คู่มือ การส่งเสริมการพัฒนา · คู่มือ การส่งเสริมการพัฒนา “ระบบเศรษฐกิจฐานราก”

คมอ การสงเสรมการพฒนา “ระบบเศรษฐกจฐานราก” [ 1 ]

คมอ การสงเสรมการพฒนา

“ระบบเศรษฐกจฐานราก”

บรรณาธการ คณะอนกรรมการยทธศาสตรเศรษฐกจฐานราก

สถาบนพฒนาองคกรชมชน(องคการมหาชน)

กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย พอช. – CODI


คมอ การสงเสรมการพฒนา “ระบบเศรษฐกจฐานราก”

พมพครงแรก กนยายน 2559

จ านวนพมพ 2,000 เลม

บรรณาธการ คณะอนกรรมการยทธศาสตรเศรษฐกจฐานราก

กองบรรณาธการ พรรณทพย เพชรมาก , รชรา เอยดศรพนธ , จนทนา เบญจทรพย

เสาวลกษณ ปรปกษพาย , สธดา บวสขเกษม , รงโรจน เพชระบรณน , สวฒน กขนทด , จไรพร จตพทกษ, เปรมปรด นาราช, นพรตน พาททน ,

จนตนาภรณ คลองด , ปรานอม โอสาร

พสจนอกษร เสาวลกษณ ปรปกษพาย

ประสานการผลต ส านกสอสารการพฒนา

จดพมพโดย ส านกสนบสนนขบวนองคกรชมชน และส านกสอสารการพฒนา

สถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน) 912 ถนนนวมนทร ซอยนวมนทร 45-47

แขวงคลองจน เขตบางกะป กรงเทพฯ 10240 โทรศพท 0-2378-8300-9 โทรสาร 0-2378-8411

Home page : www.codi.or.th E-mail : [email protected]


ค าน า

หนงสอ คมอการสงเสรมการพฒนา “ระบบเศรษฐกจ ฐานราก” ฉบบน จดท าขนโดยคณะอนกรรมการยทธศาสตรเศรษฐกจฐานราก มวตถประสงคเพอสรางความเขาใจในหลกคด แนวทางในการสนบสนนการพฒนาระบบเศรษฐกจฐานราก ดวยการรวบรวมบทเรยน ประสบการณจากชมชนตางๆ ซงไดมการด าเนนงาน และปฏบตการดานการพฒนาเศรษฐกจชมชนมาเปนเวลานาน

เนอหาสาระส าคญของหนงสอคมอฉบบน จะประกอบไปดวย นยาม “เศรษฐกจฐานราก” องคประกอบส าคญของเศรษฐกจฐานรากทเขมแขง ตวชวดความส าเรจของการเปลยนแปลงจากการพฒนาเศรษฐกจฐานรากทงในเชงปรมาณและคณภาพ แนวทาง และกระบวนการขบเคลอนเศรษฐกจฐานรากระดบกลม/ชมชน/ต าบล/จงหวด

คณะผจดท าหวงเปนอยางยงวาหนงสอคมอฉบบน จะเปนประโยชนตอชมชน ตลอดจนผเกยวของตางๆ ส าหรบน าไปใชเพอเปนแนวทางในการสงเสรมและพฒนาระบบเศรษฐกจฐานรากในทกระดบใหมความเขมแขงและยงยนตอไป

คณะอนกรรมการยทธศาสตรเศรษฐกจฐานราก กนยายน 2559


รวมพลงขบเคลอนเศรษฐกจฐานราก สรางชมชน “มนคง มงคง และยงยน”

สวฒน กขนทด

“รวยกระจก จนกระจาย” ค ำกลำวสนๆ น สะทอนใหเหน

ภำพควำมเหลอมล ำทำงเศรษฐกจในสงคมไทยทเปนปญหำเรอรงมำนำน ขอมลจำกกำรส ำรวจของส ำนกงำนสถตแหงชำตในป 2558 ทผ ำนมำ ระบว ำคร ว เร อนท วประเทศมท งหมดประมำณ 21 ลำนครวเรอน มรำยไดเฉลยตอครวเรอนเดอนละ 26,915 บำท มคำใชจำยเฉลยเดอนละ 21,157 บำท มครวเรอนทมหนสนประมำณ


10.4 ลำนครวเรอน มหนสนเฉลยครวเรอนละ 156,770 บำท ในจ ำนวนนเปนหนจำกกำรท ำกำรเกษตรรอยละ 14.3 ขณะเดยวกน “Forbs” นตยสารธรกจระดบโลกไดจดอนดบ 50 เศรษฐไทยทมงคงทสดในป 2559 พบวา เศรษฐไทยทร ารวยอนดบ 1 มทรพยสนรวมราว 660,300 ลานบาทเศษ และรวยลดหลนลงไปจนถงอนดบท 50 มทรพยสนทงหมดประมาณ 12,000 ลานบาท !! “เศรษฐกจฐานราก” ทางเลอกใหมของประเทศไทย

ความเหลอมล าทางเศรษฐกจดงกลาวน ามาซงปญหาดานตางๆ และเกยวพนกนเปนลกโซ ไมวาจะเปนปญหาดานการเมอง เศรษฐกจ สงคม สงแวดลอม คณภาพชวต การศกษา ฯลฯ โดยเฉพาะประชากรสวนใหญของประเทศทอย ในภาคชนบทและมอาชพ


เกษตรกรรมซงถอเปนรากฐานของประเทศไทย แตหลายสบปทผานมาฐานของประเทศอยในสภาพทงอนแงน มปญหาขาดปจจยการผลต ไรทดนท ากน เขาไมถงแหลงทน ขาดความรในการผลต เมอมผลผลตลนเกนกเกดปญหาดานการตลาด พชผลราคาตกต า ท าใหมปญหาหนสน มปญหาในครวเรอนและสงคมตดตามมา คนหนมสาววยแรงงานตองอพยพเขามาหากนในเมอง ฯลฯ

ขณะทภาครฐทผานมาจะเนนการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ มงไปสอตสาหกรรมเพอการสงออก ท าใหชองวางความเหลอมล าหางกนมากขน จนกระทงรฐบาลชดปจจบนทม ดร.สมคด จาตศรพทกษ เปนรองนายกรฐมนตรดแลนโยบายดานเศรษฐกจจงไดทบทวนนโยบายเศรษฐกจของประเทศ โดยหนมาใหความส าคญกบการพฒนาและสงเสรมเศรษฐกจฐานรากซงเปนประชากรสวนใหญของประเทศ สมสข บญญะบญชา ประธานคณะอนกรรมการยทธศาสตรเศรษฐกจฐานราก กลาววา ทผานมารฐบาลสวนใหญจะท าแตเรองเศรษฐกจมหภาค แตในวนนเมอรฐบาลสนใจเรองเศรษฐกจฐานรากแลว จงถอเปนโอกาสอนดททกฝาย ทกภาคสวน จะมารวมกนผลกดนแนวคดนใหเปนจรง ถอเปนจดเรมตนในการพฒนาเศรษฐกจโลก เพราะทผานมาเราไปแขงขนกบเศรษฐกจของโลกตะวนตก แตเรากสไมได เพราะเงนเราเลกกวา เราเปนไดแตแรงงานในการผลตเพอสงออก เปนไดเพยงลกไลของเขา

"ถำเรำเปลยนแนวคดใหม เอำคนเปนตวตง เอำพนทเปนตวตง สำมำรถทจะสรำงเศรษฐกจทำงเลอก และเชอมโยงกนเปนเครอขำยหรอกลมพนท ไมใชตำงคนตำงท ำ หรอท ำแบบโดดๆ เหมอนทผำนมำ จะท ำใหเครอขำยตำงๆ มควำมเขมแขง มกำรไหลเวยนของระบบ


เศรษฐกจระหวำงกน ไมใชควำมพอเพยงแบบไปตดควำมสมพนธกบโลกภำยนอก แตเรำสำมำรถจดกำรฐำนเศรษฐกจของเรำได ท ำใหฐำนเศรษฐกจของเรำแขงแรง ซงประเทศในยโรปกท ำเรองนแลว และมสถำนภำพทไมใชเปนลกไลของประเทศใหญๆ ท ำใหระบบทนนยมผอนปรนลง มสำระทำงดำนสงคมมำกขน ซงถอวำเปนจดเรมตนในกำรพฒนำระบบเศรษฐกจของโลกดวย ” ประธานคณะอนกรรมการฯ กลาว

การขบเคลอน “เศรษฐกจฐานราก” ถอเปน 1 ใน 12 นโยบาย “ประชารฐ” ทรฐบาลพลเอกประยทธ จนทรโอชา ใหความส าคญ มเปาหมายเพอลดความเหลอมล า สรางเศรษฐกจชมชนใหเขมแขง ประชาชนมความสข และมรายไดเพมขน เปนการท างานรวมกนระหวางภาครฐ ภาคเอกชน ภาควชาการ ภาคประชาสงคม และภาคประชาชน จงเรยกวา “นโยบายเศรษฐกจฐานรากและประชารฐ” มการแตงตงคณะท างานขนมาในเดอนธนวาคม 2558 มพลเอกอนพงษ เผาจนดา รมว.มหาดไทย เปนหวหนาทมภาครฐ และนายฐาปน สรวฒนภกด ผบรหารบรษทไทยเบฟเวอเรจฯ เปนหวหนาทมภาคเอกชน และมผอ านวยการสถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน) เขารวมเปนคณะท างาน

ขณะท สถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน) หรอ “พอช.” ซงท างานสนบสนนการพฒนาระบบเศรษฐกจและทนชมชนมาตงแตมการจดตงสถาบนฯ ในป 2543 ไดแตงตง “คณะอน กรรมการยทธศาสตรเศรษฐกจฐานราก” ขนมาในเดอนพฤศจกายน 2558 มนางสาวสมสข บญญะบญชา อดตผอ านวยการ พอช. เปนประธาน มคณะกรรมการจากทกภาคสวนรวม 19 คน มหนาทก ากบ


ดแลเชงนโยบายและก าหนดทศทางการพฒนาเศรษฐกจฐานรากใหบรรลเปาหมาย

“เศรษฐกจฐำนรำก คอระบบเศรษฐกจของชมชนทองถน ทสำมำรถพงตนเอง มกำรชวยเหลอเออเฟอซงกนและกน มคณธรรม และเปนระบบเศรษฐกจทเออใหเกดกำรพฒนำดำนตำงๆ ในพนท ทงสงคม ผคน ชมชน วฒนธรรม สงแวดลอม ทรพยำกรธรรมชำต อยำงเขมแขงและยงยน นอกจำกนเศรษฐกจฐำนรำกจะตองมแนวทำงกำรพฒนำและกำรจดกำรโดยชมชนทองถนใหครบวงจรมำกทสด มกำรสรำงทนและกองทนทเขมแขง มกำรผลตพนฐำน กำรแปรรป กำรบรกำร กำรตลำด กำรผลตอำหำร และควำมจ ำเปนพนฐำนตำงๆ ส ำหรบคนในพนทอยำงพอเพยง และพฒนำเปนวสำหกจเพอสงคมหรอเปนธรกจของชมชน” นางสาวสมสขอธบายความหมายของระบบเศรษฐกจฐานราก


พอช. หนนขบวนองคกรชมชน ขบเคลอนเศรษฐกจฐานรากเชอมบรษทประชารฐ

พลากร วงคกองแกว ผอ านวยการสถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน) กลาววา พอช.ไดจดท าแผนงานสนบสนนการขบเคลอนเศรษฐกจฐานรากของขบวนองคกรชมชน พ.ศ. 2559 งบประมาณรวม 30 ลานบาท (ระยะท 1) ม 3 แผนงาน คอ 1. สนบสนนการสรางความเขมแขงของระบบเศรษฐกจและทนชมชนในพนท 1,500 ต าบล กระจายอยในพนทท พอช. ปฏบตงาน ทวประเทศ 2. การเชอมโยงเครอขายและประสานเชอมโยงภาค พฒนาระบบขอมลและการจดการความร การสอสารประชาสมพนธ ใหเกดรปธรรมการท างานในเชงประเดน (Cluster) คอ เกษตรอนทรย เชน ขาวอนทรย ผกปลอดสารพษ , การแปรรปสนคาเกษตร เชน


ขาว ยางพารา การทองเทยวโดยชมชน องคกรการเงนชมชน รานคาชมชน ฯลฯ และ 3. การบรหารจดการ พฒนาระบบตดตามและประเมนผล เพอใหขบวนองคกรชมชนไดพฒนาและยกระดบขดความสามารถของตนเองได และแผนงานป 2560 (ระยะท 2) งบประมาณ 37 ลานบาท เนนต าบลทมการด าเนนงานเศรษฐกจ ฐานรากและประชารฐ จ านวน 500 ต าบลทวประเทศ นอกจากน พอช. ยงไดจดเวทระดบประเทศเพอสรางความเขาใจกบผน าชมชน ผน าขบวนองคกรชมชนทวประเทศ เชน จดงานสมมนา “กำรขบเคลอนเศรษฐกจฐำนรำกตำมแนวทำงประชำรฐ และกำรประสำนกำรปฏรปประเทศรวมกบ สปท.” เมอวนท 26-27 มนาคม 2559, สมมนาเชงปฏบตการ “สรำงควำมเขำใจและควำมรวมมอกำรขบเคลอนเศรษฐกจฐำนรำกผำนนโยบำยประชำรฐ” เมอวนท 8 - 9 มถนายนทผานมา ซงทงสองงานมผน าและตวแทนชมชนทวประเทศเขารวมประมาณ 1,000 คน รวมทงยงไดรวมกบขบวนองคกรชมชนแตละภาคจดงานสมมนาเพอระดมความคดเหนในการขบเคลอนเศรษฐกจฐานรากใหเปนรปธรรม ขณะเดยวกน นายฐาปน สรวฒนภกด ในฐานะหวหนาทมภาคเอกชน คณะท างานเศรษฐกจฐานรากและประชารฐ ไดจดตง “บรษทประชารฐรกสามคค (ประเทศไทย) จ ากด” ขนมาในเดอนเมษายน 2559 มเปาหมายและทศทางการท างานทสอดคลองและหนนเสรมการท างานของ พอช. โดยเนนไปทกลมงาน 1. เกษตร 2. แปรรป (SME/OTOP) 3. ทองเทยวโดยชมชน เพอสงเสรมใหชมชนไดเขาถงปจจยการผลต สรางองคความร การตลาด สรางแบรนด การประชาสมพนธ และการบรหารจดการ ทงดานตนทน บญช และการ


บรหารความเสยง โดยบรษทประชารฐฯ จะมฐานะเปนบรษทแมหรอ Holding และจะมการจดตงบรษทประชารฐในระดบจงหวดขนมาอก 76 จงหวดทวประเทศ (ยกเวนกรงเทพฯ) บรหารงานในรปแบบของวสาหกจเพอสงคม หรอ Social Enterprise โดยมหลกการทส าคญ คอ “ชมชนลงมอท า เอกชนขบเคลอน รฐบาลสนบสนน” ทผานมาขบวนองคกรชมชนไดรวมกนจดตงบรษทประชารฐฯขนมาแลวหลายจงหวด เชน บรษทประชารฐรกสามคคภเกต จ ากด, ท จ.เพชรบร, อดรธาน, บรรมย, รอยเอด, เชยงใหม, แพร นาน ฯลฯ โดยแตละบรษททจดตงขนมาจะมการจดตงคณะกรรมการขนมาบรหารงาน มการคนหาชมชนทมความพรอม วเคราะหศกยภาพของชมชนและผลตภณฑ เพอน าไปสการวางแผนพฒนาสนคาและบรการ

ตวอยางทภเกตจะมการสงเสรมและพฒนาสนคาตางๆ เชน สบปะรดภเกต นมแพะ กงมงกร ผาบาตก, เพชรบร มขนมหมอแกง ผลตภณฑจากตนตาล และการทองเทยวโดยชมชน ซงทจงหวดเพชรบรยงมแหลงทองเทยวธรรมชาตอกมากทนกทองเทยวไมรจก หากไดรบการสงเสรมกจะท าใหชาวบานมรายไดจากการทองเทยว มทพกแบบโฮมสเตย และมรายไดจากการขายสนคาชมชนทก าลงจะพฒนาขนมา ดร.อนรกษ เรองรอบ ผประสานงานโครงการขบเคลอนเศรษฐกจฐานราก สถาบนพฒนาองคกรชมชน กลาววา แมวาในขณะนยงอยในระหวางการเรมตนการจดตงบรษทประชารฐฯ ขนมาในหลายจงหวด แตในภาพรวมกไดมการขบเคลอนงานไปแลวหลายภาคสวน เชน ทเชยงใหม เมอตนเดอนสงหาคมทผานมา บรษทประชารฐรกสามคคเชยงใหม จ ากด เปนตวกลางในการสงเสรมใหเกษตรกรสวน


ล าไย ต.ขวมง อ.สารภ จ านวน 137 ครวเรอน น าล าไยไปขายใหแกหางทอปส ซปเปอรมาเกต ในเครอบรษทเซนทรลฯ ไดโดยตรง ไมตองขายผานพอคาคนกลาง หรอขายให “ลง” จากประเทศจน “ทผำนมำชำวสวนล ำไยมกจะโดนกดรำคำรบซอ เชนปนลงทรบซอล ำไยสงไปขำยทประเทศจนกดรำคำล ำไยเหลอเพยงกโลฯ ละ 8 บำท แตบรษทประชำรฐเชยงใหมฯ ชวยใหชำวบำนรวมกลมกนเจรจำขำยล ำไยใหแกหำงฯ ไดในรำคำทชำวบำนพอใจ คอกโลฯ ละ 38 บำท จ ำนวนประมำณ 100 ตนเศษ คดเปนมลคำรวมประมำณ 4 ลำนบำท หรอหำกรำยใดใหรำคำสงกวำ ชำวบำนกสำมำรถขำยได ไมจ ำกดเฉพำะรำยหนงรำยใด ท ำใหชำวบำนมอ ำนำจตอรอง” ดร.อนรกษยกตวอยาง รวมพลงขบเคลอนเศรษฐกจฐานราก ส “ความมนคง มงคง และยงยน” การรวมกลมสรางอ านาจตอรองของชาวสวนล าไยทเชยงใหมเปนเพยงแคการเรมตน ตอจากนไปพวกเขาอาจปรบปรงการปลกล าไยใหมคณภาพดขน เชน ปลกล าไยออรแกนก แลวแปรรปเปนน าล าไย ล าไยกระปอง ล าไยอบแหง ฯลฯ สรางแบรนดและพฒนาบรรจภณฑใหมความสวยงาม มคณคา ไมใชปลกและขายแบบเหมาสวนเหมอนในอดตทผานมา

เชนเดยวกบท ต าบลหนองแคน อ.ปทมรตน จ.รอยเอด ซงเปนสวนหนงของพนทในเขต “ทงกลารองไห” แหลงผลตขาวหอมมะลชนดของโลก ในอดตทผานชาวบานในต าบลนตางกมปญหาไมแตกตาง


จากพนทอนๆ ของประเทศ คอปญหาความยากจนจากการท านา การใชปยเคมท าใหดนเสอม มหนสน การบกรกท าลายปาไม แหลงน า คนวยแรงงานละทงถนฐานเขาไปขายแรงงานในเมอง ฯลฯ แตกอนทชมชนจะลมสลาย ในป 2534 แกนน าในชมชนไดรวมกลมกนลกขนมาแกไขปญหา เรมจากการฟนฟไรนา ปลกขาว ปลกผกแบบอนทรย เลยงไก เลยงหมโดยไมใชสารเคม ท าใหลดตนทนการผลต เมอมรายไดกน ามาจดตงกลมออมทรพย จดตงกองทนหมบาน กองทนสวสดการ กลมณาปนกจสงเคราะหเอาไวชวยเหลอกน ฯลฯ

จากการรวมกลมเลกๆ จนถงปจจบน ชาวบานต าบลหนองแคนมเงนกองทนหมบานรวมกนประมาณ 60 ลานบาท มเงนชวยเหลอสมาชกเมอเสยชวตรายละ 30,000 บาท มกองทนสวสดการกวา 600,000 บาท ชวยเหลอสมาชกต งแต เกด แก เจบปวย ฯลฯ มไกไขอนทรยกวา 2,000 ตว มการทอผาขาวมาเอาไวใชเอง และผลตเปนผาลายแคนขายผนละ 180-250 บาท มการเพาะเหด ปลกผกอนทรย ปลกขาวอนทรย ขาวหอมมะล ขาวกลอง ขาวไรซเบอรรเอาไวกนเอง และขายไดราคาสงถงกโลกรมละ 120 บาท โดยขายผานทาง Facebook การออกรานจ าหนาย และวางขายในโรงแรมชนน าในจงหวดรอยเอด นอกจากนชาวบานยงใชภมปญญาทองถนน าขาวหอมมะลมาแปรรปผสมกบสมนไพรในทองถน เชน พญายา (กระแจะจนทนหรอทานาคาของพมา) ไพล กวาวเครอ ฯลฯ มาผลตเปนผงพอกหนาขาว ใชชอสนคาวา “ผงพอกหนาขาวหอมมะลทงกลารองไห” มสรรพคณบ ารงผวหนา ลดการอกเสบของสว จ านายในราคาซองละ 50 บาท (ขนาด 15 กรม) เปนการเพมมลคาจากขาวกโลกรมละ 100 บาท


เมอแปรรปแลวสามารถขายไดในราคากโลกรมละ 4,000 บาท ปจจบนผงพอกหนาขาวก าลงพฒนาและปรบปรงผลตภณฑใหไดมาตรฐานเพอสงออกไปจ าหนายในตลาดตางประเทศ โดยเฉพาะในยโรป

สวาง สขแสง ผประสานงานเครอขายเกษตรยงยนต าบลหนองแคน กลาววา นอกจากการขบเคลอนเศรษฐกจฐานรากในระดบต าบลและจงหวดแลว ขณะนกลมเกษตรกรใน 4 จงหวด คอ ชยภม รอยเอด มหาสารคาม และยโสธร รวม 20 ต าบล ซงไดรบการสนบสนนงบประมาณจาก พอช.ต าบลละ 70,000 บาท ไดรวมกลมกนในลกษณะของ Cluster เปนเครอขายขาวอนทรย เพอผลตเมลดพนธขาวเอง เนองจากทผานมาชาวนาตองซอพนธขาวมาจากพอคา และสวนใหญเมลดพนธมกไมมคณภาพ เชน เมลดลบ หรอมพนธขาวอนปลอมปน ท าใหไดผลผลตไมเตมท ไมมคณภาพ ดงนนชาวนาใน 4 จงหวดจงรวมกลมกนผลตเมลดพนธขาวใหไดมาตรฐาน โดยจะคดเลอกเมลดพนธขาวทมคณภาพด มความแขงแรง ทนทานตอโรค น ามาปลกในแปลงนารวม หลงจากนนจะคดเลอกเมลดพนธทมความสมบรณเพอน ามาแจกจายใหเกษตรท เปนสมาชกน าไปขยายกระจายพนธตอไป

“เรำตงเปำหมำยวำจะตองมศนยผลตเมลดพนธขำวต ำบลละ 1 แหง เพอใหชำวนำไดพนธขำวทด เฉพำะในจงหวดรอยเอดผลตขำวหอมมะลทงกลำไดปหนงประมำณ 10,000 ตน หำกผลผลตมคณภำพและผำนกำรรบรองมำตรฐำน GI (สงบงชถนก ำเนดทำงภมศำสตรและขนทะเบยนกบกรมทรพยสนทำงปญญำแลว) จะท ำใหขำวหอมมะลทง


กลำฯ รอยเอดมมลคำเพมมำกขน โดยเฉพำะกลมประเทศยโรปตองกำรสนคำ GI สงมำก” สวางกลาว

นอกจากการยกระดบการผลตเมลดพนธขาวดงกลาวแลว สวางกลาววา การรวมกลมเปน Cluster อนทรยขาวจะน าไปสการแกไขปญหาและพฒนาสมาชกในดานอนๆ ดวย ไมใชแยกกนผลต แยกกนขายเหมอนทผานมา เชน การลดตนทนการผลต การเชอมกบกลมผลตปยอนทรย กลมแปรรปขาว กลมตลาดสเขยว ฯลฯ ตลอดจนน าไปสการสรางแบรนด สรางบรรจภณฑใหสวยงาม ท าใหสนคามตลาดรองรบ สรางรายไดและลดปญหาหนสนของเกษตรกร

นคอตวอยางของกลมชาวนาในภาคอสานทรวมตวกนแกไขปญหาเรองปากเรองทอง ยงมพนองเกษตรกรทวประเทศอกมากมายทก าลงรวมพลงรวมกบภาครฐและเอกชนขบเคลอนเศรษฐกจฐานราก เพอน าชมชนและประเทศไปสเปาหมาย “มนคง มงคง และยงยน”


สารบญ สวนท 1 : เศรษฐกจฐานราก นยาม “เศรษฐกจฐานราก” องคประกอบส าคญของเศรษฐกจฐานรากทเขมแขง ตวชวดความส าเรจ แนวทาง และกระบวนการขบเคลอนเศรษฐกจฐานราก

19

21

23

36

สวนท 2 : กระบวนการขบเคลอนเศรษฐกจฐานราก กระบวนการขบเคลอนระดบกลม ชมชน และต าบล กระบวนการขบเคลอนระดบจงหวด

41

44 สวนท 3 : 10 กรณศกษาตามตวชวดเศรษฐกจฐานราก การจดการทนชมชนเพอสรางระบบเศรษฐกจฐานราก

ต าบลหนองสาหราย อ าเภอพนมทวน จงหวดกาญจนบรนพรตน พาททน

47

สถาบนการเงนชมชนก าแพงเพชร จากทนภายในของทองถนสการพฒนาเศรษฐกจฐานราก ต าบลก าแพงเพชร อ าเภอรตภม จงหวดสงขลา จไรพร จตพทกษ

57

ระบบทนเงนตรา เครองมอการพฒนาเศรษฐกจฐานรากต าบลดงขเหลก อ าเภอเมอง จงหวดปราจนบร เปรมปรด นาราช

73


สรางระบบเศรษฐกจชมชนตามหลกเศรษฐกจพอเพยงต าบลเนนฆอ อ าเภอแกลง จงหวดระยอง จนตนาภรณ คลองด

86

เรยนรปญหา พฒนาชมชน สการก าหนดอนาคตตนเองอยางยงยน ต าบลบวใหญ อ าเภอนานอย จงหวดนาน ปรานอม โอสาร

98

จากความขดแยงเรองทดนสการพฒนาพนทรวม เพอสรางเศรษฐกจของชมชน ต าบลปลาบา อ าเภอภเรอ จงหวดเลย จนทนา เบญจทรพย

111

ยกระดบจากองคกรการเงนสการพฒนาระบบ เศรษฐกจชมชนต าบลปาคลอก อ าเภอถลาง จงหวดภเกต

122

หนองแคนจดการตนเอง ฐานรากของการพฒนาระบบเศรษฐกจชมชนทยงยน ต าบลหนองแคน อ าเภอปทมรตต จงหวดรอยเอด เปรมปรด นาราช และ เสาวลกษณ ปรปกษพาย

132

“เมองชมแพ” ตนแบบการพฒนาเศรษฐกจฐานราก สรางบานมนคง ชมชนเขมแขง รวมแรงท านารวม บานมนคงเมองชมแพ อ าเภอชมแพ จงหวดขอนแกน สวฒน กขนทด

150

สรางทนในชมชน พฒนาเศรษฐกจฐานราก ตามแบบฉบบคนบงพะไล ต าบลบงพะไล อ าเภอแกงสนามนาง จงหวดนครราชสมา รงโรจน เพชระบรณน

162



เศรษฐกจฐานราก นยาม “เศรษฐกจฐานราก”

“เศรษฐกจฐานราก” คอระบบเศรษฐกจของชมชนทองถน ทสามารถพงตนเองภายใตปรชญาเศรษฐกจพอเพยงทมการชวยเหลอเออเฟอซงกนและกน มคณธรรม และเปนระบบเศรษฐกจทเออใหเกดการพฒนาดานอนๆ ในพนท ทงเศรษฐกจ สงคม ผคน ชมชน วฒนธรรม สงแวดลอม ทรพยากรธรรมชาต อยางเขมแขงและยงยน ระบบเศรษฐกจฐานรากหรอเศรษฐกจชมชน เปนระบบเศรษฐกจแนวราบทสงผลและสรางความสมพนธทงทางเศรษฐกจและสงคมระหวางผคนในชมชนทองถน มใชเปนเฉพาะเศรษฐกจแนวดงแบบปจเจกแตสามารถท าใหเกดความรวมมอ เกดโอกาสและความสมพนธทดระหวางเศรษฐกจรวมของชมชนกบเศรษฐกจของปจเจก เปนระบบเศรษฐกจทมลกษณะความรวมมอเปนหนสวนสรางความสมพนธ ทงในชมชนทองถนและในระดบทกวางขวางอนๆ และภายนอก

ระบบเศรษฐกจฐานราก จะตองมแนวทางการพฒนาและการจดการโดยชมชนทองถน ใหครบวงจรมากทสด มการสรางทนและกองทนทเขมแขง มการผลตพนฐาน การแปรรป การบรการ การตลาด การผลตอาหาร และความจ าเปนพนฐานเพอการด ารงชวต การอยรวมกน ส าหรบคนในพนทอยางพอเพยง และพฒนาเปนวสาหกจเพอสงคมหรอธรกจของชมชน (ในมตของการเกอกล เออเฟอ การมสวนรวมของคนในต าบล) ตางๆ ทงขนาดยอมหรอขนาดใหญขน โดยใชทงความรทสงสมในพนท หรอทเปนเอกลกษณวฒนธรรมของพนท และมการพฒนาใหทนสมย พรอมกบมเทคนค วทยาการและความร


เทคโนโลย มาพฒนาเพมเตมใหเหมาะสมกบตลาด หรอสงคมเศรษฐกจท เปลยนแปลงไป ท าใหผคนและชมชนทองถนโดยรวมสามารถพงตนเอง มรายไดมากกวารายจาย และสามารถพฒนาเปนผผลต ผสรางงานบรการตางๆ จากทองถนทเขมแขง สรางสรรค หลากหลาย มเอกลกษณ ทนสมย และเชอมโยงกบระบบตลาดอยางมประสทธภาพ

ระบบเศรษฐกจฐานราก จะตองมความหลากหลาย พอเพยง เพอเปดโอกาสและแบงปนใหคนทกกลมทกวยสามารถมพนท และมโอกาสในการรวมพฒนาไดอยางผสมผสานและสรางสรรค รวมทงสามารถเชอมโยงกบระบบเศรษฐกจอนๆ ไดอยางด อยางมฉนมตร เปนธรรม และมความสมพนธอยางเทาเทยม


องคประกอบส าคญของเศรษฐกจฐานรากทเขมแขง 1) มการรวมกลม เพ อสร างพล งในการท างานรวมกน

ความสามารถทจะเจรจาตอรองและประสานงานทงภายในและกบภายนอกอยางมประสทธภาพ

2) มการจดการระบบการเงนของชมชน การบรณาการทนรวมกน มกองทนของชมชนทเขมแขง สามารถเปนกลไกการเงนของชมชนในการพฒนาทงเศรษฐกจสงคม อาชพ วฒนธรรม สงแวดลอมของชมชน และของคนในชมชน

3) มระบบการจดการทนชมชนทครอบคลมทนทางสงคม ทนคน ฟนฟทรพยากร วถวฒนธรรมภมปญญา อตลกษณของชมชนทองถน ประวตศาสตร

4) มระบบขอมลททนสมยรอบดานทงภายในและภายนอก เพอการวเคราะหระบบของทองถน อาชพ รายไดรายจาย การผลต ฐานเศรษฐกจ ทดน ความเปนอยของคนในชมชน ขอมลความรระบบเศรษฐกจเกยวของภายนอก เปนฐานส าคญในการวางแผนชมชน การวางแผนเพอการตดสนใจ การตดตาม วดผลและรายงานผล

5) มระบบการผลตของชมชนท งข นพ นฐานและกาวหนา ทไดมาตรฐาน มมลคาเพมและสามารถเชอมโยงระบบเศรษฐกจภายนอกได

6) สรางความรวมมอในทกระดบและทกมต เพอใหเกดความรวมมอใหบรรลเปาหมายและสมพนธภาพทด ทงระดบกลมตอกลม กลมกบชมชน ต าบล อ าเภอ จงหวด


ภมนเวศน หรอรวมตวกนเปนเครอขายประเดนตางๆได เชน เครอขายเกษตรอนทรย เครอขายขาว เครอขายประมงพนบาน เครอขายทองเทยวโดยชมชน เครอขายภมนเวศนวถวฒนธรรม หรอการสรางความรวมมอระหวางชมชนกบหนวยงานตางๆ เปนตน

7) มระบบการอยรวมกน หรอเคารพกตกา จารตประเพณในการอยรวมกน ระบบสวสดการการดแลซงกนและกนและการอยรวมกบธรรมชาตและสงคมใหญอยางสรางสรรคและเกอกล

8) มคณธรรม จรยธรรมในการท ากจกรรม การประกอบกจการ ทงดานเศรษฐกจและสงคม หรอการด ารงชวต

9) มความเปนเจาของรวมกน โดยคนในชมชนรวมทนรวมกจกรรมหรอกจการ ในการพฒนาตางๆ ทเกดขนในชมชน มส านกถงความเปนเจาของรวมกน

10) คนในพนทของชมชนสามารถมสวนรวม มความรเรองราวการพฒนาในพนทรวมทงความร ในสงคมอนๆ มคณภาพ มความมนใจทจะใหความรความเหน รวมคดรวมท า ตนร มความสรางสรรค มคณธรรมจรยธรรมพนฐาน ครอบครวมความเขมแขง และสามารถพงตนเองทางเศรษฐกจไดมากทสด


ตวชวดความส าเรจ

ตวชวดความส าเรจของการเปลยนแปลงจากการพฒนาเศรษฐกจฐานราก ประกอบดวย ตวชวดระดบบคคล/ สมาชก ตวชวดระดบกลม ตวชวดระดบชมชน/ หมบาน ตวชวดระดบต าบล และตวชวดระดบจงหวด โดยมรายละเอยดของตวชวดในแตละระดบ ดงน

ระดบตวชวด

เชงคณภาพ เชงปรมาณ

ระดบบคคล/สมาชก

1. มการท าบญชครวเรอน 2. มอาชพและรายไดทมนคง

สมาชกคร ว เร อนในว ยท างานมงานท า

3. คนในครอบครวมสขภาพแ ข ง แ ร ง ( ไ ม เ ป น โ ร คเจบปวยจากสารเคม/ยาฆาแมลง/ความเครยด)

4. ป ร บ เ ป ล ย น ว ถ ช ว ต วถการผลตเพอการบรโภคใ น ค ร ว เ ร อ น ท ไ มเบยดเบยนตนเอง ผ อน และสงแวดลอม

