· คํําาน การศึกษาพระปริยัติ ที่ธรรมจะอํานวยประโยชน ผู ศึ แก

คานา การศกษาพระปรยตธรรม ทจะอานวยประโยชนแกผศกษาเตมท จาตองมหนงสอเครองประกอบหลกสตรครบบรบรณ เพราะหนงสอ เครองประกอบเทากบดวงประทปสาหรบสองมรรคา ใหผศกษามอง เหนแนวทางไดสะดวกชดเจน เพราะฉะนน กองตาราแหงมหามกฏ- ราชวทยาลย ในพระบรมราชปถมภ ซงมหนาทจดพมพหนงสอทเกยว แกการศกษาพระปรยตธรรมทกประเภท จงไดคดจดพมพหนงสอ เครองอปกรณทงฝายนกธรรมทงฝายบาลขน เพอใหผศกษาไดรบ ความสะดวกในการศกษา และไดจดพมพเสรจไปแลวหลายเรอง เฉพาะ หนงสอธมมปทฏฐกถา กนบวาเปนหนงสอสาคญเรองหนง เพราะ ใชเปนหลกสตรเปรยญธรรมประโยค ๓ ผศกษาบาล เมอเรยนบาล ไวยากรณจบแลว กเรมเรยนหนงสอนเปนลาดบไป เหนควรแปล เปนภาษาไทยใหตลอดเรอง และไดมอบใหพระมหาอ นสสโภ ป. ธ. ๗ วดบวรนเวศวหาร เปนผรบไปดาเนนการ. ทานไดคนควารวบรวม หนงสอตาง ๆ ซงพระเถรานเถระไดแปลไวบาง ขอใหทานทเปน กรรมการกองตาราชวยแปลบาง ขอใหทานทเปนเปรยญในสานกเดยว กน และตางสานกชวยแปลบาง. แตการแปลนน ไดขอใหแปลตามวธการทกองตาราไดวางไว เพอใหหนงสอเปนระเบยบเดยวกน ไมลกลน โดยถอหลกวา แปลให ไดความชด สานวนเรยบรอย ไมโลดโผนจนเสยหลกของภาษา และแปลเทาศพทอยางพระกรรมการแปลเปนตวอยางในสนามหลวง ถา ทไหนไมมศพท เพมเขาใหม กทาเครองหมายวงเลบ [ ] ไว ถา ทไหนบงถงขอธรรมกด เกยวกบลทธธรรมเนยมกด ทานชกความ มาจากบาลหรอคมภรอน ๆ กด กไดทาเชงอรรถบอกไวใหทราบ เพอ สะดวกแกผศกษา ซงสนใจในการคนควา. กองตารา ฯ ขอแสดงความขอบใจทานผชวยแปลและผมสวน

ชวยใหหนงสอนสาเรจทก ๆ ทาน และขออทศสวนกศลซงเกดจาก หนงสอน แตทานบรพปธยาจารยผบรหารพระศาสนาสบ ๆ กนมา. กองตารา มหากฏราชวทยาลย ๒๒ สงหาคม ๒๔๘๑

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถาแปล ภาค ๘ - หนาท 1

๒๔. ตณหาวรรค วรรณนา ๑. เรองปลาชอกปละ* [๒๔๐] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภปลาชอ กปละ ตรสพระธรรมเทศนานวา "มนชสส" เปนตน. [สองพนองออกบวช] ไดยนวา ในอดตกาล ในกาลแหงพระผมพระภาคทรงพระนาม วากสสป ปรนพพานแลว กลบตร ๒ คนพนอง ออกบวชในสานก แหงพระสาวกทงหลาย. บรรดากลบตร ๒ คนนน คนพไดชอวาโสธนะ, คนนองชอกปละ. สวนมารดาของคนทง ๒ นน ชอวาสาธน, นองสาวชอตาปนา. แมหญง ทง ๒ นน กบวชแลวใน (สานก) ภกษณ. เมอคนเหลานนบวช แลวอยางนน พนองทง ๒ ทาวตรและปฏวตรแกพระอาจารยและพระ อปชฌายะอย วนหนง ถามวา "ทานขอรบ ธระในพระศาสดาน มเทาไร ?" ไดยนวา๑ "ธระม ๒ อยาง คอ คนถธระ ๑ วปสสนา ธระ ๑," ภกษผเปนพ คดวา "เราจกบาเพญวปสสนาธระ" อยใน สานกแหงพระอาจารยและพระอปชฌายะ ๕ พรรษาแลว เรยน * พระมหาใจ ป. ธ. ๖ (ปจจบนเปนทพระญาณรกขต) วดบรมนวาส แปล. ๑. สตวา เปนกรยาปธานนย.


กมมฏฐานจนถงพระอรหต เขาไปสปา พยายามอยกบรรลพระอรหตผล. [นองชายเมาในคนถธระ] ภกษนองชาย คดวา "เรายงหนมกอน, ในเวลาแก จงจก บาเพญวปสสนาธระ" จงเรมตงคนถธระ เรยนพระไตรปฎก. บรวาร เปนอนมากไดเกดขน เพราะอาศยปรยตของเธอ, ลาภกไดเกดขน เพราะอาศยบรวาร. เธอเมาแลวดวยความเมาในความเปนผสดบมาก อนความทะยานอยากในลาภครอบงาแลว เพราะเปนผสาคญตววาฉลาด ยง ยอมกลาวแมสงทเปนอกปปยะ อนคนเหลาอนกลาวแลววา "เปน อกปปยะ," กลาวแมสงทเปนอกปปยะวา "เปนกปปยะ," กลาวแม สงทมโทษวา "ไมมโทษ," กลาวแมสงไมมโทษวา "มโทษ." เธอแมอนภกษผมศลเปนทรกทงหลายกลาววา "คณกปละ คณอยาได กลาวอยางน" แลว แสดงธรรมและวนยกลาวสอนอย กกลาววา "พวกทานจะรอะไร ? พวกทานเชนกบกามอเปลา" เปนตนแลว กเทยวขตวาดภกษทงหลายอย. [นองชายไมเชอพ] ครงนน ภกษทงหลาย บอกเบอความนนแมแกพระโสธนเถระ ผเปนพชายของเธอแลว. แมพระโสธนเถระ เขาไปหาเธอแลว ตก เตอนวา "คณกปละ กการปฏบตชอบของภกษทงหลายผเชนเธอชอ วาเปนอายพระศาสนา; เพราะฉะนน เธออยาไดละการปฏบตชอบ แลว กลาวคดคานสงทเปนกปปยะเปนตนอยางนนเลย." เธอมได เออเฟอถอยคาแมของทาน. แมเมอเปนเชนน พระเถระกตกเตอนเธอ


๒-๓ ครง ทราบเธอผไมรบคาตกเตอนวา "ภกษนไมทาตามคาของ เรา" จงกลาววา "คณ ถาดงนน เธอจกปรากฏดวยกรรมของตน" ดงนแลว หลกไป. [นองชายเสยคนเพราะถกทอดทง] จาเดมแตนน ภกษทงหลายผมศลเปนทรก แมเหลาอน ทอดทง เธอแลว. เธอเปนผมความประพฤตชว อนพวกผมความประพฤตชว แวดลอมอย วนหนง คดวา "เราจกสวดปาฏโมกข" จงถอพดไป นงบนธรรมาสนในโรงอโบสถแลว ถามวา "ผมอาย ปาฏโมกข ยอมเปนไปเพอภกษทงหลายผประชมกนแลวในทนหรอ ?" เหน ภกษทงหลายนงเสย ดวยคดวา "ประโยชนอะไร ดวยคาโตตอบท เราใหแกภกษ ?" จงกลาววา "ผมอาย ธรรมกด วนยกด ไมม, ประโยชนอะไรดวยปาฏโมกข ทพวกทานจะฟงหรอไมฟง" ดงนแลว กลกไปจากอาสนะ. เธอยงศาสนาคอปรยตของพระผมพระภาคทรง พระนามวากสสปใหเสอมลงแลว ดวยอาการอยางน. แมพระโสธน- เถระ กปรนพพานในวนนนเอง. ในกาลสนอาย ภกษกปละ เกดในอเวจมหานรก. มารดาและ นองสาวของเธอแมนน ถงทฏฐานคตของเธอนนแล ดาปรภาษภกษ ทงหลาย ผมศลเปนทรกแลว กบงเกดในอเวจมหานรกนนเหมอนกน. [โจรเกดในเทวโลกดวยอานาจของศล] กในกาลนน บรษ ๕๐๐ คน ทาโจรกรรมมการปลนชาวบาน เปนตน เปนอยดวยกรยาของโจร ถกพวกมนษยในชนบทตามจบแลว


หนเขาปา ไมเหนทพงอะไรในปานน เหนภกษผอยในปาเปนวตรรป ใดรปหนง ไหวแลว กลาววา "ทานผเจรญ ขอทานจงเปนทพงของ พวกขาพเจาเถด." พระเถระ กลาววา "ชอวาทพงเชนกบศล ยอมไมมแกทาน ทงหลาย, พวกทานแมทงหมดจงสมาทานศล ๕ เถด." โจรเหลานน รบวา "ดละ" ดงนแลว สมาทานศลทงหลาย. ลาดบนน พระเถระ ตกเตอนโจรเหลานนวา "บดน พวกทาน เปนผมศล; พวกทาน ไมควรลวงศลแมเพราะเหตแหงชวตเลย; ความ ประทษรายทางใจ กไมควรทา." โจรเหลานน รบวา "ดละ" แลว ครงนน ชาวชนบทเหลานน (มา) ถงทนนแลว คนหาขาง โนนขางน พบโจรเหลานนแลว กชวยกนปลงชวตเสยทงหมด. พวก โจรเหลานน ทากาละแลว กบงเกดในเทวโลก. หวหนาโจร ไดเปน หวหนาเทพบตร. [เทพบตรถอปฏสนธในตระกลเกวฏฏะ] เทพบตรเหลานน ทองเทยวไปในเทวโลกสนพทธนดรหนง ดวยอานาจอนโลมและปฏโลม ในพทธปบาทกาลน บงเกดแลวในบาน ชาวประมง ๕๐๐ ตระกล ใกลประตพระนครสาวตถ. หวหนาเทพบตร ถอปฏสนธในเรอนของหวหนาชาวประมง, พวกเทพบตรนอกน ถอ ปฏสนธในเรอนชาวประมงนอกน. การถอปฏสนธและการออกจาก ทองมารดาแหงชนเหลานน ไดมแลวในวนเดยวกนทงนน ดวย ประการฉะน.


หวหนาชาวประมง ใหคนเทยวแสวงหาวา "พวกทารกแมเหลา อนในบานน เกดแลวในวนนมอยบางไหม ?" ไดยนความททารก เหลานนเกดแลว จงสงให ๆ ทรพยคาเลยงด แกชาวประมงเหลานน ดวยตงใจวา "พวกทารกนน จกเปนสหายของบตรเรา." ทารกเหลา นนแมทกคน เปนสหายเลนฝนรวมกน ไดเปนผเจรญวยโดยลาดบ แลว. บรรดาเดกเหลานน บตรของหวหนาชาวประมง ไดเปนผ เยยมโดยยศและอานาจ. [กปละเกดเปนปลาใหญ] แมภกษกปละ ไหมในนรกสนพทธนดรหนงแลว ในกาลนน บงเกดเปนปลาใหญในแมนาอจรวด มสเหมอนทองคา มปากเหมน ดวยเศษแหงวบาก. ตอมาวนหนง สหายเหลานน ปรกษากนวา "เราจกจบปลา" จงถอเอาเครองจบสตวนามแหเปนตน ทอดไปในแมนา. ทนนปลานน ไดเขาไปสภายในแหของคนเหลานน. ชาวบานประมงทงหมด เหน ปลานนแลว ไดสงเสยงเอดองวา "ลกของพวกเราเมอจบปลาครง แรก จบไดปลาทองแลว, คราวน พระราชาจกพระราชทานทรพยแก เราเพยงพอ." สหายแมเหลานนแล เอาปลาใสเรอ ยกเรอขนแลว กไดไปสพระราชสานก. แมเมอพระราชา ทอดพระเนตรเหนปลานน ตรสวา "นน อะไร ?" พวกเขาไดกราบทลวา "ปลา พระเจาขา." พระราชาทอด พระเนตรเหนปลามสเหมอนทองคา ทรงดารวา "พระศาสดาจกทรง


ทราบเหตทปลานนเปนทองคา" ดงนแลว รบสงใหคนถอปลา ได เสดจไปสสานกพระผมพระภาค. เมอปากอนปลาพออาเทานน พระ เชตวนทงสน ไดมกลนเหมนเหลอเกน. พระราชา ทลถามพระศาสดาวา "พระเจาขา เพราะเหตไร ปลาจงมสเหมอนทองคา ? และเพราะเหตไร กลนเหมนจงฟงออกจาก ปากของมน ?" พระศาสดา. มหาบพตร ปลาน ไดเปนภกษชอกปละ เปน พหสต มบรวารมาก ในธรรมวนยของพระผมพระภาคทรงพระนามวา กสสป, ถกความทะยานอยากในลาภครอบงาแลว ดาปรภาษพวกภกษ ผไมถอคาของตน ยงพระศาสดา ของพระผมพระภาคทรงพระนามวา กสสป ใหเสอมลงแลว. เขาบงเกดในอเวจดวยกรรมนนแลว บดน เกดเปนปลาดวยเศษแหงวบาก; กเพราะเธอบอกพระพทธวจนะ กลาว สรรเสรญคณพระพทธเจาสนกาลนาน, จงไดอตตภาพมสเหมอนทองคา น ดวยผลแหงกรรมนน, เธอไดเปนผดาปรภาษภกษทงหลาย กลน เหมนจงฟงออกจากปากของเธอ ดวยผลแหงกรรมนน; มหาบพตร อาตมภาพจะใหปลานนพด. พระราชา. ใหพดเถด พระเจาขา. ลาดบนน พระศาสดา ตรสถามปลาวา "เจาชอกปละหรอ ?" ปลา. พระเจาขา ขาพระองคชอกปละ. พระศาสดา. เจามาจากทไหน ?


