ก.ย. - ต.ค. ๖๐ 171

หนาตางโลก: The Knowledge Windows

จลนต

นายปณธศร ปทมวฒนนตกรชำ นาญการ สำ นกกฎหมาย

วฒสภา ของประเทศญปน

ความน�า

ในหวงระยะเวลาระหวางป ค.ศ. ๑๘๙๐ ถงป ค.ศ. ๑๙๔๖ กอนทสงครามโลกครงท ๒ จะยตลงนน ประเทศญปนไดมองคกร ท ใช อ�านาจทางนตบญญต ได แก “The Imper ial Diet” ซงประกอบดวย สภาฐานนดร (House of Peers) และสภาผแทนราษฎร (House of Representatives) ตามรฐธรรมนญแหงจกรวรรดญปน ค.ศ. ๑๘๘๙ (Constitution of the Empire of Japan 1889) สภาฐานนดรในขณะนนประกอบดวย สมาชกทสมเดจพระจกรพรรดทรงแตงตงจากพระบรมวงศานวงศ ขนนางสบตระกลในระบบศกดนาดงเดมและบคคลชนสงอน ๆ ตอมาภายหลง เมอประเทศญป น ตองเปนฝายแพสงครามในสงครามโลกครงท ๒ และตองอยภายใตการควบคมของกองบญชาการสงสดแหงฝายสมพนธมตร (Supreme Commander for the Allied Powers (SCAP)) ฝายบรหาร ของกองบญชาการฯ ทมสหรฐอเมรกาในฐานะประเทศผชนะสงครามโลกครงท ๒ สหรฐอเมรกาไดยกรางรฐธรรมนญฉบบใหมใหแกประเทศญปนและประกาศใชเปนรฐธรรมนญในป ค.ศ. ๑๙๔๖๑ และมผลใชบงคบในปตอมาจนถงปจจบน

๑Hans H. Baerwald, Japan’s Parliament: an introduction, (New York: Cambridge University Press, 2010), pp. 1-13. และ INTER-PARLIAMENTARY UNION, JAPAN Sangiin (House of Councillors) LAST ELECTIONS[online]. 2016. Available from: http://www.ipu.org/parline-e/reports/2162_E.htm [2017, May 15].

ตอนท ๑

171-175-MAC6.indd 171 10/27/17 2:20 PM

ก.ย. - ต.ค. ๖๐172

วฒสภาของประเทศญป นตอนท ๑

จลนต

รฐธรรมนญฉบบปจจบน ไดแก รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรญปน ค.ศ. ๑๙๔๖ อนไดประกาศใช เมอวนท ๓ พฤศจกายน ค.ศ. ๑๙๔๖ และมผลใชบงคบเปนรฐธรรมนญเมอวนท ๓ พฤษภาคม ค.ศ. ๑๙๔๗ จากนนไดมการเรยกประชมสภา “ไดเอท” (DIET) ซงเปนองคกรฝายนตบญญตตามรฐธรรมนญฉบบน เปนครงแรก เมอวนท ๒๐ พฤษภาคม ค.ศ. ๑๙๔๗๒ ดงนน นบแต ค.ศ. ๑๙๔๗ เปนตนมา เมอไดมการ ประกาศใชรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรญปน ค.ศ. ๑๙๔๖ ภายหลงสงครามโลกครงท ๒ สนสดลง สภาไดเอทจงไดจดตงขนตามรฐธรรมนญในฐานะองคกรฝายนตบญญต ประกอบดวยสมาชกรฐสภา ทมาจากการเลอกตงโดยตรงของประชาชนทงหมด๓ เพอใหมทมาทยดโยงกบประชาชนผเปนเจาของอ�านาจอธปไตย๔ ในลกษณะเดยวกนกบสหรฐอเมรกา

