เอกสารวชาการสวนบคคล

(Individual Study)

เรอง บทบาทของผตรวจการแผนดนในการคมครองสทธมนษยชน

โดยการเสนอเรองตอศาลรฐธรรมนญ

จดท าโดย นางผาณต นตทณฑประภาศ

รหส ๒๓๐๑๕๖

รายงานนเปนสวนหนงของการฝกอบรม

หลกสตรนตธรรมเพอประชาธปไตย รนท ๑

วทยาลยรฐธรรมนญ

ส านกงานศาลรฐธรรมนญ

เรอง บทบาทของผตรวจการแผนดนในการคมครองสทธมนษยชน

โดยการเสนอเรองตอศาลรฐธรรมนญ

จดท าโดย นางผาณต นตทณฑประภาศ

รหส ๒๓๐๑๕๖

หลกสตรนตธรรมเพอประชาธปไตย รนท ๑ ป ๒๕๕๖

วทยาลยรฐธรรมนญ

ส านกงานศาลรฐธรรมนญ

รายงานนเปนความคดเหนเฉพาะบคคลของผศกษา

บทบาทของผตรวจการแผนดนในการคมครองสทธมนษยชน โดยการเสนอเรองตอศาลรฐธรรมนญ

บทคดยอ

สทธมนษยชนถอวาเปนสทธขนพนฐานทมนษยทกคนพงมดวยความเสมอภาค เพอด ารงชวตได

อยางมศกดศร โดยไมค านงถงความแตกตางในเรองถนก าเนด เชอชาต สผว ภาษา เพศ อาย ความพการ

สภาพทางกายหรอสขภาพ สถานะของบคคล ฐานะทางเศรษฐกจหรอสงคม ความเชอทางศาสนา หรอความ

เชอในทางอนใด รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 ไดใหความส าคญกบการคมครอง

สทธมนษยชน โดยไดมการวางหลกการวา “ศกดศรความเปนมนษย สทธ เสรภาพ และความเสมอภาคของ

บคคลยอมไดรบความคมครอง” โดยประชาชนชาวไทยไมวาถนก าเนด เพศ หรอศาสนาใด ยอมอยในความ

คมครองแหงรฐธรรมนญนเสมอกน และยงไดมการจดตงองคกรทเปนกลไกท าหนาทคมครองสทธมนษยชน

ผตรวจการแผนดนถอเปนองคกรหนงทท าหนาทดงกลาวโดยผานกระบวนการตรวจสอบวากฎหมายมการ

ขดหรอแยงตอรฐธรรมนญหรอไม

ค าส าคญ : สทธมนษยชน

ผตรวจการแผนดน

Abstract

Human rights are commonly considered fundamental rights. Every individual is

entitled to have rights equally with their dignity and without being differentiated by their

native land, ethnicity, color, language, gender, physical and mental disability, personal status,

economic and social status, religious or any other beliefs. The Constitution of the Kingdom of

Thailand B.E. 2550 gives priority to human rights protection with a principle, “human dignity,

rights, freedom, and equality of an individual shall be inevitably protected”. Citizen of

Thailand, hence, regardless of their birthplace, gender, or religion, shall be equally protected

under the Constitution. As a consequence, Organisations were established to perform as a

human right machnism. Ombudsman is one of the organisations responsible for the task

through its procedures to investigate whether a law is begging a question of constitutionality.

Key Words : Human rights

Ombudsman

2

สทธมนษยชน เกยวของกบประเทศไทยอยางไร1

หลายปมาน สทธมนษยชนกลายเปนถอยค าทมคนน ามาพด เขยน และถกเถยงกนมากขน บางกวา

สทธมนษยชนเปนเรองของตางชาตไมเขากบวฒนธรรมไทย บางกวาเปนเรองไกลตวไมเกยวของกบชวต

ของตวเรามากนก ทง ๆ ทสทธนเปนของคนทกคน เกยวของกบชวตของตวเราตงแตเกดจนกระทงตาย เปน

ทมาของความเจรญ ความสข ความทกขของคนในสงคมอยางมาก เรมตงแตเกดเปนทารก ซงจะตองไดรบ

การเลยงด ไดรบความรก ความอบอน การศกษา เมอเตบโตขนเปนผใหญจะตองมปจจยในการด ารงชพ

อาหาร ทอยอาศย เสอผา ยารกษาโรค มงานท า ยกตวอยางเชน ถาเปนชาวนา ชาวไร กควรจะมทดน

พอสมควร ส าหรบท ามาหากน ขายผลผลตไดในราคายตธรรม อยในชมชน สงคมและประเทศทสงบ เขา

รวมกจกรรมของสงคมและรฐ ไดรบการบรการดานตาง ๆ จากรฐ การทจะไดสงเหลานจะตองแสวงหา

กระท าหรอด าเนนการอยางหนง ซงการแสวงหา กระท าหรอด าเนนการดงกลาว ถอวาเปนสทธของคนเราทก

คน และเปนสทธทตดตวมาตงแตเกดซงรฐและสงคมจะตองยอมรบ สทธมนษยชนจงเปนสทธพนฐานของ

มนษย

ความหมายของสทธมนษยชน

สทธมนษยชนคออะไร2 ในทางวชาการยงไมมการใหค านยามความหมายของสทธมนษยชน

นอกจากมการพยายามอธบายค าปรารภของปฏญญาสากลวาดวยสทธมนษยชนวา “โดยทการยอมรบนบถอ

เกยรตศกดประจ าตว และสทธเทาเทยมกนและโอนมไดของบรรดาสมาชกทงหลายแหงครอบครวมนษยชน

เปนหลกการพนฐานแหงอสรภาพ ความยตธรรม และสนตภาพโลก” นน ดงนน จงสามารถสรปไดวา สทธ

มนษยชนเปนสทธประจ าตวของมนษยทกคน เพราะมนษยทกคนมศกดศร มเกยรตศกดประจ าตว สทธ

มนษยชนไมสามารถโอนใหแกกนได แตนกปฏบตการสทธมนษยชนใหค าอธบายวา เราเรยกสงจ าเปน

ส าหรบคนทกคนทตองไดรบในฐานะทเปนคน ซงท าใหคน ๆ นน มชวตอยรอดไดอยางมความเหมาะสมแก

ความเปนคนและสามารถมการพฒนาการตนเองไดวา คอ “สทธมนษยชน” เมอน าค าอธบายทงสองประการ

มาประกอบกน กสามารถเขาใจไดวา สทธมนษยชน คอ สงจ าเปนส าหรบคนทกคนทตองไดรบในฐานะท

เปนคน เพอท าใหคน ๆ นน มชวตอยรอดไดและมการพฒนา

1

คมอสทธมนษยชน ฉบบพลเมอง โดย ผศ.จรล ดษฐาอภชย กรรมการสทธมนษยชนแหงชาต สถาบนนโยบายศกษา 2

ชดความร “สทธมนษยชน สทธและเสรภาพตามรฐธรรมนญ สนธสญญาหลกระหวางประเทศดานสทธมนษยชนทประเทศไทยภาค” กองสงเสรมสทธและเสรภาพ กรมคมครองสทธและเสรภาพ กระทรวงยตธรรม

3

สทธมนษยชนจงสามารถแบงไดเปน 2 ระดบ ดงน

ระดบแรก คอ สทธทตดตวทกคนมาแตเกด ไมสามารถถายโอนใหแกกนได อยเหนอกฎหมายและ

อ านาจใดของรฐทกรฐ สทธเหลานไดแก สทธในชวต หามฆาหรอท ารายตอชวต หามการคามนษย หาม

ทรมานอยางโหดราย คนทกคนมสทธในความเชอ มโนธรรมหรอลทธทางศาสนา ทางการเมอง มเสรภาพใน

การแสดงความคดเหนและแสดงออกหรอการสอความหมายโดยวธอน สทธมนษยชนเหลานไมจ าเปนตองม

กฎหมายมารองรบ สทธเหลานกด ารงอยซงอยางนอยอยในมโนธรรมส านกถงบาปบญคณโทษทอยในตว

ของแตละคน เชน แมไมมกฎหมายบญญตวาการฆาคนเปนความผดทางกฎหมาย แตคนทกคนมส านกรได

เองวาการฆาคนนนเปนสงตองหาม เปนบาปในทางศาสนา เปนตน

ระดบทสอง เปนสทธทตองไดรบการรบรองในรปของกฎหมายหรอตองไดรบการคมครองโดย

รฐบาล ไดแก การไดรบสญชาต การมงานท า การไดรบความคมครองแรงงาน ความเสมอภาคของหญงชาย

สทธของเดก เยาวชน ผสงอาย และคนพการ การไดรบการศกษาขนพนฐาน การประกนการวางงาน การ

ไดรบบรการทางดานสาธารณสข การสามารถแสดงออกทางดานวฒนธรรมอยางอสระ สามารถไดรบความ

เพลดเพลนจากศลปะ วฒนธรรมในกลมของตน เปนตน ซงสทธมนษยชนระดบทสองนตองเขยนรบรองไว

ในกฎหมายหรอรฐธรรมนญหรอแนวนโยบายพนฐานของรฐของแตละประเทศ เพอเปนหลกประกนวาคน

ทกคนทอยในรฐนน จะไดรบความคมครองชวตความเปนอย ใหมความเหมาะสมแกความเปนมนษย

พระราชบญญตคณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต พ.ศ. 2542 มาตรา 3 ไดใหค าจ ากดความของ

ค าวา “สทธมนษยชน” หมายถง ศกดศรความเปนมนษย สทธ เสรภาพ และความเสมอภาคของบคคลทไดรบ

การรบรองหรอคมครองตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย หรอตามกฎหมายไทย หรอตามสนธสญญา

ทประเทศไทยมพนธกรณทจะตองปฏบตตาม

นอกจากนน กรมคมครองสทธและเสรภาพ กระทรวงยตธรรม ซงเปนหนวยงานในการด าเนนงาน

เกยวกบมนษยชนไดใหความหมายของ “สทธมนษยชน”3 หมายความถง สทธทมตามธรรมชาต ซงตดตว

มนษยมาตงแตเกด โดยมความเปนสากลและมการรบรองไวในปฏญญาสากลวาดวยสทธมนษยชน หรอ

กตกา อนสญญา ขอตกลงตาง ๆ ระหวางประเทศดานสทธมนษยชนททกประเทศทวโลกใหการรบรอง

3

ชดความร “สทธมนษยชน สทธและเสรภาพตามรฐธรรมนญ สนธสญญาหลกระหวางประเทศดานสทธมนษยชนทประเทศไทยภาค”