ปลา. มาจากอเวจมหานรก พระเจาขา. พระศาสดา. พระโสธนะพชายใหญของเจาไปไหน ? ปลา. ปรนพพานแลว พระเจาขา. พระศาสดา. กนางสาธนมารดาของเจาเลา ไปไหน ? ปลา. เกดในนรก พระเจาขา. พระศาสดา. นางตาปนานองสาวของเจา ไปไหน ? ปลา. เกดในมหานรก พระเจาขา. พระศาสดา. บดนเจาจกไปทไหน ? ปลาชอกปละกราบทลวา "จกไปสอเวจมหานรกดงเดม พระเจา ขา" ดงนแลว อนความเดอดรอนครอบงาแลว เอาศรษะฟาดเรอ ทากาละในทนทนนเอง เกดในนรกแลว. มหาชน ไดสลดใจมโลม ชาตชชนแลว. [พระศาสดาตรสกปลสตร] ครงนน พระผมพระภาคเจา ทรงตรวจดวารจตของบรษทผ ประชมกนในขณะนน เพอจะทรงแสดงธรรมใหสมควรแกขณะนน จงตรสกปลสตรในสตตนบาต๑วา "นกปราชญทงหลาย ไดกลาวการ ประพฤตธรรม ๑ การประพฤตพรหมจรรย ๑ นน วาเปนแกวอน สงสด" ดงนเปนตนแล ไดตรสพระคาถาเหลานวา :- "ตณหา ดจเถายานทราย ยอมเจรญแกคนผม ปกตประพฤตประมาท. เขายอมเรรอนไปสภพนอย ๑. ข. ส. ๒๕/๒๗๙. ตตถ ธมมจรยสตตนต ทสสต. . ว.


ใหญ ดงวานรตวปรารถนาผลไมอยโลดไปในปา ฉะนน. ตณหานนเปนธรรมชาตลามก มกแผ ซานไปในอารมณตาง ๆ ในโลก ยอมครอบงา บคคลใดได, ความโศกทงหลายยอมเจรญแก บคคลนน, ดจหญาคมบางอนฝนตกรดแลวเจรญ อย ฉะนน, แตผใด ยอมยายตณหานน ซงเปนธรรมชาตลามก ยากทใครในโลกจะลวง ไปได, ความโศกทงหลาย ยอมตกไปจากผนน เหมอนหยาดนาตกไปจากใบบว ฉะนน. เพราะ ฉะนน เราบอกกะทานทงหลายวา ความเจรญ จงมแกทานทงหลาย บรรดาทประชมกนแลว ณ ทน ทานทงหลายจงขดรากตณหาเสยเถด, ประหนงผตองการแฝก ขดหญาคมบางเสย ฉะนน๑, มารอยาระรานทานทงหลายบอย ๆ ดจกระแสนาระรานไมออ ฉะนน." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา ปมตตจารโน ความวา ฌานไม เจรญเทยว วปสสนา มรรค และผล กไมเจรญ แกบคคลผมปกต ๑. แปลกนมาอยางน แตนาจะแปลวา ประหนงผตองการรากแฝก ขดตนแฝกฉะนน เพราะศพทวา วรณ หมายเอาตน สวน อสร เปนชอของราก โดยนยอภธานปปทปกา คาถา ๖๐๑.


ประพฤตประมาท ดวยความประมาท มการปลอยสตเปนลกษณะ. อธบายวา เหมอนอยางวา เครอเถายานทรายรอยรด รงรดตนไมอย ยอมเจรญเพอความพนาศแหงตนไมนนฉนใด, ตณหากฉนนน ชอวา เจรญแกบคคลนน เพราะอาศยทวารทง ๖ เกดขนบอย ๆ. บาทพระคาถาวา โส ปรปลวต หราหร ความวา บคคลนน คอผเปนไปในคตแหงตณหา ยอมเรรอนคอแลนไปในภพนอยใหญ. ถามวา "เขายอมเรรอนไปเหมอนอะไร ?" แกวา "เหมอนวานรตว ปรารถนาผลไม โลดไปในปาฉะนน." อธบายวา วานรเมอปรารถนา ผลไม ยอมโลดไปในปา, มนจบกงไมนน ๆ ปลอยกงนนแลว จบกง อน, ปลอยกงแมนนแลว จบกงอน ยอมไมถงความเปนสตวทบคคล ควรกลาวไดวา "มนไมไดกงไมจงนงเจาแลว" ฉนใด; บคคลผเปน ไปในคตแหงตณหา กฉนนนเหมอนกน เรรอนไปสภพนอยภพใหญ ยอมไมถงความเปนผทใคร ๆ ควรพดไดวา "เขาไมไดอารมณแลว จงถงความไมเปนไปตามความทะเยอทะยาน." บทวา ย เปนตน ความวา ตณหาอนเปนไปในทวาร ๖ น ชอวา ลามก เพราะความเปนของชว ถงซงอนนบวา 'วสตตกา' เพราะ ความทตณหานน เปนธรรมชาตซานไป คอวา ของอยในอารมณม รปเปนตน โดยความเปนดจอาหารเจอดวยพษ โดยความเปนดจดอกไม เจอดวยพษ โดยความเปนดจผลไมเจอดวยพษ โดยความเปนดจเครอง บรโภคเจอดวยพษ ยอมครอบงาบคคลใด, ความโศกทงหลายมวฏฏะ เปนมล ยอมเจรญยงในภายในของบคคลนน เหมอนหญาคมบางทฝน


ตกรดอยบอย ๆ ยอมงอกงามในปาฉะนน. บทวา ทรจจย เปนตน ความวา กบคคลใด ยอมขม คอ ยอมครอบงาตณหานน คอมประการทขาพเจากลาวแลว ชอวายากท ใครจะลวงได เพราะเปนของยากจะกาวลวงคอละได, ความโศก ทงหลายมวฏฏะเปนมล ยอมตกไปจากบคคลนน; คอไมตงอยได เหมอนหยาดนาตกไปบนใบบว คอบนใบดอกปทม ไมตดอยไดฉะนน. หลายบทวา ต โว วทาม คอ เพราะเหตนน เราขอกลาวกะ ทานทงหลาย. สองบทวา ภทท โว ความวา ความเจรญจงมแกทานทงหลาย, อธบายวา ทานทงหลาย อยาไดถงความพนาศ ดจกปลภกษรปน. บทวา มล เปนตน ความวา ทานทงหลายจงขดรากแหงตณหา อนเปนไปในทวาร ๖ น ดวยญาณอนสมปยตดวยพระอรหตตมรรค. ถามวา "ขดรากแหงตณหานน เหมอนอะไร ? แกวา "เหมอนผตอง การแฝก ขดหญาคมบางฉะนน." อธบายวาบรษผตองการแฝก ยอมขดหญาคมบางดวยจอบใหญฉนใด; ทานทงหลาย จงขดรากแหง ตณหานนเสย ฉนนน. สองบาทคาถา๑วา มา โว นฬว โสโตว มาโร ภช ปนปปน ความวา กเลสมาร มรณมาร และเทวบตรมาร จงอยาระราน ทานทงหลายบอย ๆ เหมอนกระแสนาพดมาโดยกาลงแรง ระรานไมออ ซงเกดอยรมกระแสนา ฉะนน. ๑. กงพระคาถาสดทาย.


ในกาลจบเทศนา บตรของชาวประมงทง ๕๐๐ ถงความสงเวช ปรารถนาการทาทสดแหงทกข บวชในสานกพระศาสดา ทาทสดแหง ทกข ตอกาลไมนานเทาไร ไดเปนผมการบรโภคเปนอนเดยว โดย ธรรมเปนเครองบรโภคคออเนญชาวหารธรรมและสมาปตตธรรมรวม กบพระศาสดา ดงนแล. เรองปลาชอกปละ จบ.


๒. เรองนางลกสกร* [๒๔๑] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปรารภนางลก สกรกนคถตวหนง ตรสพระธรรมเทศนานวา "ยถาป มเล" เปนตน. [พระศาสดาตรสบรพกรรมของนางลกสกร] ไดยนวา วนหนง พระศาสดาเสดจเขาไปยงกรงราชคฤห เพอ บณฑบาต ทอดพระเนตรเหนนางลกสกรตวหนง จงไดทรงทาการแยม (พระโอษฐ) ใหปรากฏ. เมอพระองคทรงทาการแยม (พระโอษฐ) อย พระอานนทเถระ ไดเหนมณฑลแหงทสสโนภาษ ซงเปลงออก จากชองพระโอษฐ จงทลถามเหตแหงการแยม (พระโอษฐ) วา "พระเจาขา อะไรหนอแล เปนเหต ? อะไร ? เปนปจจย แหง การทาการแยมใหปรากฏ." ลาดบนน พระศาสดา ตรสกะพระอานนทนนวา "อานนท เธอเหนนางลกสกรนนไหม ?" พระอานนท. เหน พระเจาขา. พระศาสดา. นางลกสกรนน ไดเกดเปนแมไก อยในทใกลโรง ฉนแหงหนง ในศาสนาของพระผมพระภาคทรงพระนามวากกสนธ, นางไกนน ฟงเสยงประกาศธรรมของภกษผเปนโยคาวจรรปหนง สาธยายวปสสนากมมฏฐานอย จตจากอตตภาพนนแลว ไดเกดในราช ตระกล เปนราชธดาพระนามวา อพพร, ในกาลตอมา พระนาง * พระมหาใจ ป. ธ. ๖ (ปจจบนเปนทพระญาณรกขต) วดบรมนวาส แปล.


เสดจเขาไปยงสถานเปนทถายอจจาระ ทอดพระเนตรเหนหมหนอนแลว ยงปฬวกสญญาใหเกดขนในทนน ไดปฐมฌานแลว, พระนางดารงอย ในอตตภาพนนจนสนอาย จตจากอตตภาพนนแลว เกดในพรหมโลก, กแลพระนางครนจตจากอตตภาพนนแลว สบสนอยดวยอานาจคต จง เกดแลวในกาเนดสกรในบดน, เราเหนเหตน จงไดทาการแยมให ปรากฏ. ภกษทงหลายมพระอานนทเถระเปนประมข สดบเรองนนแลว ไดความสงเวชเปนอนมาก. [ราคตณหาใหโทษมาก] พระศาสดา ทรงยงความสงเวชใหเกดแกภกษเหลานนแลว เมอจะทรงประกาศโทษแหงราคตณหา ประทบยนอยระหวางถนนนน เอง ไดทรงภาษตพระคาถาเหลานวา:- "ตนไม เมอรากไมมอนตราย ยงมนคง ถง บคคลตดแลว ยอมงอกขนไดอกทเดยว แม ฉนใด, ทกขน เมอตณหานสย อนบคคลยง ขจดไมไดแลว ยอมเกดขนราไป แมฉนนน. กระแส (แหงตณหา) ๓๖ อนไหลไปในอารมณ เปนทพอใจ เปนธรรมชาตกลา ยอมมแก บคคลใด, ความดารทงหลายอนใหญ อาศย ราคะยอมนาบคคลนน ผมทฏฐชวไป. กระแส (แหงตณหาทงหลาย) ยอมไหลไปในอารมณ


ทงปวง ตณหาดจเถาวลยแตกขนแลวยอมตงอย, กทานทงหลายเหนตณหานน เปนดงเถาวลย เกดแลว จงตดรากเสยดวยปญญาเถด. โสมนส ทงหลายทซานไป และเปอนตณหาดจยางเหนยว๑

ยอมมแกสตว, สตวทงหลายนน อาศยความ สาราญ จงเปนผแสวงหาความสข, นระเหลานน แล ยอมเปนผเขาถงซงชาตชรา. หมสตว อนตณหาผทาความดนรนลอมไวแลวยอมกระเสอก กระสน เหมอนกระตาย อนนายพรานดกได แลว ฉะนน, หมสตวผของอยในสงโยชน และกเลสเครองของ ยอมเขาถงทกขบอย ๆ อยชานาน. หมสตว อนตณหาผทาความดนรน ลอมไวแลว ยอมกระเสอกกระสนเหมอนกระตาย ทนายพรานดกไดแลว ฉะนน. เพราะเหตนน ภกษหวงธรรมเปนทสารอกกเลสแกตน พงบรรเทา ตณหาผทาความดนรนเสย." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา มเล เปนตน ความวา เมอรากทง ๕ (ของตนไมใด) ซงทอดตรงแนวไปใน ๔ ทศ และในภายใต ๑. โดยพยญชนะแปลวา เปนไปแลวกบดวยตณหาดจยางเหนยว.


ชอวาไมมอนตราย เพราะอนตรายชนดใดชนดหนง บรรดาอนตรายมการ ตด การผา และการเจาะเปนตน ชอวามนคง เพราะถงความเปน ของมนคง ตนไม (นน) แมถกบคคลรานแลว ณ เบองบน ยอม งอกขนไดอกทเดยว ดวยอานาจกงใหญนอย ฉนใด, ทกขน ทตาง ดวยทกขมชาตทกขเปนตน เมออนสยคอความนอนเนองแหงตณหาคน เปนไปทางทวาร ๖ อนพระอรหตมรรคญาณยงไมขจดคอยงตดไม ขาดแลวยอมเกดราไป ในภพนน ๆ จนได ฉนนนนนแล. บทวา ยสส เปนตน ความวา ตณหาประกอบดวยกระแส ๓๖ ดวยสามารถแหงตณหาวจรตเหลาน คอ ตณหาวจรตองอายตนะภาย ใน ๑๘๑ ตณหาวจรตองอายตนะภายนอก ๑๘๒ ดวยประการฉะน ชอวา ไหลไปในอารมณเปนทชอบใจ เพราะอรรถวเคราะหวา ยอมไหลไป คอเปนไป ในอารมณมรปเปนตน อนเปนทชอบใจ เปนธรรมชาต กลา คอมกาลง ยอมมแกบคคลใด, ความดารทงหลาย ชอวาเปน ธรรมชาตใหญ เพราะความเปนของใหญ โดยอนเกดขนบอย ๆ ไม อาศยฌานหรอวปสสนา อาศยราคะ ยอมนาบคคลนนผชอวามทฏฐ ชว เพราะความเปนผมญาณวบตไป. บาทพระคาถาวา สวนต สพพธ โสตา ความวา กระแส ตณหาเหลาน ชอวายอมไหลไปในอารมณทงปวง เพราะไหลไปใน อารมณทงปวงมรปเปนตน ดวยอานาจแหงทวารมจกษทวารเปนตน หรอเพราะตณหาทงหมด คอรปตณหา สททตณหา คนธตณหา ๑. ๒. ดความพสดารใน อภ. ว. ๓๕/๔๓๐.