ประเทศญปนมรปแบบการปกครองใน “ระบบรฐสภา” (Parliamentary System) อนมสาระส�าคญ คอ รฐสภาเปนองคกรทมอ�านาจอธปไตยตามแนวความคดเรองอ�านาจสงสดเปนของรฐสภา ดงนน รปแบบการปกครองแบบรฐสภาจงไมมการแบงแยกอ�านาจองคกรผใชอ�านาจอยางเครงครดระหวางรฐสภาซงเปนองคกรฝายนตบญญตกบคณะรฐมนตรอนเปนองคกรฝายบรหาร อกนยหนงนน คณะรฐมนตรกเปนองคกรทไดรบการแบงอ�านาจมาจากรฐสภา และไดรบการแตงตง สนบสนน และใหพนจากการด�ารงต�าแหนงโดยการลงมตของรฐสภาอกดวย๕

เจตนารมณของรฐธรรมนญเกยวกบรฐสภาแบบทมรปแบบสองสภา

(Bicameral system)

โดยทรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรญปน ค.ศ. ๑๙๔๖ ไดสถาปนาระบบรฐสภา และจดใหม รฐสภาแบบสองสภา (Bicameral system) ขน โดยก�าหนดให “สภาไดเอท” เปนองคกรสงสด แหงอ�านาจรฐในทางนตบญญต สภาไดเอทจงเปนองคกรทสะทอนเจตนารมณของประชาชนและ มอ�านาจในการบญญตกฎหมายแตเพยงองคกรเดยว อนประกอบดวยสภาผแทนราษฎรและวฒสภา ซงมทมา องคประกอบ ตลอดจนบทบาทอ�านาจหนาทตามทก�าหนดไวในรฐธรรมนญและกฎหมาย ทเกยวของ ทงน เมอพจารณาการก�าหนดความสมพนธระหวางองคกรผใชอ�านาจอธปไตยทง ๓ องคกร ตามแนวคดวาดวยการแบงแยกอ�านาจ พบวารฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรญปน ค.ศ. ๑๙๔๖ ไดก�าหนดให สภาไดเอทเปนองคกรผใชอ�านาจนตบญญต คณะรฐมนตรเปนองคกรผใชอ�านาจบรหาร และใหศาล เปนองคกรผใชอ�านาจตลาการ และก�าหนดความสมพนธระหวางองคกรทงสามในลกษณะทตรวจสอบและถวงดลซงกนและกน (Checks and balances) เพอเปนหลกประกนสทธและเสรภาพของประชาชน รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรญปน ค.ศ. ๑๙๔๖ ก�าหนดใหคณะรฐมนตรตองรบผดชอบตอสภาไดเอท

๒House of Councillors, The National Diet of Japan, (Tokyo: Mitsumura Printing, 2015), p.12.๓House of Councillors, A Brief History[online]. 2017. Available from: http://www.sangiin.go.jp/eng/guide/

history/ index.htm. [2017, May 15].๔นนทวฒน บรมานนท, การปรบโครงสรางของระบบรฐสภา, (กรงเทพฯ: สถาบนพระปกเกลา, พ.ศ. ๒๕๕๔), หนา ๕๕.๕มานตย จมปา, หลกกฎหมายรฐธรรมนญ, (กรงเทพฯ: นตธรรม, ๒๕๕๖), หนา ๓๔-๔๕.