5. ม จ ต ส า ธ า ร ณ ะ เ พ ม มากขน

1. มเงนออมในรอบปเพมมากขน..........บาท

2. ม ห น ส น ท ไ มกอใหเกดรายไดในร อ บ ป ท ผ า น ม าลดลง.........บาท

3. มทรพยสนในรอบปท ผ า น ม า เ พ ม ข น จ า น ว น . . . . . . . . .รายการ




ระดบกลม

1. สมาชกกลมมสวนรวมในการท ากจกรรมดานการพ ฒ น า เ ศ ร ษ ฐ ก จ ฐานราก 1 รวมกนอยางสม าเสมอ

2. กลมมการบรหารจดการทเปนระบบ โปรงใส และตรวจสอบได (มการรายงานผลการด าเนนงาน ร า ย ง า น ก า ร เ ง น ต อสมาชก/สาธารณะ ทก.......เดอน)

3. มฐานขอมลสมาชกกลมทเปนลายลกษณอกษร หรอไ ฟ ล ข อ ม ล ถ ก ต อ ง ครบถวน

4. ม ก า ร จ ด ส ร ร ผ ล ก า ไ รรายไดจากการด าเนนงาน

1. รอยละ. . . . . . . . .ของครวเรอนในชมชน ทเปนสมาชกกลมดานเ ศ ร ษ ฐ ก จ ช ม ช น (องคกรการเงน กลมอาชพ)

2. จ านวนสมาชกกลมเพมขน.........คน

3. จ านวนเงนกองทนหรอเงนหมนเวยนเพมขนอยางตอเนอง

4. จ านวนรายได /ผลก า ไ ร จ า ก ก า รด าเนนงานของกลมเพมขน

1 “กจกรรมดานการพฒนาเศรษฐกจฐานราก” หมายถง กจกรรมเพอตอบสนองปากทอง การหาอยหากน การบรโภคภายในครวเรอนและในชมชน กจกรรมทสรางรายไดและกจกรรมทสรางความสมพนธทางดานเศรษฐกจและสงคม




เพ อประโยชนส วนรวมหรอประโยชนสาธารณะ

5. ม ค น ท า ง า น ท ม า จ า กหลากหลาย (วย เพศ อาย กลม/องคกร) มการแบงบทบาทหนาทอยางชดเจน และท างานอยางตอเนอง

6. กจกรรมทด าเนนการตองไมเบยดเบยนตนเอง ผอน และทรพยากร ธรรมชาต สงแวดลอม

7. มการขยายกจกรรมการพฒนาเศรษฐกจฐานรากจากเรองหนงไปสอกเรองหนง

8. มการผลต แลกเปลยนหรอแบงปนปจจยการผลต/ผลผลต และหรอเชอมโยงปจจยการผลต/ผลผลตกบตลาดภายนอกได




ระดบชมชน/หมบาน

1. มการวเคราะหศกยภาพ ปญหา ทนดานตางๆ ของชมชนทกป

2. มแผนชวตชมชน/ แผนแ ม บ ท ช ม ช น แ ล ะเ ป า ห ม าย ก า ร พฒ น าเศรษฐกจชมชนทมาจากการมสวนรวมของคนในชมชน ครอบคลมดานปจจยส และน าแผนไปปฏบตเพอการพฒนาคน พ ฒ น า อ า ช พ พ ฒ น าสวสดการ ให เก ดการเปลยนแปลงในชมชนได

3. มการเชอมโยงกลมการผลต การแปรรปและการบรการในชมชนเพอใหเกดประโยชนรวมกน

4. มการเชอมโยง/บรณาการทนชมชน(ทเปนเงนและไมใชตวเงน) เพอใชเปนก อ ง ท น ก ล า ง ใ น ก า ร

1. ร อ ย ล ะ 50 ข อ งครวเรอนในชมชน ม ก า ร ท า บ ญ ชครวเรอน

2. รอยละ. . . . . . .ของครวเรอนในชมชน มอาชพและรายไดทมนคง

3. ร อยละ 20 ของครวเรอนในชมชนสามารถผลตเพอบรโภคไดเอง

4. รอยละ ........ ของครวเรอนในชมชน ม ส ม า ช ก ใ น ว ยท างานมงานท า

5. ร อยละ 20 ของครวเรอนในชมชน ม ห น ส น ท ไ มก อ ให เ ก ดราย ไดลดลง




ส น บ ส น น ก า ร พ ฒ น าเศรษฐกจชมชน

5. มระบบขอมล และชดค ว า ม ร ข อ ง ช ม ช น ทส า ม า ร ถ น า ไ ป ใ ชประโยชนได

6. รอยละ . . . . . . .ของครวเรอนในชมชนมทรพยสนเพมขน

7. ร อ ย ล ะ . . . . . .ครวเรอนในชมชน มเงนออมเพมขน

8. ร อยละ 50 ของค ร ว เ ร อ น ท ท าเกษตรในชมชนมการปรบเปลยนวถก า ร ผ ล ต ท ไ มเบยดเบยนตนเอง ผ อ น แ ล ะทรพยากรธรรมชาต สงแวดลอม

9. จ านวนพนท ทท าเ กษต รอ น ท ร ย /เ ก ษ ต ร ย ง ย นเพมขน.....…ไร

ระดบต าบล

1. มแผนพฒนาต าบลทกมต ( ส ง ค ม ว ฒ น ธ ร ร ม ประเพณ การเมอง ฯลฯ)

1. รอยละ 50 ของครวเรอนในต าบล ม ก า ร ท า บ ญ ช




ทเหนแผนดานการพฒนาเศรษฐกจฐานรากอยางชดเจน

2. เชอมโยงกลมการผลต การแปรรปและการบรการในชมชน เปนเครอขายระดบต าบล ( เพ อแลกเปล ยนสนคา ความร การตอรองฯลฯ)

3. เชอมโยงกลม/เครอขายการผลต การแปรรปและการบรการเปนเครอขายระหวางต าบล (คลสเตอร) หนนชวยกน

4. เชอมโยงเครอขายการผลต การแปรรปและการบรการกบภาคธ รก จ ภาคการพฒนา

5. มกองทนระดบต าบลทเปนนตบคคล และคนในต าบลเปนเจาของ ( ก อ ง ท น ร ะ ด บ ต า บ ล

ครวเรอน 2. รอยละ .. ... .. ของ

ครวเรอนในต าบล มอาชพและรายไดทมนคง

3. ร อ ย ล ะ 2 0 ข อ งครวเรอนในต าบล สามารถผลต เพ อบรโภคไดเอง

4. ร อ ย ล ะ 2 0 ข อ งครวเรอนในต าบล ม ห น ส น ท ไ มก อ ใ ห เ ก ด ร าย ไ ดลดลง

5. ร อ ย ล ะ . . . . . . .ครวเรอนในต าบล มทรพยสนเพมขน

6. ร อ ย ล ะ . . . . . . . .ครวเรอนในต าบล มเงนออมเพมขน

7. จ านวนกลมอาชพตางๆ ทหลากหลาย




หมายถง การบรณาการทนในระดบต าบล ทอาจท าหนาท แตกตางกน แตมความเขาใจในการท างานและมขอมลภาพรวมของกลมตางๆ หรอมการลงหนรวมในนามของกลม หรอการมธนาคารของคนในต าบลเปนธนาคารกลางขอ งช ม ชน เพ อ จ ด ก า รการเงนทงระบบรวมกน)

6. มกลไกการจดการรวม ทเปนศนยกลางการซอขาย/รวบรวม/กระจายสนคา และเชอมโยงการตลาดและเจรจาทางการคา ทงในระดบชมชน ต าบลและจงหวด โดยอาจใชระบบสหกรณ รวมถงมขอมลเพอสนบสนนการพฒนาร ะ บ บ ก า ร ผ ล ต แ ล ะการตลาด

แ ล ะ ค ร อ บ ค ล มระบบการผลต การแปรรป การตลาด ก า ร ส อ ส า ร ก า รจดการขอมลและก า ร บ ร ก า ร เชอมโยงตงแตระดบกลมสระดบต าบล

8. จ า น วน กล ม ด า นเศรษฐกจชมชนทมการด าเนนกจกรรมตอเนอง........กลม หรอรอยละของกลมดานเศรษฐกจชมชนท ม ความ เขมแข ง(ตามตวชวดระดบกลม)ตอจ านวนกลมเ ศ ร ษ ฐ ก จ ช ม ช นทงหมดในต าบล

9. รอยละทเพมขนของผลตอบแทนจากการด าเนนกจกรรม




7. มการพ งตนเองของการสรางเศรษฐกจฐานราก โดยอาจพจารณาจาก 1) สามารถบรหารจดการ

หนสนได 2) ม ร า ย ไ ด ม า ก ก ว า

รายจาย 3) มระบบเศรษฐกจฐาน

รากทครบวงจร (ผลต/บ ร โ ภ ค / แ ป ร ร ป /จ าหนาย/แบงปน)

4) มการวจย พฒนาและถายทอดความร

5) มการจดการทรพยากรอย า ง ส ม ด ล แ ล ะ มประสทธภาพ

6) มความรวมมอท ดกบภาคธรกจและภาคการพฒนา

7) ม แนวน โ ยบายขอ งหนวยงานทสนบสนนชดเจน

การพฒนาเศรษฐกจฐ า น ร า ก เ ม อเปรยบเทยบกบปทผานมา

10. จ า น ว นผลตภณฑของชมชนทมคณภาพ สามารถจ าหน าย ในตลาดทองถ นและ/หรอต ล า ด ภ า ย น อ กทองถนได….…ชนด/รายการ

11. จ านวนพนททท าเกษตรอนทรย/เ ก ษ ต ร ย ง ย น เพมขน…….…ไร




ระดบจงหวด

1. ม แ ผ น พ ฒ น า ร ะ บ บเศรษฐกจฐานราก ซงอาจประกอบดวย

1.1 แผนปฏบตการพฒนาเศรษฐกจฐานรากของภ า ค ช ม ช น ร ะ ด บจงหวด

1.2 แผนปฏบตการรวมของภาคช มชนก บหนวยงานภาคระดบต าบล อ าเภอ

1.3 แผนพฒนาเศรษฐกจฐานรากระดบจงหวดทมาจากกระบวนการม ส วนร วมระหว า งชมชน และหนวยงานภาค ในแตละประเดนงานจากฐานการผลต อาชพทหลากหลายและครอบคล ม ท กประ เด น งาน /คล สเตอร (ทองเทยวโดย

1. ม ก า ร จ ด ร ะ ด บคณภาพของระบบ การพฒนาเศรษฐกจฐ า น ร า ก ประกอบดวย 1.1 คณภาพระด บ

เขมขน 1) จ า น ว น

ช ม ช น /ต าบล ทมก า ร เ ร มด าเนนการพ ฒ น าเศรษฐก จฐานราก มค ว า มเขมแขง มก ล มหลากหลาย มรายไดม า ก ก ว ารายจาย




ชมชน การผลต การแ ป ร ร ป ป ร ะ ม ง ผลไม ฯลฯ)

1.4 แผนพฒนาเศรษฐกจฐานรากระดบจงหวด ทสามารถตอบสนองตอการฟนฟ พฒนาคณภาพชวตของคนในชมชนทองถน

1.5 แ ผ น พ ฒ น าสาธารณปโภคพนฐาน ท เปนแผนท เกดขนจากการมส วนร วมขอ งช ม ชนท อ ง ถ น โดยเปดเผย โปรงใส และตอบสนองตอการพ ฒ น า เ ศ ร ษ ฐ ก จ ฐานราก

2. มกลไกรวมในการพฒนาระบบเศรษฐกจฐานรากในระดบจ งหวดท ประกอบ ดวย ภาคชมชน ภาคร ฐ

2) จ า น ว นต า บ ล ท มร ป ธ ร ร มการพฒนาร ะ บ บเศรษฐก จชมชน

3) รอยละของต า บ ล ใ นจงหวดทมการพฒนาร ะ บ บเศรษฐก จฐ า น ร า กอย า ง เป นรปธรรม

1.2 คณภาพระด บ กลาง

จ านวนชมชน/ต าบล ทมการเ ร มกระบวนการ




ภาคเอกชน ภาควชาการ ภ าคปร ะช าส ง ค ม ซ ง มองคประกอบ ดงน 2.1 มกลไกทมคณภาพ โดย

ชมชนสามารถมสวนรวมไดอยางเทาเทยม

2.2 มตวแทนจากองคกรชมชนในพนททมาจากประเดนงานหรอฐานการผลตทหลากหลาย (เชน การผลต กลม ก า ร ท อ ง เ ท ย ว โ ด ยชมชน ผประกอบการชมชน) และเขารวมไมนอยกว ารอยละ 20 ข อ ง จ า น ว นองคประกอบของกลไก และเขารวมเพมขนโดยล าดบ

2.3 มระบบการตดสนใจรวมกน

แ ล ะ อ ยร ะห ว า ง ก า รจดการ

1.3 คณภาพระดบเรมตน

จ านวนชมชน/ ต าบลทมปญหา และยงไมไดเรมด าเนนการ

2. จ านวนผลผลตทโดดเ ด น ข อ ง จ ง ห ว ด ทมาจากภมปญญา วฒนธรรม ประเพณของคนในจงหวด

3. การปรบเปลยนกฎ ก ต ก า ห ร อ ก า รสนบสนนในระดบนโยบายท เ อ อต อการประกอบกจการของชมชน ดจากจ า น ว น ก ต ก า น โ ย บ า ย ท ม ก า ร




3. มผงเมองทางกายภาพ ผงการใชพนททแสดงศกยภาพของพนททเหมาะสมกบการพฒนาเศรษฐกจฐานรากในจงหวดอยางมสวนรวม และเปนเจาของรวม

4. มกลไกรวมในการบรหารจ ดการส นค าจากช มชน ต าบล และกระจายสนคาระหวางชมชน จงหวด โดยเชอมกบภาคเอกชน (ศนยกระจายสนคาทชมชนเปนเจาของ)

5. มการเชอมโยงเครอขายเศรษฐก จฐานรากระดบจ งหวด สามารถตอรอง เชอมโยงทนชมชนใหเกดการพฒนาและมผลลพททช ด เ จ น แ ล ะ ข ย า ย ผ ล ประเดนงานหรอฐานการผล ตท ห ล ากหลาย เ ช น ผลไม ทองเทยวโดยชมชน

ก าหนด หรอรบรอง หรอปรบเปลยนในจงหวดตอป

4. จ านวน เอส เอ มอ (SME) ของชมชนท อ ง ถ น ท มม า ต ร ฐ า น เ ช งคณภาพ (มาตรฐานเชงคณภาพของเอสเ อ ม อ แ บบช ม ชนท อ งถ น ค อ เป นมาตรฐานทชมชนเปนเจาของ)

5. ม พ น ท ท า เ กษต รอนทรยไมนอยกวาร อ ย ล ะ 5 0 ข อ งพนท เกษตรกรรมทงหมดในจงหวด

6. จ านวนพนททมการจดโซนการผลต (ผงชมชน/ต าบล) อยางมประสทธภาพ




ก า ร ผ ล ต ก า ร แ ป ร ร ป ประมง เปนตน

6. มการผลกดนนโยบายรฐในการสงเสรมเกษตรอนทรยในหลากหลายรปแบบ ทงในระดบพนทและในระดบชาต

หมายเหต : ตวชวดเชงปรมาณทมการก าหนดจ านวนรอยละไว เพอสงผลตอการเปลยนแปลงเชงโครงสรางของชมชนทองถนอยางชดเจน ในสวนของตวชวดทไมไดก าหนดจ านวนไว เพอใหแตละชมชนทองถนไดมการรวมวเคราะหและก าหนดผลลพธทเกดขนตามบรบทของชมชนทองถนนนๆ


แนวทาง และกระบวนการขบเคลอนเศรษฐกจฐานราก เพอใหการขบเคลอนเศรษฐกจฐานราก เหนผลรปธรรมทชดเจน จงก าหนดแนวทางการขบเคลอนเศรษฐกจฐานราก ทจะใชเปนแนวทางตงตน ดงน

1. ใชพนทต าบลเปนตวตง โดยก าหนดใหม เปาหมาย คอ ระบบเศรษฐกจชมชนสรางความสขยงยน ยทธศาสตร คอ สรางระบบเศรษฐกจและทนชมชน

ฐานราก ดวยหลกเศรษฐกจพอเพยงเพอสงคมมความสข เครองมอ คอ ปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ภมปญญา

ทองถน และนวตกรรมเทคโนโลย มาตรการ คอ ก าหนดใหพนททกระดบเปนเขตเศรษฐกจ

ชมชนพเศษ หลกการ คอ เศรษฐกจปลอดภย หรอเศรษฐกจสเขยว พนทด าเนนงาน คอ ต าบล หรอทองถน พนทบรณาการ คอ การรวม 2-3 ต าบลขนไป ภายใต

ประเดนงานรวมทต าบลไดปรกษาหารอ และตกลงรวมกน

พนทจดการ คอ ใชพนท ระดบอ าเภอ จดการเปน “เครอขำยระดบอ ำเภอจดกำรตนเอง” ครบวงจร (ผลต บรโภค แปรรป ซอขาย ทน ก าไร)


2. สราง และพฒนาแกนน าต าบล อ าเภอ จงหวด โดยต าบลและหนวยงานในพนท ทงภาครฐ และภาคธรกจเอกชน ตองรบร ท าความเขาใจตอเปาหมาย และวางแผนงานรวมกน

3. การสรางกลไกการขบเคลอนทงในระดบประเทศ จงหวด อ าเภอ ต าบล และชมชน เชน มการก าหนดตวแทนในแตละระดบรวมกบหนวยงานภาค วางเปาหมาย และก าหนดแผนงานในการขบเคลอนการ

พฒนาเศรษฐกจฐานรากรวมกน จดท าแผนพฒนาดานตางๆ เชน แผนการพฒนาคณภาพ

มาตรฐานการผลต แผนการจดระบบการกระจายสนคา แผนการสรางพนททางการตลาด การเพมรายได การลดหนสน การมคณภาพชวตทด การมส งแวดลอมทด เปนตน

4. การพฒนาองคความร ทมาจากกรอบคดการพฒนาเศรษฐกจฐานรากโดยชมชน เพอพฒนาเปนระบบขอมล องคความร ขยายผล เผยแพร ใชประโยชนใหเหมาะสมกบการจดการทรพยากรในชมชน

5. การจดการองคกรชมชน และเครอขายองคกรชมชนใน ดานตางๆ เชน การจดการทนชมชน การจดความสมพนธระหวางคน กลไกในระดบตางๆ การจดความสมพนธของระบบเครอขายทงแนวราบ และ

แนวดง เพอใหเออตอการพฒนาเศรษฐกจฐานราก


การสรางระบบเศรษฐกจในระยะตางๆ ภายใตตนทน ทมอย เชน ระยะสน ด าเนนการจดการทรพยากรในชมชนใหเหมาะสม ระยะกลาง พฒนาคนใหเขาใจระบบเศรษฐกจฐานรากทยงยน และระยะยาว การตลาดภายในภายนอก และการสรางและพฒนาเทคโนโลย เปนตน




กระบวนการขบเคลอนเศรษฐกจฐานราก

กระบวนการขบเคลอนระดบกลม ชมชน และต าบล กลม ชมชน ต าบล ถอเปนหนวยปฏบตการในระดบพนท ซง

เปนทรวมของทกอาชพ ทกกลมอาชพ และการพฒนากลมอาชพ กลมต า งๆ หรอ เครอข ายต างๆ ท ท า เ ร อ ง เดยวกน มารวมกนจดความสมพนธและสรางความรวมมอกน โดยมกระบวนการขบเคลอนทเปนรปธรรม ดงน

1. สรางความเขาใจใหชดเจนเกยวกบ การพฒนาเศรษฐกจฐานรากในพนท เพอพฒนาคน พฒนากระบวนการจดท าแผน และการท างานรวม โดย

1.1) ส ารวจขอมลทงในระดบครวเรอน และระดบกลม เพอการจดท าระบบฐานขอมลทงในระดบครวเรอนสมาชก และระดบกลมท เปนลายลกษณอกษร หรอไฟลขอมลทถกตอง ครบถวน

1.2) น าขอมลทไดมาวเคราะหศกยภาพ ปญหา ทนดานตางๆ ของชมชน เพอใหชมชนมระบบขอมล และชดความรศกยภาพของชมชนทสามารถน าไปใชประโยชนได

1.3) จดท าแผนชวตชมชน หรอแผนแมบทชมชน พฒนาไปสการจดท าแผนพฒนาต าบลทกมต (สงคม วฒนธรรม ประเพณ การเมอง ฯลฯ) ครอบคลมดานปจจยส โดยก าหนดเปาหมายการ


พฒนาเศรษฐกจชมชน ทมาจากการมสวนรวมของคนในชมชน

1.4) น าแผนไปปฏบต เพอการพฒนาคน พฒนาอาชพ พฒนาสวสดการ ใหเกดการเปลยนแปลงท เ ป น ร ป ธรรม ในช มชน เช น ม ก ารผล ต แลกเปลยนหรอแบงปนปจจยการผลต/ผลผลต และหรอเชอมโยงปจจยการผลต/ ผลผลตกบตลาดภายนอกได เปนตน

1.5) มการทบทวนระบบขอมลกลม ชมชน ต าบลทกป เพอเชอมโยงแผนไปสการพฒนาดานอนๆ

2. สรางกลไกการท างานในระดบต าบล ใหเปนกลไกการ จดการรวม

2.1) สรางกลไกการจดการรวม โดยมองคประกอบจากหลากหลายกล ม หลากหลายอาชพ หลากหลายชวงวยทมในพนท โดยใชสภาองคกรช ม ช น เ ป น ก ล ไ ก ก ล า ง ใ น ก า ร เ ช อ ม โ ย ง ประสานงาน เปนเวทกลางของต าบล มการประชมอยางตอเนอง มการวางแผนรวม จดการรวม ประกาศอตลกษณของชมชนตอสาธารณะ มการเชอมโยงความรวมมอกบภาคการพฒนาทเกยวของ

2.2) จดตง หรอประสานใหเกดศนยกลางการรวบรวมผลผลต-วตถดบ การซอขาย กระจายสนคา เชอมโยงการตลาด และเจรจาทางการคาทงใน


ระดบชมชน ต าบล และจงหวด โดยอาจใชระบบสหกรณ

2.3) มขอมลเพอสนบสนนการพฒนาระบบการผลต และการตลาดของศนยกลาง หรอสหกรณ

3. สรางกองทนระดบต าบลทเปนนตบคคล โดยคนในต าบลเปนเจาของ ซง “กองทนระดบต ำบล หมำยถง กำรบรณำกำรทนในระดบต ำบล ทอำจท ำหนำทแตกตำงกน แตมควำมเขำใจในกำรท ำงำน และมขอมลภำพรวมของกลมตำงๆ หรอมกำรลงหนรวมในนำมของกลม หรอกำรมธนำคำรของคนในต ำบลเปนธนำคำรกลำงของชมชน เพอจดกำรกำรเงนทงระบบรวมกน”

4. พฒนา และสรางระบบการเชอมโยงเครอขายระดบต าบล โดย 4.1) เชอมโยงกลมการผลต การแปรรป และการ

บรการในชมชน เปนเครอขายระดบต าบล เพอแลกเปลยนสนคา ความร การตอรอง ฯลฯ

4.2) เชอมโยงกลม/เครอขายการผลต การแปรรป และการบรการเปนเครอขายระหวางต าบล หรอคลสเตอร เพอการหนนเสรมชวยเหลอกนและกน

4.3) จดความสมพนธในระดบต าบล เพอใหเกดการขบเคลอนรวมในระดบจงหวด

5. มเวทเรยนร สรปบทเรยน และถอดความรจากการท างาน เพอยกระดบงาน ขยายผลงานในเชงพนท และนโยบาย


กระบวนการขบเคลอนระดบจงหวด 1. สรางวาระการขบเคลอนเรองเศรษฐกจฐานราก ทเปนความ

รวมมอของขบวนจงหวด ระหวางขบวนภาคชมชน และประชาสงคม เอกชน เพอใหมแผนพฒนาระบบเศรษฐกจฐานรากของจงหวด ซงแผนอาจประกอบดวยองคประกอบของแผนในระดบตางๆ ดงน

1.1) แผนปฏบตการพฒนาเศรษฐกจฐานรากของภาคชมชนระดบจงหวด

1.2) แผนปฏบตการพฒนาเศรษฐกจฐานราก รวมของภาคชมชน กบหนวยงานภาคระดบต าบล และอ าเภอ

1.3) แผนพฒนาเศรษฐกจฐานรากระดบจงหวด ทมาจากกระบวนการมสวนรวมระหวางชมชน และหนวยงานภาค ทครอบคลมในแตละประเดนงาน หรอคลสเตอร ฐานการผลต อาชพทหลากหลาย เชน ทองเทยวโดยชมชน การผลต การแปรรป ประมง ผลไม เปนตน โดยแผนสามารถตอบสนองตอการฟนฟ การพฒนาคณภาพชวตของคนในชมชนทองถน

1.4) แผนพฒนาสาธารณปโภคพนฐาน ทเปนแผนทเกดขนจากการมสวนรวมของชมชนทองถน โดยเปดเผย โปรงใส และตอบสนองตอการพฒนาเศรษฐกจฐานราก


2. มกลไกการขบเคลอนในระดบจงหวด 2.1) มกลไกรวมในการพฒนาระบบเศรษฐกจฐาน

รากในระดบจงหวด ทประกอบดวย ภาคชมชน ภาครฐ ภาคเอกชน ภาควชาการ ภาคประชาสงคม ซงมองคประกอบ ดงน ภาคชมชนสามารถมสวนรวมไดอยาง

เทาเทยม มตวแทนจากองคกรชมชนในพนท ทมา

จากประเดนงาน หรอฐานการผลตทหลากหลาย เชน กลมการผลต การทองเทยวโดยชมชน ผประกอบการชมชน เปนตน และเขารวมไมนอยกวารอยละ 20 ของจ านวนองคประกอบของกลไก และเขารวมเพมขนโดยล าดบ

มระบบการตดสนใจรวมกน 2.2) มกลไกรวมในการบรหารจดการสนคาจาก

ชมชน ต าบล และกระจายสนคาระหวางชมชน จงหวด โดยเชอมกบภาคเอกชน เปนศนยกระจายสนคาทชมชนเปนเจาของ

3. เชอมโยงงานขบวนในทกประเดนใหเปนภาพรวมของจงหวด 4. สรางเครอขายเชงประเดน (Cluster) ทเปนเศรษฐกจฐานราก

ของชมชน เชน การผลต แปรรป ทองเทยวโดยชมชน สถาบนการเงนชมชน ประมง ฯลฯ

5. สรางระบบการจดการบรหาร และระบบขอมล


10 กรณศกษา

ตามตวชวด เศรษฐกจฐานราก


การจดการทนชมชนเพอสรางระบบเศรษฐกจฐานราก ต าบลหนองสาหราย อ าเภอพนมทวน จงหวดกาญจนบร

“องคประกอบทส าคญของเศรษฐกจฐานรากทเขมแขงของต าบลหนองสาหราย อ าเภอพนมทวน จงหวดกาญจนบร คอการรวมกลมเพอสรางพลงในการท างานรวมกน จากการก าหนดแผนแมบทชมชนต าบล ทวางเปาหมายชมชนอยดมสข สรางความสขมวลรวมจากการปลดหนดวยธนาคารความด บรณาการทนชมชนเชอมโยงระบบสวสดการชมชน คดคนระบบบรหารจดการหนของชมชนเอง สรางระบบการออม พฒนาผลตภณฑสรางรายไดจากวสาหกจชมชนของทง 9 หมบาน กอใหเกดรปธรรม และผลสมฤทธในการพฒนาเศรษฐกจชมชนเพอไปสการบรรลเปาหมายความสขของคนในต าบลรวมกน”

เรยบเรยงโดย นพรตน พาททน

ต าบลหนองสาหราย อ าเภอพนมทวน จงหวดกาญจนบร

ตงอยหางจากอ าเภอเมองเปนระยะทางประมาณ 10 กโลเมตร เดมอยในเขตปกครองทองทในต าบลดอนเจดย และกระทรวงมหาดไทยไดยกฐานะเปนต าบลหนองสาหรายเมอ พ.ศ. 2535 จากนนไดจดตงองคการบรหารสวนต าบลหนองสาหรายขนในป พ.ศ.2540 และตอมาในป พ.ศ. 2551 จงไดรบการตงเปนเทศบาลต าบลหนองสาหราย ซงเปนเทศบาลขนาดเลกครอบคลมพนท 9 หมบาน ม 782 ครวเรอน ประชากรทงสน


3,477 คน พนททงหมด 15,427 ไร (เทศบาลต าบลหนองสาหราย,2559) สภาพพนทโดยทวไปเปนทราบดนปนทราย เหมาะสมแกการเพาะปลกและมคลองสงน าสงทวถงทกหมบาน ชาวบานสวนใหญจงท าอาชพเกษตรเปนหลก ทงปลกขาว ขาวโพด ออย และเลยงสตว ปกธง “ชมชนอยด มสข” สรางความสขมวลรวมดวยการเรมตนปลดหน ในอดต การประกอบอาชพเกษตรของคนหนองสาหรายไมแตกตางจากเกษตรกรในพนทอนเทาใดนก นนคอเปนไปตามวถเกษตรธรรมชาตเพอการบรโภคในครวเรอน ท านาปละ 1 ครง พรอมกบปลกพช เลยงสตวบาง แตภายหลงเมอภาครฐไดเรมประกาศใชแผนพฒนา เศรษกจและสงคมแหงชาตในการพฒนาประเทศ โดยมตวชวดทเรยก GDP หรอผลตภณฑมวลรวมในประเทศ (gross domestic product) มาเปนเกณฑเทยบวดความเจรญเตบโตดานการพฒนาเศรษฐกจของประเทศ ดวยนโยบายทเนนสงเสรมการผลตใหเพมมากขนเพอสรางมลคาตลาดของสนคา หนวยงานรฐในพนทต าบลหนองสาหรายจงใชงบประมาณจดสรางระบบคลองชลประทานเพอสงเสรมการเพาะปลกแกเกษตรกรในพนท เปนเหตใหแบบแผนการผลตในภาคเกษตรของชมชนทองถนเรมเปลยนแปลงไป จากทเคยมวถการเพาะปลกตามธรรมชาตกลบเปลยนเปนตองใชเงนลงทนในปจจยการผลตตางๆ เพอหวงเรงผลผลตใหเพมมากขนและเพอมรายไดทหลดพนจากเสนความยากจนตามเกณฑทภาครฐไดก าหนดไว


“เรำเรมเหนกำรเปลยนแปลงชดมำกขนหลงจำกมคลองชลประทำน ปญหำตำง ๆ เรมมำก ชำวบำนท ำนำมำกขน เพรำะมน ำใชตลอด ยงอยำกใหขำวโตเรว ๆ กยงเรงใสปยเคม เรำเปลยนไปตำมกำรพฒนำ จนท ำใหสง ด ๆ เรมหำยไปจำกชมชน เชน กำรลงแขก วถเกษตรของชมชนตกอยในวงวนของกำรเปนหน ท ำนำปลกขำว กเงนเปนหน สะสมเพมพนขนเรอย ๆ เงนไหลออกจำกชมชนจ ำนวนมำกในแตละป จนทสดชำวบำนในชมชนกเรมทจะตระหนกถงปญหำเศรษฐกจทก ำลงเผชญอย” เปนค าบอกเลาของ ศวโรฒ จตนยม ประธานสถาบนการเงน ต.หนองสาหราย อ.พนมทวน จ.กาญจนบร และจดนท าใหคนในชมชนต าบลหนองสาหรายเรมหนเขาสวถเศรษฐกจพอเพยงและปกธงสราง“ชมชนอยด มสข”อยางจรงจง จากการยกเอาปญหาหนสนของชาวบานทสงสมมามากกวา 100 ลานบาท ซงจากส ารวจขอมลภาระหนสนพบวาปรมาณเงนทช าระหนเปนคาดอกเบยใหกบแหลงเงนกภายนอกชมชน หรอแหลงเงนนอกระบบในแตละปของคนในต าบลหนองสาหรายมเปนจ านวนมาก จงเกดการปรกษาหารอเพอหาทางออกของปญหาหนนอกระบบ ซงเปนปญหาส าคญทสดของคนในต าบลหนองสาหรายขณะนน ทสดจงเกดแนวคดสรางระบบบรหารจดการหนของชมชนเอง และก าหนดเปาหมายตวชวดความสขหรอตวชวดความด เสรมสรางการพงพาตนเอง ปรบวธคดและการด าเนนชวตตามแนวเศรษฐกจพอเพยงโดยมความสขของคนในต าบลเปนเปาหมายของการพฒนา


แนวคดการจดการทนชมชนเพอสรางระบบเศรษฐกจฐานราก ของต าบลหนองสาหราย

อ าเภอพนมทวน จงหวดกาญจนบร แนวคดและแนวทางปฏบตเหลานปรากฏใน“แผนแมบทชมชนต าบล” ซงคนในชมชนต าบลหนองสาหรายไดรวมกนออกแบบขนในชวงระหวางป พ.ศ. 2546 -2548 และไดใช เปนเครองมอปฏบตการเพอแกไขปญหาหนสนของคนในต าบล และมงหวงใหชมชนต าบลของตนเองเกดความอยดมสขไดจรง เรมจากวางแผนใหทกคนไดเรมเกบออมตงแตวยเดกจนถงคนชรา ใชเวลาในการเกบออมไมนานนกกสามารถรวบรวมกนไดหลายแสนบาท และจดตงเปนธนาคารชมชนขนกอน ซงขณะนน ธ.ก.ส.ไดเขามาสนบสนนธนาคารชมชนต าบลหนองสาหราย ตามโครงการธนาคารชมชนของ ธ.ก.ส. ทเปนโครงการ

แผนแมบทชมชนต ำบล

หนองสำหรำย 9 หมบำน


ทจะมาปลดหนใหแกประชาชน ซงตอมาไดเปลยนชอเปน “สถาบนการเงนชมชนต าบลหนองสาหราย” มรปธรรมการจดการตนเองทนาสนใจ คอ “ธนาคารความด” โดยสรางเกณฑ 23 ความด 64 ตวชวด เปนเงอนไขเชอมโยงการแกไขปญหาหนสน จากสาเหตทคนในต าบลสวนใหญเขาไมถงเงนกจากสถาบนการเงนทวไป ท าใหตองไปกหนนอกระบบ จงสงผลใหเกดหนสนจ านวนมาก แตส าหรบสถาบนการเงนของชมชนสามารถน าเครดตความดไปขอกทสถาบนการเงนชมชนได นบเปนการผสมผสานพลงทางศลธรรมเขากบพลงทางเศรษฐกจเพอขบเคลอนสการเปนชมชนแหงความสขดวยการใชความดเขาถงแหลงทน นอกจากนน แตละหมบานไดมการสรางผลตภณฑชมชนขนเปนของตนเอง เพอใชกนเองภายในชมชนเปนการลดรายจายในครวเรอน และเมอคนในต าบลซอของใชทผลตไดเองกจะท าใหเงนทเกดจากการใชจายหมนเวยนอยภายในต าบล เปนการปองกนเงนจ านวนนไมใหไหลออกนอกหมบาน ทส าคญคอ มการบรณาการระบบและกองทนสวสดการชมชนใหเชอมโยงกบแหลงทนตางๆ ของชมชนรวมถงวสาหกจชมชน เพอพฒนาระบบเศรษฐกจฐานรากของชมชนใหเขมแขงอกดวย ใชศกยภาพชมชน พฒนาเศรษฐกจชมชน ก าหนดอนาคตชมชน หากพจารณาถงความส าเรจของ“สถาบนการเงนชมชนต าบลหนองสาหราย” ทปรากฏเปนรปธรรมโดดเดนคอ คนในชมชนต าบลหนองสาหรายสามารถช าระหนนอกระบบทงหมดทมอยจ านวนมากใหหมดไปไดดวยการบรหารจดการระบบการออม และการปลอยก ซงใหโอกาสคนในต าบลชมชนไดเขาถงแหลงเงนทนไดงายกวาแหลงอน ทงน