รสตณหา โผฏฐพพตณหา ธรรมตณหา ไหลไปในภพทงปวง. บทวา ลตา ความวา ตณหาไดชอวา ลดา เพราะอรรถ วเคราะหวา เปนเหมอนเครอเถา โดยอรรถวา เปนเครองพวพนและ โดยอรรถวา เปนเครองรงรดไว. สองบทวา อพภชช ตฏต ความวา ตณหาดจเถาวลยเกด ขนโดยทวาร ๖ แลว ยอมตงอยในอารมณทงหลายมรปเปนตน. สองบทวา ตจ ทสวา ความวา กทานเหนตณหาดงเครอ เถานน ดวยอานาจแหงทมนเกดแลววา "ตณหาน เมอจะเกด ยอม เกดขนในปยรปและสาตรปน." บทวา ปาย ความวา ทานทงหลายจงตดทราก ดวยมรรค ปญญา ดจบคคลตดซงเครอเถาทเกดในปาดวยม ฉะนน. บทวา สรตาน คอแผซานไป ไดแกซมซาบไป. บทวา สเนหตาน ความวา และเปอนตณหาเพยงดงยางเหนยว ดวยอานาจตณหาเพยงดงยางเหนยวอนเปนไป ในบรขารมจวรเปนตน, อธบายวา อนยางเหนยวคอตณหาฉาบทาแลว. บทวา โสมนสสาน ความวา โสมนสทงหลายเหนปานนน ยอมมแกสตวผเปนไปในอานาจตณหา. สองบทวา เต สาตสตา ความวา บคคลเหลานน คอผเปนไป ในอานาจแหงตณหา เปนผอาศยความสาราญ คออาศยความสข นนเอง จงเปนผแสวงหาความสข คอเปนผเสาะหาความสข. บทวา เต เว เปนตน ความวา เหลานระผเหนปานนยอมเขา


ถงความเกด ความแก ความเจบ และความตายแท ฉะนนจงเปนผ ชอวาเขาถงชาตและชรา. บทวา ปชา เปนตน ความวา สตวเหลานเปนผอนตณหาท ถงซงอนนบวา "ตสณา" (ความดนรน) เพราะทาซงความสะดง แวดลอม คอหอมลอมแลว. บทวา พาธโต ความวา (สตวเหลานน) ยอมกระเสอก กระสน คอ หวาดกลว ดจกระตายตวทนายพรานดกไดในปาฉะนน. บทวา สโยชนสงคสตตา ความวา สตวทงหลายเปนผ อนสงโยชน ๑๐ อยาง และกเลสเครองของคอราคะเปนตนผกไวแลว หรอเปนผตดแลวในสงโยชนเปนตนนน. บทวา จราย ความวา สตวทงหลาย ยอมเขาถงทกขม ชาตเปนตนราไปสนกาลนาน คอตลอดระยะกาลยดยาว. บทวา ตสมา เปนตน ความวา เพระสตวทงหลายผอนตณหา ซงทาความสะดงลอมไว คอ รงรดไวแลว, ฉะนน เมอภกษปรารถนา หวงอยซงธรรมทสนกาหนด คอพระนพพานอนเปนทไปปราศกเลส มราคะเปนตนเพอตน พงบรรเทา คอพงขบไล นาออกทงเสยซงตณหาผ ทาความสะดงนน ดวยพระอรหตตมรรคนนเทยว. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน. นางลกสกรแมนนแล จตจากอตตภาพนนแลว เกดในราช- ตระกลในสวรรณภม, จตจากอตตภาพนนแลว เกดในกรงพาราณส


เหมอนอยางนนแหละ, จตจากอตตภาพนนแลว เกดในเรอนพอคา มาททาสปปารกะ, จตจากอตตภาพนนแลว เกดในเรอนของนายเรอ ททาคาวระ, จตจากอตตภาพนนแลว เกดในเรอนของอสรชน ใน เมองอนราธบร, จตจากอตตภาพนนแลว เกดเปนธดาในเรอนของ กฎมพชอสมนะ ในเภกกนตคาม ในทศทกษณของเมองนนแลวชอ สมนา ตามชอ (ของกฎมพนน). ตอมา บดาของนาง เมอชนทง หลายทงบานนนแลว ไดไปสแควนทฆวาปอยในบานชอมหามนคาม. อามาตยของพระเจาทฏฐคามณ นามวาลกณฏกอตมพระ ไปทบาน นนดวยกรณยกจบางอยาง เหนนางแลว ทาการมงคลอยางใหญ พานางไปสบานมหาปณณคามแลว. ครงนน พระมหาอตลเถระผอย ในมหาวหารชอโกฏบรรพต เทยวไปในบานนน เพอบณฑบาต ยนอยทประตเรอนของนาง เหนนางแลว จงกลาวกบภกษทงหลายวา "ผมอายทงหลาย ชอวานางลกสกร ถงความเปนภรรยาของมหา- อามาตยชอลกณฏกอตมพระแลว, โอ ! นาอศจรรยจรง." นางฟงคา นนแลวเพกภพในอดตขนได กลบไดญาณอนเปนเหตระลกชาต. ใน ขณะนนนนเอง นางมความสงเวชเกดขนแลว ออนวอนสามบวชใน สานกพระเถรผประกอบดวยพละ ๕ ดวยอสรยศอยางใหญ ไดฟง กถาพรรณนามหาสตปฏฐานสตร ในตสสมหาวหารแลว ตงอยใน โสดาปตตผล, ภายหลง เมอพรเจาทฏฐคามณทรงปราบทมฬได แลว พระสมนาเถร ไปสบานเภกกนตคาม ซงเปนทอยของมารดา บดานนเทยว อยในบานนน ฟงอาสวสปมสตรในกลลกมหาวหาร


บรรลพระอรหตแลว. ในวนปรนพพาน นางถกพวกภกษณซกถามแลว ไดเลา ประวตทงหมดนอยางละเอยด๑ แกภกษณสงฆ แลวสนทนากบพระ มหาตสสเถระผกลาวบทแหงธรรม ผมปกตอยในมณฑลาราม ณ ทาม กลางภกษสงฆผประชมกนแลว กลาววา "ในกาลกอน ขาพเจา จตจากกาเนดมนษยแลว เปนแมไก ถงการตดศรษะจากสานกเหยยว ในอตตภาพนนแลว (ไป) เกดในกรงราชคฤห แลวบวชในสานก นางปรพาชกาทงหลาย แลวเกดในภมปฐมฌาน จตจากอตตภาพ นนแลว เกดในตระกลเศรษฐ ตอกาลไมนานนก จตแลว ไปส กาเนดสกร จตจากอตตภาพนนแลว ไปสสวรรณภม จตจาก- อตตภาพนนแลว ไปสเมองพาราณส จตจากอตตภาพนนแลวไป สทาสปปารกะ จตจากอตตภาพนนแลว ไปสทาคาวระ จตจาก อตตภาพนนแลว ไปสเมองอนราธบร จตจากอตตภาพนนแลว ไป สบานเภกกนตคาม, ขาพเจาไดถงอตตภาพ ๑๓ อนสง ๆ ตา ๆ อยางน ดวยประการฉะน บดน เกดในอตตภาพอนอตกฤษฏแลว ขอใหทานทงหลายแมทงหมด จงยงธรรมเปนกศลทงหลายใหถงพรอม ดวยความไมประมาทเถด." ดงนแลว ยงบรษท ๔ ใหสงเวชแลว ปรนพพาน ดงนแล. เรองนางลกสกร จบ. ๑. นรนตร แปล หาระหวางมได ถอความแปลตามนน.


๓. เรองวพภนตกภกษ* [๒๔๒] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปรารภ วพภนตกภกษ๑ รปหนง ตรสพระธรรมเทศนานวา "โย นพพนฏโ" เปนตน. [เธอสกออกไปทาโจรกรรมเลยงชพ] ไดยนวา ภกษรปหนง เปนสทธวาหารกของพระมหากสสปเถระ แมยงฌาน ๔ ใหเกดขนแลว เหนรปารมณอนเปนวสภาค (ขาศก) ในเรอนของนายชางทองผเปนลงของตน มจตปฏพทธในรปารมณ นน สกแลว. ตอมา เพราะความเปนผเกยจคราน พวกมนษยจงไลเขาผไม ปรารถนาจะทาการงาน ออกเสยจากเรอน. เขาเทยวเลยงชพอยดวย โจรกรรม เพราะการคลกคลดวยมตรชว. ตอมา ในวนหนง พวกราชบรษจบเขาไดแลว มดแขนไพลหลง ผกอยางมนคง เฆยนดวยหวายทก ๆ ทาง ๔ แพรง แลวนาไปส- ตะแลงแกง. พระเถระ เขาไปเพอเทยวบณฑบาต เหนเขาถกพวกราชบรษ นาไปโดยประตดานทกษณ จงขอใหพวกราชบรษผอนเครองจองจา ใหหยอนแลว พดวา "เธอจงระลกถงกมมฏฐานทเธอเคยสงสมแลว * พระมหาใจ ป. ธ. ๖ วดบรมนวาส (ปจจบนเปนทพระญาณรกขต) แปล. ๑. ภกษผหมนไปผด (สก).


ในกอนอก." เขาไดความเกดขนแหงสตเพราะโอวาทนนแลว ไดยง จตตถฌานใหเกดขนอก. ลาดบนน พวกราชบรษนาเขาไปสตะแลงแกง ใหเขานอนหงาย บนหลาว ดวยคดวา "พวกเราจกฆาเสย." เขาไมกลว ไมสะดง. [พวกมนษยประหลาดใจเพราะเหนเขาไมกลว] ลาดบนน มนษยทงหลาย ผยนอยในทศาภาคนน ๆ แมเงอด เงอเครองประหารทงหลายมดาบ หอก และโตมร๑เปนตนแกเขา เหน เขามไดสะดงเลย ตางพดวา "ผเจรญทงหลาย พวกทานจงดบรษ คนนเถด, เขาไมหวนไหว ไมสะทกสะทานในทามกลางแหงบรษผม อาวธในมอ แมหลายรอยคน, โอ ! นาอศจรรยจรง" ดงนแลวเกดม ความอศจรรยและประหลาดใจ๒ บนลอสนสนน (ไป) กราบทลเรอง นนแดพระราชา. พระราชา ทรงสดบเหตนนแลว ตรสวา "พวกทานจงปลอย เขาเสยเถด" ดงนแลว เสดจไปแมยงสานกพระศาสดา กราบทล เนอความนนแลว. พระศาสดา ทรงเปลงพระโอภาสไปแลว เมอจะทรงแสดง ธรรมแกเขา จงตรสพระคาถานวา :- "บคคลใด มอาลยดจหมไมอนตงอยในปา ออกแลว นอมไปในปา (คอตปธรม) พน ๑. โตมร หอกซด ๒. Full of wonder and surprise เตมไปดวยความ อศจรรยและประหลาดใจ.


จากปาแลว ยงเลนไปสปาตามเดม, ทานทง หลายจงดบคคลนนนนแล; เขาพนแลว (จาก เครองผก) ยงแลนไปสเครองผกตามเดม." [แกอรรถ] เนอความแหงพระคาถานนวา "บคคลใด ชอวามอาลยดจหม ไมอนตงอยในปาออกแลว เพราะความทตนละทงหมไมอนตงอยใน ปา กลาวคออาลยในความเปนคฤหสถแลวบวช นอมไปในปาคอ ตปะ กลาวคอวหารธรรม เปนผพนจากปาคอตณหา ซงจดเปน เครองผกคอการครองเรอนแลว ยงแลนไปหาปาคอตณหานนแหละ อนเปนเครองผกคอการครองเรอนนนอก, ทานทงหลายจงดบคคลนน อยางนน; บคคลนน พนจากเครองผกคอการครองเรอนแลว ยงแลน ไปสเครองผกคอการครองเรอนอกทเดยว. เขานงฟงธรรมเทศนาน อยบนปลายหลาว ในระหวางพวก ราชบรษนนแล เรมตงความเกดขนและความเสอมไปแลว ยก (จต) ขนสไตรลกษณ พจารณาอยซงสงขารทงหลายบรรลโสดาปตตผลแลว เสวยสขเกดแตสมาบตอย เหาะขนสเวหาสมาสสานกพระศาสดาโดย อากาศนนเอง ถวายบงคมพระศาสดาแลวบวช ไดบรรลพระอรหต ณ ทามกลางบรษทพรอมดวยพระราชานนเอง ดงนแล. เรองวพภนตกภกษ จบ.


๔. เรองเรอนจา* [๒๔๓] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภเรอนจา ตรสพระธรรมเทศนานวา "น ต ทฬห" เปนตน. [พวกภกษเหนโจรถกจองจานกแปลกใจ] ดงไดสดบมา ในกาลครงหนง พวกราชบรษ นาพวกโจร ผตด ชอง ผปลนในหนทางเปลยว และผฆามนษยเปนอนมากมา ทล เสนอแกพระเจาโกศลแลว. พระราชา รบสงใหจองจาโจรเหลานน ไว ดวยเครองจองจาคอขอ เครองจองจาคอเชอก และเครอง จองจาคอตรวนทงหลาย. พวกภกษชาวชนบท แมมประมาณ ๓๐ รป แล ใครจะเฝาพระศาสดา มาเฝาถวายบงคมแลว ในวนรงขน เทยวไปในกรงสาวตถ เพอบณฑบาต ไปถงเรอนจาเหนโจรเหลา นน กลบจากบณฑบาตแลว เขาไปเฝาพระตถาคตเจาในเวลาเยน กราบทลถามวา "พระเจาขา วนน พวกขาพระองค กาลงเทยวไป บณฑบาต เหนโจรเปนอนมาก ในเรอนจา ถกจองจาดวยเครอง จองจาคอขอเปนตน เสวยทกขมาก, พวกเขา ยอมไมอาจเพอจะ ตดเครองจองจาเหลานนหนไปได; ขาแตพระองคผเจรญ ขนชอวา เครองจองจาชนดอน ทมนคงกวาเครองจองจาเหลานน มอยหรอ หนอ ?" * พระมหาใจ ป. ธ. ๖ วดบรมนวาส (ปจจบนเปนทพระญาณรกขต) แปล.