กองสงเสรมสทธและเสรภาพ กรมคมครองสทธและเสรภาพ กระทรวงยตธรรม

4

หลกการของสทธมนษยชน4

ปฏญญาสากลวาดวยสทธมนษยชนของสหประชาชาต (Universal Declaration of Human

Rights) เมอวนท 10 ธนวาคม 2491 ไดน าเสนอหลกการส าคญของมนษยชน หลกการนจงถอเปน

สาระส าคญทใชอางองความเปนสากลของสทธมนษยชน และใชเปนเครองมอชวดวาสงคมใดหรอประเทศ

ใดมการเคารพและปฏบตตามหลกการสทธมนษยชนหรอไมในเวลาตอมา

หลกการส าคญของสทธมนษยชน ประกอบดวย

1. เปนสทธธรรมชาต ตดตวมนษยมาแตเกด หมายความวา มนษยทกคนมศกดศรประจ าตวตงแตเกด

มาเปนมนษย ศกดศรความเปนมนษยนไมมใครมอบให เปนสงทธรรมชาตไดก าหนดขนในมนษยทกคน

ความหมายของศกดศรความเปนมนษย หมายถง

(1) ศกดศรความเปนมนษย คอ คณคาของคนในฐานะทเขาเปนมนษย

(2) การใหคณคาของมนษย แบงเปน 2 ประเภท

(2.1) คณคาของมนษยในฐานะการด ารงต าแหนงทางสงคม ซงมความแตกตางกนขนอยกบการ

มอ านาจหรอการยดครองทรพยากรของสงคม

(2.2) คณคาของมนษยในฐานะทเปนมนษย ซงมความเทาเทยมกน ไมแบงแยก

(3) การก าหนดคณคาทแตกตางกนน ามาซงการลดทอนคณคาความเปนมนษย ผคนในสงคม

โดยทวไปมกใหคณคาของฐานะ ต าแหนง หรอเงนตรามากกวา ซงการใหคณคาแบบนน ามาซงการเลอก

ปฏบต จงตองปรบวธคดและเนนใหมการปฏบต โดยการใหคณคาของความเปนคนในฐานะความเปนมนษย

ไมใชใหคณคาคนตามสถานภาพทางเศรษฐกจและสงคม

2. สทธมนษยชนเปนสากลและไมสามารถถายโอนกนได หมายความวา สทธมนษยชนนนเปนของ

คนทกคน ไมมพรมแดน โดยหลกการแลวถอวา คนทกคนยอมถอวาเปนคน ไมวาอยทใดในโลก ไมวาจะม

เชอชาต สญชาต เหลาก าเนดใดกตาม ยอมมสทธมนษยชนประจ าตวทกคนไป จงเรยกไดวา สทธมนษยชน

เปนของคนทกคน ไมวาคน ๆ นน จะยากจนหรอร ารวย เปนคนพการ เปนเดก เปนผหญง

สวนทกลาววา สทธมนษยชนไมสามารถถายโอนใหแกกนได หมายความวา ในเมอสทธมนษยชน

เปนสทธประจ าตวมนษย มนษยแตละคนยอมไมสามารถมอบอ านาจ หรอสทธมนษยชนของตนใหแกผใด

ได ไมมการครอบครองสทธแทนกน แตกตางจากการครอบครองทดนหรอทรพยสน เพราะสทธมนษยชน

4

ชดความร “สทธมนษยชน สทธและเสรภาพตามรฐธรรมนญ สนธสญญาหลกระหวางประเทศดานสทธมนษยชนทประเทศไทยภาค”

กองสงเสรมสทธและเสรภาพ กรมคมครองสทธและเสรภาพ กระทรวงยตธรรม

5

เปนเรองทธรรมชาตก าหนดขน เปนหลกการททกคนตองปฏบต แตหากจะถามวาในเมอสทธมนษยชนเปน

ของคนทกคนเชนนแลว สามารถมสทธมนษยชนเฉพาะกลมไดหรอไม ในทางสากลไดมการจดหมวดหม

และกลมของสทธมนษยชนเปนสทธของกลมเฉพาะและสทธตามประเดนปญหา เชน สทธสตร สทธเดก

สทธในกระบวนการยตธรรม สทธผตดเชอเอดส สทธของผลภย เปนตน

3. สทธมนษยชนไมสามารถแยกเปนสวน ๆ วาสทธใดมความส าคญกวาอกสทธหนง กลาวคอ สทธ

พลเมองและสทธทางการเมอง ไมสามารถแบงแยกวามความส าคญกวาสทธทางเศรษฐกจ สงคมและ

วฒนธรรม สทธทงสองประการนตางมความส าคญเทาเทยมกน ดงนน รฐบาลใดจะมาอางวาตองพฒนา

ประเทศใหประชาชนมความเปนอยทางเศรษฐกจ หรอตองแกไขปญหาปากทองกอน แลวจงคอยให

ประชาชนมสวนรวมทางการเมอง ยอมขดหลกการน

4. ความเสมอภาคและหามการเลอกปฏบต การเลอกปฏบตเปนปญหาทเกดขนมานานในทกสงคม

และถอเปนการละเมดสทธมนษยชน เพราะเหตวาในฐานะทเราเกดมาเปนคน ตองไดรบการปฏบตอยางเทา

เทยมกน ไมวาจะเปนคนจน คนรวย คนพการ เดก หรอผสงอาย คนปวยหรอมสขภาพด

ความเสมอภาค คอ การททกคนควรไดรบจากสวนทควรไดในฐานะทเปนคน เชน การแจกของ

ผประสบภยน าทวม ทกคนจะไดรบของแจกขนพนฐาน เชน ไดรบขาวสาร อาหารแหง ยาปองกนเทาเปอย

แตหากมครอบครวหนง มคนปวยทตองการยาเปนพเศษ หรอบางครอบครวมเดกออน ตองไดรบนมผงเพม

ส าหรบเดก ทางราชการสามารถเพมยาและนมผงใหแกครอบครวเหลานน นคอความเสมอภาคทไดรบ

เพราะทกคนในครอบครวไดรบแจกสงจ าเปนเพอการยงชพแลว

หลกความเสมอภาค คอ ตองมการเปรยบเทยบกบของสองสง หรอสองเรอง และดวาอะไรคอ

สาระส าคญของเรองนน หากสาระส าคญของประเดนไดรบการพจารณาแลว ถอวามความเสมอภาคกน เชน

การทรฐจดเกบภาษเงนไดบคคลไมเทากน คนทมรายไดมากกเสยภาษมาก คนทมรายไดนอยกเสยภาษนอย

คนทมรายไดไมถงเกณฑทก าหนดกไมตองเสยภาษ แตการมรายไดมากหรอนอยเปนสาระส าคญของการเกบ

ภาษ ซงเปนธรรมส าหรบประชาชน

การเลอกปฏบตนน เปนเหตใหเกดความไมเสมอภาค เชน การรกษาพยาบาล หรอการเขาถงบรการ

สาธารณะของรฐเปนไปไมทวถง และไมเทาเทยมกน เพราะมความแตกตางของบคคลในเรองเชอชาต เชน

หากมแรงงานขามชาตชาวกมพชาหรอพมามารกษา เจาหนาทมกไมอยากใหบรการทด หรอไมยอมรบรกษา

ผมเชอเอชไอวหรอผปวยเอดส เปนตน

6

ส าหรบหลกการเรองความเสมอภาคและหามการเลอกปฏบตในสงคมไทยนน ปรากฏอยใน

รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 มาตรา 30 ทบญญตวา การเลอกปฏบตเพราะเหตแหง

ความแตกตางตามทรฐธรรมนญก าหนดไว ไมอาจกระท าได

5. การมสวนรวมและการเปนสวนหนงของสทธนน หมายความวา ประชาชนแตละคนและกลมของ

ประชาชนหรอประชาสงคมยอมมสวนรวมอยางแขงขนในการเขาถงและไดรบประโยชนจากสทธพลเมอง

สทธทางการเมอง และสทธทางเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม

6. ตรวจสอบไดและใชหลกนตธรรม หมายถง รฐและองคกรทมหนาทในการกอใหเกดสทธ

มนษยชนตองมหนาทตอบค าถามใหไดวาสทธมนษยชนไดรบการปฏบตใหเกดผลจรงในประเทศของตน

สวนสทธใดยงไมไดด าเนนการใหเปนไปตามหลกสากลกตองอธบายตอสงคมไดวาจะมขนตอนด าเนนการ

อยางไร โดยเฉพาะรฐตองมมาตรการปกครองประเทศโดยใชหลกนตธรรม หรอปกครองโดยอาศยหลกการ

ทใชกฎหมายอยางเทยงธรรม ประชาชนเขาถงกระบวนการยตธรรมไดโดยงาย มกระบวนการไมซบซอน

เปนไปตามหลกกฎหมายและมความเทาเทยมกนเมออยตอหนากฎหมาย ไมมใครอยเหนอกฎหมายได

บทบญญตรฐธรรมนญกบสทธมนษยชน

หลงจากทประชมสมชชาใหญองคการสหประชาชาตไดลงมตรบรองและประกาศปฏญญาสากล

วาดวยสทธมนษยชน เมอวนท 10 ธนวาคม 2491 ประเทศไทยเปนหนงในประเทศทรวมลงมตใหการรบรอง

กไดพยายามปฏบตการใหเปนไปตามหลกดงกลาว โดยมการด าเนนการแกไขกฎหมายภายในประเทศให

สอดคลองกบหลกการสากลวาดวยสทธมนษยชน และใหความส าคญตอการจดท ากฎหมายทจะออกมาใน

ภายหลง โดยเฉพาะรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 เปนรฐธรรมนญทมเจตนารมณใน