เพอสามารถน าเงนไปบรหารจดการหนสนของตนเองหรอของครอบครวไดและยงเปนทนในการประกอบอาชพไดตอไปหลงจากการปลดหน จากการด าเนนงานอยางเปนระบบทงการออม และปลอยกของสถาบนการเงนชมชนฯ ดงกลาว นอกจากจะเกดผลเปนการมสวนรวมของคนในชมชนแลว ยงกอใหเกดการเรยนรในเรองการบรหารจดการธรกจ โดยสถาบนการเงนชมชนฯ ไดใหการสนบสนนเงนทนแก “วสาหกจชมชนของทง 9 หมบาน”ในต าบลหนองสาหราย เพอเปดโอกาสใหคนในชมชนสามารถพงตนเองทางเศรษฐกจไดมากทสด ผลคอเกดกลมกจกรรม/ กลมอาชพตาง ๆ อยางหลากหลายภายในชมชนต าบล และมความเขมขนในการด าเนนการ ทตามมาคอเกดความรสกเปนเจาของรวมกนในกจการวสาหกจชมชน โดยคนในชมชนสามารถรวมทนหรอรวมกจกรรมในการสรางผลตภณฑตางๆ ของชมชนได โดยมแนวคดเบองตนของการสรางผลตภณฑเพอเปนการแกปญหาความยากจน โดยการลดรายจายเพมรายได ปจจบน การรวมตวเปนกลมกจกรรมเพอพฒนาเศรษฐกจฐานรากของชาวชมชนต าบลหนองสาหรายมอยางหลากหลาย อาท โรงปยอนทรย โรงผลตน าดม โรงสขาว ตลาดกลางรบซอขาว ปมน ามน กลมผลตขนมเบเกอร ฯลฯ หลายกลมผลตภณฑไดพฒนาเปนวสากจชมชนหรอธรกจชมชน และเกดการขยายผลจาก กลมอาชพไดน าไปสการรวมตวกนจดตงเปนกลมออมทรพย ซงปจจบนม 3 กลม นอกจากนน ยงเกดมกลมกจกรรมตางๆ ขนในชมชนต าบลหนองสาหรายซงนบเปนแหลงทนทส าคญ ไดแก กลมวสาหกจ 15 กลม กลมอาชพ 16 กลม กลม อสม. 9 กลม กลมเยาวชน สตร ผสงอาย 11 กลม กลมสวสดการ


ผน า 3 กลม และกองทนหมบาน 9 กองทน ซงกลม/กองทนเหลานไดกลายเปนสวนหนงของสถาบนการเงนช มชนหนองสาหรายใน ปจจบนดวย สรางระบบเศรษฐกจฐานรากดวยการบรณาการทนชมชน และเชอมโยงระบบสวสดการชมชน การเรมตนของคนในชมชนต าบลหนองสาหรายทไดปลดหนสนของตนเองผานสถาบนการเงนของชมชนทคนในชมชนต าบลไดรวมกนจดตงขน และรวมกลมกนพฒนาอาชพ ปรบวถการผลตเปนระบบวสาหกจชมชน จนสงผลใหชมชนต าบลหนองสาหรายสามารถพงตนเองทางเศรษฐกจไดมากนน ถอวาเปนสงทด ทชวยสงเสรมท าใหชมชนมความเขมแขงจากแหลงทนตางๆ ท เกดขนภายในชมชน หากแตความเขมแขงตามยทธศาสตรการพฒนาชมชนทองถนใหอยดมสขของต าบลหนองสาหรายนน ยงหมายรวมถงการสรางคณภาพชวตของคนในชมชนใหเกดขนอยางแทจรงและมความยงยน นนคอ กองทนสวสดการชมชนต าบลหนองสาหรายจะมภารกจในการบรณาการทนของชมชนเพอจดสวสดการใหแกคนในต าบล เพอใหคนในต าบลหนองสาหรายไดรบสวสดการครบวงจรชวต ดวยการรวมกลมออมเงนไวเพอดแลกนเองของคนในชมชน ไดใชหลกการครอบคลม ทวถงและเปนธรรม โดยใหกลมองคกรตางๆ ในต าบลไดประสานความรวมมอจดสวสดการใหกบสมาชก


การบรหารจดการทนของชมชนต าบลแบบเชอมโยง

โดยทการเชอมโยงและบรณาการทนภายในชมชนกบระบบสวสดการชมชนเกดขนในลกษณะของการสมทบเงนในกองทนสวสดการชมชนต าบลหนองสาหราย จากกลม/องคกรตางๆ ทมในต าบลโดยการน าเงนก าไรจากการบรหารมาสมทบปละ 10 % เชน กองทนหมบาน วสาหกจชมชน หรอกลมท ไดรบการสนบสนนเงนงบประมาณจากรฐหรอทองถน หรอองคกรดานการเงนและอนๆ ภายในชมชน ซงทางกองทนสวสดการชมชนต าบลหนองสาหรายมการบรหารจดการการเงนออกเปน 3 สวน คอ 1) น าเงนสมทบไปฝากประเภทออมทรพยไวทสถาบนการเงนชมชน รอยละ 30 เพอน าไปจายใหสมาชกทกเดอน 2) น าเงนสมทบไปฝากประเภทประจ าไวทสถาบน


การเงนชมชน รอยละ 50 เพอใหเกดดอกเบยเงนฝาก และ 3) เปดโอกาสใหกลม/องคกร หรอวสาหกจชมชนน าไปบรหารกลม/องคกร เพอใหเกดดอกเบยเงนกแกกองทนสวสดการฯ การท กองทนสวสดการชมชนต าบลหนองสาหร ายไดด าเนนการรวมกนกบสถาบนการเงนชมชนและธนาคารความดต าบล สงผลใหเกดการพฒนาเศรษฐกจฐานรากทสามารถน าไปสเปาหมาย “ชมชนอยด มสข” นนคอ การประสานเชอมโยงและบรณาการทนตางๆ ในต าบลหนองสาหรายอยางบรณาการ สามารถจดการในเรองระบบการเงนและระบบสวสดการชมชนโดยชมชนทองถนใหครบวงจรมากทสด กลาวไดวา องคประกอบทส าคญประการหนงของเศรษฐกจฐานรากทเขมแขงของต าบลหนองสาหราย คอการรวมกลมเพอสรางพลงในการท างานรวมกน และจากการมเปาหมายรวมกนเพอทจะลดหนสน สรางรายไดรวมกนของชาวชมชนต าบลหนองสาหราย จงท าใหเกดการขยายผลกอเกดการรวมคน-รวมเงนภายในชมชนต าบลหนองสาหรายขนอยางเปนรปธรรม สะทอนการสรางความรวมมอทงระดบกลมตอกลม กลมกบชมชน/ทกหมบานในพนทต าบลเพอใหเกดความรวมมอใหบรรลเปาหมายและสมพนธภาพทด ปจจบนชาวชมชนต าบลหนองสาหรายนมกจกรรมอาชพจ านวนมากทมลกษณะการรวมตวเปนกลมกจกรรมเพอพฒนาเศรษฐกจฐานราก ทงยงมระบบการอยรวมกน ดวยการเชอมโยงระบบสวสดการทเนนในมตสงคม การดแลซงกนและกนและการอยอยางสรางสรรค เกอกล โดยมความสขของคนในต าบลเปนเปาหมายของการพฒนาจงมลกษณะของการจดการตนเองโดยชมชนทองถนทเนนการ


เชอมโยงของระบบเศรษฐกจแนวราบทสงผลและสรางความสมพนธทงทางเศรษฐกจและสงคม ระหวางผคนในชมชนต าบลหนองสาหรายใหเกดความอยดมสขไดเปนอยางด อางอง 1. สถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน) (ม.ป.ป.). 7 รปธรรมองคกรสวสดการชมชน ผสรางสรรคความมนคงของมนษยตามแนวคดของศาสตราจารย ดร.ปวย องภากรณ คณภาพแหงชวต ปฏทนแหงความหลงจากครรภมารดาถงเชงตะกอน. กรงเทพฯ : สถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน). 2. เอกสารใบสมครโครงการมอบรางวลองคกรสวสดการชมชนฯ ของต าบลหนองสาหราย อ าเภอพนมทวน จงหวดกาญจนบร 3. Big HERO คนดบานฉน: ศวโรฒ จตนยม HERO ผสงเสรมคณธรรมและพฒนาเศรษฐกจชมชน. [รายการขาว ชอง mono29 เผยแพรเมอ 16 เมษายน 2559]. ออนไลนในhttps://www.youtube.com/ watch?v=dhdVFy7OgiE 4. เวบไซตเทศบาลต าบลหนองสาหราย อ าเภอพนมทวน จงหว ดกาญจนบร http://nongsarai.go.th/

ผประสานงานพนท : นายศวโรฒ จตนยม โทรศพท : 08-1763-7341 e-mail : [email protected]


สถาบนการเงนชมชนก าแพงเพชร จากทนภายในของทองถนสการพฒนาเศรษฐกจฐานราก ต าบลก าแพงเพชร อ าเภอรตภม จงหวดสงขลา

“เศรษฐกจฐานรากท เขมแขง ของต าบลก าแพงเพชร อ าเภอรตภม จงหวดสงขลา เกดจากการบรณาการกลมองคกรการเงนในต าบล รวมเปนสถาบนการเงนชมชนก าแพงเพชร ท าใหคณภาพชวตของคนในต าบลดขน เกดรปธรรมความส าเรจในหลายดาน ตงแตการแกไขปญหาเรองทดนทอยอาศย การแกปญหาเรองหนสน การพฒนากลมองคกรตางๆ การพฒนากลมอาชพ องคกรการเงน การจดระบบสวสดการทสอดคลองกบวถชวต สการพฒนาตอยอดไปยงการสงเสรมการท าเกษตรอนทรยและการทองเทยวโดยชมชน เปนการเตบโตจากทนภายในของทองถน ทยดตามหลกศาสนาและภมปญญา อนเปนฐานส าคญทท าใหเกดการพฒนาเศรษฐกจฐานรากไดอยางยงยน”

เรยบเรยงโดย จไรพร จตพทกษ

ต าบลก าแพงเพชร อ าเภอรตภม จงหวดสงขลา มพนทรวมของต าบล 86.6 ตารางกโลเมตร หรอ 54,125 ไร ซงประกอบดวย 11 หมบาน และมประชากรจ านวน 14,167 คน จาก 3,336 ครวเรอน โดยมการนบถอศาสนาทงศาสนาพทธและอสลาม และสวนใหญประกอบอาชพการท าสวนยางพารา ทงน ในชวง 10 ปกวาทผานมา ชาวบานในต าบลก าแพงเพชรตองประสบกบปญหาทส าคญของชมชน


คอ เรองทดนท ากนและทอยอาศยเนองจากพนททอยอาศยและการเกษตรอยในพนทปาสงวนแหงชาตและทสาธารณะประโยชนกวา 4,528 ไร ซงปจจบนมการแกปญหาทดนทอยอาศยดวยทนของชมชนเปนหลกไปแลวกวา 1,000 ครวเรอน รวมทงการแกปญหาหนสน การลงทนและประกอบอาชพ และพรอมวางระบบสงเสรมการออมและสวสดการชมชนและการพฒนาระบบเศรษฐกจฐานรากของชมชนอยางตอเนอง กลมองคกรชมชนคอรากฐานส าคญ ในการแกปญหาและพฒนาก าแพงเพชร

กอนป 2547 เดมบานคลองตอ หมท10 ต าบลก าแพงเพชร ไดด าเนนการบรหารกลม/องคกรมากถง 24 กลม/องคกร ท าใหเกดปญหาความซ าซอนในการบรหารงานและมชองวางระหวางองคกรผบรหาร จนเกดปญหาหนซ าซอน รวมทง ยงมปญหาผดอยโอกาสในชมชนขาดการเอาใจใส

ดงนน ในป 2547 คนในต าบลจงไดมการจดเวทประชาคมเพอหาแนวทางแกไขปญหาและมมตใหมการบรณาการกองทนตางๆ ในต าบล โดยมแนวคดในการรวมผบรหาร ทนและบญช ทไมขดกบขอก าหนดของราชการมารวมเขาดวยกน และตอมา ป 2549 จงไดมการยกระดบเปนสถาบนการเงนชมชนต าบลก าแพงเพชร เมอวนท 27 กรกฎาคม 2549 หลงไดรบงบประมาณโครงการ SML จงสรางทท าการสถาบนการเงนชมชนระดบต าบลขน และเปดโอกาสใหกลมองคกรในต าบล และต าบลใกลเคยงรวมกนลงทน (หน) และสงตวแทนของกลมองคกรมาเปนตวแทนหมบานละ 2 คน มารวมบรหาร ซงแรกเรมม


เงนหมนเวยนจ านวน 1,140,000 บาท และมสมาชกจ านวน 164 คน กระทง ในปจจบน สถาบนฯมสมาชก 3,123 ราย มเงนหมนเวยน 33.24 ลานบาท เงนทนหมนเวยนของกลมองคกร 29 กลมในต าบลรวม 76.19 ลานบาท และมสมาชกของกล มจ านวน 12,026 ราย

ปจจบน ต าบลก าแพงเพชร มกลมองคกรชมชนทหลากหลาย ทงกลมออมทรพย กองทนหมบาน กลมสตร กลมอาชพ กลม อสม. กวา 80 องคกร ซงเปนตนทนทางสงคมทส าคญในการพฒนาและแกปญหาของชมชนในต าบลก าแพงเพชรมากวาทศวรรษ โดยมกลมองคกรทรวมจดแจงจดตงเปนสภาองคกรชมชนจ านวน 70 องคกร ซงสถาบนการเงนชมชนต าบลก าแพงเพชร มโครงสรางและการบรหารจดการสถาบนฯ ประกอบดวย คณะกรรมการ 2 ชด คอ คณะกรรมการด าเนนการฯ ท าหนาทเชงนโยบาย ซงมาจากตวแทนของ 11 หมบานๆละ 2 คน รวม 22 คน และคณะกรรมการบรหารอก 15 คน โดยใชหลกธรรมทางศาสนา และภมปญญาของชมชน ในการบรหารและท าธรกจ ซงสถาบนการเงน ไดจดระบบการฝากเงนไว 4 ประเภทคอการฝากหน (มชารอกะฮ) การฝากออมทรพยวะดอะฮ (ฝากรกษาทรพย) การฝากประจ ามฎอเราะบะห (ฝากประจ าลงทน) และฝากออมทรพย (สจจะสะสมทรพย)


ทงน สถาบนการเงนชมชนต าบลก าแพงเพชร มเปาหมายของสถาบนการเงนฯ เพอใหประชาชน เกดความรก ความสามคคกน ชวยเหลอซงกนและกนโดยการบรณาการ กรรมการและสมาชกกลม/

สภาองคกรชมชน ต.ก าแพงเพชร กองทนทอยอาศย/ทดนท ากน

สถาบนการเงนชมชน ต.ก าแพงเพชร สมาชก 3,123 คน เงนทน 33.24 ลานบาท

กองทนทอยอาศย/ทดนท ากน สมาชก 863 คน เงนทน

11,000,000 บาท เปนเงนสมทบจากสมาชก การบรจาค สนบสนนจากหนวยงาน

กองทนมฎอเราะบะห สวสดการ/กองทนฌาปนกจสงเคราะห สมาชก 1,865 คน เงนทน 400,000 บาท

เปนเงนสมทบจากสมาชก เงนไดจากก าไรลงทนของเงนกองทน+ก าไร

จากกลมองคกร 40%

การสนบสนนการชวยเหลอ การสนบสนนการชวยเหลอ

การจดการทอยอาศยทดนท ากน

ทนประกอบอาชพ

บรการซอสนคา

คารกษาพยาบาล ครงละ 100 บาท ปละไมเกน 5 ครง

ภาษทดนจายจรงตามใบเสรจรบเงน

ชวยเหลอผสงอาย ผดอยโอกาส

คาคลอดบตร 1,000 บาท

คาจดท าศพ ศพละ 12,500 บาท

พฒนาหมบาน/ สาธารณประโยชน

โครงสรางการบรณาการและงานพฒนาสถาบนการเงนชมชน ต.ก าแพงเพชร


องคกรกบสถาบนการเงนชมชนต าบลก าแพงเพชร และใหประชาชนในต าบลลดภาระหนสนทงในระบบและนอกระบบ รวมทงเพอการแกไขปญหาหนซ าซอน โดยการบรณาการดานการเงนของกลม/องคกรใหลงหน(ทน) และเปดเงนฝากกบสถาบนการเงนชมชนต าบลฯ โดยสถาบนฯสนบสนนทนในประกอบอาชพและสงเสรมการออม ตลอดจน เพอแกไขปญหาทดนท ากนและทอยอาศยและการจดท าผงชมชน รวมทง เพอการจดตงกองทนสวสดการชมชนในการพฒนาสวสดการทเออตอคณภาพชวตทดใหกบคนในต าบลก าแพงเพชร

นอกจากนน สถาบนการเงนชมชนต าบลก าแพงเพชร ยงมการก าหนดภารกจส าคญของสถาบนฯไว ดงน 1. การเปดรบเงนฝาก ประกอบดวย 1.1 การฝากหน เปดบญชครงแรก 500 บาท ถอนไมได 1.2 การฝากออมทรพยวะดอะห เปดบญชครงแรก 100 บาท 1.3 การฝากประจ ามฎอเราะบะห เปดบญชครงแรก 1,000 บาท ถอนเงนฝากไดเมอฝากครบ 1 ป 1.4 การฝากเงนออมทรพยสจจะ เปดบญชคนละไมนอยกวา 50 บาท ไมเกน 1,000 บาท ฝาก 2 ป ถอนได 40% 2. การขายสนคามฎอเราะบะห (ขายสนคา+ก าไรบนตนทน) 2.1 สมาชกทซอสนคาตองสมครเปนสมาชกโดยการลงหน (ฝากหน) และเปดบญชเงนฝากสจจะใหครบ 6 เดอน 2.2 สมาชกคนหนงซอสนคาไดไมเกน 50,000 บาท บวกก าไรรอยละ 15 ผอนช าระคนไมเกน 2 ป 3. การลงทนมฎอเราะบะห (แบงผลก าไร) สมาชกหรอกลม/องคกรจะลงทนรวมจะตองเปดบญชเงนฝากหนและเงนฝากสจจะสะสม 6 เดอน วงเงนการลงทนขนอยกบแผนงานของการลงทนและ


การจดท าระบบบญชก าไรสทธ (แผนประมาณการ) แตวงเงนไมเกน 300,000 บาท โดยแบงผลก าไร 60 : 40 ผท าการลงทน 60% สถาบนการเงนเจาของเงน 40% สถาบนการเงนชมชนเปนผรบผดชอบเงนลงทน 4. การจดสวสดการชมชน จากเงนก าไรของกลมและสงเสรมกองทนสวสดการชมชนต าบล 5. สนบสนนการพฒนาและแกปญหาของชมชน ในดานทอยอาศยและทดนท ากน การพฒนาอาชพและเศรษฐกจชมชน 6. การประสานและเชอมโยงกลมองคกรชมชน โดยใชบทบาทของสภาองคกรชมชน เพอการรวมมอในการพฒนาคณภาพชวตของประชาชนในดานตางๆ และการจดท าแผนพฒนาต าบล 7. สนบสนนและประสานความรวมมอกบองคกรชมชน ทองถน ทองทหนวยงานพฒนา สถาบนการเงนภายนอก เพอการพฒนาและแกปญหาของชมชน ความส าเรจทเกดขนจากการสนบสนน ของสถาบนการเงนชมชนต าบลก าแพงเพชร 1. เกดการบรณาการกลมองคกรการเงนในต าบลก าแพง เพชร จ านวน 29 กลมองคกร ซงในเดอนกรกฎาคม 2558 มเงนรวมของกลมจ านวน 76.19 ลานบาท และมเงนออมในสถาบนการเงนของชมชนจ านวน 33.24 ลานบาท ของสมาชก 3,132 ราย 2. การแกปญหาทอยอาศย/ทดนท ากน โดยใชกองทนทดนทอยอาศยเปนเครองมอ ท าใหปจจบนมสมาชกกองทน 863 คน มเงนกองทน รวม 11.47 ลานบาท โดยเงนทนมาจากการออมของ


สมาชก การรบบรจาคและการสนบสนน ทงน สมาชกกองทน คอ ผทเดอดรอนเรองทอยอาศย/ทดนท ากน ซงสมาชกตองเปดบญชเงนฝากประเภทออมทรพยสจจะ และเปดบญชเงนฝากหนกบสถาบนการเงนฯ ในระหวางป 2550 - 2555 มการแกปญหาทดนและทอยอาศย โดยคณะท างานทดนชมชนต าบลก าแพงเพชรและต าบลฉลง (พนทใกลเคยง) ภายใตงบประมาณ 12.9 ลานบาท โดยเปนทนของชมชนจ านวน 10.9 ลานบาท และงบสนบสนนจากสถาบนพฒนาองคกรชมชน จ านวน 2 ลานบาท เพอจดท าขอมล แผนทท ามอ แผนท GIS การจบพกด GPS และท าผงชมชน เพอผเดอดรอนในต าบลฉลง จ านวน 343 ครวเรอน จ านวนแปลงทดน 369 แปลง เนอท 4,132 ไร และ ต.ก าแพงเพชร จ านวน 588 ครวเรอน จ านวนแปลงทดน 652 แปลง ในเนอทจ านวน 4,528 ไร ซงมทงทในเ ข ต ป า ส ง ว น ท ส า ธ า ร ณ ประโยชน ดวยการประสานหนวยงานทเกยวของทงทดนปาไม อ ทยาน ท อ งถ น ท อ งท อ าเภอ จงหวด และการประชมรวมกบหนวยงานทเกยวของ

มการท าขอเสนอตอสภาองคกรชมชนต าบลก าแพงเพชร เพอเสนอแผนพฒนาจงหวดของสภาองคกรชมชนตอผวาราชการจงหวดสงขลา ซงสงผลใหเกดการแกปญหาทดนท ากน จ านวน 851 แปลง ใน


พนท 6,011ไร และทอยอาศย จ านวน 32 ราย และมผรบประโยชนกวา 1,021 ราย ตามรายละเอยด ดงน

ออกโฉนดทดนจ านวน 80 แปลงเนอท 326 ไร ในพนทหม 3 ต าบลก าแพงเพชร แกปญหา ผเดอดรอนได 68 ราย

ออก สปก. ในพนทปาควนเขาวง ต าบลฉลง พนทหม 3 จ านวน 105 แปลง 1,095 ไร ในพนทหม 6 เนอท 2,245 ไร รวมผรบประโยชน 259 ราย

ออก สปก. ในทดนปาเทอกเขาแกว ปาคลองตอฝงซาย ในต าบลก าแพงเพชร จ านวน 580 แปลง จ านวน 4,000 ไร ผไดรบประโยชน 575 ราย

แกปญหาทดนปาเกาะแซะ หม 6 ต.ก าแพงเพชร จ านวน 72 แปลง 528 ไร ผไดรบประโยชน 68 ราย

ซอทดนคนจากนายทน จ านวน 14 แปลง รวมพนท 57 ไร วงเงน 10,566,750 ลานบาท ซงเปนพนทในต าบลฉลง 6 แปลง ต าบลก าแพง เพชร 8 แปลง โดยใหผเดอดรอนทเสยทดนสามารถเขาท ากนในพนทดงกลาวได และสามารถซอคนจากกองทนไดภายในสามป


ซอทดนสรางทอยอาศยใหสมาชกกองทนในต าบลก าแพงเพชร จ านวน 19 ราย พนท 5 ไร เปนเงน 950,000 บาท

มการสรางบานใหกบครวเรอนในพนททมปญหาทดนจ านวน 32 ครวเรอน (ต าบลฉลง 11 ครวเรอน / ต าบลก าแพงเพชร 21 ครวเรอน) วงเงน 1.41 ลานบาท

นอกจากน ยงไดมการแกปญหาทดนท ากนและทอยอาศย ทไดรบงบประมาณจากโครงการแกปญหาทอยอาศยและทดนท ากนโดยชมชนเปนแกน

หลกในพนทหาจงหวดชายแดนภาคใต ซ ง เปนงบจากรฐบาล (โครงการไทยเขมแขง) ผานสถาบ นพฒนาองค ก รช มชน ระหวางป 2553-2556 วงเงน 14,500,000 บาท โดยไดมการซอมสรางทอยอาศยคนยากจน จ านวน 332 ครวเรอน และการแกปญหาทดน 652 แปลง มผเกยวของ จ านวน 591 ครวเรอน ในวงเงน 700,000 บาท ซงในกรณดงกลาว มการคนทนเขากองทนของชมชน ในหมบานตางๆแลว จ านวน 299 ราย เปนเงนรวม 677,000 บาท


3. มการบรหารธรกจทส าคญของสถาบนการเงนฯ ไดแก การท ามรอบาฮะฮ (การจ าหนายสนคาบวกก าไรบนตนทน) การท ากองทนรวมมฎอเราะบะหจากการแบงปนผลก าไร การขายสนคาผอนช าระระยะยาว การท าบรการ พ.ร.บ.รถยนต จกรยานยนต การตอทะเบยนรถยนต รถจกรยานยนต และบรการเกบคาไฟฟา เปนตน 4. การสงเสรมอาชพและเศรษฐกจพอเพยง ไดแก การสนบสนนกลมอาชพ เชน กลมน ายางสด เพอแปรรปเปนยางแผนรมควน ซงปจจบนมสมาชก จ านวน 254 ราย และมเงนทน จ านวน 1.16 ลานบาท น อ ก จ า ก น น ย ง ม ก า รสนบสนนเงนหมนเวยนกลมเลยงแพะ ส าหรบสมาชก 35 ราย ซงมทงแพะนมและแพะเนอ สนบสนนกลมเลยงอง (ชนโรง) จ านวน 110 รง สนบสนนศนยสาธตการตลาด ส าหรบสมาชก 876 ราย เงนทน 440,000 บาท เพอรวบรวมสนคาจ าหนายแกสมาชกและบคคลทวไป และสนบสนนการกยมเพอการพฒนาอาชพ โดยทผานมาไดบรการสมาชกไปแลว จ านวน 169 ครวเรอน 5. การสงเสรมการออมและสวสดการชมชน ในระดบหมบานมกลมออมทรพยและกองทนหมบาน ซงมระบบการออมเปนพนฐานอยแลว และทสถาบนฯ มบรการรบฝากทสงเสรมการออมอกชนหนง ในดานการสงเสรมสวสดการชมชน มเงนกองทนมฎอเราะบะหสวสดการและกองทนฌาปนกจจาก 40% จากเงนก าไรของกลมตางๆ


ทเปนสมาชกสถาบนการเงนฯ ทมรายไดในแตละป สมทบเขากองทนมรอบาฮะฮทกป และจดเปนเงนทน 400,000 บาทเพอน าไปคาขายในระบบอสลาม (ขายสนคาบวกก าไรบนตนทน) และน าก าไรมาจายสวสดการแกสมาชก ทงน ก าไร 40 % ของสถาบนการเงนฯจะถกจดสรรมาเปนเงนสวสดการแกสมาชก 20 % คาตอบแทนคณะ กรรมการและพนกงาน 15 % สวสดการผสงอายและผดอยโอกาส 2.5 % และสวสดการเพอการพฒนาหมบานรวมสงเสรมอาชพและเศรษฐกจพอเพยง 2.5 % ดานการออม สมาชกตองฝากเงนออมไวทกองทนทกเดอนๆละไมต ากวา 50 บาทและไมเกน 1,000 บาท โดยเงนออมของสมาชกจะไมน าไปจดสวสดการ แตหากสมาชกไมออมหรอขาดการออมกจะไมไดรบสวสดการ โดยปจจบนสวสดการจากกองทนมฎอเราะบะห มเงนกองทน จ านวน 760,549 บาท ซงจะจายเปนคารกษาพยาบาลใหกบสมาชก ครงละ 100 บาท ปละไมเกน 5 ครง จายคาคลอดบตรคนละ 1,000 บาท ชวยคาท าศพๆละ 12,500 บาท ดแลผสงอาย และคนพการจ านวน 40 กวาคนในต าบล จายภาษทดนตามทจายจรงตามใบเสรจรบเงน รวมทง สนบสนนการพฒนาหมบาน การสงเสรมอาชพและเศรษฐกจพอเพยง ทงน ในต าบลมระบบกองทนสวสดการชมชนทเปนการออมสจจะวนละบาท อกหนงกองทนตางหากดวย ปจจบนมสมาชก จ านวน 2,491 คน มเงนกองทนสะสมรวม 2,878,000 บาท โดยเปนเงนออมของสมาชก 1,273,000 บาท ซงมาจากการสมทบของรฐบาล 1,550,000 บาท มการจดสวสดการใหกบสมาชก 8 ประเภท และท


ผานมามการจดสวสดการทเปนเงนสะสมแลว 1,886,000 บาท ผไดรบประโยชนรวม 950 ราย 6. จดตงกองทนปองกนและแกปญหายาเสพตด 7. ท าใหเกดการจดท าผงชมชนเพอการดแลและจดการ ดน น า ปา ของชมชน 8. ท าใหเกดทนในการพฒนาและชวยเหลอในประโยชนสาธารณะอนๆ ของชมชน

นอกจากนน สถาบนการเงนชมชนต าบลก าแพงเพชร ยงมการท าแผนพฒนารวมกนกบสภาองคกรชมชน คอ แผนพฒนาต าบลก าแพงเพชร (ป 2556-2558) ซงประกอบดวยการพฒนาทงหมด 8 ดานทสมพนธกบภารกจของสถาบนการเงนฯ คอ

1. ยทธศาสตรดานการบรหาร สาระหลกคอการประชม การประสานงาน การพฒนาคณะกรรมการและสมาชก การจดเวทประชาคมหมบาน

2. ยทธศาสตรดานเศรษฐกจ สาระหลกคอการสนบสนนการออม และการสนบสนนกลมอาชพ

3. ยทธศาสตรดานสงคม สาระหลกคอการสงเสรมสวสดการชมชน การกอสรางทอยอาศยคนยากจน การปองกนแกไขปญหายาเสพตด

4. ยทธศาสตรดานสาธารณสข สาระหลกคอการสงเสรมเรองสขภาวะชมชน การกฬา


5. ยทธศาสตรการศกษา ศาสนา และศลปวฒนธรรม สาระหลกคอคายคณธรรมจรยธรรมของเดกและเยาวชน การสงเสรมอนรกษศลปวฒนธรรมอนดงามของชมชน

6. ยทธศาสตรดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม การจดตงกลมอนรกษฝายชมชน/ปลกตนไม การจดท าผงชมชนจดระบบดนน าปา

7. ยทธศาสตรดานเทคโนโลยและสารสนเทศ คอ การจดฝกอบรมการใชโปรแกรมจดการ ฝกอบรมการใชโปรแกรม Mapwindow GIS, Quantum GIS, Adobe Captivate

8. ยทธศาสตรโครงสรางพนฐาน ซงสถาบนการเงนไดสนบสนนการซอมทอน าประปา การซอมแซมถนนทเปนหลม เปนบอ เปนตน

โดยผลในการด าเนนงานตามแผนพฒนาดงกลาว ท าใหการท างานพฒนาเพอแกปญหาของชมชนในต าบลก าแพงเพชรเปนพนทรปธรรมของการพฒนาจากทนภายในโดยมสถาบนการเงนฯ เปนแกนกลาง ตามหลกศาสนาและภมปญญาของทองถนสการพฒนาเศรษฐกจฐานราก ซงเกดเปนพนทเรยนรและศกษาดงานของผน าชมชนและหนวยงานจากพนทสามจงหวดชายแดนภาคใต และพนทอนๆ เปนประจ าทกเดอน

ทงน จากการทต าบลก าแพงเพชรเปนชมชนทองถนทมการวางรากฐานในการพฒนาเศรษฐกจและทนชมชนมาอยางยาวนาน โดยสะทอนผลส าเรจไดจากการเตบโตและพฒนาอยางตอเนองของสถาบนการเงนก าแพงเพชร ท าใหในป 2559 หลงรฐบาลไดสนบสนนนโยบาย แนวทางและงบประมาณการด าเนนงานสานพลงประชารฐ เพอ


ขบเคลอนการพฒนาเศรษฐกจฐานรากและประชารฐในระดบพนท และการเชอมประสานกบสภาองคกรชมชนต าบลก าแพงเพชรในการ บรณาการแผนพฒนารวมกน โดยมตวแทนจากสถาบนการเงนก าแพงเพชรเขาไปมสวนในการผลกดนแผนการพฒนาดานเศรษฐกจของต าบล จนเกดเปนแผนยทธศาสตรในการพฒนาเศรษฐกจ เรอง การพฒนากลมอาชพ การพฒนารานคาชมชน จากการสงเสรมการผลตเกษตรอนทรย โดยสถาบนการเงนฯ ไดประสานหนวยงาน เชน กรมวชาการเกษตร มาใหความรแกเกษตรกรทเปนสมาชกของสถาบนการเงนฯและคนในพนททมความสนใจ มารวมกลมเพอพฒนาการเกษตรในระบบเกษตรอนทรย ซงสามารถจดตงกลมเกษตรอนทรยของต าบลเพอผลต ผกและผลไมอนทรย (ผกและผลไมพนบานตามฤดกาล เชน กลวย มะมวง สะตอ เปนตน) เพอบรโภคในครวเรอนและจ าหนายกนภายในต าบลได ซงในการจ าหนายผลผลตมการพฒนาตลาดเกษตรอนทรยขนในพนท จากการประสานความรวมมอกบหนวยงานรฐ คอ ธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณการเกษตร (ธ .ก.ส.) ท เขามาสนบสนนการพฒนาตลาดภายใตโครงการ “ตลาดประชารฐ” ตามนโยบายประชารฐ