[เครองจองจาคอกเลสตดไดยากยงนก] พระศาสดา ตรสวา "ภกษทงหลาย เครองจองจาเหลานน จะชอวาเครองจองจาอะไร ; สวนเครองจองจาคอกเลส กลาวคอ ตณหา ในสวญญาณกทรพยและอวญญาณกทรพยทงหลาย มทรพย คอ ขาวเปลอก บตร และภรรยาเปนตน เปนเครองจองจาทมนคงกวา เครองจองจาคอขอเปนตนเหลานน ดวยอนคณดวยรอย คณดวยพน คณดวยแสน, แตโบราณกบณฑตทงหลาย ตดเครองจองจานนแม ชนดใหญ ทตดไดยาก ดวยประการดงนแลว เขาสปาหมพานต บวช." ดงนแลว ทรงนาอดตนทานมา (ตรส) วา "ในอดตกาล เมอพระเจาพรหมทตครองราชสมบตอยในกรง พาราณส พระโพธสตว เกดแลวในตระกลคฤหบดตกยากตระกล หนง. เมอพระโพธสตวนนเจรญวย บดาไดทากาละแลว. พระ โพธสตวนนทาการรบจางเลยงมารดา. ตอมา มารดา กระทานาง กลธดาคนหนงไวในเรอน เพอพระโพธสตวนน ผไมปรารถนาเลย ในกาลตอมา กไดทากาละแลว. ฝายภรรยาของพระโพธสตวนนตง ครรภแลว. พระโพธสตวนน ไมทราบวาครรภตงขนเลย จงกลาววา "นางผเจรญ หลอนจงทาการรบจางเลยงชพเถด, ฉนจกบวช." นางกลาววา "นาย ครรภตงขนแลวแกดฉนมใชหรอ ? เมอ ดฉนคลอดแลว ทานจกเหนทารกแลว จงบวช." พระโพธสตว นน รบวา "ดละ" ในกาลแหงนางคลอดแลว จงอาลาวา "นาง ผเจรญ หลอนคลอดโดยสวสดแลว, บดน ฉนจกบวชละ." ทนน


นางกลาวกะพระโพธสตวนนวา "ทานจงรอ เวลาทลกนอยของทาน หยานมกอน" แลวกตงครรภอก. พระโพธสตวนน ดารวา "เราไมสามารถจะใหนางคนนยนยอม แลวไปได, เราจกไมบอกแกนางละ จกหนไปบวช." ทานไมบอก แกนางเลย ลกขนแลวในสวนราตร หนไปแลว. ครงนน คนรกษาพระนคร ไดจบทานไวแลว. ทานกลาววา "นาย ขาพเจาชอวาเปนผเลยงมารดา, ขอทานทงหลายจงปลอย ขาพเจาเสยเถด" ใหเขาปลอยตนแลว พกอยในทแหงหนง แลว เขาไปสปาหมพานต บวชเปนฤษ ยงอภญญาและสมาบตใหเกดแลว เลนฌานอย. ทานอยในทนนนนเอง เปลงอทานขนวา "เครองผก คอบตรและภรรยา เครองผกคอกเลส อนบคคลตดไดโดยยาก ชอ แมเหนปานนน เราตดไดแลว." [พระศาสดาทรงแสดงเครองจองจา ๒ อยาง] พระศาสดา ครนทรงนาอดตนทานนมาแลว เมอจะทรงประกาศ อทานทพระโพธสตวนนเปลงแลว ไดตรสพระคาถานวา :- "เครองจองจาใด เกดแตเหลก เกดแตไม และเกดแตหญาปลอง ผมปญญาทงหลาย หากลาวเครองจองจานน วาเปนของมนคงไม. ความกาหนดใด ของชนทงหลายผกาหนด ยนดยงนก ในแกวมณและตมหทงหลาย และความเยอใยในบตร๑ แลในภรรยาทงหลาย ๑. แปลเตมอยางอรรถกถา.


ใด, นกปราชญทงหลาย กลาวความกาหนดและ ความเยอใยนนวา เปนเครองจองจาอนมนคง มปกตเหนยวลง อนหยอน (แต) เปลองได โดยยาก. นกปราชญทงหลาย ตดเครองผกแม นนแลว เปนผไมมใยด ละกามสขแลวบวช๑." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา ธรา เปนตน ความวา บรษผเปน บณฑตทงหลาย มพระพทธเจาเปนตน หากลาวเครองจองจาทเกด แตเหลก กลาวคอตรวน ชอวา เกดแตเหลก ทเกดแตไม กลาว คอ ขอ คา และเครองจองจาคอเชอก ทเขาเอาหญาปลองหรอวตถ อยางอนมปอเปนตน ฟนทาเปนเชอก วา "เปนของมนคง" ไม, เพราะความเปนเครองจองจา ทบคคลสามารถตดดวยศาสตราทงหลาย มดาบเปนตนได. บทวา สารตตรตตา ไดแก เปนผกาหนดนกแลว, อธบาย วา ผกาหนดดวยราคะจด. บทวา มณกณฑเลส คอในแกวมณและตมหทงหลาย, อก อยางหนง (คอ) ในตมหทงหลายอนวจตรดวยแกวมณ. บทวา ทฬห ความวา ความกาหนดใด ของชน ทงหลาย ผกาหนดยนดยงนก ในแกวมณและตมหทงหลายนนแล ๑. ข. ธ. ๒๕/๖๐ ชา. ทก. ๒๗/๗๓ ตทฏกถา ๓/๑๘๕. พนธนาการชาตกนต ขายต.


และความเยอใย คอความทะยานอยากไดในบตรและภรรยาใด, บรษ ผเปนบณฑตทงหลาย ยอมกลาวความกาหนดและความเยอใยนน อนเปนเครองผกซงสาเรจดวยกเลสวา "มน." บทวา โอหารน ความวา ชอวา มปกตเหนยวลง เพราะยอม ฉดลง คอ นาไปในเบองตา เพราะครามาแลวใหตกไปในอบาย ๔. บทวา สถล ความวา ชอวา หยอน เพราะยอมไมบาดผวหนง และเนอ คอ ยอมไมนาโลหตออกในททผก ไดแก ไมใหรสก แมความเปนเครองผก ยอมใหทาการงานทงหลาย ในททงหลายม ทางบกและทางนาเปนตนได. บทวา ทปปมจ ความวา ชอวา เปลองไดโดยยาก กเพราะ เครองผกคอกเลส อนเกดขนดวยสามารถแหงความโลภแมคราวเดยว ยอมเปนกเลสชาตอนบคคลเปลองไดโดยยาก เหมอนเตาเปลองจาก ทเปนทผกไดยากฉะนน. สองบทวา เอตป เฉตวาน ความวา นกปราชญทงหลาย ตดเครองผกคอกเลสนน แมอนมนอยางนน ดวยพระขรรคคอญาณ เปนผหมดความเยอใย ละกามสขแลว เวนรอบ คอหลกออก, อธบายวา ยอมบวช. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองเรอนจา จบ.


เรองพระนางเขมา* [๒๔๔] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปรารภพระ อครมเหสของพระเจาพมพสาร พระนามวาเขมา ตรสพระธรรม- เทศนานวา "เย ราครตตา" เปนตน. [หนามบงหนาม] ดงไดสดบมา พระนางเขมานน ตงความปรารถนาไวแทบ บาทมลของพระปทมตรพทธเจา ไดเปนผมพระรปงดงามนาเลอมใส อยางเหลอเกน. กพระนางไดทรงสดบวา "ทราบวา พระศาสดา ตรสตโทษของรป" จงไมปรารถนาจะเสดจไปยงสานกของพระศาสดา. พระราชาทรงทราบความทพระอครมเหสนนมวเมาอยในรป จงตรส ใหพวกนกกวแตงเพลงขบเกยวไปในทางพรรณนาพระเวฬวน แลว กรบสงใหพระราชทานแกพวกนกฟอนเปนตน. เมอนกฟอนเหลานน ขบเพลงเหลานนอย พระนางทรงสดบแลว พระเวฬวน ไดเปน ประหนงไมเคยทอดพระเนตรและทรงสดบแลว. พระนางตรสถามวา "พวกทานขบหมายถงอทยานแหงไหน ?" เมอพวกนกขบ ทลวา "หมายอทยานเวฬวนของพระองค พระเทว" กไดทรงปรารถนา จะเสดจไปพระอทยาน. พระศาสดา ทรงทราบการเสดจมาของ พระนาง เมอประดบนงแสดงธรรมอยในทามกลางบรษทแล จง ทรงนรมตหญงรปงาม ยนถอพดกานตาลพดอยทขางพระองค. * พระมหาเพยร ป. ธ. ๙ วดกนมาตยาราม แปล.


ฝายพระนางเขมาเทว เสดจเขาไปอยแล ทอดพระเนตรเหน หญงนน จงทรงดารวา "ชนทงหลาย ยอมพดกนวา 'พระสมมา- สมพทธเจา ตรสโทษของรป,' กหญงน ยนพดอยในสานกของพระ องค, เราไมเขาถงแมสวนแหงเสยวของหญงน, รปหญงเชนน เรา ไมเคยเหน, ชนทงหลาย เหนจะกลาวตพระศาสดา ดวยคาไมจรง' ดงนแลว กมใสใจถงเสยงพระดารสของพระตถาคต ไดประทบยน ทอดพระเนตรดหญงนนนนแล. [ในรางกายนไมมสาระ] พระศาสดา ทรงทราบความทพระนางมมานะจดเกดขนในรป นน เมอจะทรงแสดงรปนนดวยอานาจวยมปฐมวยเปนตน จงทรง แสดงทาใหเหลอเพยงกระดกในทสด โดยนยทขาพเจากลาวแลวใน หนหลงนนแล. พระนางเขมา พอทอดพระเนตรเหนรปนน จงทรงดารวา "รป นน แมเหนปานน กถงความสนความเสอมไปโดยครเดยวเทานน, สาระในรปน ไมมหนอ ?" พระศาสดา ทรงตรวจดวารจตของพระนางเขมานนแลว จง ตรสวา "เขมา เธอคดวา 'สาระมอยในรปนหรอ ?" เธอจงด ความทรปนนหาสาระมได ในบดน" แลวตรสพระคาถานวา:- "เขมา เธอจงดรางกายอนอาดร ไมสะอาด เนา ไหลออกทงขางบน ไหลออกทงขางลาง อนคนพาลทงหลาย ปรารถนายงนก."


ในกาลจบพระคาถา พระนางดารงอยในโสดาปตตผล. ลาดบนน พระศาสดา ตรสกะพระนางวา "เขมา สตว เหลาน เยมอยดวยราคะ๑ รอนอยดวยโทสะ๒ งงงวยอยดวยโมหะ จงไมอาจเพอกาวลวงกระแสตณหาของตนไปได ตองของอยในกระแส ตณหานนนนเอง" ดงนแลว เมอจะทรงแสดงธรรม จงตรสพระ คาถานวา:- "สตวผกาหนดแลวดวยราคะ ยอมตกไปสกระแส ตณหา เหมอนแมลงมม ตกไปยงใยทตว ทาไวเองฉะนน. ธรชนทงหลาย ตดกระแส ตณหาแมนนแลว เปนผหมดหวงใย ละเวนทกข ทงปวงไป." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน สองบทวา มกกฏโกว ชาล ความวา เหมอนอยางวา แมลงมม ทาขายคอใยแลว กนอนอยในศนยไส ในททามกลาง แลวกรบวงไปฆาตกแตน หรอตวแมลง ทตกไปใน รมสายใย สบกนรสของมนแลว กกลบมานอนอยในทนนอยางเดม ฉนใด; สตวทงหลายเหลาใด ผกาหนดแลวดวยราคะ โกรธแลว ดวยโทสะ หลงแลวดวยโมหะ, สตวเหลานน ยอมตกไปสกระแสตณหา ทตวทาไวเอง คอ เขาไมอาจเพอกาวลวงกระแสตณหานนไปได ฉนนน เหมอนกน; กระแสตณหา บคคลลวงไดยากอยางน. ๑. ผอนราคะยอมแลว ๒. อนโทสะประทษรายแลว.


บาทพระคาถาวา เอตมป เฉตวาน วชนต ธรา ความวา บณฑตทงหลาย ตดเครองผกนนแลว เปนผหมดหวงใย คอไมม อาลย ละทกขทงปวงดวยอรหตตมรรคแลว กเวน คอไป. ในกาลจบเทศนา พระนางเขมาทรงดารงอยในพระอรหต. เทศนา ไดมประโยชนแมแกมหาชนแลว. พระศาสดา ตรสกะพระราชาวา "มหาบพตร พระนางเขมาจะบวชหรอจะปรนพพาน จงควร ?" พระราชา. โปรดใหพระนางบวชเถด พระเจาขา, อยาเลย ดวยการปรนพพาน. พระนางบรรพชาแลว กไดเปนสาวกาผเลศ ดงนแล. เรองพระนางเขมา จบ.


๖. เรองบตรเศรษฐชออคคเสน* [๒๔๕] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปรารภอคคเสน ตรสพระธรรมเทศนานวา "ม จ ปเร" เปนตน. [อคคเสนรกใครหญงนกฟอน] ไดยนวา เมอครบปหรอ ๖ เดอนแลว พวกนกฟอน ประมาณ ๕๐๐ ไปยงกรงราชคฤห ทามหรสพ (ถวาย) แดพระราชา ตลอด ๗ วน ไดเงนและทองเปนอนมาก, การตกรางวลในระหวาง ๆ ไมมสนสด. มหาชน ตางกยนบนเตยงเปนตน ดมหรสพ. ลาดบนน ธดานกหกคะเมนคนหนง ขนไปสไมแปน หกคะเมน เบองบนของไมแปนนน เดนฟอนและขบรองบนอากาศ ณ ทสดแหง ไมแปนนน. สมยนน บตรเศรษฐชออคคเสน ยนอยบนเตยงท (ตง) ซอน ๆ กนกบดวยสหาย แลดหญงนน มความรกเกดขนในอาการ ทงหลายมการแกวงมอและเทาเปนตนของนาง ไปสเรอนแลว คด วา "เราเมอไดนาง จงจกเปนอย, เมอเราไมได กจะตายเสยใน ทนแหละ" ดงนแลว กทาการตดอาหาร นอนอยบนเตยง; แมถก มารดาบดาถามวา "พอ เจาเปนโรคอะไร ?" กบอกวา "เมอฉน ไดลกสาวของนกฟอนคนนน กจะมชวตอย, เมอฉนไมได กจะตาย * พระมหาลภ ป. ธ. ๘ (ปจจบนเปนทพระปยทสส) วดบรมนวาส แปล.