171-175-MAC6.indd 172 10/28/17 5:07 PM

ก.ย. - ต.ค. ๖๐ 173

หนาตางโลก: The Knowledge Windows

จลนต

และสภาไดเอทเปนองคกรทเลอกสมาชกรฐสภาคนหนงขนด�ารงต�าแหนงนายกรฐมนตร สภาผแทนราษฎร เพยงองคกรเดยวเทานนทมอ�านาจในการเสนอญตตและลงมตไมไววางใจรฐมนตร (Motion of No-Confidence) ในขณะทคณะรฐมนตรมอ�านาจในการยบสภาผแทนราษฎรได ส�าหรบความสมพนธระหวางสภาไดเอทและศาลนน พบวาศาลมอ�านาจในการตรวจสอบความชอบดวยรฐธรรมนญ ของกฎหมายทสภาไดเอทใหความเหนชอบ ในขณะทสภาไดเอทนนมอ�านาจในการถอดถอนผพพากษาใหออกจากต�าแหนงได๖ เมอพจารณาถงบทบญญตแหงรฐธรรมนญแลวพบวามเจตนารมณในการก�าหนดใหมวฒสภา ในฐานะสภาทสองทมบทบาทอ�านาจหนาทคลายคลงกบวฒสภา (House of Senate) ของสหรฐอเมรกา โดยก�าหนดใหมทมาจากการเลอกตงโดยตรงของประชาชนและมอ�านาจหนาทใกลเคยงกบสภาผแทนราษฎรคอนขางสง๗ นอกจากน วฒสภาของญปนยงเปนสภาทสองทมอ�านาจหนาทและบทบาทคอนขางมาก ทสงผลอยางมนยส�าคญตอการด�าเนนงานของคณะรฐมนตรทเปนองคกรฝายบรหารตามรฐธรรมนญ และสภาผแทนราษฎร ดงนน จงสามารถอธบายเจตนารมณในการก�าหนดใหมวฒสภาในประเทศญปนไดวา รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรญปน ค.ศ. ๑๙๔๖ มเจตนารมณในการก�าหนดใหวฒสภา เปนทสภาทสองทมบทบาทในการทกทวงหนวงเหนยวฝายบรหารและสภาผแทนราษฎร พจารณากลนกรองกฎหมาย และตรวจสอบถวงดลฝายบรหารใหเปนไปอยางมประสทธภาพ ทงยงก�าหนดให สมาชกวฒสภามทมาจากการเลอกตงทงหมดเชนเดยวกนกบสมาชกสภาผแทนราษฎรเพอใหม ความชอบธรรมตามแนวความคดวาดวยการปกครองระบอบประชาธปไตย ดงนน แนวความคดวาดวยการก�าหนดใหองคกรฝายนตบญญตมรปแบบสองสภาของญปนนน กมขนเพอก�าหนดใหมวฒสภา (The House of Councillors) เปนสภาทสองในสภาไดเอทโดยมบทบาทอ�านาจหนาทเปนสภากลนกรองทมบทบาทสงมากในการกลนกรองกฎหมายทคอนขางเดนชด ทงน ในกรณทมมตความเหนแตกตางกนระหวางสองสภา สภาผแทนราษฎรเปนสภาทมอ�านาจเหนอกวา เพราะเหตวา รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรญปน ค.ศ. ๑๙๔๖ ก�าหนดใหในกรณทสภาทงสองมความเหน ตางกนอนไมอาจเหนพองกนไดแมไดผานกลไกของคณะกรรมาธการรวมกนของทงสองสภาแลวเชนกน มตของสภาผแทนราษฎรยอมถอเปนมตของสภาไดเอทในทสดภายใตหลกเกณฑทรฐธรรมนญก�าหนด

ทมาและองคประกอบของวฒสภา

โดยทสภาไดเอท (The Diet) ประกอบดวยสภาผแทนราษฎร (House of Representatives) และวฒสภา (House of Councillors)๘ ซงไดก�าหนดใหวฒสภาประกอบดวยสมาชกทมาจาก การเลอกตงโดยตรงของประชาชน จ�านวนทงสน ๒๔๒ คน (๑๔๖ คน มาจากการเลอกตงแบบแบงเขต

๖House of Councillors, Relationship between the Diet and the Cabinet[online]. 2017. Available from: http://www.sangiin.go.jp/eng/guide/relation/index.htm [2017, May 15].

๗Hans H. Baerwald, p. 18.๘The Constitution of Japan 1946, Article 42.;“The Diet shall consist of two Houses, namely the House of Representatives and the House of Councillors.”