นอกจากนน ภายใตนโยบายประชารฐ สถาบนการเงนก าแพงเพชรยงไดมการพฒนาตอยอดการพฒนาเศรษฐกจของต าบล เรอง การทองเทยวโดยชมชนอกดวย โดยสถาบนการเงนฯมบทบาทในการเปนแกนและทนหลกในการสงเสรมใหเกดการพฒนาการทองเทยวขนในต าบล ซงจากการรวมกนวเคราะหของคนในชมชนตอทนศกยภาพทชมชนในต าบลม คอ การมแหลงน าล าคลอง ธรรมชาตและวถชวตทองถนทมคณคาและเหมาะตอการมาทองเทยวเรยนรของคน


ตางถน ดงนน หลงมการรวมกลมและลงหนของคนในต าบลทสนใจ ซงสวนใหญเปนสมาชกของสถาบนการเงนฯ ท าใหมสมาชกประมาณ 100 คน และเกดกลมทองเทยว โดยชมชนต าบลก าแพงเพชร และแผนพฒนาการทองเทยวขน โดยปจจบนสถาบนการเงนฯ ไดสนบสนนการด าเนนการพฒนาการทองเทยวโดยชมชน รวมกบสภาองคกรชมชนต าบลก าแพงเพชร ในการปรบปรงและพฒนาพนท อาท พฒนาทศนยภาพและสงแวดลอมใหเหมาะสมตอการพฒนาเปนแหลงทองเทยว การพฒนาโฮมสเตยและการสนบสนนเรอเพอลองทองเทยวในล าคลอง เปนตน ท งนการประชาสมพนธยงอย ระหวางการด าเนนการ เพอพฒนาชองทางการสอสารประชาสมพนธกลมทองเทยวโดยชมชน (ต าบล) เชน การประชาสมพนธในสอออนไลน (Facebook) และการประสานการสนบสนนหนวยงาน อาท สถาบนพฒนาองคกรชมชน เพอสนบสนนการจดท าสอวดทศนในการเผยแพรประชาสมพนธการทองเทยวโดยชมชนของต าบลก าแพงเพชร เปนตน

ดงนน กวาสบปทผานมา ตงแตป 2549 ถงปจจบน การด าเนนงานของสถาบนการเงนชมชนต าบลก าแพงเพชรไดสรางผลการเปลยนแปลงตอคนในต าบลก าแพงเพชร ทท าใหคณภาพชวตคนในต าบลก าแพงเพชรดขน ซงจะเหนไดจากผลส าเรจทเปนรปธรรม ตงแตการแกไขปญหาเรองทดนและทอยอาศย การแกไขปญหาเรองหนสน การพฒนากลม/องคกรตางๆ การพฒนากลมอาชพ องคกรการเงน การจดระบบสวสดการทสอดคลองกบวถชวต กระทง มาสการพฒนาตอยอดไปยงการผลตเกษตรอทนรยและการทองเทยวโดยชมชนเชนในปจจบน ซงสะทอนการเตบโตจากทนภายในของทองถนทยดตามหลก


ศาสนาและภมปญญาทเปนฐานส าคญทท าใหเกดการพฒนาเศรษฐกจฐานรากของต าบลขนได

ขอมลอางอง 1. หนงสอ 15 ป “พลงองคกรชมชน ขบเคลอน เศรษฐกจฐานราก” 2. เอกสารประกอบการการประชม “สมชชาเครอขายองคกรชมชน สานพลงชมชนทองถนและภาค สการจดการตนเอง” ครงท 1/2554 วนท 13-14 กนยายน 2554

ผประสานงานพนท : นายอสมาแอ สามารถ โทรศพท : 08-4854-6015 e-mail : -


ระบบทนเงนตรา เครองมอการพฒนาเศรษฐกจฐานราก ต าบลดงขเหลก อ าเภอเมอง จงหวดปราจนบร

“จากต าบลทมปญหาหนสน เปลยนมาเปนต าบลทชาวบานมเงนทนหมนเวยนของตนเองกวา 300 ลานบาท จากปญหาการแยงชงน า เปลยนมาเปนต าบลทมน าเพยงพอเพอการเกษตรใหกบทกครวเรอน จากพนททประสบปญหาในการท าเกษตร เปลยนมาเปนแหลงเพาะพนธไมดอกไมประดบแหลงใหญในภาคตะวนออก ทกคนมอาชพ ทกคนมรายได จากทตางคนตางอย เปลยนมารวมแรงรวมใจ เกดกลมองคกรตางๆ มากมาย จนสามารถจดสวสดการใหแกกนและกนได จากกลมออมทรพย จนเกดสถาบนการเงน มกองทนสวสดการ เปนเครองมอการพฒนาเศรษฐกจฐานราก เชอมโยงบรณการโดยสภาองคกรชมชน จดท าขอมลการจดการน า พฒนาสผงต าบลผงชวตชมชน เกดกองทนจดการน า จนกลายเปนพนทรปธรรม เปนแหลงศกษาเรยนรใหกบพนทตางๆ เพอมงสต าบลจดการตนเองในทกมต ไดอยางยงยน”

เรยบเรยงโดย เปรมปรด นาราช

บานดงขเหลกเดมทเปนหมบานเลกๆ ตงขนเมอประมาณ พ.ศ. 2440 คนทมาตงบานดงขเหลกคนแรกมาจากเวยงจนทร เดนทางมาและเหนความอดมสมบรณของสภาพพนท จงไดลงหลกปกฐานจบจองพนทท ากน ซงในบรเวณทอยมตนขเหลกขนอยเปนจ านวนมาก จน


เปนทมาของการเรยกขานชอหมบานวา “บานดงขเหลก” ซงตงอยระหวางหมบานหนองทะเล และบานดงขวาง ตอมาเมอเปลยนจากหมบานมาเปนต าบล จงไดชอวาต าบลดงขเหลก อยในเขตอ าเภอเมอง จงหวดปราจนบร มพนทรวมทงหมด 35,189 ไร มหมบานในเขตการปกครองรวม 14 หมบาน จ านวน 2,280 หลงคาเรอน มประชากรรวม 8,123 คน แบงเปนชาย 3,869 คน หญง 4,254 คน สวนใหญประกอบอาชพ เกษตรกรรมท าสวน เชน ท าสวนไผตง สวนผลไม เชน กระทอน มะไฟ มะนาว การปลกไมดอกไมประดบ คาขาย นอกจากนแลวยงโรงงานอตสาหกรรมตงอยบรเวณใกลเคยง ท าใหชาวบานบางสวนมอาชพรบจางในโรงงาน (ทมำขอมล : ขอมล จปฐ.ป 2558 )

สรางทน สรางเครองมอ ใหเปนฐานของการพฒนาชมชน ยอนหลงไปในอดต คนดงขเหลกตางด ารงชวตและท ามาหากนดวยการพงพาตนเอง พงพาอาศยซงกนและกน รวมถงพงพาทรพยากรจากธรรมชาตในพนทอยางสมดล ตอมา เมอการพฒนาตางๆเรมเขามาในพนท และขยายตว ไดสงผลตอการเปลยนแปลงอยางรวดเรวทงทเปนโอกาสและผลกระทบ ทเหนไดอยางชดเจนคอปญหาเรองหนสนอนเนองมาจากการสงเสรมการปลกพชเศรษฐกจ/พชเชงเดยว อกทงยงขาดโอกาสหรอไมมชองทางในการเขาสแหลงเงนทน


ซงในความหมายคอ ไมมทนชมชนเพอมาใหหมนเวยน ในระบบการผลต การด ารงชวต อนจะกอใหเกดวงจรการพฒนาในระดบชมชนทองถน ปญหาดงกลาวไดน ามาสการรวมตวของคนดงขเหลกในป 2524 เพอรวมกนหาทางออกในการแกไขปญหาทเกดขน ดวยการสงเสรมการออม “จดตงกลมออมทรพยหรอองคกรการเงนของชมชน” คอ การเกดทนชมชนทเกดจากออม เปนกลไก/เครองมอในการขบเคลอน เพอใหเกดวงจรธรกจเศรษฐกจฐานรากทอยในระดบชมชน นบเปนการจดประกายทางความคดใหคนดงขเหลกตองรวมไมรวมมอกน ระดมทนจากภายใน เพอตอสกบปญหาทเกดขนกบคนใน

พนทจนประสบผลส าเรจ เปนทยอมรบอยางกวางขวาง อกทงยงเปนฐานส าคญทน าไปสการแกไขปญหาและพฒนาดงขเหลกอยางตอเนองจนถงปจจบน

“ทกคนทเขำมำอยรวมกนในชำยคำบำนภำยในต ำบลดงขเหลก และรบเอำระเบยบปฏบต ทชมชนรวมกนตงขน ยอมไดรบสวสดกำร และมหลกประกนในชวตตงแตวนทเขำเกด จนถงวนตำย เทำกบวำเรำไดมโอกำส ทดแทนแผนดนเกด ในฐำนะทเรำเปนผน ำ จงเปนควำมภมใจ ทไดสรำงสงทด ใหกบลกลกหลำนหลำน และคนรนหลงจะไดสบทอด และสรำงสรรค พฒนำ ใหเจรญงอกงำมตอไป” จากปณธานในการท างานดงกลาว ไดน าไปสการจดประกายการก าหนดเสนทางการบรหารจดการดวยทนภายในของตนเอง


การเดนทางของการพฒนาทน พฒนาชมชน

ปญหาหนสนผลจากการท าเกษตรเชงเดยว

เกดการรวมกลม จากปญหาการลงทน กยมนอกระบบ ดอกเบยสง ไมมเงนออม ผลผลตราคาตกต า

มหนสน ท าใหเกดกลมออมทรพยเพอการผลต ทสงเสรมใหออมเงน และท าบญชครวเรอน

กอนป 2524

จดตงกลมออมทรพยเพอการผลตระดบหมบาน

จดเปลยนแนวคด ดงขเหลกจะเปนต าบลจดการตนเอง เกดเหตการณไผตงออกดอกตาย เกษตรกรไดรบความเสยหายทงต าบล น าสการชวยการแกไขปญหารวมกนเปนครงแรก เมอทกคนในชมชนชวยกนกจะเกดพลงในการ จดการกบปญหา และสามารถหลดพนไปสสงทดกวาประสบการณครงนสอน ใหคนดงขเหลกพงตนเองไดโดยไมรอความชวยเหลอ

ป 2524-2526

จดตงสถาบนการเงนชมชนต าบล/จดท าแผน

แมบทชมชน

จดตงสถาบนการเงนชมชนต าบล จดท าแผนแมบทชมชน สถาบนการเงนชมชน เปนเครองมอโยงทนในชมชนมบรหารจดการรวมกน ใหสมาชกกยมเพอการประกอบอาชพแกไขปญหาหนนอกระบบ และการสรางวนยการออม และเกดกระบวนการจดท าแผนแมบทชมชน การพบกนในวนฝากเงน เปนโอกาสใหเกดกระบวนการเรยนร รวมกนคด ส ารวจขอมลวเคราะหปญหา จงเกดแผนพฒนาต าบลกลมออมทรพยเพอการแกปญหาการท ามาหากน และยกระดบคณภาพชวตในครวเรอน

ป 2547

จดตงกองทน สวสดการชมชน

จดตงกองทนสวสดการชมชน การบรณาการทนตางๆ จดระบบสวสดการใหแกสมาชกและคนในชมชน ทกคนทมาอยรวมกนในชายคาบาน ภายในต าบลดงขเหลก และรบเอาระเบยบปฏบตการชมชนรวมกนต งขนยอมไดสวสดการ และมหลกประกนในชวตต งแตวนท เขาเกดจนถ ง วนทตาย

ป 2549


ระบบเขม ชมชนแขง รวมแรงพฒนา

การกอรางสรางตวของกลม ทท าใหเกดการพฒนาทนทงในระดบต าบลและระดบหมบานตางๆ เปนการรวมทนภายในเพอชวยเหลอคนในชมชน “บรณำกำรทนระดบหมบำน” โดยยกระดบจากกลมออมทรพยเพอการผลตบานขอนขวาง หม 10 ตงเมอป

เชอมโยงบรณาการท างานรวมกนโดยการ

จดตงสภาองคกร ชมชนต าบล

เชอมโยงบรณาการการท างานรวมกนโดยการจดตงสภาองคกรชมชน เชอมโยงบรณาการองคกรชมชนระดบต าบล เพอเปนเครองมอ ในสรางการแลกเปลยนเรยนรของกลมองคกรชมชนในต าบล ก าหนดยทธศาสตรต าบลดวยการใชพนทต าบลเปนตวตงชมชนเปนแกนหลก มสภาองคกรชมชนเปนเครองมอส าคญ

ป 2551

การจดการน า โดยชมชน

การจดการน าโดยชมชน ปญหาเร องน า ไมเพยงพอส าหรบการเกษตร สงผลตอทกคนชวตในต าบล จงเกดกระบวนการจดการทรพยากรน าขนทงในระบบ ตงแตตนน าทไหลมาจากภเขา จนถงสดปลายน าทหม4 โดยใชกระบวนการวจยปญหา และคนหาทางแกไขรวมกนทกหมบาน

ป 2552

พฒนาส “ผงชวตชมชน”

พฒนาสผงชวตชมชน พฒนาศกยภาพแกนน า และการสงเสรมประชาธปไตยชมชน พฒนาศกยภาพแกนน าชมชน เพอพฒนาแกนน ารนใหม ใหเกดการท างานแบบหมนเวยน โดยยดหลกการเรองการสงเสรมประชาธปไตยชมชนเปนพนฐานส าคญของการพฒนาชมชนทองถน เปนพนทรปธรรมการจดการน าโดยชมชน เกดกองทนทดน และกองทนการจดการน า

ป 2553 ถงปจจบน


พ.ศ. 2524 ซงไดรบการสนบสนนจากส านกงานพฒนาชมชนอ าเภอเมองปราจนบร โดยมวตถประสงคในการจดตงเพอแกไขปญหาการขาดแคลนเงนทนในการประกอบอาชพ และสรางวนยการออม การใหกยมแกสมาชกโดยคดอตราดอกเบยต า(รอยละ 1 บาทตอเดอน) ดอกเบยทไดกลบมาเปนเงนปนผล คนใหแกสมาชก ซงแรกเรมมสมาชก 48 คน เปนกรรมการ 9 คน ทนตงตน จ านวน 1,150 บาท

ตอมา ป 2549 ธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณการเกษตร (ธ.ก.ส.) มองเหนศกยภาพของกลมทสามารถบรหารจดการและพฒนากลมใหเตบโตและเขมแขง จงไดสนบสนนกลมออมทรพยเพอการผลตบานขอนขวาง เปนสถาบนการเงนออมทรพยเพอการผลตต าบลดงขเหลก และพฒนาระบบการจดการ ใชระบบรบฝาก ถอน กยม ช าระดอกเบยผานระบบคอมพวเตอร ท าใหเกดความสะดวก รวดเรวใหแกสมาชกและคณะกรรมการ ยงสรางความมนใจในหแกสมาชกเพมมากขน อกทงยงมทท าการด าเนนงานอยางมนคง

ในป 2553 สถาบนการเงนออมทรพยเพอการผลตต าบลดงขเหลกสามารถรวบรวมสมาชกไดทง 14 หมบาน หรอคดเปนจ านวน สมาชก 5,860 คน มเงนทนของชมชนรวมกนกวา 180 ลานบาท มการรวมกนท ากจกรรมและเชอมโยงกนเปนเครอขายของกองทนตางๆทมในต าบล มการแลกเปลยนขอมลกนอยางตอเนอง มการออมเงนรวมกน เพอเปนกองทนกลางชวยเหลอกลมตางๆ

เมอรวมกลมได สมาชกตองชวยกนปฏบตตามระเบยบและวธปฏบตทไดก าหนดรวมกน โดยเฉพาะ การออมของสมาชกกองทน คณะกรรมการตองสรางวนยในการออมใหกบสมาชก เมอเขามาเปนสมาชกจะตองมาใหค าสตยรวมกนวาจะออมสจจะ ทกเดอนๆ ละ


100 - 500 บาท แลวแตก าลงของแตละคน เพอใหค าสตยเปนจรง สมาชกแตละคนตองมกระปกออมสนไวตดกบหงพระ หรอหวนอนเมอเขานอนกตองไหวพระสวดมนตแลวกหยอดกระปกของตนเอง ท าใหชนถงเวลาออมกเอาเงนสวนนมาออมโดยไมตองไปหาใหม ถอเปน กศโลบายอยางหนงทใชไดผล สรางใหคนรบผดชอบตอภารกจของตนเองไดมากขน

นอกจากจะฝกใหสมาชกออมใหเปนแลวยงตองตอยอดเรองการบรหารจดการเงนออม ใหความรกบสมาชก โดยเฉพาะเรอง เงนกคอกำรลงทน สมาชกจะมยอดเงนกทสมดลกบยอดเงนออมในชวงเวลาหนง เมอปลอยเงนกหรอเงนลงทนใหกบสมาชก ดานหนงสอนใหเกดการจ าหลกการสรางวนยการออม เปนการพฒนาคณภาพคนดวยการตอยอดการบรหารจดการ เพอสรางก าลงการช าระคนใหเกดขนใหได อกทง สถาบนการเงนออมทรพยเพอการผลตต าบลดงขเหลก ยงไดมแนวคดการปลอยเงนกทวา “ กไมตองทวง” แนวคดนเกดจากการส ารวจขอมลแลวพบวา สาเหตของการเปนหน สวนใหญของคนในต าบลมาจากการเปนหนในระบบ ไดแก สถาบนการเงนทวไป ธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณการเกษตร (ธ.ก.ส.) ธนาคารพาณชย หนจากการลงทน และบางสวนเปนหนนอกระบบ จากประสบการณทผานมาเรองหนเสยหรอเอนพแอล เพราะจดออนเรองการค าประกนเงนก ใชวธการแกไขเปนรายไปหากเกดปญหา โดยการปรบโครงสรางหน การสงคนเงน และปรบเปลยนเงอนไขการก จนสามารถมสทธกและคนโดยไมตองทวงถาม ซงวธ “กโดยไมตองทวง” นนคอการด าเนนการแบบระบบการค าประกนเงนกโดยสมาชกดวยกนเอง และการออม ผนวกกบการท างานทเนนการจดการภายในอยางมสวนรวม


มระบบตรวจสอบ กรรมการมาจากเลอกตงของสมาชกทงหมดมวาระคราวละ 1 ป ระบบบญชโปรงใส ตรอจสอบไดตลอดเวลา ขอมลทกอยางเปนทเปดเผย กรรมการคนใดไมท าหนาท ท าหนาทไมด สมาชกทงหมดจะตองรบทราบขอมล ใครเปนลกหนเทาไรจ านวนเทาไร สมาชกรายใดค าประกน หากไมสงเงนก มระบบตรวจสอบตดตาม เสรมดวยแรงจงใจจากการจดสวสดการทหลากหลายใหกบสมาชก แตหากเกดความไมลงตว หรอฝาฝนกฎกตกา สวสดการเหลานทพงจะไดกจะหายไปทนท และย าทายวา คงไมมใครอยากแลกสทธของตนเองกบความไรวนยของผอน

ปจจบน (ป 2558) มจ านวนสมาชกเฉพาะชาวบานจากหมบานขอนขวาง จ านวน 2,739 คน มเงนสะสมกองทนรวมจ านวน 102,070,000 บาท โดยทมาของเงนมาทงจากการฝากเงนออมสะสมทรพยรายคน และกลมตางๆน าเงนมาฝาก เชน กลมประปาหมบาน กลมแมบาน กลมเยาวชน กลมกฬาหมบาน เปนตน มก าไรจากการบรหารงานปละประมาณ 6,679,141 บาท (ขอมลจากเศรษฐกจและทนชมชนต าบลดงขเหลก) โดยเงนสจจะสะสมบางสวน จะน าไปซอพนธบตรรฐบาล/สลากทวสน เพอเพมรายไดใหสถาบนการเงน

ดานการบรหารจดการ จะมการแบงทมรบผดชอบในแตละดาน เนนการบรหารจดการแบบคอยเปนคอยไป เพอใหเกดความเขมแขงและยงยน นายบรรจง พรมวเศษ ประธานสภาองคกรชมชนต าบลดงขเหลก เลาถงแนวคดระบบการบรหารสถาบนการเงนวา “เรำบรหำรแบบรฐบำล คอ มเจำกระทรวงเหมอนกบรฐบำล แตละกระทรวงเรำเปนฝำยๆ เชน ฝำยตรวจสอบ ฝำยเงนก ฝำยอ ำนวยกำร


ใชหลกกำรบรหำรแบบ 4 ห คอ หว (ท ำเลกๆ คอยหวไปแตพอด) หำบ (เมอมำกขน กใสหำบสองขำงจะไดไมหนก) หอง (มำกพอแลวกสรำงหองหบใสไว) และหำง (เตบโตเตมทกมหำงเกบใหมนสงขน ใหญขน มหลำย ๆ คนมำรวม)”

ในสวนของการบรหารทเกยวของกบเรองเงน คณะกรรมการสถาบนการเงนออมทรพยเพอการผลตต าบลดงขเหลก จะยดหลกการบรหารแบบธรรมาภบาล “เรำใหสงคมเปนตวตดสนวำ ใครจะอยหรอใครจะไป ในรำยทมปญหำมำก เขำกออกไปเอง บำงรำยถงกบยำยออกจำกหมบำน เพรำะทนตอกระแสบอยคอตของสงคมไมได นวไหนรำยกตองตดนวนน เรองเงนๆ ทองๆ เรำผดพลำด หรอยดหยนมำกไมไดเปนผลกระทบตอสมำชกคนอนดวย อกประกำร คอ เรำไมตองกำรใหสมำชกเปนหนหลำยกอง ใหมหนทำงเดยว มบำงรำยทมำขอกเพอไปช ำระหนกองทนภำยในหมบำน สถำบนฯ กด ำเนนกำรให ยกเวนช ำระหนภำยนอกเขำตองรบผดชอบเอง” นายบญศร จนทรชย ประธานกรรมการอ านวยการ สถาบนการเงนออมทรพยเพอการผลตฯ กลาว

จนถงวนนสถาบนการเงนฯ ไดสรางใหเกดการเตบโตของทนจากการระดมภายในชมชนเปนหลก หมนเวยนภายในเพอน าไปสการแกไขปญหาหนสน พฒนาอาชพสรางรายไดใหแกคนในพนท นายบญศร จนทรชย ใหขอคดไววา “ใครจะรบำงวำเงนเพยงไมกบำทจะสรำงอำชพ สรำงรำยได สรำงทนหมนเวยนจ ำนวนมหำศำลใหแกชำวบำนได จำกหนงหมบำนขยำยจนเตมพนททงต ำบล เสรมศกยภำพควำมเขมแขงใหคนในต ำบลไดมภมคมกนทำงดำนกำรเงน


โดยไมตองหวนเกรงวำ เดอนหนำคำใชจำยจะชกหนำไมถงหลง อำชพไมมเงนลงทน” เชอมโยงทน จดสวสดการชมชน ใหคนในชมชน เมอฐานของเงนออมเพมมากขน จ านวนสมาชกเพมมากขน คณะกรรมการด าเนนการสถาบนการเงนฯ จงไดมการปรกษาหารอกน และเหนควรสงเสรมการออมวนละบาทเพอสวสดการแกชวต หรอ “กองทนสวสดกำร” ใหคนไดดแลกนและกน ทงโดยทางตรงและทางออม ใหรจกการชวยเหลอคนอน โดยไมมองเรองก าไร หรอขาดทน แตมองเรองการสรางความมนคงในคณภาพชวตทดของตนเอง นอกจากกองทนทไดจากการออมวนละบาทของสมาชกแลว กองทนยงไดรบงบประมาณสมทบจากองคการบรหารสวนต าบลดงขเหลก จ านวน 200,000 บาท และจะสมทบเขากองทนในทกป ๆ ละ 100,000 บาท ซงนอกจากจะดแลสมาชกดวยกนเองแลว กองทนยงได ด าเนนการส ารวจขอมลคนในชมชน เพอเปนฐานในการจดสวสดการใหครอบคลมทกคน ทกเพศ ทกวย และปรบฐานการชวยเหลอใหสอดคลองกบสภาวะความเปนจรง อกทงไดมการจดระบบการจายเงนสวสดการใหกบสมาชกกองทนสวสดการชมชน เพอใหสอดคลองกบปญหาและความตองการของสมาชกกองทน จดการทน หนนเรองน า ตามดวยเกษตรพอเพยง

จากปญหาการขาดแคลนน า ในการท าการเกษตร อนเนองมาจากการเปลยนแปลงการประกอบอาชพจากเดมเมอป 2524 คอการท านาเปนหลก และมคนทดน าไวใช ตอมาป 2535 มการ


เปลยนแปลงอาชพหลกมาปลกไผตง และปลกไมดอกไมประดบ ท าใหพนทมความลาดชนและพนทไมมทกกเกบน าในชวงฤดแลง ตองประสบก บปญ หาก า ร แ คลนน า เ พ อ ก า ร เ กษตรซ ง อ ย ใ น ช ว ง เ ด อ น กมภาพนธ-พฤษภาคมของทกป นอกจากน ปรมาณการปลกตนไมเพมขนทกปเฉลย 10 % ตอพนท ในขณะทแหลงน ามเทาเดม น าจงไมเพยงพอตอการเกษตร พอถงชวงฤดฝนกยงไมสามารถเกบกกไวใชไดเพราะมแหลงเกบกกน าไมเพยงพอ อกทงยงตองเผชญกบปญหาน ากรอย น าเคม จากสภาพปญหาดงกลาว คณะท างานเพอการจดการน าโดยชมชน จงใชสภาองคกรชมชนเปนเวทแลกเปลยนเพอหาแนวทางการแกไขปญหารวมกน โดยมกระบวนการท างานคอ การรวมกนวเคราะหสภาพปญหาเรองน า คนหาจดท เปนปญหาเรองน า ออกแบบกระบวนการและน าเสนอแนวทางการแกไข น าไปสขอสรปรวมของปญหาและการออกแบบการส ารวจเสนทางน า และน าไปด าเนนการแกไขปญหาในทสด ผลจากการจดการน าโดยชมชน เกดแหลงน าทสรางขนในต าบลดงขเหลก ไดแก บอน าตน 1,112 แหง บอโยธา 85 แหง ฝาย 18 แหง สระน า 13 แหง และอางเกบน า 3 แหง ท าใหมปรมาณน าไวใชมากขน เพมขดความสามารถในการรองรบน าในชวงน าหลาก สามารถเกบส ารองไวใช มชมชนไดรบประโยชน 17 หมบาน 10,750 คน พนทการเกษตร 14,875 ไร เกดเครอขายการจดการแปลงเกษตรแนวทฤษฎใหม ตามแนวพระราชด าร โดยการปรบเปลยนวถการเพาะปลก สรางแนวคดกนอยอยางพอเพยงใหกบชาวบาน จากเดมปลกไมประดบ พชเชงเดยวเพอคาขาย หนมาปลกพชกนไดเสรมใน


แปลงเกษตร ผลผลตทไดน ามาบรโภคในครวเรอน จากเกษตรกรแปลงตวอยางจ านวน 5 ราย สามารถลดรายจายในครวเรอนไดเฉลยปละ 16,800 บาท เนองจากมการวางระบบกระจายน าแบบมนสปรงเกอร ใชน านอยแตใหน าพชไดทวถง ปลกไมมรดก พชกนได ผกสวนครว กำรจดกำรตนเองของต ำบลดงขเหลก เปนบทเรยนในกำรจดกำรและบรณำกำรทนทเปนตวเงน ควบคกบทนทำงสงคมและธรรมชำต เพอเออตอด ำรงชวต และกำรท ำมำหำกนของคนดงขเหลก ดวยกำรเชอมโยงทน เชอมโยงคน เชอมรอยควำมรวมมอ เนนกำรพฒนำแบบพอเพยงเพอกำรพงตนเองอยำงยงยน รปธรรมทเกดขนลวนเปนควำมตองกำรจำกภำยในของคนในชมชน ทด ำเนนกำรโดยใชหลกเหตและผล ภำยใตแนวคดกำรชวยเหลอเกอกลซงกนและกน ทงทำงตรงและทำงออม เปนหลกประกนควำมมนคงใหกบชวตคนต ำบลดงขเหลก เพอตอสกบกระแสกำรพฒนำทเปลยนแปลงไปอยำงรวดเรว ขอมลอางอง 1. เอกสารการพฒนาขบวนองคกรชมชนต าบลดงขเหลก โดย ขบวนองคกรชมชนต าบลดงขเหลก จงหวดปราจนบร 2. เอกสารโครงการสนบสนนการแกไขปญหาทดนท ากนและทอยอาศยชนบท ต าบลดงขเหลก (พนทรปธรรม) โดย สภาองคกรชมชนต าบลดงขเหลก 3. หนงสอ 15 ป “พลงองคกรชมชน ขบเคลอน เศรษฐกจฐานราก” เรองเชอมโยงผงชวตชมชนและการจดการน า คนดงขเหลก ต าบลดงขเหลก อ าเภอเมอง จงหวดปราจนบร


4. เอกสารประกอบการสมมนา “ทนชมชนกบการขบเคลอนประเทศไทย” วนท 6-7 กรกฎาคม 2553 ผประสานงานพนท : นายบรรจง พรมวเศษ สภาองคกรชมชนต าบลดงขเหลก โทรศพท : 08-1743-4400 e-mail : -


สรางระบบเศรษฐกจชมชนตามหลกเศรษฐกจพอเพยง ต าบลเนนฆอ อ าเภอแกลง จงหวดระยอง

“สงคมเปนสข ชวตมความมนคง พงพาตนเองได บนหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยง” เปนเปาหมายของคนต าบลเนนฆอ อ าเภอแกลง จงหวดระยอง ดวยความเชอทวาชมชนจะพฒนาไดอยางไร ถาไมเรมดวยตนเอง จงรวมกนแกปญหาการผลตสการพฒนาระบบเศรษฐกจชมชนเพอการพงตนเอง เชอมโยงกลมกจกรรมตางๆ สรางหวงโซเศรษฐกจในต าบล โดยมเงนทนกองกลางในการพฒนาหมบาน เปนกองทนของชมชน บรหารชมชนแบบพงตนเอง จนสามารถยกระดบการท างานจากเครอขายสการจดตงสภาองคกรชมชนต าบลเนนฆอ มศนยประสานงานท เรยกวา มหาวทยาลยบานนอก ทท างานแนวราบ สรางสงคมพลเมองดวยความเสมอภาคในวถตนเอง เปนพนทแหงการเรยนรงานแบบบานๆ เปนแหลงทองเทยวโดยชมชนเพอการเรยนร เปนสถาบนเรยนรความเขมแขงของขบวนองคกรชมชน เปนตลาดสเขยวของคนรกสขภาพ และเปนโลกแหงการเรยนรทไรขดจ ากดทเขยนทฤษฎจากแผนดนเกด”

เรยบเรยงโดย จนตนาภรณ คลองด

ต าบลเนนฆอ จงหวดระยอง ตงอยทางทศตะวนออกเฉยงใตของอ าเภอแกลง ระยะทางประมาณ 10 กโลเมตร โดยมทางหลวงหมายเลข 3161 อ าเภอแกลง - สนทรภ แหลมแมพมพ วงผากลาง


ต าบล ลกษณะพนทเปนทเนนสลบดวยทราบต า ตดกบทะเลอาวไทย อากาศรอนชน เกอบตลอดท งป มประชากร 4,504 คน 1,392 ครวเรอน จาก 9 ชมชน สวนใหญมอาชพท าสวนยางพารา สวนผลไม ท านาและประมงชายฝง กวา 200 ป ของคนทน อพยพมาจากชายทะเลบานถนนกะเพรา ต าบลเนนฆอ เพอหาทอยอาศยอนอดมสมบรณ โดยพากนมงหนาสทศตะวนตก ขามคลองและทงนาทรอนระอในฤดแลง เปาหมายคอปาดงดบขางหนา เมอถงชายปา ทเรยกกนวาปาเรไร จงปกหลกหกรางถางพงสรางบานเรอน และทท ากน จ ารง เปนภาษาถน ทเรยกเพยนมาจากค าวา “จ าร” หมายถง ปากทางน าไหลลงทง คลอง หนอง บง ดวยสภาพพนทมลกษณะเปนทราบลม มน าไหลตลอดทงป ลกษณะเชนนจงเหมาะแกการท านา ท าสวนผลไม สวนยางพารา ทลมต าในทงนามดนเหนยวสด า ท านาไดผลด ทดอนบนเนนมดนสแดงมนป เหมาะแกการปลกผลไมและยางพารา ดงนนเมอเปลยนปาใหเปนบาน เปลยนบงใหเปนเรอกสวนไรนา เปลยนเนนเปนสวนผลไมและสวนยางพารา สงคมเกษตรกรรมเลก ๆ จงผดขนทน กลายเปนรายไดหลกของชาวบานตงแตอดตมาจนถงปจจบน

วกฤตมา ปญญาเกด จากวถของคนจ ารง ซงตองดนรนตอสเพอเอาชวตรอด มการปรบตวอยตลอดเวลา จนเมอป 2517 ไฟฟาเขาหมบาน มการปรบตวของคนในชมชนอกครง เรมมเครองใชไฟฟาเงนผอน มเทคโนโลย สงอ านวยความสะดวกเขามามากมาย การรกคบของทนนยมผานสอโทรทศน วทย ท าใหผคนในชมชนมความตนตว รบรขาวสารมากขน ม


การใชสารเคม เทคโนโลยในการผลต ซอรถไถนาหรอ “ควำยเหลก”มาแทนควายจรงในทองทง ควายตวสดทายถกขายไปเมอป 2519 ตอมา จากนโยบายการสงเสรมการพฒนาในป 2529 ท าใหเกดการรวมตว รวมกลมกนท ากจกรรมตางๆ ของชาวบาน ตามทรฐแนะน า และตามวถของคนจ ารง โดยเรยกตวเองวา “เครอขายองคกรชมชนบานจ ารง” เพอทจะเรยนรการจดการตนเองดวยวถแหงชมชนทองถน ใชรปแบบของขบวนองคกรชมชนเปนแนวทาง ในชวงเวลาเดยวนนชาวสวนทเรยนก าลงประสบปญหาหนอนเจาะเมลดทเรยน สรางความเสยหายอยางรนแรงใหเกษตรกร ชาวสวนผลไม จงไดรวมตวปรกษาหารอและหาทางออกรวมกน ไดขอสรปวา นำจะน ำเนอทเรยนดบหนเปนชนบำง ๆ มำลงกระทะทอดใหเหลอง ซบน ำมนออก ใสเกลอเลกนอย ปรำกฏวำรสชำต อรอยไมแพทเรยนสก ทส ำคญกลนไมรนแรง จงเกดการรวมตวในรปของชาวบานทเรยกวา กลมแปรรปผลผลต มการพดคยปรกษาหารอ น าประสบการณมาแลกเปลยนกนเปนประจ า ปจจบนกลมผลตทเรยนทอดไดขยายผล ถายทอดชดความรประสบการณ สการแปรรปผลไมและผลตภนฑอน ๆ อกดวย รอยเรยงกนเปน “เครอขายแปรรปผลผลต” จากการแกปญหาการผลต สการพฒนาระบบเศรษฐกจเพอการพงพาตนเอง จดเปลยนทส าคญอกครงหนงของชาวจ ารง เกดจากแนวคดทจะมเงนทนเพอใชเปนกองกลางในการพฒนาหมบาน โดยเปนกองทนของชมชนเอง เพอการบรหารชมชนแบบพงตนเอง จงเกด