เสยในทนนแหละ," แมเมอมารดา ปลอบวา "พอ เจาอยาทา อยางนเลย, พวกเราจดนานางกมารกาคนอน ซงสมควรแกตระกล และโภคะของพวกเรา มาใหแกเจา" กยงนอนกลาวอยางนนเหมอน กน. [อคคเสนไดนางนกฟอนสมประสงค] ลาดบนนบดาของเขา แมออนวอนเปนอนมาก เมอไมสามารถ จะใหเขายนยอมได จงเรยกสหายของนกฟอนมา ใหทรพยพน กหาปณะแลว สงไปดวยสงวา "ทานจงรบเอากหาปณะเหลานแลว ใหลกสาวของทาน แกบตรชายของฉนเถด." นกฟอนนน กลาววา "ขาพเจารบเอากหาปณะแลวกใหไมได; กถาวาบตรชาย (ของทาน) นน ไมไดลกสาว (ของขาพเจา) นแลว ไมอาจจะเปนอยไซร, ถากระนน บตรของทาน จงเทยวไปกบดวย พวกขาพเจาเถด, ขาพเจาจกใหลกสาวแกเขา." มารดาบดาบอก ความนนแกบตรแลว. เขาพดวา "ฉนจกเทยวไปกบพวกนกฟอน นน" ไมเออเฟอถอยคาของมารดาบดาเหลานน แมผออนวอนอย ไดออกไปยงสานกของนกฟอนแลว. นกฟอนนน ใหลกสาวแกเขาแลว เทยวแสดงศลปะในบาน นคมและราชธาน กบดวยเขานนแหละ ฝายนางนน อาศยการอยรวมกบบตรเศรษฐนน ตอกาลไม นานนก กไดบตร เมอจะเยาบตรนน จงพดวา "ลก ของคนเฝา เกวยน, ลก ของคนหาบของ, ลก ของคนไมรอะไร ๆ."


ฝายบตรเศรษฐนน ขนหญามาใหโคทงหลาย ในทแหงชน เหลานนทาการกลบเกวยนพกอยแลว, (และ) ยกเอาสงของทไดใน ทแสดงศลปะแลวนาไป, นยวา หญงนนหมายเอาบตรเศรษฐนนนน เอง เมอจะเยาบตร จงกลาวอยางนนนนแล. บตรเศรษฐนน ทราบ ความทนางขบรองปรารภตน จงถามวา "หลอนพดหมายถงฉน หรอ ?" ภรรยา. จะ ฉนพดหมายถงทาน. บตรเศรษฐ. เมอเชนนนฉนจกหนละ. นางกลาววา "กจะประโยชนอะไรของฉน ดวยทานผหนไป หรอมาแลว ดงนแลว กขบเพลงบทนนนนแลเรอยไป. ไดยนวา นางอาศยรปสมบตของตน และทรพยซงเปนรายได จงมไดเกรงใจบตรเศรษฐนน ในเรองอะไร ๆ. บตรเศรษฐนน คดอยวา "นางน มการถอตวเชนน เพราะ อาศยอะไรเลาหนอ ?" ทราบวา "เพราะอาศยศลปะ" จงคดวา "ชางเถด, เรากจกเรยนศลปะ" แลวกเขาไปหาพอตา เรยนศลปะ อนเปนความรของพอตานน แสดงศลปะ ในบานนคมเปนตนอย มา ถงกรงราชคฤหโดยลาดบ ใหปาวรองวา "ในวนท ๗ แตวนน บตร เศรษฐชออคคเสน จกแสดงศลปะแกชาวพระนคร." [อคคเสนแสดงศลปะ] ชาวพระนคร ใหผกเตยงซอน ๆ กนเปนตนแลว ประชมกน ในวนท ๗.


ฝายอคคเสนนน ไดขนไปสไมแปน (สง) ๖๐ ศอก ยนอย บนปลายไมแปนนน. ในวนนน พระศาสดา ทรงตรวจดสตวโลก ในเวลาใกลรง ทรงเหนอคคเสนนน เขาไปในขายคอพระญาณของพระองค จงทรง ใครครวญอยวา "เหตอะไรหนอ ? จกม" ไดทราบวา "พรงน บตรเศรษฐจกยนบนปลายไมแปน ดวยหวงวา 'จกแสดงศลปะ' มหาชนจกประชมกนเพอดเขา, เราจกแสดงคาถาประกอบดวย ๔ บท ในสมาคมนน; การบรรลธรรม จกมแกสตว ๘ หมน ๔ พน เพราะฟง ธรรมนน, แมอคคเสน กจกตงอยในพระอรหต." ในวนรงขน พระองคทรงกาหนดเวลาแลว มภกษสงฆแวด ลอม เสดจเขาไปยงกรงราชคฤห เพอบณฑบาต. ฝายอคคเสน เมอพระศาสดายงไมทนเสดจเขาไปภายในพระนครนนแล จงใหสญญา ดวยนวมอแกมหาชน เพอตองการใหเอกเกรก ยนบนปลายไมแปน หกคะเมนในอากาศนนเองสน ๗ ครง ลงมาแลวไดยนบนปลายไม แปนอก. [อคคเสนแสดงศลปะแกพระมหาโมคคลลานะ] ขณะนน พระศาสดา กาลงเสดจไปสพระนคร, ทรงกระทา โดยอาการทบรษทไมแลดเขา, ใหดเฉพาะพระองคเทานน. อคคเสน แลดบรษทแลว ถงความเสยใจวา "บรษทจะไมแลดเรา" จง คดวา "ศลปะนเราพงแสดง (ประจา) ป, กเมอพระศาสดาเสดจ เขาไปยงพระนคร บรษทไมแลดเรา แลดแตพระศาสดาเทานน;


การแสดงศลปะของเรา เปลา (ประโยชน) แลวหนอ." พระศาสดา ทรงทราบความคดของเขา จงตรสเรยกพระ มหาโมคคลลานะมาแลว ตรสวา "โมคคลลานะ เธอจงไป, พด กะบตรเศรษฐวา 'นยวา ทาน๑จงแสดงศลปะ." พระเถระ ไป ยนอย ณ ภายใตไมแปนนนแล เรยกบตรเศรษฐมาแลว กลาวคาถา นวา:- "เชญเถด อคคเสน บตรคนฟอน ผมกาลง มาก เชญทานดเถด, เชญทานทาความยนด แกบรษทเถด, เชญทานทาใหมหาชนราเรงเถด." เขาไดยนถอยคาของพระเถระแลว เปนผมใจยนด หวงวา "พระ- ศาสดามพระประสงคจะดศลปะของเรา" จงยนบนปลายไมแปนแลว กลาวคาถานวา :- "เชญเถด ทานโมคคลลานะ ผมปญญามาก ม ฤทธมาก เชญทานจงด, กระผมจะทาความ ยนดแกบรษท, จะยงมหาชนใหราเรง." กแลครนกลาวอยางนนแลว กกระโดดจากปลายไมแปน ขน สอากาศ หกคะเมน ๑๔ ครงในอากาศแลว ลงมายนอยบนปลาย ไมแปน (ตามเดม). ลาดบนน พระศาสดา ตรสกะเขาวา "อคคเสน ธรรมดา บณฑต ตองละความอาลยรกใครในขนธทงหลาย ทงทเปนอดต ๑. คาวา 'ทาน' ในทน เปนปฐมบรษ.


อนาคตและปจจบนเสยแลว พนจากทกขทงหลายมชาตเปนตนจงควร ดงนแลว ตรสพระคาถานวา :- "ทานจงเปลอง (อาลย) ในกอนเสย จงเปลอง (อาลย) ขางหลงเสย, จงเปลอง (อาลย) ใน ทามกลางเสย, จงเปนผถงฝงแหงภพ มใจ หลดพนในธรรมทงปวง จะไมเขาถงชาตและ ชราอก." [แกอรรถ] บรรดา๑บทเหลานน สองบทวา ม จ ปเร ความวา จงเปลอง อาลย คอ ความยนด หมกมน ปรารถนา ขลกขลย ความถอ ลบคลา ความอยาก ในขนธทงหลายทเปนอดตเสย. บทวา ปจฉโต ความวา จงเปลองอาลยเปนตน ในขนธ ทงหลายทเปนอนาคตเสย. บทวา มชเฌ ความวา จงเปลองอาลยเหลานน ในขนธ ทงหลายแมในทเปนปจจบนเสย. สองบทวา ภวสส ปารค ความวา เมอปฏบตไดอยางนน จกเปนผถงฝง คอไปแลวสฝงแหงภพแมทง ๓ อยางได ดวยอานาจ แหงอนกาหนดร ละ เจรญ และทาใหแจงดวยปญญาอนยง มใจ พนแลวในสงขตธรรมทงปวง ตางดวยขนธ ธาต อายตนะ เปนตน อย ตอไปไมตองเขาถงชาต ชรา และมรณะ. ๑. ตงแตนไป พระอมรโมล (อาบ) วดบวรนเวศวหาร แปลออกสอบในสนามหลวง


ในกาลจบเทศนา การตรสรธรรม ไดมแกสตว ๘ หมน ๔ พน แลว. [อคคเสนทลขอบรรพชาอปสมบท] ฝายบตรเศรษฐ กาลงยนอยบนปลายไมแปน บรรลพระอรหต พรอมดวยปฏสมภทาแลว ลงจากไมแปนมาสทใกลพระศาสดา ถวาย บงคมดวยเบญจางคประดษฐ ทลขอบรรพชากะพระศาสดา. ลาดบ นน พระศาสดา ทรงเหยยดพระหตถเบองขวาตรสกะนายอคคเสนนน วา "ทานจงเปนภกษมาเถด." อคคเสนนนไดเปนผทรงไวซงบรขาร ๘ ประหนงพระเถระมพรรษาตง ๖๐ ในขณะนนนนเอง. ตอมา พวกภกษ ถามทานวา "คณอคคเสน เมอคณลง จากปลายไมแปน (สง) ตง ๖๐ ศอก ขนชอวาความกลว ไมไดม หรอ ?" เมอทานตอบวา "คณ ความกลวยอมไมมแกผมเลย," จงกราบทลแดพระศาสดาวา "พระเจาขา พระอคคเสนพดอยวา 'ผมไมกลว' เธอพดไมจรง ยอมอวดคณพเศษ." พระศาสดาตรสวา "ภกษทงหลาย พวกภกษผมสงโยชนอนตดไดแลว เชนกบอคคเสน ผบตรของเรา หากลว หาพรนพรงไม" ดงนแลวตรสพระคาถาน ในพราหมณวรรควา :- "เพราะตดสงโยชนได หมด, ชน ใดเอย ยอมไมสะดงดนรน ไปขยน เรายอมกลาวซงชน ขามเครอง ของแฮ ปราศจากสงโยชนนน วาผเปนพราหมณ.


ในกาลจบเทศนา การบรรลธรรมพเศษ ไดมแลว แกชนเปน อนมาก. รงขนวนหนง พวกภกษสนทนากนในโรงธรรมวา "ผมอาย ทงหลาย เหตคอการอาศยลกสาวนกฟอน เทยวไปกบดวยนกฟอน ของภกษผถงพรอมดวยอปนสยแหงพระอรหตอยางน เปนอยางไรหนอ แล ? เหตแหงอปนสยพระอรหตเปนอยางไร ?" [พระศาสดาตรสบอกอปนสยของพระอคคเสน] พระศาสดาเสดจมาแลว ตรสถามวา "ภกษทงหลาย บดน พวกเธอนงประชมกนดวยเรองอะไร ?" เมอภกษเหลานน กราบทล วา "ดวยเรองชอน" ดงนแลว ตรสวา "ภกษทงหลาย เหตแม ทง ๒ นน อนอคคเสนนผเดยวทาไวแลว" เมอจะทรงประกาศเนอ ความนน จงทรงชกอดตนทานมา (ตรส) วา:- "ดงไดสดบมา ในอดตกาล เมอสพรรณาเจดยสาหรบพระ กสสปทศพล อนเขากระทาอย พวกกลบตรชาวพระนครพาราณส บรรทกของเคยวของบรโภคเปนอนมากในยานทงหลาย กาลงไปส เจตยสถาน ดวยตงใจวา "พวกเราจกทาหตถกรรม" พบพระเถระ องคหนง กาลงเขาไปเพอบณฑบาตในระหวางทางแลว. ลาดบนน นางกลธดาคนหนง และเหนพระเถระแลว จงกลาวกะสามวา "นาย พระผเปนเจาของเราเขามาอย เพอบณฑบาต, อนง ของเคยวของ บรโภคของเรา ในยาน มเปนอนมาก, นายจงนาบาตรของทานมา, เราทง ๒ จกถวายภกษา." สามนาบาตรมาแลว. ภรรยายงบาตรนน


ใหเตมดวยของควรเคยวของควรบรโภคแลว ใหสามวางลงในมอของ พระเถระ แมทง ๒ คน ทาความปรารถนาวา "ทานเจาขา ดฉน ทง ๒ คนพงมสวนแหงธรรมอนทานเหนแลวนนเทยว." พระเถระ แมนน เปนพระขณาสพ, เพราะฉะนน เมอทานเลงด ทราบภาวะ คอ อนจะสาเรจความปรารถนาของเขาทง ๒ นนแลว ไดทาการยม. หญงนนเหนอาการนนเขา จงพดกะสามวา "นาย พระคณเจาของ เรา ยอมทาอาการยม, ทานจกเปนเดกนกฟอน." ฝายสามของนาง ตอบวา "นางผเจรญ กจกเปนอยางนน" ดงนแลว หลกไป. นเปน บรพกรรมของเขาทง ๒ นน. สามภรรยานน ดารงอยในอตตภาพนนชวอายแลว กเกดใน เทวโลก เคลอนจากทนนแลว, หญงนน เกดในเรอนของคนนกฟอน, ชายเกดในเรอนของเศรษฐ. พระอคคเสนนน เพราะความทใหคา ตอบแกภรรยานนวา "จกเปนอยางนน นางผเจรญ" จงตองเทยวไป กบพวกนกฟอน, อาศยบณฑบาตทถวายแลวแกพระเถระขณาสพ จง บรรลพระอรหตแลว. ฝายธดาของนกฟอนนน คดวา "อนใดเปนคตของสามของ เรา, อนนนเอง กเปนคตแมของเรา" ดงนแลว บรรพชาในสานก ของภกษณทงหลายแลว ดารงอยในพระอรหต ดงนแล. เรองบตรเศรษฐชออคคเสน จบ.