171-175-MAC6.indd 173 10/27/17 2:21 PM

ก.ย. - ต.ค. ๖๐174

วฒสภาของประเทศญป นตอนท ๑

จลนต

และอก ๙๖ คน มาจากการเลอกตงในระบบสดสวนซงใชประเทศเปนเขตเลอกตง) ตามหลกเกณฑและวธการทกฎหมายเลอกตงก�าหนด๙ มวาระการด�ารงต�าแหนง ๖ ป รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรญปน ค.ศ. ๑๙๔๖ ก�าหนดใหสมาชกวฒสภาจ�านวนครงหนง หมดวาระลงในทกระยะเวลา๓ ป๑๐ทงน นบแตวาระแรกทประกาศใชรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรญปนค.ศ. ๑๙๔๖ ไดก�าหนดใหวาระการด�ารงต�าแหนงของสมาชกวฒสภาจ�านวนกงหนงสนสดลงเมอครบระยะเวลา ๓ ป๑๑อนเปนไปในลกษณะเดยวกนกบสมาชกวฒสภาของสหรฐอเมรกาทจะมสมาชกวฒสภาสวนหนงพนจากต�าแหนงทก๒ป เพอความตอเนองของวฒสภา (continuity)๑๒นอกจากนการก�าหนดใหสมาชกวฒสภามาจากการเลอกตงโดยตรงของประชาชนโดยเปนตวแทนจากเขตพนทการปกครองกไดรบอทธพลโดยตรงมาจากแนวคดวาดวยทมาของสมาชกวฒสภาของสหรฐอเมรกา ในระบบสหพนธรฐดวยเชนกน๑๓

(โปรดตดตามตอนตอไป)

๙The Constitution of Japan 1946, Article 43. “BothHousesshallconsistofelectedmembers,representativeofallthepeople.ThenumberofthemembersofeachHouseshallbefixedbylaw.”๑๐The Constitution of Japan 1946, Article 46. “ThetermofofficeofmembersoftheHouseofCouncillorsshallbesixyears,andelectionforhalfthe

membersshalltakeplaceeverythreeyears.”๑๑The Constitution of Japan 1946, Article 102.;“ThetermofofficeforhalfthemembersoftheHouseofCouncillorsservinginthefirsttermunderthis

Constitutionshallbethreeyears.Membersfallingunderthiscategoryshallbedeterminedinaccordancewithlaw.”๑๒HansH.Baerwald,p.19.๑๓TadanoMasahito,TheCaseforEqualRepresentationintheUpperHouse,[online].2015.Available

from:http://www.nippon.com/en/in-depth/a04404/.[2016,January15].

171-175-MAC6.indd 174 10/28/17 5:12 PM

ก.ย. - ต.ค. ๖๐ 175

หนาตางโลก: The Knowledge Windows

จลนต

บรรณานกรมภาษาองกฤษ

Baerwald, Hans H. Japan’s Parliament: an introduction. New York: Cambridge University Press, 2010.

House of Councillors. A Brief History[online]. 2017. Available from: http://www.sangiin.go.jp/eng/guide/history/ index.htm. [2017, May 15].

House of Councillors. Relationship between the Diet and the Cabinet[online]. 2017. Available from: http://www.sangiin.go.jp/eng/guide/relation/index.htm [2017, May 15].

House of Councillors. The National Diet of Japan. Tokyo: Mitsumura Printing, 2015.

INTER-PARLIAMENTARY UNION. JAPAN Sangiin (House of Councillors) LAST ELECTIONS. [online]. 2016. Available from: http://www.ipu.org/parline-/reports/ 2162_E.htm [2017, May 15].

Tadano Masahito. The Case for Equal Representation in the Upper House[online]. 2015. Available from: http://www.nippon.com/en/in-depth/a04404/.[2016, January 15].

ภาษาไทย

มานตย จมปา. หลกกฎหมายรฐธรรมนญ. กรงเทพฯ:นตธรรม, 2556.

นนทวฒน บรมานนท. การปรบโครงสรางของระบบรฐสภา. กรงเทพฯ: สถาบนพระปกเกลา, พ.ศ. 2554.

171-175-MAC6.indd 175 10/30/17 4:13 PM