การคมครอง สงเสรม และขยายสทธและเสรภาพของประชาชนอยางเตมท ประชาชนสามารถมสวนรวมใน

การปกครองและตรวจสอบการใชอ านาจรฐเพมขน เพอลดการผกขาดอ านาจรฐและขจดการใชอ านาจรฐ

อยางไมเปนธรรม ท าใหการเมองมความโปรงใส มคณธรรม และจรยธรรม ตลอดจนปรบปรงองคกร

ตรวจสอบใหมความอสระ เขมแขง และท างานไดอยางมประสทธภาพ ซงรฐธรรมนญฉบบนไดบญญต

รบรอง ก าชบ และเรยกรองเมอถกละเมดสทธมนษยชนไวในมาตรา 4 เพอคมครองศกดศรความเปนมนษย

มาตรา 26 เพอใหรฐบาล สวนราชการ และหนวยงานของรฐด าเนนการปฏบตงานตามอ านาจหนาทโดย

ค านงถงศกดศรความเปนมนษยของประชาชนชาวไทย และมาตรา 28 บคคลสามารถอางศกดศรความเปน

มนษยได แตการกลาวอางนนตองไมเปนการละเมดสทธมนษยชนของผอน หากบคคลใดถกละเมดสทธ

7

มนษยชนตามทรฐธรรมนญนรบรองไว สามารถยกบทบญญตแหงรฐธรรมนญน เพอใชปกปองคมครอง

สทธมนษยชนของตนเองได

สภาพปญหาสทธมนษยชนของประชาชนชาวไทย

ปญหาของการคมครองสทธมนษยชนของประชาชนชาวไทยดเหมอนจะเปนสงหนงทเปนอปสรรค

ส าคญในการพฒนาประเทศมาโดยตลอด แมรฐธรรมนญทกฉบบจะไดมการบญญตรบรองไว แตสภาพ

ความเปนจรงกคอประชาชนไมไดรบการคมครองในเรองนในระดบทดเทาทควร จนปรากฏเปนทมาของการ

ขยายความคมครองในสทธเสรภาพพนฐาน ตลอดจนการมสวนรวมของประชาชนใหกวางขวางและเปนจรง

กวาเดมในกรอบของการรางรฐธรรมนญฉบบปจจบน

ดวยกฎหมายคอทมาของอ านาจรฐและการใชอ านาจหนาทของเจาหนาทของรฐทงหลาย ซงเปนไป

ตามหลกความชอบดวยกฎหมาย (legality) คอ “การกระท าใด ๆ ของเจาหนาทของรฐ หากไมมกฎหมายให

อ านาจไว ยอมกระท าไมได” เพราะหากเจาหนาทของรฐมอ านาจรฐมากเทาไร ประชาชนยอมมโอกาสถก

ละเมดสทธมนษยชนไดมากขนเทานน ถงแมวารฐธรรมนญจะยอมใหรฐตรากฎหมายทกระทบตอสทธ

เสรภาพของประชาชนไดกตาม แตทงน รฐธรรมนญกก าหนดเงอนไขของการตรากฎหมายไวทงในเรองของ

รปแบบและเนอหา คอ กฎหมายนนตองอางบทบญญตของรฐธรรมนญทใหอ านาจในการออกกฎหมาย และ

จะกระทบกระเทอนสาระส าคญแหงสทธและเสรภาพทรฐธรรมนญรบรองไวไมได ดงนน จงปรากฏใหเหน

ไดในหลายกรณวาประชาชนอาจถกละเมดสทธมนษยชนทรบรองไวในรฐธรรมนญโดยเนอหาของกฎหมาย

ทรฐตราขนนนเอง กฎหมายทมเนอหาในลกษณะนจงเปนกฎหมายทมปญหาความชอบดวยรฐธรรมนญ

เชน กฎหมายทมเนอหาในลกษณะเปนการกระทบกระเทอนสทธมนษยชนของประชาชนทรฐธรรมนญ

รบรองไวเกนกวาความจ าเปนหรอเปนการเลอกปฏบต หรอกฎหมายทมเนอหาไปจ ากดไมใหประชาชน

สามารถใชสทธและเสรภาพทรฐธรรมนญรบรองไวได เปนตน สวนปญหาความชอบดวยรฐธรรมนญของ

กฎหมายทรฐตราขนในทางรปแบบ เชน กฎหมายทตราขนโดยไมอางถงอ านาจตามรฐธรรมนญทยอมให

ออกกฎหมายได ดงทก าหนดไวในมาตรา 29 เปนตน

การควบคมกฎหมายมใหขดหรอแยงตอรฐธรรมนญทงกอนและหลงมการประกาศใชนน เทากบ

เปนการคมครองสทธมนษยชนของประชาชนในระดบตนสาย มใหถกลวงละเมดจากการมหรอบงคบใช

กฎหมายทขดหรอแยงตอรฐธรรมนญ เนองจากล าพงการบญญตรบรองและคมครองสทธมนษยชนไวใน

รฐธรรมนญนน ไมไดแปลความวาประชาชนจะมสทธและเสรภาพดงกลาวอยางสมบรณ และเมอมปญหา

การละเมดสทธและเสรภาพของประชาชน หรอสทธมนษยชนทรบรองไวในรฐธรรมนญโดยบทบญญตแหง

8

กฎหมาย กจ าเปนทจะตองมองคกรมาท าหนาทคมครอง เพอการดงกลาวจงจะตองมองคกรและกระบวนการ

ควบคมใหกฎหมายนนมความชอบดวยรฐธรรมนญ

การสรางกลไกโดยการจดตงองคกรทท าหนาทคมครองสทธมนษยชนตามรฐธรรมนญ การสรางกลไกตามแนวความคดทถอวาอ านาจอธปไตยแบงเปน 3 สวน คอ อ านาจนตบญญต อ านาจบรหาร และอ านาจตลาการนน อาจมผโตแยงวาเปนแนวความคดทไมไดรบการยอมรบในปจจบนเนองจากอ านาจอธปไตยมเพยงหนงเดยวแตแยกใชโดยองคกรตาง ๆ ตามรฐธรรมนญเทานน และในปจจบนรฐธรรมนญไมไดบญญตถงเฉพาะองคกรนตบญญต องคกรบรหาร หรอองคกรตลาการเทานน มองคกรหลายองคกรไดรบการจดตงขนตามรฐธรรมนญ และมอ านาจหนาทแตกตางกน รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 มบทบญญตเพอปกปองและคมครองสทธมนษยชน โดยการจดตงกลไกตาง ๆ เพอสงเสรมและคมครองสทธมนษยชน รวมทงสอดสอง ตรวจสอบ และวนจฉยกรณทม หรออาจมการละเมดสทธนน เชน ศาลรฐธรรมนญ ในมาตรา 204 – 206 ศาลปกครอง ในมาตรา 223 – 227 ผตรวจการแผนดน ในมาตรา 242 – 245 คณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต ในมาตรา 256 – 257 เปนตน

ผตรวจการแผนดน : กลไกคมครองสทธมนษยชน

ผตรวจการแผนดนเปนองคกรอสระตามรฐธรรมนญมหนาทรบเรองราวรองเรยนจากประชาชน

เกยวกบหนวยงานภาครฐตาง ๆ ในกรณทหนวยราชการหรอหนวยงานของรฐกระท าการ หรอละเวนการ

กระท าอนเปนเหตใหประชาชนไดรบความเสยหาย ไมวาการนนจะชอบหรอไมชอบดวยอ านาจหนาท

รวมทงการกระท าทเจาหนาทนนไดกระท าไปโดยไมมอ านาจดวย นอกจากน รฐธรรมนญไดก าหนดให

อ านาจผตรวจการแผนดนสามารถเสนอปญหาวา บทบญญตแหงกฎหมาย กฎ ขอบงคบ หรอการกระท าใด

ของบคคลใดขดหรอแยงตอรฐธรรมนญไดตามรฐธรรมนญมาตรา 245 โดยเสนอเรองเขาสการพจารณาของ

ศาลรฐธรรมนญหรอศาลปกครองตามแตกรณ คดทผตรวจการแผนดนรองมาตามมาตรา 245 นไมตองเปน

คดทฟองรองกนในศาล หรอกรณพพาทเกดขนจากกฎหมายนน กสามารถน าคดขนสการพจารณาของศาล

รฐธรรมนญโดยผานมาตรานได โดยใหเปนดลพนจของผตรวจการแผนดนวาจะเสนอเรองพรอมความเหน

เกยวกบปญหาความชอบดวยรฐธรรมนญใหศาลรฐธรรมนญพจารณาหรอไม

9

การพจารณาเสนอเรองตอศาลรฐธรรมนญของผตรวจการแผนดนตามมาตรา 245 ของรฐธรรมนญแหง

ราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 25505

การเสนอเรองพรอมความเหนของผ ตรวจการแผนดน กรณปญหาเกยวกบความชอบดวย

รฐธรรมนญตอศาลรฐธรรมนญตามมาตรา 245 ของรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550

และมาตรา 14 แหงพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยผตรวจการแผนดน พ.ศ. 2552 มขนตอนใน

การพจารณาโดยสรป ดงน

1. การตรวจสอบเบองตนวากรณตามค ารองเรยนเปนเรองทอยในอ านาจหนาทของผตรวจการ

แผนดน หรอไม

แมรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 จะบญญตใหการพจารณาเสนอเรองตอ

ศาลรฐธรรมนญของผตรวจการแผนดน ตามมาตรา 245 และมาตรา 14 แหงพระราชบญญตประกอบ

รฐธรรมนญวาดวยผตรวจการแผนดน พ.ศ. 2552 แยกออกจากการพจารณาสอบสวนหาขอเทจจรงตามค า

รองเรยน ตามมาตรา 244 และมาตรา 13 แหงพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยผตรวจการแผนดน

พ.ศ. 2552 แตการทผตรวจการแผนดนจะพจารณารบเรองรองเรยนทเกยวกบปญหาความชอบดวย

รฐธรรมนญไวด าเนนการ โดยหลกแลวเรองรองเรยนดงกลาวตองอยภายใตบงคบพระราชบญญตประกอบ

รฐธรรมนญวาดวยผตรวจการแผนดน พ.ศ. 2552 เชนเดยวกนเรองรองเรยนทวไป หรออกนยหนง คอ

จะตองเปนเรองทผตรวจการแผนดนรบไวพจารณาได ตามมาตรา 244 และมาตรา 13 แหงพระราชบญญต

ประกอบรฐธรรมนญวาดวยผตรวจการแผนดน พ.ศ. 2552 ดวย ดงนน เมอมค ารองเรยนตอผตรวจการ

แผนดน จงตองตรวจสอบเบองตนกอนวา ค ารองเรยนดงกลาวเปนเรองทอยในอ านาจหนาทของผตรวจการ

แผนดนหรอไม โดยมองคประกอบในการพจารณา ดงน

1.1 เปนเรองรองเรยนท ผตรวจการแผนดนไมอาจรบไวพจารณาได ตามมาตรา 28 แหง

พระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยผตรวจการแผนดน พ.ศ. 2552 หรอไม หากพจารณาวา กรณ

ตามค ารองเรยนหรอประเดนแหงขอรองเรยนเปนเรองทมลกษณะดงตอไปน กฎหมายก าหนดใหผตรวจการ

แผนดนไมรบเรองนนไวพจารณา หรอใหยตการพจารณา

(1) เรองทเปนนโยบายซงคณะรฐมนตรแถลงตอรฐสภา เวนแตการปฏบตตามนโยบาย

ดงกลาวมลกษณะตามมาตรา 13 (1) หรอ (2) เนองจากเรองการแถลงนโยบายตอรฐสภาเปนใชอ านาจของ