การระดมทนขนเปนครงแรก เมอป 2529 ในลกษณะของการระดมหน เพอจดตงรานคาชมชน โดยขอความรวมมอจากชาวบานในการซอหน อยางนอยครวเรอนละ 50 บาท จากการระดมหนครงแรก ไดเงนทงสน 30,000 บาท มสมาชก 120 คน รานคาชมชนด าเนนการในลกษณะสหกรณชมชน เพอจ าหนายสนคาอปโภค บรโภคตางๆ และสนคาการเกษตร ผลผลต สนคาแปรรปทไดจากชมชน ขณะทการพฒนาดานตางๆ ของบานจ ารงยงคงด าเนนการอยางตอเนอง ในป 2535 ไดเกดแนวคดเรองการกระจายอ านาจสทองถน โดยมต าบลเปนพนทเปาหมาย ท าใหกลมกจกรรมตางๆในต าบล เรมมการเชอมโยงกนในระดบต าบล มการจดกจกรรมรวมกนเปนระยะ เมอกองทนเพอสงคม (SIF) เขามาสนบสนนการท างาน ท าใหกลมกจกรรมในพนทไดเรยนร บญชครวเรอนสขอมลชมชนทองถน เกดการผลกดนการท างานเปนกระบวนการมากขนบนฐานขอมล จนกระทง ป 2543 ไดมกระบวนการส ารวจขอมลครวเรอนอยางจรงจง มการรวบรวมและวเคราะหขอมล ท าใหพบปญหาส าคญ คอ การใชสารเคมอยางรนแรง ถอเปนจดเปลยนส าคญของชมชน คอ เกษตรกรในชมชนใชสารเคมกนมาก จนสงผลกระทบตอสขภาพและเกดสารพษตกคางในผลผลต ปญหาดงกลาวท าใหชาวบานเปนโรคภมแพ มสขภาพแยลง ตนทนการผลตสงขน จงเกดการทบทวนตวเองและคดแกไขปญหา “..ชมชนจะพฒนาไดอยางไร ถาไมเรมดวยตนเอง..” น าไปสการรณรงคใหชาวบานตระหนกถงความส าคญของการลดใชสารเคม จดตงกลมเกษตรพนบาน ท าโครงการเกษตรชวภาพ โครงการผกพนบานปลอดสารพษ สนบสนนใหใชปยอนทรยและน า


หมกชวภาพ เพอช าระลางสารเคมตงแตจดเรมตนของวงจรการผลตและจนถงการบรโภคในชมชน ป 2545 เครอขายองคกรชมชนบานจ ารง ไดนอมน าหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยง มาขยายแนวทางการท างานไปยงกลมคนในพนทของต าบลเนนฆอและพนทใกลเคยง (พนทภมนเวศน) มเวทเชอมประสานงานกลมกจกรรมตางๆ ทกเดอน ดวยการหนนเสรมของสถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน) เรยกกนวา “กำรพลกฟนวถชมชนทองถน” ใชพนทศนยประสานงานของเครอขายองคกรชมชน เชอมโยงการท างานรวมกน จนเปนหลกการส าคญในการท างานของสมาชกกลม/องคกรในปจจบน ดวยเปาเดยวกนคอ “สงคมเปนสข ชวตมความมนคง พงพาตนเองได บนหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยง” ตอมา ในป 2547 ไดเรยนรเรองการฟนฟชมชนทองถน โดยก าหนดประเดนในการพฒนา 4 เรอง คอ คน ดน น า ปา ซงตองใชเวลาในการสรางกระบวนการพอสมควร เนองจากตองปรบเปลยนตงแตวธคด การรวมกลม การสรางหวงโซทางเศรษฐกจ ท าใหเกดการพงพาตนเองมากขนเรอยๆ ป 2551 ไดยกระดบการท างานจากเครอขายสการจดตง “สภาองคกรชมชนต าบลเนนฆอ” มศนยประสานงานอยท 70 หม 7 ต าบลเนนฆอ อ าเภอแกลง จงหวดระยอง ทเรยกกนตดปากทวไปวา “มหาวทยาลยบานนอก” มกลมกจกรรมทหลากหลายถง 40 กลม ประสบการณตรงจากการปฏบตการจรงของการท างานของผคนในพนมากกวา 30 ป ไดพฒนาเปนแหลงทองเทยวเพอการเรยนรในแบบบานๆ สามารถสมผสถงวถพอเพยงของชมชนทองถน มปรชญาเศรษฐกจพอเพยงเปนเครองมอหลกในการขบเคลอนงาน


ปจจบน มหาวทยาลยบานนอก เปนแหลงทองเทยวเพอการเรยนรส าคญแหงหนงของจงหวดระยอง น าประสบการณตรงจากการปฏบตการจรงของกลมกจกรรมตางๆ มารวบรวมและแลกเปลยนเรยนรกบนกเดนทางทสนใจงานแบบชาวบาน ทงรปแบบการท างานแนวดงแบบเดมๆ ใชการท างานแนวราบ สรางความเสมอภาคดวยวถตนเอง น าพาชวตของกลมคนตวเลกๆ ในสงคมพลเมอง ไปสความมนคงดวยหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยง การแลกเปลยนเรยนรอยางตอเนองระหวาง เครอขายองคกรชมชนบานจ ารง สภาองคกรชมชนต าบลเนนฆอ ท มหาวทยาลยบานนอก มแกนน า 40 กลมกจกรรมและภาคพฒนาอนๆ เขารวมอยางสม าเสมอ จงเกดชดความรของชมชนทองถน ภมปญญาทหายไปถกพลกข นมา สรางความสข ความมนคงแหงชวต ใหกบคนในพนทและนกเดนทาง


สรางความมนคงทางเศรษฐกจดวยทนทางสงคมในชมชน หากพดถงค าวา “ทน” ตามความคดของ “สภาองคกรชมชนต าบลเนนฆอ” อาจมคณคาและความหมายมากกวา “ตวเงน” ซงหมายรวมถง คนทรวมตวกลม/องคกรตำงๆ ทมอยในพนท กจกรรมกำรพฒนำชมชนของกลม/องคกร ทรพยำกรธรรมชำตทอดมสมบรณ คณภำพชวตทดของคนในต ำบล หรอเรยกวา “ทนทางสงคม” นนเอง ซงหากไลเรยงทนทางสงคมตางๆทมอยในพนท จะพบวามความหลากหลาย และมคณคามากมายมหาศาล ดงภาพ

โดยมเปาหมายทชดเจน ทจะพากนไปสชมชนทองถนจดการ

ตนเอง เปนสงคมแหงพลเมอง กระบวนการเรยนรทผานมาตลอด 30 ป และการยดแนวทางการเคลอนงานบนหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ไดหลอมรวมเอาแนวคด ประสบการณการท างานของกลมคนตวเลก ใหเขมแขงมนคง กลายเปนเครอขายองคกรชมชน เปนพนทแหงการเรยนรงานแบบบานบาน ทคดและท างานแบบนอกกรอบกตกาสงคม


เดมๆ เปน สภาองคกรชมชนตนแบบ เปน สถาบนเรยนรความเขมแขงของขบวนองคกรชมชน เปน แหลงทองเทยวเพอการเรยนร เปน ตลาดสเขยวของคนรกษสขภาพ เปน ศนยอาหารสขภาพแหงชาต และเปน มหาวทยาลยบานนอก โลกแหงการเรยนรทไรขดจ ากด ทเขยนทฤษฎจากแผนดน มหาวทยาลยบานนอก กบการสรางระบบเศรษฐกจจากชมชนฐานราก จากความพยายามในการแกไขปญหาพนฐานดานการผลตของบานจ ารง และสภาองคกรชมชนต าบลเนนฆอ นบตงแตป 2529 ตอเนองมาจนถงปจจบน ไดสงผลตอการพฒนาระบบเศรษฐกจชมชน กลาวคอ

การเชอมโยงกลมกจกรรม ดวยการสรางหวงโซเศรษฐกจของตนเอง เรมตงแตการผลต ผานกลมเกษตรพนบาน รวมกน ลด ละ เลก การใชส า ร เคม ผล ตด ว ยระบบเกษตรอนทรย ขายผลผลตทเปนผกพนบานทงหมดใหกบกลมอาหารทองถนไทย กลมอาหารทองถนไทยจดรายการอาหารสขภาพ ผกพนบานปลอดสารเคมกบน าพรกกะปทซอมาจากกลมแปรรปกะปน าปลา เชอมโยงการท างาน


กบศนยเรยนรมหาวทยาลยบานนอก แหลงทองเทยวเพอการเรยนรจดการทองเทยวโดยชมชนตอนรบนกเดนทางตลอดทงป นอกจากนนยงเชอมโยงกบกลมเครอขายแปรรปผลผลต สรางกลไกการตลาด จดพนทขายสนคาจากกลม ใหกบนกเดนทางทตลาดสเขยว โดยมกลมตลาดสเขยวท าหนาทบรหารจดการ ผานขอตกลงรวมกนในเวทของสภาองคกรชมชนต าบลเนนฆอ การจดการเศรษฐกจและทนภายในชมชน โดยมกลม

ธนาคารชมชนเชอมโยงสมาชกและกลมกจกรรมสรางฐานการออมของตนเองอยางตอเนอง จดตงกลมกองทนรวมเพอการลงทน และจดซอทดนเพอด าเนนกจกรรมตางๆ ของสภาองคกรชมชน ท าใหมสถานทและการยอมรบจากภาคทเกยวของ รวมตวกนจดตงกองทนสวสดการของตนเอง ดแลกนเอง ตงแตแรกเกดจนกระทงตาย การจดการทองเทยวโดยชมชน หลงจากทสถาบนพฒนา

องคกรชมชนสนบสนนเรองศนยการเรยนร จงไดด าเนนการจดการความรและสรางวทยากรกระบวนการ มนกพฒนาชมชนจากทวประเทศ สนใจพากนมาเรยนรและบอกตอตอกนไป มผสนใจมาแลกเปลยนเรยนรมากขน จงตอยอดพฒนาเปนทงแหลงทองเทยวและแหลงเรยนร รจกกนทวไปวา “มหาวทยาลยบานนอก แหลงเรยนรนอกต ารา” เปนโลกแหงการเรยนรทไรขดจ ากด โดยเฉพาะชดความรเรองการพงพาตนเอง โดยใชขบวนองคกรชมชนเปนกลไกขบเคลอนการท างาน มกลมโฮมสเตยบานจ ารง (มาตรฐานโฮมสเตย


ไทย) เปนกลมกจกรรมหลกในการเชอมโยงเรองของการทองเทยว

กญแจส าคญสความส าเรจ หากพจารณาถงเหตปจจยทน าไปสความส าเรจ ในการพฒนาระบบเศรษฐกจชมชนของบานจ ารง และสภาองคกรชมชนต าบลเนนฆอ พบวามปจจยทส าคญดงน

การใชสภาองคกรชมชนเปนพนทกลาง เพอเชอมโยงการท างาน แลกเปลยนเรยนรรวมกนทกเดอน เปนแนวทางหลกของการท างาน

การสรางความเชอมนในแนวทางการรวมตวเพอพาตนเอง โดยใชพนทเปนตวตง กลมองคกรชมชนเปน แกนหลก และการพฒนาแบบมสวนรวมในทกกลมกจกรรม

การประสานงานทด ทาททออนนอม แตยดมนในแนวทางของภาคประชาชน โดยใชสภาองคกรชมชนต าบลเปนเครองมอ


การท างานท ใชความเปนตวของตวเอง ฟนฟวถวฒนธรรมชมชนทองถน ผานกลมกจกรรมจนกลายเปนความเชอมนในวถชมชนทองถนสการจดการตนเอง

เดนหนารวมสรางสงคมและเศรษฐกจพงตนเอง เกอบ 30 ปของการพฒนาต าบลเนนฆอ จากจดเรมตนทบานจ ารง ดวยวถของคนจ ารงสการขยายเปนเครอขายระดบต าบล เกดแหลงเรยนรวถชวตและกลายเปนแหลงทองเทยวชมชนทมชอเสยง หรอทรจกกนดในนาม “มหาวทยาลยบานนอก” หนทางทจะเดนตอไปขางหนาจากสงทเกดขนในปจจบน ยงคงมเรองราวอกมากมายทคนเนนฆอตองรวมกนพฒนา “ในวนขำงหนำเรำอยำกเปนชมชนแหงกำรเรยนร เปนสงคมทเรยนรไดโดยไมมวนสนสด อยำกเปนแหลงเรยนรของทกคนทสนใจ เปนแหลงศกษำดงำน เปนทรวบรวมภมปญญำทองถน เปนสงคมแหงกำรรเทำทนกน และพงพำตนเองไดอยำงแทจรงในทกๆดำน แตค ำถำมทเรำมกไดรบจำกผทเขำมำเยยมชมเสมอวำ “เรำจะรกษำสภำพแวดลอมควำมเปนชมชนทเขมแขงนไดนำนเทำไร” ซงเรำอำจจะยงไมสำมำรถตอบไดอยำงชดเจน หำกผมอ ำนำจในบำนเมอง ไมเชอมนในวถของชมชน ไมยอมเปดใจทจะเรยนรในควำมหลำกหลำยของวถวฒนธรรม กำรมสวนรวมบนควำมเทำเทยมของผคนยงไมปรำกฏชดเจน พวกเรำคงทนกระแสโลกำภวตนไดชวงระยะเวลำหนงเทำนน แตเรำจะพยำยำมรกษำมนไวใหได ควำมเชอมนในวถของชมชน ภมปญญำทองถน จะรกษำใหคงอยตรำบนำนเทำนำนสบทอดเปนมรดกใหรนลกหลำยตอไป นคอความหวงสการ


เปลยนแปลงในอนาคตของนายชาตชาย เหลองเจรญ ประธานสภาองคกรชมชนต าบลเนนฆอ อ าเภอแกลง จงหวดระยอง

ขอมลอางอง 1. เอกสารสภาองคกรชมชนต าบลเนนฆอ อ าเภอแกลง จงหวดระยอง 2.ชาตชาย เหลองเจญ.ประธานสภาองคกรชมชนต าบลเนนฆอ. สมภาษณ, 9 กนยายน 2558.

ผประสานงานพนท : นายชาตชาย เหลองเจรญ โทรศพท : 08-7817-8030 e-mail : -


เรยนรปญหา พฒนาชมชน สการก าหนดอนาคตตนเองอยางยงยน ต าบลบวใหญ อ าเภอนานอย จงหวดนาน

“จากกลมทอผาของหญงชาวบานทต าบลบวใหญ อ าเภอนานอย จงหวดนาน ทเปนเวทกลางในการแลกเปลยนสาระทกขของกนและกน น าไปสการแกปญหาทชาวบวใหญเผชญ ทงโครงสรางพนฐานทไมไดรบการพฒนาอยางเทาทควรจะเปน ความไมมนคงในสทธทดนท ากนและทอยอาศย รวมถงหนสนทพอกพน ตลอดจนสภาพแวดลอมดน น า ปา เสอมโทรมลงทกวน จนเกดแผนแมบทชมชนต าบลสการน ารองบานมนคงชนบท จนสรางเครองมอรองรบสทธชมชนในทดนท ากน พลกฟนผนดนผลตอาหารปลอดภย เรม 1 ไรเกษตรอนทรย รวมกบเอกชน 1 ต าบล 1 CSR ขยายความรวมมอจากเครอขายต าบลสระดบจงหวด และเปนก าลงส าคญในการกอตงบรษทประชารฐรกสามคคนาน จ ากด จากการเรยนรปญหา พฒนาชมชน สการก าหนดอนาคตตนเองอยางยงยน”

เรยบเรยงโดย ปรานอม โอสาร

บวใหญเปนเพยงต าบลเลกๆ ทตงอยบนภเขาสงของพนท ปาสงวนแหงชาต อ าเภอนานอย จงหวดนาน ทกระทงชอต าบลยงแทบไมปรากฏในแผนทประเทศไทย กระนนกตาม ยงไมมหลกฐานใดบงชดวาชนกลมแรกทเขามาตงถนฐานคอชนกลมใด สนนษฐานวาเปนชนทมเผาพนธเชนเดยวกบคนพนเมองลานนา จะเหนไดจากโบราณสถาน


และโบราณวตถทปรากฏกระจดกระจายอย ณ จดตางๆ ของต าบล ภาษาพด วฒนธรรมประเพณ และการแตงกาย ทยงคงมทอผาและการนงผาซน ทเรยกวา “ซนมำนและซนเชยงแสน” หากมองเหนไดจากระยะไกล กเปนประจกษพยานวาต าบลเลกๆ ทมประชากรเพยง 4,050 คน เคยเปนแหลงทรพยากรหลอเลยงเมองนานในอดตอยพอสมควร ต าบลบวใหญในปจจบน มพนทครอบคลมการปกครองทองททงหมด 8 หมบาน ซงประชากรกวารอยละ 99 ของจ านวนประชากรทงหมด ประกอบอาชพเกษตรกรรม ท านา ท าไร ท าสวนและเลยงสตว รวมทงเปนแหลงเพาะปลกพชเศรษฐกจส าคญ คอ มะขามหวาน ล าไย ขาวโพดและยางพารา “บวใหญเปนชมชนชนบท ถนนหนทำงเปนลกรง ทกคนตำงมควำมสมพนธเชงเครอญำต ตำงพงพำอำศยระหวำงกน ทรพยำกรธรรมชำตอดมสมบรณ เรยกไดวำ มทรพยในดน สนในน ำ มกำรท ำขำวไร เพำะปลกไวเพอด ำรงชพ” ถกรอยเรองราวชวต ทอสายใยความสมพนธ

จากปญหาทชาวบวใหญก าล ง เผชญอย ไมว าจะเปนโครงสรางพนฐานไมไดรบการพฒนาอยางเทาทควรจะเปน ความไมมนคงแนนอนในสทธในทดนท ากนและทอยอาศย และหนสนทพอกพนจากการประกอบอาชพเกษตรกรรมซ าแลวซ าอก ตลอดจนปญหาสภาพแวดลอม ดน น า ปา เสอมโทรมลงทกวน ปญหาเหลานเปนเสมอนหนงแรงพายทถาโถมพดเขาถลมบวใหญ เหตนเพอความอยรอดปลอดภยของคนในชมชนและเพอใหชมชนผานพนวกฤตเหลานนไปได ชาวบวใหญจงลกขนมาสรางพนทการพดคยแลกเปลยน หาวถทางการแกไขปญหาตางๆ เหลานน “กลมทอผา” อนเปนกลมทเกดจากการรวมตวของหญงชาวบานทตองการแบงเบาภาระครอบครว โดย


การประกอบกจกรรมเปนอาชพเสรม เพอสรางรายไดใหกบครวเรอน กลายเปนเวทพดคยแลกเปลยนสาระทกขแกกนและกน จนน ามาสการหาทางออกรวมกน ผสานพลงเปนหนง เพอปลดปลอยบวใหญสความอยรอดและสามารถจดการตนเองไดอยางยงยน

จากกลมทอผาเลกๆ พฒนาสการเชอมประสานคนในชมชนและองคกรภาคเครอขายทงภาครฐ ภาคเอกชน และภาคธรกจ เกดการเชอมโยงภาคเครอขาย โดยเฉพาะอยางยงกองทนเพอสงคม (Social Investment Fund : SIF) อนเปนจดเรมในการประสานความรวมมอจากฝายตางๆ เพอรวมหนนเสรมการพฒนาบวใหญใหหลดพนจากปญหาตางๆ นอกจากน สถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน) ไดทท าหนาทเปนสอกลางในการเชอมรอยภาคพฒนาประสานพลงความรวมมอสบตอมาจนถงปจจบน จนท าใหบวใหญสามารถเขาใจและแกไขปญหาส ก ารพ ง ตน เองได อย า งย งย น นางฑฆ มพร กองสอน ประธานสภาองคกรชมชนต าบลบวใหญ กลาวถงบทบาทของสถาบนพฒนาองคกรชมชน ท ได เขาไปมบทบาทสนบสนนการเรมตนกระบวนการพฒนาตางๆในต าบลบวใหญวา

“บวใหญทกวนน แมจะมจดเรมตนจำกคนในชมชนทพบปญหำและลกขนมำจดกำรแกไขปญหำดวยตนเอง แตบวใหญไมไดตอสกบปญหำเพยงล ำพง ทวำมหนวยงำนทเปรยบเหมอนพเลยง หรอ เพอนคคด ทเปดโอกำสใหชมชนบวใหญมำโดยตลอด นนกคอ พอช. โดยเรมตนจำกกำรจดท ำแผนแมบทชมชนพงตนเอง กองทนเพอสงคม (SIF) จนกระทง ป 2546 ไดรบกำรสนบสนนจำกเครอขำยแผนแมบทชมชนพงตนเอง 4 ภำค โดยกำรสนบสนนจำกสถำบนพฒนำ


องคกรชมชน หรอ พอช. ตลอดชวงระยะเวลำทผำนมำ พอช. ไดใหกำรสงเสรม สนบสนนกจกรรมตำงๆ ของชมชนบวใหญ เชน สวสดกำรชมชน องคกรกำรเงน เศรษฐกจและทนชมชน สภำองคกรชมชน โครงกำรบำนมนคง และโครงกำรทดนชนบท ซงครงแรกทไดรจกกบ พอช. ไมไดมควำมคำดหวงแตอยำงใด แตปจจบนคำดหวงวำ พอช. จะเปนองคกรหลกของชำวบำนและเปนกลไกส ำคญกำรเชอมประสำนงำนหนวยงำนภำค”

จาก“แผนชมชน” สการน ารอง “บานมนคงชนบท” กระบวนการแผนชมชนในพนทต าบลบวใหญ เรมตนเมอ

ประมาณป 2540 แตเนองจากแกนน ายงไมเขาใจชดเจนจงหยดชะงกไป จนกระทงกองทนเพอสงคม (SIF) มาสานตอในป 2541 – 2542 และจากการไปศกษาดงานในต าบลอนๆ ท าใหเครอขายองคกรชมชนและผน าชมชนในต าบลบวใหญ กลบมาเรมจดท าแผนชมชนในป 2542 และมการเกบขอมลอยางจรงจงทกมต จนกระทงในป 2546 ไดมการประกาศแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมของคนบวใหญ พ.ศ. 2554 – 2557 นางฑฆมพร กองสอน เลาถงแผนชมชนต าบลบวใหญวา

“แผนพฒนำชมชนเปนเครองมอและกลไกส ำคญทท ำใหบวใหญไดรจกตวตนและปญหำของบวใหญมำกยงขน นอกจำกน กลไกคณะกรรมกำรแกไขปญหำและพฒนำคณภำพชวต อนเปนคณะท ำงำนทตงขนเพอระดมปญหำและแนวทำงกำรแกไขเรองรำวตำงๆ ทเกดขนในต ำบลบวใหญ ดวยคนบวใหญ จำกองคควำมรและประสบกำรณทไดจำกกองทนเพอสงคม (SIF) เชน ทกษะกำรท ำควำมเขำใจเรองแผนชมชน กำรเกบขอมล


กำรวเครำะหขอมล จนท ำใหคนบวใหญทมทกษะส ำคญส ำหรบกำรจดท ำแผนพฒนำชมชน ซงสงเหลำนท ำใหคนบวใหญสำมำรถจดกำรกบปญหำและเรองรำวตำงๆ ทเกดขนอยำงตรงจด”

ขอมลจากแผนชมชนดงกลาว ท าใหพบวามชาวบานจ านวน

มากเดอดรอนเรองทอยอาศย จงไดเรมกจกรรมโดยการรบบรจาค เงนสมทบชวยสรางบานใหคนยากจนทมปญหาเรองทอยอาศย จากจดเรมตนดงกลาวนเอง ไดน าไปสการขยายผลดวยการเชอมโยงคนยากจนในพนททมปญหาเรองทอยอาศย มสมาชกประมาณ 120 ครอบครว จากนน จงไดรวมโครงการ “บำนมนคงชนบท” เมอป 2549 และไดรบการสนบสนนจากสถาบนพฒนาองคกรชมชน จ านวน 3.6 ลานบาท เพอด าเนนการซอมแซมและกอสรางบานใหสมาชกทยากจน


จ านวน 60 ราย ทงน เพอใหงบประมาณทไดรบการสนบสนนดงกลาว สามารถขยายผลไปสการแกไขปญหาของสมาชกอนไดอยางกวางขวาง จงไดมการจดสรรงบประมาณบางสวนจากโครงการจ านวน 300,000 บาท จดตงเปน “กองทนบำนมนคงชนบทต ำบลบวใหญ” เพอใหสมาชกกยมไปพฒนาทอยอาศย พฒนาอาชพ ปจจบน (เดอนกนยายน 2558) เงนกองทนเพมเปน 600,000 บาท รวมถงมการบรณาการกบกองทนสวสดการชมชน มเงนรวมกนกวา 1.2 ลานบาท

“แผนทชมชนคนบวใหญ” เครองมอรบรอง “สทธชมชน” ถงแมวาบวใหญ จะเปนต าบลเลกๆ ตงอยหางไกลจากความเจรญ บนพนทสง ถกโอบลอมดวยภเขา อดมดวยทรพยากรธรรมชาตนานปการ ผคนตางมวถทเรยบงายและสงบสข แตเมอวนหนงผคนเหลานนกลบเกดความไมมนคงในทดนท ากนและทอยอาศยของตนเอง เนองจากรฐบาลประกาศกฎหมายวาดวยปาสงวนแหงชาต เมอปพ.ศ. 2507 การก าหนดพนทปาสงวนดงกลาว ท าใหเกดการทบซอนทดนท ากนและทอยอาศยของผคนทยงไมมเอกสารสทธ ทงทผคนเหลานนตงรกรากมานานหลายชวงอายคน จนพนทดงกลาวมสภาพกลายเปนชมชนมากกวาความเปนปาไม ตอมา คนบวใหญกตองเผชญกบปญหาความเสอมโทรมของทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมทถกท าลาย เพราะการเขามาของกระแสทนนยมและการบรโภคของโลกทแปรเปลยน จนกลายเปนค าถามทส าคญวา “คนบวใหญจะมวธจดการและแกไขปญหาเหลานนไดอยางไร”

นางฑฆมพร กองสอน กลาวถงแนวคดส าคญในการแกไขปญหาทดนท ากนในเขตพนทของต าบลบวใหญซงไมมเอกสารแสดงสทธในทดน เนองจากมการประกาศเขตปาสงวนตามกฎหมายวาดวย


ปาสงวนแหงชาตในพนทดงกลาววา “กำรแกปญหำทดนท ำกนและทอยอำศยในต ำบลบวใหญมงเพอแกไขปญหำชำวบำนทไมมทอยอำศยมนคง ปญหำเรองเอกสำรสทธ สทธท ำกนในปำสงวนแหงชำต เปนกำรปองกนกำรขยำยพนทท ำกนในเขตปำสงวนแหงชำตและเปนกำรปองกนกำรทะเลำะววำทระหวำงชำวบำนดวยกนเอง หรอชำวบำนกบหนวยงำนของรฐ” สวนวธการส าคญทชาวบวใหญน ามาใชแกปญหาทดนท ากนและทอยอาศยกคอ การส ารวจขอมลและท าแผนทชมชนดวยมอของชาวบานเอง โดยใชโปรแกรมระบบสารสนเทศภมศาสตร (Geographic Information System : GIS) เพอท าแผนทแสดงแนวเขตทดนของแตละครวเรอนในอตราสวน 1: 4000 โดยไดรบการสนบสนนองคความรและเทคนควธจากสถาบนพฒนาองคกรชมชน เพอใหชาวบวใหญท าฐานขอมลทดน โดยใชระบบ GIS และการรบรองเขตทดนหรอสทธในทดนท ากนและทอยอาศยกนเองของประชาคมชาวบวใหญ จนกลายเปนโฉนดทดนชมชนทออกโดยมอของชาวบวใหญเอง ซงไดรบการยอมรบจากหนวยงานของรฐในฐานะ “สทธชมชน” นอกจากนน ยงอธบายถงเปาหมายรวมเรองทดนท ากนและทอยอาศยของคนบวใหญวา “เปำหมำยเรองทดนท ำกนและทอยอำศย คอ ฟนฟกำรใชทดนใหเกดประโยชนอยำงยงยน โดยทดนท ำกนจะตองไมใชสนคำ แตทดนตองมคณคำกบชมชน และปกปองทดนใหกบลกหลำนสบตอไป”


พลกฟนผนดน ผลตอาหารปลอดภย จากสภาพผนดนทเสอมโทรม เพราะถกใชงานหนกในการ

ปลกพชเชงเดยว เชน ขาวโพดเลยงสตว ยางพารา แมจะมรายไดมากจากการขายพชผลทางเกษตรดงกลาว แตขณะเดยวกนกมคาใชจายจ านวนมากตองสญสนไปกบการลงทนซอปจจยในการผลตและการอปโภคบรโภครายวน เนองจากตองพงพงพชผกจากภายนอก เพราะพนทสวนใหญถกใชไปกบการเพาะปลกเพอการจ าหนายเปนหลก ท าใหชาวบวใหญกลบมารวมกนขบคดวาจะด ารงดวยวถการผลตเชนนตอไปกระนนหรอ และแลวค าตอบท ได คอหากยงด ารงชวตโดย พงพงปจจยการผลตจากภายนอก เชน ปยเคม ยาฆาแมลง เพอเรงใหไดผลผลตจ านวนมาก แตสงทไดตอบแทนกลบมา คอสขภาวะทย าแยและหนสนลนพน ดงนน คนบวใหญจงหวนกลบไปพงพาระบบ


การผลตโดยไมเบยดเบยนธรรมชาตมากขน เชน ปรบเปลยนการปลกพชผสมผสาน ท าเกษตรอนทรยปลอดสารพษ เพอบรโภคในครวเรอนและสงจ าหนายในกบพอคาคนกลางทมความตองการสง เนองจากตลาดมความตองการอาหารปลอดภย นางฑฆมพร กองสอน กลาววา

“บวใหญเกดกำรเปลยนทกระดบ ณ วนนคนบวใหญเกดควำมมนใจและเชอมนวำไมมใครมำจบ แตยงไมมนคง เพรำะกฎหมำยยงบงชวำผด ทกวนนอำศยควำมชอบธรรม คอ กฎแหงธรรมะ นอกจำกนนคนบวใหญยงเกดกำรเปลยนแปลงทำงดำนวธคด เนองจำกกำรจดท ำขอมลชมชนท ำใหพบเหนปญหำกำรใชประโยชนทดนท ำกน ทไมใชเฉพำะกำรปลกพชเชงเดยว เชน ขำวโพด ยำงพำรำ อยำงเดยว ทกคนพยำยำมปรบวถกำรผลตของตนเอง กำวสกำรปลกพชผสมผสำน จนกระทงเกดกำรเปลยนอยำงเปนรปธรรม เนองจำกภำยในต ำบลบวใหญ ประมำณ 3 – 4 ครอบครว เลกกำรเพำะปลกขำวโพด หนมำปลกผกสวนครว ปลอดสำรพษ แตยงไมถงขนอนทรย กำรเปลยนอำชพดงกลำวท ำใหครอบครวปลดหนสนตนเอง...ดงนนค ำจ ำกดควำมของเศรษฐกจไมใชแคกำรคำขำย แตบวใหญคดมำกกวำนน คอ กำรผลตพชทำงเกษตรทจะตองสรำงรำยได รำยวน รำยเดอน รำยป วนนคนบวใหญมรำยไดรำยวน จำกกำรเพำะปลกผกสวนครว ลดรำยจำย ไมตองกนผกทสำรพษปนเปอน ส ำหรบพชรำยเดอน คอ กลวย ทแตละครวเรอนปลกเพมมำกขน อนำคตวำงแผนจะน ำเขำสตลำด ซงขณะนสนคำทสงออกสตลำดทสรำงรำยไดใหกบในชมชน คอ


ตะไคร โดยมคนในต ำบลรบซอสงใหกบบรษทเอกชนขนำดใหญ”

ในป 2556 มลนธสมมาชพ ไดเขามาประสานงานกบสถาบนพฒนาองคกรชมชน เพอสนบสนนใหเกดรปธรรมของกจกรรมการพฒนาอยางยงยน รวมกบบรษทไทยเบฟเวอเรจ จ ากด (มหาชน) ภายใตหลกคด “1 ต ำบลสมมำชพ 1 บรษท” ทสอดคลองกบสภาพขอเทจจรงในต าบล การท า “1 ไรเกษตรอนทรย” จงเกดขนเพอตอยอดจากงานพฒนาเดมใหเหนเปนรปธรรม เปนการเรยนรรวมระหวางภาคธรกจกบชมชนผานการปฏบตการ โดยใชความตองการของคนบวใหญเปนตวตง เปนมตใหมของการพฒนาททกภาคสวนน าความร ประสบการณ และทรพยากรทมอยมารวมกน โดยมเปาหมายเดยวกน นนคอ “ตองกำรเหนสงคมอยได โดยไมเบยดเบยนซงกนและกน ทงตนเอง สงคม และสงแวดลอม” น าไปสความรวมมอในการท างานรวมกนอยางใกลชดมากขน ทงภาคชมชน ภาคเอกชน ภาคราชการ ทงนายอ าเภอ เกษตรอ าเภอ พฒนาชมชน ฯลฯ รวมถงนายกองคการบรหารสวนต าบล

ตอมา เมอรฐบาลมนโยบายในการสนบสนนการพฒนาระบบเศรษฐกจฐานราก โดยการหนนเสรมการจดตง “บรษทประชารฐรกสามคค จ ากด” เครอขายองคกรชมชนต าบลบวใหญ จงไดเขารวมกบเครอขายคนนานจดการตนเอง หวหนาสวนราชการในพนท และภาคเอกชน ประกอบดวย รองอธบดกรมการพฒนาชมชน ประธานหอการคาจงหวดนาน ผจดการบรษทประชารฐสามคคประเทศไทย จ ากด บรษทไทยเบฟเวอเรจ จ ากด(มหาชน) นกวชาการพฒนาชมชน


และสมาชกผถอหนหลายฝาย จดทะเบยนจดตง “บรษท ประชารฐรกสามคคนาน จ ากด” มเปาหมายเพอสรางความเปนอยทดขนของประชาชน เศรษฐกจชมชนเขมแขง ประชาชนมความสขและรายไดเพมขน มผถอหนทมาจากภาคสวนตางๆ รวมทงสน 4 ,000 หน แบงเปนบรษทไทยเบฟเวอเรจ จ ากด (มหาชน) 1 ,000 หน ธนาคารกรงเทพ จ ากด (มหาชน) 390 หน หนจากภาคสวนในจงหวดนาน 2,610 หน จ านวน 6 ราย มผเขาชอซอหนหลงจากจดทะเบยนแลว 21 ราย จ านวน 700 หน หลงจากไดมการจดทะเบยนบรษทฯ แลว เบองตนมทนจดตงเปนจ านวนเงน 1 ,000,000 บาท และมการแตงตงคณะกรรมการชดแรก จ านวน 10 คน โดยมนายสมบต ชนสขเสรม เปนประธานกรรมการ

จำกตวอยำงของชมชนทองถนต ำบลใหญเปนสงสะทอนใหเหนวำ หำกคนในชมชนสำมำรถรวมมอกนรวมกลมคด แลกเปลยนประเดนใหเหนถงปญหำและหำแนวทำงในกำรแกไขรวมกน มแผนชมชนทครอบคลมทงดำนเศรษฐกจ สงคม สงแวดลอม มเพอนรวมคด มตรรวมท ำ ไมวำจะเปนหนวยงำนภำครฐ ภำคเอกชน หรอภำคประชำสงคม ชวยเหลอสนบสนนองคควำมรหรอเทคนควธทชมชนตองกำร เพอใหชมชนสำมำรถออกแบบ แนวทำงในกำรแกไขปญหำหรอเรองรำวตำงๆ ทเกดขนในชมชนดวยมอของคนในชมชนเอง กจะสำมำรถท ำใหชมชนพงตนเองและจดกำรตนเองไดอยำงยงยน ดงเชนควำมส ำเรจของชำวบวใหญ ทไดพสจนใหเหนอยำงเปนรปธรรมแลววำ “ชมชนท าได”



ขอมลอางอง 1. สภาองคกรชมชนต าบลบวใหญ. (2558). แผนชมชนทองถนจดการตนเอง ต าบลบวใหญ อ าเภอนานอย จงหวดนาน. กรงเทพมหานคร : บรษท วสคอมเซนเตอร จ ากด 2. ฑฆมพร กองสอน, ประธานสภาองคกรชมชนต าบลบวใหญ. สมภาษณ, 9 กนยายน 2558.

