอทรพยากรและระบบนเวศนเปนอยางมาก เชน ทรพยากรปาไมถกทาลายเพอทาพนทเกษตรกรรมทาใหสภาพพนทสญเสยความหลากหลายทางชวภาพและระบบนเวศนเกดการเปลยนแปลง นอกจากนยงเกดผลกระทบตอทรพยากรนาในพนทลมนาทมการจดการไมดพอ กลาวคอ ในพนทลมนาหลายแหงในชวงเวลาทผานมา จะเกดนาทวมฉบพลนรนแรงในฤดฝนและเกดการขาดแคลนนาหรอภาวะภยแลงในฤดแลง แนวทางการแกไขปญหาทรพยากรในพนทลมนาในปจจบน ตองการวธการทมความเขาใจความซบซอนของปญหามากขน เนองจากทกอยางมผลกระทบเกยวเนองเชอมโยงกนหมดตงแตการทาเกษตรกรรมบนทสงทสงผลกระทบตอทรพยากรปาไม ทดน แหลงนา ภมอากาศ ซงกอใหเกดสภาพความกดดนตอการประกอบอาชพของ

2

เกษตรกรบนพนทสง รวมถงความไมมนคงของสภาพเศรษฐกจและสงคมตลอดจนการเสอมโทรมของทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในพนทลมนาแตละแหง

การใชแนวทางเชงระบบ (system approach) ในการวจยและพฒนาบนพนทสงเพอจดการทรพยากรดานการเกษตรจาเปนตองอาศยมตของความเขาใจดานการจดการทรพยากรในรปแบบทหลากหลายและมความตอเนองกนอยางมระบบทงนเพอใหสามารถบรรลวตถประสงคในการแกไขปญหาดานการเกษตรทเกดขนในพนทอยางมประสทธภาพและทนเวลา การบรณาการเกดจากความรวมมอของหนวยงานหลายสหสาขาหรอสาขาวชามารวมปฏบตงานดวยกน การบรณาการทสาคญจะตองเรมดวยการ บรณาการในการวเคราะหปญหารวมกน ใชแนวทางเชงระบบในการวเคราะหพนทเพอกาหนดประเดนปญหาในการวจยและพฒนารวมกน หรอเปนการใชแนวคดแบบองครวมตามสภาพภมสงคมของแตละพนท การขบเคลอนยทธศาสตรดานการวจยและพฒนาสการปฏบตจะตองใหความสาคญกบการมสวนรวมของทกภาคสวนทงระบบ เพอผนกกาลงความรวมมอในการขบเคลอนใหเกดผลอยางเปนรปธรรม การวจยและพฒนาดานการเกษตรมความจาเปนตองมการกาหนดวธการพฒนาทงภาคเกษตรกรรมและตวเกษตรกรใหสอดคลองรวมกน ตองมงเนนพฒนาการเกษตรทงระบบการผลต เพอใหเปนการขบเคลอนการผลตทมประสทธภาพ พฒนาเกษตรกรใหมความร ความสามารถ และประสบการณในการจดระบบการผลตทงดานกายภาพ ดานชวภาพและดานเศรษฐกจและสงคม

การบรณาการงานวจยและพฒนาดานการพฒนาทดนบนพนทสง แนวคดในการวจยและการพฒนาอยางยงยน คอความสาเรจของการวจยและพฒนาตองอยบนพนฐานของการเสรมสรางรายได(economic.sustainability) อยางไ ดสมดลกบการรกษาทรพยากรธรรมชาตและส งแวดลอม (ecological sustainability) และการเสรมสรางความเขมแขงทางสงคม (social sustainability) ซงในการปฏบตจรงตองวางแผนการพฒนาท เปนเชงระบบทครอบคลมพนทท งลมน า เนองจากมทรพยากรธรรมชาต ระบบนเวศน และความหลากหลายทางชวภาพทเชอมโยงกน กจกรรมจากชมชนตนนาจะสงผลกระทบตอชมชนกลางนาและปลายนาหรอในทางยอนกลบดวย นอกจากนการวางแผนการผลตในเชงลมนา จะตองเสรมสรางศกยภาพดานการตลาดของชมชนทงลมนาและเสรมสรางความเขมแขงของชมชน ดวยการจดการดานทนเชนทนความร ทนทรพยากรและโอกาสการเขาถงแหลงเงนทนไปพรอมๆกน ซงเหลานคอบทบาทของสถาบนในชนบทและมาตรการในเชงนโยบายจากภาครฐ ทตองดาเนนการอยางตอเนองและสอดรบกบกระบวนการมสวนรวมของชมชนดวย

บทท 2 สภาพปญหาพนทสงของประเทศไทย

พนทสงในประเทศไทยครอบคลมพนทประมาณ 67.22 ลานไร คดเปนรอยละ 53 ของพนท 20 จงหวด ไดแก เชยงใหม เชยงราย แมฮองสอน พะเยา ลาพน แพร นาน ลาปาง ตาก เพชรบรณ พษณโลก เลย สโขทย กาแพงเพชร กาญจนบร อทยธาน สพรรณบร ราชบร ประจวบครขนธ และเพชรบร พนทตงชมชนบนทสงสวนใหญเปนพนทปาตนนาลาธาร และมกอยในเขตอทยาน และเขตปาสงวน ประมาณรอยละ 88 ของหมบานมการคมนาคมยากลาบาก ทาใหหนวยงานของรฐเขาไปดาเนนงานบนพนทสงไดไมทวถง นอกจากนพนทสงยงคงมปญหาการทาไรเลอนลอย และการบกรกทาลายปาอยางตอเนอง ในเชงสงคม ประชากรบนพนทสงประกอบดวย ชาวเขาเผาตาง ๆ 15 ชนเผา มจานวนประชากร 1,203,149 คน (ขอมลสารวจในป พ.ศ. 2545) อาศยกระจดกระจายในหมบานทงหมด 4,192 หมบาน ใน 20 จงหวด โดยสวนใหญจะกระจายอยในจงหวดภาคเหนอ 12 จงหวด รวมประชากรจานวน 1,056,077 คน หรอรอยละ 87.87 ของประชากรชาวเขาทงประเทศ โดยจงหวดเชยงใหมมชาวเขามากทสดจานวน 322,709 คน (รอยละ 26.82) รองลงมาคอ จงหวดเชยงราย จานวน 221,196 คน (รอยละ 18.38) และจงหวดตาก จานวน 145,079 คน (รอยละ 12.06) (พทยา, 2551) 2.1 ภาพรวมของปญหาบนพนทสงในปจจบน ตลอดเวลาทผานมา รฐบาลไดใหความสาคญกบการพฒนาพนทสงอยางตอเนอง โดยในชวง เรมแรกรฐใหความสาคญในการแกไขปญหาดานความมนคง มองปญหาการปลกฝน ควบคกบการแกไขปญหาดานความมนคงเปนหลก ตอมาจงเนนการพฒนาในเชงบรณาการมากขน อยางไรกตาม ปจจบนพนทสงยงคงมปญหาทจาเปนจะตองใหความสาคญในการแกไขอยางตอเนอง สภาพปญหาของพนทสงอาจจาแนกไดหลายลกษณะ ไดแก 2.1.1 ประชากรบนพนทสงทวไปมสภาพยากจน จากการสารวจเพอจดทาแผนแมบทการพฒนาเกษตรทสงในภาคเหนอตอนบน 9 จงหวด โดยมหาวทยาลยเชยงใหม ในป พ.ศ. 2547 พบวา เกษตรกรทวไปมรายไดเฉลยเพยงปละ 31,126 บาทตอครวเรอน ซงตากวาคาเฉลยรายไดของเกษตรกรในภาคเหนอกวาเทาตว (69,373 บาทตอครวเรอนตอป) สาเหตสาคญเกดจากเกษตรกรสรางผลผลตไดนอย ตนทนการผลตสง ในขณะทราคาผลผลตคอนขางตาและคอนขางผนผวน นอกจากนเกษตรกรยงมชองทางการตลาดนอย และไมมโอกาสสรางรายไดนอกภาคการเกษตรเทาทควร 2.1.2 มระบบการผลตทใชสารเคมเกษตรอยางไมเหมาะสม ทาใหเกดการปนเปอนของสารเคมเกษตร เกดการตกคางทงในผลผลตและในสงแวดลอมทงดนและนา สาเหตสวนใหญเนองมาจากเกษตรบนพนทสงยงขาดความรและทกษะในการเพาะปลกทเหมาะสม จนสงผลกระทบตอระบบทรพยากรนาและผทอยอาศยทปลายนา และบนพนราบดวย 2.1.3 พนททากนเสอมโทรม พนททาการเกษตร รอยละ 96.48 ของพนทสงใน 12 จงหวดของภาคเหนอ เปนพนททมความลาดชนมาก ทาใหเกดปญหาการชะลางพงทลายหนาดนโดยเฉพาะในระบบการทาการเกษตรแบบตดและเผา ทเปดหนาดนทถกชะลางไปทกปทาใหพนทเกษตรเหลอแตดนชนลางทมความอดมสมบรณตา และเปนดนปนหน 2.1.4 ปญหาการบกรกเพอหาพนททากนใหม สาเหตเกดจากการทผลผลตตอพนทตาลง ขาวและอาหารทผลตไดไมเพยงพอตอการบรโภค หรอผลผลตทไดไมพอสาหรบขายเปนรายไดเลยงครอบครว จงตองเพมผลผลตโดยเพมพนทปลก นอกจากนยงเกดจากการเพมขนของประชากรในครวเรอน การอพยพ

4

เขามาของประชากรจากนอกประเทศและจากพนราบของประเทศไทย ทาใหเกดการบกรกพนทปาเพมมากขนอยางตอเนอง 2.1.5 ความขดแยงในการใชทรพยากรธรรมชาต โดยเฉพาะระหวางชมชนบนพนทตนนาและพนทปลายนา รวมไปถงความขดแยงระหวางรฐกบชมชน เนองจากตางมจดยนและมมมองการใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตตางกนทงทรพยากรดน นา และปาไม โดยรอยละ 77.74 ของครวเรอนเกษตรกรบนพนทสงใน 12 จงหวด ยงอาศยการตดไมเพอการใชประโยชนในครวเรอน 2.1.6 ปญหาดานสงคมในอนาคต ชมชนชาวเขาอาศยอยอยางกระจดกระจาย และมวฒนธรรมเฉพาะ อาศยกฎระเบยบชมชน และความเชอทางศาสนาเปนกรอบการดารงชวต และการสรางความสงบสขในสงคม ลกษณะเชนนทาใหชมชนมภมตานทานตอการเปลยนแปลงนอย ปจจบนสงคมของชมชนชาวเขาเปดสสงคมภายนอกมากขน ทาใหมความลอแหลมตอปญหาตาง ๆ ทงปญหาเยาวชน การขาดจตสานกตอสงคม การแพรระบาดของยาเสพตด โรคเอดส รวมทงปญหาดานความมนคงตามแนวชายแดน ขณะเดยวกนเยาวชนบนพนทสงมแนวโนมทจะอพยพไปประกอบอาชพในเมองมากขน ทาใหขาดแคลนแรงงานในชมชน ปญหาพนทสงเหลานมทงทเปนปญหาดงเดมทตอเนองมายาวนานและปญหาทเปนเงอนไขใหม จงจาเปนตองคานงถงอยางถถวนในการวางแผนพฒนาอยางบรณาการ ซงในปจจบนเปนทยอมรบกนโดยทวไปวาหนวยงานทดาเนนการพฒนาพนทสงมาอยางตอเนองยาวนานและประสบผลสาเรจอยางด สามารถใชเปนแบบอยางของการดาเนนงานได คอ มลนธโครงการหลวงและสวนราชการทเขารวมสนบสนนงานของโครงการหลวง รวมทงงานโครงการตามพระราชดารตางๆ (พทยา, 2551) 2.2 ดนบนพนทสง กรมพฒนาทดนไดจดทาแผนทกลมชดดนสาหรบการปลกพชเศรษฐกจทงประเทศในป 2532-2534 โดยพจารณาจดหมวดหมลกษณะ และสมบตดนทมศกยภาพคลายคลงกนในดานทมผลตอการเจรญเตบโต และใหผลผลตของพชทปลก จดหมวดหมได 62 กลมชดดน โดยแบงตามสภาพพนทพบไดเปน 4 กลมใหญดงน 2.2.1 กลมชดดนในพนทลมหรอพนทนาขง มจานวน 28 กลมชดดน พบทกภาคไดแกกลมชดดนท 1-25 และกลมชดดนท 57-59 2.2.2 กลมชดดนในพนทดอนทอยในเขตดนแหง มจานวน 22 กลมชดดน พบในภาคกลาง ภาคเหนอและภาคตะวนออกเฉยงเหนอไดแกกลมชดดนท 28, 29, 30, 31, 33, 35, 36, 37, 38, 40, 41, 44, 46, 47, 48, 49, 52, 54, 55, 56, 60 และ 61 2.2.3 กลมชดดนในพนทดอนทอยในเขตดนชนมจานวน 11 กลมชดดน พบในภาคใตและพนทชายฝงทะเลภาคตะวนออกเฉยงใต ไดแก กลมชดดนท 26, 27, 32, 34, 39, 42, 43, 45, 50, 51 และ 53 2.2.4 กลมชดดนทมความลาดชนสงหรอทสง มจานวน 1 กลมชดดน พบมากในภาคเหนอ สวนใหญเปนพนทภเขาและเทอกเขาทมความลาดชนมากกวา 35 เปอรเซนต ไดแก กลมชดดนท 62 (สานกสารวจดนและวางแผนการใชทดน, 2548) ดนทพบบรเวณพนทสงมลกษณะและสมบตของดนทแตกตางกนไปขนอยกบอทธพลของปจจยตาง ๆ ทควบคมการกาเนดของดน หากพจารณาเฉพาะลกษณะและสมบตของดนโดยไมคานงถงความลาดชนของพนทแลว จะพบวาลกษณะและสมบตของดนในหลายกลมชดดนไดถกจดรวมอยในกลมชดดนท 62 สวนใหญ ไดแก กลมชดดนท 26 27 29 30 31 34 35 36 39 45 46 47 48 50 51 53 55 และ 56 โดยในทกกลมชดดนทกลาวถงน มปญหาหรอขอจากดทสาคญในการนามาใชประโยชน

5

คอ สภาพพนทมความลาดชนสง ซงจะกอใหเกดการชะลางพงทลายของดนอยางรนแรง นอกจากนกจะมปญหาเฉพาะของแตละกลมชดดนอกดวย ปญหาความเสอมโทรมของทรพยากรทดนบนพนทสงในภาคเหนอของประเทศไทย ปจจบนจะทวความรนแรงมากยงขนทกป ทรพยากรดนทไมเหมาะสมในทางเกษตรกรรมไดถกนามาใชอยางตอเนอง นอกจากนการบกรกทาลายปาเพอขยายพนทเพาะปลกกเปนอกสาเหตหนงทกอใหเกดปญหาการชะลางพงทลายของดนอยางรนแรง ในปจจบนเหตการณความเสยหายทเกดจากการชะลางพงทลายของดนและอทกภยทเกดขนในภาคตาง ๆ ไดกอใหเกดการสญเสยทงชวตทรพยสน และพนทเกษตรกรอยางมากมาย และเปนสาเหตสาคญของความเสอมโทรมของทรพยากรดน ตลอดจนมผลกระทบตอเนองของตะกอนดนทถกพดพา ทาใหแหลงนาตาง ๆ ตนเขน และยงมความเสยงตอการเกดภยพบตดานนาปาไหลหลาก พนทสงสวนใหญพบอยบนพนททางภาคเหนอของประเทศไทย เนองจากพนทเหลานสวนใหญไมคอยเหมาะสมในการนามาใชทาการเกษตร หากมการใชประโยชนทดนเพาะปลกพชชนดตาง ๆ อยางไมถกตอง จะเกดปญหาการชะลางพงทลายของดน และการเสอมโทรมของดนอยางรวดเรว ทาใหผลผลตลดลง สงผลกระทบตอสภาวะเศรษฐกจและสงคมของเกษตรกร รวมไปถงระบบนเวศโดยสวนรวม จงไมไดทาการสารวจดน และแบงแยกออกเปนชดดนตาง ๆ และเรยกรวม ๆ ไวในแผนทดนวาเปนหนวยแผนทดนทลาดชนเชงซอน (slope complex) จดอยในกลมชดดนท 62 ดนบนพนทสงจะมลกษณะของดนและความอดมสมบรณตามธรรมชาตแตกตางกนไปแลวแตชนดของหนตนกาเนดในบรเวณนน บางแหงอาจเปนดนลก แตสวนใหญมกเปนดนตน และมเศษหน กอนหน หรอดนหนโผล กระจดกระจายทวไป สวนใหญยงปกคลมดวยปาไมประเภทตาง ๆ เชน ปาเบญจพรรณ ปาเตงรง หรอปาดงดบชน มพนทหลายแหงทาไรเลอนลอย โดยปราศจากมาตรการอนรกษดนและนา ปญหาและขอจากดในการใชประโยชนทดนบนพนทสงเพอการเกษตร มปญหาและขอจากดเกยวกบการเสอมสภาพของดน ความอดมสมบรณของดน โครงสรางของดน และการพงทลายของดน ซงหากไมมการอนรกษดนและนาทเหมาะสมจะมการชะลางพงทลายของดนสงระหวาง 8-50 ตน ตอไรตอป (พทกษและคณะ, 2535) สวนมากแลว ผลเสยเหลานไมสามารถแกไขใหดขนไดทนท นนคอ เมอดนจานวนมากไดถกพดพาลงไปตามความลาดชนของพนท ดนทสญเสยไปเหลานไมสามารถทาใหเกดขนใหมไดแมจะใชระยะเวลาเปนจานวนหลายป ศกยภาพในการใหผลผลตของดนสาหรบอนาคตถาไมถกทาลายไปกไดถกทาใหลดลง บนพนทลาดชนการพงทลายของดนไมมวธการทจะสามารถปองกนไดอยางสนเชง แตอยางไรกตามกจะตองหาวธททาใหเกดการพงทลายนอยทสดใหเหมาะสมกบจานวนของดนทจะเกดขนใหมในชวงเวลาเดยวกน การใชประโยชนทดนบนพนทสง โดยทวไปจาเปนตองพจารณาถงมาตรการจดการพนททมความลาดชนควบคกนไปดวย ไดแก มาตรการอนรกษดนและนา มาตรการปรบปรงบารงดน ตลอดจนมาตรการจดการพชและไมยนตนแบบผสมผสานกนอยางเหมาะสม (กรมพฒนาทดน, 2539) 2.3 ดนและการใชประโยชนทดนบนพนทสง 2.3.1 สภาพแวดลอม 1) ลกษณะการเกดและวตถตนกาเนดดน ดนบนพนทสงจดอยใน กลมชดดนท 62 พบอยบนสภาพพนทเปนภเขาสงชนหรอเปนเทอกเขาสลบซบซอน สวนใหญมความลาดชนมากกวา 35 เปอรเซนต อยางไรกตามอาจพบดนทมลกษณะแบบเดยวกนอยบนสภาพพนทมความลาดชนนอยกวา 35 เปอรเซนตปะปนอยบาง บรเวณพนทเหลานควรสงวนไวเปนปาตามธรรมชาต เพอรกษาแหลงตนนาลาธาร ลกษณะและสมบตของดนทพบบน

6

พนทมความลาดชนสงมความแตกตางกนมากขนอยกบปจจยทกอใหเกดดนไดแก วตถตนกาเนดดน ซงสวนใหญผพงสลายตวมาจากหนตนกาเนด ความสงตาและความลาดชนของพนทตลอดจนระยะเวลาในการพฒนาของดนเหลานน ดงนนจงอาจจะพบตงแตดนตนจนถงดนลกหรอพบปะอยในบรเวณเดยวกนกได เนอดนอาจพบตงแตดนทรายจนถงดนเหนยว สดนตงแตสนาตาลจนถงแดง ปฏกรยาดนตงแตเปนกรดจดถงเปนดางแก ตลอดจนความอดมสมบรณของดนกจะผนแปรไปตงแตตาจนถงสง นอกจากนยงอาจพบเศษหน กอนหนหรอหนพนโผลกระจดกระจายทวไป โดยพบบรเวณทเปนดนเกดขนเปนหยอม ๆ ดงนนการนาดนทพบในบรเวณทมความลาดชนสงมาใชประโยชนจงมปญหามาก จาเปนตองมการศกษาและวเคราะหปญหาอยางจรงจง เนองจากขอมลตาง ๆ เกยวกบดนบนพนทสงมไมมากนก สวนใหญดนบรเวณทสงเกดขนจากการสลายตวผพงอยกบทของหนพนทอยขางลาง หรอหนทเคลอนยายลงมาตามแรงดงดดของโลกแลวมการพฒนาเปลยนแปลงไปจนเกดเปนดน อยางไรกตามอาจจะพบดนทพฒนามาจากวตถตนกาเนดดนทถกพดพามาทบถมโดยนาอยบรเวณทสงชนไดเชนกน ทงนเกดขนเนองจากการเปลยนแปลงของเปลอกโลกทาใหเกดการยกตว หรอคนตวของเปลอกโลกเกดเปนภเขาขน ทาใหดนทเคยอยบรเวณทตาถกยกตวสงขนได 2) สภาพภมอากาศทวไป เนองจากกลมชดดนท 62 สวนใหญจะพบในบรเวณทางภาคเหนอของประเทศไทย และมสภาพภมอากาศ ดงน จากระบบการจาแนกสภาพภมอากาศของ Koppen ไดจดใหภาคเหนอ มลกษณะภมอากาศอยในเขตโซนรอน แบบฝนเมองรอนเฉพาะฤด (tropical savannah : AW) โดยไดรบอทธพลจากลมมรสมตะวนตกเฉยงใตพดพาเอาความชมชนเขาสประเทศ ทาใหมฝนตกชกในชวงกลางเดอนพฤษภาคม ถงประมาณเดอนกนยายน และในชวงเดอนตลาคมถงกมภาพนธไดรบอทธพลจากลมมรสมตะวนออกเฉยงเหนอพดเอาความหนาวเยนจากประเทศจนเขาสประเทศไทยมผลทาใหอากาศหนาวเยน ซงเปนชวงฤดหนาว มอณหภมลดตาลงและอากาศแหงแลงดวยอทธพลของลมมรสมดงกลาวฤดกาลในเขตภมภาคนสามารถแบงได 3 ฤด ดงน (1) ฤดฝน เรมกลางเดอนพฤษภาคมถงเดอนตลาคม (2) ฤดหนาว เรมเดอนพฤศจกายนถงเดอนกมภาพนธ (3) ฤดรอน เรมเดอนมนาคมถงเดอนเมษายน ปรมาณนาฝน จากขอมลของกรมอตนยมวทยา สามารถแบงเขตนาฝนในภาพเหนอออกเปน 5 เขต ดงน เขต 1 ปรมาณนาฝนตงแต 800–1,000 มลลเมตรตอป ไดแก บรเวณเขตจงหวดพะเยา บางสวนของจงหวดตาก สโขทย และ กาแพงเพชร โดยเปนเขตทมปรมาณนาฝนเฉลยนอยทสดของภาค และจะเกดเปนหยอม ๆ ดวยเหตเพราะเปนทอบฝน (rain shadow) เนองจากมเทอกเขาสงปดกนทศทางของลมมรสม เขต 2 ปรมาณนาฝนตงแต 1,000–1,200 มลลเมตรตอป ไดแก บรเวณเขตจงหวดเชยงใหม ลาพน นครสวรรค อทยธาน และบางสวนของจงหวดลาปาง สโขทย ตาก กาแพงเพชร และ นาน จะเรมตกประมาณเดอนพฤษภาคมถงตลาคม โดยจะมจานวนวนทฝนตกเฉลยประมาณ 100 วนตอป เขต 3 ปรมาณนาฝน 1,200–1,400 มลลเมตรตอป ไดแก บรเวณเขตจงหวดแมฮองสอน พจตร พษณโลก เพชรบรณ และบางสวนของจงหวดตาก พะเยา แพร อตรดตถ สโขทย และ กาแพงเพชร โดยมจานวนวนทฝนตกเฉลยประมาณ 120 วนตอป