คณะรฐมนตรตามรฐธรรมนญ สวนการปฏบตตามนโยบายดงกลาวเปนการใชอ านาจในการบรหารราชการ 5

รวมความเหนของผตรวจการแผนดน : กรณปญหาเกยวกบความชอบดวยรฐธรรมนญ ส านกกฎหมาย ส านกงานผตรวจการแผนดน

10

แผนดน

(2) เรองทมการฟองรองเปนคดอยในศาลหรอเรองทศาลมค าพพากษาหรอมค าสงเสรจ

เดดขาดแลว โดยสามารถพจารณาในทางรปแบบวาขอรองเรยนทผรองเรยนรองเรยนตอผตรวจการแผนดน

กบค าฟองของศาลเปนเรองเดยวกนหรอไม หากเปนเรองเดยวกน ยอมถอไดวาค ารองเรยนนนมลกษณะของ

เรองทมการฟองรองเปนคดอยในศาล

(3) เรองทมไดเปนไปตามมาตรา 13 (1) หรอ (2) เชน

- เรองทผถกรองเรยน มใชขาราชการ พนกงาน ลกจางของหนวยราชการ หนวยงานของรฐ

รฐวสาหกจ หรอราชการสวนทองถน

- เรองทผถกรองเรยนมไดเกดจากการใชอ านาจหนาทตามกฎหมาย หรออกนยหนง คอ

เรองทไมใชการกระท าทางปกครอง

(4) เรองทเกยวกบการบรหารงานบคคลหรอการลงโทษทางวนยของขาราชการ พนกงาน

หรอลกจางของหนวยราชการ หนวยงานของรฐ รฐวสาหกจ หรอราชการสวนทองถน เวนแตเปนเรอง

จรยธรรมตามมาตรา 13 (2) เนองจากเปนเรองภายในของฝายปกครอง และกระบวนการเพอใหมการแกไข

เยยวยามกลไกดแลอยแลว อยางไรกด มขอสงเกตวา เรองเกยวกบจรยธรรมของผด ารงต าแหนงทางการเมอง

และเจาหนาทของรฐ ตามมาตรา 13 (2) กฎหมายกไมไดใหอ านาจในการด าเนนการตามนยแหงมาตรา 14

เชนเดยวกน

(5) เรองทผรองเรยนไมปฏบตตามมาตรา 24 กลาวคอ การรองเรยนตอผตรวจการแผนดน

กรณท าเปนหนงสอจะตองมรายละเอยด ดงตอไปน

1) ระบชอและทอยของผรองเรยน

2) ระบเหตทท าใหตองรองเรยนพรอมดวยขอเทจจรงหรอพฤตการณทเกยวกบเรอง

รองเรยนตามสมควร

3) ใชถอยค าสภาพ

4) ลงลายมอชอผรองเรยน

ส าหรบค ารองเรยนทเกยวกบปญหาความชอบดวยรฐธรรมนญนน ในการระบเหตทท าใหตอง

รองเรยน ควรปรากฏขอเทจจรงทอางถงบทบญญตของรฐธรรมนญดวยวา มปญหาความชอบดวย

รฐธรรมนญตามมาตราใด

11

1.2 เรองทผตรวจการแผนดนอาจไมรบพจารณาหรออาจยตการพจารณา ตามมาตรา 29 แหง

พระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยผตรวจการแผนดน พ.ศ. 2552 หาก

ปรากฏวา กรณตามค ารองเรยนหรอประเดนแหงขอรองเรยนเปนเรองทมลกษณะดงตอไปน กฎหมาย

ก าหนดใหผตรวจการแผนดน อาจไมรบพจารณาหรออาจยตการพจารณา

(1) เรองทเกยวกบการทจรตหรอประพฤตมชอบในวงราชการ เนองจากเรองดงกลาวเปนเรองทอย

ภายใตการตรวจสอบของหลายองคกร เชน คณะกรรมการปองกนและปราบปรามการทจรตแหงชาต เปนตน

(2) เรองทผรองเรยนมไดเปนผมสวนไดเสย และการพจารณาจะไมเปนประโยชนตอประชาชนโดย

สวนรวม เนองจากผตรวจการแผนดนมไดมบทบาทหนาทหลกในการรบเยยวยาสทธแกผรองเรยนเปนราย

กรณหรอเฉพาะกรณ แตทงน มขอสงเกตวา หากการพจารณาของผตรวจการแผนดนเปนประโยชนตอ

ประชาชนโดยสวนรวม แมผรองเรยนจะมไดเปนผมสวนไดเสย ผตรวจการแผนดนกสามารถรบเรอง

รองเรยนดงกลาวไวพจารณาได

(3) เรองทผรองเรยนไดยนเมอพนก าหนดสองปนบแตวนทรหรอควรรถงเหตแหงการรองเรยน และ

การพจารณาจะไมเปนประโยชนตอประชาชนโดยสวนรวม เนองจากการรบค ารองเรยนทพนก าหนดสองป

นบแตวนทรหรอควรรถงเหตแหงการรองเรยนอาจน าไปสปญหาในการพจารณาสอบสวนหาขอเทจจรงของ

ผตรวจการแผนดน โดยเฉพาะการคนหาพยานหลกฐาน อยางไรกด มขอสงเกตวา การก าหนดระยะเวลาสอง

ปน ไมใชเรองของอายความทจะน าไปสจ ากดสทธของผรองเรยน

(4) เรองทผรองเรยนไดรบการแกไขความเดอดรอนหรอความไมเปนธรรมหรอไดรบการชดใชความ

เสยหายอยางเหมาะสมแลว และการพจารณาตอไปจะไมเปนประโยชนตอประชาชนโดยสวนรวม เนองจาก

การปฏบตหนาทของผตรวจการแผนดนใหความส าคญกบแกไขปญหาความเดอดรอนหรอความไมเปน

ธรรมของผรองเรยนมใชการพจารณาเพอลงโทษผกระท าความผด ดงนน หากขอเทจจรงปรากฏวาความ

เดอดรอนหรอความไมเปนธรรมของประชาชนไดรบการชดใชความเสยหายอยางเหมาะสมแลว กไมม

ประเดนทผตรวจการแผนดนจะตองพจารณาตอไป

(5) เรองทผรองเรยนไมมาใหถอยค า ไมแสดงพยานหลกฐาน หรอไมด าเนนการตามหนงสอทไดรบ

จากผตรวจการแผนดน ทงน ภายในระยะเวลาทก าหนด โดยไมมเหตอนสมควร เนองจากการพจารณา

วนจฉยของผตรวจการแผนดนจ าเปนจะตองมการสอบสวนหาขอเทจจรงและรวบรวมพยานหลกฐานท

เกยวของ ดงนน หากผตรวจการแผนดนไมไดรบความรวมมอจากผรองเรยนในการด าเนนการดงกลาว

ผตรวจการแผนดนยอมไมสามารถพจารณาวนจฉยค ารองเรยนใหเกดความเปนธรรมตอไปได อยางไรกด

12

อาจกลาวไดวา กรณนถอเปน “เงอนไขบงคบในเชงรปแบบ” อนมไดเปนเหตโดยตรงในการพจารณารบ

หรอไมรบเรองรองเรยนไวด าเนนการ

(6) เรองทผรองเรยนตายโดยไมมทายาทเขาแทนท และการพจารณาตอไปจะไมเปนประโยชนตอ

ประชาชนโดยสวนรวม เนองจากการปฏบตหนาทของผตรวจการแผนดนมงแกไขปญหาความเดอดรอน

ใหกบผรองเรยนเปนหลก

(7) เรองทผตรวจการแผนดนเคยสรปผลการพจารณาแลว เวนแตจะปรากฏพยานหลกฐานหรอ

ขอเทจจรงใหมอนอาจท าใหผลการพจารณาเปลยนแปลงไป เนองจากเปนเรองเดมทผตรวจการแผนดนเคย

พจารณาวนจฉยแลว และเพอมใหเปนการด าเนนการซ า เวนแตเปนกรณปรากฏขอเทจจรงใหมเพมเตม

2. การพจารณาวตถแหงการตรวจสอบวาเปนบทบญญตแหงกฎหมายหรอไม

เมอค ารองเรยนทยนตอผตรวจการแผนดนเปนเรองทอยในอ านาจหนาทของผตรวจการแผนดนแลว

ประเดนทตองพจารณาตอไป คอ วตถแหงการตรวจสอบตามค ารองเรยน เปน บทบญญตแหงกฎหมายตามท

ก าหนดไวในมาตรา 14 หรอไม ซงบทบญญตแหงกฎหมาย อาจแบงไดดงน

(1) บทบญญตแหงกฎหมายในทางรปแบบ ไดแก กฎหมายทผานกระบวนการออกโดยฝายนต

บญญตหรอรฐสภา และตองมผลใชบงคบอยในขณะรองเรยนแลวเทานน ไดแก พระราชบญญต และ

พระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญ

(2) บทบญญตแหงกฎหมายในทางเนอหา ไดแก พระราชก าหนด ประกาศคณะปฏวตฯ ทมคาบงคบ

เทยบเทาพระราชบญญต หรอกฎหมายทมชอเรยกอนใดทมคาบงคบเสมอกบพระราชบญญตซงออกโดย

อาศยอ านาจจากรฐธรรมนญ อาท

- พระราชกฤษฎกาทรฐธรรมนญถวายเปนพระราชอ านาจของพระมหากษตรย เชน พระราช

กฤษฎกาเปดสมยประชม ตามมาตรา 128 ของรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 เปนตน

- ขอบงคบการประชมรฐสภา ตามมาตรา 134 ของรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช

2550

- กฎอยการศก ตามมาตรา 188 ของรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550