ผประสานงานพนท : นางฑฆมพร กองสอน โทรศพท : 08-1884-1423 e-mail : -


จากความขดแยงเรองทดนสการพฒนาพนทรวม เพอสรางเศรษฐกจของชมชน ต าบลปลาบา อ าเภอภเรอ จงหวดเลย

“กรรมสทธในทดนท ากน เปนปญหาความขดแยงระหวางชาวบานกบเจาหนาทรฐ ในหลายพนทของประเทศ ไมตางจากทต าบลปลาบา อ าเภอภเรอ จงหวดเลย แตทนไดใชสภาองคกรชมชนต าบลปลาบา เปนเครองมอในการแกปญหา รวมกนคด คลคลายความขดแยงทเกดขนใหชมชนสามารถอยรวมกบปาได โดยไมท าลายธรรมชาต และมการคนพนทปาใหกบรฐกวา 3,000 ไร เปนการพฒนาทชาวบานรวมกบหนวยงานรฐ พลกวกฤต สรางโอกาสดวยการทองเทยวทใชภมนเวศนท าใหเกดมลคา สการจดการทองเทยวโดยชมชน เปนระบบเศรษฐกจของคนในพนทควบคกบการอนรกษทรพยากรธรรมชาต สบสานภมปญญาของคนปลาบา ใหคนภายนอกและลกหลานไดเรยนรและยงประโยชนอยางยงยน”

เรยบเรยงโดย จนทนา เบญจทรพย

ต าบลปลาบา อยหางจากอ าเภอภเรอ จงหวดเลยประมาณ 8 กโลเมตร ประวตความเปนมาของต าบลปลาบา ตามค าบอกเลาของผเฒาผแกในชมชนไดกลาวไววา “ปลาบา มความหมาย 2 ลกษณะ คอ 1) “ปลำ” หมายถง สตวทหายใจดวยเหงอก “บำ” หมายถง ลนไป รวมความหมายแลวไดความวา มปลำมำกมำยแลวลนทะลก บงบอกถงควำม


อดมสมบรณของทรพยำกรธรรมชำตในพนท หรอ 2) อกความหมายหรอค าบอกเลาหนงกลาววา มผหญงคนหนงมาตงหมบานเปนคนแรกชอ “ปำบำ” โดยท านาอยบรเวณทตงบานปลาบาปจจบน บางคนจะเรยกวา นำปำบำ ทงหมดน เปนการบอกเลาถงความเปนมาของการตงชอหมบาน จนน ามาสการจดตงเปนต าบลในราวรชกาลท 5 ก านนคนแรก ชอขนประสาท เปนชาวบานปลาบาจงเอาชอปลาบามาตงเปนชอต าบล ต าบลปลาบา แบงเขตการปกครองออกเปน 7 หมบาน มประชากรจ านวน 1,742 คน 355 หลงคาเรอน มเนอทประมาณ 33,980 ไร ทตงและภมประเทศ ทศเหนอ ตดกบต าบลหนองบวและรองจก อ าเภอดานซาย ทศใต ตดกบต าบลวงยาว อ าเภอภเรอ ทศตะวนออก ตดกบต าบลทาศาลา อ าเภอภเรอ และทศตะวนตก ตดกบต าบลรองจก อ าเภอภเรอ

กอเกดการรวมตวจากปญหาทดนท ากน จากการทลกษณะของพนทต าบลปลาบาเปนภเขาสงและลาดชน อกทงยงเปนพนทสแดง ซงมการตอสทางดานความคด และอดมการณทางการเมองในชวงตงแต ป พ.ศ.2500 จนถงป พ.ศ. 2523 การท ามาหากนและการด ารงชพของประชาชนในพนท สวนใหญยงคงตองอาศยการท าไร และปลกพชทเหมาะกบพนท ในชวงแรกของการเขามาอยอาศยในพนท ประชาชนสวนใหญจงปลกขาวโพดเปนพชหลก สวนการปลกพชเชงเดยวมนอยมาก แตหลงจากมการน ายางพาราซงถอวาเปนพชเศรษฐกจ มาปลกในพนทภาคอสาน ท าใหการขยายพนทการปลกยางพาราเปนไปอยางกวางขวาง รวมถงพนองประชาชนในต าบลปลาบาดวย แตดวยเหตจากความแรนแคนผสมผสานกบการไมมกรรมสทธท ากนในพนท ท าใหเกด


การกระทบกระทงระหวางชาวบานในพนทกบเจาหนาทของรฐ ซงกคอกรมปาไมและกรมอทยานแหงชาตสตวปาและพนธพช สถานการณปญหาและผลกระทบดงกลาว เกดขนกอนทจะมการจดตงสภาองคกรชมชน นายเชด สงหค าปอง ประธานสภาองคกรชมชนต าบลปลาบา ไดเลาวา “ชวงแรกๆ ทพนองไดเขำมำท ำกนยงไมมปญหำอะไร ตอมำ ทำงกรมปำไมและกรมอทยำนแหงชำต สตวปำและพนธพช ไดออกกฎหมำยเขมงวดขน ท ำใหมกำรไลรอ จบกม พนองชำวต ำบลปลำบำทมพนทท ำกนในเขตรกษำพนธสตวปำ ภหลวง” โดยนายเชด ไดอธบายเพมเตมอกวา “ในชวงทมกำรไลรอ จบชำวบำน ตนเองและชำวบำนในต ำบลไดรวมตวกนปองกนไมใหเจำหนำทจบกมชำวบำน ออกจำกพนท เพอตอรอง รวมทงไมใหยดเครองมอกำรเกษตร เพรำะเหนวำกำรกระท ำของเจำหนำทเอำเปรยบประชำชน คนยำกจน โดยทไมมกำรประนประนอม ซงเปนมำตรกำรทแขงกรำวเกนไป แมกระทงกำรหำของปำ ซงเปนอำชพดงเดม ของชำวบำนกท ำไดล ำบำก เพรำะสภำพพนทเปนแบบนจะใหชำวบำนไปหำอยหำกนอยำงอนกคงเปนไปไมได แมแตอำชพพรำนปำ มนเปนกำรสอนรนตอรน ถอวำเปนภมปญญำอยำงหนงกหำยไป ยกตวอยำงเวลำชำวบำนโดนจบ คนทโดนจบหรอญำตพนองจะฝงใจเจำหนำทมำก เวลำมบญหรองำนรนเรงตำมหมบำน แตกอนเจำหนำทมกจะไปเทยวงำนตำมหมบำน คนทเคยโดนจบหรอญำต ถำเหนกจะเขำท ำรำยทนท ซงท ำใหเจำหนำทบำงสวนไมกลำเขำพนท สรำงใหเกดควำมเปนศตรตอกน ระหวำงชำวบำนและเจำหนำท ไมสำมำรถแกปญหำได”


“สภาองคกรชมชนต าบลปลาบา” เครองมอแกไขปญหาความขดแยงเรองทดนท ากน ตอมาในป พ.ศ.2551 หลงจากมการประกาศใชพระราชบญญตสภาองคกรชมชน ต าบลปลาบาไดเลงเหนถงความส าคญของการรวมกลมรวมตวกนเพอแกไขปญหาของชมชนตนเอง จงไดมการเชอมโยงกลม/องคกรชมชนตางๆในพนทจ านวน 22 องคกร จดตงสภาองคกรชมชน เมอวนท 28 กรกฎาคม 2551 สภาองคกรชมชนต าบลปลาบา จงไดเขามามบทบาทส าคญและเปนเครองมอทเปนทางการในการแกปญหาความขดแยงทเกดขนดงกลาว ดวยการเปดเวทกลางใหพนองชาวบานต าบลปลาบา ไดน าเสนอปญหาและผลกระทบตางๆทเกดขนในชมชน โดยเฉพาะการแกไขปญหาทท ากนทยงมความขดแยงกบรฐอย และรวมกนคดวาท าอยางไรจงจะคลคลายความขดแยงทเกดขนได


กระบวนการแกไขปญหา เรมตนจากการท าความเขาใจใหคนในชมชนเหนวาปานนมความส าคญกบชมชน ท าอยางไรจงจะท าใหคนกบปาอยรวมกนได โดยรวมมอกบเจาหนาทของรฐ (เจาหนาทปาไม) ในการสรางความเขาใจ เกยวกบปา ชมชน ชวตทองถน วาชมชนอยไดรฐอยได นนกคอการใหชมชนไมแผวถางบกรกปาจากทมอย และใหมการใหพนทกบชาวบานอยางพอด สวนทมพนทท ากนมากกใหแบงคนใหทางอทยานเพอท าการปลกปาคนใหกบธรรมชาต โดยใชมตคณะรฐมนตร เมอวนท 30 มถนายน 2541 เปนแนวทางการด าเนนงานรวมกน ใชแผนท 1 : 4,000 จบพกด GPS หาเขตแดนทแนนอนของแตละคนและหามไมใหมการบกรกตอ “เรำน ำปญหำมำพดคยหำรอรวมกบทกหนวยงำนทเกยวของ รวมทงท ำควำมเขำใจกบชำวบำน ถงควำมจ ำเปนทจะตองรวมกนแกปญหำและสรำงควำมตระหนกในกำรรกษำผนปำดวยกน ซงชำวบำนทอำศยอยบนทดนของรฐกวำ 90 ครอบครว ใหควำมรวมมอเปนอยำงด โดยเรำไดสรำงหลกคดรวมกนวำวถชวตของเรำอยในออมกอดของธรรมชำต ชวตอยไมไดถำธรรมชำตถกท ำลำย” นายเชดกลาว

จากการท างานรวมกนโดยใชสภาองคกรชมชนต าบล เปนกลไกในการเชอมโยงชาวบานและหนวยงานตางๆ ทงเจาหนาทอทยาน อบต. พฒนาการ ฯลฯ ท าใหเกดแนวทางความรวมมอในดานตางๆ เพมมากขน เนองจากมการสรางกตการวมกนระหวางชมชนกบรฐ มการขอคนพนทจากชาวบานเพอน าไปปลกปาจาก 200 ไร เพมเปน 2,000 ไร โดยไมมความขดแยงหรอจบกมชาวบาน นายเชดอธบายวา “ทำงกำรไมตองเขำมำจดกำรใหเรำ ทกอยำงเรำจะเรมจำกกำรท ำควำมเขำใจกบชำวบำน ใหชำวบำนเขมแขง มควำมพรอม เรำจงลงมอท ำ ถำไมพรอมกจะไมท ำ เพรำะงำนจะส ำเรจหรอไม อยทควำมพรอมของชำวบำน อยำง


กำรคนผนปำ เรำท ำมำนำนแลว ไมตองใหทำงกำรเอำค ำสงมำบงคบเรำ แรกๆ เรำคนไป 200 ไร และชวยกนปลกปำ จำกนน เรำกคยกบชำวบำนเพอคนอก 2,000 ไร แลวปลกปำ” คาดวาในอนาคต จะมการคนพนทเพมอก 3,000 ไร นอกจากการขอคนพนทจากชาวบานดงกลาว สภาองคกรชมชนต าบลปลาบา ยงมบทบาทในการเจรจากบภาคเอกชนในการยนยอมใหรอถอนรสอรทซงอยในทดนไมมเอกสารสทธจ านวน 3 แหง โดยชาวบานชวยในการรอถอนและภาคเอกชนไมตองเสยคาใชจาย ความส าเรจดงกลาว เปนการจดการปญหาความขดแยงเรองทดนโดยไมจ าเปนตองใชกฎหมายบงคบและปราศจากการใชความรนแรง เปลยน“ความขดแยง” เปน “การพฒนารวม” อยางเขมแขงและยงยน หลงจากทไดมการคนผนปา และท าแนวกนเขตทดนเรยบรอยแลว สภาองคกรชมชนต าบลปลาบา จงไดเชญชวนกลมองคกรสมาชกพดคยถงแนวทางพฒนาพนท จนเกดโครงการตางๆ ตามมาอกมากมาย เชน การจดท าฝายชะลอน า การท าแนวปองกนไฟปาโดยมทมเฝาระวงปารวมกบเจาหนาทอทยาน และทชาวบานรสกภมใจกคอ การสงเสรมใหชาวบานปลกผกปลอดสารเปนอาชพเสรมเพอสรางรายได และยงเปนแนวปองกนไฟไดอกดวย โดยนายเชดเลาใหฟงวา“เรำแบงพนทใหชำวบำนคนละสองงำนตลอดแนวคลอง ปลกผกปลอดสำรพษสงขำย ซงแปลงผกนนอกจำกจะเปนอำชพเสรม ยงเปนแนวปองกนไฟปำไดดวย โดยผลผลตจำกผกปลอดสำร เรำกน ำไปจ ำหนำยทตลำดสเขยวของชมชน แตละปมรำยไดตอคนประมำณสำมหมนบำท” นอกจากน ยงมหนวยงาน


ตางๆ เขามาประสานเพอท างานรวมกนมากขน เชน การสงเสรมการทองเทยวเชงนเวศนอยางยงยน มลนธปดทองหลงพระท เขามาสงเสรมเรองการเกษตรอนทรย เปนตน เนองจากการทองเทยวและปลกผกอนทรยเปนโอกาสสอดคลองกบขอเทจจรงของชมชน อกทงยงมการเชอมกบทางเอกชนในการอนรกษปารวมกบชมชน เชน กรณ ปตท. ไดเขามารวมมอกบชมชน สรางเครอขายการอนรกษฟนฟปา ใหคนกบปาอยดวยกนได เปนตน ทงน หากพจารณาถงศกยภาพของสภาองคกรชมชนต าบลในการจดการทรพยากรธรรมชาตอยางยงยน จะพบวามความหลากหลาย ครอบคลมทงมตทางดานธรรมชาตและวฒนธรรม กลาวคอ ในเรองกำรจดกำรปำไม จะมการปลกปาทดแทนเปนประจ าทกวนส าคญ มการกนพนทบางสวนออกมาเปนปาสาธารณะโดยชมชนชวยกนดแล ในชวงทอากาศแหงจะมการท าแนวกนไฟเพอปองกนไฟปา กำรจดกำรน ำ จะมการควบคมและดแลรกษาโดยการจดท าฝายแมว เพอชะลอน าใหไหล ชาลง และใหขงอยในพนทบรเวณรอบๆ ไมปลอยใหแหงเหอดหาย นอกจากน ยงเปนการฟนฟพนทปาเสอมโทรมใหเกดความชมชนอกดวย

ดานกำรจดกำรทรพยำกรทำงวฒนธรรมเพอใหเกดควำมยงยน จะมกระบวนการในจดการทรพยากรทางวฒนธรรม โดยการถายทอดองคความรผานบคคลในครอบครวและชมชน เชน การพดภาษาถน


(ไท–เลย) การกนอาหารพนบาน นอกจากนยงมการอนรกษขนบธรรมเนยมประเพณ และวฒนธรรมดงเดม เชน งานบญขาวจ งานเลยงป (เลยงบรรพบรษ) การเลยงปนนจะมการแสดงคลายร าผฟา ซงผสงอายในหมบานจะออกมาฟอนร า และมการกระทบเทาเสยงดง ประเพณของชมชนปลาบา จะมการจดขนเปนประจ าทกป ท าใหวฒนธรรมชมชนปลาบามความตอเนองถายทอดจากรนสรน

ส าหรบการพฒนาพนทต าบลปลาบาเพอใหเปนไปอยางมทศทางและตอเนอง สภาองคกรชมชนต าบลปลาบา ไดจดท าแผนพฒนาต าบลเพอน าไปสการจดการตนเองอยางยงยน 7 ยทธศาสตร ประกอบดวย 1) กำรพฒนำดำนโครงสรำงพนฐำน 2) กำรพฒนำดำนเศรษฐกจ 3) กำรพฒนำดำนสงคมและคณภำพชวต 4) กำรพฒนำดำนศลปวฒนธรรมประเพณ 5) กำรพฒนำดำนกำรบรหำรจดกำรฟนฟอนรกษทรพยำกรธรรมชำตและสงแวดลอม 6) กำรพฒนำดำนกำรบรหำรจดกำรทด และ 7) กำรพฒนำดำนกำรจดกำรสวสดกำรชมชน


พลกวกฤตเศรษฐกจ สรางโอกาสดวยการทองเทยวชมชน จากการทพนทโดยสวนใหญของต าบลปลาบาเปนภเขาสงชน สามารถปลกพชเศรษฐกจไดไมกชนด เชน ขาวโพด ยางพารา ฯลฯ ชวตความเปนอยในแตละวนจงขนอยกบราคาผลตทางการเกษตรเปนหลก หากปไหนราคาด กไมมปญหาไมตองไปท างานตางถน แตหากปไหนราคาตกต ากตองไปหาเลยงชพในตางถน หรอไปขายลอตเตอร สภาองคกรชมชนต าบลปลาบาไดมองเหนถงปญหาดงกลาว และเกดความคดวาท าอยางไรจงจะน าทรพยากรทมอยในพนทมาใชประโยชนไดอยางเตมท

ดวยเหตดงกลาว จงเปนทมาของการน าพนทภมประเทศมาท าใหเกดมลคา โดยใชเรองการทองเทยวโดยชมชนเขามาเปนชองทางหนงในการพฒนาระบบเศรษฐกจของพนท น าไปสการจดตง “ชมรมกำรทองเทยวต ำบลปลำบำ” เพอสงเสรมบทบาทข อ ง ส ม า ช ก ใ น ก า ร จ ด ก า ร ก า รทองเทยวโดยชมชนโดยคนในต าบล ปลาบา สงเสรมใหคนในต าบลปลาบามความสามคค มจตสาธารณะ และมสวนรวมในกจกรรมของต าบลปลาบา เพอชมชนทองถนเขมแขง รวมทงลกหลานเยาวชนกไมตองไมท างานตางถน เปนการปลกฝงใหคนในชมชนเกดความส านกรกทองถนของตนเองมากขน ทงน การทองเทยวโดยชมชนของต าบลปลาบา ไดรวมมอกบภาครฐและทองถนในการจดระบบการทองเทยวในพนทโดยการมสวนรวมของคนในชมชน


การทองเทยวโดยชมชนของต าบลปลาบา จะไมใชเปนการทองเทยวเชงความบนเทงทางอารมณอยางเดยวแตจะแฝงไปดวยประวตศาสตรการตอสของชมชนคนทองถน เพอใหมาซงสทธอนชอบธรรมในการด ารงอยของความเปนมนษยอยางเทาเทยมกนในสงคม นอกจากน ต าบลปลาบายงสงเสรมเรองเกษตรปลอดสารพษ เพอใหคนทวไปไดเหนการใชชวตอยางพอเพยงของคนในชมชน เหลอกขาย บางสวนกเกบไวกนในครอบครว ซงการทองเทยวเชงอนรกษของต าบลปลาบา ไดรบความรวมมอจากส านกงานเกษตรทสงอ าเภอภเรอ ในการชวยเหลอทางดานวชาการและพนธพชแกสภาองคกรชมชนต าบลปลาบา

ปจจบน ต าบลปลาบามทรพยากรทางธรรมชาตและวฒนธรรม ส าหรบน ามาสงเสรมการทองเทยวโดยชมชนทนาสนใจหลายแหง ทรพยากรทางธรรมชาต เชน น าตกปลาบ า น าตกสองคอน ศนยบรการดานพชและปจจยการผลตเลย (เกษตรทสง) ฯลฯ สวนทรพยากรทางวฒนธรรมทโ ด ด เ ด น ข อ ง ต า บ ล ป ล า บ า ค อวฒนธรรมการกนอาหารพนบาน โดยจด เปน โปรแกรมการทอง เท ยวทหลากหลาย พรอมทงบรการทพกในรปแบบเตนทพกแรม หรอบานพกโฮมสเตย เชน ประเภท 2 วน 1 คน อตราคาบรการ 1,500 บาท/คน หรอประเภท 3 วน 2 คน อตราคาบรการ 3,000 บาท/คน เปนตน


ทงหมดน คอทนมนษย ทนทำงสงคม ทนวฒนธรรมภมปญญำ และทนธรรมชำตของคนต ำบลปลำบำทมคณคำมำกมำยมหำศำล และอำจไมสำมำรถตมลคำเปนตวเงนได ซงสภำองคกรชมชนต ำบลปลำบำ ไดน ำมำใชในกำรจดกำรควำมขดแยง จนน ำมำสควำมรวมมอระหวำงทกภำคสวนในกำรพฒนำพนทต ำบลปลำบำ ใหกลบฟนคนควำมอดมสมบรณแกธรรมชำต เพอเออตอกำรด ำรงชวต สรำงระบบเศรษฐกจของคนในพนท ควบคไปกบกำรอนรกษทรพยำกรทำงธรรมชำต สบสำนภมปญญำของคนปลำบำ เพอใหคนภำยนอกรวมถงลกหลำนไดเรยนรและใชประโยชนอยำงยงยนตอไป

ขอมลอางอง 1. สภาองคกรชมชนต าบลปลาบา. เอกสารรายงานผลการด าเนนงาน 2. ขาวชมชน สถาบนพฒนาองคกรชมชน ฉบบท 145 เดอนธนวาคม 2557 – มกราคม 2558

ผประสานงานพนท : นายเชด สงหค าปอง โทรศพท : 09-5701-3139 e-mail : -


ยกระดบจากองคกรการเงนสการพฒนาระบบเศรษฐกจชมชน ต าบลปาคลอก อ าเภอถลาง จงหวดภเกต

“จากกลมออมทรพยอลอาบานะห รวมกบกลมปลดเปลองหนสน ยกระดบสถาบนการเงนจนมเงนทนหมนเวยนกวา 32 ลานบาท ขยบสการแกปญหาสการจดซอทดนเพอเปนสวสดการใหกบผไรทอยอาศยรวมกวา 40 ไร จนขยายฐานสการพฒนาระบบเศรษฐกจชมชน ดวยการสงเสรมการทองเทยวเชงอนรกษและฟนฟทรพยากร ท าใหคณภาพชวตและการพฒนาในต าบลมผลสมฤทธอยางเปนรปธรรม นนเพราะชมชนมการจดระบบการจดการทนชมชนทครอบคลมทนทางสงคม คน ทรพยากร วถวฒนธรรม และภมปญญา”

ต าบลปาคลอก ตงอยฝ งตะวนออกของเกาะภเกต มเนอทประมาณ 38 ตารางกโลเมตร หรอประมาณ 23,650 ไร สภาพภมประเทศของต าบลปาคลอก เปนทราบลม มภเขาเทลาด


ประชากรในพนทต าบลปาคลอกมจ านวนทงสน 14,734 คน แยกเปน ชาย 7,257 คน หญง 7,477 คน มความหนาแนนเฉลย 387.74 คน/ตารางกโลเมตร มจ านวน 6,957 ครวเรอน (ขอมล ณ เดอนกมภาพนธ 2557) มจ านวน 9 หมบาน มหลกฐานทางโบราณคดแสดงใหเหนถงเปนทตงชมชนมานานในนาม ถลางบางโรง สบเนองมาตงแตสมยตนรตนโกสนทร และเปนพนทท าศกสรบกบพมาตามบนทกประวตศาสตรศกเมองถลาง มวถชวตผสมผสานอยรวมกนระหวางวถพทธและมสลม อาชพส าคญคอประมงชายฝง เพาะเลยงสตวน า และการเพาะปลกสวนเกษตร โดยมพชเศรษฐกจคอ ยางพารา

ดานการปกครองทองถน เทศบาลต าบลปาคลอก เดมเปนองคการบรหารสวนต าบลปาคลอก ไดรบการยกฐานะเปนนตบคคลและเปนหนวยงานบรหารราชการสวนทองถน จดตงขนตามพระราชบญญตเทศบาล พ.ศ. 2496 ซงไดประกาศจดตงขน เมอวนท 30 ส.ค. 2555 เทศบาลต าบลปาคลอก ตงอยเลขท 98/3 หมท 2 ต าบลปาคลอก อ าเภอถลาง จงหวดภเกต หางจากอ าเภอถลาง 14 กโลเมตร มเนอทประมาณ 38 ตารางกโลเมตร หรอประมาณ 23,650 ไร เรมตนแกไขปญหาและพฒนาต าบลปาคลอก จากฐานองคกรการเงน

กระบวนการพฒนาในต าบลปาคลอก เรมตนจากการรวมตวของคนในต าบลปาคลอกจดตง “กลมออมทรพยอลอาบานะห” มสมาชกเพยง 33 คน เงนออม 20,000 บาท กลมมความเตบโตและ


ไดรบความวางใจจากคนในชมชนมากขน ตอมา จงไดมการรวมกลมออมทรพยกบกลมปลดเปลองหนสนเขาดวยกน ปจจบนมสมาชก 720 คนมเงนออมและหมนเวยนกวา 32 ลานบาท ไดชวยเหลอสมาชกในการปลดเปลองหนสน ไถถอนทดนคนจากนายทนกลบมาเปนของชาวบาน โดยใหชาวบานจายเงนคนใหกบกลมออมทรพยตามก าลงทสามารผอนได อกบทบาทหนงของกลมออมทรพยคอการสงเสรมใหมสหกรณในชมชนเพอใหสอดคลองกบการท างานของกลมออมทรพย ทตองท านตกรรมบางอยาง เชน การจดซอทดนเพอแบงขายใหชาวบานทยากไรทดนทอยอาศย และนตกรรมดานอนๆ

นอกจากการด าเนนกจกรรมกลมออมทรพย และการแกไขปญหาหนสนของคนในต าบลดงกลาวแลว กลมออมทรพย ยงไดขยายการด าเนนงานเรองการจดซอทดน เพอเปนสวสดการดานทอยอาศยและบรการอนๆใหกบชมชน ดวยการจดซอทดนเพอประโยชนและแกปญหาทดนทอยอาศยใหกบผไรทอยอาศยในชมชน และการท าธรกจทไมท าลายสงแวดลอม ปจจบน กลมออมทรพยและสหกรณฯ มทรพยสนเปนทดนจ านวน 4 แปลง รวมกวา 40 ไร ไดแกแปลงท 1 เปนของกลมออมทรพย จ านวน 2 ไร ซงมทงสวนมะพราว และการขดบอสาธารณะเพอขายน าใหกบชาวบาน แปลงท 2 เปนของสหกรณ พนทกวา 3 ไร มการจดสรรแบงแปลงขายใหกบชาวบานทเดอดรอนจ านวน 30 ครวเรอน แตชาวบานสวนใหญน าไปขายตอใหคนอนตอนนเหลออยเพยง 6 ราย ท าใหสหกรณและกลมออมทรพยไดรบบทเรยนจากการทชาวบานไดสทธในทดนแลวน าไปขายตอ แปลงท 3 จ านวน 27 ไร น ามาจดสรรแบงขายจ านวน 200 กวาแปลง ซงสหกรณไดมการลงทนซอทดนและพฒนาสาธารณปโภคดวยการท าถนน คระบายน า


วงเงนการลงทน 25 ลานบาท มการเปดขายใหกบบคคลทวไปยกเวนชาวตางชาต แปลงหนงมขนาด 50 ตารางวา ขายแปลงละ 700,000 บาท ปจจบนมการขายและไดทนคนมาแลว 80 % ถาขายไดทงหมดสหกรณจะไดรบเงนจ านวน 42 ลานบาท แปลงท 4 กลมออมทรพยเปนเจาของพนท จ านวน 8 ไร จดซอมาเพอท าธรกจ นอกเหนอจากการมสหกรณของชมชนเพอจดท านตกรรมสญญาตางๆเพอประโยชนของชมชนแลว ยงไดมการจดตงสถาบนการเงนของชมชนเพอท าหนาทในการลงทนและตรวจสอบ อนเนองมาจากมการใชเงนของกลมออมทรพยในการท าธรกจทกอใหเกดรายได

ขยายจากฐานองคกรการเงน สการพฒนาระบบเศรษฐกจชมชน

หลงจากทต าบลปาคลอก ประสบความส าเรจในเร องกล มออมทรพย การแกไขปญหาหนสนและทดนท ากน จนน าไปสการจดตงเปนสถาบนการเงนชมชนแลว จงเกดแนวคดในการสงเสรมการพฒนาระบบเศรษฐกจชมชน ดวยการสงเสรมการทองเทยวเชงอนรกษและการพฒนาทไมท าลายสงแวดลอมขน ซงการท างานเพอการอนรกษทรพยากรในชมชนไดเรมมาตงแตป 2537 และท าอยางจรงจงในป 2540 ตอเนองจนถงป 2542 โดยใชทนในชมชนและการสนบสนนจากหนวยงานภายนอก เชน


ส านกงานกองทนเพอสงคมหรอ SIF ใหเงนมา 800,000 บาท น ามาปรบภมทศนของชมชน ท าศนยเรยนรกระชง เกษตรใหงบประมาณ 1 ลานบาท น ามาปรบปรงหองน า พฒนาหมบานตนแบบ ท าศนยเรยนรกระชงตอเนองจากส านกงานกองทนเพอสงคมและพฒนากระบวนการเรยนรของชมชน เพอรองรบการฟนฟปาชายเลนของชมชน และการทองเทยวเชงอนรกษ โดยมสถาบนการศกษาคอ มหาวทยาลยสงขลา นครนทร วทยาเขตภเกต และการศกษานอกโรงเรยนไดเขามาสนบมนนการท าวจยชมชน หวขอการวจยครอบคลมเรองปาชายเลนโดยทบานบางโรงมปาชายเลน 2,800 ไร ทงต าบลปาคลอกมปาชายเลน 3,800 ไร หญาทะเล ซงทบานบางโรงและหม 2 หม 3 มหญาทะเลในพนทกวา 1,000 ไร ปะการง ปาดบชน น าตกบางแป และประวตศาสตรชมชน เปาหมายของงานวจยและการอนรกษคอการแกปญหาเรองปากทองของประชาชนทใชการทองเทยวเชงอนรกษเปนเครองมอ แนวทางการอนรกษของชมชนไมไดแยกออกจากหลกการของศาสนา ตวอยางของการพฒนาทสงเสรมการทองเทยวเชงอนรกษของชมชน และเปนรปธรรมของการจดการตนเองดานเศรษฐกจชมชนทสามารถสรางรายไดใหกบคนในชมชน รวมถงมสวนเสรมสรางสวสดการชมชนทงทางตรงและทางออม ทส าคญไดแก

การสงเสรมครวชมชน มรานอาหารทด าเนนการโดยคนในชมชน ใชทรพยากรในชมชน เนนอาหารสด อรอย ราคาถก รายไดจากครวชมชนจดเขากองทนสวสดการชมชนบานบางโรงปละ 100,000 บาท


สงเสรมการทองเทยวของชมชน แตละปมนกทองเทยวจากลกคาภายใประเทศและชาวตางชาตปละ 48,000 คน มกจกรรมการพายเรอดระบบน า การเดนปาดบชน การเรยนรวฒนธรรมชมชน ทพกโฮมเสตย แคมปพกแรมบนเกาะ ฯลฯ ผน าชมชนเลาวาเสนหของเราคอการท างานโดยชาวบาน วถวฒนธรรมของชมชนทดงามและอาหารทะเลสดๆ ราคาถกกวาทอนๆ ในภเกต

การจดการทาเทยบเรอโดยชมชน ในอดตสมาชกสภาผแทนราษฎร จ.ภเกต ไดเสนองบประมาณเพอสรางทาเรอขนาดใหญ แตชมชนเหนวาควรท าเปนทาเรอขนาดเลก ทชมชนสามารถบรหารจดการได โดยเรมตงแตป 2544 ชมชนไดเชาทาเทยบเรอจาก อบต. มาบรหารจดการเอง คาเชาในปจจบนอยทปละ 25,000 บาท เรอทเทยบทาก าหนดเปนเรอขนาดเลกผโดยสารไมเกน 30 คน ไมใหเรออวนลากเทยบทาการก าหนดใหเรอขนาดเลกเทยบทาไดออกเปนขอบญญตของอบต. ปจจบนชมชนมรายไดจากทาเทยบเรอเดอนละ 80,000- 130,000 บาท รายไดแตละปไดจดสรรเขากองทนสวสดการของชมชนปละ 100,000 บาท


การจดการน าโดยชมชน ด าเนนการในพนทซงขาดแคลนน าส าหรบสมาชกประมาณ 100 ครวเรอน กอใหเกดรายได เดอนละ 10,000 บาท

ตลาดชมชน มทงตลาดเชา และตลาดนดในวนองคารและวนเสาร โดยมรายไดจากตลาดนดปละ 300,000 บาท

การฟนฟปาชายเลน/ทรพยากรชายฝง ด าเนนการปลกปาชายเลน และอนรกษพนธสตวน า ตงแตป 2539 ในชวงทรฐปดสมปทานปา การทองเทยวชมชนเชงอนรกษเปนเครองมอหนงของการฟนฟทรพยากร ซงมการดแลทรพยากรในสามพนทเปาหมาย คอพนทแปลงอนรกษประมาณ 800 ไร พนทฟนฟเพอการปลกปา 316 ไร และพนทใชสอยจ านวน 200 ไร ในดานการฟนฟความอดมสมบรณของสตวน า มการปลอยปลาและกงปละไมต ากวาหนงลานตว

การสนบสนนการศกษาของชมชน ชมชนไดสนบสนนครสอนศาสนา และจดการศนยเดกเลกในชมชน การบรหารศนยเดกเลกเปนการบรหารจดการทกอใหเกดรายได ทรบบรจาคทวไปและการสนบสนนจากผปกครองมรายไดจากการบรหารปละกวา 300,000 บาท