7

เขต 4 ปรมาณนาฝน 1,400–1,600 มลลเมตรตอป ไดแก บรเวณบางสวนของจงหวดเชยงราย พะเยา แพร นาน อตรดตถ ตาก กาแพงเพชร และ อทยธาน เกดเปนหยอม ๆ อยระหวางเขตอน ๆ เชน เขต 3 และเขต 5 เปนตน ทงนเนองจากเปนบรเวณทไดอทธพลจากลมมรสมโดยตรง โดยจะมชวงฝนตกเหมอนกบเขตอน ๆ ขางตน เขต 5 ปรมาณนาฝน 1,600–2,000 มลลเมตรตอป ไดแก บรเวณทเปนเทอกเขาทวไป เชน บรเวณจงหวดเชยงราย นาน ตาก และกาแพงเพชร บรเวณทเปนเทอกเขาดานตะวนตกเฉยงใตของภาค เขตนนบเปนเขตนาฝนทมปรมาณนาฝนและจานวนวนทฝนตกมากทสดเฉลยประมาณ 130 วนตอป ทงนเพราะไดรบอทธพลจากลมมรสมตะวนตกเฉยงใตโดยตรง อณหภม ระดบอณหภมเฉลยของพนทสวนตาง ๆ ของภาคเหนอ จะมความแตกตางกนไปตามลกษณะความแตกตางของภมประเทศ โดยเฉพาะอยางยงภาคเหนอตอนบนและตอนลาง คอ ภาคเหนอตนบนจะม อณหภมเฉลยประมาณ 25 องศาเซลเซยส สวนภาคเหนอตอนลางจะมอณหภมเฉลยประมาณ 27 องศาเซลเซยส ทงนเนองจากไดรบอทธพลจากลมมรสมตะวนออกเฉยงเหนอ และรองความกดอากาศสงจากประเทศจนทพดพาความหนาวเยนมาสภาคเหนอตนบนจงทาใหฤดหนาวมากกวาตอนลางมาก โดยเฉพาะอยางยงบนพนททเปนภเขาสง อยางไรกตามอณหภมเฉลยสงสดและเฉลยตาสดยงคงมความตางกนอยมาก กลาวคอ อณหภมเฉลยสงสดประมาณ 33 องศาเซลเซยส แตอณหภมเฉลยตาสดประมาณ 22 องศาเซลเซยส เทานน

ความชนสมพทธ คาความชนสมพทธเฉลยจะขนกบฤดกาล กลาวคอ ในชวงฤดฝนคาความชนสมพทธจะสงขนตงแตเดอนพฤษภาคม ซงเปนชวงเรมฤดฝนจนถงเดอนตลาคม โดยมคาสงสดในเดอนสงหาคม ซงเปนเดอนทมปรมาณนาฝนสงสดในรอบป ในขณะทคาความชนสมพทธจะมคาตาสดในชวงฤดแลง มคาเฉลยทงป 73.8 เปอรเซนต คาเฉลยสงสด 91.7 เปอรเซนต และคาเฉลยตาสด 50.6 เปอรเซนต 3) สภาพพนท สภาพพนทสวนใหญของดนในกลมนเปนภเขาสงชน หรอเปนเทอกเขาสลบซบซอน มความลาดชนมากกวา 35 เปอรเซนต อยางไรกตามบรเวณทเปนไหลเขาหรอเชงเขาจะพบสภาพพนททมความลาดชนนอยกวา 35 เปอรเซนต รวมถงทราบระหวางเนนเขาปะปนอยในหนวยแผนทดนของกลมชดดน ท 62 4) การแพรกระจาย จากการสารวจของกรมพฒนาทดน พบวาในเขตภาคเหนอจะมกลมชดดนท 62 มากทสด ประมาณ 54 ลานไร หรอคดเปนรอยละ 50.93 ของเนอทรายภาค (ตารางท 2.1)

8

ตารางท 2.1 เนอทรายจงหวดและเนอทพนทสงของภาคเหนอ

จงหวด เนอทจงหวด พนทสง

รอยละ ตารางกโลเมตร ไร ตารางกโลเมตร ไร

แมฮองสอน 2,681.259 7,925,786 10,994.136 6,871,335 86.70 เชยงใหม 20,107.057 12,566,910 16,217.507 10,135,942 80.65 ลาพน 4,505.882 2,816,176 1,833.162 1,145,726 40.68 ลาปาง 12,533.961 7,833,725 5,520.680 3,450,425 44.04 เชยงราย 11,678.369 7,298,980 6,021.564 3,763,478 51.56 พะเยา 6,355.060 3,959,412 2,260.650 1,412,906 35.68 แพร 6,538.598 4,086,623 3,703.100 2,314,438 56.63 นาน 11,472.072 7,170,045 10,361.936 6,476,210 90.32 ตาก 16,406.650 10,254,156 11,040.403 6,900,252 67.29 อตรดตถ 7,838.592 4,899,120 4,219.853 2,637,408 53.83 สโขทย 6,596.092 4,122,557 1,595.653 997,283 24.19 เพชรบรณ 12,668.416 7,,917,760 5,188.570 3,242,856 40.95 พจตร 4,531.013 2,831,833 - - - กาแพงเพชร 8,607.490 5,379,681 1,453.002 908,126 16.88 นครสวรรค 9,597.677 5,998,548 494.723 309,202 5.15 อทยธาน 6,730.246 4,206,403 2,361.421 1,475,888 35.08 พษณโลก 10,814.854 6,759,908 3,133.640 1,958,525 28.97 รวม 169,644.288 106,027,680 86,400.000 54,000,000 50.93 ทมา : กรมพฒนาทดน (2535) 2.3.2 การใชประโยชนทดนและผลกระทบ 1) การใชประโยชนทดน จากการสารวจสภาพการใชทดนในเขตทสงภาคเหนอ โดยกรมพฒนาทดน โดยใชภาพถายดาวเทยม TM ขนาดมาตราสวน 1:250,000 สามารถแยกประเภทการใชทดนบนทสงไดดงน (กรมพฒนาทดน, 2539) นาขาว มเนอทประมาณ 94,725 ไร พชไรผสม มเนอทประมาณ 345,231 ไร ขาวโพด มนสาปะหลง มเนอทประมาณ 1,018,613 ไร สวนผสม มเนอทประมาณ 2,145 ไร ไรหมนเวยน มเนอทประมาณ 5,618,785 ไร พนทปา มเนอทประมาณ 44,607,530 ไร รวมพนท 51,687,029 ไร

9

2) ผลกระทบในการใชประโยชนทดน เนองจากเปนพนททมความลาดชนสงมากกวา 35 เปอรเซนต และมการใชประโยชนทาไรเลอนลอยปราศจากมาตรการอนรกษดนและนา ทาใหเกดปญหาการชะลางพงทลายของหนาดน ทาใหหนาดนตนจนบางแหงเหลอแตดนหนโผล และยงมปญหาเกยวกบความอดมสมบรณของดนลดตาลง การเสอมของดนและการพงทลายของดนเกดขนไดดงน (1) การเสอมสภาพของดน การเสอมสภาพของดนบนพนทลาดชนสง เปนขบวนการททาใหดนมคณภาพเลวลงอยางตอเนอง ซงจะมผลอยางสาคญตอคณสมบตในการผลตของดน ซงสามารถจาแนกได 2 ลกษณะใหญ ๆ คอ การลดลงของความอดมสมบรณของดน และการเสอมลงของโครงสรางของดน ซงทงสองลกษณะเปนปจจยทสาคญยง ซงมผลตอการเจรญเตบโตของพชและเพมศกยภาพในการใหผลผลตของพช (2) ความอดมสมบรณของดน ไดถกทาใหลดลงโดยธาตอาหารไดถกดงออกไปจากดนอยางตอเนองจากการเกบเกยวพชทปลกและการสญเสยธาตอาหารของดน ผลดงกลาวทาใหพชเจรญเตบโตไมดและมผลถงระดบของผลผลตลดลง ความอดมสมบรณของดนสามารถรกษาไวไดโดยการเพมธาตอาหารลงไปในดน เชน การใสปยอนทรย (การใสปยคอก ปยพชสด เศษเหลอของพช ฯลฯ) และการใสปยเคม (3) โครงสรางของดน ไดถกทาลายไป ตวอยางเชน ถาอนทรยวตถในดนไมมการสลายตว หรอมการไถพรวนดนทไมเหมาะสม ซงจะมผลตอการเจรญเตบโตของพช ดนแนนทบ นาและออกซเจนในดนลดลง ทาใหการนาเอาธาตอาหารขนมาใชไมได ดนทมโครงสรางทไมดยงเปนสาเหตททาใหเกดการพงทลายของดนไดงาย การทโครงสรางของดนถกทาใหเลวลงอาจปองกนไดโดยการใสปยอนทรยอยางสมาเสมอการมสงปกคลมดนอยางถาวร และการไถพรวน (การขด) ดนใหนอยทสด (4) การพงทลายของดน ดนจานวนมากสญเสยไปในปรมาณสง โดยเฉพาะในพนทภาคเหนอ ซงหากไมมการอนรกษดนและนาทเหมาะสมจะมการชะลางพงทลายของหนาดนสงระหวาง 8 ถง 50 ตนตอไรตอป (พทกษและคณะ, 2535) ซงจะมผลในการลดความสามารถในการหยงรากของพชลงไปในดน การหานาของพช การรกษาธาตอาหารในดน จานวนอนทรยวตถในดน และโครงสรางของดนเสอมลง การพงทลายของดนอาจทาใหลดลงไดโดยมาตรการตาง ๆ หลายวธ เชน การคลมดนโดยการปลกพชคลมดน และการคลมดนโดยซากพช การปรบปรงโครงสรางของดนการลดระยะความยาวและการลดความชนของความลาดเทของพนท และการปองกนการไหลบาของนาลงไปตามความลาดเทหรอ การลดอตราการไหลบาของนาดงกลาว 2.3.3 ความเหมาะสมของดนสาหรบปลกพชเศรษฐกจ ดนบนพนทลาดชนสงกลมชดดนท 62 สวนใหญจะเปนดนทพบบนพนทภเขาสง ซงเปนพนทปาไมแลวถกแผวถางนามาใชปลกพชไรและพชผกและทงไวเปนสภาพไรเลอนลอย ตารางท 2.2 เปนการยกตวอยางแสดงใหเหนถงความเหมาะสมของชดดนดอยปย เพอการปลกพชเศรษฐกจ ซงพบบนทสงเชนกน สามารถใหเปนแนวพจารณาความเหมาะสมของดนสาหรบการปลกพชได โดยพจารณาจากสมบตตาง ๆ ทเปนขอจากดตลอดจนสภาพแวดลอมเปนหลก จากลกษณะและสมบตของดนทไดกลาวมาแลวจะเหนวา ดนในกลมนมความเหมาะสมทจะนามาใชในการปลกพชไร ไมผลหรอไมยนตน แตจะมปญหาในการใชประโยชนทดนเกยวกบสภาพความลาดชนของพนท ซงมผลตอการชะลางพงทลายของดน ซงจาเปนตองอาศยมาตรการและวธการในการอนรกษดนและนาทแตกตางกนไปตามแตสภาพของพนท

10

ตารางท 2.2 แสดงชนความเหมาะสมของกลมชดดนท 62 ชดดนดอยปย ทมระดบความลาดชนตาง ๆ สาหรบการปลกพชเศรษฐกจ 1. ขาวและพชไร

ความลาดชน พช

ขาว ขาวไร ขาวโพด ขาว

ฟาง ถวตาง ๆ ฝาย ละหง มนสาปะหลง สบปะรด

2-5%(30B) 2t 1t 1t 1t 1t 1t 1t 1t 1t 5-12%(30C) 3t 1t 1t 1t 1t 1t 1t 1t 1t 12-20%(30D) 3t 2t 2t 2t 2t 2t 2t 2t 2t 20-35%(30E) 3t 3t 3t 3t 3t 3t 3t 3t 3t 35-50%(30F) 3t 3t 3t 3t 3t 3t 3t 3t 3t 2.ไมยนตน ไมดอก และหญาเลยงสตว

ความลาดชน

พช

มะมวง มะขาม ขนน ลาไย ลนจ กาแฟ อราบกา

สมตางๆ

ไมผล เมองหนาว

หญาเลยงสตว

2-5%(30B) 1 1 1 1 1 1 1 1t 1 5-12%(30C) 1 1 1 1 1 1 1 1t 1 12-20%(30D) 1 1 1 1 1 1 1 2t 1 20-35%(30E) 2t 2t 2t 2t 2t 2t 2t 2t 2t 35-50%(30F) 3t 3t 3t 3t 3t 3t 3t 3t 3t หมายเหต : ก. ชนความเหมาะสมของดนสาหรบพชม 3 ชน 1. ชนท 1 ชนทดนมความเหมาะสม

2. ชนท 2 ชนดนไมคอยเหมาะสม 3. ชนท 3 ชนดนไมเหมาะสม ข. ความหมายของตวยอภาษาองกฤษทเขยนตดกบหมายเลขชนความเหมาะสมของดน t หมายถง สภาพพนททมความลาดชน เสยงตอการชะลางพงทลายถาจะใชปลกพชไรหรอไมยนตน ค. การปลกพชแตละชนดควรพจารณาถงระดบความสงของพนท สภาพภมอากาศและแหลงนาสารองดวย (กรมพฒนาทดน, 2539) 2.4 การชะลางพงทลายของดนบนพนทสง 2.4.1 การชะลางพงทลายของดนในภาคตาง ๆ ของประเทศไทย ประเทศไทย มเนอททงหมด 320.7 ลานไร พนทสวนใหญมการสญเสยดนอยระหวาง 0-50 ตนตอไรตอป โดยภาคใตมการสญเสยดนสงกวาภาคอน คอ พนทสวนใหญมการสญเสยดนระหวาง 0-50 ตนตอไรตอป ขณะทภาคเหนอพนทสวนใหญมการสญเสยดนระหวาง 0-38 ตนตอไรตอป ภาคกลางพนทสวนใหญมการสญเสยดนอยระหวาง 0-17 ตนตอไรตอป ภาคตะวนออกพนทสวนใหญมการสญเสยดนอย

11

ระหวาง 0-16 ตนตอไรตอป ภาคตะวนตกมการสญเสยดนอยระหวาง 0-10 ตนตอไรตอป และภาคตะวนออกเฉยงเหนอมการสญเสยดนตาสด คอ พนทสวนใหญมการสญเสยดนอยระหวาง 0-4 ตนตอไรตอป จาแนกชนความรนแรงของการชะลางพงทลายของดนทงประเทศไดดงน (กรมพฒนาทดน, 2543) พนทราบ (ทราบลานา ทลาดเชงเขา และเนนเขา ความลาดชนนอยกวา 35 เปอรเซนต) ชนท 1 การชะลางพงทลายของดนนอยมาก มเนอท 169,794,437 ไร 52.95 % ชนท 2 การชะลางพงทลายของดนนอย มเนอท 42,878,012 ไร 13.37 % ชนท 3 การชะลางพงทลายของดนปานกลาง มเนอท 9,797,689 ไร 3.05 % ชนท 4 การชะลางพงทลายของดนรนแรง มเนอท 692,935 ไร 0.22 % ชนท 5 การชะลางพงทลายของดนรนแรงมาก มเนอท 2,282,913 ไร 0.71 % รวมพนทราบ 225,445,986 ไร 70.30 % พนทสง (ภเขาและทลาดหบเขา ความลาดชนมากกวา 35 เปอรเซนต) ชนท 1 H การชะลางพงทลายของดนนอยมาก มเนอท 41,739,376 ไร 13.02 % ชนท 2 H การชะลางพงทลายของดนนอย มเนอท 25,880,330 ไร 8.07 % ชนท 3 H การชะลางพงทลายของดนปานกลาง มเนอท 14,290,486 ไร 4.46 % ชนท 4 H การชะลางพงทลายของดนรนแรง มเนอท 2,678,879 ไร 0.83 % ชนท 5 H การชะลางพงทลายของดนรนแรงมาก มเนอท 10,653,858 ไร 3.32 % รวมพนทสง 95,252,929 ไร 29.70 % รวมพนททงประเทศ 320,698,916 ไร 100.00 % 2.4.2 การชะลางพงทลายของดนในภาคเหนอของประเทศไทย ภาคเหนอมเนอททงหมด 107,008,141 ไร หรอ 33.37 เปอรเซนตของพนทประเทศครอบคลมพนท 17 จงหวด คอ กาแพงเพชร เชยงราย ตาก นครสวรรค นาน พจตร พษณโลก เพชรบรณ แพร แมฮองสอน เชยงใหม ลาปาง ลาพน สโขทย อตรดตถ อทยธาน และ พะเยา พนทสวนใหญมการสญเสยดนอยระหวาง 0-38 ตนตอไรตอป การสญเสยดนสงสดเกดขนในพนทลาดชนสงทมการปลกพชไร จาแนกชนความรนแรงของการชะลางพงทลายของดนไดดงน (กรมพฒนาทดน, 2543) พนทราบ (ทราบลานา ทลาดเชงเขา และเนนเขา ความลาดชนนอยกวา 35 เปอรเซนต) ชนท 1 การชะลางพงทลายของดนนอยมาก มเนอท 36,018,940 ไร 33.66 % ชนท 2 การชะลางพงทลายของดนนอย มเนอท 11,139,547 ไร 10.41 % ชนท 3 การชะลางพงทลายของดนปานกลาง มเนอท 2,964,126 ไร 2.77 % ชนท 4 การชะลางพงทลายของดนรนแรง มเนอท 374,528 ไร 0.35 % ชนท 5 การชะลางพงทลายของดนรนแรงมาก มเนอท 1,519,516 ไร 1.42 % รวมพนทราบ 52,016,657 ไร 48.61 % พนทสง (ภเขาและทลาดหบเขา ความลาดชนมากกวา 35 เปอรเซนต) ชนท 1 H การชะลางพงทลายของดนนอยมาก มเนอท 16,532,758 ไร 15.45 % ชนท 2 H การชะลางพงทลายของดนนอย มเนอท 19,389,875 ไร 18.12 % ชนท 3 H การชะลางพงทลายของดนปานกลาง มเนอท 9,780,544 ไร 9.14 % ชนท 4 H การชะลางพงทลายของดนรนแรง มเนอท 2,129,462 ไร 1.99 % ชนท 5 H การชะลางพงทลายของดนรนแรงมาก มเนอท 7,158,845 ไร 6.69 % รวมพนทสง 54,991,484 ไร 51.39 % รวมพนททงภาค 107,008,141 ไร 100.00 %

บทท3 โอกาสและแนวทางการพฒนาทดนบนพนทสงเพอการเกษตรอยางยงยน

3.1 โอกาสในการพฒนา 3.1.1 การวเคราะหจดแขง จดออน โอกาส และขอจากด (SWOT Analysis) ของการพฒนาพนทสงอยางยงยน จากการวเคราะหสถานการณของการพฒนาพนทสงและประเดนทาทาย ซงจาเปนจะตองใหความสาคญในการพฒนาพนทสงทงในปจจบนและอนาคตจะเหนไดวามทง จดออน จดแขง โอกาส และขอจากดในการพฒนาพนทสงใหเกดความยงยนไดอยหลายประการ ดงน 1) จดแขงทสาคญของพนทสง คอ เปนแหลงกาเนดของพชพรรณธรรมชาตทหลากหลาย ม ภมทศนและทวทศนตามธรรมชาตทสวยงามถอเปนทนทางธรรมชาต ทสามารถนามาใชเปนชองทางการพฒนาทนาไปสการสรางคณคาไดมากมาย นอกจากนพนทสงยงเปนพนททมความหลากหลายสงคมทมมลคา นอกจากนน พนทสงยงมโครงการหลวงและโครงการตามแนวพระราชดารทดาเนนงานประสบความสาเรจทงในการปลกพชทดแทนฝน การพฒนาชวตความเปนอยของชาวเขา และการฟนฟสภาพสงแวดลอมซงเปนแหลงรวมของทนองคความรของการพฒนาพนทสงทสาคญของประเทศ 2) การพฒนาพนทสงยงมจดออนทสาคญ คอ ทรพยากรธรรมชาตบนพนทสงมความเปราะบางและเสอมโทรมไดงาย โดยเฉพาะพนททมความลาดชนสง ในขณะทชมชนมหลากหลายเผาพน ธมความเชอและวถ ช วตทแตกตางกน รวมท งสวนใหญไ ดรบการศกษานอยทาใหกระบวนการพฒนาเปนไปดวยความยากลาบาก ประกอบกบมการเพมของประชากรอยในอตราสง และมการอพยพเขามาเพมจากพนทภายนอกประเทศและจากพนราบอกดวย ทาใหเกดปญหาการ บกรกปาและการแยงชงทรพยากรรนแรงขนเปนลาดบ 3) การวเคราะหถงโอกาสในการพฒนาพนทสง จะเหนไดวายงมโอกาสอกมากทจะทาใหการพฒนาประสบความสาเรจในระยะตอไปได ไดแก (1) การทประชาชนและรฐใหความสาคญกบนโยบายทจะสงเสรมเครอขายการเรยนร จากโครงการหลวงและโครงการตามแนวพระราชดารตาง ๆ รวมทงสงเสรมการมสวนรวมของชมชน เพอเสรมสรางใหชมชนมความเขมแขงและพงพาตนเองได ตามปรชญาเศรษฐกจพอเพยง (2) มกระแสการทองเทยวเชงอนรกษธรรมชาตและวฒนธรรมทองถนทไดรบความนยมเพมขนเปนอนมาก ซงเปนโอกาสสาคญในการไดรบความนยมเพมขนเปนอนมาก ซงเปนโอกาสสาคญในการไดรบความรวมมอจากชมชน และผมสวนไดสวนเสยในการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมรวมทงฟนฟเอกลกษณของทองถน (3) มกระแสความนยมในการบรโภคอาหารทมความปลอดภยและอาหารสขภาพเพมขนทงในและตางประเทศ ทาใหเปดโอกาสในการขยายตลาดสนคาทเกยวเนองกบอาหารปลอดภย และอาหารสขภาพทผลตจากความหลากหลายของพชพรรณบนพนทสงไดอกมาก (4) ในขณะเดยวกนจากความสาเรจของโครงการหลวงในการปลกพชทดแทนฝน จนเปนทยอมรบจากนานาประเทศทมสภาพพนทภเขาและมปญหาการปลกพชเสพตดเชนเดยวกน ทาใหมความสนใจจากหลายหนวยงานและจากหลายประเทศทจะแลกเปลยนเรยนรจากบทเรยนแหงความสาเรจของโครงการหลวงในลกษณะการรวมเปนภาคในการพฒนาพนทสง รวมทงการปลกพชทดแทนพชเสพตด ซงจะเปนโอกาสของประเทศไทยทจะสามารถพฒนาขดความสามารถโดยกระบวนการแลกเปลยนองคความรในระดบนานาชาตได

13

4) การดาเนนงานพฒนาพนทสงในระยะตอไปยงมขอจากดทจะตองคานงถง และตองใหความสาคญในการกาหนดกลยทธในการพฒนาอกหลายประการ โดยเฉพาะอยางยง การกาหนดนโยบายการฟนฟและอนรกษทรพยากรธรรมชาต รวมทงขอกฎหมายทเกยวของในการกาหนดเขตทดน ปาไม และพนททากนทยงไมสอดคลองกบสภาพปญหาและบรบทของภมสงคมของชมชนบนพนทสงอยางแทจรง ทาใหเกดปญหาความขดแยงจากการปฏบตตามนโยบายและขอกฎหมายดงกลาว นอกจากนนการพฒนาบนพนทสงยงตองคานงถงความละเอยดออนของปญหาดานความมนคงตามแนวชายแดน ควบคไปกบการสรางความสมดลของการพฒนาทงทางดานเศรษฐกจ สงคม และการอนรกษทรพยากรธรรมชาตไปพรอม ๆ กน ปจจบนมผลผลตพชเขตหนาวทนาเขาเพมขนตามขอตกลงเขตการคาเสร ซงสงผลกระทบตอการตลาดของผลตผลของเกษตรกรบนพนทสง ทาใหรายไดลดลงและอาจกอใหเกดการหวนกลบไปสการลกลอบปลกพชเสพตดเชนเดม นอกจากนระบบฐานขอมลบนพนทสงทมอยในปจจบนยงไมครอบคลม และไมเชอมโยงซงกนและกน ทาใหการวางแผนและการกาหนดมาตรการพฒนาในแตละพนทไมสอดคลองกบขอเทจจรง และขาดประสทธภาพ จากการวเคราะหประเดนทาทาย จดออน จดแขง โอกาส และขอจากดของการพฒนาพนทสงขางตน เหนไดชดเจนวาการพฒนาพนทสงอยางยงยนยงตองการองคความรอกมาก และตองการแนวทางทชดเจนในการดาเนนงานซงจาเปนตองสงเสรมและสนบสนนใหเกดกระบวนการวจยและพฒนา เพอสรางองคความรบนฐานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม และภมปญญาทองถน รวมทงสนบสนนใหเกดกระบวนการแลกเปลยนเรยนร และการถายทอดทนความรจากโครงการหลวงและโครงการพระราชดารไปสชมชนพนทสงสวนใหญของประเทศ เพอทจะสรางสงคมบนทสงใหเปนสงคมแหงการเรยนรภายใตบรบทของเศรษฐกจพอเพยง ใหเปนสงคมไทยทมคณภาพ มความสามารถในการพงพาตนเอง และมภมคมกนสาหรบรองรบการเปลยนแปลงของสภาพสงคม วฒนธรรม และสงแวดลอมจากภายนอก ตลอดจนกระแสโลกาภวตนได (พทยา, 2551) 3.1.2 ยทธศาสตรการพฒนาและอนรกษทรพยากรธรรมชาตบนพนทสงระยะ 10 ป (พ.ศ.2553-2562) ยทธศาสตรการพฒนาและอนรกษทรพยากรธรรมชาตบนพนทสงระยะ 10 ป (พ.ศ.2553-2562) เนนความสอดคลองกบแนวพระราชดาร นโยบายและยทธศาสตรการพฒนาพนทสงอยางยงยน ทมความสมดลในการสรางรายไดของชมชน การพฒนาความมนคงทางสงคม และการอนรกษฟนฟทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอม ประกอบดวยกลยทธ 3 ดานไดแก 1. กลยทธการสรางรายได เนนการเรยนรจากโครงการหลวง ฟนฟพชทองถน สรางแหลงอาหารชมชน (Food bank) และพฒนาศกยภาพตลาดชมชน 2. กลยทธพฒนาความมนคงทางสงคม เปนการนอมนาปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงมาปรบใช การใชแผนชมชน เนนสงคมและวฒนธรรมทองถน และเครอขายการเรยนร 3. กลยทธการฟนฟทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม เพอใหทรพยากรดน นา ปาใชสอยและปาตนนาลาธาร ใหมสภาพดและอดมสมบรณ ซงยทธศาสตรเพอการพฒนาพนทสง 4 ยทธศาสตรหลก ประกอบดวย 1) ยทธศาสตรเสรมสรางศกยภาพของคนและชมชนใหเขมแขง ตามแนวปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง 2) ยทธศาสตรเสรมสรางความมนคงดานเศรษฐกจบนฐานความรและฐานทรพยากร โดยเนนความคมคาของทรพยากร ผสมผสานกบนวตกรรมตามปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง

14

3) ยทธศาสตรสรางความสมดลใหทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม สามารถเอออานวยใหคนอยอาศยรวมกบปาไมอยางยงยน 4) ยทธศาสตรเสรมสรางระบบการบรหารจดการทด และมบรณาการรวมกนบนพนฐานกระบวนการมสวนรวม (สวพส., 2554) 3.2 แนวทางในการพฒนา 3.2.1 เขตพฒนาทดนลมนาของกรมพฒนาทดน : กรอบแนวคดการใชแนวทางเชงระบบในการพฒนาทดนบนพนทสงเพอการเกษตรอยางยงยน กรมพฒนาทดนไดมนโยบายเพอใหมการวจยและพฒนาและถายทอดเทคโนโลยดานการพฒนาทดนตามภมภาคทวประเทศ ทงพนราบ พนทดอน และพนทสง ดวยการบรณาการกจกรรมและหนวยงานทเกยวของกบการพฒนาทดนดานตาง ๆ ดงเชนการสารวจและจดทาฐานขอมลดานทรพยากรธรรมชาตสงแวดลอม สภาวะทางเศรษฐกจและสงคม เพอใชในการวเคราะหและวางแผนการใชประโยชนทดน กาหนดมาตรการอนรกษดนและนา การปรบปรงบารงดน งานศกษาวจย ทดสอบและสาธต โดยมงหวงใหเกษตรกรนาไปใชอยางถกตอง มประสทธภาพ มความเหมาะสมและมผลสมฤทธ อนจะกอใหเกดประโยชนสงสดและยงยน การดาเนนงานดานการพฒนาทดนในพนทเขตพฒนาทดนลมนา เปนการใชแนวทางเชงระบบในการพฒนาพนทโดยการบรณาการการดาเนนงานของเจาหนาทกรมพฒนาทดนทงสวนกลางและสวนภมภาครวมทงหนวยงานอนทเกยวของและเกษตรกรในพนท สามารถแบงเปนขนตอนหลกไดเปน 3 ขนตอนหลก คอ ขนตอนท 1 ขนตอนการกาหนดเขตพฒนาทดน สถานพฒนาทดน (สพด.) คดเลอกพนทเกษตรกรรมทมปญหาการใชทดน ประชมเกษตรกรเพอชแจงการดาเนนงานและขอความรวมมอและกาหนดขอบเขตพนทลงในแผนท 1:50,000 และสงพนทไปยงสานกงานพฒนาทดนเขต (สพข.) หลงจากนน สพด. กลมสารวจเพอทาแผนทและกลมวางแผนการใชทดนของ สพข. ดาเนนการตรวจสอบความถกตองของเขตพนท เขตพฒนาทดน พนทดาเนนการ และตรวจเชคความถกตองของลมนาหลก ลมนาสาขา ลมนายอย จดทาขอมลตาง ๆ ของเขตพฒนาทดนมาตราสวน 1:25,000 สรปปญหาของพนทและความตองการของเกษตรกร จดทารายงานและแผนงานเสนอขอความเหนชอบจากคณะกรรมการเขตพฒนาทดน เมอคณะกรรมการฯ เหนชอบแลวกเสนอตอกองแผนงาน (กผง.)กรมพฒนาทดน และขนทะเบยนเขตพฒนาทดน ของกรมพฒนาทดน (ภาพท 3.1) ขนตอนท 2 ขนตอนสารวจและจดทาขอมลพนฐานพรอมยกรางแผนการดาเนนงานจดระบบอนรกษดนและนาและกจกรรมอน ๆ ในพนทดาเนนการ คณะทางานสารวจและออกแบบงานอนรกษดนและนา (ระดบ สพข.) ประกอบดวย เจาหนาทจาก สพด. และสวนงานตาง ๆ ของ สพข. เปนคณะทางานฯ โดย สพด. มหนาทดาเนนการจดทาขอมลพนฐานในพนท กลมสารวจเพอทาแผนทมหนาทจดทาแผนทมาตราสวน 1:4,000 จดทาแผนทขอบเขตของพนทดาเนนการ แผนทการถอครองทดน (รายแปลง) กลมวางแผนการใชทดน จดทาแผนทมาตราสวน 1:4,000 จดทาแผนทความลาดชน แผนทดนแบบละเอยด จดทาเอกสารขอมลดน แผนทสภาพการใชทดนปจจบน ขอมลสภาพเศรษฐกจและสงคม แผนทวางแผนการใชทดน กลมวเคราะหดน ดาเนนการวเคราะหดนตามประเภทของชดดน วเคราะหปญหา ขอเสนอการแกไขปญหาและการจดการดน กล ม ว ช าก า ร เพ อ ก า รพฒนาท ด น ดาเนนการวเคราะหสภาพปญหาแนวทางการแกไขปญหา (กาหนดกจกรรม) และการใชมาตรการอนรกษดนและนา คณะทางานสารวจและออกแบบฯ บรณาการรวมกนกาหนดประเดนปญหาในการวจยและพฒนาและยกรางแผนการดาเนนงานจดระบบอนรกษดนและนา (ฉบบราง) คณะทางานฯ

15

ดาเนนการจดทาประชาพจารณประชมชแจงแผนการดาเนนงานจดระบบอนรกษดนและนารวมกบเกษตรกร ผนาชมชน และหนวยงานทเกยวของ เพอรบฟงความคดเหนและขอเสนอแนะและนามตจากทประชมมาปรบปรงแกไขแผนการดาเนนงานจดระบบอนรกษดนและนาฯ (ภาพท 3.1) ขนตอนท 3 ขนตอนเสนอแผนการดาเนนงานจดระบบอนรกษดนและนาฯ เพอขออนมตดาเนนการ สพด. นาแผนการดาเนนงานจดระบบอนรกษดนและนาฯ ทไดปรบปรงแกไขตามมตของทประชมจากการทาประชาพจารณมาขอความเหนชอบจากเกษตรกร ผนาชมชนและหนวยงานทเกยวของ หลงจากมมตเหนชอบแลว คณะทางานฯ จดทารายงานผลการสารวจและออกแบบฯ พรอมแผนงานและขอมลตางๆ เสนอคณะกรรมการบรหารเขตพฒนาท ดนขอความเหนชอบ เมอคณะกรรมการฯ เหนชอบแลว สพข. กเสนอตอกองแผนงาน (กผง.) กผง. เสนอหนวยงานทเกยวของตรวจสอบความถกตองโดยเสนอตอสานกวจยและพฒนาการจดการทดน (สวจ.) และสานกวศวกรรมเพอการพฒนาทดน (สวพ.) หลงจากนน กผง. ดาเนนการเสนอกรมพฒนาท ดนขออนมตเขาแผนปฏบตงานและงบประมาณประจาปและเมอกรมฯ อนมตแลว กผง. แจงให สพข. และสพด. ทราบและดาเนนการตามแผนทไดรบอนมต (ภาพท 3.1)

16

ภาพท 3.1 ขนตอนการดาเนนงานจดระบบอนรกษดนและนาในเขตพฒนาทดนลมนา

เสนอกรมฯ

สพด.

1. คดเลอกพนทเกษตรกรรมทมปญหาการใชทดน 2. ประชมเกษตรกรเพอชแจงการดาเนนงานและขอความรวมมอ 3. การกาหนดขอบเขตพนทลงในแผนท 1:50,000

สพข.

คดเลอกพนท

1. ตรวจสอบ/แกไขขอบเขตพนท -ลมนาหลก/สาขา/เขตพฒนาทดนและพนทดาเนนการ 2. จดทาขอมลตางๆ ของเขตพฒนาทดน มาตราสวน 1:25,000 3. สรปปญหาของพนทและความตองการของเกษตรกร

สพด. กลมสารวจเพอทาแผนทกลมวางแผนการใชทดน

คณะกรรมการบรหารเขตพฒนาทดน

เสนอ

กผง.

ไมเหนชอบ

ขนทะเบยน เขตพฒนาทดน

สานก/กอง ทเกยวของ ใหสนบสนน

แจงผลการพจารณาให สพข. ทราบ

เหนชอบ

ขนตอนท 1 : แสดงขนตอนการกาหนดเขตพฒนาทดน ทมา : กรมพฒนาทดน (2555)

1

2

3

17

ภาพท 3.1 ขนตอนการดาเนนงานจดระบบอนรกษดนและนาในเขตพฒนาทดนลมนา (ตอ)

สพข.

คณะกรรมการบรหารเขตพฒนาทดน

คณะทางานสารวจและออกแบบฯ (ระดบเขต)

สพด.

ขอมลพนฐานในพนท กลมสารวจเพอทาแผนท

แผนท มาตราสวน 1:4,000 - แผนทแสดงขอบเขตพนท ดาเนนการทถกตอง/ชดเจน - แผนทถอครองทดน

(รายแปลง)

กลมวชาการฯ

วเคราะหสภาพปญหา/ แนวทางการแกไข

(กจกรรม) และการใชมาตรการอนรกษดนและนา กลมวางแผนการใชทดน

แผนท มาตราสวน 1:4,000 - แผนทความลาดชน - แผนทดนแบบละเอยด - จดทาเอกสารขอมลดน - แผนทสภาพการใชทดนปจจบน - ขอมลสภาพเศรษฐกจและสงคม - แผนทวางแผนการใชทดน

กลมวเคราะหดน

- วเคราะหดนตามชดดน/ประเภทของชดดน - วเคราะหปญหา ขอเสนอการแกไขปญหาและการจดการดน

กาหนดประเดนปญหาในการวจยและพฒนาและ ยกรางแผนการดาเนนงานจดระบบอนรกษดนและนาฯ

ประชมชแจงรางแผนการดาเนนงานจดระบบอนรกษดนและนาฯ รวมกบเกษตรกร/ผนาชมชน/หนวยงานทเกยวของ

เพอรบฟงความคดเหนและขอเสนอแนะ

ขนตอนท 2 : ขนตอนการสารวจและจดทาขอมลพนฐาน พรอมยกรางแผนการดาเนนงานจดระบบอนรกษดน และนาฯ ในพนทดาเนนการ ทมา : กรมพฒนาทดน (2555)

4

5

6

4.1

4.2

4.3

4.4

4.5

18

ภาพท 3.1 ขนตอนการดาเนนงานจดระบบอนรกษดนและนาในเขตพฒนาทดนลมนา (ตอ)

สพด. นาแผนการดาเนนงานจดระบบอนรกษดนและนาฯ ทปรบปรงแกไขแลวขอความเหนชอบจากเกษตรกร

ผนาชมชน และหนวยงานทเกยวของ

7

คณะทางานฯ จดทารายงานผลการสารวจและออกแบบฯ พรอมแผนงานและขอมลตางๆ เสนอคณะกรรมการบรหารเขตพฒนาทดน

เพอขอความเหนชอบ

8

กผง.

9

สพข. / สพด. 10

ดาเนนการตามแผนทไดรบอนมต

ขออนมตเขาแผนปฏบตงานและงบฯ ประจาป

เสนอกรมฯฯ

สวจ. (ระบบอนรกษฯ)

สวพ. (งานแหลงนาฯ)

ตรวจสอบ งานทเกยวของ

ขนตอนท 3 : เสนอแผนการดาเนนงานจดระบบอนรกษดนและนาฯ เพอขออนมตดาเนนการ ทมา : กรมพฒนาทดน (2555)

19

3.2.2 การวเคราะหระบบนเวศนเกษตร : การใชแนวทางเชงระบบวเคราะหพนทเพอกาหนดประเดนปญหาในการวจยและพฒนาดานการพฒนาทดนบนพนทสงเพอการเกษตรอยางยงยน ในแผนพฒนาการเกษตร ยทธศาสตรการวจยและพฒนาเพอการผลตทางดานการเกษตรเปนยทธศาสตรสาคญอยางหนงทไดกาหนดไว โดยมเปาประสงคใหเกษตรกรมคณภาพชวตทดขน พงตนเองได มอาชพมนคงและสรางรายไดใหแกเกษตรกร แตในการดาเนนงานตามแผนควรตองมการวเคราะหหาประเดนปญหาทแทจรงของพนทและของเกษตรกรเปนขนตอนหลกทสาคญ เพอทจะทาใหการวจยและพฒนามผลสมฤทธและยงยน ในอดตทผานมาการทาการเกษตรขยายตวอยางรวดเรวทาใหเทคโนโลยทใชในการผลตของเกษตรกรยงไมเหมาะสมและมผลตภาพตา ทงนเนองจากวาการทาการเกษตรมขอจากดในดานการผลตในดานสภาพแวดลอมทางกายภาพและชวภาพ อนไดแก แหลงนาเพอการเกษตร คณภาพดนของพนทการเกษตร การระบาดของศตรพช รวมทงการใชพนธพชและระบบการปลกพช ในปจจบนมการคนควาทดลองกนอยางกวางขวางเพอหาเทคโนโลยทเหมาะสมแตละทองถนซงในการวจยและพฒนาจะตองมงเนนระดบไรนา โดยคานงถงองคประกอบทางดานสภาพแวดลอมทางธรรมชาต สภาวะทางเศรษฐกจและสงคม ทรพยากรตางๆทเกษตรกรสามารถใชได ตลอดจนเทคโนโลยทางการเกษตรและการยอมรบของเกษตรกรเพอทจะทาใหการพฒนารปแบบการผลตไปสเกษตรกรไดเปนผลสาเรจ การวเคราะหพนทเพอกาหนดประเดนปญหาในการวจยและพฒนา เรมมาจากปญหาทวาเทคโนโลยทนกวจยคดคนขนมาสวนใหญไมเปนทยอมรบของเกษตรกร โดยเฉพาะเกษตรกรทมทรพยากรจากด ทงนเพราะเทคโนโลยเหลานนไมตรงกบปญหาและความตองการของเกษตรกร ไมเหมาะสมกบสภาพแวดลอมในทองท หรอตองการการลงทนทเกนกาลงทรพยากรทเกษตรกรมอย หากพจารณาตวสาเหตกจะเหนไดวาแตเดมนนเมอไดทดลองคนควาเทคโนโลยในสถานทดลองกเผยแพรผลการทดลองออกสเกษตรกรเลยทนท สภาพแวดลอมในสถานทดลองนนในทางกายภาพและปจจยการผลตแตกตางกนไปจากสภาพแวดลอมในไรนาของเกษตรกรมาก จงไมนาสงสยทาไมเกษตรกรจงไมยอมรบเทคโนโลยการวจยและพฒนาจากการคนควาในสถาน การใชแนวคดเชงระบบเพอวเคราะหพนทจะดาเนนการตามวธการดงน

1) วเคราะหระบบนเวศนเกษตร (Agro Ecosystems Analysis, AEA ) มขนตอน คอ (ภาพ ท 3.2)

(1) กาหนดวตถประสงคและเปาหมายของการวเคราะห (purpose and objective) (2) กาหนดขอบเขตของการวเคราะห (boundaries and hierarchy) (3) ศกษาขอมลมอสองของพนท (secondary data) (4) วเคราะหพนทดานคณสมบตของระบบ (system properties) เกยวกบการ

กระจายตวเชงพนท (space) การกระจายตวเชงเวลา (time) การไหลของระบบ (flow) และการตดสนใจของเกษตรกร (decisions making)

5) เสนอประเดนปญหาเพอการวจยและพฒนา (key question) 6) จดลาดบความสาคญของปญหาเพอการวจยและพฒนา (priorities) 7) เสนอแผนการวจยและพฒนา (planning and project design)

20

ภาพท 3.2 ขนตอนการวเคราะหระบบนเวศนเกษตร (Agro ecosystems analysis steps)

2) การประเมนสภาวะชนบทแบบเรงดวน ( Rapid Rural Appraisal,RRA ) RRA คอ การวเคราะหพนทแบบยอสวน ขอมลทศกษาจะศกษาทงดานกายภาพ ชวภาพ

เศรษฐกจและสงคม จะเจาะจงขอมลเฉพาะบางสวนทขาดไปและขอมลทจาเปนและตองการเพอประกอบการวเคราะหจากขนตอนของ AEA โดยเขาไปสอบถามและพดคยกบเกษตรกรและผทเกยวของในพนทจรง สรปใหอยในรปแบบทงายตอความเขาใจ ชใหเหนศกยภาพ สภาพปญหา อปสรรค การยอมรบ การตดสนใจ ของพนทใหเหนเดนชดขน

3) ขนตอนดานการสรปผลการวเคราะหขอมลจากการวเคราะหพนท เปนการวนจฉยปญหาเพอการวจยและพฒนา ขนตอนนเปนการสรปประเดนปญหา ศกยภาพของพนทและความสาคญกอนหลงของปญหา โดยจะพจารณาความเปนไปไดทงหมด ทงกายภาพ ชวภาพ เศรษฐกจสงคมและวฒนธรรม ตลอดจนการยอมรบและการตดสนใจของเกษตรกรและเสนอศกยภาพในการแกปญหา (จดกจกรรม) ทงนเพอใหเหนแนวทางในการทาแผนใหสอดคลองกบพนท

การทางานอยางเปนระบบของนกวชาการจากหลายสาขาวชาการทรวมกนวเคราะหปญหาโดยวธ AEA ทาใหสามารถแสดงคณสมบตพเศษของระบบเกษตร ซงชวยสรางความเขาใจเกยวกบระบบเกษตรอยางเปนองครวม ชวยเพมมตการพจารณาระบบเกษตรและเสรมการสอสารระหวางสาขาวชาการ ผลการวเคราะห สามารถประยกตใชงานและประกอบการวางนโยบายสการปฏบต

Agro Ecosystems Analysis (AEA) Steps

Purpose & Objectives

Boundaries & Hierarchy

Space

Flow

Time

Decisions making

System Properties

Key Questions

Priorities

Planning and Project design

Define system

Analyze system

Options for actions

Implementation

ทมา: อรรถชย (2551) และ Conway (1985).

21

วธการวเคราะหระบบนเวศนเกษตร เปนวธการทไดรบการเผยแพรและใชงานตอเนองในประเทศไทย มการประยกตและดดแปลงเปนวธการวเคราะหระบบนเวศนเกษตร วธการวเคราะหพนท และวธการวเคราะหเพอวางแผนบนพนฐานของการวเคราะหขอมลในระดบลมนา ตาบล อาเภอ และจงหวด (อรรถชย, 2551)

บทท 4 ผลสาเรจการพฒนาทดนบนพนทสงเพอการเกษตรอยางยงยนในเขตภาคเหนอ

ผลสาเรจการบรณาการงานวจยและพฒนาดานการพฒนาทดนในพนทโครงการหลวง:ตนแบบแนวทางมงสผลสมฤทธการพฒนาทดนบนพนทสงเพอการเกษตรอยางยงยน 4.1 ความเปนมาของโครงการหลวง

จากการเสดจแปรพระราชฐานมายงพระตาหนกภพงคราชนเวศน จงหวดเชยงใหม เพอเยยมเยอนทกขสขของราษฎรในภาคเหนอทกป พระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯทรงตระหนกถงความทกขยากของราษฎรชาวไทยภเขาทยงนยมปลกฝนเพอหารายไดยงชพ พระองคทรงรบทราบถงปญหาดงกลาวทจะเปนอนตรายตอประเทศชาตสบเนองมาจากความทกขยากของราษฎรและการขาดแคลนทดนทากน ขาดความรในดานการเกษตรตามทตลาดตองการ ขาดความรในการปองกนรกษาทดนมใหเสอมโทรม อกทงยงไมมการปรบปรงบารงดนใหดอยเสมอ ขาดแคลนแหลงนาตลอดจนยงขาดเสนทางคมนาคมทจะสามารถสงผลผลตสตลาดและยงดอยความรในดานการตลาด จากทกลาวมานทาใหเกดการตดไมทาลายปา การทาไรเลอนลอยเพอหาทดนทอดมสมบรณ เราจงตองสญเสยปาไมและทรพยากรไปเปนจานวนมาก ในป พ.ศ. 2512 พระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯจงไดทรงพระราชทานทรพยสวนพระองคจดตง”โครงการหลวง”ขน เพอชวยประสานงานกบหนวยงานราชการตาง ๆ เพอเรงรดดาเนนการ แกไขปญหาอยางรบดวน โดยม มจ.ภศเดช รชน เปนผรบสนองพระราชดารและนามาปฏบต โดยดารงตาแหนง องคอานวยการโครงการฯ ซงมชอเรยกโครงการนในสมยเรมงานครงแรกวา”โครงการหลวงพฒนาชาวเขา”หรอ”โครงการหลวงพฒนาภาคเหนอ”สวนคณะผทางานจากหนวยงานตาง ๆ ทอาสาสมครออกไปทาการสงเสรมชวยเหลอชาวไทยภเขาในวนหยดราชการหรอวนอาทตย จะเรยกงานนวา “โครงการเกษตรหลวงในพระบรมราชานเคราะห” และตอมาไดเปลยนชอใหเหมาะสมอกครงเมอป พ.ศ.2523 เปน “โครงการหลวง” และตอมา พ.ศ.2535 ทรงพระกรณาโปรดเกลาเปลยนแปลงสถานภาพโครงการหลวงโดยตงเปน “มลนธโครงการหลวง” จนถงปจจบน เพอจะไดเปนองคกรนตบคคลมกฎหมายรองรบและดาเนนงานดวยความเปนปกแผนตอไป

ปจจบน ศนยพฒนาโครงการหลวงมทงหมด จานวน 38 ศนย ตงอยในพนท 5 จงหวดภาคเหนอตอนบนไดแก จงหวดเชยงใหม จงหวดเชยงราย จงหวดพะเยา จงหวดลาพนและจงหวดแมฮองสอน จานวน 21 อาเภอ 297 กลมบาน 37,291 ครวเรอน พนท 2,919 ตารางกโลเมตร และประชากร 172,070 คน พนทสวนใหญอยในระดบความสงจากระดบนาทะเลเกนกวา 800 เมตร มสภาพเปนพนทในหบเขาหรอพนทปาสงวน จงตองการการดแลอยางใกลชดไมใหเกดการชะลางพงทลายของผวหนาดนและเกดผลกระทบกบสงแวดลอม ศนยพฒนาโครงการหลวงแตละแหงมภาพพนทแตกตางกนไปทงสภาพแวดลอมและปญหาประชากรอยอาศย ซงสภาพดงกลาวกอใหเกดความไดเปรยบเสยเปรยบหลายประการแตกตางกนไป วสยทศนของโครงการหลวง มงวจยและพฒนาเทคโนโลยทเหมาะสม เพอสงเสรมชวตและความเปนอยทดใหแกชมชนบนพนทสงและรกษาพนฟสภาพแวดลอมรวมทงเปนแหลงเรยนรการพฒนาทสงอยางยงยน 4.2 วตถประสงคของโครงการหลวง มลนธโครงการหลวง ไดดาเนนการสนองตามพระราชดารพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ททรงมพระราชประสงคทจะ “ชวยชาวเขาใหชวยตนเองในการปลกพชทมประโยชนและมมาตรฐานความเปนอยดขน” โดยมเปาหมายของโครงการคอ