ทงน เพราะถอวากฎหมายดงกลาวเปนกฎหมายทอยในล าดบชนเดยวกบพระราชบญญต จงควรถก

ตรวจสอบในลกษณะเดยวกน

13

3. การพจารณาวากรณตามค ารองเรยนหรอประเดนแหงขอรองเรยนมปญหาเกยวกบความชอบดวย

รฐธรรมนญ หรอไม

ในการพจารณาวา กรณตามค ารองเรยนหรอประเดนแหงขอรองเรยนมปญหาเกยวกบความชอบดวย

รฐธรรมนญ หรอไม นน ผตรวจการแผนดนเปดโอกาสใหผรองเรยน ขาราชการ พนกงาน หรอลกจางของ

หนวยราชการ หนวยงานของรฐ รฐวสาหกจ หรอราชการสวนทองถนทเกยวของชแจงและแสดง

พยานหลกฐานประกอบค าชแจงของตนไดตามสมควร

สวนการสอบสวนหาขอเทจจรงตามค ารองเรยน กรณปญหาเกยวกบความชอบดวยรฐธรรมนญ

อาจด าเนนการเชนเดยวกบการสอบสวนหาขอเทจจรงตามค ารองเรยน กรณการตรวจสอบการใชอ านาจรฐ

ดงน

(1) ใหหนวยราชการ หนวยงานของรฐ รฐวสาหกจ หรอราชการสวนทองถน มหนงสอชแจง

ขอเทจจรงหรอใหความเหนในการปฏบตงาน หรอสงวตถ เอกสาร หลกฐาน หรอพยานหลกฐานอนท

เกยวของเพอประกอบการพจารณา

(2) ใหหวหนาหนวยงานหรอเจาหนาทของหนวยงานตาม (1) พนกงานอยการ พนกงานสอบสวน

หรอบคคลใด มหนงสอชแจงขอเทจจรง หรอมาใหถอยค าหรอสงวตถ เอกสาร หลกฐาน หรอพยานหลกฐาน

อนทเกยวของเพอประกอบการพจารณา

(3) ขอใหศาลสงวตถ เอกสาร หลกฐาน หรอพยานหลกฐานอนทเกยวของเพอประกอบการพจารณา

(4) ตรวจสอบสถานททเกยวกบเรองทมการรองเรยนโดยแจงใหเจาของหรอผครอบครองสถานท

ทราบลวงหนาในเวลาอนควร

4. การพจารณาวาจะเสนอเรองพรอมความเหนของผตรวจการแผนดนตอศาลใด

หากผตรวจการแผนดนพจารณาวนจฉยวา กรณตามค ารองเรยนหรอประเดนแหงขอรองเรยนทรบ

ไวพจารณามปญหาเกยวกบความชอบดวยรฐธรรมนญ ประเดนทตองพจารณาตอไป คอ ผตรวจการแผนดน

จะเสนอเรองพรอมความเหนตอศาลใด

ปจจบนรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 มาตรา 245 ก าหนดเขตอ านาจศาลท

จะพจารณาเรองทผตรวจการแผนดนเหนวามปญหาเกยวกบความชอบดวยรฐธรรมนญไวชดเจนแลววา

(1) หากกรณบทบญญตแหงกฎหมายมปญหาเกยวกบความชอบดวยรฐธรรมนญ ใหเสนอเรอง

พรอมความเหนตอศาลรฐธรรมนญ

14

(2) หากกรณกฎ ขอบงคบ ระเบยบ ค าสง หรอการกระท าอนใดของบคคลใดตามมาตรา 244 (1) (ก)

มปญหาเกยวกบความชอบดวยรฐธรรมนญหรอกฎหมาย ใหเสนอเรองพรอมความเหนตอศาลปกครอง

5. การพจารณาวาจะเสนอเรองพรอมความเหนตอศาลรฐธรรมนญหรอไม

เนองจากมาตรา 245 ของรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 บญญตให

“ผตรวจการแผนดนอาจเสนอเรองตอศาลรฐธรรมนญได เมอเหนวามกรณ ดงตอไปน ...” จงอาจกลาวไดวา

การพจารณาเสนอเรองพรอมความเหนตอศาลรฐธรรมนญตามมาตรา 245 เปนการใชอ านาจ “ดลพนจ” ของ

ผตรวจการแผนดน ซงการใชอ านาจดลพนจของผตรวจการแผนดนดงกลาวจะตองอยภายใตบงคบมาตรา 12

วรรคสาม แหงพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยผตรวจการแผนดน พ.ศ. 2552 ดวย กลาวคอ

ผตรวจการแผนดนจะตองปรกษาหาและเหนชอบรวมกนวา กรณตามค ารองเรยนหรอประเดนแหงขอ

รองเรยนนน เปนเรองทมปญหาเกยวกบความชอบดวยรฐธรรมนญ และเหนควรเสนอเรองพรอมความเหน

ตอศาลรฐธรรมนญหรอศาลปกครอง แลวแตกรณ หรอไม จงจะด าเนนการได

ตวอยางเรองรองเรยนเกยวกบปญหาสทธมนษยชนทผตรวจการแผนดนพจารณาเสนอเรองพรอมความเหน

ตอศาลรฐธรรมนญ

1. เรอง พระราชบญญตชอบคคล พ.ศ. 2505 มาตรา 12 มปญหาเกยวกบความชอบดวยรฐธรรมนญ

ตามมาตรา 30 ของรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540

ขอเทจจรงตามค ารองเรยนโดยสรป ผรองเรยนไดยนหนงสอรองเรยนตอผตรวจการแผนดนของ

รฐสภา (ชอผตรวจการแผนดนในขณะนน) ขอใหพจารณา กรณ พระราชบญญตชอบคคล พ.ศ. 2505 มาตรา

12 ทบญญตวา “หญงมสาม ใหใชชอสกลของสาม” เปนการเลอกปฏบตโดยไมเปนธรรม เนองจากมไดให

หญงมสามมสทธใชนามสกลเดมของตนเองได บทบญญตดงกลาวจงไมสอดคลองกบรฐธรรมนญแหง

ราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540 มาตรา 30 ทบญญตให บคคลยอมเสมอกนในกฎหมายและไดรบความ

คมครองในกฎหมายเทาเทยมกน ชายและหญงมสทธเทาเทยมกน การเลอกปฏบตโดยไมเปนธรรมตอบคคล

เพราะเหตแหงความแตกตางในเรองถนก าเนด เชอชาต ภาษา เพศ อาย สภาพทางกายหรอสขภาพ สถานะ

ของบคคล ฐานะทางเศรษฐกจหรอสงคม ความเชอทางศาสนา การศกษาอบรม หรอความคดเหนทางการ

เมองอนไมขดตอบทบญญตแหงรฐธรรมนญนน กระท ามได ผรองเรยนจงขอใหผตรวจการแผนดนของ

รฐสภาพจารณาเสนอเรองพรอมความเหนตอศาลรฐธรรมนญ เพอพจารณาวนจฉย ตามรฐธรรมนญแหง

ราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540 มาตรา 198

15

ประเดนทผตรวจการแผนดนพจารณา ค ารองเรยนนมประเดนขอกฎหมายทตองพจารณาวา การ

ก าหนดใหเฉพาะหญงมสามทไดสมรสกนตามกฎหมายตองเปลยนชอสกลของหญงมาเปนชอสกลของชายผ

เปนสาม ตามมาตรา 12 แหงพระราชบญญตชอบคคล พ.ศ. 2505 มปญหาเกยวกบความชอบดวยรฐธรรมนญ

ตามมาตรา 30 ของรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540 หรอไม

ผตรวจการแผนดนของรฐสภาพจารณาแลว เหนวา พระราชบญญตชอบคคล พ.ศ. 2505 มาตรา 12

เปนบทบญญตทบงคบใหหญงมสามทไดสมรสกนตามกฎหมายตองเปลยนชอสกลของหญงมาเปนชอสกล

ของชายผเปนสาม และเปนการบญญตบงคบเฉพาะหญงทมสามฝายเดยว ท าใหหญงมสามไมมสทธและ

เสรภาพในการเลอกใชชอสกลไดอยางอสระ อนเปนการขดหรอแยงตอรฐธรรมนญ มาตรา 30 ทบญญต

รบรองสทธของบคคลใหไดรบความคมครองและใหเกดความเสมอภาคกนในทางกฎหมายระหวางชายและ

หญง อกทงไดบญญตหามมใหมการเลอกปฏบตโดยไมเปนธรรมตอบคคลเพราะเหตแหงความแตกตางใน

เรองถนก าเนด เชอชาต ภาษา เพศ อาย สภาพทางกายหรอสขภาพ สถานะของบคคล ฐานะทางเศรษฐกจหรอ

สงคม ความเชอทางศาสนา การศกษาอบรม หรอความคดเหนทางการเมองอนไมขดตอบทบญญตแหง

รฐธรรมนญ ดงน น จงเหนวา บทบญญต มาตรา 12 แหงพระราชบญญตชอบคคล พ.ศ. 2505 มปญหา

ความชอบดวยรฐธรรมนญ มาตรา 30 เพราะท าใหหญงถกลดรอนสทธและเสรภาพในการใชชอสกลหลงจาก

สมรสกนตามกฎหมายแลว ท าใหเกดความไมเสมอกนในทางกฎหมายระหวางชายและหญง ท าใหหญง

ไมไดรบสทธเทาเทยมกบชาย และยงเปนการเลอกปฏบตโดยไมเปนธรรมตอบคคลเพราะเหตแหงความ

แตกตางในเรองเพศและสถานะของบคคล จงอาศยอ านาจตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย

พทธศกราช 2540 มาตรา 198 เสนอเรองพรอมความเหนตอศาลรฐธรรมนญเพอพจารณาวนจฉย

ผลการพจารณาวนจฉยของศาลรฐธรรมนญ โดยค าวนจฉยท 21/2546 ลงวนท 5 มถนายน 2546

ความสรปไดวา

1. รฐธรรมนญ มาตรา 30 เปนบทบญญตทคมครองสทธและเสรภาพของชนชาวไทยตามกฎหมาย

อยางเทาเทยมกน โดยใหทกคนมความเสมอกนในกฎหมาย ซงถอเปนหลกความเสมอภาค โดยเฉพาะการ

รบรองสทธเทาเทยมกนระหวางชายและหญง และการเลอกปฏบตโดยไมเปนธรรมตอบคคลเพราะเหตแหง

ความแตกตางในเรองถนก าเนด เชอชาต ภาษา เพศ อาย สภาพทางกายหรอสขภาพ สถานะของบคคล ฐานะ