สนบสนนสถาบนศาสนาของชมชน การท าธรกรรมของชมชนทกอยางทกอใหเกดรายได สวนหนงของรายได ไดน ามาสรางมสยดจ านวน 20 ลานบาท ซงอยในระหวางด าเนนการกอสราง รวมทงสนบสนนคาจางครสอนศาสนา


เศรษฐกจชมชนฐานรากทเขมแขง ปจจยพนฐานสการพฒนาคณภาพชวต และการจดการตนเองของชมชนทองถน สงทเกดขนจากการด าเนนกจกรรมของสถาบนการเงนชมชน และกจกรรมดานการพฒนาระบบเศรษฐกจชชนในต าบลปาคลอก ไดสงผลตอการพฒนาทงคณภาพชวตของคนในต าบล ตลอดจนการแกไขปญหาและพฒนาชมชนทองถนในหลายๆดาน ซงสะทอนใหเหนถงความสามารถของต าบลปาคลอกในการจดการชมชนทองถนของตนเองไดอยางเปนรปธรรม กลาวคอ

ขยายครอบครวคณธรรมวถพอเพยง ใหครอบคลมโดยใชหลกการออม

ดานการพฒนาทนชมชน ไดแก กล มออมทรพยอล อามานะห บานบางโรง เปนศนยกลางในการรบฝากเงนจากกลมออมทรพยตางๆในต าบล ขยายสการเชอมโยงองคกรการเงนทงจงหวด รวมทนในการจดสรรทดนและทอยอาศยใหกบสมาชกองคกรการเงนของจงหวดภเกต มการพฒนาผดอยโอกาส โดยมคณะท างานองคกรการเงนจงหวดภเกต มาจาก 3 กลมหลก คอ กลมออมทรพยเพอการผลต กองทนหมบาน และกองทนสวสดการชมชน


กลมออมทรพยบางโรง ลงทนกอตงศนยพฒนาเดกเลกประจ าต าบลในป 2549 จางครพเลยง 1 คน ดแลเดก 20 คน ปจจบนมคร 14 คน ดแลเดก 230 คน ขณะนไดจดทะเบยนมลนธแลว และก าลงจดตงโรงเรยนของชมชนเพอรองรบเดกจากศนยพฒนาเดกเลก

เกดการพฒนาระบบสวสดการชมชน ทครอบคลมทงดานการเกด แก เจบ ตาย ทนการศกษาเดกดอยโอกาส ซอมแซมบานใหแกผสงอาย ผพการ พฒนาผดอยโอกาส จากผรบเปนผให โดยการบรณาการความรวมมอระหวางเครอขายองคกรการเงน กองทนซากาต และกองทนสวสดการชมชน

สามารถเชาทาเรอบางโรง-เกาะยาว จาก อบต. มาใหชมชนบรหารเอง เปน “มารนาของชมชน” สรางรายไดหลงหกคาใชจายเขาชมชนปละไมนอยกวา 700,000 บาท รายไดสวนนน าไปจดกองทนเพอการศกษา จดซอทดน มาจดสรรในราคาถกใหชาวบานทเปนสมาชกกลมออมทรพย หรอผทบกรกในปาชายเลน จดสรรไดแลว 320 ครอบครว

ธรกจชมชน “แพอาหารบางโรง” ไดใชทนจากกลมออมทรพยบานบางโรงมาลงทน และเปนแหลงสรางรายไดใหกบคนในชมชน ดวยการรบซอสตวน าทะเลทชาวบานในพนทจบได เกดการจางแรงงานคนในชมชน เชน บรการพายเรอแคนชมธรรมชาตปาชายเลน เปนตน

เกดแผนการพฒนาชมชนและเสนอตอ อบต.ปาคลอก ซงตอมายกระดบเปนเทศบาลต าบลปาคลอก นบตงแตป


2548 ถง 2557 ไดรบการสนบสนนโครงการ 12 โครงการ งบประมาณเฉลยปละ 3 ลานบาท รวมทงการสมทบกองทนสวสดการชมชน

ม ก า ร พ ฒ น า ร ะ บ บ เ ว บ ไ ซ ต ข อ ง ช ม ช น www.paklokcommunity.org เพอสรางการสอสารของชมชนเอง

ผประสานงานพนท : นางวารณ ธารารตนากล โทรศพท : 09-4584-3332 e-mail : -

http://www.paklokcommunity.org/


หนองแคนจดการตนเอง ฐานรากของการพฒนาระบบเศรษฐกจชมชนทยงยน ต าบลหนองแคน อ าเภอปทมรตต จงหวดรอยเอด

“คด ถก แถลง ชแจง ก าหนด” เปนการรวมปญญาเพอแกปญหาชมชนของคนต าบลหนองแคน อ าเภอปทมรตต จงหวดรอยเอด เพอไปสเปาหมายการพงตนเอง ทสามารถจดการตนเองไดในทกมต ทงการจดระบบเกษตรกรรมยงยน ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม เศรษฐกจชมชน สวสดการชมชน ภมปญญาทองถน สขภาพชมชน รวมถงระบบการบรหารจดการทองถน ทเกดจากการมสวนรวมอยางเขมขนของชมชน บนฐานความเชอทวา ความพยายามอยทไหน ความส าเรจอยทนน เพราะนเปนบานของเรา

เรยบเรยงโดย เปรมปรด นาราช

และ เสาวลกษณ ปรปกษพาย

รากเหงาของคนต าบลหนองแคน อพยพมาจากเมองศรภม (เมองสวรรณภม) เมองหวชาง (จตรพกพกตรพมาน) และเมองวาปปทม เมอประมาณป พ.ศ. 2384 ครงนนเรยก “บานด” เนองมาจากบรเวณทกอตงหมบานมตนประดขนอยเปนจ านวนมาก จนเมอประมาณ พ.ศ. 2455 มกลมพรานลาสตวจากบานต าแย ต าบลโพธชย อ าเภอวาปปทม จงหวดมหาสารคาม ไดมาเหนลกษณะภมประเทศของบรเวณดงกลาวมตนไมหนาแนน มสตวปาหลายชนดอดมสมบรณ และยงมตนตะเคยน


(ภาคอสานเรยกวา ตนแคน) ขนาดใหญขนอยขางหนองน า กลมพรานจงเลอกทจะตงหมบานอยในบรเวณน แลวจงไดตงชอหมบานวา “บานหนองแคน” และไดชกชวนพนอง เพอนฝงมาตงบานเรอนอยดวยจ านวน 6 ครวเรอน

ต าบลหนองแคน อ าเภอปทมรตต จงหวดรอยเอด ตงอยทางดานทศตะวนตกเฉยงใตของตวเมองรอยเอด หางจากตวจงหวดประมาณ 56 กโลเมตร และหางจากตวอ าเภอประมาณ 10 กโลเมตร พนทการปกครองม 14 หมบาน พนททงสน 26,327 ไร เปนพนทท าการเกษตร 25,174 ไร หรอ 42.12 ตารางกโลเมตร เปนพนทเหมาะส าหรบเพาะปลกขาวหอมมะล เนองจากอยบรเวณชายขอบของทงกลารองไห แตปจจบนตองประสบปญหาเรองดนเสอมสภาพจากการใชสารเคมทเพมขน สภาพดนกลายเปนดนดอนปนทราย ขาดความอดมสมบรณ ไมมแรธาต แตยงมล าน าเสยวไหลผาน นอกจากนนยงขาดความมนคงทางทดน เพราะเกษตรกรบางสวนมการจ านองทดน เพอน าเงนมาลงทนประกอบอาชพ ชาวบานสวนใหญประกอบอาชพท านา ในสวนของอาชพเสรมหลงฤดเกบเกยวยงไมมอาชพเสรมทแนนอน สงผลใหมรายไดไมเพยงพอตอการพฒนาคณภาพชวตของครอบครว และเกดปญหาหนสน จงตองอพยพแรงงานไปหางานท าตางถน โดยเฉพาะในกรงเทพมหานครเปนจ านวนมาก


สงคมเปลยน หนองแคนเปลยน

วถการด ารงชวตของชาวต าบลหนองแคนในอดต จะมลกษณะเชนเดยวกบวถชมชนอสานแบบดงเดม คอท านาเปนอาชกหลกอยางเดยวเมอวางเวนจากหนาท านากวางงาน มบญประเพณตามฮตสบสอง คองสบส จนกระทงทศทางการพฒนาประเทศไดปรบปลยนไป มงเนนการขยายความเตบโตทางเศรษฐกจมากขน กระตนใหประชาชนเกดการจบจายใชสอย กระตนเงนพฒนาเศรษฐกจในรปแบบตางๆ ลงสระดบฐานราก จนท าใหระบบสงคม วถวฒนธรรมเปลยนแปลงไปอยางรวดเรว สงผลใหชมชนหมบานเขาสการพฒนาเศรษฐกจและสงคมกระแสหลก ระบบการผลตของชมชนจากรปแบบ “หาอยหากน” คอ การเกบหาผลตจากแหลงทรพยากรธรรมชาต หรอการ “เฮดอยเฮดกน” คอ การท ามาหากน ดวยการเพาะปลกในเชงเกษตรกรรม เปลยนไปเปน “ซออยซอกน” เนองจากการตมลคาปจจยพนฐานเปนตวเงน วถชวตการผลตในภาคเกษตรกรรมพงตนเอง ถกเปลยนแปลงเปนระบบเกษตรเพอการคา เกดการพงพงระบบการผลตจากภายนอกมากกวาการพงตนเอง ซงน ามาสปญหาของต าบลทหลากหลายรปแบบ เชน การแยงชง บกรกท าลายทรพยากรธรรมชาต ทเปนฐานทรพยากรส าคญทางเศรษฐกจอยางไม


ลดละ เพอปากทองของตนเอง ปญหาสงคม เศรษฐกจ การเมองการปกครอง เปนตน เหลานลวนสงผลใหชมชนออนแอขาดความสามคค วฒนธรรมทเคยชวยเหลอเกอกลกนลดนอยลงเรอยๆ ผคนตางดนรนหาสงทดแทนโดยไมรตว การอพยพทงถนฐานบานเกดไปขายแรงงาน เพอหาเงนมาใชจายในชวตประจ าวน ใชจายในภาระหนสน ประกอบกบความเจรญทางดานวตถ ระบบการสอสารทเดนหนาไปอยางรวดเรว ทเปนทงสงยวยวนใหคนในต าบลอยากเขาถง เปนเจาของ โดยมไดประเมนความสามารถในการรบผดชอบของตนเอง

ทบทวนตนเอง รวมปญญา เพอแกปญหาชมชน

จากปญหาทเกดขน หากปลอยใหเลยผานไป ยอมจะไมเปนผลดตอคนในต าบล ชาวบานจงไดรวมตวกนเปน “คณะท างานขบเคลอนต าบลจดการตนเองต าบลหนองแคน” จงไดเกดแนวคดในการพฒนาชมชนอยางยงยน ดวยการจดการตนเองในทกมต เปนการสรางกระบวนการใหคนในชมชนลกขนมาส ารวจตวเอง รวมกนวเคราะห และวางแผนก าหนดทศทางการพฒนาตนเองใหสอดคลองกบบรบทพนท มภาคเครอขาย เชน องคการบรหารสวนต าบล สมาคมเกษตรอนทรยทงกลารองไห ศนยเรยนรเฉลมพระเกยรตต าบลหนองแคน รพ.สต.บานด-ฝายใหญ องคกรพฒนาเอกชน และกลมองคกรชมชนตางๆ เปนตน เขารวมคดรวมท าดวยกน จนกระทงเมอ พ.ศ. 2554 ไดจดแจงจดตงเปน “สภาองคกรชมชนต าบลหนองแคน” ตาม พ.ร.บ.สภาองคกรชมชน โดยมสถาบนพฒนาองคกรชมชน หรอ พอช. เปนพเลยงในการสงเสรมการจดตง


สภาองคกรชมชนต าบลหนองแคน และองคการบรหารสวนต าบลหนองแคน จงรวมกนเชอมโยงกลมองคกรในชมชน กระตนคนในต าบลใหรสกถงความเปนเจาของรวมกน รวมคด รวมท า รวมรบผลประโยชน และสรางระบบการจดการชมชนทองถนตามศกยภาพของตนเอง โดยใชกลไกในการขบเคลอนการพฒนาต าบลหนองแคน ทมองคประกอบจากหลายฝาย ไดแก ทองถน ทองท โรงเรยน องคกรชมชน ภาคความรวมมอจากภายนอก จากระดบต าบล สระดบอ าเภอ และระดบจงหวด โดยมงเปาหมายการพฒนาเรมตงแตระดบบคคลหรอครอบครว ระดบหมบาน ระดบต าบล ระดบอ าเภอ และระดบจงหวด ดงภาพ

รปภาพ : กระบวนการพฒนาต าบลจดการตนเองต าบลหนองแคน


สภาองคกรชมชน เชอมคนเชอมปญญา เพอการจดการตนเอง

เปาหมายการพงตนเองของคนต าบลหนองแคน คอ ต าบลหนองแคนจดการตนเองในทกมต ดงนนกระบวนการด าเนนงานจงมสภาองคกรชมชนต าบลหนองแคนเปนแกนกลาง หรอเปนพนทกลาง ในการรวมคณะท างานดานตางๆ และสมาชกของกลมองคกรตางๆ ในต าบลเขาไวดวยกน เพอใหทกภาคสวนมสวนรวมในการพฒนา และวางแผนในกระบวนการท างานของต าบลรวมกน “คด ถก แถลง ชแจง ก าหนด” เพอทจะเปลยนใหคนต าบลหนองแคนพงตนเอง จดการตนเองใหได โดยมประเดนในการขบเคลอนหลกใน 8 เรอง 24 ฐานการเรยนร ดงน

1) ระบบการบรหารจดการทองถน วาดวยเรองการบรหารจดการเพอสนบสนนใหเกดกระบวนการพฒนาในต าบล รวมถงการเชอมโยงจากภายในต าบลสภายนอกต าบล จ านวน 3 ฐานเรยนร คอ องคการบรหารสวนต าบลหนองแคน สภาองคกรชมชนต าบลหนองแคน และกลม อปพร.ต าบลหนองแคน

2) ระบบเกษตรยงยน วาดวยเรองการจดการเกษตรทยงยน จ านวน 4 ฐานเรยนร ไดแก สมาคมเกษตรอนทรยทงกลารองไห กลมปศสตวอนทรยต าบลหนองแคน ตลาดสเขยว และศนยเรยนรเฉลมพระเกยรตต าบลหนองแคน

3) ระบบเศรษฐกจและทนชมชน วาดวยระบบการผลต และการบรหารจดการกลมอาชพครบวงจร จ านวน 6 ฐานเรยนร ไดแก กลมแมบานหม 4 กลมสตรต าบลหนองแคน หม 12 กลมเพาะเหดบานดโป กลมแปรรปผลผลตทางการเกษตร กองทนหมบานสวนปอ และสถาบนการเงนชมชนต าบลหนองแคน


4) ระบบสงแวดลอมและทรพยากร วาดวยการอนรกษดแล การบรหารจดการทรพยากรปาชมชน จ านวน 1 ฐานเรยนร คอ เสนทางศกษาธรรมชาตปาดอนหนองโจน

5) การเรยนรเดกและเยาวชน วาดวยการจดกระบวนการเรยนรใหกบเดกและเยาวชนในต าบล จ านวน 3 ฐานเรยนร ไดแก สภาเดกและเยาวชน โรงเรยนบานสวนปอ และโรงเรยนบานดฝายใหญ

6) ระบบสขภาพชมชน วาดวยการดแลสขภาพ สขภาวะของคนในต าบล จ านวน 2 ฐานเรยนร ไดแก กองทนหลกประกนสขภาพต าบล และ รพ.สต.บานด-ฝายใหญ

7) ภมปญญาวฒนธรรมชาวบาน วาดวย การอนรกษ สบทอดและถายทอดภมปญญา วถวฒนธรรมชาวบาน จ านวน 2 ฐานเรยนร ไดแก กลมหนงตะลง (หนงประโมทย) และวดปาอทยาน

8) ระบบสวสดการชมชน วาดวยการจดระบบสวสดการเพอการดแลคนในต าบล จ านวน 3 ฐานเรยนร ไดแก กองทนสวสดการชมชน ฌาปณกจต าบลหนองแคน และธนาคารขาวบานหนองบวบาน


จากการท างานทง 8 เรอง นอกจากจะท าใหคนในต าบลหนหนาเขาหากนแลว ยงท าให เกดความรวมมอของทกภาคสวน มคณะกรรมการทเขมแขง สามคค รวมคด รวมท า และมการเชอมโยงเครอขายแลกเปลยนเรยนรระหวางเครอขายอยางตอเนอง มองคกรภายนอกเขามาหนนเสรมในรปแบบตางๆ มากมาย ไมวาจะเปน พอช. สสส. ศนยวนศาสตรชมชนแหงเอเชยแปซฟก (รคอฟ) มลนธเพอเดกและเยาวชนชนบท (มยช.) เปนตน

อกทงประสบการณจากการท างาน การรวมกลม เพอพฒนาชมชนอยางตอเนองนน ยงไดมการสรปบทเรยนจากระบวนการท างานน ามาปรบใชในท างานตลอดเวลา อยางมหลกคด และมขนตอน โดยเรมจากการวเคราะห จดออน จดแขงในทกๆ ดานของต าบล เพอน ามาซงแนวทางแกไขปญหา และมวางแผนยทธศาสตรการท างานทชดเจน ทงดานการพฒนาคณภาพชวตทดผานกจกรรมของกลมอาชพ เพอสรางรายไดลดรายจาย สงเสรมการออมเพออนาคตและการลงทน ดานการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ดน น า ปาชมชน การจดการขยะ การพฒนาศกยภาพผน ากลไกใหมมตการท างานใหมๆ ดานการบรหารจดการทดของกลมตางๆ การเมองภาคพลเมองภายใตระบอบประชาธปไตย การจดการความรจากการท างาน เพอถายทอดสคนรนหลงและบคคลทสนใจมาศกษาเรยนรผานฐานการเรยนรทง 8 เรอง การสรางผน ารนใหมโดยดงเดกและเยาวชนเขามารวมกระบวนการในทกกจกรรม การพฒนาระบบสวสดการชมชนใหดแลทวถง การบรณาการกองทนผานสถาบนการเงนชมชน


ภาพแสดง ชวงเวลาแหงการเดนทางการพฒนาชมชนทองถน

การเกษตรแบบยงยน การพฒนาหลกสตรทองถน/แหลงเรยนรชมชน สามารถดไดจากชวงเวลาแหงการเดนทางการพฒนาชมชนทองถนของต าบลหนองแคน ดงภาพ

ความพยายามอยทไหน ความส าเรจอยนน

จากการท างานพฒนาของต าบลหนองแคน ท าใหคนในต าบลทพยายามรวมกลมกนตามความถนด และความตองการของคนในชมชน สามารถสรางระบบตางๆ ใหเกดขนในต าบลได ผลส าเรจทเหนไดชดเจน ไดแก 1) การจดการระบบเกษตรกรรมยงยน ไดพฒนาศกยภาพกลมอาชพทท าดานการเกษตรในระดบชมชนทงการปลกพช การเลยงสตว


เชอมโยงเปนเครอขายเกษตรกรรมยงยน เพอสรางระบบการผลตอนทรยขน มการแลกเปลยนผลผลต แลกเปลยนวธการท างาน สงเสรมการปลกพชผก ขาว เลยงไก สกร แบบอนทรย ยกระดบผลผลตเปนสนคากลม สรางตลาดนดสเขยวเพอเปนชองทางเลอกใหกบประชาชนทตองการบรโภคสนคาอนทรย ท าใหเกดการจดการปญหาสขภาพโดยการลดการใชปยเคม มระบบการผลตทปลอดภย มการปรบปรงดน ลดตนทนการผลตและลดภาระหนสน ดวยระบบการออม และการรวมทนเพอการขยายพนธทงพชและสตว จากทเคยขายผลผลตไดตามราคาทองตลาดทวไป เครอขายสามารถขายไขไกอนทรยไดฟองละ 8-12 บาท ขายผกอนทรยไดก าละ 30-40 บาท ขาวหอมมะลกลอง ขาวหอมมะลไรซเบอร ขาวหอมนล ขาวหาธาต กโลกรมละ 80-100 บาท เปนรายไดทสมาชกเครอขายภาคภมใจ ไมตองตอรองราคากบผบรโภค หรอพอคาแมคาทมารบซอ นอกจากนนยงสามารถจดการระบบการเรยนรในต าบล พรอมทจะถายทอดองคความรใหกบผสนใจเขามาเรยนรได และยงสามารถเชอมโยงเครอขายทางการตลาดกบสถานประกอบการกบภายนอกได


2) การจดการระบบทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม จากกลมอนรกษฟนฟปาชมชนดอนหนองโจน ไดสรางเครอขายปาชมชนขน โดยความรวมมอกบศนยวนศาสตรชมชนแหงเอเชยแปซฟก (รคอฟ) จดโครงการตนกลาในปาใหญ ชกชวนเดกและเยาวชนในโรงเรยนรอบปาใหเขามาศกษาเรยนรเรองการอนรกษ ฟนฟปา โดยสรางปาดอนหนองโจนในพนท 70 ไร ใหเปนแหลงเรยนรศกษากระบวนการจดการปาอยางเปนระบบ เชน การอนรกษปา การลาดตะเวนเฝาระวง การปลกปาเพมเตม สรางเสนทางศกษาธรรมชาตผานฐานเรยนร 10 ฐาน เปนตน ผลจากการอนรกษปาชมชน ท าใหเกดความหลากหลายทางชวภาพ มพนธพช และสตวเพมขนในปา ทส าคญ คอ มเหดธรรมชาตเกดขน เปนแหลงอาหารของชมชนได และนอกจากนนเดกและเยาวชนยงสามารถสรางรายไดจากปา ดวยการน าเมลดพนธไมจากปา มาเพาะกลาจ าหนายตนละ 5 -10 บาท ใหกบผสนใจทจะปลกปาตามหวไรปลายนาอกดวย 3) การจดการระบบเศรษฐกจชมชน มการพฒนางานโดยจดกจกรรมการสรางการมสวนรวมของกลมและชมชน มการสรางกฎ สรางระบบการออมของกลม และผลตสนคาทมคณภาพครบวงจร ตงแตระบบการผลต การบรโภค/แบงปน การแปรรป และการจ าหนาย เชน กลมวสาหกจชมชนผลตขาวฮาง กลมพฒนาบทบาทสตรต าบลหนองแคน องคกรกลมผลตภณฑจากไม กลมเหดชบชวต กลมผลตหมอนฟกทอง (หมอนสนทรใจ) กลมทอผาลายแคนบานส าราษ และโฮมสเตย เปนตน ทสรางรายได ลดรายจายใหกบสมาชกไดอยางชดเจน ยกตวอยางเชน ผาลายแคน สามารถจ าหนายไดผนละ 180-250 บาท ท าใหสมาชกมรายไดเดอนละไมต ากวา 5,000-10,000 บาท


นอกจากนนยงม กองทนหมบาน หรอ สถาบนการเงนชมชนต าบลหนองแคน เปนกองทนทเกดขนตามนโยบายรฐบาล ใหมกองทนหมบานและชมชนเมอง (กองทนเงนลาน) รปแบบการเกดกองทนโดยการป ร ะ ช า ค ม ม ก า ร เ ล อ กคณะกรรมการด าเนนงาน และรบสมครสมาชก และไดรบสนบสนนเงน 1,000,000 บาท เพอด า เนนการในการสรางโอกาสการเขาถงแหลงทนของสมาชก ในรปแบบการถอหน


การฝากเงนรายเดอน และการกยมเพอการลงทนในการประกอบอาชพ เพอชวยเหลอสมาชกไมใหไปกเงนนอกระบบ สรางภาระหนสนทหนกเกนความจ าเปนของตนเอง

4) การจดการระบบสวสดการชมชน เปนการดแลคนในต าบล โดยเฉพาะผทเขาไมถงสวสดการของรฐใหไดรบสวสดการขนพนฐาน และชวยเหลอกนยามเดอดรอน ในเรองการเกด แก เจบ ตาย ทนการศกษา เชน กลมฌาปนกจสงเคราะหต าบลหนองแคน กองทนสวสดการชมชนต าบลหนองแคน ธนาคารขาวบานหนองบวบาน ทสรางระบบสวสดการใหผยากไรกยมขาวไปปลก ไปรบประทานได โดยใหสมครสมาชกคนละ 1 หนๆ ละ 50 กโลกรม 5) การจดการภมปญญาทองถนหนงตะลง (หนงประโมทย) เปนกลมแสดงหนงตะลงทไดรบการยอมรบจากประชาชน และหนวยงานตางๆ ไดฝกฝนประสบการณในการจดล าดบการแสดง การสรางการเรยนรแกเดกและเยาวชนในพนททสนใจ รวมทงท าใหแกนน าและสมาชกมรายไดจากการแสดงหนงตะลง จากการไดจางงานแตละครงๆ ละ 7,000 -20,000 บาท เกดสภาวฒนธรรมต าบล เพอสบทอดภมปญญาทองถนเกยวกบการอนรกษการแสดงหนงตะลง


6) การพฒนาระบบสขภาพชมชน โดยความรวมมอกบ รพ.สต.บานด-ฝายใหญ มการตรวจรกษาโรคขนปฐมภม กอนทจะสงตอไปยงโรงพยาบาลในอ าเภอ และจงหวด มการจดท าโครงการอบรมความรแกอาสาสมครสาธารณสขประจ าต าบล (อสม.) เพอการปฎบตงานตามภารกจ เชน การตรวจคดกรองโรคเบาหวาน ความดนโลหต การคดกรองมะเรงปากมดลกในหญงวยเจรญพนธ การสงเสรมการออกก าลงกายของคนในต าบล สามารถพฒนาเปนแหลงเรยนรทส าคญทมการด าเนนงานการสงเสรมสขภาพได และ 7) ระบบการบรหารจดการทองถน โดยสภาองคกรชมชนต าบล และองคการบรหารสวนต าบลหนองแคน สราง แบรนดผลตภณฑชมชน และจดลขสทธภายใตชอ “กลา” เพอเปนการตอกย าวาสนคาทกชนทออกจากหนองแคน คอ สนคาชมชนทชมชนผลตขนมาเอง ภายใตมาตรฐานอนทรย และไดเชอมโยงการท างานรวมกบปลดจงหวด และปลดอ าเภอ เพอยกระดบศกยภาพหมบานเพอขบเคลอนเศรษฐกจฐานรากตามแนวทางประชารฐ ตอยอดงานกลมทอผ าลายแคนท ชมชนไดด า เนนการอย แล ว ใหข นส ระดบจ งหวด นอกจากนน ยงไดเปด “ศนยขบเคลอนเศรษฐกจฐานรากต าบลหนองแคน” เพอใหเปนศนยการแลกเปลยนสนคา องคความรในเรองเศรษฐกจของต าบล และอ าเภอปทมรตต รวมถงยงไดเชอมโยงการท างานกบสมาพนธเอสเอมอแหงประเทศไทย เพอยกระดบผลตภณฑชมชนสการเปนเอสเอมอของชมชน โดยมนายสวาง สขแสง แกนน าคนส าคญของต าบลหนองแคน เปนประธานสมาพนธเอสเอมอจงหวดรอยเอด


ปจจยน าสความส าเรจ

ความพยายามในการขบเคลอนงานพฒนาของคนในต าบลหนองแคน ตลอดระยะเวลาหลายสบปทผานมา ท าใหมองเหนถงทงความพยายาม ความมงมน ความเอาใจใสในการท างานอยางเตมท จนท าใหความส าเรจนนเกดขนได นนหมายความวาต าบลหนองแคนไดผานทงปญหาอปสรรค รวมไปถงปจจยอกหลายอยางทเขาหนนเสรมใหต าบลหนองแคนเดนไปได ไดแก การมแผนพฒนาและการแกปญหาทสอดคลองกบปญหา และความตองการ โดยเฉพาะการแกปญหาดานเศรษฐกจระดบครวเรอน ทมปญหาดานศกยภาพในการผลตในชวงฤดแลง เพราะเลงเหนวาชมชนต าบล หรอจงหวด และประเทศจะเตบโตทางเศรษฐกจได จะตองเรมตนจากระดบครวเรอนกอน

การพฒนานวตกรรมเพอสรางมลคาของผลผลต โดยเฉพาะการสรางชองทางการขายสนคา การตลาด เพอการแสวงหากลมผบรโภคใหมๆ โดยเฉพาะกลมลกคาทมความสามารถในการซอ และมความสนใจและใสใจดานสขภาพ ผานชองทางตางๆ เชน การสรางเวบไซต เฟซบค ไลน ภายใตแบรนดกลา เปนตน การสรางการรวมกลม เพอพฒนาการเรยนร เปนการเสรมสรางศกยภาพผน าใหเกดแนวทางการคด การท างานแบบใหมๆ ในการพฒนาระบบเศรษฐกจในครอบครว ทงในกลมแมบาน เยาวชน คนวยแรงงาน และผส งอาย ท าให ผน าชมชนเขาใจในกระบวนการพฒนามากขน

การมสวนรวมอยางเขมขนขององคกรชมชนในต าบล โดยเฉพาะการหนนเสรมกนของกลมคณะท างานตางๆ ในต าบล ทส าคญคอ กลมสถาบนการเงนทมงบประมาณในการด าเนนการทเกดจากการออมของ


สมาชกในต าบล การมภาคเครอขายหนนเสรม ทงภาครฐ เอกชน องคกรพฒนาเอกชน และหนวยงานภาคตางๆ ทหลากหลาย ในการสนบสนนงบประมาณ ถายทอดความร บคลากรในการเปนพเลยง และสอสารกบภาคภายนอก รวมทงการสรางระบบการสอสาร ทงการสอสารจากภายในและการสอสารสสงคมภายนอก โดยเฉพาะการใชระบบโซเชยลมเดย(SocialMedia) เชน ยทป(YouTube) ในการน าเสนอกระบวนการท างานของต าบลหนองแคนอยางตอเนอง ปจจยส าคญเหลาน นบวาการสอสารในโลกยคใหมสามารถอ านวยความสะดวก เผยแพรแนวคด และสรางกระแสการยอมรบตอกระบวนการท างานของต าบลหนองแคนไดอยางแพรหลาย


ถงวนนต าบลหนองแคน จะมความพยายามในการสรางความยงยนใหเกดขนในต าบล ดวยเปาหมาย “หนองแคนจดการตนเองใน ทกมต” แตคนในพนทกยงคงตองรวมมอกนพฒนาตนองอยางตอเนอง เพอใหชมชนอยได และสามารถพงตนเองไดใหครบทกดาน ทงดานการบรหารจดการทองถน ทตองหนนเสรมพฒนาสภาองคกรชมชนต าบลใหเขมแขง เปนพนทกลางใหทกกลม ทกเพศ ทกวยไดเขาถง การพฒนาธรรมนญทองถนทมาจากการมสวนรวมของประชาชน และภาคทกภาคสวน ดานการจดสวสดการสงคมโดยชมชนทครอบคลมและยงยน ดานการพฒนาการผลตเกษตรกรรมยงยนทจะไมหวนคนสระบบเดม ดานการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมทจะเปนทนชมชนทส าคญ ดานสงเสรมการเรยนรของเดกและเยาวชนใหเปนผน าทดในอนาคต ดานการดแลสขภาพชมชนโดยชมชนใหสขภาพทงรางกาย และจตใจแขงแรง

ทส าคญ คอ ดานการพฒนาระบบเศรษฐกจชมชนทตองสงเสรมการจดท าบญชครวเรอนในทกเรอง น าไปสฐานขอมลของคนในระดบชมชน พฒนาเปนฐานขอมลดานเศรษฐกจในระดบชมชน ต าบล อ าเภอ และจงหวด สงเสรมและสนบสนน 1 ชมชน 1 วสาหกจชมชน ใหบรษทเอกชนมขอตกลงรวมซอรวมขายผลผลตชมชนอยางเปนระบบ พฒนาสนคากลมอาชพสตลาดสากล สงเสรมและพฒนาตลาดชมชนสการจดการตนเอง และพฒนาการทองเทยวเชงเกษตรและวฒนธรรมชมชน รวมไปถงการบรณาการกองทนในต าบล ทไมจ าเปนตองรวมเงน หากแตสามารถมองภาพการเงนทงระบบของต าบล น าไปสการจดการทนชมชนอยางเปนระบบได รวมทงการพฒนา อนรกษ และถายทอดภมปญญาทองถนใหอยกบชมชนตอไป


เอกสารอางอง

1. จนทนา เบญจทรพย. 15 ป 15 รปธรรมพลงองคกรชมชนขบเคลอนเศรษฐกจฐานราก. สถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน). 2558 : พมพครงท 2 2. ภคมน สค าทา. ชดความรพนทรปธรรมเศรษฐกจและทนชมชน ภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนกลาง. 2558 3. สภาองคกรชมชนต าบลหนองแคน. จากเศรษฐกจฐานรากสความมนยนคนต าบลหนองแคน. เอกสารประกอบการเรยนรพนทตนแบบ. 2559 4. สภาองคกรชมชนต าบลหนองแคนอ าเภอปทมรตต จงหวดรอยเอด. เอกสารรายงาน. มปป

ผประสานงานพนท : นายสวาง สขแสง โทรศพท : 08-4027-3039 e-mail : -


“เมองชมแพ” ตนแบบการพฒนาเศรษฐกจฐานราก สรางบานมนคง ชมชนเขมแขง รวมแรงท านารวม บานมนคงเมองชมแพ อ าเภอชมแพ จงหวดขอนแกน

“เมองชมแพเปนตนแบบทดทชมชนอนๆ สามารถน าไปใชเปนแบบอยางในการพฒนาชมชน ถอเปนการขบเคลอนเศรษฐกจฐานรากทชมชนเปนผรเรม โดยมหนวยงานรฐและเอกชนใหการสนบสนน ซงกระทรวงการพฒนาสงคมฯ และ พอช. รวมทงหนวยงานตางๆ ทเกยวของจะน าไปขยายผลใหเกดพนทแบบนทวประเทศ เพอใหประชาชนไดกนอม นอนอน ทนม หนลด” พล.ต.อ.อดลย แสงสงแกว รมว.กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย

เรยบเรยงโดย สวฒน กขนทด “เมองชมแพ” จงหวดขอนแกน ในอดตเคยม “กด” หรอบง

น าทมปลาอยชกชม บรรดาพรานปลาจงตอแพเพอทอดแหจบปลา จนกลายเปน “กดชม(นม)แพ” ทคบคง ตอมาไดขยายกลายเปนเมองชมแพ ประกอบกบทต งของเมองเปนปากประตเชอมภาคอสานกบภาคเหนอตอนลาง (ขอนแกน-เพชรบรณ-พษณโลก) เมองชมแพจงเปนชมทางการคาทส าคญ มผคนมากมายหลายจงหวดอพยพเขามาท ามาหากน