๗. เรองจฬธนคคหบณฑต* [๒๔๖] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภภกษ หนมรปหนง ตรสพระธรรมเทศนานวา "วตกกมถตสส" เปนตน [ภกษหนมรกใครหญงรนสาว] ดงไดสดบมา ภกษหนมรปหนง จบสลากของตนในโรงสลาก ถอเอาขาวตมตามสลาก ไปสโรงฉน ดมอย. ภกษนน ไมไดนา ในโรงฉนนน ไดไปยนยงเรอนหลงหนง เพอตองการนา. หญงรน สาวคนหนงในเรอนนน พอเหนภกษนน กเกดความสเนหา กลาว วา "ทานผเจรญ เมอมความตองการดวยนาดม ทานพงมาในเรอน นแหละ แมอก" ตงแตนน ภกษนน ไมไดนาดมในกาลใด, กไปในเรอนนนนน แล ในกาลนน. ฝายหญงนน รบบาตรของเธอแลว ถวายนาดม. เมอกาล ลวงไปดวยอาการอยางนน รงขนวนหนง นางถวายแมขาวตมแลว นมนตใหนงในเรอนนนแล ไดถวายขาวสวยแลว. นางนง ณ ทใกล ภกษนนแลว เอยถอยคาขนวา "ทานผเจรญ ในเรอนน อะไร ๆ ชอวา ยอมไมม หามไม, ดฉนยงไมไดแตคนจดการเทานน. ภกษนน สดบถอยคาของหญงนนแลว โดย ๒-๓ วนเทานน * พระมหาอ ป. ธ. ๗ วดบวรนเวศวหาร แปล.


กกระสนแลว. [ภกษหนมถกนาตวไปเฝาพระศาสดา] ตอมาวนหนง พวกภกษอาคนตกะพบภกษนน จงถามวา "ผมอาย เหตไร ? ทานจงเปนผผอมเหลองหนกขน," เมอภกษนน ตอบวา "ผมอาย ผมเปนผกระสน," จงนาไปสสานกพระอาจารย และอปชฌายะ. อาจารยและอปชฌายะแมเหลานน กนาภกษนนไปส สานกพระศาสดา กราบทลความนนแลว. [พระศาสดาทรงแสดงบรพกรรมของภกษหนมนน] พระศาสดา ตรสถามวา "ภกษ นยวา เธอเปนผกระสนจรง หรอ ?" เมอภกษนนทลวา "จรง," จงตรสวา "ภกษ เหตไร ? เธอบวชในศาสนาของพระพทธเจา ผปรารภความเพยรเชนดงเรา จงไมใหเขาเรยกตนวา 'พระโสดาบน' หรอ 'พระสกทาคาม' จงทรงซกถามวา "เพราะเหตไร ? เธอจงเปนผกระสน" เมอภกษ นน ทลวา "ขาแตพระองคผเจรญ หญงคนหนง พดกะขาพระองค อยางน," จงตรสวา "ภกษ กรยาของนางนน ไมนาอศจรรย: เพราะในกาลกอน นางละบณฑตผเลศในชมพทวปทงสนแลว ยง ความสเนหาในบรษคนหนง ซงตนเหนครเดยวนนใหเกดขน ทา บณฑตผเลศนน ใหถงความสนชวต" อนภกษทงหลายทลอาราธนา เพอใหทรงประกาศเรองนน จงทรงทาใหแจงซงความทจฬธนคคห- บณฑต เรยนศลปะในสานกของอาจารยทศาปาโมกข ในกรงตกกสลา


พาธดาผอนอาจารยนนยนดใหแลว ไปสกรงพาราณส เมอตนฆาโจร ตาย ๔๙ คน ดวยลกศร ๔๙ ลก ทปากดงแหงหนง, เมอลกศรหมด แลว จงจบโจรผหวหนาฟาดใหลมลงทพนดน, กลาววา "นางผ เจรญ หลอนจงนาดาบมา," นาง (กลบ) ทาความสเนหาในโจร ซงตนเหนในขณะนนแลว วางดามดาบไวในมอโจร ใหโจรฆาแลว ในกาลเปนจฬธนคคหบณฑต ในอดตกาล และภาวะคอโจรพาหญง นนไป พลางคดวา "หญงนเหนชายอนแลว จกใหเขาฆาเราบาง เชนเดยวกบสามของตน, เราจกตองการอะไรดวยหญงน" เหนแมนา สายหนง จงพกนางไวทฝงน ถอเอาหอภณฑะของนางไป สงวา หลอนจงรออย ณ ทนแหละ จนกวาฉนจะนาหอภณฑะขามไป" ละนางไว ณ ทนนนนเอง (หน) ไปเสย แลวตรสจฬธนคคหชาดก๑น ในปญจกนบาต ใหพสดารวา :- "พราหมณ ทานถอเอาภณฑะทงหมด ขาม ฝงไดแลว, จงรบกลบมา รบฉนใหขามไปใน บดนโดยเรวบางนะ ผเจรญ." "แมนางงาม ยอมแลกฉน ผไมใชผว ไมได เชยชด ดวยผวผเชยชดมานาน, แมนางงาม พง แลกชายอนแมดวยฉน, ฉนจกไปจากทนใหไกล ทสดทจะไกลได." "ใครน ทาการหวเราะอยทกอตะไครนา, ๑. ข. ชา. ๒๗/๑๘๔ ตทฏกถา ๔/๕๐๖.


ในทน การฟอนกด การขบกด การประโคมกด ทบคคลจดตงขน มไดม, แมนางงาม ผม ตะโพกอนผงผาย ทาไมเลา ? แมจงซกซใน กาลเปนทรองไห๑." "สนขจงจอก ชาตชมพกะ ผโงเขลา ทราม ปญญา เจามปญญานอย, เจาเสอมจากปลา และชน (เนอ) แลวกซบเซาอย ดจสตว กาพรา." "โทษของคนเหลาอน เหนไดงาย, สวน โทษของตน เหนไดยาก; หลอนนนเอง เสอม ทงผวทงช ซบเซาอย แม (ยง) กวาเรา." "พระยาเนอ ชาตชมพกะ เรองนน เปน เหมอนเจากลาว. ฉนนน ไปจากทนแลว จก เปนผไปตามอานาจของภสดาแนแท." "ผใดพงนาภาชนะเดนไปได, แมภาชนะสารด ผนนกพงนาไปได; หลอนทาชวจนชา, กจกทา ชวอยางนนแมอก." แลวตรสวา "ในกาลนน จฬธนคคหบณฑต ไดเปนเธอ, หญงนน ไดเปนหญงรนสาวน ในบดน, ทาวสกกเทวราช ผมาโดยรปสนข จงจอก ทาการขมขนางนน เปนเรานแหละ" แลวทรงโอวาท ๑. โดยพยญชนะ แปลวา ในกาลใชกาลเปนทหวเราะ.


ภกษนนวา "หญงนน ปลงบณฑตผเลศ ในชมพทวปทงสน จาก ชวต เพราะความสเนหาในชายคนหนง ซงตนเหนครเดยวนนอยางน; ภกษ เธอจงตดตณหาของเธอ อนปรารภหญงนนเกดขนเสย" ดงน แลว เมอจะทรงแสดงธรรมใหยงขนไป จงไดทรงภาษตพระคาถา เหลานวา :- "ตณหา ยอมเจรญยงแกชนผถกวตกยาย ม ราคะจด เหนอารมณวางาม, บคคลนนแล ยอมทาเครองผกใหมน. สวนภกษใด ยนดใน ธรรมเปนทเขาไประงบวตก เจรญอสภฌานอย มสตทกเมอ, ภกษนนแล จกทาตณหาใหสบ สนได ภกษนน จะตดเครองผกแหงมารได." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา วตกกมถตสส ไดแก ผถกวตก ๓ มกามวตกเปนตนยาย. บทวา ตพพราคสส คอ ผมราคะหนาแนน. บทวา สภานปสสโน ความวา ชอวา ผตามเหนอารมณวา "งาม" เพราะความเปนผมใจอนตนปลอยไปในอารมณอนนาปรารถนา ทงหลาย ดวยสามารถแหงการยดถอมการยดถอโดยสภนมตเปนตน. บทวา ตณหา เปนตน ความวา บรรดาฌานเปนตน แมฌาน หนง ยอมไดเจรญแกบคคลผเหนปานนน, โดยทแท ตณหาเกด ทางทวาร ๖ ยอมเจรญยง.


บทวา เอส โข ความวา บคคลนนแล ยอมทาเครองผกคอ ตณหา ชอวา ใหมน. บทวา วตกกปสเม ความวา บรรดาอสภะ ๑๐ ในปฐมฌาน กลาวคอธรรมเปนทระงบมจฉาวตกทงหลาย. สองบทวา สทา สโต ความวา ภกษใด เปนผยนดยงใน ปฐมฌานน ชอวา มสต เพราะความเปนผมสตตงมนเปนนตย เจรญอสภฌานนนอย. บทวา พยนตกาหต ความวา ภกษนน จกทาตณหาอนจะ ใหเกดในภพ ๓ ใหไปปราศได. บทวา มารพนธน ความวา ภกษนน จกตดแมเครองผกแหง มาร กลาวคอวฏฏะอนเปนไปในภม ๓ เสยได. ในกาลจบเทศนา ภกษนนดารงอยในโสดาปตตผลแลว, เทศนา ไดมประโยชนแมแกบคคลผประชมกนแลว ดงนแล. เรองจฬธนคคหบณฑต จบ.


๘. เรองมาร* [๒๔๗] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภมาร ตรสพระธรรมเทศนานวา "นฏ คโต" เปนตน. [มารแปลงเปนชางรดกระหมอมพระราหล] ความพสดารวา ในวนหนง เวลาวกาล พระเถระเปนอนมาก เขาไปสพระเชตวนมหาวหาร ไปถงทเปนทอยของพระราหลเถระแลว กไลทานใหลกขน. ทานเมอไมเหนทเปนทอยในทอน จงไปนอนท หนามขพระคนธกฎของพระตถาคต. คราวนน ทานผมอายนนบรรล พระอรหตแลว ไดเปนผยงไมมพรรษาเลย. มารชอวสวดด ดารงอยในภพนนแหละ เหนทานผมอายนน นอนทหนามขพระคนธกฎ จงคดวา "พระหนอนอยผแทงใจของพระ สมณโคดมนอนขางนอก, สวนพระองคผะทมในภายในพระคนธกฎ; เมอเราบบคนพระหนอนอย พระองคเอง กจก (เปนเหมอน) ถกบบคน (ดวย)." มารนน นรมตเพศเปนพระยาชางใหญมาเอา งวงรดกระหมอมพระเถระแลวรองดจจนกกะเรยนดวยเสยงดง. [พระศาสดาทรงแสดงเหตทพระราหลไมกลว] พระศาสดาผะทมในพระคนธกฎ ทรงทราบวาชางนนเปนมาร จงตรสวา "มาร คนเชนทานแมตงแสน กไมสามารถเพอจะให * พระมหานาค ป. ธ ๙ วดบรมนวาส แปล.


ความกลวเกดแกบตรของเราได, เพราะวา บตรของเรามปกตไม สะดง มตณหาไปปราศแลว มความเพยรใหญ มปญญามาก" ดงนแลว ไดทรงภาษตพระคาถาเหลานวา : "(ผใด) ถงความสาเรจ มปกตไมสะดง ม ตณหาไปปราศแลว ไมมกเลสเครองยวยวนใจ ไดตด ลกศรอน ใหไปส ภพ ทงหลาย เสยแลว, กาย๑น (ของผนน) ชอวามในทสด. (ผใด) ม ตณหาไปปราศแลว ไมมความถอมน ฉลาด ในบทแหงนรตต รทประชมแหงอกษรทงหลาย และรเบองตนและเบองปลายแหงอกษรทงหลาย, ผนนแล มสรระมในทสด เรายอมเรยกวาผม ปญญามาก (เปนมหาบรษ). [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน สองบทวา นฏ คโต ความวา พระ อรหต ชอวา ความสาเรจ ของบรรพชตทงหลาย ในพระศาสนาน, ถง คอบรรล พระอรหตนน. บทวา อสนตส คอ ผชอวาไมสะดง เพราะไมมกเลสเครอง สะดงคอราคะเปนตน ในภายใน. บาทพระคาถาวา อจฉนท ภวสลลาน คอ ไดตดลกศรอน มปกตใหไปสภพทงสน. ๑. สมสสโย กายอนกระดกกอขน. ส. อ. บทหนา ส ธาต ในความกอ. ความประชม อ. ปจจย. อภ. หนา ๘๑๐.