ทางเศรษฐกจหรอสงคม ความเชอทางศาสนา การศกษาอบรม หรอความคดเหนทางการเมองอนไมขดตอ

บทบญญตแหงรฐธรรมนญ จะกระท ามได แตการหามมใหมการเลอกปฏบตโดยไมเปนธรรมนนกมไดเปน

การหามโดยเดดขาด หากการเลอกปฏบตนนเปนมาตรการเพอขจดอปสรรคหรอสงเสรมใหเกดความ

เสมอภาค โดยท าใหบคคลสามารถใชสทธและเสรภาพไดเชนเดยวกบบคคลอน ถอวาเปนการเลอกปฏบตท

16

เปนธรรมตามมาตรา 30 วรรคส

2. การใชชอสกลเปนมาตรการของรฐในการจ าแนกตวบคคลเพอแสดงถงแหลงก าเนดวามาจากวงศ

ตระกลใด โดยการใชชอสกลถอวาเปนเรองสทธของบคคลทมอยอยางเทาเทยมกนทกคน ทงน รฐยงคงม

หนาทใหความคมครองบคคลตามกฎหมายเพอมใหการใชชอสกลของบคคลใดกอใหเกดความเสยหายหรอ

เสอมเสยแกบคคลอนได และถอวาเปนหนาทของบคคลทกคนทจะตองไมใหการใชสทธในการใชชอสกล

ไปกระทบกระเทอนตอสทธของบคคลอนเชนกน

3. ถอยค าทเปนสาระส าคญของบทบญญตมาตรา 12 แหงพระราชบญญตชอบคคล พ.ศ. 2505 คอ

ค าวา “ใหใช” มลกษณะเปนบทบงคบโดยชดแจง โดยมเจตนารมณไมประสงคใหหญงมสามมสทธใชชอ

สกลเดมของตนตอไป การบงคบใหหญงมสามตองใชชอสกลของสามเทานน จงเปนการลดรอนสทธในการ

ใชชอสกลของหญงมสาม ท าใหชายและหญงมสทธไมเทาเทยมกน เกดความไมเสมอภาคกนทางกฎหมาย

ดวยเหตแหงความแตกตางในเรองเพศและสถานะของบคคล เนองจากสทธการใชชอสกลนน เปนสทธของ

บคคลทจะแสดงเผาพนธ เทอกเถาเหลากอของตน และเปนสทธททกคนมอยอยางเทาเทยมกน โดยมไดมการ

แบงแยกวา เปนสทธของชายหรอหญง อกทงเปนการเลอกปฏบตโดยไมเปนธรรม เนองจากการบงคบให

หญงมสามใชชอสกลของสามฝายเดยวโดยใชสถานะการสมรสนน มไดเปนเหตผลในเรองความแตกตาง

ทางกายภาพ หรอภาระหนาทระหวางชายและหญงทมผลมาจากความแตกตางทางเพศ จนท าใหตองมการ

เลอกปฏบตใหแตกตางกน จงไมเปนเหตทท าใหตองมการเลอกปฏบตใหแตกตางกนในเรองเพศและสถานะ

ของบคคลได

4. ส าหรบขอชแจงของกระทรวงมหาดไทยทวา การเลอกปฏบตดงกลาวมเหตผลทางสงคมทวา เพอ

ความเปนเอกภาพและความสงบสขของครอบครว อกทงสอดคลองกบวฒนธรรมและวถชวตของชนชาว

ไทยนน เปนขออางทรบฟงไมได เนองจากความเปนเอกภาพและความสงบสขของครอบครวเกดขนจาก

ความเขาใจ การยอมรบ และการใหเกยรตซงกนและกนระหวางสามและภรยา ประกอบกบกฎหมายวาดวย

การใชชอสกลฉบบแรกของประเทศไทยเพงตราขนเมอป 2456 โดยกอนหนานน ประเทศไทยไมมระบบการ

ใชชอสกล จงไมนาจะเปนเรองของวฒนธรรมและวถชวตทมมาชานาน อกทง การใหหญงมสามมสทธใชชอ

สกลเดมของตนไดนน เปนเพยงการสงเสรมใหชายและหญงมสทธอยางเสมอภาคกนทางกฎหมายเทานน

5. พระราชบญญตชอบคคล พ.ศ. 2505 มาตรา 12 จงมปญหาเกยวกบความชอบดวยรฐธรรมนญ

เพราะขดหรอแยงตอรฐธรรมนญ มาตรา 30 เปนอนใชบงคบมไดตามรฐธรรมนญ มาตรา 6

17

2. เรอง พระราชบญญตระเบยบขาราชการฝายตลาการศาลยตธรรม พ.ศ. 2543 มาตรา 26 วรรค

หนง (10) มปญหาเกยวกบความชอบดวยรฐธรรมนญ มาตรา 30 หรอไม

ขอเทจจรงตามค ารองเรยนโดยสรป ผรองเรยนไดยนหนงสอรองเรยนตอผตรวจการแผนดนขอให

พจารณา กรณผรองไดไปสมครทดสอบความรเพอบรรจเปนขาราชการตลาการ แตส านกงานศาลยตธรรม

แจงวา ก.ต. มมตไมรบสมครโดยใหเหตผลวาสภาพรางกายและจตใจไมเหมาะสมตอการปฏบตหนาท

ขาราชการตลาการ ตามพระราชบญญตระเบยบขาราชการฝายตลาการศาลยตธรรม พ .ศ. 2543 มาตรา 26

วรรคหนง (10) ซงผรองเหนวาการตดสทธสอบบคคลดวยเหตผลดงกลาว ถอเปนการเลอกปฏบตโดยไมเปน

ธรรมเพราะเหตแหงความแตกตางในเรองสภาพทางกายหรอความพการ บทบญญตแหงกฎหมายดงกลาวจง

ขดหรอแยงตอรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 มาตรา 30

ประเดนทผตรวจการแผนดนพจารณา ค ารองเรยนนมประเดนขอกฎหมายทตองพจารณาวา

พระราชบญญตระเบยบขาราชการฝายตลาการศาลยตธรรม พ.ศ. 2543 มาตรา 26 วรรคหนง (10) มปญหา

เกยวกบความชอบดวยรฐธรรมนญ ตามมาตรา 30 ของรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550

หรอไม

ผตรวจการแผนดนพจารณาแลว เหนวา กรณนศาลรฐธรรมนญเคยมค าวนจฉยท 16/2545 วา

พระราชบญญตระเบยบขาราชการฝายตลาการศาลยตธรรม พ.ศ. 2543 มาตรา 26 วรรคหนง (10) ไมมปญหา

เกยวกบความชอบดวยรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540 มาตรา 30 แตเนองจาก

รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 มาตรา 30 วรรคสาม ไดบญญตขอความวา “ความ

พการ” เพมเตม อนเปนหลกการส าคญทแตกตางจากรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540

ท าใหระเบยบขาราชการฝายตลาการศาลยตธรรม พ.ศ. 2543 มาตรา 26 วรรคหนง (10) มปญหาเกยวกบ

ความชอบดวยรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 เฉพาะหลกการเลอกปฏบตโดยไมเปน

ธรรมตอบคคลเพราะเหตแหงความแตกตางในเรองความพการตาม ตามมาตรา 30 วรรคสาม จงอาศยอ านาจ

ตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 มาตรา 245 เสนอเรองพรอมความเหนตอศาล

รฐธรรมนญเพอพจารณาวนจฉย

ผลการพจารณาวนจฉยของศาลรฐธรรมนญ โดยค าวนจฉยท 15/2555 ลงวนท 13 มถนายน 2555

ความสรปไดวา

1. ภายหลงจากทศาลรฐธรรมนญไดมค าวนจฉยท 16/2545 วา พระราชบญญตระเบยบขาราชการ

ฝายตลาการศาลยตธรรม พ.ศ. 2543 มาตรา 26 วรรคหนง (10) ไมมปญหาเกยวกบความชอบดวยรฐธรรมนญ

18

แหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540 มาตรา 30 แลว ประเทศไทยไดใหสตยาบนอนสญญาวาดวยสทธ

คนพการ (Convention on the Rights of Persons with Disabilities : CRPD) ของสหประชาชาต เมอ

วนท 29 กรกฎาคม 2551 ซงมผลบงคบใหประเทศไทยตองปฏบตตามพนธกรณทระบไวในอนสญญา

ดงกลาวตงแตวนท 28 สงหาคม 2551 เปนตนมา และท าใหหนวยงานของรฐมหนาทตามพนธกรณขอ 27

(เอ) ทก าหนดวา หามการเลอกปฏบตเพราะเหตแหงความพการในทกดานทเกยวกบการจางงาน รวมถง

เงอนไขในการคดเลอกบคคล การวาจาง และการจางงาน การจางงานอยางตอเนอง ความกาวหนาในอาชพ

การงาน และสภาพการท างานทถกสขอนามยและปลอดภย และ (จ) ทก าหนดใหวาจางคนพการเขาท างานใน

หนวยงานภาครฐ ดงนน การทหนวยงานของรฐจะก าหนดหลกเกณฑในการบบคคลเขาท าหนาทในต าแหนง

ใด ยอมตองค านงถงพนธกรณตามอนสญญาดงกลาวดวย

2. การทพระราชบญญตระเบยบขาราชการฝายตลาการศาลยตธรรม พ.ศ. 2543 มาตรา 26 วรรคหนง

(10) ใหผสมครสอบคดเลอก ผสมครทดสอบความร หรอผสมครเขารบการคดเลอกพเศษ เพอบรรจเปน

ขาราชการตลาการและแตงตงใหด ารงต าแหนงผชวยผพพากษา ตองมคณสมบตและไมมลกษณะตองหาม

“...มกายหรอจตใจไมเหมาะสมทจะเปนขาราชการตลาการ...” นน ค าวา “กายหรอจตใจไมเหมาะสม” อยใน

กรอบความหมายของค าวา “คนพการ” ตามพระราชบญญตสงเสรมและพฒนาคณภาพชวตคนพการ พ.ศ.