23

4.2.1 ชวยชาวเขาเพอมนษยธรรม 4.2.2 ชวยชาวเราโดยลดการทาลายทรพยากรธรรมชาต คอ ตนนาลาธาร 4.2.3 กาจดการปลกฝน 4.2.4 รกษาดนและใชพนทใหถกตอง คอ ใหปาอยในสวนทควรเปนปา และทาไรทา

สวนในสวนทควรเพาะปลก อยาใหสวนทงสองนรกลาซงกนและกน 4.2.5) ผลตพชผลเพอเพมประโยชนทางเศรษฐกจแกประเทศ

4.3 กจกรรมหลกของโครงการหลวง 4.3.1 งานวจย งานวจยการเกษตรทสง ถอเปนเรองทจาเปนอนดบแรกมาตงแตเรมงานโครงการหลวง โดยในระยะแรกเปนการวจยหาชนดพช หรอสตว ทสามารถนาไปสงเสรมใหเกษตรกรนาไปประกอบอาชพทดแทนการปลกฝน และการเผาปาเพอทาไรเลอนลอย ชนดหรอพนธพชตาง ๆ เหลานจะตองสามารถปลกไดดในพนทสงทมอากาศหนาวเยนกวาพนราบโดยทวไป และมความเหมาะสมกบวฒนธรรมทองถน งานวจยของโครงการหลวงเรมจากการวจยปรบปรงผลผลตปลกทอพนเมองทมการปลกอยทวไป ระยะแรกใชพนทสถานวจยดอยปยของมหาวทยาลยเกษตรศาสตรเปนพนทดาเนนงานวจย ตอมาไดดาเนนการวจยทสถานวจยเกษตรหลวงอางขาง สถานวจยเกษตรหลวงปางดะ สถานวจย อนทนนท และสถานวจยกาแฟแมหลอด ตามลาดบ การดาเนนงานวจยสวนใหญอาศยบคลากรจากมหาวทยาลยตาง ๆ โดยไดพระราชทรพยสวนพระองค และการสนบสนนจากหนวยงานตางประเทศงานวจยของโครงการหลวงทนาไปเผยแพรแกเกษตรกรในปจจบน ทสาคญไดแก ไมผลเขตหนาว พชผก พชไร ไมตดดอก ชา กาแฟ พชผกตาง ๆ และไมโตเรวชนดตาง ๆ 4.3.2 งานพฒนา งานสงเสรมและพฒนาอาชพของโครงการหลวงทาควบคไปกบงานวจยตงแตเรมโครงการระยะแรกไมมพนทเปนศนยพฒนาเชนปจจบน แตเรยกวาหมบานเยยมเยยน โดยมคณะอาสาสมครพรอมดวยหมอมเจาภศเดช รชน เดนทางไปเยยมเยยนและใหการสนบสนนการประกอบอาชพดานตาง ๆ ปจจบนมเจาหนาทวชาการสวนกลาง ทาหนาทแกนนาและถายทอดผลงานทางวชาการไปสเจาหนาทสงเสรม รวมทงการใหคาปรกษาแนะนาตางๆ ตลอดจนดานการวางแผนการปลกพชแตละชนด นอกจากนมศนยอารกขาพชมหนาทในการดแลปญหาโรคแมลงและแนะนาการใชสารเคมอยางใกลชด การดาเนนงานของศนยพฒนาโครงการหลวงในระยะแรก เนนการนาชนดและพนธพชทเหมาะสมกบพนทไปแนะนาใหเกษตรกรชาวเขาปลกทดแทนฝน การปลกเพอการบรโภคในครวเรอน รวมทงการจดตงธนาคารขาว รวมทงมงานดานการพฒนาทางสงคมและสาธารณสข 4.3.3 การตลาด โครงการหลวงเรมงานการตลาดเมอประมาณ พ.ศ. 2524 ซงเปนการนาผลผลตของเกษตรกรไปจาหนาย สวนใหญเปนพชผกและไมผลเขตหนาวชนดตาง ๆ ผลผลตเหลานสวนใหญตลาดทวไปยงไมรจก การดาเนนงานดานการตลาดรวมไปกบการขนสง การคดบรรจ และการจดจาหนาย

24

รวมทงตงโรงงานหลวงอาหารสาเรจรปเพอแปรรปผลผลตเพอเปนการเพมมลคาของผลผลตดวย (สานกพฒนาเกษตรทสง, 2548)

4.4.1 สภาพทวไปของพนทศนยพฒนาโครงหลวง พนทของศนยพฒนาโครงการหลวงออกเปน 3 กลม ตามระดบความสงดงน 4.4.1 พนทกลมศนยทมระดบความสงคอนขางตา (ระดบความสงระหวาง 400-800 เมตร) พนทศนยในกลมน มสภาพพนทสวนใหญเปนพนทบรเวณเชงเขาและไหลเขา มพนทราบอยระหวางหบเขา บางสวนเปนเนนเตย ๆ สภาพอากาศคอนขางรอน โดยเฉพาะฤดหนาวและฤดรอนจะแหงแลงกวาพนท อน ๆ อณหภมเฉลย 23.6 องศาเซลเซยส ปรมาณนาฝนโดยเฉลยประมาณ 1,480.5 มลลเมตรตอป สภาพพนทปาไมหลายแหงเปนพนทปาเสอมโทรมเนองจากถกตดนามาเปนฟน และแปรรปไมกอนโครงการหลวงเขาดาเนนการ ยกเวนพนทบรเวณศนยพฒนาโครงการหลวงตนตก ทพนทปาคอนขางอดมสมบรณ เกษตรกรในกลมศนยนสวนใหญเปนชาวเผากะเหรยง มง มเซอ ละวา คนเมองและจนฮอ ปลกขาวไรเพอยงชพ รายไดทางการเกษตรมาจากไมผล ไดแก ลนจ ลาไย มะมวง สมโอ พลบฯ ไมดอก ไดแก ดอกหนาวว เบญจมาศ แกลดโอลส พชผกไดแก ผกกาดหอมหอ ผกกาดขาวปล แตงกวาญปนฯ พชไร ไดแก ขาวโพด ถวเหลอง ถวลสง สวนการเลยงสตวเลยงเพอบรโภคในครวเรอนและเปนรายไดเสรม นอกจากนเกษตรกรยงมรายไดทางอน เชน รบจางและหตถกรรมตาง ๆ พนทศนย/สถานโครงการหลวง อาเภอ จงหวด

1. สะโงะ เชยงแสน เชยงราย 2. หมอกจาม แมอาย เชยงใหม 3. พระบาทหวยตม ล ลาพน 4. แมทาเหนอ แมออน เชยงใหม 5. หวยลก เชยงดาว เชยงใหม 6. แมสะปอก แมวาง เชยงใหม 7. ทงเรง หางดง เชยงใหม 8. หวยเสยว หางดง เชยงใหม 9. ปงคา ปง พะเยา 10. แมหลอด แมแตง เชยงใหม 11. ตนตก แมออน เชยงใหม 12. ทงเรา สะเมง เชยงใหม 13. หนองเขยว เชยงดาว เชยงใหม 14. หวยโปง เวยงปาเปา เชยงราย

14 แหง 11 อาเภอ 4 จงหวด 4.4.2 พนทกลมศนยทมระดบความสงปานกลาง (ระดบความสงระหวาง 800-1,000 เมตร) เกษตรกรในกลมนสวนใหญเปนชาวเขาเผากะเหรยง ลวะ และคนเมอง ซงยงนยมการปลกพชแบบไรหมนเวยน ทาใหมพนทถอครองคอนขางมาก บางพนทเปนแหลงปลกชาพนเมอง ในกลมนเปนพนทภเขาหรอหบเขาสลบซบซอน มความสงชน พนทเพาะปลกเปนทราบระหวางเขาตามแนวลาดบหวยหรอพนทตามไหลเขา บางแหงมพนทลอดลาดเปนคลน ดนมความอดมสมบรณ

25

ปานกลาง มความเปนกรดเลกนอย ปรมาณนาฝนโดยเฉลยประมาณ 1,299.5 มลลเมตรตอป อณภมเฉลย 22.7 องศาเซลเซยส เกษตรกรในกลมศนยนสวนใหญเปนชาวเขาเผากะเหรยง ลวะและคนเมอง ซงยงนยมการปลกพชแบบไรหมนเวยน ทาใหมพนทถอครองคอนขางมาก บางพนทเปนแหลงปลกชาพนเมอง รายไดทางการเกษตรมาจากพชผก ไดแก พรกหวาน บลอกโคล มะเขอเทศ ฯ ไมผล ไดแก อโวกาโด มะมวง บวย พลบฯ ไมดอก ไดแก ลอะทรส ลลล เฟรนหนง เบญจมาศ เปนตน พนทศนย/สถานโครงการหลวง อาเภอ จงหวด

1. แมสะเรยง แมสะเรยง แมฮองสอน 2. ปางดะ สะเมง เชยงใหม 3. แมแพะ สะเมง เชยงใหม 4. หวยแลง เวยงแกน เชยงราย 5. ปาเมยง ดอยสะเกด เชยงใหม 6. วดจนทร แมแจม เชยงใหม 7. ทงหลวง แมวาง เชยงใหม 8. แมสาใหม แมรม เชยงใหม 9. หวยนารน เวยงปาเปา เชยงราย

9 แหง 8 อาเภอ 3 จงหวด 4.4.3 พนทกลมศนยทมระดบความสงคอนขางมาก (ระดบความสงเกน 1,000 เมตร) สวนใหญเปนพนทภเขาหรอหบเขาสลบซบซอนมความชนสง ลอมรอบดวยพนทปาไม พนทบางแหงเปนพนทลาดชนเชงซอน (slope complex) พนทเพาะปลกเปนพนทราบระหวางหบเขาตามแนว ลาหวยหรอพนทตามไหลเขา บางแหงมพนทลกคลนลอดลาด ดนมความอดมสมบรณปานกลาง มความเปนกรดเลกนอย ปรมาณนาฝนโดยเฉลยประมาณ 1,518.5 มลลเมตรตอป อณหภมเฉลย 19.7 องศาเซลเซยส เกษตรกรในกลมศนยนสวนใหญเปนชาวเขาเผากะเหรยง มง มเซอและจนฮอ ยงเนนการปลกพชเพอยงชพไวบรโภค เชน ขาว ขาวไร รายไดทางการเกษตรทสาคญจากไมผลเมองหนาว เชน บวย สาล พลบ พลมและพช ซงปลกบนพนทลาดชนหรอตามไหลเขาและปลกพชลมลก เชน พชผก ไมตดดอก ในพนทมความลาดชนนอยหรอใกลแหลงนา สวนพนทในหบเขาเปนพนทนา โดยเฉพาะหมบานกะเหรยง เนองจากมขอจากดของพนท การเลยงสตวจงเปนการเลยงเพยงเพอบรโภคและเปนรายไดเสรม พนทศนย/สถานโครงการหลวง อาเภอ จงหวด

1. แมลานอย แมลานอย แมฮองสอน 2. แกนอย เชยงดาว เชยงใหม 3. ขนแปะ จอมทอง เชยงใหม 4. หวยนาขน แมสรวย เชยงราย 5. แมปนหลวง เวยงปาเปา เชยงราย 6. แมโถ ฮอด เชยงใหม 7. หนองหอย แมรม เชยงใหม 8. แมแฮ แมแจม เชยงใหม 9. ขนวาง แมวาง เชยงใหม 10. หวยสมปอย จอมทอง เชยงใหม

26

(ตอ) พนทศนย/สถานโครงการหลวง อาเภอ จงหวด 11. อนทนนท จอมทอง เชยงใหม 12. มอนเงาะ แมแตง เชยงใหม 13. ปางอง แมแจม เชยงใหม 14. ผาตง เวยงแกน เชยงราย 15. อางขาง ฝาง เชยงใหม

15 แหง 12 อาเภอ 3 จงหวด

โดยพนทโครงการหลวงประกอบดวย พนทศนยพฒนาโครงการหลวง 38 แหงใน 5 จงหวด 21 อาเภอ 297 กลมบาน 37,291 ครวเรอน และประชากร 172,070 คน มรายละเอยดดงน

ตารางท 4.1 จานวนกลมบาน และจานวนประชากรในพนทโครงการหลวง 38 แหง ลาดบ จงหวด พนทโครงการหลวง (แหง) อาเภอ กลมบาน ครวเรอน ประชากร

(คน) 1. เชยงใหม 27 13 222 25,632 117,454 2. เชยงราย 7 4 50 7,291 32,697 3. แมฮองสอน 2 2 14 1,691 8,473 4. พะเยา 1 1 6 475 2,699 5. ลาพน 1 1 5 2,202 10,747 5 จงหวด 38 แหง 21 อาเภอ 297 กลมบาน 37,291 ครวเรอน 172,070 คน

ตารางท 4.2 จานวนทตงศนย/สถานโครงการหลวง จาแนกตามระดบความสง

ลาดบ ศนยพฒนา โครงการหลวง จงหวด อาเภอ จานวน

กลมบาน จานวนครวเรอน

จานวนประชากร

(คน)

ความสงจาก ระดบนาทะเล

(เมตร) พนทศนยทมระดบความสงคอนขางตา (ความสง 400-800 เมตร)

1 สะโงะ เชยงราย เชยงแสน 5 636 3,340 400 2 หมอกจาม เชยงใหม แมอาย 6 2,676 17,933 470 3 พระบาทหวยตม ลาพน ล 5 2,202 10,747 480 4 แมทาเหนอ เชยงใหม แมออน 14 1,937 7,252 520 5 หวยลก เชยงใหม เชยงดาว 3 570 2,408 520 6 แมสะปอก เชยงใหม แมวาง 6 383 1,289 580 7 ทงเรง เชยงใหม หางดง 3 716 2,893 620 8 หวยเสยว เชยงใหม หางดง 9 998 3,416 620 9 ปงคา พะเยา ปง 6 475 2,699 640 10 แมหลอด เชยงใหม แมแตง 5 188 578 680 11 ตนตก เชยงใหม แมออน 5 924 2,354 755 12 ทงเรา เชยงใหม สะเมง 3 303 1,677 760 13 หนองเขยว เชยงใหม เชยงดาว 5 760 4,101 780 14 หวยโปง เชยงราย เวยงปาเปา 11 1,123 3,514 780

27

ตารางท 4.2 จานวนทตงศนย/สถานโครงการหลวง จาแนกตามระดบความสง (ตอ)

ลาดบ ศนยพฒนา โครงการหลวง จงหวด อาเภอ จานวน

กลมบาน จานวนครวเรอน

จานวนประชากร

(คน)

ความสงจาก ระดบนาทะเล

(เมตร) พนทศนยทมระดบความสงปานกลาง (ความสง 800-1,000 เมตร)

15 แมสะเรยง แมฮองสอน แมสะเรยง 11 731 3,231 865 16 ปางดะ เชยงใหม สะเมง 13 2,108 5,563 896 17 แมแพะ เชยงใหม สะเมง 8 459 1,738 900 18 หวยแลง เชยงราย เวยงแกน 13 1,985 10,879 910 19 ปาเมยง เชยงใหม ดอยสะเกด 10 873 2,203 915 20 วดจนทร เชยงใหม แมแจม 11 1,920 6,767 960 21 ทงหลวง เชยงใหม แมวาง 11 992 5,897 980 22 แมสาใหม เชยงใหม แมรม 5 468 3,494 990 23 หวยนารน เชยงราย เวยงปาเปา 7 370 1,658 995

พนทศนยทมระดบความสงคอนขางมาก (เกน 1,000 เมตร) 24 แมลานอย แมฮองสอน แมลานอย 3 960 5,242 1,005 25 แกนอย เชยงใหม เชยงดาว 12 852 6,545 1,010 26 ขนแปะ เชยงใหม จอมทอง 4 731 2,623 1,035 27 หวยนาขน เชยงราย แมสรวย 8 1,765 7,335 1,075 28 แมปนหลวง เชยงราย เวยงปาเปา 6 748 3,380 1,080 29 แมโถ เชยงใหม ฮอด 5 1,095 6,372 1,180 30 หนองหอย เชยงใหม แมรม 9 371 2,694 1,185 31 แมแฮ เชยงใหม แมแจม 12 770 4,136 1,200 32 ขนวาง เชยงใหม แมวาง 4 474 2,099 1,220 33 หวยสมปอย เชยงใหม จอมทอง 9 545 2,368 1,240 34 อนทนนท เชยงใหม จอมทอง 8 1,656 7,035 1,280 35 มอนเงาะ เชยงใหม แมแตง 7 776 2,765 1,300 36 ปางอง เชยงใหม แมแจม 8 1,104 5,863 1,345 37 ผาตง เชยงราย เวยงแกน - 664 2,591 1,360 38 อางขาง เชยงใหม ฝาง 27 1,083 5,391 1,400

รวม 38 ศนยฯ

5 จงหวด

21 อาเภอ

297 กลมบาน

37,291 ครวเรอน

172,070 คน

ทมา : ขอมลจากรายงานดานการพฒนา มลนธโครงการหลวง ปงบประมาณ พ.ศ.2553 เพอใหการพฒนาชมชนโครงการหลวงมความเหมาะสมกบสภาพภมสงคมยงขน รวมทงเพอใหการพฒนามความสมดลระหวาง เศรษฐกจ สงคม และสงแวดลอม จงแบงกลมพนทโครงการหลวงตามภมสงคมของชมชนพนทตาง ๆ 4 ลกษณะ ไดแกดงน

1. ชมชนทอาศยการทานาเปนหลก โดยเฉพาะการทานาขนบนไดตามไหลเขา ศนยพฒนาโครงการหลวงในกลมนประกอบดวย หวยสมปอย แมแฮ ทงหลวง อนทนนท (ผาหมอน) และแมลานอย เปนตน

28

2. ชมชนปาเมยง ซงเปนชมชนไทยภาคเหนอทอาศยการทาเมยงสาหรบจาหนายแกคนไทยเหนอปจจบนมปญหาจากการบรโภคเมยงนอยลง ทาใหมรายไดนอยลงตามไปดวย และอาจมปญหาจากการปรบเปลยนกจกรรมในพนท ศนยพฒนาโครงการหลวงในกลมนประกอบดวย ปาเมยง ตนตก หวยนารน มอนเงาะ และหวยโปง เปนตน

3. ชมชนทมพนฐานจากการปลกฝน ปจจบนหนมาปลกพชผก ทาไรขาวโพด และปลกไมผล เพอสงสตลาด ศนยพฒนาโครงการหลวงในกลมนประกอบดวย ปงคา แมแฮ มอนเงาะ แมโถ อนทนนท ขนวาง หนองหอย อางขาง เปนตน

4. ชมชนทยงชพดวยการปลกขาวไร เลยงสตวและหาของปา ซงเปนเสมอนตวแทนของชมชนบนพนทสงอยหางไกลและทรกนดารศนยพฒนาโครงการหลวง ในกลมนประกอบดวย ขนแปะ หนองเขยว แกนอย วดจนทร เปนตน (สวพส., 2554)

4.5 การวเคราะหจดแขง จดออน โอกาสและขอจากด (SWOT Analysis) ของงานวจยและพฒนา

ในพนทโครงการหลวง การวเคราะหสภาพแวดลอมภายใน : จดแขง พบวา งานวจยและพฒนาของโครงการหลวงมความหลากหลายเนองจากมผลผลตและผลตภณฑทแขงขนในตลาดเปนจานวนมาก ทาใหมงานวจยเพอแกไขปญหาและการพฒนางานอยางมากมาย เปนแหลงรวมนกวจยทเชยวชาญทงของมลนธฯ เอง จากมหาวทยาลยและหนวยงานราชการตาง ๆ นกวจยเหลานไดสรางและพฒนาองคความรและเทคโนโลยใหมทเปนประโยชน นอกจากนสภาพพนทของโครงการหลวงมความสงจากระดบนาทะเลแตกตางกนทาใหมความหลากหลายของทรพยากรทางชวภาพภมปญญาทองถน และภมสงคมจงเปนแหลงรวบรวมองคความรทสาคญของพนทสงทางภาคเหนอ จดออน พบวายงขาดการเชอมโยงงานวจยอยางครบวงจร การถายทอดเทคโนโลยทเปนผลจากงานวจยสการใชประโยชนยงมนอยและการขาดระบบฐานขอมลทเกยวของ โดยเฉพาะฐานขอมลเชงพนท ทาใหการใชขอมลเพอการวางแผนงานยงไมมประสทธภาพ การทางานบนพนทสงซงเปนแหลงตนนาลาธาร เสยงตอการทาใหเกดความเสอมโทรม และเกดการชะลางของดนและนา การวเคราะหสภาพแวดลอมภายนอก : โอกาส พบวาแนวโนมความตองการสนคาทมมาตรฐานคณภาพและความปลอดภย และนโยบายของรฐในเรองอาหารปลอดภย สอดคลองกบแนวทางการดาเนนงานของมลนธฯ ทเนนการรกษามาตรฐานคณภาพทมและการยกระดบมาตรฐานคณภาพสระดบสากล นอกจากนในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ไดมงเนนการพฒนาในแนวทางตามปรชญาเศรษฐกจพอเพยงซงสอดคลองกบแนวทางการพฒนาของมลนธฯ ขอจากด พบวา คแขงขนในประเทศมเพมมากขน และการทประเทศเปดเขตการคาเสรกบหลายๆ ประเทศ รวมทงการพฒนาเศรษฐกจและสงคมของประเทศมเพมมากขน และการทประเทศเปดเขตการคาเสรกบหลาย ๆ ประเทศ รวมทงการพฒนาเศรษฐกจและสงคมของประเทศในเขตอนภมภาคลมนาโขง การเปดเสนทางคมนาคมระหวางประเทศเพอนบานในเขตชายแดนภาคเหนอ ทาใหสนคาเกษตรเมองหนาวจากประเทศตางๆ เหลานนสรางผลกระทบตอผลผลตบางสวนของมลนธฯ ทาใหการลงทนวจยในหลายๆ พชสญเปลา และมลนธฯ ตองปรบตวอยางมากในการดาเนนงานทกดานเพอใหสนคาสามารถแขงขนได ในขณะเดยวกนภยคกคามจากสภาวะโลกรอนสงผลกระทบตอการผลตบนพนทสง โดยเฉพาะพชเมองหนาวในการพฒนาและสงเสรมภายใตพนทโครงการหลวงซงตองตระหนกและหาวธการเตรยมความพรอมในการปรบเปลยนแนวทางการผลตภายใตผลกระทบดงกลาว (ฝายวจย มลนธโครงการหลวง, 2554)