บทวา สมสสโย คอ รายกาย๑น ของผนน มในทสด. บทวา อนาทาโน คอ ผไมมการยดถอในขนธเปนตน. บาทพระคาถาวา นรตตปทโกวโท ความวา ผฉลาดในปฏสมภทา แมทง ๔ คอ ในนรตต และบททเหลอ. สองบาทพระคาถาวา อกขราน สนนปาต ชา ปพพา- ปราน จ ความวา ยอมรหมวดหมแหงอกษร กลาวคอทประชม แหงอกษรทงหลาย และรอกษรเบองปลายดวยอกษรเบองตน และ อกษรเบองตนดวยอกษรเบองปลาย. ชอวา รจกอกษรเบองปลาย ดวยอกษรเบองตน คอ เมอเบองตนปรากฏอย ในทามกลางและ ทสด แมไมปรากฏ, กยอมรไดวา "นเปนทามกลางแหงอกษร เหลาน, นเปนทสด," ชอวา ยอมรจกอกษรเบองตนดวยอกษรเบอง ปลาย คอเมอทสดปรากฏอย เมอเบองตนและทามกลางแมไม ปรากฏ, กยอมรไดวา "นเปนทามกลางแหงอกษรเหลาน, นเปน เบองตน" เมอทามกลางปรากฏอย เมอเบองตนและทสดแมไม ปรากฏ, ยอมทราบไดเหมอนกนวา "นเปนเบองตนแหงอกษรเหลา น, นเปนทสด." บทวา มหาปโ ความวา ทานผมสรระตงอยในทสดนน พระศาสดาตรสเรยกวา ผมปญญามาก เพราะความเปนผประกอบ ดวยปญญา อนกาหนดถอเอาซงอรรถ ธรรม นรตต และปฏภาณ และศลขนธเปนตน อนใหญ และตรสเรยกวาเปนมหาบรษ เพราะ ๑. เทโห กายทสงสมขนแหงกสลากสล ทห ธาต ในความสงสม ณ ปจจย. อภ. หนา ๕๒๕.


ความเปนผมจตพนแลว โดยพระบาลวา "สารบตร เราเรยกผม จตพนแลวแล วา "มหาบรษ." ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน. ฝายมารผมบาป คดวา "พระสมณโคดม ยอมทรงรจกเรา" แลวอนตรธานไปในทนนนนเอง ดงนแล. เรองมาร จบ.


๙. เรองอปกาชวก* [๒๔๘] [ขอความเบองตน] พระศาสดา ทรงปรารภอาชวกชออปกะ ในระหวางทาง ตรส พระธรรมเทศนานวา สพพาภภ เปนตน. [อปกาชวกทลถามพระศาสดา] ความพสดารวา ในสมยหนง พระศาสดา ทรงบรรลพระ สพพญตญาณแลว ทรงยงกาลใหลวงไปทควรไมโพธ ๗ สปดาห ทรงถอบาตรและจวรของพระองค เสดจดาเนนไปสนทางประมาณ ๑๘ โยชนมงกรงพาราณส เพอทรงยงพระธรรมจกรใหเปนไป ไดทอด พระเนตรเหนอาชวกชออปกะ ในระหวางทาง. ฝายอปกาชวกนน เหนพระศาสดาแลว ทลถามวา "ผมอาย อนทรยของทานผองใสแล, ผวพรรณกบรสทธผดผอง; ผมอาย ทานบวชเฉพาะใคร ? ใครเปนศาสดาของทาน ? หรอทานชอบใจ ธรรมของใคร ?" [พระศาสดาตรสตอบอปกาชวก] ลาดบนน พระศาสดา ตรสวา "เราไมมอปชฌายหรอ อาจารย" ดงนแลว ตรสพระคาถานแกอปกาชวกนน วา :- "เราเปนผครอบงาธรรมไดทงหมด รธรรมทก * พระมหานาค ป. ธ. ๙ วดบรมนวาส แปล.


อยาง ไมตดอยในธรรมทงปวง ละธรรมได ทกอยาง พนแลว ในเพราะธรรมเปนทสนไป แหงตณหา รเองแลว จะพงอางใครเลา ? (วา เปนอปชฌายอาจารย)." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา สพพาภภ คอ ครอบงาธรรมอน เปนไปในภม ๓ ไดทงหมด. บทวา สพพวท คอ ผมธรรมอนเปนไปในภม ๔ ทงปวงอน รแลว. สองบทวา สพเพส ธมเมส ความวา ผอนตณหาและทฏฐ ทงหลายฉาบทาไมได ในธรรมอนเปนไปในภม ๓ แมทงสน. บทวา สพพชโห คอ ผละธรรมอนเปนไปในภม ๓ ทงหมด ดารงอย. สองบทวา ตณหกขเย วมตโต คอ ผพนแลวในเพราะ พระอรหต กลาวคอธรรมเปนทสนไปแหงตณหา ทตนใหเกดขน แลว ในทสดแหงความสนไปแหงตณหา ดวยวมตตอนเปนของ พระอเสขะ. สองบทวา สย อภาย คอ รธรรมตางดวยอภญโญยธรรม เปนตนไดเองทเดยว. บทวา กมททเสยย ความวา เราจะพงอางใครเลาวา "นเปน อปชฌายหรออาจารยของเรา."


ในกาลจบเทศนา อปกาชวก ไมยนด ไมคดคานพระดารส ของพระตถาคตเลย, แตเขาสนศรษะ แลบลน ยดเอาทางทเดนไป คนเดยว ไดไปยงทเปนทอาศยอยของนายพรานแหงใดแหงหนงแลว ดงนแล. เรองอปกาชวก จบ.


๑๐. เรองทาวสกกเทวราช* [๒๔๙] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภทาว สกกเทวราช ตรสพระธรรมเทศนานวา "สพพทาน" เปนตน. [ปญหา ๔ ขอของเทวดา] ความพสดารวา ในสมยหนง เทพดาในดาวดงสเทวโลกประชม กนแลว ตงปญหาขน ๔ ขอวา "บรรดาทานทงหลาย ทานชนด ไหนหนอแล ? บณฑตกลาววาเยยม, บรรดารสทงหลาย รสชนด ไหน ? บณฑตกลาววายอด, บรรดาความยนดทงหลาย ความยนด ชนดไหน ? บณฑตกลาววาเลศ, ความสนไปแหงตณหาแล บณฑต กลาววา ประเสรฐทสด เพราะเหตไร ? แมเทพดาองคหนง กม สามารถจะวนจฉยปญหาเหลานนได. กเทพดาองคหนง ถามกะ เทพดาองคหนง, แมเทพดาองคน ดวยอาการอยางน ไดทองเทยวไป ในหมนจกรวาฬถง ๑๒ ป. [เทวดาพากนไปถามปญหาทาวมหาราชทง ๔] เทพดาในหมนจกรวาฬ ไมเหนเนอความแหงปญหาโดยกาล แมมประมาณเทาน ประชมกนแลว ไปยงสานกของทาวมหาราช * พระมหานาค ป. ธ. ๙ วดบรมนวาส แปล.


ทง ๔, เมอทาวมหาราชกลาววา "พอทงหลาย ทาไม จงม เทพสนนบาตกนใหญ ?" จงกลาววา "พวกผมตงปญหาขน ๔ ขอแลว เมอไมสามารถจะวนจฉยได จงมายงสานกของทาน," เมอทาว มหาราชกลาววา "ชอปญหาอะไรกน ? พอ" (จงบอกเนอความ นน) วา "พวกผมไมสามารถวนจฉยปญหาเหลานได คอ 'บรรดา ทาน รส และความยนด ทาน รส และความยนดชนดไหนหนอแล ประเสรฐสด ? ความสนไปแหงตณหาเทยว ประเสรฐสด เพราะ เหตไร ?" จงมาหา. ทาวมหาราชทง ๔ กลาววา "พอทงหลาย แมพวกเราก หารเนอความแหงปญหาเหลานไม ; แตพระราชาของพวกเรา ทรง ดารอรรถทชนตงพนคดแลว ยอมทรงทราบโดยขณะเดยวเทานน, พระองคประเสรฐวเศษกวาพวกเราทงหลาย ทงทางปญญาและทาง บญ, พวกเราจงไปยงสานกของพระองคเถด" แลวพาหมเทพดานน นนแลไปยงสานกของทาวสกกเทวราช, ถงเมอทาวสกกเทวราชนน ตรสวา "พอทงหลาย ทาไม จงมเทพสนนบาตกนใหญ ?" ก กราบทลเนอความนน. [ทาวสกกะทรงพาพวกเทวดาไปเฝาพระศาสดา] ทาวสกกะ ตรสวา "พอทงหลาย คนอน ยอมไมสามารถ รเนอความแหงปญหาเหลานได, ปญหาเหลานน เปนวสยของพระ พทธเจา, แลวตรสถามวา "กเดยวน พระศาสดา ประทบอย ณ ท


ไหน ?" ทรงสดบวา "ในพระเชตวนวหาร" จงตรสวา "พวกเธอ มาเถด, พวกเราจกไปยงสานกของพระองค" ทรงพรอมดวยหม เทพดา ใหพระเชตวนทงสนสวางไสวในสวนแหงราตร เขาไปเฝาพระ ศาสดา ถวายบงคมแลว ประทบยนอย ณ สวนขางหนง, เมอพระ ศาสดา ตรสวา "มหาบพตร ทาไม พระองคจงเสดจมาพรอม กบหมเทพดามากมาย ?" จงกราบทลวา "พระเจาขา หมเทพดา พากนตงปญหาชอเหลาน, คนอนทชอวาสามารถรเนอความแหงปญหา เหลานได หามไม, ขอพระองคไดทรงประกาศเนอความแหงปญหา เหลาน แกพวกขาพระองคเถด. [พระศาสดาทรงแกปญหา] พระศาสดา ตรสวา "ดละ มหาบพตร อาตมภาพบาเพญ บารม ๓๐ ทศ บรจาคมหาบรจาค๑ แทงตลอดพระสพพญตญาณ แลว กเพอตดความสงสยของชนผเชนพระองคนแหละ, ขอพระ องคจงทรงสดบปญหาทพระองคถามแลวเถด; บรรดาทานทกชนด ธรรมทานเปนเยยม, บรรดารสทกชนด รสแหงพระธรรมเปนยอด, บรรดาความยนดทกชนด ความยนดในธรรมประเสรฐ, สวนความ สนไปแหงตณหาประเสรฐทสดแท เพราะความเปนเหตใหสตวบรรล พระอรหต" ดงนแลว ตรสพระคาถานวา :- ธรรมทาน ยอมชนะทานทงปวง, รสแหง ๑. หมายถงบรจาค ๕ คอ :- ๑. องคปรจจาค บรจาคอวยวะ. ๒. ธนปรจจาค บรจาค ทรพย. ๓. ปตตปรจจาค บรจาคบตร. ๔. ทารปรจจาค บรจาคเมย. ๕. ชวต ปรจจาค บรจาคชวต.


ธรรม ยอมชนะรสทงปวง, ความยนดในธรรม ยอมชนะความยนดทงปวง, ความสนไปแหงตณหา ยอมชนะทกขทงปวง." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา สพพทาน เปนตน ความวา กถา บคคลพงถวายไตรจวรเชนกบใบตองออน๑ แดพระพทธเจาพระปจเจก- พทธเจาและพระขณาสพทงหลาย ผนงตด ๆ กน๒ ในหองจกรวาฬ ตลอดถงพรหมโลก. การอนโมทนาเทยว ทพระพทธเจาเปนตน ทรงทาดวยพระคาถา ๔ บาทในสมาคมนนประเสรฐ; กทานนน หาม คาถงเสยวท ๑๖ แหงพะคาถานนไม; การแสดงกด การกลาวสอน กด การสดบกด ซงธรรม เปนของใหญ ดวยประการฉะน. อนง บคคลใด ใหทาการฟงธรรม, อานสงสเปนอนมากกยอมมแกบคคล นนแท. ธรรมทานนนแหละ ทพระพทธเจาเปนตนใหเปนไปแลว แม ดวยอานาจอนโมทนา โดยทสดดวยพระคาถา ๔ บาท ประเสรฐทสด กวาทานททายกบรรจบาตใหเตมดวยบณฑบาตอนประณตแลวถวายแก บรษทเหนปานนนนนแหละบาง กวาเภสชทานททายกบรรจบาตรให เตมดวยเนยใสและนามนเปนตนแลวถวายบาง กวาเสนาสนทานท ทายกใหสรางวหารเชนกบมหาวหาร และปราสาทเชนกบโลหปราสาท ตงหลายแสนแลวถวายบาง กวาการบรจาคทอนาถบณฑกเศรษฐ ๑. โดยพยญชนะแปลวา เชนกบดวยใบตองมในครรภแหงกลวย. ๒. นรนตร กตวา ทาใหมระหวางไมม.


เปนตนปรารภวหารทงหลายแลวทาบาง. เพราะเหตไร ? เพราะวา ชนทงหลาย เมอจะทาบญเหนปานนน ตอฟงธรรมแลวเทานน จงทาได, ไมไดฟง กหาทาไดไม ; กถาวาสตวเหลานไมพงฟงธรรม ไซร, เขากไมพงถวายขาวยาคประมาณกระบวยหนงบาง ภตรประมาณ ทพพหนงบาง; เพราะเหตน ธรรมทานนนแหละ จงประเสรฐทสด กวาทานทกชนด. อกอยางหนง เวนพระพทธเจาและพระปจเจกพทธเจาเสย แม พระสาวกทงหลายมพระสารบตรเปนตน ผประกอบดวยปญญา วาง สามารถนบหยาดนาได ในเมอฝนตกตลอดกปปทงสน กยงไม สามารถจะบรรลโสดาปตตผลเปนตน โดยธรรมดาของตนได; ตอ ฟงธรรมทพระอสสชเถระเปนตนแสดงแลว จงทาใหแจงซงโสดา- ปตตผล, และทาใหแจงซงสาวกบารมญาณ ดวยพระธรรมเทศนา ของพระศาสดา; เพราะเหตแมน มหาบพตร๑ ธรรมทานนนแหละ จงประเสรฐทสด. เพราะเหตนน พระศาสดา จงตรสวา "สพพทาน ธมมทาน ชนาต." อนง รสมรสเกดแตลาตนเปนตนทกชนด โดยสวนสงแมรสแหง สธา๒โภชนะของเทพดาทงหลาย ยอมเปนปจจยแหงการยงสตวใหตก ไปในสงสารวฏฏ แลวเสวยทกขโดยแท. สวนพระธรรมรสกลาวคอ ๑. นาจะเปนบทเกน, เพราะใครไมสามารถทาเนอความเชนน ใหเปนพระดารส ของพระศาสดาได ๒. Celestial food ambrosia อาหารทพย (อาหารของ เทพดาในเรองนยาย ถอกนวาทาใหผบรโภคไมตาย ใหความงามและความหนมสาว อยชวนรนดร) ของกนเครองดมอนโอชารส.