2550 ซงสอดคลองกบอนสญญาวาดวยสทธคนพการของสหประชาชาต โดยมลกษณะเปนการก าหนด

ลกษณะทางกายและจตใจทไมเหมาะสมทจะเปนขาราชการตลาการไวอยางกวางขวางไมมขอบเขตทชดเจน

น าไปสการใชดลพนจทสงผลใหเกดการเลอกปฏบตโดยไมเปนธรรมไดในทสด กฎหมายทจ ากดสทธและ

เสรภาพของบคคลนน ตองมขอบเขตชดเจนแนนอน เชน อาจก าหนดวา มลกษณะทางกายและจตใจทไม

สามารถปฏบตหนาทเปนขาราชการตลาการไดเพยงใด เปนตน เพอใหประชาชนทราบวากฎหมายดงกลาว

ตองการจ ากดสทธและเสรภาพในเรองใดบาง และตองสอดคลองกบหลกแหงความไดสดสวนพอเหมาะ

พอควรแกกรณ ค านงถงประโยชนสาธารณะหรอประโยชนของสงคมโดยรวมมากกวาประโยชนองคกร

3.พระราชบญญตระเบยบขาราชการฝายตลาการศาลยตธรรม พ.ศ. 2543 มาตรา 26 วรรคหนง (10)

จงเปนบทบญญตทเปดโอกาสใหมการใชดลพนจกวางขวางเกนความจ าเปนอนอาจสงผลใหมการเลอก

ปฏบตโดยไมเปนธรรมตอคนพการได การก าหนดคณสมบตและลกษณะตองหามทมลกษณะเปนการเลอก

ปฏบตโดยไมเปนธรรมตอคนพการไวในขนตอนการรบสมครบคคลเพอสอบคดเลอกเปนขาราชการตลาการ

โดยใหเปนดลพนจของ ก.ต. ในการพจารณาความเหมาะสมของบคคลทจะใหมสทธสมครสอบคดเลอกเปน

ขาราชการตลาการหรอไมนน เปนการตดสทธคนพการตงแตตน โดยไมเปดโอกาสใหคนพการสามารถสอบ

คดเลอกไดอยางเทาเทยมกบบคคลทวไป และไมมโอกาสแสดงความรความสามารถอยางแทจรงทเกยวของ

19

กบต าแหนงงานนนเสยกอน ทงภารกจหลกตามอ านาจหนาทของผพพากษาศาลยตธรรม คอ การพจารณา

พพากษาอรรถคดใหเปนไปโดยยตธรรมตามรฐธรรมนญและกฎหมาย และตองนงพจารณาโดยครบองค

คณะ ความพการจงมไดเปนอปสรรคตอการปฏบตหนาทของผจะเปนขาราชการตลาการ ทจะมผลตอการให

ความเปนธรรมแกคความหรอผเกยวของ พระราชบญญตระเบยบขาราชการฝายตลาการศาลยตธรรม พ.ศ.

2543 มาตรา 26 วรรคหนง (10) ในสวนทบญญตใหผสมครสอบคดเลอกเพอบรรจเปนขาราชการตลาการ

ตองมคณสมบตและไมมลกษณะตองหามวา “มกายหรอจตใจไมเหมาะสมทจะเปนขาราชการตลาการ” จง

ขดตอสทธของคนพการในการเขาท างานบนพนฐานทเทาเทยมกบบคคลทวไปตามอนสญญาวาดวยสทธคน

พการของสหประชาชาต และเปนการเลอกปฏบตตอบคคลโดยไมเปนธรรมเพราะเหตแหงความแตกตางใน

เรองความพการ ตามรฐธรรมนญ มาตรา 30 วรรคสาม

4. พระราชบญญตระเบยบขาราชการฝายตลาการศาลยตธรรม พ.ศ. 2543 มาตรา 26 วรรคหนง (10)

เฉพาะในสวนทบญญตวา “...มกายหรอจตใจไมเหมาะสมทจะเปนขาราชการตลาการ...” ขดหรอแยงตอ

รฐธรรมนญ มาตรา 30 วรรคสาม

3. เรอง พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ. 2537 มาตรา 74 วรรคหนง (10) มปญหาเกยวกบความชอบ

ดวยรฐธรรมนญ มาตรา 39 วรรคสองหรอไม

ขอเทจจรงตามค ารองเรยนโดยสรป ผรองเรยนไดยนหนงสอรองเรยนตอผตรวจการแผนดนขอให

พจารณา กรณบรษทผรองเรยนถกเจาพนกงานท าการคนเพอพบและยด/อายดเครองคอมพวเตอรหรอแผน

ซด ทมการตดตงหรอบนทกขอมลโปรแกรมคอมพวเตอรละเมดลขสทธในงานวรรณกรรม และไดมการรอง

ทกขเกยวกบการละเมดลขสทธโดยไดมหมายเรยกผตองหาจากกองบงคบการปราบปรามการกระท าผด

เกยวกบอาชญากรรมทางเศรษฐกจมายงบรษทและกรรมการบรษททกคนในฐานะผตองหา ผรองเรยนเหนวา

พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ. 2537 มาตรา 74 ซงบญญตวา “ในกรณทนตบคคลกระท าความผดตาม

พระราชบญญตน ใหถอวากรรมการหรอผจดการทกคนของนตบคคลนนเปนผรวมกระท าผดกบนตบคคล

นน เวนแตจะพสจนไดวาการกระท าของนตบคคลนนไดกระท าโดยตนมไดรเหนหรอยนยอมดวย” เปน

บทบญญตแหงกฎหมายทขดหรอแยงตอรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 มาตรา 39

วรรคสอง ซงบญญตวา “ในคดอาญา ตองสนนษฐานไวกอนวาผตองหาหรอจ าเลยไมมความผด”

20

ประเดนทผตรวจการแผนดนพจารณา ค ารองเรยนนมประเดนขอกฎหมายทตองพจารณาวา

พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ. 2537 มาตรา 74 วรรคหนง (10) มปญหาเกยวกบความชอบดวยรฐธรรมนญ

มาตรา 39 วรรคสองหรอไม

ผตรวจการแผนดนพจารณาแลว เหนวา รฐธรรมนญ มาตรา 39 วรรคสอง เปนบทบญญตทมง

คมครองสทธของผตองหาหรอจ าเลยในคดอาญา โดยตองสนนษฐานไวกอนวาผตองหาหรอจ าเลยไมม

ความผดจนกวาจะพสจนไดวาบคคลนนไดกระท าความผดจรง ถอเปนหลกประกนสทธและเสรภาพของ

บคคลเกยวกบความรบผดทางอาญา โดยใหโจทกมหนาทน าสบใหศาลเหนวาจ าเลยเปนผกระท าความผด

สวนพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ. 2537 มาตรา 74 เปนการสนนษฐานความรบผดทางอาญาของกรรมการ

หรอผจดการของนตบคคลโดยใหถอวากรรมการหรอผจดการทกคนของนตบคคลเปนผรวมกระท าผดกบ

นตบคคลดวย เวนแตจะพสจนไดวาการกระท าของนตบคคลนนไดกระท าโดยตนมไดรเหนหรอยนยอม ซงม

ผลวาเมอโจทกสามารถน าสบใหเหนถงขอเทจจรงอนเปนเงอนไขของขอสนนษฐานวา กรรมการหรอ

ผจดการของนตบคคลนนเปนผรวมกระท าผดแลว กจะท าใหไดรบการสนนษฐานวากรรมการหรอผจดการ

ของนตบคคลนนเปนผรวมกระท าความผดดวย อนเปนการน าการกระท าความผดของบคคลอนมาเปน

เงอนไขของการสนนษฐานใหกรรมการหรอผจดการของนตบคคลมความรบผดทางอาญา เปนการผลกภาระ

การพสจนใหแกกรรมการหรอผจดการของนตบคคลในการทจะตองน าเสนอพยานหลกฐานเพอหกลางขอ

สนนษฐาน นอกจากนน บทบญญตดงกลาวยงสงผลใหกรรมการหรอผจดการของนตบคคลตองตกเปน

ผตองหาหรอจ าเลยโดยไมจ าตองมพยานหลกฐานตามสมควรในเบองตนวากรรมการหรอผจดการของนต

บคคลนนไดรวมกระท าความผดกบนตบคคลนนหรอไม กรณมปญหาเกยวกบความชอบดวยรฐธรรมนญ

มาตรา 39 วรรคสอง จงอาศยอ านาจตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 มาตรา 245

เสนอเรองพรอมความเหนตอศาลรฐธรรมนญเพอพจารณาวนจฉยในเรองดงกลาว

ผลการพจารณาวนจฉยของศาลรฐธรรมนญ โดยค าวนจฉยท 5/2556 ลงวนท 16 พฤษภาคม 2556

ความสรปไดวา

1. รฐธรรมนญ มาตรา 39 เปนบทบญญตในหมวด 3 วาดวยสทธและเสรภาพของชนชาวไทย สวนท

4 สทธในกระบวนการยตธรรม โดยวรรคสอง บญญตวา ในคดอาญา ตองสนนษฐานไวกอนวาผตองหาหรอ

จ าเลยไมมความผด เปนบทบญญตทมเจตนารมณเพอคมครองสทธของผตองหาหรอจ าเลยในคดอาญาโดย

ใหสนนษฐานไวกอนวาผตองหาหรอจ าเลยไมมความผดจนกวาจะมค าพพากษาถงทสดวาผกระท าความผด

ซงขอสนนษฐานวาผตองหาหรอจ าเลยในคดอาญาเปนผบรสทธ (presumption of innocence) ตามท

บญญตไวในรฐธรรมนญ มาตรา 39 วรรคสองน เปนขอสนนษฐานอนมทมาจากหลกสทธมนษยชน ดง

21

ปรากฏอยในปฏญญาสากลวาดวยสทธมนษยชน (Universal Declaration of Human Rights) ขอ 11 ทวา

บคคลซงถกกลาวหาวามความผดอาญา มสทธทจะไดรบการสนนษฐานไวกอนวาบรสทธ จนกวาจะมการ

พสจนวามความผดตามกฎหมายในการพจารณาโดยเปดเผย และผนนไดรบหลกประกนทงหลายทจ าเปนใน

การตอสคด และกตการะหวางประเทศวาดวยสทธพลเมองและสทธทางการเมอง (International Covenant

on Civil and Political Rights) ขอ 14.2 ทวา บคคลทกคนซงตองหาวากระท าผดอาญาตองมสทธไดรบ

การสนนษฐานวาเปนผบรสทธจนกวาจะพสจนตามกฎหมายไดวาความผดอนถอเปนหลกการพนฐานของ

ระบบงานยตธรรมทางอาญาสากลทวา บคคลทกคนมใชผกระท าความผดอาญา เพอเปนหลกประกนแหง

สทธและเสรภาพของบคคลเกยวกบความรบผดทางอาญาทรฐใหการรบรองแกบคคลทกคนทจะไมถก

ลงโทษทางอาญา จนกวาจะมพยานหลกฐานมาพสจนไดวาเปนผกระท าความผด และเปนหลกการทส าคญ

ประการหนงของหลกนตธรรม (The Rule of Law) ทไดรบการยอมรบในนานาอารยประเทศ

2. พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ. 2537 เปนกฎหมายทตราขนโดยมเจตนารมณเพอใหความคมครอง