29

4.6 การจดทาฐานขอมลดนของศนยพฒนาโครงการหลวง เนองจากพนทสงมสภาพพนทสลบซบซอนและสภาพการใชทดนแตกตางจากพนทราบมาก ทาใหการศกษาดน สารวจและจาแนกดน สารวจสภาพการใชทดนและทาแผนท มขอจากดมาก จงตองใชวธการวเคราะหขอมลทมอยและรวบรวมไดมากาหนดหนวยแผนทพรอมตรวจสอบจากภาคสนามไดแก เขตความชนดน เขตอณหภมดน ชนขนาดอนภาคดน ชนดวตถตนกาเนดดน อมตวเบสหรอความเปนกรดเปนดางของดน การสะสมอนทรยวตถในชนดนลาง การระบายนาของดน ความลาดชนของพนทและความลกของดน และการดาเนนงานยงไมเสรจสนในขณะนยงอยในระหวางดาเนนงานตอเนอง 4.6.1 สถานะทรพยากรดน 1) ทรพยากรดนในพนทดอนสวนใหญ มการพฒนาการของดนมานาน เกดจากการสลายตวผพงของกลมหนแกรนตและกลมหนดนดานเนอดนเปนพวกดนรวนละเอยดหรอดนเหนยวละเอยดสนาตาลเขม สแดงปนเหลอง สแดงหรอสแดงเขม มการสะสมอนทรยวตถตาถงสง มคาอมตวเบสตาถงสง มคาความจในการแลกเปลยนแคตไอออนตา ปฏกรยาดนเปนกรดจดมากถงเปนกรดปานกลาง การระบายนาดหรอดปานกลาง ดนลกมากและสภาพพนทเปนลกคลนลอนลาดถงเปนพนทสงชนมากทสด 2) ทรพยากรดนในพนทลมสวนใหญ มเนอดนเปนพวกดนรวนหยาบหรอดนรวนละเอยด มการพฒนาการของดนไมมากนก เกดจากการทบถมของตะกอนลานา มเนอดนเปนชนสลบของดนรวนปนทราย ดนรวนเหนยวปนทราย ดนรวนปนดนเหนยวและอาจมกอนกรวดปนอยในเนอดน สนาตาลปนเทา สเทาปนนาตาลหรอสเทา มจดประสภายในความลก 75 เซนตเมตรจากผวดน ดนไมเปนกรด ดนลกปานกลางถงลกมากมสภาพพนทคอนขางราบเรยบถงเปนลกคลนลอนลาด 3) ความชนดนและอณหภมดน อยระหวางทาการศกษาในพนท 12 ศนยฯ ไดแก ศนยพฒนาโครงการหลวงอางขาง อนทนนท หนองหอย มอนเงาะ แมหลอด ขนวาง แมแฮ แมสาใหม ปางดะ ทงหลวง หมอกจามและหวยลก 4) การจดทาศนยเรยนรประจาศนยพฒนาโครงการหลวง (1) เกบตวอยางดนตามชนกาเนดดนในแตละศนยฯ ประมาณ 5 จด ตามหนวย แผนทดนเพอวเคราะหทางกายภาพ ทางเคม ทางแรและทางจลสญฐานดน สาหรบใชอธบายหนวยแผนทดน (2) เกบตวอยางแทงหนาตดดนขนาด 24 x 125 เซนตเมตร ในพนทจดเกบตวอยางดน พรอมจดทาคาอธบายลกษณะและสมบตดนประจาแตละแทงตวอยางดน (3) จดทาศนยเรยนรดานทรพยากรดนและสภาพการใชทดน ประกอบดวย แผนทดน แผนทสภาพการใชทดนและแทงตวอยางดนพรอมคาอธบาย 4.6.2 การจดทาฐานขอมลสภาพการใชทดน สภาพการใชทดนในพนทศนยพฒนาโครงการหลวงทง 38 ศนย สรปไดดงน พนทปา นาขาว พชไร ไมผลไมยนตน ไมดอกไมประดบ แหลงนา หมบาน อาคารและโรงเรอน เปนตน สาหรบชนดของพชพรรณและการใชทดนมความแตกตางไปในแตละพนทขนอยสภาพภมอากาศและระดบความสงของพนท เชน ปรมาณนาฝน การแพรกระจายของนาฝน ความชนดนและอณหภมดน 4.6.3 การศกษาสภาวะธาตอาหารพชกบระบบการปลกพชทเหมาะสมของศนยพฒนาโครงการหลวง จากการศกษาพบวามธาตฟอสฟอรสและโพแทสเซยมตกคางอยในดนมาก พชแสดงอาการขาดจลธาต เชน เหลก แมงกานส สงกะส ทองแดงและโบรอน เกษตรกรมการใชปยเคมในอตราสง ควรมการตรวจสอบดนกอนใชปย มการใชทดนอยางตอเนองขาดการปรบปรงบารงดนและมาตรการอนรกษดนและนายงไมครอบคลมทกพนทการเกษตร ทาใหเกดการสญเสยหนาดนและกดกรอนเปนรองลก เกษตรกรยง

30

ขาดความรในดานการจดการพช ดน นาและปย มการใชสารเคมกาจดวชพชทไมถกวธ (กรมพฒนาทดน, 2556) 4.7 ความเปนมาของกรมพฒนาทดนในพนทโครงการหลวง กรมพฒนาทดนไดเขามารวมงานพฒนาทดนบนพนทสงอยางจรงจง ในป พ.ศ.2519 เมอพระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯไดเสดจพระราชดาเนนไปทบานทงเรา อาเภอสะเมง จงหวดเชยงใหม และทรงมพระราชดารวา “พนทสมควรทจะเขาทาการพฒนาและจดทดนใหราษฎรและชาวเขาเขาทากนเปนหลกแหลงถาวร” โดยขอใหหนวยงานตาง ๆ เชน กรมปาไม กรมพฒนาทดน กรมสงเสรมการเกษตร กรมชลประทาน กรมวชาการเกษตร เขารวมดาเนนงาน กรมพฒนาทดนซงรบผดชอบงานพฒนาทดน จงไดสงเจาหนาทจากกองบรรกษทดน กองสารวจดน และกองจาแนกทดน เขามาสารวจบกเบกพฒนาพนทจดททากน จดสรางระบบอนรกษดนและนาและปรบปรงบารงดน ทงนโดยใชงบประมาณจากกองบรรกษทดนเปนบางสวนและไดรบเงนสมทบจากโครงการหลวงอกจานวนหนง ในป พ.ศ.2522 กรมพฒนาทดน ไดมงบประมาณเพอดาเนนการ โครงการหลวงพฒนาทดน หรอเรยกอกชอหนงวา โครงการพฒนาชาวเขา เปนเจาของโครงการเอง โดยม มจ.ภศเดช รชน องคอานวยการโครงการหลวงไดทาหนงสอถงสานกงบประมาณ ขอใหสนบสนนโครงการหลวง โดยจดงบประมาณใหแกโครงการหลวงพฒนาทดนเปนการเฉพาะ ดงนนโครงการฯจงเรมไดรบงบประมาณและเครองจกรกลจากรฐบาลเพอปฏบตงานสนองพระราชดารใหลลวงไปดวยด ในป พ.ศ.2527 โครงการหลวงพฒนาทดน ไดเปลยนชอเปน ”ฝายปฏบตการโครงการหลวงภาคเหนอ” สงกด สานกงานพฒนาทดนเขต 6 ต.ดอนแกว อ.แมรม จ.เชยงใหม โดยมลกษณะการดาเนนงานเรยกวา “ขอจดพฒนาทดน” ในเขตพนทเปนปาเสอมโทรมหรอปาทถกทาลาย เนองจากทดนบนพนทภเขาเปนของรฐบาลแตกรมปาไมมหนาทดแลรกษาเพอปองกนการตดไมทาลายปาและบกรกททากนโดยมกฎหมายเกยวกบกรมปาไมตางๆคมครองอย ดงนนจงตองขออนญาตจากกรมปาไม เพอใหไดรบอนญาตไดเขาไปดาเนนการจดทดนเพอการเกษตร และจดทอยอาศยใหแกชาวไทยภเขาและชาวไทยพนราบดวย ตอมาในป พ.ศ.2536 กรมพฒนาทดน ไดมคาสงยกฐานะฝายปฏบตการโครงการหลวงภาคเหนอ สานกงานพฒนาทดนเขต 6 ขนเปน “สานกงานพฒนาทดนทสง” และในป พ.ศ.2546 ไดเปลยนเปน “ศนยปฏบตการโครงการหลวงภาคเหนอ” เพอมงเนนการปฏบตงานพฒนาพนทสงในเขตพนทศนยพฒนาโครงการหลวงของมลนธเปนตนมา และในวนท 10 กนยายน พ.ศ.2547 ผรวมปฏบตงานโครงการหลวงหลายหนวยงานมความเหนวาชอ ”ศนยปฏบตการโครงการหลวงภาคเหนอ” ไมไดสอภารกจทชดเจนและงายตอการเขาใจ จงไดขออนมตกรมพฒนาทดนเปลยนชอใหมเปนการภายในเปน “ศนยปฏบตการพฒนาทดนโครงการหลวง” โดยใชตวยอวา “ศพล.” 4.8 ผลสาเรจของงานพฒนาดานการพฒนาทดนบนพนทสงในพนทโครงการหลวง งานพฒนาดานการพฒนาทดนบนพนทสงในพนทโครงการหลวงไดดาเนนการพฒนาดานอนรกษและฟนฟทรพยากรธรรมชาตและดานพฒนาโครงสรางพนฐาน โดยมงเนนการพฒนาพนทและจดทาระบบอนรกษดนและนา จดทาระบบสงนาชลประทานในพนทการเกษตรและกอสรางเสนทางลาเลยงในพนทการเกษตร รวมทงสนบสนนงานพฒนาอาชพ ผลสาเรจของงานพฒนาดานการพฒนาทดนบนพนทสงในพนทโครงการหลวงมผลการดาเนนงานดงน 4.8.1 งานพฒนาระยะเรมแรก (พ.ศ.2519-2529) ระยะนเปนชวงแรกทกรมพฒนาทดนเรมเขามาทางานบกเบกพฒนาพนทและจดระบบอนรกษดนและนา ในพนทโครงการหลวง ในชวงเวลาดงกลาวอตราสวนของประชากรตอพนทยงมนอย การใช

31

ทดนกยงมลกษณะไมเขมขนมาก พนทการเกษตรสวนใหญยงเปนทราบเชงเขาหรอทดอนเกษตรกรยงทาการเกษตรแบบยงชพ (subsistence farming) เปนหลก และโดยทผลงานวจยและการสงเสรมพชเมองหนาวยงไมปรากฏผลเดนชด การคมนาคมขนสงผลผลตยงเปนไปโดยยากลาบากเกษตรกรจงปลกพชสงเสรมของโครงการหลวงเปนรายไดเสรมทดแทนรายไดจากการปลกฝน โดยภาพรวมแลวเกษตรกรสวนใหญยงมการใชพนทแบบการยงชพซงคอนขางจะสอดคลองกบสมรรถนะของทดนจงไมกอใหเกดปญหาการเสอมโทรมของทรพยากรทดนมากนก รปแบบของการพฒนาพนทและจดระบบอนรกษดนและนาในพนทเกษตรนาฝนจงมอย 2 ลกษณะดวยกนคอ 1) หากมความลาดชนนอยกวา 12 เปอรเซนต จะจดทาคนดนกนนา โดยยดรปแบบของการทาคนดนจากโครงการพฒนาทดนเพอการเกษตรภาคเหนอ กรมพฒนาทดน เพยงแตปรบขนาดของคนดนใหเลกลงเพอมใหเสยพนทการเกษตรมาก เนองจากเกษตรกรแตละรายมพนทถอครองเพยงเลกนอยเทานน 2) ในพนทซงมความลาดชนมากกวา 12 เปอรเซนต จะจดทาครบนาขอบเขา โดยนารปแบบมาจากไตหวน ซงไดพสจนแลววาเปนรปแบบทมเสถยรภาพด สามารถกอสรางไดงายไมวาจะอาศยแรงคนหรอเครองจกรกลขนาดเลก ทงยงสามารถบารงรกษาซอมแซมไดงาย สวนในพนทซงสามารถรบนาชลประทานได และมความลาดชนไมเกน 12 เปอรเซนต จะมการจดทาขนบนไดดนเพอการปลกพชแบบประณตหรอทาขนบนไดนาขาว พรอมกบจดทาคลองสงนาแบบเปดเขาพนทดวย โดยกรมชลประทานจะเปนผจดทาแหลงนาตนทนในลกษณะทเปนอางเกบนาขนาดเลก มาตรการอนรกษดนและนาทใชในระยะเรมแรก 3) คนดนกนนา (Terrace) คนดนกนนาเปนมาตรการทใชกนอยางแพรหลายในพนททมความลาดชนนอย เนองจากเปนวธทมประสทธภาพ กอสรางงาย (โดยใชเครองจกรกล) และมคาใชจายในการบารงรกษาตา แตเนองจากมรปตดทไมเหมาะสม ดงนนคนดนจะทรงตวคงรปรางอยไดในพนททมความลาดชนไมสงนก โดยทวๆ ไปแลวมกจะไมสรางคนดนกนนาในพนททมความลาดชนเกน 12 เปอรเซนต คนดนกนนาสามารถแบงตามลกษณะการใชงานได 2 ประการ คอ

(1) คนดนกนนาแบบระดบ (Level terrace) คนดนแตละแนวจะมระดบเสมอกนทงหมด เพอ ใหนาไหลบาสามารถขงอยหนาคนดนได มกจะกาหนดใหใชคนดนประเภทนในพนทซงปรมาณนาฝนนอย (2) คนดนกนนาแบบลดระดบ (Graded terrace) คนดนแตละแนวจะมรองนาหนาคนดน ซงจะมการลดระดบเพอระบายนาไหลบาออกจากพนท ซงสามารถทจะนานาจานวนนทงออกไปจากพนทหรอไปเกบไวในแหลงนาเพอนากลบมาใชประโยชนใหมกได

32

ภาพท 4.1 คนดนกนนา (Terrace)

4) ครบนาขอบเขา (Hillside ditch) หลกการของครบนาขอบเขาเปนเชนเดยวกบคนดน หากแตมรปตดทถกออกแบบมาใหทรงตวคงรปรางอยไดในพนททมความลาดชนมากกวาคนดน ดงนนครบนาขอบเขาจะไมมประสทธภาพทงใน แงของการกกเกบนาและการระบายนาเมอทาการกอสรางในพนททมความลาดชนนอย เนองจากมรปทรงทแบนราบเกนไป โดยทวไปแลวมกจะใชครบนาขอบเขาเปนมาตรการอนรกษดนและนาในพนททมความลาดชนระหวาง 12-50 เปอรเซนต ครบนาขอบเขา มลกษณะการใชงานเชนเดยวกบคนดนแบบลดระดบ กลาวคอมหนาทเบนนาไหลบาออกจากพนท

ภาพท 4.2 ครบนาขอบเขา (Hillside ditch)

5) ขนบนไดนาขาว (Paddy terrace) เปนมาตรการอนรกษดนและนาทเปนภมปญญาทองถนซงสามารถพบไดทวไปในพนทลาดชน

ของเอเชยใตและเอเชยตะวนออกเฉยงใต เนองจากตองมการขงนาในพนทเพอปลกขาว ขอพจารณาเพมเตมในการคดเลอกพนทคอเนอดนตองมความสามารถในการอมนาไดสง เพอลดการสญเสยนาเนองจากการซมลงลก

33

ภาพท 4.3 ขนบนไดนาขาว (Paddy terrace)

4.8.2 งานพฒนาระยะท 2 (พ.ศ.2530-2540) ในระยะนงานพฒนาทางดานตาง ๆ ของโครงการหลวงเรมเหนผลเดนชดขน ทาใหมจานวนประชากรมากขน พรอม ๆ กนนน ผลงานวจย การสงเสรมการผลตพชเมองหนาว เชนไมผลตาง ๆ ตลอดจนระบบการตลาดของโครงการหลวงเรมพฒนาขนเปนรปธรรมชดเจน ทาใหรายไดของเกษตรกรดขน ผลกระทบของการพฒนาทกๆ ดานทเกดขนในระยะนกคอ รปแบบการผลตของเกษตรกรเรมเปลยนไป ในภาพรวมแลว สดสวนของการผลตเพอการคาจะเพมขน เกษตรกรมความมงหวงทจะมรายไดจากการขายผลผลตเพอยงชพมากขน ในขณะทการทานาหรอปลกขาวไร เพอยงชพลดลง สภาพเศรษฐกจทดขนไดทาใหเกดแรงจงใจใหเกษตรกรบกรกถางปาในพนทลาดชนเพอครอบครองทดนสาหรบใชเพอการเกษตรเพมมากขนอยางเขมขนแบบถาวร ในพนทซงมความลาดชนสงมากกวา 35 เปอรเซนต มการใชปจจยการผลตสง เพอใหไดผลตอบแทนตอหนวยพนทสงทสด ดงนนมาตรการอนรกษดนและนาจงตองมความเขมขนและหลากหลายมากขนดวย รปแบบของการอนรกษดนและนาซงพฒนาและใชในพนทโครงการหลวง ในระยะท 2 มดงน คอ :- 1) ในพนทเกษตรนาฝน ทยงคงทาคนดนกนนาในรปแบบตาง ๆ เชนเดยวกบระยะท 1 2) ในพนททมความลาดชนสง (มากกวา 12 เปอรเซนต) การจดทาคนครบนาขอบเขา ไดเพมรปแบบของคนดนครบนามากขน โดยไดมการดดแปลงเปนขนบนไดปลกไมผลแบบระดบ ขนบนไดปลกไมผลแบบระดบ จะมรปตดดานขางเชนเดยวกบครบนาขอบเขา แตจะมระยะหางระหวางคนคเทากบระยะหางของไมผล ทาใหสนเปลองคาใชจายในการกอสรางตอหนวยพนทมากกวา แตนบเปนวธการจดการสวนไมผลบนพนทลาดชนทมประสทธภาพสงทสด เนองจากขนบนไดปลกไมผลเองยงสามารถใชเปนทางเดนอานวยความสะดวกในการเขาใชพนทและความสะดวกในการจดวางระบบการใหนาดวย ขนบนไดปลกไมผลแบบระดบ จะมวธการคามตสมพนธเชนเดยวกบครบนาขอบเขา เพยงแตจะไมมคาความเอยง (reverse height) เทานน ในพนททมความลาดชนสงการคานวณคามตสมพนธจะตองคานงถงความสามารถในการรองรบนาไหลบาทงหมดทเกดขนเปนสาคญ 3) ขนบนไดดน ขนบนไดปลกพชแบบตอเนองเปนมาตรการอนรกษดนและนาทมประสทธภาพสงทสดในขณะเดยวกนกเปนมาตรการทมมลคาการลงทนสงทสดเชนกน เนองจากตองมการเคลอนยายดนเปนปรมาณมาก ดงนนการพจารณาทาขนบนไดดนจงตองคานงถงผลตอบแทนทางเศรษฐกจทจะเกดจากการใชประโยชนทดนเปนปจจยหลก เงอนไขแรกทนามาเปนขอพจารณากคอ การมระบบสงนาชลประทาน

34

และปรมาณนาตนทนทสามารถจะใชเพอการปลกไดแมในชวงฤดแลง ในการออกแบบขนบนไดดนมกจะกาหนดใหมความสงของผนงดานขางไมเกน 1 เมตร เพอหลกเลยงปญหาการทรดตวของผนง ซงในการนจะตองรกษาความกวางของขนบนไดใหเปนสดสวนเดยวกนดวย ขนบนไดดนสามารถแบงตามลกษณะการใชงานได 3 ประเภท คอ (1) ขนบนไดนาขาว (รายละเอยดอยในระยะท 1) (2) ขนบนไดปลกพชแบบตอเนอง (Bench terrace) ใชในการปลกพชแบบประณต เชน ผก หรอ ไมตดดอก นอกจากการมศกยภาพทจะใหนาชลประทานไดแลว ยงมขอกาหนดเพมเตมวา คาความลกของดนตด (depth of cut) ควรจะตนกวาความลกของชนดนบนเพอใหสามารถเกลยหนาดนชนบนบนขนบนไดอนจะชวยลดคาใชจายในการปรบปรงคณสมบตทางกายภาพของดนทจะเกดตามมาได

ภาพท 4.4 ขนบนไดปลกพชแบบตอเนอง (Bench terrace)

(3) ขนบนไดดนแบบคอยเปนคอยไป (Progressive bench terrace) ถงแมวาจะเรยกวาเปนขนบนไดดน แตในขนตอนของการกอสรางจะดาเนนการโดยการสรางคนดนโดยมระยะหางระหวางคนดนเทากบความกวางของขนบนไดทตองการ และมความสงของคนดนเทากบความสงผนงขางของขนบนได จากนนเมอมการใชพนทกคอยไถพรวนโดยสาดดนลงดานลางของความลาดชนแตเพยงดานเดยว เมอเวลาผานไปนานพอสมควรสภาพพนทจะเปลยนแปลงไปเปนขนบนไดดนทมความลาดเอยงของขนบนไดออกดานนอก จงอาจกลาวไดวาเปนวธประยกตใชคนดนกนนาอกวธหนง อยางไรกตามในระยะท 2 นไดมพฒนาการทสาคญในการพฒนาพนทเกดขน 3 ประการดวยกนคอ 1. การใชประโยชนจากนาไหลบาเกดขนเมอ ม.ร.ว.แซมแจมจรส รชน หวหนาฝายปฏบตการโครงการหลวงภาคเหนอ ในขณะนนไดทลเกลาทลกระหมอมถวายรายงานเกยวกบการศกษาทางดาน อทกวทยาในพนทศนยศกษาการพฒนาหวยฮองไคร อนเนองมาจากพระราชดารในวโรกาสทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวเสดจพระราชดาเนนทรงงานในพนทศนยศกษาฯ ในเดอนกมภาพนธ 2530 ในการนไดทรงพระกรณาโปรดเกลาโปรดกระหมอมพระราชทานพระราชดารเพมเตมใหหาวธการใชประโยชนจากนาไหลบาทมการพดพาตะกอนดนและธาตอาหารออกจากพนทดวย ซงคณะนกวชาการของฝายปฏบตการโครงการหลวงภาคเหนอไดศกษาหลกการทาการกกเกบนา (water harvesting) ของประเทศออสเตรเลยและอสราเอลและนามาดดแปลงรปแบบใชกบขนบนไดไมผล โดยเรยกรปแบบทพฒนาขนใหมนวา ขนบนไดไมผลแบบระดบ (ภ.ด.) ซงไดมการจดทากนอยางแพรหลายในเวลาตอมา ขนบนไดไมผลแบบระดบ (ภ.ด.) เปนรปแบบทพฒนาขนในสานกงานพฒนาทดนทสงโดยนาความคดมาจากระบบการกกเกบนาไหลบาในประเทศออสเตรเลย มลกษณะการใชงานคลายคลงกบ

35

ขนบนไดไมผลแบบระดบ กลาวคอจะเกบกกนาไหลบาทงหมดไวบนขนบนได ซงจะมสวนชวยเพมความชนในดนใหกบไมผลตลอดทงฤดฝน นอกจากนยงสามารถเกบกกตะกอนดนทงหมดไมใหถกพดพาออกจากพนทและชวยปองกนไมใหนาไหลบาซงอาจมสารเคมปนเปอนอยไหลลงสแหลงนาธรรมชาตดวย ซงไดเรมนามาใชในป พ.ศ.2530

ภาพท 4.5 ขนบนไดไมผลแบบระดบ (ภ.ด.) (Orchard hillside terrace)

2. ไดมการนาวธพชมาใชควบคไปกบวธกล ในป พ.ศ.2534 พระบาทสมเดจพระเจาอยหว ซงพระองคทานทรงตระหนกถงสภาพปญหาและสาเหตทเกดสภาพความเสอมโทรมของทรพยากรทดนวาเกดจากการทผวหนาดนถกกดเซาะจากฝนทตกลงมา และนาไหลบาหนาดนเปนจานวนมาก ทาใหสญเสยหนาดนทอดมสมบรณไป จงมพระมหากรณาธคณพระราชทานพระราชดารใหทดลองหญาแฝกในการอนรกษดนและนา ซงเปนวธการใชเทคโนโลยแบบงายๆ เกษตรกรสามารถดาเนนการเองได ดงนนในป 2536 กรมพฒนาทดน ซงเปนหนวยงานทรวมในคณะทางานตามแผนแมบทการพฒนาและรณรงคการใชหญาแฝก จงดาเนนการปลกหญาแฝกในพนทเกษตรกรทมปญหาการชะลางพงทลายของดน สาหรบฝายปฏบตการโครงการหลวงภาคเหนอ ( ชอในขณะนน ปจจบนคอศนยปฏบตการพฒนาทดนโครงการหลวง) ไดนาหญาแฝกมาใชในศนยพฒนาโครงการหลวงตาง ๆ โดยดาเนนการตามความตองการของศนยและเกษตรกรในพนท แตทงนขนอยกบความเหมาะสมของสภาพพนทซงมการปลกหญาแฝกในการจดระบบอนรกษดนและนา โดยวธการปลกเปนแถบขวางความลาดชนหรอวธปลกหญาแฝกรวมกบวธกลเปนตน การใชประโยชนจากหญาแฝกโดยปลกเสรมความมนคงของระบบอนรกษดนและนาในลกษณะใชวธกลรวมกบวธพช (bio-engineering) ทงนเพอเปนการสนองพระราชดารในการใชประโยชนเพอการอนรกษดนและนา มจดมงหมายเพอลดคาใชจายในการบารงรกษาและยดอายการใชงานของระบบอนรกษฯ ซงไดกอสรางไว ไดมการรวมมอกบนกวชาการจากภายนอกศกษาลกษณะทางชลศาสตรของนาทไหลผานแถบหญาแฝก ตลอดจนความสามารถของระบบรากหญาแฝกในการเพมแรงเฉอน (shear strength) ใหแกดนควบคไปกบการพฒนารปแบบวธการขยายพนธหญาแฝกและปลกในระบบอนรกษดนและนา ทงในคนดนกนนา คนดนเบนนา ครบนาขอบเขา ขนบนไดดน และขนบนไดไมผลแบบระดบ (ภ.ด.) จวบจนกระทงไดวธการมาตรฐานทมประสทธภาพซงใชกนอยในปจจบน

36

ภาพท 4.6 การปลกหญาแฝกเสรมระบบอนรกษดนและนา (bio-engineering)

3. การเปลยนแปลงรปแบบของการสรางระบบสงนาชลประทาน โดยทเงอนไขของการใชทดนเปลยนแปลงไปดงกลาวแลวขางตน เกษตรกรใชพนทซงมความลาดชนสงขน ทาใหไมสามารถจดทาคลองสงนาในแบบเดมได การกอสรางระบบนาในระยะนจงเปนไปในรปแบบของการจดทาฝายกนนา ทอสงนาและบอพกนาแทน