คนทมสตางคกจะเชาหรอซอทดนปลกสรางบานเรอน แตสวนใหญมกจะเปนชาวนา ชาวไรทยากไร จงตองบกเบกทดนรกรางปลกสรางบานเรอนขนมาใหพอคมหวนอน หารายไดดวยการใชแรงกายรบจางแบกหาม เปนกรรมกร ถบสามลอ หรอคาขายเลกๆ นอยๆ อยในตลาด บางกหาบไขปง ปลาหมกยาง เรขายตามทารถ บขส. กาวแรก “บานมนคง” เมองชมแพ

การหลงไหลเขามาของผยากไรจากทวสารทศท าใหเกดหมบานเลกๆ กระจดกระจายอยทวไปในเมองชมแพ ไมต ากวา 20 แหง สวนใหญบานเรอนเหลานปลกสรางอยบนทดนรกรางของราชพสดทเทศบาลดแลอย นานวนเขาจงกลายเปนชมชนแออด มสภาพเสอมโทรม และเนองจากปลกสรางบานเรอนอยบนทดนบกรก ไมมเลขทบาน จงไมสามารถขอใชน าประปาและไฟฟาจากรฐไดโดยตรง ตองซอตอพวงเขามา


ในราคาแพง ขณะทบานเรอนกไมมความมนคง เพราะเทศบาลมกจะสงเจาหนาทมาปดประกาศขบไลอยบอยๆ

ปาสนอง รวยสงเนน หญงแกรงแหงเมองชมแพ อาย 60 ป เลาวา เดมครอบครวมรกรากและทนาอยทชยภม แตทนความแหงแลงและยากจนไมไหว ในป 2519 จงบากหนามาหากนทชมแพเพราะเปนเมองใหญ ตอนแรกกบกรกทหลวงปลกบานหลงเลกๆ ตอมาเทศบาลไดมาขบไล จงไปอาศยหองเชาทคบแคบและอดอเพราะไมมหนาตางเปนทซกหวนอน คาเชาเดอนละ 600 บาท แลวเอาทนรอนทมตดตวอยไมมากมาซอผกซอปลาจากชาวบานเอาไปขายในตลาดสด ท าอยางนอยหลายป จนมครอบครวมลกเตา จงตองขยบขยายจากหองเชาเลกๆ มาเปนบานเชาทใหญกวาเดม แตกยงเชาคนอนอยเพราะไมมเงนเกบพอจะหาซอบาน จะกธนาคารคนจนอยางแกใครเขาจะมองเหนหว ครงสดทายทเชาบาน ราคาคาเชากขยบขนไปถงเดอนละ 3,000 บาทแลว

“พอชวงป 2546 ตอนนนรฐบำลเปดใหมกำรลงทะเบยนคนจน ปำและเพอนบำนคนอนๆ ในชมแพกไปลงทะเบยน บอกเลำปญหำควำมเดอดรอน ควำมตองกำร สวนใหญกเปนเรองบำนนแหละ เพรำะตองเชำเขำอย บำงครอบครวไมมคำเชำกตองบกรกทดนหลวงปลกบำนหลงเลกๆ อย ไมมน ำประปำ ไมมไฟฟำ ตองตอพวงมำใชแพงกวำคนอน จงอยำกจะมบำนเปนของตวเองสกหลง เพอจะไดมทซกหวนอน ลกหลำนจะไดมทเรยนเปนหลกเปนแหลง ไมตองยำยโรงเรยนตำมบำนเพรำะถกไลทอก” ปาสนองยอนอดต

จากปญหาความเดอดรอนของคนยากคนจนแบบปาสนองทมอยทวประเทศ รฐบาลในเวลานนจงมนโยบายแกไขปญหาเรองทอยอาศยใหแกประชาชน โดยมอบหมายให “สถาบนพฒนาองคกรชมชน


(องคการมหาชน)” หรอ “พอช.” ซงขณะนนก าลงด าเนนโครงการ “บานมนคง” ใหจดท าโครงการนทวประเทศ

หลกการส าคญของบานมนคงกคอ ใหชาวบานทเดอดรอนมารวมกลมกนแกไขปญหา เชน มการจดตงคณะกรรมการเพอเปนตวแทนของชาวบาน ส ารวจขอมลและปญหาความเดอดรอน จดตงกลมออมทรพยเพอเปนทนในการสรางบาน โดยชาวบานทเขารวมโครงการจะตองฝากเงนเขากลมออมทรพยทกเดอน และรวมกนส ารวจทดนแปลงใหมทเหมาะสมเพอขอเชาหรอซอ หรอเชา-ซอทดนแปลงเดมเพอปลกสรางบานใหม ฯลฯ โดยหนวยงานทเกยวของจะใหการสนบสนน เชน อบต. เทศบาล ราชพสด ฯลฯ

สวน พอช.ในฐานะทเปนหนวยงานหลกจะสงเจาหนาทเขามาใหค าแนะน าและสนบสนนชาวบาน เชน สนบสนนเรองการรวมกลม จดตงกลมออมทรพย สงสถาปนกชมชนมารวมออกแบบบานกบชาวบาน และหลงจากทชาวบานจดหาทดนเพอสรางบานและสรางชมชนใหมไดแลว พอช.กจะพจารณาอนมตสนเชอตามทชาวบานเสนอโครงการมา เปนสนเชอระยะยาว 15 ป ดอกเบยรอยละ 4 บาท นอกจากน พอช.กจะสนบสนนงบประมาณการกอสรางสาธารณปโภคดวย

กาวตอไป “กองทนพฒนาทอยอาศยเมองชมแพ”

ขนป 2547 หลงจากลงทะเบยนคนจน และรฐบาลไดตอบสนองการแกปญหาทอยอาศยโดยให พอช.จดท าโครงการบานมนคงทวประเทศแลว ปาสนองไดเปนแกนน ารวบรวมชาวบาน 30 ครอบครวจดตงกลมออมทรพยขนมาออมเงนกนเปนรายวนๆ ละอยางนอย 40 บาท หรอครอบครวละ 1,200 บาทตอเดอน เพอเปนทนในการสราง


บานและเขาสกระบวนการบานมนคง มการประชมรวมกนเพอออกแบบบานและผงชมชนตามทชาวบานตองการ มสถาปนกจาก พอช.และชางจากเทศบาลเมองชมแพมาใหค าแนะน า หลงจากนนชาวบานจงไปเจรจากบเทศบาลเมองชมแพเพอขอเชาทดน ซงทางเทศบาลกใหการสนบสนนชาวบานดวยด โดยการแบงพนทโรงฆาสตวของเทศบาลซงเปนทดนราชพสดใหชาวบานเชาจ านวน 3 ไรเศษ ระยะเวลา 30 ป ในอตราตารางวาละ 50 สตางคตอเดอน

พอถงป 2548 หลงจากทชาวบานสะสมเงนออมไดจ านวน 10 % ของวงเงนทจะกอสรางบานแลว จงเสนอโครงการขอใชสนเชอจาก พอช. ราคาคากอสรางรวมวสดประมาณหลงละ 150,000 บาท ผอนช าระคน 15 ป ดอกเบยรอยละ 4 บาทตอป หลงจากนนจงเรมกอสรางบานเฟสแรก 30 หลง เปนบาน 2 ชน ขนาด 20 ตารางวา ในปถดมาบานหลงใหมในฝนของปาสนองและเพอนบานกเปนความจรง และเพอความเปนสรมงคล ชาวบานจงรวมกนตงชอหมบานแหงนวา “บานมนคงรมเยน”

ไมเพยงแตบานมนคงรมเยนของปาสนองและเพอนๆ เทานน ในเวลาเดยวกนคนยากคนจนในเมองชมแพซงสวนใหญมความเดอดรอนเรองทอยอาศยหรออยในทดนบกรก ไมรวาจะโดนขบไลในวนไหน ไดรวมกนจดท าโครงการบานมนคงเมองชมแพขนมา โดยมปาสนองเปนก าลงส าคญคอยใหค าแนะน าและเปนทปรกษา ซงจากการรวมกนส ารวจขอมลของชาวบานในเวลานน พบวามผเดอดรอนในเขตเทศบาลเมองชมแพ จ านวน 1,076 ครวเรอน รวม 18 ชมชน หลงจากนนชมชนทมความพรอมจงเรมทยอยสรางบานมนคงขนมา โดยไดรบการสนบสนนเปนอยางดจากทางเทศบาล เชน สนบสนนดานสาธารณปโภค


บคลากร งบประมาณ สวน พอช.สนบสนนดานสนเชอและกระบวนการจดท าบานมนคง

หลงจากเรมจดท าโครงการบานมนคงไปแลว ชาวบานจงมประสบการณในการท างานรวมกนและเหนความส าคญของการจดตงกองทนชวยเหลอกน ในป 2550 ปาสนองและชาวชมชนในเขตเทศบาลเมองชมแพรวม 13 ชมชนไดรวมกนกอตง “กองทนพฒนาทอยอาศยเมองชมแพ” โดยใหชาวบานเขารวมเปนสมาชกและสมทบเงนเขากองทนทกเดอน แลวน าเงนกองทนใหสมาชกกยมหมนเวยนเพอประกอบอาชพ ปลดหนนอกระบบ ซอมแซมบาน และเพอการศกษา ฯลฯ วงเงนไมเกน 5 เทาของหนสะสมทสมาชกมอย อตราดอกเบยรอยละ 6 บาทตอป

สวนผลก าไรกจะกลบคนมาชวยเหลอสมาชก ปจจบนกองทนฯ มเงนทนหมนเวยนประมาณ 12 ลานบาทเศษ โดยเทศบาลเมองชมแพไดสนบสนนเงนเขากองทนจ านวน 2 ลานบาท และมลนธศนยศกษาและพฒนาทอยอาศยแหงเอเซยสมทบ 1 ลานบาท

นอกจากนชาวบานในหมบานตางๆ ยงมการจดตงกองทนตางๆ ขนมาเพอชวยเหลอดแลกน ไมหวงการพงพาจากหนวยงานภายนอกเพยงอยางเดยว เชน มการจดตงกองทนสวสดการชมชนเพอชวยเหลอดแลสมาชกและครอบครว ตงแตเกด แก เจบ ตาย, มกองทนปลดเปลองหนสนนอกระบบ ใหสมาชกกยมไปปลดหน, มกลมออมทรพย ใหสมาชกกยมไปหมนเวยนประกอบอาชพ หรอเปนคาใชจายดานการศกษาของบตรหลาน, มกลมออมทรพยเดก เพอฝกการประหยดอดออม ฯลฯ


จนถงวนนเวลาผานไป 10 ปเศษ ในเขตเทศบาลเมองชมแพมชมชนเขารวมโครงการบานมนคง จ านวน 13 ชมชน สรางบานเสรจไปแลวจ านวน 1,052 หลง จากเดมทชาวบานเคยบกรกและโดนขบไลไสสง แตวนนพวกเขามบานทมนคง มเลขทบาน สามารถตดตงไฟฟาและน าประปาไดโดยตรง จากทเคยเชาบานเดอนละ 2,000-3,000 บาท กเหลอภาระทตองผอนบานแคเดอนละ 1,500-2,000 บาท ท าใหมรายจายลดลง และอกไมนานชาวบานสวนใหญกจะปลดหนเงนกทยมมาสรางบานใหหมดไป

“อก 2-3 ปปำกจะผอนบำนหมดแลว ปำดใจทคนยำกคนจนมบำนเปนของตวเอง ไมตองบกรกหรอเชำคนอนอยตลอดชวต แตกำรท ำเรองทอยอำศยกไมใชเรองงำยนก เพรำะกำรท ำงำนเรองบำนมนคงเปนงำนละเอยด ตองท ำงำนกบคนจน ตองสรำงควำมเขำใจเรองกำรออมเงน ท ำใหพนองเหนวำกำรออมเงนของเขำจะไมสญเปลำ เพรำะเงนทกบำททกสตำงคของคนจนมควำมหมำย กำรท ำงำนและกำรบรหำรจดกำรของคณะกรรมกำรตองชดเจน โปรงใส ท ำใหชำวบำนเชอถอ ทส ำคญชำวบำนจะตองสรำงทนของตวเอง ไมหวงทนจำกภำยนอกเพยงอยำงเดยว” ปาสนองในฐานะประธานเครอขายบานมนคงเมองชมแพบอก กาวสความมนคงดานอาหาร รวมกน “ท านารวม” และโรงงานน าดม

ป 2553 ชาวชมชนบานมนคงเทศบาลเมองชมแพไดเลงเหนความมนคงดานอาหารจงน าไปสการซอทดนเพอท านารวมแบบเกษตร


อนทรย เนอท 38 ไร เปนทดนของธนาคารออมสน อยไมไกลจากบานมนคงรมเยนมากนก โดย พอช.ไดสนบสนนสนเชอจ านวน 2.6 ลานบาท มสมาชกจากเครอขายบานมนคงเมองชมแพรวมลงหนรวม 150 หนๆ ละ 150 บาทเพอเปนทนในการท านา โดยมการบรหารจดการในรปแบบคณะกรรมการนา ม ผ จ ดการนาคอยดแลและวางแผนการผลต และใหสมาชกชวยกนลงแรงท านา ใชปยอนทรย ไมใชสารเคมปราบแมลง

ศรอาน ประดา หนมใหญวย 47 ป ต าแหนง “ผจดการนา” ดโกหร แตไมมเงนเดอน ท างานนดวยใจรกและเพอประโยชนของสวนรวม บอกวา ต าแหนงผจดการนาจะตองวางแผนในการท านา เชน ตองรเรองฝนฟาวาปไหนน าจะมากจะนอย จะไดวางแผนไดถกตอง และตองประชมรวมกบคณะกรรมการนาจ านวน 15 คน วาจะหวาน จะด าชวงไหน จะไดขอแรงจากชาวบานและสมาชก หากเปนชวงแลงกจะใหสมาชกปลกมนแกวเพราะเปนพชทนแลง


นอกจากนยงแบงพนทเปนแปลงผกและขดบอเลยงปลา ปลกพชผกตางๆ เชน พรก ผกช ผกกาด หอม บวบ ฟกทอง ขาวโพด กลวย ฯลฯ โดยไมใชสารเคม ใชปยหมก ปยสดทมอยในทองไรทองนา และเลยงปลาในบอ มปลานล ตะเพยน ปลาดก รวมแลวหลายหมนตว และมแผนจะขดบอน าอกเพอเกบน าเอาไวท านาในหนาแลง เปนแหลงอาหารของชาวบาน ไมตองกลวอดอยากอกตอไป

“ผกทปลกและปลำในบอ สมำชกคนไหนทมำชวยงำนจะเกบหรอจบเอำไปกนกได เรำไมหวง แตใหเอำไปกนแตพอเพยง เปนกำรลดรำยจำยในครอบครว และตอไปเรำจะท ำโรงสขนำดเลกเพอสขำวเอง ท ำใหไดปลำยขำวและร ำ เอำไปเลยงหม ไก ปลำไดอก ไมตองซออำหำรเมด เปนกำรเลยงแบบอนทรย” ผจดการนาอธบาย

ปจจบนนารวมแหงนสามารถปลกขาวเจาและขาวเหนยวไดปละประมาณ 30 เกวยน ขายเปนรายไดเขากองทนปละกวา 200,000 บาท อกทงทนายงมราคาสงกวาเดมหลายเทา จากราคาทซอมา 2.6 ลานบาท แตวนนมราคาประเมนประมาณ 38 ลานบาท และทส าคญกคอ ทนาแปลงนชาวบานรวมกนผอนช าระเงนกคน พอช.หมดแลว

ในป 2558 ชาวชมชนไดรวมกนจดตงโรงงานผลตน าดม “บานมนคงเมองชมแพ” โดยการระดมหนไดเงนประมาณ 800,000 บาท มก าลงการผลตประมาณวนละ 200 โหล (ผลตทงชนดขวดและถง) เรมจ าหนายตงแตเดอนกมภาพนธ 2559 ทผานมา ลกคาสวนใหญเปนสวนราชการ เทศบาล ส านกงานเอกชน เครอขายชาวบาน และสมาชกในชมชน สามารถท ารายไดเขาชมชนประมาณเดอนละ 100,000 บาทเศษ มมลคาการลงทนทงหมดประมาณ 1.4 ลานบาท ซงอกไมนานโรงงานน าดมแหงนกจะถงจดคมทน นอกจากนยงสรางงาน


ใหชาวบานทมาท างานผลตน าดมไดอยางนอยวนละ 3 คน คนละ 200-300 บาทตอวน

ปจจบนเมอรวมเงนกองทนตางๆ ทชาวบานเครอขายบานมนคงเมองชมแพมอย เชน กองทนพฒนาทอยอาศยฯกองทนสวสดการชมชน กองทนปลดเปลองหนสนนอกระบบ กลมออมทรพย กลมออมทรพยเดก กองทนนารวม โรงงานผลตน าดม ฯลฯ รวมทงบานมนคง 13 ชมชน จ านวน 1,052 หลง ซงมมลคาเพมขนจากเดมหลงละ 200,000 - 250,000 บาท เพมเปนหลงละ 400,000 - 500,000 บาท รวมแลวเครอขายบานมนคงเมองชมแพมทนและสนทรพยตางๆ รวมกนทงหมดประมาณ 550 ลานบาทเศษ ชเมองชมแพเปนตนแบบการพฒนาเศรษฐกจฐานราก


จากการรวมพลง รวมแรงกาย และรวมทนของชาวชมชนบาน

มนคงเทศบาลเมองชมแพ เมอเรวๆ น พล.ต.อ.อดลย แสงสงแกว รมว.กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย และคณะ ไดเดนทางมาทเทศบาลเมองชมแพ จงหวดขอนแกน เพอตดตามความคบหนาการขบเคลอนเศรษฐกจฐานรากและประชารฐของรฐบาล โดย พล.ต.อ.อดลยกลาววา ไดมาเหนบานมนคงทชมแพแลวนกวาเปนบานจดสรร เพราะดสวยงาม เปนระเบยบ นอกจากนกยงมการท านารวม ปลกขาว ปลกผก เลยงปลา เอาไวเปนอาหาร มโรงงานน าดมเอาไวขายเปนรายไดและเปนน าดมของชมชน ท าใหชมชนมความมนคงทงเรองทอยอาศยและอาหารการกน


“เมองชมแพเปนตนแบบทดทชมชนอนๆ สำมำรถน ำไปใชเปนแบบอยำงในกำรพฒนำชมชน ถอเปนกำรขบเคลอนเศรษฐกจฐำนรำกทชมชนเปนผรเรม โดยมหนวยงำนรฐและเอกชนใหกำรสนบสนน ซ งกระทรวงกำรพฒนำสงคมฯ และ พอช. รวมทงหนวยงำนตำงๆ ทเกยวของจะน ำไปขยำยผลใหเกดพนทแบบนทวประเทศ เพอใหประชำชนไดกนอม นอนอน ทนม หนลด” รมว.พม.กลาว

พลากร วงคกองแกว ผอ านวยการสถาบนพฒนาองคกรชมชน กลาววา การแกไขปญหาทอยอาศยของชาวเทศบาลเมองชมแพเปนตวอยางของการพฒนาชมชนแบบบรณาการและครอบคลมทกมต เพราะไมใชวาเมอมทอยอาศยแลวปญหาตางๆ จะหมดไป ชมชนยงวางแผนการจดตงกองทนตางๆ ขนมา เพอใชเปนเครองมอในการแกไขปญหาหนสน มกองทนเพอจดสวสดการชวยเหลอกน และสงเสรมการออมทรพยเพอเปนสถาบนการเงนของชมชน รวมทงยงมองเหนความมนคงดานอาหาร ดวยการท านารวม ปลกผกอนทรย เลยงปลา ผลตน าดม ฯลฯ

“พอช.สนบสนนใหขบวนองคกรชมชนทวประเทศจดท ำแผนพฒนำชมชนทองถนขนมำใหครอบคลมทกมต ทงดำนกำรพฒนำสงคม เศรษฐกจ ทรพยำกรและสงแวดลอม ตองมแผนพฒนำระดบต ำบลและจงหวด เพอใหคนในชมชนไดเหนเปำหมำยกำรพฒนำชมชนทองถนรวมกน โดยใชแผนเปนเครองมอในกำรขบเคลอนงำนพฒนำ เพอน ำชมชนทองถนไปสควำมมนคง เขมแขง และคนในชมชนมคณภำพชวตทดขน” ผอ.พอช. กลาวทงทาย


สรางทนในชมชน พฒนาเศรษฐกจฐานราก ตามแบบฉบบคนบงพะไล ต าบลบงพะไล อ าเภอแกงสนามนาง จงหวดนครราชสมา

“หากลองพจารณาปจจยทท าใหต าบลบงพะไลมความเขมแขง นอกจากจะมตนทนทรพยากรธรรมชาตทเอ อแลว ผน าทางการ ผน าธรรมชาตกเปนปจจยส าคญ ทกอใหเกดการระดมทนจากสมาชกในชมชน ดวยความสามคค และพรอมมสวนรวมในกจกรรมตางๆ ของชมชน จนเกดกองทนตางๆ จากการทชมชนมสวนรวมในการบรหารจดการ วางแผน ลงมอปฏบต ก ากบ ตดตาม ประเมนผลในการพฒนาชมชนของตนเอง และมการน าความรมาประยกตใชจากการเรยนรทงจากภายในและภายนอก โดยมเครอขาย หนวยงานทใหการสนบสนนทงดานวชาการ และทน จนสามารถกอใหเกดการพฒนาทก าลงขยบตอเนองไปทงต าบล”

เรยบเรยงโดย รงโรจน เพชระบรณน

“ถงแมจะมหน แตเรากมสถาบนจดการเงนชมชนทมารองรบหน ท าใหครอบครวดขน มอนอยอนกน มรายไดดขน” นายบ ารง มณฑาทพย “ฉนภมใจทชมชนฉนเขมแขง สามารถเปนแบบอยางใหชมชนอนได” นางล าดวน นวมโคกสง


“รสกภมใจทบานหวบงท าได กมโครงการหลายๆ อยาง มโรงสขาวชมชน มเลยงหม เลยงควาย เลยงเปด เลยงไก มลานตากขาว ภมใจทพวกเราท าได” นายคมข า ทบสขา “ผน าเขาเขมแขง ถาเราไมมอาชพเสรม ผน ากไปจางครมาชวยสอนท าขนม และท าอะไรหลายอยาง ชวยเหลอกลมใหดขน เรากมรายไดเพมขน เลยงครอบครวได” นางค าบาง หยวกกลาง “ตงแตมมานะมากเปนเวลา 14-15 ป ถงวนนคดวาทะลเปา ดใจมาก ภมใจ นกสนก ปลมในใจมากๆ เวลามเพอนตางจงหวดมาดงาน มาชมมาเชย” นางทองสาย ปตาทะสา

นคอเสยงสะทอน และค าบอกเลาความรสกสนๆ ของคนต าบลบงพะไลส ว น ห น ง ท ย น ย น ถ งความส า เร จ และความภาคภม ใจ ทพวกเขาไดพฒนาเศรษฐกจรากฐานและทนชมชนใหเขมแขงดวยตนเอง

ต าบลบงพะไล อ าเภอแกงสนามนาง จงหวดนครราชสมา ประกอบดวย 15 หมบาน 2,409 ครวเรอน ประชากร 10,709 คน คนทนสวนใหญประกอบอาชพท าการเกษตร ปลกมน ท านา เลยงสตว และมวถวฒนธรรมไมตางจากเกษตรกรในภาคอสานโดยทวไป

แตทน . . .มความโดดเดนในการรวมกลมของชาวบาน โดยเฉพาะทบานหวบง ทรวมกนพฒนาชมชนทองถนตนเองใหเกดความเขมแขงในหลายดาน ทงเรองการรวมกลมออมทรพย การด าเนนวสาหกจ


ชมชนผลตน าดมบรรจขวด ศนยสาธตการตลาด การจดตงศนยเรยนรเศรษฐกจพอเพยง การชวยกนดแลรกษาปา การเรยนรอดตจากของเกา การฝกอาชพเสรมในการท าขนมกลวย-เผอก-มน สานหมวก และทอเสอจากวสดในทองถน มธนาคารขาว โรงสขาวชมชน มขาวใหกยมบรโภคเพอคนในต าบล อกทงยงมการรวมกลมเลยงหม เลยงโค-กระบอ เลยงไกเนอโคราช ไกด าสมนไพร และการท าปยอนทรยชวภาพอกดวย ฐานรากเศรษฐกจทบานหวบง

ถาจะลองยกตวอยางกจกรรมส าคญๆ ในการพฒนาเศรษฐกจและทนชมชน กคงตองพดถงเรองโรงสขาวชมชน ทเปนของชมชน เพอคนในชมชน เกดขนมาตงแตป 2535 แตเดมตงอยในหมบานเปนโรงสเลกๆ พฒนาจนขยบขยายมาตงทศนยเรยนรเมอป 2557 มเครองสขาวทมคณภาพมากขน เปนโรงสขนาดกลาง ชาวบานทกคนไดใชประโยชน สามารถกยมขาวไปบรโภคได และมกองทนโรงสชมชน ซงสมาชกจะไดรบการปนผลก าไรทกสนป

หรอการเลยงไกเนอพนธโคราช ชาวบานบอกวา ไกพนธนมโปรตนสง ไขมนต า เนอเหนยวนมตดสปรง รสชาตอรอย พฒนาสายพนธโดย มหาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร นอกจากขายเนอไดแลว มลไกกยงขายได เพราะมความตองการทจะน าไปท าเปนปยใหคณภาพด ซงการเลยงไกของทนไดรบการสนบสนนจาก ธ.ก.ส. จะเลยงเปนรนๆ ละ 500 ตว ใชเวลา 75 วน กขายเอาเงนทนไปคน ธ.ก.ส. ก าไรทเหลอกปนผลคนสมาชก ก าไรตอทสองคอไดปยมลไกไวจ าหนาย


อกทงกลมผลตปยอนทรยชวภาพ ทเกดการจากลงหนกนใน

ชมชนเพอลดตนทนคาใชจายในการท าเกษตร แกไขปญหาสภาพดนทเปนกรดเปนดาง อกทงชวยเพมแรธาตอาหารใหกบดนและพชพรรณ และทส าคญชวยลดการใชปยเคมอกดวย

ถาเปนเรองการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม กตองพดเรองปาชมชน และธนาคารตนไม ซงตงอยบรเวณศนยเรยนรเศรษฐกจพอเพยง บานหวบง พนท 4 ไร มการปลกปาเพมทกป มการออกกฎระเบยบขอหามรวมกน หามตดไม หามเอาสตวเลยงเขาไป หามบคคลอนเขาไปใชประโยชนนอกเหนอจากสมาชกชมชน จนเกดความภาคภมใจทปาก าลงเตบโตฟนคนใหความรมรน

และทเปนหวใจนนกค อ เ ร อ ง “ ก า ร อ อ ม ” ชาวบานมองวามนคอการออมเพอไวใชในวนขางหนา หากไมรจกออมครอบครวจะไมมกนมใช และเมอออมแลวกสามารถสะสมไวกยมไดใน


ยามจ าเปน เวลาขาดเหลอกไปยมทกลม ไมตองไปกนายทน ทงยงสรางรายไดใหกลม แถมสมาชกยงไดปนผลคนตอนสนป โดยทกวนท 1 และ 2 ของเดอน พนองจะน าเงนมาออมรวมกนทกเดอน ทงออมเพอสวสดการชมชน ออมเพอกยม ออมเพอกองทนกลม ซงมการแยกการบรหารจดการอยางชดเจน

ซ ง ในการประกอบอาชพและการด าเนนวถชวตนน เรองทนเปนปจจยส าคญในการผลต ทนมกองทนตางๆ มากมายทกอตงขนมาเพอหนนเสรมใหกบสมาชกของชมชน ท งกองทนสวสดการชมชน กองทนหมบาน กองทน ก.ข.ค.จ. กองทนธนาคารขาว กองทนโรงสชมชน กองทนปยอนทรยชวภาพ กองทนปาชมชน กองทนน าดมออมทรพย กองทนกลมไกเนอโคราช เปนตน โดยมสถาบนการจดการเงนทนชมชนต าบลเปนศนยกลางในการบรหารจดการเงนทนใหกบกลมตางๆ มเงนทนหมนเวยนภายในต าบลกวา 25 ลานบาท ทเกดจากการระดมทนภายในชมชน และการสนบสนนจากธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณการเกษตรในการจดตงสถาบนการเงนขนมา

นายกระมล สจรต ก านนต าบลบงพะไล ก านนแหนบทอง แกนน าคนส าคญทมงมนท างานเสยสละเพอต าบลมา 15 ป นบจากป 2539 โดยรเรมพฒนาหมบานหวบงใหเปนตนแบบกบหมบานอนๆ บอกเลาใหฟงวา ความส าเรจสวนหนงเกดจากการวางตวของผน าทท าจรง เสยสละ


ละลายความคดดานลบของผน าใหเกดเปนศรทธา ชาวบานจงใหความรวมมอ และตองใชคนใหถกกบงานจงสามารถท าใหงานลลวงได

“กอนหนำนกมกำรเชอมโยงกำรท ำงำนกองทนตำงๆ กนมำเรอยๆ กอนจะยกสถำนะเปนสถำบนกำรจดกำรเงนทนชมชน สวนหนงมำจำกกลมออมทรพยทปลกฝงพนองใหรจกกำรออม กำรใชจำยเงนในครวเรอน กำรใชจำยในภำคกำรเกษตร รำยไดในครวเรอน ซงเปนกำรขยำยผลมำจำกกลมออมทรพย จนเปนกลมวสำหกจชมชน โรงสขำว กลมจกสำน กลมท ำขนม และอนๆ เปนกำรน ำผลก ำไรจำกกลมตำงๆ มำรวบรวม มำจดตงเปนกองทนกลำง เพอไปหนนกลมอนๆ ทไมมทน จนเกดแนวทำงกำรรวมกลมกองทนตำงๆ ยกสถำนะเปนสถำบนกำรจดกำรเงนในทสด”

ซงสมาชกเรมตนจากบานหวบง 200 กวาราย และจากนนกมสมาชกจากหมบานตางๆ ในต าบลมารวมเปนสมาชก เขามาถอหนเพมเตม ปจจบนมสมาชกจ านวน 971 คน มเงนทนหมนเวยนทเปนเงนกยมจากธนาคารเพอการเกษตรฯ เพอมาท าในหลายกจกรรมรวมทงหมดประมาณ 25 ลานบาท

โดยกลมตางๆ ในชมชน มทงหมด 25 กลม ทกกลมตงเพอสรางผลก าไรเปนตนทนใหชมชนไดมทนโดยไมตองไปพงพาจากภายนอก กลมทส าคญๆ ท เปนตนแบบกคอกลมออมทรพย ท าใหชาวบานเหนความส าคญของการออม และยงเปนการระดมทน ปลอยกใหกบสมาชกอตราดอกเบยต า เปนการชวยเหลอเกอกลกน ไดเสยสละ ท าบญกบคนทมความเดอดรอน คนทไมเดอดรอนกเอาเงนมาออมถอวาเปนการชวยเหลอกน


และอกกลมทด าเนนการไดผลอยางนาพอใจคอวสาหกจชมชน ทน าผลตผลทางการเกษตรในพนทน ามาแปรรป สรางรายไดใหกบสมาชก เปนทแลกเปลยนสนคาทางการเกษตรแบบพงพากน หรอกลมปยอนทรยชวภาพ กลมนกชวยกนเพอใหดนดขนใชปยไมกระทบสงแวดลอม ไมตองพงพาพอคาทขายปยเคม

อยางไรกตาม ก านนเลาใหฟงเพมเตมวา การพฒนาทต าบลบงพะไล เรมตนจากพฒนาบานหวบงใหเปนรปธรรม เพอเปนตนแบบใหกบหมบานอนๆ ในต าบล เปนการจดประกายท าใหเหนผลส าเรจ เปนตวอยางในการเปลยนสงแวดลอมในชมชนใหดขน ผคนมจตใจทจะมสวนรวมกน เกดแนวความคดการพฒนาชมชนในดานตางๆ ชวยกนสรางทนในชมชน สรางอาชพรองรบ สรางรายได กอใหเกดการเรยนร เกดการท างานพฒนาชมชนรวมกนของคนบานหวบง

เพราะการเกษตรเปนพนฐานชวตของชมชน ทจะสรางความมนคงทางอาหาร สรางอาชพ สรางใหเกดรายได จนพฒนาระบบเศรษฐกจของชมชนทเขมแขงขนอยางเปนรปธรรม โดยชมชนเปนแกนหลก หนวยงานภาครฐสนบสนน ทองถนทองทใหการหนนเสรมจงท าใหต าบลบงพะไลมาถงจดทสามารถเปนตนแบบใหกบทอนๆ ได

หากลองพจารณาปจจยทท าใหต าบลบงพะไลมความเขมแขง นอกจากจะมตนทนทรพยากรธรรมชาตทเออแลว ผน าทางการ ผน าธรรมชาตกเปนปจจยส าคญ ทกอใหเกดการระดมทนจากสมาชกในชมชน ดวยความสามคค และพรอมมสวนรวมในกจกรรมตางๆ ของชมชน จนเกดกองทนตางๆ จากการทชมชนมสวนรวมในการบรหารจดการ วางแผน ลงมอปฏบต ก ากบ ตดตาม ประเมนผลในการพฒนาชมชนของตนเอง และมการน าความรมาประยกตใชจากการเรยนรทงจากภายใน


และภายนอก โดยมเครอขาย หนวยงานทใหการสนบสนนทงดานวชาการ และทน จนสามารถกอใหเกดการพฒนาทก าลงขยบตอเนองไปทงต าบล




รวมพลงขบเคลอนเศรษฐกจฐานราก สรางชมชน “มนคง มงคง ยงยน”

"ถาเราเปลยนแนวคดใหม เอาคนเปนตวตง

เอาพนทเปนตวตง สามารถทจะสรางเศรษฐกจทางเลอก และเชอมโยงกนเปนเครอขายหรอกลมพนท

ไมใชตางคนตางท า หรอท าแบบโดดๆ เหมอนทผานมา จะท าใหเครอขายตางๆ มความเขมแขง มการไหลเวยนของ

ระบบเศรษฐกจระหวางกน ไมใชความพอเพยงแบบไปตดความสมพนธกบโลกภายนอก แตเราสามารถจดการ ฐานเศรษฐกจของเราได ท าใหฐานเศรษฐกจของเราแขงแรง

ซงประเทศในยโรปกท าเรองนแลว และมสถานภาพทไมใชเปนลกไลของประเทศใหญๆ

ท าใหระบบทนนยมผอนปรนลง มสาระทางดานสงคมมากขน ซงถอวาเปนจดเรมตนในการพฒนาระบบเศรษฐกจของโลกดวย”

สมสข บญญะบญชา

ประธานคณะอนกรรมการยทธศาสตรเศรษฐกจฐานราก

Documents

คู่มือ การส่งเสริมการพัฒนา · คู่มือ การส่งเสริมการพัฒนา “ระบบเศรษฐกิจฐานราก”