ผลประโยชนทงทางเศรษฐกจและศลธรรม ซงบคคลผสรางสรรคพงไดรบจากผลงานสรางสรรคอนเกดจาก

การเปนผท าหรอผกอใหเกดงานสรางสรรคอยางใดอยางหนงขน จงตองมมาตรการคมครองดานลขสทธใหม

ประสทธภาพ เพอรองรบการพฒนาและการขยายตวทางเศรษฐกจการคา และอตสาหกรรมของประเทศและ

ระหวางประเทศ และเพอสงเสรมใหมการสรางสรรคงานในดานวรรณกรรม ศลปกรรม และงานดานอน ๆ

รวมทงมบทก าหนดโทษหากมการฝาฝน หรอไมปฏบตตามบทบญญตทพระราชบญญตนก าหนดไว และ

ส าหรบกรณนตบคคลกระท าความผดมบทบญญตใหกรรมการหรอผจดการเปนตวการรวมกระท าผดกบนต

บคคลตามมาตรา 74 ทบญญตวา ในกรณทนตบคคลกระท าความผดตามพระราชบญญตน ใหถอวากรรมการ

หรอผจดการทกคนของนตบคคลนนเปนผรวมกระท าผดกบนตบคคลนน เวนแตจะพสจนไดวาการกระท า

ของนตบคคลนนไดกระท าโดยตนมไดรเหนหรอยนยอมดวย

3. กรณจงเปนการสนนษฐานไวแตแรกแลววา กรรมการหรอผจดการทกคนของนตบคคลนนได

กระท าผดรวมกบนตบคคลดวย อนมผลเปนการผลกภาระการพสจนความบรสทธไปยงกรรมการหรอ

ผจดการทกคนของนตบคคลนน บทบญญตมาตราดงกลาวจงเปนการสนนษฐานความผดของผตองหาหรอ

จ าเลยในคดอาญาโดยอาศยสถานะของบคคลเปนเงอนไข มใชการสนนษฐานขอเทจจรงทเปนองคประกอบ

ความผดเพยงบางขอหลงจากทโจทกไดพสจนใหเหนถงการกระท าอยางใดอยางหนงทเกยวของกบความผด

ทจ าเลยถกกลาวหาและยงขดกบหลกนตธรรมขอทวาโจทกในคดอาญาตองมภาระการพสจนถงการกระท า

ความผดของจ าเลยใหครบองคประกอบของความผด นอกจากน บทบญญตมาตราดงกลาวยงเปนการน า

บคคลเขาสกระบวนการด าเนนคดอาญาใหตองตกเปนผตองหาหรอจ าเลย ซงท าใหบคคลดงกลาวอาจถก

22

จ ากดสทธและเสรภาพ เชน การถกจบกม หรอถกคมขง โดยไมมพยานหลกฐานตามสมควรในเบองตนวา

บคคลนนไดกระท าการหรอมเจตนาประการใดอนเกยวกบความผดตามทถกกลาวหา บทบญญตมาตรา

ดงกลาวในสวนทสนนษฐานความผดอาญาของผตองหรอจ าเลยโดยไมปรากฏวาผตองหาหรอจ าเลยได

กระท าการหรอมเจตนาประการใดอนเกยวกบความผดนน จงขดตอหลกนตธรรมและขดหรอแยงตอ

รฐธรรมนญ มาตรา 39 วรรคสอง

4. พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ. 2537 มาตรา 74 มปญหาเกยวกบความชอบดวยรฐธรรมนญ เพราะ

ขดหรอแยงตอรฐธรรมนญ มาตรา 39 วรรคสอง

บทสรป

นอกจากตวอยางเรองรองเรยนทหยบยกมาขางตนน ในสงคมไทยยงคงมปญหาเกยวกบสทธ

มนษยชนทางดานอนอกหลายดานทยงไมไดรบการแกไข เชน ปญหาสทธของคนพการทควรจะไดรบการ

ดแลใหเขาถงและใชประโยชนจากสาธารณปโภคขนพนฐานอยางทวถง ตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกร

ไทย พทธศกราช 2550 มาตรา 54 ระบวา “ บคคลซงพการ หรอทพพลภาพ มสทธเขาถงและใชประโยชน

จากสวสดการสงอ านวยความสะดวกอนเปนสาธารณะ และความชวยเหลอทเหมาะสมจากรฐ” และมาตรา

80 ระบวา “ รฐตองสงเคราะหและจดสวสดการใหแกคนชรา ผยากไร ผพการหรอทพพลภาพ และผอยใน

สภาวะยากล าบาก ใหมคณภาพชวตทดขนและพงพาตนเองได ” แตในสภาพความเปนจรงคนพการตอง

ประสบปญหาดานการใหความชวยเหลอดานการสาธารณสข ไมวาจะเปนปญหาดานการใหความชวยเหลอ

ดานอปกรณผานกองทนความชวยเหลอตาง ๆ ทการจดบรการยงมความเหลอมล า ดานการศกษาของคน

พการยงมชองวาง เชน การพฒนาหลกสตรการเรยนการสอนทไมชดเจน ส าหรบดานสขภาพ แมปจจบนจะม

ระบบหลกประกนสขภาพถวนหนา แตกมคนพการจ านวนหนงทมหลกประกนยงไมสามารถเขาถงสทธดาน

สขภาพอยางทควรจะเปน รวมไปถงขอจ ากดในเรองการเดนทาง เชน ในเรองสงอ านวยความสะดวกจากการ

ใชระบบขนสงสาธารณะ จงท าใหเสนทางของการเขาถงการบรการยงไมมความเหมาะสม และถกละเมด

สทธขนพนฐาน

ส าหรบปญหาเกยวกบสทธสตร ผตรวจการแผนดนไดรบค ารองเรยนเกยวกบความไมเปนธรรมใน

การเสยภาษของหญงทมสาม ดงนน ผตรวจการแผนดนไดพจารณาแบบองครวมไมใชเพยงแตเรองความ

เสมอภาคของหญงชายเทานน แตพจารณาถงเสถยรภาพในการประกอบอาชพ สถาบนครอบครว บคคลท

เกยวของ ไมใชผหญงทมสามเทานน ตองพจารณาทงตวบคคลและคณะบคคลทมสวนเขามาเกยวของ และ

พบวา การค านวณภาษในอตรากาวหนาของผทมคสมรส ตามประมวลรษฎากร มาตรา 57 ตร และมาตรา 57

23

เบญจ กอใหเกดความไมเปนธรรมกบผทมคสมรส อกทง ยงสงผลกบความไมเปนธรรมทางสงคม สงผล

กระทบตอความมนคงของสถาบนครอบครว ดงนน จงสงเรองใหศาลรฐธรรมนญวนจฉยทบทวนผลค า

วนจฉยท 48/2545 วาไมขดตอรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540 ใหมอกครงหนง ทจะได

กลาวถงในอกบทความหนง ซงเปนเรองทนายนดวาศาลรฐธรรมนญมค าวนจฉยท 17/2555 ลงวนท 4

กรกฎาคม 2555 วาการจดเกบภาษเงนไดบคคลธรรมดาจากสามและภรยาตามมาตรา 57 ตร และมาตรา 57

เบญจ เปนการจ ากดสทธสามและภรยาในการยนรายการและเสยภาษ ถอวาไมสงเสรมความเสมอภาคของ

ชายและหญง กรณจงขดหรอแยงตอมาตรา 30 ของรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550

บทบญญตตามมาตรา 57 ตร และมาตรา57 เบญจ จงเปนอนใชบงคบมไดตามรฐธรรมนญมาตรา 6 ของ

รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550

สวนในกรณเรองรองเรยนท 3 เกยวกบพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ. 2537 มาตรา 74 มปญหา

เกยวกบความชอบดวยรฐธรรมนญ เพราะขดหรอแยงตอรฐธรรมนญ มาตรา 39 วรรคสอง นน ผตรวจการ

แผนดนไดรบแจงจากหนวยงานทเกยวของวา ยงมพระราชบญญตฉบบอน ๆ อกเปนจ านวนมากทม

บทบญญตทคลายคลงกบมาตรา 74 แหงพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ. 2537 นก าลงรอผลการพจารณาจาก

คณะกรรมการกฤษฎกา (คณะพเศษ) ซงเมอมการพจารณาแลวเสรจ จะไดน าเสนอคณะรฐมนตรเพอใหมการ

ปรบปรงแกไขกฎหมายตอไป

เรองดงกลาวขางตนจะเหนไดวา เปนเรองทมผลกระทบตอความเสยหายของประชาชนสวนรวม

และเปนประโยชนสาธารณะ ผตรวจการแผนดนมแนวคดในการรวบรวมปญหาทเกดขน โดยจะวเคราะห

และจดท ารายงานสรปขอเทจจรง พรอมทงความเหนและขอเสนอแนะในการปรบปรงแกไขปญหาแลวเสนอ

รายงานดงกลาวตอคณะรฐมนตรเพอใหเกดการด าเนนการแกไขปญหาทเกดขนอยางชดเจนและเปนรปธรรม

ซงจะเปนสวนชวยสรางความเปนธรรมใหเกดขนในสงคมไทย เนองจากในการปฏบตงานตามอ านาจหนาท

ตลอดจนการตรากฎหมาย การตความ และการบงคบใชกฎหมายอาจมการละเมดสทธมนษยชนตาม

รฐธรรมนญ หากถกลดรอนหรอละเมดสทธมนษยชน ประชาชนสามารถใชชองทางจากบทบาทอ านาจ

หนาทของผตรวจการแผนดนในการคมครองสทธมนษยชนได ซงผตรวจการแผนดนจะท าหนาทดงกลาว

โดยตรวจสอบวา บทบญญตแหงกฎหมายใดมปญหาเกยวกบความชอบดวยรฐธรรมนญ ขดหรอแยงตอ

รฐธรรมนญหรอไม ท าใหประชาชนในสงคมไทยสามารถยนยน อางองหลกการสทธมนษยชนในดานตาง ๆ

ขนตอส เพอคมครองสทธของตนไดเปนอยางมาก ผตรวจการแผนดนจงมสวนชวยปกปองไมใหเกดชองวาง

ในการคมครองสทธมนษยชนของประชาชนชาวไทยอกทางหนง

บรรณานกรม

กรมคมครองสทธและเสรภาพ กระทรวงยตธรรม. ชดความร “สทธมนษยชน สทธและเสรภาพ

ตามรฐธรรมนญ สนธสญญาหลกระหวางประเทศดานสทธมนษยชนทประเทศไทยภาค”.

กองสงเสรมสทธและเสรภาพ กรมคมครองสทธและเสรภาพ กระทรวงยตธรรม.

จรล ดษฐาอภชย กรรมการสทธมนษยชนแหงชาต. คมอสทธมนษยชน ฉบบพลเมอง. กรงเทพฯ :

สถาบนนโยบายศกษา. 2548.

ส านกกฎหมาย ส านกงานผตรวจการแผนดน. รวมความเหนของผตรวจการแผนดน : กรณปญหา

เกยวกบความชอบดวยรฐธรรมนญ. กรงเทพฯ : ส านกงานผตรวจการแผนดน. 2553.