ภาพท 4.7 ฝายกนนาและบอพกนา ขนาด 60 ลกบาศกเมตร

4.8.3 การพฒนาระยะท 3 (พ.ศ.2541 – ปจจบน) เขาสยคของโลกาภวตน และการแขงขน ตลอดจนความกดดนทางประชากรเรมปรากฏชดขน ซงสาเหตมาจาก จานวนประชากรทเพมขนและมการยายถนฐาน อพยพเขามาในพนท การบงคบใชกฎหมายปาไมทเขมงวดขน ทาใหเกษตรกรชาวเขาเรมมองทดนเปนทรพยากรทมคาสง ในศนยพฒนาโครงการหลวงหลายแหง มรปแบบการใชทดนทเขมขนมากขน ปญหาความเสอมโทรมของดน จงเพมมากขนดวย ความจาเปนในการปรบปรงบารงดนกตามมา นอกจากนแลว ความตองการของการใชทรพยากรนากมมากขนดวย จงจาเปนตองวางระบบและการจดการทดในพนทเกษตรกร ศนยปฏบตการพฒนาทดนโครงการหลวง สานกงานพฒนาทดนเขต 6 กยงมการดาเนนงานจดระบบอนรกษดนและนาในพนทมลนธโครงการหลวง ตามรปแบบตางๆ เชนเดม ยกเวน คนดนแบบคอยเปนคอยไป (progressive bench terrace) และขนบนไดนาขาว การพฒนาทสาคญในระยะท 3 นอกเหนอไปจากการจดระบบอนรกษดนและนา ม 5 ประการดวยกนคอ 1) มการวางแผนการพฒนาทดนในลกษณะลมนา เพอกาหนดขอบเขตใชทดนใหเหมาะสมกบสมรรถนะของดนแบบองครวม โดยใหศนยพฒนาโครงการหลวงตางๆ ใชเปนแนวทางในการพฒนาและใชประโยชนทดน

37

2) สนบสนนและปฏบตงานวจย ทดสอบ สาธตและงานสงเสรมการใชประโยชนทดนบนทสงแบบยงยนในพนทโครงการหลวง ทงดานการอนรกษดนและนา การปรบปรงบารงดนและการจดระบบการปลกพช 3) เพมกจกรรมการปรบปรงความอดมสมบรณของดน โดยทไดมการพฒนารปแบบของระบบอนรกษดนและนาใหเหมาะสมกบสภาพพนทและเงอนไขของการใชทดนแลว งานในระยะนจงมงเนนการปรบปรงความอดมสมบรณของดน และเพอใหสอดคลองกบนโยบาย Good Agricultural Practice (GAP) ซงมลนธโครงการหลวงถอปฏบต วธการปรบปรงความอดมสมบรณของดนจงใชกลยทธสงเสรมใหเกษตรกรใชปยหมก ปยพชสด นาหมกชวภาพ การใชปน การใชสารเรง พด. ชนดตาง ๆ และการเกบตวอยางดนเพอการวเคราะห โดยมจดมงหมาย ทจะสงเสรมใหเกดการผลตแบบเกษตรอนทรยในพนทสง 4) โดยทการจดหานาตนทนเพอการเกษตร ซงดาเนนการโดยกรมชลประทานรวมกบกรมพฒนาทดน ไดเกอบถงจดอมตวแลว หากแตการใชนาของเกษตรกรยงไมเปนไปโดยมประสทธภาพ รปแบบการพฒนาระบบชลประทานในระยะนจงเนนการสงเสรมใหเกษตรกรสามารถใชทดนและนาไดอยางมประสทธภาพ การเปลยนแปลงทสาคญคอ สดสวนของงานทมลกษณะการจดการนาตนทนลดลงเปลยนเปนการใหความรวมมอกบศนยพฒนาโครงการหลวงตาง ๆ จดทาโรงเรอนเพอการเพาะปลกพชแบบประณต การทาระบบจายนาโดยใช Mini sprinkle หรอระบบนาหยด เพอสาธตรปแบบการจดการทดนและนาทเหมาะสมใหกบเกษตรกร 5) เรมโครงการหมอดนดอยอาสา โดยศนยปฏบตการพฒนาทดนโครงการหลวงไดรบสมครเกษตรกรชาวเขาใหมารวมทางาน โดยใหเปนหมอดนดอยอาสา วธการทางาน ทาง ศพล. จดอบรมเกษตรกรชาวเขาใหมความรและเขาใจในกจกรรมทกรมพฒนาทดนรบผดชอบ เมอเกษตรกรรและเขาใจแลวกแตงตงเปนหมอดนดอยอาสาประจาหมบานและหมอดนดอยอาสาประจาตาบล (ประจาศนยพฒนาโครงการหลวง) ซงเปนเสมอนตวแทนของกรมพฒนาทดนในพนท และชวยทางานแทนเจาหนาทพฒนาทดนในพนทดวย ผลสาเรจการปฏบตงานดานการอนรกษดนและนา ตงแตป พ.ศ. 2519 ถง พ.ศ. 2556 ศนยปฏบตการพฒนาทดนโครงการหลวงไดดาเนนการกอสรางระบบอนรกษดนและนาในพนทของศนยพฒนาโครงการหลวงตางๆ จานวน 120,960 ไร รวมทงไดมการกอสรางระบบสงนาชลประทานในพนทรวมระยะทาง 373 กโลเมตร และกอสรางเสนทางลาเลยงในพนทรวมระยะทาง 1,101 กโลเมตร 4.9 ผลสาเรจของงานวจยดานการพฒนาทดนบนพนทสงในพนทโครงการหลวง

งานวจยดานการพฒนาทดนบนพนทสงในพนทโครงการหลวงไดดาเนนการวจยดานการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ดานดนและธาตอาหารพช ดานพชผกและดานไมผล รวมทงสนบสนนงานพฒนาอาชพ ผลสาเรจของงานวจยดานการพฒนาทดนบนพนทสงในพนทโครงการหลวงเปนการบรณาการงานวจยของกรมพฒนาทดนและหนวยงานอนทเกยวของ มผลการดาเนนงานดงน 4.9.1 ผลงานวจยดานการพฒนาทดนในพนทโครงการหลวง แยกตามแผนแมบท 4 ระยะ

1) ระยะท 1 ป พ.ศ.2540-2544 (1) การใชประโยชนหญาแฝกเพอรกษาความเสถยรและปองกนการชะลางพงทลายของดน

บรเวณไหลถนน (อทศ, 2543) (2) การทดสอบพชตระกลถวคลมดนขามปสาหรบการอนรกษดนและนาบนพนทสงอาศยนาฝน

(อทศและประคลภ, 2543) (3) การทดสอบอทธพลของครบนาขอบเขาและพชคลมดนทมผลตอการเจรญเตบโตและการอย

รอดของบวยในสภาพทสงอาศยนาฝน (อทศและประคลภ, 2544)

38

2) ระยะท 2 ป พ.ศ.2545-2549 (1) การศกษาเปรยบเทยบการเปลยนแปลงความอดมสมบรณของดนในระบบการปลกผกกบ

ระบบการปลกไมผล (อทศและณรงค, 2547) (2) การเปลยนแปลงสมบตของดนในพนทปลกผกอนทรยของโครงการหลวง (ชจตตและ

คณะ, 2547) (3) ปรมาณการคนกลบของธาตอาหารในสวนผลตหนอไมหวานอางขาง (นพลและลดาวลย,

2547) (4) การผลตปยหมกมลไสเดอนดนจากขยะอนทรยชมชนและวสดเหลอใชในการเกษตร (อานฐ

และสมา, 2548) (5) การศกษาการผลตปยหมกแบบไมกลบกองโดยใชถงผลตปยหมก (สมชย, 2548) (6) บทบาทซลกอนและแคลเซยมตอการผลตสตรอเบอรร (ยพาและคณะ, 2548) (7) ผลของการเปลยนแปลงธาตอาหารและการใส ปยตอผลผลตหนอของไผหวานอางขาง

(สชรา, 2548) (8) การศกษาเปรยบเทยบมาตรการอนรกษดนและนาบนพนทลาดชนสง (อทศและสวสด,

2549) (9) เทคนคการผลตนาแคลเซยมอนทรยจากเปลอกไขและเปลอกหอย (อานฐและณฎฐา,

2549) (10) ศกยภาพของนาแคลเซยมอนทรยทมตอการเจรญเตบโตและผลผลตของมะเขอเทศ (ณฎฐา

และอานฐ, 2549) (11) ผลของปยอนทรยบางชนดตอการเจรญเตบโตและผลผลตผกอนทรยบนพนทลาดชนท

ไดรบการจดระบบอนรกษดนและนาในพนทโครงการหลวงจงหวดเชยงใหม (พฒนาและคณะ, 2549)

(12) การใชปยอยางมประสทธภาพในการปลกผกกาดหอมหอ (สมชยและคณะ, 2549) (13) การลดปรมาณการใสปยฟอสฟอรสในการปลกแตงกวาญปน (สมชยและคณะ, 2549) 3) ระยะท 3 ป พ.ศ.2550-2554 (1) การศกษาพฒนาเพอคดเลอกสายพนธหญาแฝกทสามารถขนไดในสภาพรมเงา (อทศและ

นตยา, 2550) (2) อทธพลของการใชทดนตอสมบตของดนบนพนทอางขาง (นฤมลและคณะ, 2550) (3) การจดการปยผกกาดหอมหอทปลกในดนทมฟอสฟอรสและโพแทสเซยมตกคางอยสงใน

พนทแมแฮ จงหวดเชยงใหม (นภาพรและคณะ, 2550) (4) ประยกตขอมลสณฐานวทยาดนในสภาพเพอการอนรกษและการจดการดนในพนทอนทนนท

(วทยาและคณะ, 2550) (5) การเปรยบเทยบวธการผลตปยหมกโดยใชถงผลตปยหมก Tahiron กบการผลตรปแบบ

อน ๆ (สมชยและศภฌา, 2550) (6) สภาพความอดมสมบรณของดนและการจดการปยเคมอยางเหมาะสมในการปลกผกบนพนท

สง (อาพรรณและปวณา, 2550) (7) การใชประโยชนทดนบนพนทศนยพฒนาโครงการหลวงหวยนารนและหวยสมปอย ป พ.ศ.

2551 (กตตศกดและคณะ, 2552) (8) สรปงานวจยดานธาตอาหารพช มลนธโครงการหลวง ป พ.ศ.2536-2553 (จตต, 2552)

39

(9) การปรบปรงฐานขอมลดนในพนทศนยพฒนาโครงการหลวง (วฒชาต, 2552) (10) ผลการวเคราะหสมบตทางเคมบางประการและธาตอาหารพชในดนของพนทโครงการหลวง (ชจตต, 2552) (11) สภาวะธาตอาหารพชและปจจยทางดนเพอการฟนฟทรพยากรดนและการใชประโยชนทดน อยางยงยนในพนทเกษตรกรรมโครงการหลวง (พงษสนตและคณะ, 2552) (12) การจดการธาตอาหารพชและการฟนฟความอดมสมบรณของดนในพนทขยายผลโครงการ หลวง (พณนพาและคณะ, 2552) (13) การคดเลอกอะโซโตแบคเตอรทมประสทธภาพในการเพมผลผลตพช (พกลและคณะ,

2552) (14) ผลของวสดปรบปรงดนบางชนดตอการเปลยนแปลงสมบตบางประการและผลผลต

กะหลาปลหวใจในระบบเกษตรทสง (ปญญศาและคณะ, 2552) (15) การใชไสเดอนดนทองถนเพอปรบปรงสมบตทางกายภาพและความอดมสมบรณของดน

(อานฐและสลรก, 2553) (16) การประยกตใชไสเดอนดนทองถนเพอปรบปรงสมบตทางกายภาพและความอดมสมบรณ

ของดน (สลรกและอานฐ, 2553) (17) สมบตของดนท เกดจากหนดนดานในสภาพปาธรรมชาตกบแปลงไมผลของจงหวด

แมฮองสอน (บญเดยวและคณะ, 2553) (18) สมบตทางเคมและระดบความอดมสมบรณของดนภายใตการจดการทแตกตางกนในอทยาน

แหงชาตศรลานนา อาเภอแมแตง จงหวดเชยงใหม (นวตและคณะ, 2553) (19) การวจยและทดสอบสาธตเทคโนโลยการปลกขาวโพดโดยไมไถพรวนในพนทโครงการหลวง

(อทศและคณะ, 2554) (20) การจดการธาตอาหารพชตามคาวเคราะหดนตอผลผลตและคณภาพของพรกหวาน (อจฉรา

และคณะ, 2554) (21) ผลการใชธาตสงกะสตอผลผลตและคณภาพขององนรบประทานผลสดในศนยพฒนา

โครงการหลวงหนองหอย (ศภชยและคณะ, 2554) (22) ผลการใชธาตสงกะสระยะยาวตอผลผลตและคณภาพของกวฟรทในสถานเกษตรหลวง อางขาง (ศภชยและคณะ, 2554) (23) ผลการใชธาตสงกะสระยะยาวตอผลผลตและคณภาพของพลบสถานเกษตรหลวงอางขาง

(รญชดาและคณะ, 2554) (24) การศกษาสตรสารละลายธาตอาหารพชอนทรยทเหมาะสมตอการปลกผกกาดหอมหอ

อนทรยในระบบซบสเตรท (สนษาและอานฐ, 2554) (25) การศกษาชนดของวสดอนทรยกบการจดการทเหมาะสมตอการปลกเบบแครอทอนทรยโดย

ระบบการปลกพชในวสดปลก (รตนาและอานฐ, 2554) 4) ระยะท 4 ป พ.ศ.2555-2559 (1) การศกษาอตราการใชปยหมกและปยเคมรวมกบวสดปรบปรงดนเพอปลกผกกาดหางหงส

แบบมสวนรวมของเกษตรกรในพนทชลประทานศนยพฒนาโครงการหลวงหนองหอย (วรรยาและคณะ, 2555)

(2) ปรมาณโลหะหนกในดนปลกผกในพนทเกษตรศนยพฒนาโครงการหลวง (นภสสรและ คณะ, 2555)

40

(3) โครงการตนแบบการปลกพชอนทรยในพนทขาดความอดมสมบรณ (อานฐ, 2555) (4) การวจยและทดสอบสาธตเทคโนโลยการปลกขาวโพดโดยไมเผาเศษพชในพนทโครงการ

หลวง (อทศและคณะ, 2556) 4.9.2 งานวจยดานการพฒนาทดนตามแผนแมบท 4 ระยะ ตงแตป พ.ศ. 2540 – พ.ศ. 2556 จานวน 45 โครงการ สามารถแยกเปนหมวดงานวจยดานตาง ๆ ดงรายละเอยด คอ 1) ดานอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม จานวน 7 โครงการ

(1) การใชประโยชนหญาแฝกเพอรกษาความเสถยรและปองกนการชะลางพงทลายของดนบรเวณไหลถนน (อทศ, 2543) (2) การทดสอบพชตระกลถวคลมดนขามปสาหรบการอนรกษดนและนาบนพนทสงอาศยนาฝน (อทศและประคลภ, 2543) (3) การทดสอบอทธพลของครบนาขอบเขาและพชคลมดนทมผลตอการเจรญเตบโตและการอยรอดของบวยในสภาพทสงอาศยนาฝน (อทศและประคลภ, 2544) (4) การศกษาเปรยบเทยบมาตรการอนรกษดนและนาบนพนทลาดชนสง (อทศและสวสด, 2549) (5) การศกษาพฒนาเพอคดเลอกสายพนธหญาแฝกทสามารถขนไดในสภาพรมเงา (อทศและนตยา, 2550)

(6) การวจยและทดสอบสาธตเทคโนโลยการปลกขาวโพดโดยไมไถพรวนในพนทโครงการหลวง (อทศและคณะ, 2554)

(7) การวจยและทดสอบสาธตเทคโนโลยการปลกขาวโพดโดยไมเผาเศษพชในพนทโครงการหลวง (อทศและคณะ, 2556) 2) ดานดนและธาตอาหารพช จานวน 19 โครงการ (1) การศกษาเปรยบเทยบการเปลยนแปลงความอดมสมบรณของดนในระบบการปลกผกกบระบบการปลกไมผล (อทศและณรงค, 2547) (2) การผลตปยหมกมลไสเดอนดนจากขยะอนทรยชมชนและวสดเหลอใชในการเกษตร (อานฐและสมา, 2548) (3) การศกษาการผลตปยหมกแบบไมกลบกองโดยใชถงผลตปยหมก (สมชย, 2548) (4) เทคนคการผลตนาแคลเซยมอนทรยจากเปลอกไขและเปลอกหอย (อานฐและณฎฐา, 2549) (5) อทธพลของการใชทดนตอสมบตของดนบนพนทอางขาง (นฤมลและคณะ, 2550) (6) ประยกตขอมลสณฐานวทยาดนในสภาพเพอการอนรกษและการจดการดนในพนทอนทนนท (วทยาและคณะ, 2550)

(7) การเปรยบเทยบวธการผลตปยหมกโดยใชถงผลตปยหมก Tahiron กบการผลตรปแบบอน ๆ (สมชยและศภฌา, 2550) (8) การใชประโยชนทดนบนพนทศนยพฒนาโครงการหลวงหวยนารนและหวยสมปอย ป พ.ศ. 2551 (กตตศกดและคณะ, 2552)

(9) ขอสรปงานวจยดานธาตอาหารพช มลนธโครงการหลวง ป พ.ศ.2536-2553 (จตต, 2552) (10) การปรบปรงฐานขอมลดนในพนทศนยพฒนาโครงการหลวง (วฒชาต, 2552)

41

(11) ผลการวเคราะหสมบตทางเคมบางประการและธาตอาหารพชในดนของพนทโครงการหลวง (ชจตต, 2552) (12) สภาวะธาตอาหารพชและปจจยทางดนเพอการฟนฟทรพยากรดนและการใชประโยชนทดนอยางยงยนในพนทเกษตรกรรมโครงการหลวง (พงษสนตและคณะ, 2552) (13) การจดการธาตอาหารพชและการฟนฟความอดมสมบรณของดนในพนทขยายผลโครงการหลวง (พณนพาและคณะ, 2552) (14) การคดเลอกอะโซโตแบคเตอรทมประสทธภาพในการเพมผลผลตพช (พกลและคณะ, 2552) (15) การใชไสเดอนดนทองถนเพอปรบปรงสมบตทางกายภาพและความอดมสมบรณของดน (อานฐและสลรก, 2553) (16) การประยกตใชไสเดอนดนทองถนเพอปรบปรงสมบตทางกายภาพและความอดมสมบรณของดน (สลรกและอาณฐ, 2553) (17) สมบตของดนทเกดจากหนดนดานในสภาพปาธรรมชาตกบแปลงไมผลของจงหวดแมฮองสอน (บญเดยวและคณะ, 2553) (18) สมบตทางเคมและระดบความอดมสมบรณของดนภายใตการจดการทแตกตางกนในอทยานแหงชาตศรลานนา อาเภอแมแตง จงหวดเชยงใหม (นวตและคณะ, 2553) (19) โครงการตนแบบการปลกพชอนทรยในพนทขาดความอดมสมบรณ (อานฐ, 2555) 3) ดานพชผก จานวน 15 โครงการ (1) การเปลยนแปลงสมบตของดนในพนทปลกผกอนทรยของโครงการหลวง (ชจตตและคณะ, 2547) (2) ปรมาณการคนกลบของธาตอาหารในสวนผลตหนอไมหวานอางขาง (นพลและลดาวลย, 2547) (3) ผลของการเปลยนแปลงธาตอาหารและการใสปยตอผลผลตหนอของไผหวาน อางขาง (สชรา, 2548) (4) ศกยภาพของนาแคลเซยมอนทรยทมตอการเจรญเตบโตและผลผลตของมะเขอเทศ (ณฎฐาและอานฐ, 2549) (5) ผลของปยอนทรยบางชนดตอการเจรญเตบโตและผลผลตผกอนทรยบนพนทลาดชนทไดรบการจดระบบอนรกษดนและนาในพนทโครงการหลวงจงหวดเชยงใหม (พฒนาและคณะ, 2549) (6) การใชปยอยางมประสทธภาพในการปลกผกกาดหอมหอ (สมชยและคณะ, 2549) (7) การลดปรมาณการใสปยฟอสฟอรสในการปลกแตงกวาญปน (สมชยและคณะ, 2549) (8) การจดการปยผกกาดหอมหอทปลกในดนทมฟอสฟอรสและโพแทสเซยมตกคางอยสงในพนทแมแฮ จงหวดเชยงใหม (นภาพรและคณะ, 2550) (9) สภาพความอดมสมบรณของดนและการจดการปยเคมอยางเหมาะสมในการปลกผกบนพนทสง (อาพรรณและปวณา, 2550) (10) ผลของวสดปรบปรงดนบางชนดตอการเปลยนแปลงสมบตบางประการและผลผลตกะหลาปลหวใจในระบบเกษตรทสง (ปญญศาและคณะ, 2552)

42

(11) การจดการธาตอาหารพชตามคาวเคราะหดนตอผลผลตและคณภาพของพรกหวาน (อจฉราและคณะ, 2554) (12) การศกษาสตรสารละลายธาตอาหารพชอนทรยทเหมาะสมตอการปลกผกกาดหอมหออนทรยในระบบซบสเตรท (สนษาและอานฐ, 2554) (13) การศกษาชนดของวสดอนทรยกบการจดการทเหมาะสมตอการปลกเบบแครอทอนทรยโดยระบบการปลกพชในวสดปลก (รตนาและอานฐ, 2554) (14) การศกษาอตราการใชปยหมกและปยเคมรวมกบวสดปรบปรงดนเพอปลกผกกาดหางหงสแบบมสวนรวมของเกษตรกรในพนทชลประทานศนยพฒนาโครงการหลวงหนองหอย (วรรยาและคณะ, 2555) (15) ปรมาณโลหะหนกในดนปลกผกในพนทเกษตรศนยพฒนาโครงการหลวง (นภสสรและคณะ, 2555) 4) ดานไมผล จานวน 4 โครงการ (1) บทบาทซลกอนและแคลเซยมตอการผลตสตรอเบอร (ยพาและคณะ, 2548) (2) ผลการใชธาตสงกะสตอผลผลตและคณภาพขององนรบประทานผลสดในศนยพฒนาโครงการหลวงหนองหอย (ศภชยและคณะ, 2554) (3) ผลการใชธาตสงกะสระยะยาวตอผลผลตและคณภาพของกวฟรทในสถานเกษตรหลวงอางขาง (ศภชยและคณะ, 2554) (4) ผลการใชธาตสงกะสระยะยาวตอผลผลตและคณภาพของพลบนสถานเกษตรหลวงอางขาง (รญชดาและคณะ, 2554)

4.10 ผลสาเรจของการบรณาการงานวจยและพฒนาในพนทโครงการหลวง การบรณาการวจยและพฒนาดานการพฒนาทดนบนทสงในพนทโครงการหลวงเปนการบรณาการจากสหสาขาวชาการและจากหนวยงานหลายสาขาในพนท โดยจะปฏบตงานในรปแบบของคณะทางานของศนยพฒนาโครงการหลวงบนพนฐานการมสวนรวม ในการรวมกนวเคราะหหาประเดนปญหาในการวจยและพฒนา รวมกนวางแผนงานและรวมกนปฏบตงาน มลนธโครงการหลวงไดมการจดทาแผนแมบทเพอการวจยและพฒนาในพนทโครงการหลวงโดยไดทามาแลวทงหมด 4 ระยะ ระยะท 1 ป พ.ศ. 2540-2544 ระยะท 2 ป พ.ศ. 2545-2549 ระยะท 3 ป พ.ศ. 2550-2554 และระยะท 4 ป พ.ศ. 2555-2559 โดยการบรณาการการดาเนนงานดานตางๆ กบหนวยงานทเกยวของ 22 หนวยงาน ในพนทของศนยพฒนาโครงการหลวงจานวน 38 ศนย ในพนท 5 จงหวด คอ จงหวดเชยงใหม จงหวดเชยงราย จงหวดพะเยา จงหวดลาพน และจงหวดแมฮองสอน วสยทศนของมลนธโครงการหลวง “มงการวจย พฒนาเทคโนโลย และสงเสรมชวตความเปนอยทดใหแกชมชนบนพนทสง รวมทงรกษาฟนฟ สภาพแวดลอม และเปนตนแบบแหงการเรยนรดานการพฒนาพนทสงอยางยงยน” 4.10.1 แผนงานงานวจยมลนธโครงการหลวง ระยะ 5 ป พ.ศ. 2555-2559 (ระยะท 4/ระยะปจจบน) วสยทศนงานวจย “เปนผนาการวจยและพฒนาพนทสงอยางครบวงจร” 1) ยทธศาสตรของงานวจยของมลนธโครงการหลวง ระยะ 5 ป พ.ศ. 2555-2559 (1) ยทธศาสตรการเพมประสทธภาพและคณภาพการผลตทคานงถงภมสงคมและแขงขนได (2) ยทธศาสตรการสรางระบบงานดานการตลาดอยางมประสทธภาพ (3) ยทธศาสตรการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมอยางยงยน

43

4) ยทธศาสตรการพฒนาคนและชมชนสสงคมของการเรยนรและการพงพาตนเอง 5) ยทธศาสตรการบรหารจดการองคกรแบบบรณาการ 2) กลยทธการดาเนนงานงานวจย (1) สนบสนนการดาเนนงานวจยและพฒนาอยางครบวงจรทงดานทรพยากรธรรมชาต สงแวดลอมและเศรษฐกจสงคม ไดแก การวจยดานการอนรกษ ฟนฟทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม การวจยและพฒนาสงคมและชมชนบนพนทสง การวจยและพฒนาเพอเพมผลผลต ตลอดจนการวจยดานการตลาด (2) สรางเครอขายพนธมตรการวจยและพฒนาอยางตอเนอง โดยพฒนาความรวมมอและแหลงความรและทนวจยภายนอก และพฒนาการมสวนรวมเพอการใชประโยชนผลงานวจย (3) พฒนาองคกรใหเปนแหลงของการรวบรวมองคความรดานการวจยและพฒนาพนทสง โดยการบรหารจดการองคความรและระบบขอมลสารสนเทศ (knowledge management) และการพฒนาสองคกรแหงการเรยนร (learning organization) (4) พฒนาขดความสามารถของบคลากรดานการวจยและพฒนา ตลอดจนผใชประโยชนจากผลงานวจยดานการพฒนาบคลากร การถายทอดองคความร พฒนาทกษะความรของผใชประโยชนในผลงานวจย พฒนาประสทธภาพการทางานแบบมสวนรวม และขยายขอบเขตการทางานแบบมสวนรวมใหกวางขวางขน 4.10.2 แผนงานงานพฒนาของศนยพฒนาโครงการหลวง ระยะ 5 ป พ.ศ. 2555-2559 (ระยะท 4/ระยะปจจบน) วสยทศนงานพฒนา “ศนยพฒนาโครงการหลวงเปนตนแบบการพฒนาพนทสงอยางยงยน บนฐาน ความรและความสมดลของเศรษฐกจ สงคมและสงแวดลอม” 1) ยทธศาสตรของงานพฒนาศนยพฒนาโครงการหลวง ระยะ 5 ป พ.ศ. 2555-2559 (1) ยทธศาสตรการวจยเพอปรบตวตอสภาวะโลกรอนและตลาดเสร เปนยทธศาสตรทเนนการวจยเพอเพมประสทธภาพการผลตและคณภาพผลผลต การสรางมลคาเพมของอาหารปลอดภยและเกษตรอนทรยตลอดหวงโซอปทานการผลต ใหสามารถปรบตวตอสภาวะโลกรอนและตลาดเสร (2) ยทธศาสตรการพฒนาอาชพและสรางความเขมแขงของคนและชมชน เปนยทธศาสตรทเนนการพฒนาการเกษตร สนคาเกษตร และอาหารใหมคณภาพตามมาตรฐานและระบบตรวจสอบยอนกลบ และสงเสรมอาชพนอกภาคการเกษตร รวมทงสงเสรมชมชนใหมความเขมแขงพงพาตนเอง ภายใตบรบทของชมชน โดยมการรวมบรณาการระหวางชมชนและองคกรปกครองสวนทองถน (3) ยทธศาสตรการอนรกษและฟนฟทรพยากรธรรมชาต เปนยทธศาสตรทเนนการสนบสนนการบรหารจดการใชประโยชนทดน อนรกษดนและนาในพนทลาดชน และลดการใชสารเคม และเฝาระวงการปนเปอนมลพษในสงแวดลอม โดยกระบวนการมสวนรวมชมชน และใหชมชนมบทบาทในการการฟนฟและการอนรกษปาตนนาลาธาร และระบบนเวศ ภายใตการมสวนรวมการดาเนนงานของภาคเอกชน และหนวยงานทเกยวของ (4) ยทธศาสตรการพฒนาระบบโลจสตกส การสอสาร และการตลาด เปนยทธศาสตรทเนนการพฒนาระบบโลจสตกสและระบบการสอสารระหวางชมชนหลกและชมชนเครอขายใหมประสทธภาพ เพอสนบสนนการตลาดใหมประสทธภาพ รวมถงขยายโอกาสของการเขาถงขอมลขาวสารตาง ๆ

44

(5) ยทธศาสตรการพฒนาโครงสรางพนฐาน เปนยทธศาสตรทเนนการพฒนาโครงสรางพนฐานทจาเปนตอการดารงชวตและกระบวนการมสวนรวมของชมชนในการบารงรกษา พฒนาแหลงนาขนาดเลกและระบบนาบาดาลใหสามารถเกบกกและกระจายนาสาหรบกจกรรมการเกษตรและใชในการอปโภคบรโภคอยางพอเพยง พฒนาโครงสรางพนฐานทจาเปนตอการดารงชวต โดยเฉพาะการปรบปรงถนน ระบบไฟฟา และพลงงานในชมชน (6) ยทธศาสตรการเพมประสทธภาพการบรหารจดการ เปนยทธศาสตรทเนนการเสรมสรางประสทธภาพการพฒนาใหศนยและสถานโครงการหลวงเปนศนยการเรยนร พรอมทงเพมประสทธภาพการบรหารจดการ เพอใหเกดความเขมแขงของกลไกการพฒนาระดบพนทและสามารถเชอมโยง อานวยประโยชนการดาเนนงานไดสะดวก โปรงใส และเปนธรรม เสรมสรางประสทธภาพการพฒนาใหศนยและสถานโครงการหลวงเปนศนยการเรยนรการพฒนาพนทสงอยางยงยน (knowledge center) พฒนาระบบฐานขอมล ระบบการจดการความร และเครอขายการเรยนรในพนทโครงการหลวง เพมประสทธภาพการ บรณาการความรวมมอของชมชน หนวยงานของรฐ และภาคเอกชนในระดบลมนา 4.10.3 การบรณาการของคณะทางานศนยพฒนาโครงการหลวง เพอใหเกดประสทธภาพในการบรณาการดาเนนงานรวมกน ไดมคณะทางานศนยพฒนาโครงการหลวงซงประกอบดวยผอานวยการศนยพฒนาโครงการหลวงเปนประธานคณะทางาน องคประกอบของคณะทางานประกอบดวย ผแทนหนวยงานของรฐ องคกรสวนทองถนและผแทนเกษตรกรในพนทเปนคณะทางานรวมทงหมด 38 ศนย ในพนท 5 จงหวด

45

โครงสรางการบรหารจดการศนยพฒนาโครงการหลวง

ศนยพฒนาโครงการหลวง

คณะกรรมการประสานงานและสนบสนนโครงการหลวง (กปส.)

มลนธโครงการหลวง กระทรวง/กรม/หนวยงาน

คณะกรรมการบรหาร มลนธโครงการหลวง

หนวยงานระดบจงหวด

คณะทางาน ศนยพฒนาโครงการหลวง

ผอานวยการ/หวหนา (สถาน/ศนย)

หนวยงานระดบพนท

ผปฏบตงานในสถาน/ศนย การประสานงานกจกรรม ผปฏบตในพนท

เกษตรกร/กลมเกษตรกร/องคกรชมชน

บทท 5 บทสรปและขอเสนอแนะ

บทสรป 1. การพฒนาทดนบนพนทสงอยางยงยน ควรมงเนนการสรางผลผลตและรายไดจากภาคการเกษตรหรอนอกภาคการเกษตรควบคไปกบการอนรกษฟนฟทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม เสรมสรางความเขมแขงของชมชนและการพฒนาอาชพ ระบบการใชทดนควรมประโยชนเชงเศรษฐกจทพอเหมาะและถกตองตามกฎระเบยบขององคกรทกระดบชนตงแตระดบชมชนถงระดบประเทศ มการรกษาคณภาพของดน นา อยางนอยควรคงคณภาพเดมหรอดกวาเดมและปรบปรงคณภาพใหดขนไปพรอมๆ กน และระบบการใชทดนตองเหมาะสมตอสภาพสงคมแตละแหงและสนองตอความตองการพนฐานของประชาชนทอยอาศยในลมนานน และในภาพรวมของลมนาตองมการวเคราะหถงจดแขง จดออน โอกาสและขอจากดของพนทและจดทาแผนยทธศาสตรของพนทสงทจะทาการวจยและพฒนาทงระยะสนและระยะยาว 2. การพฒนาทดนบนพนทสง ในระบบการผลตทางการเกษตรในเชงลมนาบนพนทสง ควรเปนการใชกรอบแนวคดการใชแนวทางเชงระบบในการดาเนนงาน โดยการกาหนดเขตการพฒนา กาหนดวตถประสงค ดาเนนการวเคราะหพนทเปาหมายเพอกาหนดประเดนปญหาเพอการวจยและพฒนา จดลาดบความสาคญของปญหา จดทาแผนกจกรรมเพอการวจยและพฒนาและการดาเนนงานตามแผน การประยกตใชกรอบแนวคดน เปนเรองทตองระมดระวง เนองจากไมมสตรสาเรจใชไดโดยทวไปเนองจากชมชนบนพนทสงมความแตกตางกนอยางมากทงชนเผา วถชวต วฒนธรรม ลกษณะทตง สภาพสงแวดลอม ทรพยากรธรรมชาต ความใกลไกลตวเมอง รวมทงโอกาสการเขาถงตลาด แหลงความรและแหลงทน นอกจากนเมอพจารณาในภาพของลมนายงมความแตกตางกนไปในขนาดของลมนายอย ลมนาสาขา และลมนาหลก เงอนไขเหลานทาใหการพฒนาและการวางแผนการผลตในเชงลมนาจะมความซบซอนและมความยงยากมากขนตอการจดการใหเปนรปธรรม แตกยงเปนวธการทดและทควรจะนามาใชดาเนนงานตอไป 3. การพฒนาทดนบนพนทสง ควรมงเนนการใชพนทดนใหนอยลง ใชทรพยากรธรรมชาตอยางพอเหมาะ และการสรางรายไดนอกภาคการเกษตร ปจจบนเกษตรกรมผลผลตตอหนวยพนทไมแนนอน มแนวโนมผลตลดลงในปหลงๆ ทาใหตองเพมพนทปลกดวยการตดฟนบกรกพนทปาไม หรอการลดชวงของรอบหมนเวยนแปลงปลก (fallow period) จานวนครวเรอนและประชากรทเพมขนบนพนทสง ทาใหความความตองการใชทดนเพอการเกษตรเพมขน มการใชองคความรการเกษตรสมยใหมเพอเพมผลผลตตอหนวยพนทอยางยงยนดงเชน การเพาะปลกพชในโรงเรอน หรอการปลกพชมลคาสงในระบบอนทรย ซงเกษตรกรจะตองทางานประณต ใชพนทนอยลงแตมรายไดตอหนวยพนทสง การพฒนาดานปจจยพนฐานดานการพฒนาทดนนนมความจาเปน ดงเชนระบบสงนาชลประทานและการจดทาเสนทางลาเลยงในพนท จะทาใหสามารถวางแผนการเพาะปลกไดตลอดทงป การขนสงปจจยการผลตและผลผลตออกสตลาดสามารถทาไดทกฤดกาล และการพฒนาควรใหเกษตรกรสรางรายไดเสรมนอกภาคการเกษตรจากองคความรและภมปญญาทองถน วฒนธรรมและประเพณ เมอเกษตรกรมรายไดเสรมจากกจกรรมเหลาน จะทาใหกระบวนการสงเสรมการอนรกษฟนฟทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมประสบความสาเรจอยางยงยนไดมากยงขน

47

4. การพฒนาทดนบนพนทสง ตองมการอนรกษและฟนฟสภาพความอดมสมบรณของดน ควบคไปกบการใชประโยชนทดนเพอการเกษตร สภาพปญหาบนพนทสงโดยทวไปคอพนททากนเสอมโทรม เปนพนททมความลาดชนทาใหเกดปญหาการชะลางพงทลายของดน มระบบการผลตทางการเกษตรยงไมเหมาะสม ขาดการปรบปรงบารงดนอยางถกวธและตอเนอง ทาใหดนมปญหาดานความอดมสมบรณของดนทงทางดานกายภาพ ทางดานเคมและชวภาพ มการทาการเกษตรทมการใชสารเคมจานวนมากขน ทาใหมสารเคมตกคางและปนเปอนจนมผลกระทบตอทรพยากรดนและนาโดยสวนรวม การจดการพนทสงเพอการเกษตร ความจาเปนลาดบแรกทจะตองมคอการพฒนาพนทโดยการจดทาระบบอนรกษดนและนา และตองมการปรบปรงบารงความอดมสมบรณของดนควบคกนไปดวย ขอเสนอแนะ 1. แนวคด ขอเสนอแนะ และประเดนยทธศาสตรทสาคญของการดาเนนงานดานการพฒนาทดนบนพนทสงเพอการพฒนาการเกษตรแบบยงยน ควรจะประกอบดวยยทธศาสตรดานอนรกษและฟนฟทรพยากรธรรมชาต ดานการพฒนาโครงสรางพนฐาน ดานการพฒนาอาชพและรายไดเสรมสรางความเขมแขงของคนและชมชน ดานการพฒนาระบบโลจสตกส การสอสาร ขอมล ขาวสาร และการตลาดและดานพฒนาเทคโนโลยการเพมผลผลตและลดตนทนการผลตเพอแขงขนกบตลาดในประเทศและตางประเทศ 2. การทนกวจยและพฒนาจะปฏบตงานดานการพฒนาทดนบนพนทสงใหประสบผลสาเรจไดนนจะตองเปนนกคดทมวสยทศน ควรเปนนกวจย นกพฒนา นกวางแผน และนกปฏบต อยางสมดล และแนวทางการดาเนนงานควรใชแนวทางเชงระบบ (system approach) ในการปฏบตงาน 3. งานวจยและพฒนาทไดดาเนนการเสรจไปแลวถงแมผลการดาเนนงานจะทาไดถกตองตามวธการ ตามขนตอนและไดผลเปนอยางด แตหากไมมการวเคราะหปญหากอนดาเนนการหรอมการวเคราะหปญหาทไมถกตองตงแตเรมตน กจะเปนการดาเนนงานบนสมมตฐานทผด ไมตรงกบสภาพปญหา (key question) ทตองการแกไขทแทจรง เพราะฉะนนการวจยและพฒนาทผานมาจะไมเกดผลดอะไร ทาใหสนเปลองงบประมาณและเสยโอกาส

เอกสารอางอง

กตตศกด จนดาวงศ เดชา วทยาบารง จรพงศ ใจมา ขวญชนก สบเสม ชไมพร ระลกชอบ และประดษฐ ตยศร. 2552. การใชประโยชนทดนบนพนทศนยพฒนาโครงการหลวงหวยนารนและหวยสมปอย ป พ.ศ. 2551. หนา 340-346. ใน:รายงานการประชมวชาการผลงานวจยของมลนธโครงการหลวง ประจาปงบประมาณ 2552 วนท 7-9 มกราคม 2553 ณ ศนยประชมนานาชาตเอมเพรส โรงแรมดเอมเพรส อาเภอเมอง จงหวดเชยงใหม.

กรมพฒนาทดน.2535. รายงานการศกษาเบองตนโครงการพฒนาทสงภาคเหนอ กองสารวจและจาแนก กรมพฒนาทดน กระทรวงเกษตรและสหกรณ.มกราคม 2535.66 หนา.

กรมพฒนาทดน. 2539. รายงานการจดการดนกลมชดดนท 62 กรมพฒนาทดน กระทรวงเกษตรและสหกรณ.กนยายน 2539. 62 หนา.

กรมพฒนาทดน.2543 การชะลางพงทลายของดนในประเทศไทย กรมพฒนาทดน กระทรวงเกษตรและสหกรณ.กมภาพนธ 2543. 39 หนา.

กรมพฒนาทดน. 2546ก. คมอเจาหนาทของรฐ เรอง การใชหญาแฝกเพอการพฒนาทดน กรมพฒนาทดน กระทรวงเกษตรและสหกรณ.กนยายน 2546. 60 หนา.

กรมพฒนาทดน. 2546ข. 40 ป ของการอนรกษดนและนาใหกบผนแผนดน กรมพฒนาทดน กระทรวงเกษตรและสหกรณ.กนยายน 2546. 94 หนา.

กรมพฒนาทดน. 2555. คมอการสารวจและออกแบบระบบอนรกษดนและนาในเขตพฒนาทดน กรมพฒนาทดน กระทรวงเกษตรและสหกรณ. 42 หนา.

กรมพฒนาทดน. 2556. การจดทาฐานขอมลดนศนยพฒนาโครงการหลวง ผลสาเรจงานวชาการกรมพฒนาทดนในรอบกงศตวรรษ กรมพฒนาทดน กระทรวงเกษตรและสหกรณ. 23 พฤษภาคม 2556. 44-54 หนา.

จตต ปนทอง. 2552. สรปงานวจยดานธาตอาหารพช มลนธโครงการหลวง ป พ.ศ. 2536-2553. หนา 347-348. ใน:รายงานประชมวชาการผลงานวจยของมลนธโครงการหลวง ประจาปงบประมาณ 2552 วนท 7-9 มกราคม 2553 ณ ศนยประชมนานาชาตเอมเพรส โรงแรมดเอมเพรส อาเภอเมอง จงหวดเชยงใหม.

ชจตต สงวนทรพยากร ละเอยด สนธเสน นฤมล จนทวชรากร และสพตรา บตรพลวง. 2547. การเปลยนแปลงสมบตของดนในพนทปลกผกอนทรยของโครงการหลวง. หนา 111-120. ใน:รายงานการประชมวชาการผลงานวจยของมลนธโครงการหลวง ประจาปงบประมาณ 2547 วนท 18 พฤศจกายน 2547 ณ โรงแรมอมตกรนฮลล อาเภอเมอง จงหวดเชยงใหม.

ชจตต สงวนทรพยากร. 2552. ผลการวเคราะหสมบตทางเคมบางประการและธาตอาหารพชในดนของพนทโครงการหลวง. หนา 354-363. ใน:รายงานการประชมวชาการผลงานวจยของมลนธโครงการหลวง ประจาปงบประมาณ 2552 วนท 7-9 มกราคม 2553 ณ ศนยประชมนานาชาตเอมเพรส โรงแรมดเอมเพรส อาเภอเมอง จงหวดเชยงใหม.

ณฎฐา คมโต และอานฐ ตนโช. 2549. ศกยภาพของนาแคลเซยมอนทรยทมตอการเจรญเตบโตและผลผลตของมะเขอเทศ. หนา 319-327. ใน:รายงานการประชมวชาการผลงานวจยของมลนธโครงการหลวง ประจาปงบประมาณ 2549 วนท 16-17 พฤศจกายน 2549 ณ กรนเลครสอรท อาเภอเมอง จงหวดเชยงใหม.

นพล ไชยสาล และลดาวลย พวงจตร. 2547. ปรมาณการคนกลบของธาตอาหารในสวนผลตหนอไมหวานอางขาง. หนา 386-395. ใน:รายงานการประชมวชาการผลงานวจยของมลนธโครงการ

49

หลวง ประจาปงบประมาณ 2547 วนท 18 พฤศจกายน 2547 ณ โรงแรมอมตกรนฮลล อาเภอเมอง จงหวดเชยงใหม.

นภาพร ปญญาชย สมชย อนสนธพรเพม และเอบ เขยวรนรมย.2550. การจดการปยผกกาดหอมหอทปลกในดนทมฟอสฟอรสและโพแทสเซยมตกคางอยสงในพนทแมแฮ. หนา 272-283. ใน:รายงานการประชมทางวชาการผลงานวจยของมลนธโครงการหลวง ประจาปงบประมาณ 2550 วนท 14-15 พฤศจกายน 2550 ณ โรงแรมโลตสปางสวนแกว อาเภอเมอง จงหวดเชยงใหม.

นภสสร โนตศร อรอนงค โฉมศร ประไพพศ ศรมาวงษ วรางคณา สงวนพงษ และวนเพญ วรยะกจนทกล. 2555. ปรมาณโลหะหนกในดนปลกผกในพนทเกษตรศนยพฒนาโครงการหลวง. หนา 223-228. ใน:รายงานการประชมวชาการของมลนธโครงการหลวง ประจาปงบประมาณ 2555 วนท 31 ตลาคม 2555 ณ ศนยประชมนานาชาตเอมเพรส โรงแรมดเอมเพรส อาเภอเมอง จงหวดเชยงใหม.

นฤมล หวะสวรรณ สมชย อนสนธพรเพม และเอบ เขยวรนรมย. 2550. อทธพลของการใชทดนตอสมบตของดนบนพนทอางขาง. หนา 253-271. ใน:รายงานการประชมทางวชาการผลงานวจยของมลนธโครงการหลวง ประจาปงบประมาณ 2550 วนท 14-15 พฤศจกายน 2550 ณ โรงแรมโลตสปางสวนแกว อาเภอเมอง จงหวดเชยงใหม.

นวต อนงครกษ พฒนา อภญญา ภาสกร กาวชยและจตต ปนทอง. 2553. สมบตทางเคมและระดบความอดมสมบรณของดนภายใตการจดการทแตกตางกนในอทยานแหงชาตลานนา อาเภอแมแตง จงหวดเชยงใหม. หนา 403-409. ใน:รายงานการประชมวชาการผลงานวจยของมลนธโครงการหลวง ประจาปงบประมาณ 2553 วนท 29-30 พฤศจกายน 2553 ณ ศนยประชมนานาชาตเอมเพรส โรงแรมดเอมเพรส อาเภอเมอง จงหวดเชยงใหม.

บญเดยว บญหมน จกรพงษ ไชยวงศ นวต อนงครกษ และจตต ปนทอง. 2553. สมบตดนทเกดจากหนดนดานในสภาพปาธรรมชาตกบแปลงไมผลของจงหวดแมฮองสอน. หนา 395-402. ใน:รายงานการประชมวชาการผลงานวจยของมลนธโครงการหลวง ประจาปงบประมาณ 2553 วนท 29-30 พฤศจกายน 2553 ณ ศนยประชมนานาชาตเอมเพรส โรงแรมดเอมเพรส อาเภอเมอง จงหวดเชยงใหม.

ยพา ขนคา เวช เตจะ อานฐ ตนโช และณรงคชย พพฒนธนวงศ. 2548. บทบาทซลกอนและแคลเซยมตอการผลตสตรอเบอร. หนา 335-343. ใน:รายงานการประชมทางวชาการผลงานวจยโครงการหลวง ประจาปงบประมาณ 2548 วนท 4 พฤศจกายน 2548 ณ โรงแรมเชยงใหมฮลล อาเภอเมอง จงหวดเชยงใหม.

ปญญศา ตระกลยงเจรญ พบลย กงแฮ และวนเพญ วรยะกจนทกล. 2552. ผลของวสดปรบปรงดนบางชนดตอการเปลยนแปลงสมบตบางประการและผลผลตกระหลาปลหวใจในระบบเกษตรทสง. หนา 384-394. ใน:รายงานการประชมวชาการผลงานวจยของมลนธโครงการหลวง ประจาปงบประมาณ 2552 วนท 7-9 มกราคม 2553 ณ ศนยประชมนานาชาตเอมเพรส โรงแรมดเอมเพรส อาเภอเมอง จงหวดเชยงใหม.

ฝายวจย มลนธโครงการหลวง.2554. แผนแมบทงานวจยของมลนธโครงการระยะ 5 ป (พ.ศ. 2555-2559) ฝายวจย มลนธโครงการหลวง มนาคม 2554. 27 หนา.

พกล หรรษานมตกล ดารารตน โฮตากา และพนดา ปรเปรมโมทย. 2552. การคดเลอกอะโซโตแมคเตรทมประสทธภาพในการเพมผลผลตพช. หนา 376-383. ใน:รายงานการประชมวชาการ

50

ผลงานวจยของมลนธโครงการหลวง ประจาปงบประมาณ 2552 วนท 7-9 พฤศจกายน 2553 ณ ศนยประชมนานาชาตเอมเพรส โรงแรมดเอมเพรส อาเภอเมอง จงหวดเชยงใหม.

พงษสนต สจนทร ปญญศา ตระกลยงเจรญ นภาพร วงษโพธขอม ศภชย อาภา พบล กงแฮ สชาต กรณา และเธยร วทยาวรากล. 2552. สภาวะธาตอาหารพชและปจจยทางดนเพอการฟนฟทรพยากรดนและการใชประโยชนทดนอยางยงยนในพนทเกษตรกรรมโครงการหลวง. หนา 364-371. ใน:รายงานการประชมวชาการผลงานวจยของมลนธโครงการหลวง ประจาป งบประมาณ 2552 วนท 7-9 มกราคม 2553 ณ ศนยประชมนานาชาตเอมเพรส โรงแรมดเอมเพรส อาเภอเมอง จงหวดเชยงใหม.

พงษสนต สจนทร. 2553. ดนดอยโครงการหลวงความทาทายและภยคกคาม. หนา 41-44. ใน:รายงานการประชมวชาการผลงานวจยของมลนธโครงการหลวง ประจาปงบประมาณ 2553 วนท 29-30 พฤศจกายน 2553 ณ ศนยประชมนานาชาตเอมเพรส โรงแรมดเอมเพรส อาเภอเมอง จงหวดเชยงใหม.

พฒนา อภญญา สนน เผอกไร อครเดช บญผองศร และสวสด บญช. 2549. ผลของปยอนทรยบางชนดตอการเจรญเตบโตและผลผลตผกอนทรยบนพนทลาดชนทไดรบการจดระบบอนรกษดนและนาในพนทโครงการหลวงจงหวดเชยงใหม. หนา 328-338. ใน:รายงานการประชมวชาการผลงานวจยของมลนธโครงการหลวง ประจาปงบประมาณ 2549 วนท 16-17 พฤศจกายน 2549 ณ กรนเลครสอรท อาเภอเมอง จงหวดเชยงใหม.

พณนพา บวดวง รจเร นพคณวงศ จไรรตน ฝอยถาวร และอนเรอน มหงษาเดช. 2552. การจดการธาตอาหารพชและการฟนฟความอดมสมบรณของดนในพนทขยายผลโครงการหลวง. หนา 372-375. ใน:รายงานการประชมวชาการผลงานวจยของมลนธโครงการหลวง ประจาปงบประมาณ 2552 วนท 7-9 มกราคม 2553 ณ ศนยประชมนานาชาตเอมเพรส โรงแรมดเอมเพรส อาเภอเมอง จงหวดเชยงใหม.

พทกษ อนทะพนธ สนน เผอกไร และสวสด บญช. 2535. การศกษาผลของการจดการดนและพชทมตอการชะลางพงทลายของดนบนพนทสงในภาคเหนอของประเทศไทย เอกสารทางวชาการ เสนอในทประชมเชงปฏบตการงานวชาการ กรมพฒนาทดน 19-21 พฤษภาคม 2535 ณ โรงแรมจอมเทยน เมองพทยา จ.ชลบร. 16 หนา.

พทกษ อนทะพนธ ณรงค ชนบตร และสวรย พงตน.2546. เอกสารทางวชาการ โครงการวจยเรอง การเปรยบเทยบประสทธภาพและประสทธผลของแถบหญาแฝกกบมาตรการอนรกษดนและนาแบบตาง ๆ บนทสง กรมพฒนาทดน กระทรวงเกษตรและสหกรณ.มกราคม 2547. 4 หนา.

พทยา สรวมศร.2551. การใชประโยชนทดนและการพฒนาชนบทบนพนทสงอยางยงยน ประเดนยทธศาสตรและแนวทางดาเนนการ ขอเสนอแนะจากผลการวจยเชงบรณาการเชอมโยงมตเศรษฐกจ สงคม และสงแวดลอมภายใตความรวมมอไทย-เยอรมน (NRCT-DFG) มถนายน 2551. 131 หนา.

รญชดา เกษหอม ศภชย อาคา พงษสนต สจนทร ฝอยฝา ชตดารง ชยฤกษ ยตธรรม และพรไพรนทร รงเจรญทอง. 2554. ผลการใชธาตสงกะสระยะยาวตอผลผลตและคณภาพของพลบในสถานเกษตรหลวงอางขาง. หนา 311-316. ใน:รายงานการประชมวชาการผลงานวจยของมลนธโครงการหลวง ประจาปงบประมาณ 2554 วนท 30 พฤศจกายน 2554 ณ ศนยประชมนานาชาตเอมเพรส โรงแรมดเอมเพรส อาเภอเมอง จงหวดเชยงใหม.

51

รตนา ทวศร และอานฐ ตนโช. 2554. การศกษาชนดของวสดอนทรยกบการจดการทเหมาะสมตอการปลกเบบแครอทอนทรยโดยระบบการปลกพชในวสดปลก. หนา 325-337. ใน:รายงานการประชมวชาการของมลนธโครงการหลวง ประจาปงบประมาณ 2554 วนท 30 พฤศจกายน 2555 ณ ศนยประชมนานาชาตเอมเพรส โรงแรมดเอมเพรส อาเภอเมอง จงหวดเชยงใหม.

วฒชาต สรชวยช. 2552. การปรบปรงฐานขอมลดนในพนทศนยพฒนาโครงการหลวง. หนา 354-363. ใน:รายงานการประชมวชาการผลงานวจยของมลนธโครงการหลวง ประจาปงบประมาณ 2552 วนท 7-9 มกราคม 2553 ณ ศนยประชมนานาชาตเอมเพรส โรงแรมดเอมเพรส อาเภอเมอง จงหวดเชยงใหม.

วทยา จนดาหลวง สมชย อนสนธพรเพม และเอบ เขยวรนรมย. 2550. ประยกตขอมลสณฐานวทยาดนในสนามเพอการอนรกษและการจดการดนในพนทอนทนนท. หนา 284-305. ใน:รายงานการประชมวชาการผลงานวจยของมลนธโครงการหลวง ประจาปงบประมาณ 2550 วนท 14-15 พฤศจกายน 2550 ณ โรงแรมโลตสปางสวนแกว อาเภอเมอง จงหวดเชยงใหม.

วรรยา สธรรมชย เกษมศร มานมนต นสา มแสง วรางคณา สงวนพงษ พทธกานต เทยมอย และสภา บรกปปกล. 2555. การศกษาการใชปยหมกและปยเคมรวมกบวสดปรบปรงดนเพอปลกผกกาดหางหงษแบบมสวนรวมของเกษตรกรในพนทชลประทานศนยพฒนาโครงการหลวงหนองหอย. หนา 211-222. ใน:รายงานการประชมวชาการของมลนธโครงการหลวง ประจาปงบประมาณ 2555 วนท 31 ตลาคม 2555 ณ ศนยประชมนานาชาตเอมเพรส โรงแรมดเอมเพรส อาเภอเมอง จงหวดเชยงใหม.

ศภชย อาคา ปวตรา กาญจนถวลย พงษสนต สจนทร ฝอยฝา ชตดารง ทลโรย มะลแกวและ พรไพรนทร รงเจรญทอง. 2554. ผลการใชธาตสงกะสระยะยาวตอผลผลตและคณภาพกวฟรทในสถานเกษตรหลวงอางขาง. หนา 307-310. ใน:รายงานการประชมวชาการผลงานวจยของมลนธโครงการหลวง ประจาปงบประมาณ 2554 วนท 30 พฤศจกายน 2554 ณ ศนยประชมนานาชาตเอมเพรส โรงแรมดเอมเพรส อาเภอเมอง จงหวดเชยงใหม.

ศภชย อาคา พงษสนต สจนทร ฝอยฝา ชตดารง สรศกด นาทพย และสพตรา บตรพลวง. 2554. ผลการใชธาตสงกะสระยะยาวตอผลผลตและคณภาพขององนรบประทานผลสดในศนยพฒนาโครงการหลวงหนองหอย. หนา 298-306. ใน:รายงานการประชมวชาการผลงานวจยของมลนธโครงการหลวง ประจาปงบประมาณ 2554 วนท 30 พฤศจกายน 2554 ณ ศนยประชมนานาชาตเอมเพรส โรงแรมดเอมเพรส อาเภอเมอง จงหวดเชยงใหม.

สถาบนวจยและพฒนาพนทสง (องคการมหาชน) (สวพส.). 2550. ยทธศาสตรสถาบนวจยและพฒนาพนทสง (องคการมหาชน) ระยะท 1 (ป พ.ศ. 2550-2554). 49 หนา.

สถาบนวจยและพฒนาพนทสง (องคการมหาชน) (สวพส.). 2554. แผนแมบทศนยพฒนาโครงการหลวงระยะ 5 ป (พ.ศ. 2555-2559) ฝายพฒนา มลนธโครงการหลวง มนาคม 2554. 149 หนา.

สถาบนวจยและพฒนาพนทสง (องคการมหาชน) (สวพส.). 2555. ยทธศาสตรสถาบนวจยและพฒนาพนทสง (องคการมหาชน) ระยะท 2 (ป พ.ศ. 2555-2559). 52 หนา.

สชรา พกตรวไล. 2548. ผลการเปลยนแปลงธาตอาหารและการใสปยตอผลผลตหนอของไผหวานอางขาง. หนา 129-136. ใน:รายงานการประชมวชาการผลงานวจยโครงการหลวง ประจาปงบประมาณ 2548 วนท 4 พฤศจกายน 2548 ณ โรงแรมเชยงใหมฮลล อาเภอเมอง จงหวดเชยงใหม.

52

สานกพฒนาเกษตรทสง. 2548. ขอมลพนฐานศนยพฒนาโครงการหลวง 36 ศนย ประจาป พ.ศ. 2547 สานกพฒนาเกษตรทสง สานกงานปลด กระทรวงเกษตรและสหกรณ. กรกฎาคม 2548.211 หนา.

สนษา นนทร และอานฐ ตนโช. 2554. การศกษาสตรสารละลายธาตอาหารพชอนทรยทเหมาะสมตอการปลกผกกาดหอมหออนทรยในระบบซบสเตรท. หนา 317-324. ใน:รายงานการประชมวชาการผลงานวจยของมลนธโครงการหลวง ประจาปงบประมาณ 2554 วนท 30 พฤศจกายน 2554 ณ ศนยประชมนานาชาตเอมเพรส โรงแรมดเอมเพรส อาเภอเมอง จงหวดเชยงใหม.

สานกสารวจดนและวางแผนการใชทดน. 2548. มหศจรรยพนธดน กลมชดดนสาหรบการปลกพชเศษรฐกจประเทศไทย กรมพฒนาทดน กระทรวงเกษตรและสหกรณ พฤษภาคม 2548. 137 หนา.

สมชย อนสนธพรเพม. 2548. การศกษาการผลตปยหมกแบบไมกลบกองโดยใชถงผลตปยหมก. หนา 326-334. ใน:รายงานการประชมทางวชาการผลงานวจยโครงการหลวง ประจาปงบประมาณ 2548 วนท 4 พฤศจกายน 2548 ณ โรงแรมเชยงใหมฮลล อาเภอเมอง จงหวดเชยงใหม

สมชย อนสนธพรเพม นครนทรทพย พทธสทธ และเอบ เขยวรนรมย. 2549. การลดปรมาณการใสปยฟอสฟอรสในการปลกแตงกวาญ ปน. หนา 352-363. ใน:รายงานการประชมทางวชาการผลงานวจยของมลนธโครงการหลวง ประจาปงบประมาณ 2549 วนท 16-17 พฤศจกายน 2549 ณ กรนเลครสอรท อาเภอเมอง จงหวดเชยงใหม.

สมชย อนสนธพรเพม ศฬษา สงวเศษ และเอบ เขยวรนรมย. 2549. การใชปยอยางมประสทธภาพในการปลกผกกาดหอมหอ. หนา 339-351. ใน:รายงานการประชมทางวชาการของมลนธโครงการหลวง ประจาปงบประมาณ 2549 วนท 16-17 พฤศจกายน 2549 ณ กรนเลครสอรท อาเภอเมอง จงหวดเชยงใหม.

สมชย อนสนธพรเพม และศภฌา ชนะจตต. 2550. การเปรยบเทยบวธการผลตปยหมกโดยใชถงผลตปยหมก Tahiron กบการผลตรปแบบอนๆ. หนา 304-310. ใน:รายงานการประชมวชาการผลงานวจยของมลนธโครงการหลวง ประจาปงบประมาณ 2550 วนท 14-15 พฤศจกายน 2550 ณ โรงแรมโลตสปางสวนแกว อาเภอเมอง จงหวดเชยงใหม.

สลรก อารกษธรรม และอานฐ ตนโช. 2553. การประยกตใชไสเดอนดนทองถนเพอปรบปรงสมบตทางกายภาพและความอดมสมบรณของดน. หนา 387-394. ใน:รายงานการประชมวชาการผลงานวจยของมลนธโครงการหลวง ประจาปงบประมาณ 2553 วนท 29-30 พฤศจกายน 2553 ณ ศนยประชมนานาชาตเอมเพรส โรงแรมดเอมเพรส อาเภอเมอง จงหวดเชยงใหม.

อจฉรา ปณยะตลานนท พรไพรนทร รงเจรญทอง ศภชย อาคา พงษสนต สจนทร และเกษศน สทธวงศ. 2554. การจดการธาตอาหารพชตามคาวเคราะหดนตอผลผลตและคณภาพของพรกหวาน. หนา 284-297. ใน:รายงานการประชมวชาการผลงานวจยมลนธโครงการหลวง ประจาปงบประมาณ 2554 วนท 30 พฤศจกายน 2554 ณ ศนยประชมนานาชาตเอมเพรส โรงแรมดเอมเพรส อาเภอเมอง จงหวดเชยงใหม.

อทศ เตจะใจ. 2543. การใชประโยชนหญาแฝกเพอรกษาความเสถยรและปองกนการชะลางพงทลายของดนบรเวณไหลถนน เอกสารทางวชาการ สานกงานพฒนาทดนเขต 6 เสนอผลงานในการประชมสมมนาทางวชาการกรมพฒนาทดน ครงท 6 วนท 15-18 กมภาพนธ 2543 ณ โรงแรมโลตสปางสวนแกว อ.เมอง จ.เชยงใหม. 21 หนา.

อทศ เตจะใจ และประคลภ กรดเจรญ. 2543. การทดสอบพชตระกลถวคลมดนขามปสาหรบการอนรกษดนและนาบนพนทสงอาศยนาฝน เอกสารทางวชาการ สานกงานพฒนาทดนเขต 6 เสนอ

53

ผลงานในการประชมสมมนาทางวชาการกรมพฒนาทดน ครงท 6 วนท 15-18 กมภาพนธ 2543 ณ โรงแรมโลตสปางสวนแกว อ.เมอง จ.เชยงใหม. 36 หนา.

อทศ เตจะใจ และประคลภ กรดเจรญ.2544. การทดสอบอทธพลของครบนาขอบเขาและพชคลมดนทมผลตอการเจรญเตบโตและการอยรอดของบวยในสภาพทสงอาศยนาฝน เอกสารทางวชาการ สานกงานพฒนาทดนเขต 6 มนาคม 2544. 32 หนา

อทศ เตจะใจ และณรงค ชนบตร. 2547. การศกษาเปรยบเทยบการเปลยนแปลงความอดมสมบรณของดนในระบบการปลกผกกบระบบการปลกไมผล. หนา 121-136. ใน:รายงานการประชมวชาการผลงานวจยของมลนธโครงการหลวง ประจาป 2547 วนท 18 พฤศจกายน 2547 ณ โรงแรมอมตกรนฮลล อาเภอเมอง จงหวดเชยงใหม.

อทศ เตจะใจ และสวสด บญช. 2549. การศกษาเปรยบเทยบมาตรการอนรกษดนและนาบนพนทลาดชนสง เอกสารทางวชาการ สานกงานพฒนาทดนเขต 6 เสนอผลงานในการประชมสมมนาทางวชาการกรมพฒนาทดน ประจาปงบประมาณ 2549 วนท 17-19 กรกฎาคม 2549 ณ โรงแรมหนสวยนาใส อ.แกลง จ.ระยอง. 21 หนา.

อทศ เตจะใจ และนตยา ธรรมปญโญ. 2550. การศกษาพฒนาเพอคดเลอกสายพนธหญาแฝกทสามารถขนไดในสภาพรมเงา เอกสารทางวชาการ สานกงานพฒนาทดน เขต 6 มนาคม 2550. 21 หนา.

อทศ เตจะใจ สชาต วรรณรตน สภาวด บญธรรม เกรยงไกร กจจาภนนท ปรวตร ศรคามล ทศพร สรวงศ และธนากร เจรญเมอง. 2554. การวจยและทดสอบสาธตเทคโนโลยการปลกขาวโพดโดยไมไถพรวนในพนทโครงการหลวง รายงานฉบบสมบรณ เสนอตอสถาบนวจยและพฒนาพนทสง (องคการมหาชน) อ.เมอง จ.เชยงใหม. กนยายน 2554. 101 หนา.

อทศ เตจะใจ สชาต วรรณรตน สภาวด บญธรรม เกรยงไกร กจจาภนนท ปรวตร ศรคามล และทศพร สรวงศ. 2556. การวจยและทดสอบสาธตเทคโนโลยการปลกขาวโพดโดยไมเผาเศษพชในพนทโครงการหลวง รายงานฉบบสมบรณ เสนอตอสถาบนวจยและพฒนาพนทสง (องคการมหาชน) อ.เมอง จ.เชยงใหม. กนยายน 2556. 52 หนา.

อานฐ ตนโช และสมา หนแกว. 2548. การผลตปยหมกมลไสเดอนดนจากขยะอนทรยชมชนและวสดเหลอใชในการเกษตร. หนา 317-325. ใน:รายงานการประชมทางวชาการผลงานวจยโครงการหลวงประจาปงบประมาณ 2548 วนท 4 พฤศจกายน 2548 ณ โรงแรมเชยงใหมฮลล อาเภอเมอง จงหวดเชยงใหม.

อานฐ ตนโช และณฎชา คมโต. 2549. เทคนคการผลตนาแคลเซยมอนทรยจากเปลอกไขและเปลอกหอย.หนา 311-318. ใน:รายงานการประชมทางวชาการผลงานวจยโครงการหลวง ประจาปงบประมาณ 2549 วนท 16-17 พฤศจกายน 2549 ณ กรนเลครสอรท อาเภอเมอง จงหวดเชยงใหม.

อานฐ ตนโช และสลรก อารกษธรรม. 2553. การใชไสเดอนดนทองถนเพอปรบปรงสมบตทางกายภาพและความอดมสมบรณของดน. หนา 377-386. ใน:รายงานการประชมวชาการผลงานวจยของมลนธโครงการหลวง ประจาปงบประมาณ 2553 วนท 29-30 พฤศจกายน 2553 ณ ศนยประชมนานาชาตเอมเพรส โรงแรมดเอมเพรส อาเภอเมอง จงหวดเชยงใหม.

อานฐ ตนโช. 2555. โครงการตนแบบการปลกพชอนทรยในพนทขาดความอดมสมบรณ. หนา 229-239. ใน:รายงานการประชมวชาการของมลนธโครงการหลวง ประจาปงบประมาณ 2555 วนท 31 ตลาคม 2555 ณ ศนยประชมนานาชาตเอมเพรส โรงแรมดเอมเพรส อาเภอเมอง จงหวดเชยงใหม.

54

อาพรรณ พรมศร และปวณา เกยรตตระกลกาล. 2550. สภาพความอดมสมบรณของดนและการจดการปยเคมอยางเหมาะสมในการปลกผกบนพนทสง. หนา 311-321 ใน:รายงานการประชมวชาการผลงานวจยของมลนธโครงการหลวง ประจาปงบประมาณ 2550 วนท 14-15 พฤศจกายน 2550 ณ โรงแรมโลตสปางสวนแกว อาเภอเมอง จงหวดเชยงใหม.

อรรถชย จนตะเวช. 2551 วธการและเครองมอในการศกษาผลกระทบโลกรอนตอระบบการผลตอาหาร การประชมวชาการระบบเกษตรแหงชาต ครงท 4 ณ ศนยประชมนานาชาตเอมเพรส จ.เชยงใหม 27-28 พฤษภาคม 2551. 480 หนา.

Conway, G.R. 1985. Agroecosystem analysis. Agricultural Administration 20:31-55

ภาคผนวก

56

ภาพผนวกท 1 พนทไดรบการพฒนาดวยระบบอนรกษดนและนาในพนทโครงการหลวง

ภาพผนวกท 2 พนทไดรบการพฒนาปจจยพนฐานดวยระบบสงนาชลประทานในพนทโครงการหลวง

ภาพผนวกท 3 พนทไดรบการพฒนาปจจยพนฐานดวยการกอสรางเสนทางลาเลยงในไรนาในพนทโครงการหลวง

57

ภาพผนวกท 4 การใชประโยชนหญาแฝกในการอนรกษดนและนาในพนทโครงการหลวง

ภาพผนวกท 5 การใชประโยชนจากใบหญาแฝกเพอเปนวสดคลมดนในพนทโครงการหลวง

ภาพผนวกท 6 การใชประโยชนจากพชปยสดในการปรบปรงบารงดนในพนทโครงการหลวง

58

ภาพผนวกท 7 การใชปนโดโลไมทเพอปรบปรงความเปนกรดเปนดาง (pH) ของดนในพนทโครงการหลวง

ภาพผนวกท 8 การปลกพชในโรงเรอนในพนทโครงการหลวง

59

ภาพผนวก ภาพหนาตดของมาตรการอนรกษดนและนาของกรมพฒนาทดนในพนทโครงการหลวง ภาพผนวกท 9 ภาพหนาตดคนดนกนนา (Terrace) ภาพผนวกท 10 ภาพหนาตดคนดนเบนนา (Diversion)

Centr

al Line

2.00 m. 2.00 m.

0.45 m.

0.75 m. Original surface

0.50 m. 0.50 m.

ความลาดเทของพนท (S) = Slope in %ระยะหางทางดานตง (VI) = ((S+2)/2)*0.305

ระยะหางทางดานลาดเขา (D) = VI/sin0

มตคนดนกนนาแบบระดบ (Graded Terrace)

ระยะหางทางราบ (HI) = (VI/S)*100

Graded Terrace

ภาพขยายรปตด คนดนกนนาแบบระดบ

W

Diversion

W

ภาพขยายรปตด คนดนเบนนา

แถบหญาแฝก

ระดบดนเดม

ดนถม ดนขด

ความลาดเทของพนท (S) = Slope in %มตคนดนเบนนา (Diversion)

ความกวางของรองนา (W) = ความลกของการไหล (D) = 0.50 m.ความลกจากระดบดนเดมถงกลางรองนา (h) = 0.50 + (S * 0.583)พนทหนาตดของการไหล = 0.416 mความลาดเทของรองนา = 1:100

2

ภาพหนาตด คนดนกนนา (Terrace)

มตคนดนกนนา (Terrace)

ภาพหนาตด คนดนเบนนา (Diversion)

60

ภาพผนวกท 11 ภาพหนาตดครบนาขอบเขา (Hillside ditch) ภาพผนวกท 12 ภาพหนาตดขนบนไดไมผลแบบระดบ (ภ.ด.) (Orchard hillside terrace)

Wr WrWbWt

RH

Hillside Ditch

ภาพขยายรปตด ครบนาขอบเขา

แถบหญาแฝก

ความลาดเทของพนท (S) = Slope in %ความกวางของพนทราบ = (Wb)ระยะหางทางดานตง (TVI) = (S*Wb)/(100-(S*U))ความสงผกผน (RH) = Wb*0.1 ความสงของผนงขาง (Hr) = (TVI+RH)/2ความกวางของผนงขาง (Wr) = Hr*Uความกวางของขนบนได (Wt) = 2Wr+Wbระยะหางทางราบ (HI) = VI / tan (Slope)ระยะหางทางดานลาดเท (D) = VI / sin (Slope)ระยะหางทางดานตง (VI) = (S+4)/10

มตครบนาขอบเขา (Hillside Ditch)

ภาพหนาตด ครบนาขอบเขา (Hillside Ditch)

61

ภาพผนวกท 13 ภาพหนาตดขนบนไดดน (Bench terrace) ภาพผนวกท 14 ภาพหนาตดขนบนไดดนแบบคอยเปนคอยไป (Progressive bench terrace)

Wt

RH/2

Wr

Hr VI

Wb

Edge (non cut & non fill)Central line

RH

ความลาดเทของพนท (S) = Slope in %ระยะหางทางดานตง (VI) = (S*Wb)/(100-(S*U))ความสงผกผน (RH) = Wb*0.05 ความสงของผนงขาง (Hr) = VI+Rh (Depth of cut=Hr/2)ความกวางของผนงขาง (Wr) = Hr*Uความกวางของขนบนได (Wt) = Wr+Wb

มตขนบนไดดน (Bench Terrace)

Bench Terrace

ภาพขยายรปตด ขนบนไดดน

Original ground surfaceระดบดนเดม

ภาพหนาตด ขนบนไดดน (Bench Terrace)

หมายเหต ความลาดเทของพนท (S) (%) ระยะหางดานตง (VI) = S * Wb/100-(s*u) ระยะหางทางราบ (HI) = VI/S * 100 ระยะหางดานลาดเขา (D) = VI/sine 0