โพธปกขยธรรม ๓๗ ประการ และกลาวคอโลกตตรธรรม ๙ ประการ นแหละ ประเสรฐกวารสทงปวง. เพราะเหตนน พระศาสดาจงตรส วา "สพพรส ธมมรโส ชนาต." อนง แมความยนดในบตร ความยนดในธดา ความยนดใน ทรพย ความยนดในสตร และความยนดมประเภทมใชอยางเดยว อนตางดวยความยนดในการฟอนการขบการประโคมเปนตน ยอมเปน ปจจยแหงการยงสตวใหตกไปในสงสารวฏฏ แลวเสวยทกขโดยแท; สวนความอมใจ ซงเกดขน ณ ภายในของผแสดงกด ผฟงกด ผกลาว สอนกด ซงธรรม ยอมใหเกดความเบกบานใจ ใหนาตาไหล ให เกดขนชชน ความอมใจนน ยอมทาทสดแหงสงสารวฏฏ มพระ อรหตเปนปรโยสาน; ความยนดในธรรม เหนปานนแหละ ประเสรฐ กวาความยนดทงปวง. เพราะเหตนน พระศาสดา จงตรสวา "สพพรต ธมมรต ชนาต." สวนความสนไปแหงตณหา คอพระอรหตซงเกดขนในทสด แหงความสนไปแหงตณหา, พระอรหตนน ประเสรฐกวาทกอยาง แท เพราะครอบงาวฏฏทกขแมทงสน. เพราะเหตนน พระศาสดา จงตรสวา "ตณหกขโย สพพทกข ชนาต." เมอพระศาสดา ตรสเนอความแหงพระคาถาน ดวยประการ ฉะนอยนนแล ธรรมาภสมย ไดมแกสตว ๘ หมน ๔ พนแลว. แมทาวสกกะ ทรงสดบธรรมกถาของพระศาสดา ถวายบงคม พระศาสดาแลว ทลวา "พระเจาขา เพอประโยชนอะไร พระองค


จงไมรบสงให ๆ สวนบญแกพวกขาพระองค ในธรรมทานอนชอวา เยยมอยางน ? จาเดมแตนไป ขอพระองคไดโปรดตรสบอกแกภกษ สงฆแลวรบสงให ๆ สวนบญแกพวกขาพระองคเถด พระเจาขา." พระ ศาสดา ทรงสดบคาของทาวเธอแลว รบสงใหภกษสงฆประชมกน แลว ตรสวา "ภกษทงหลาย ตงแตวนนเปนตนไป พวกเธอทา การฟงธรรมใหญกด การฟงธรรมตามปกตกด กลาวอปนสนนกถา กด โดยทสดแมการอนโมทนา แลวพงใหสวนบญแกสตวทงปวง." เรองทาวสกกเทวราช จบ.


๑๑. เรองเศรษฐผไมมบตร* [๒๕๐] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภเศรษฐ ผชอวาอปตตกะตรสพระธรรมเทศนานวา "หนนต โภคา ทมเมธ" เปนตน. [ประวตครงยงมชวตของอปตตกเศรษฐ] ดงไดสดบมา พระเจาปเสนทโกศล ทรงสดบการทากาละ ของเศรษฐนนแลว จงตรสถามวา "ทรพยสมบตทไรบตร จะถง แกใคร ?" ทรงสดบวา "ถงแกพระราชา" จงใหนาทรพยจาก เรอนของเศรษฐนน มาสราชตระกล (กนเวลาถง) ๗ วน แลวจง เสดจเขาไปสนานกพระศาสดา เมอพระศาสดา ตรสวา "ขอเชญ มหาบพตร พระองคเสดจมากจากไหนหนอ ? แตยงวน" จงกราบทล วา "พระเจาขา คฤหบดผเปนเศรษฐ ในกรงสาวตถน ทากาละ เสยแลว, ขาพระองคนาทรพยสมบตซงไรบตรนน ไปภายในราชสานก แลวจงมา." เรองทงปวง พงทราบตามนยทมาในพระสตรนนแหละ. เมอพระราชา กราบทลขอความอยางนวา "ไดยนวา เศรษฐ นน เมอเขานาโภชนะมรสเลศตาง ๆ เขาไปใหดวยถาดทอง กกลาว วา 'พวกมนษย ยอมกนโภชนะชอวาเหนปานน (เทยวหรอ ?), ๑. พระมหาบญรอด ป. ธ. ๗ (ตอมาเปนพระศรวสทธญาณ ป. ธ. ๙) วดกนมาตยาราม แปล.


พวกเจาจะทาการเยาะเยยกบเราในเรอนนหรอ ?' เมอเขาเขาไปตง โภชนะไวใหกประหาร (มนษยเหลานน) ดวยกอนดนและทอนไมเปน ตน ใหหนไปแลว บรโภคขาวปลายเกรยน มนาผกดองเปนท ๒ ดวยกลาววา 'นจงเปนโภชนะของพวกมนษย,' แมเมอเขาเขาไปตง ผา ยาน และรมทนาพอใจไวให กประหารมนษย (เหลานน) ดวย กอนดนและทอนไมเปนตน ใหหนไปแลว ทรงผาปาน, มรมใบไม อนทรงไว (ถอไว) อย ยอมไปดวยรถเกา ๆ" พระศาสดาจง ตรสเลาบรพกรรมของอปตตกเศรษฐนนวา :- [บรพกรรมของอปตตกเศรษฐ] "มหาบพตร เรองเคยมมาแลว คฤหบดผเศรษฐนน ตอนรบ พระปจเจกพทธเจานามวาตครสข ดวยบณฑบาต, กลาววา ' ทาน ทงหลายจงใหบณฑะแกสมณะ' ดงนแลว กลกจากอาสนะหลกไป. ไดยนวา เมอเศรษฐนน ผไมมศรทธา ผโงเขลา กลาวอยางนน แลวหลกไป ภรรยาของเขาผมศรทธาเลอมใส คดวา 'นานเทยว หนอ เราจงไดยนคาวา 'จงให' จากปากของเศรษฐน, มโนรถ ของเรา จะเตมในวนน, เราจกถวายบณฑบาต' แลวรบบาตรของ พระปจเจกพทธเจา ไดใหเตมดวยโภชนะอนประณตแลวถวาย. ฝาย เศรษฐนน กลบมา เหนพระปจเจกพทธเจานน จงถามวา "สมณะ ทานไดอะไร ๆ แลวหรอ ?" แลวจบบาตร เหนบณฑบาตอนประณต กมความเดอดรอน จงคดอยางนวา "พวกทาสหรอพวกกรรมกร พงกนบณฑบาตน ยงดกวา, เพราะวา พวกเขา ครนกนบณฑบาต


นแลว จกทาการงานใหเรา; สวนสมณะน ครนไปกนแลว กจกนอน หลบ; บณฑบาตของเราฉบหายเสยแลว' อนง เศรษฐนน ปลง แลวซงบตรนอยคนหนงของพชายจากชวต เพราะเหตแหงทรพยสมบต. ไดยนวา เดกนน จบนวมอของเศรษฐนน เทยวไปอยกลาววา "ยานน เปนของบดาฉน, โคนกของทาน." ลาดบนน เศรษฐคดวา "ในบดน เดกนยงกลาวอยางนกอน, กในกาลทเดกนถงความเจรญแลว ใครจก รกษาโภคทรพยทงหลายในเรอนนได" จงนาเดกนนไปสปา จบทคอ แลวบบคอเหมอนบบหวมน ใหตายแลวทโคนกอไมแหงหนง แลวทง เดกนนไวในทนนนนแหละ." นเปนบรพกรรมของเศรษฐนน. [สรปกรรมและผลแหงกรรมของเศรษฐ] เพราะเหตนน พระผมพระภาคจงตรสคานวา "มหาบพตร ดวยผลแหงกรรมทคฤหบดผเศรษฐ ตอนรบพระปจเจกพทธเจานาม วาตครสขดวยบณฑบาตนนแล เศรษฐนน จงเขาถงสคตโลกสวรรค ถง ๗ ครง ; ดวยผลทเหลออยแหงกรรมนนนนแล เศรษฐจงครอง ความเปนเศรษฐอยในกรงสาวตถนแล ถง ๗ ครง. มหาบพตร ดวยผลแหงกรรมทคฤหบดผเศรษฐนนใหทานแลว มความเดอดรอน ในภายหลงวา 'พวกทาสหรอกรรมกร พงบรโภคบณฑบาตนยงด กวา,' จตของเศรษฐนน จงไมนอมไปเพอการบรโภคภตรอยาง ฟมเฟอย, ไมนอมไปเพอการใชสอยผาอยางฟมเฟอย, ไมนอมไปเพอ การใชสอยยานอยางฟมเฟอย ไมนอมไปเพอบรโภคกามคณ ๕ อนดยง. มหาบพตร ดวยผลแหงกรรมทคฤหบดผเศรษฐนน ปลงแลวซงบตร


นอยคนหนงของพชายจากชวต เพราะเหตแหงทรพยสมบต; เศรษฐนน จงไหมแลวในนรกสนปเปนอนมาก สน ๑๐๐ ปเปนอนมาก สนพนปเปน อนมาก สนแสนปเปนอนมาก. ชนทงหลาย ยงทรพยสมบตทไรบตร ครงท ๗ น ใหเขาสพระคลงหลวง ดวยผลอนเหลออยแหงกรรมนนแล. มหาบพตร อนงเลา บญเกาของคฤหบดผเศรษฐนนแล หมดสนแลว และบญใหมอนคฤหบดผเศรษฐนนไมสงสมแลว, มหาบพตร กในวนน คฤหบดผเศรษฐไหมอยในมหาโรรวนรก." [โภคะยอมฆาคนผรามปญญา] พระราชา ทรงสดบพระดารสของพระศาสดาแลวจงกราบทลวา "พระเจาขา นาอศจรรย นเปนกรรมอนหนก, เศรษฐนน เมอ โภคะชอวามประมาณเทาน มอย ไมใชสอยดวยตนเองเลย, เมอ พระพทธเจาเชนกบพระองค ประทบอยในวหารใกล ๆ กมไดทา บญกรรม." พระศาสดา ตรสวา "จรงเชนนน มหาบพตร ชอวาบคคล ผมปญญาทราม ไดโภคะทงหลายแลวยอมไมแสวงหานพพาน, อนง ตณหาซงเกดขนเพราะอาศยโภคะทงหลาย ยอมฆาคนเหลานนสน กาลนาน" ดงนแลว ไดตรสพระคาถานวา :- "โภคะทงหลาย ยอมฆาคนทรามปญญา, แต ไมฆาคนผแสวงหาฝงโดยปกต; คนทราม ปญญา ยอมฆาตนเหมอนฆาผอน เพราะความ ทะยานอยากในโภคะ."


[แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บาทพระคาถาวา โน จ ปารคเวสโน ความวา แตโภคะทงหลาย ยอมไมฆาบคคลผแสวงหาฝงคอพระ นพพานโดยปกต. บาทพระคาถาวา หนต อ เว อตตน ความวา บคคล ผมปญญาทราม ยอมฆาตนเองดจฆาผอน เพราะความทะยานอยาก ซงเกดขนเพราะอาศยโภคะทงหลาย. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองเศรษฐผไมมบตร จบ


๑๒. เรององกรเทพบตร* [๒๕๑] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยบนแทนบณฑกมพลศลา ทรง ปรารภองกรเทพบตร ตรสพระธรรมเทศนานวา "ตณโทสาน เขตตาน" เปนตน. [ทานทเลอกใหพระพทธเจาตรสสรรเสรญ] ขาพเจา ทาเรองใหพสดารแลวแล ในพระคาถาวา "เย ฌานปปสดา ธรา" เปนตน. สมจรงดงคาทขาพเจาปรารภอนทก- เทพบตรกลาวไวในเรองนนดงนวา: "ไดยนวา อนทกเทพบตรนน ยงภกษาทพพหนง ทเขานามาเพอตน ใหถง๑ แลวแกพระอนรทธเถระ ผเขาไปสภายในหมบาน เพอบณฑบาต. บญนนของอนทกเทพบตร นน มผลมากกวาทานทองกรเทพบตร ทาระเบยบแหงเตาประมาณ ๑๒ โยชน ถวายแลวสนหมนป; เพราะเหตนน อนทกเทพบตร จง กลาวอยางนน๒. เมออนทกเทพบตรกลาวอยางนนแลว พระศาสดา จงตรสวา "องกระ ชอวาการเลอกใหทาน ยอมควร, ทาน (ของ อนทกะ) นน เปนของมผลมาก ดงพชทหวานดแลวในนาด อยาง น, แตทานไมไดทาอยางนน, เพราะฉะนน ทานของทานจงไมมผล มาก" เมอจะทรงประกาศเนอความน จงตรสวา:- * พระมหาบญรอด ป. ธ. ๗ (ตอมา เปนพระศรสทธญาณ ป.ธ. ๙) วดกนมาตยาราม แปล. ๑. ไดถวายภกษาทพพหนง ทเขานามาเพอตน แกพระ. . . ๒. คอกลาวคาถาวา อชชงคเล ยถา เขตเต เปนตน. ธมมปทฏฐกถา ภาค ๖/๒๑๗-๒๑๘.


"บคคลควรเลอกใหทาน ในเขตทตนใหแลว จะมผลมาก. เพราะการเลอกให พระสคตทรง สรรเสรญแลว; ทานทใหในทานผเปนทกข- ไณยบคคลในชวโลกน เปนของมผลมาก เหมอนพชทหวานในนาดฉะนน." เมอจะทรงแสดงธรรมใหยงขนไป จงไดทรงภาษตพระคาถาเหลานวา:- "นาทงหลายมหญาเปนโทษ, หมสตวนกม ราคะเปนโทษ; ฉะนนแล ทานทใหในทานผ ปราศจากราคะ จงเปนของมผลมาก. นาทง หลายมหญาเปนโทษ, หมสตวนกมโทสะเปน โทษ; ฉะนนแล ทานทใหในทานผปราศจาก โทสะ จงเปนของมผลมาก. นาทงหลายม หญาเปนโทษ, หมสตวนกมโมหะเปนโทษ; ฉะนนแล ทานทใหในทานผปราศจากโมหะ จงเปนของมผลมาก. นาทงหลายมหญาเปน โทษ, หมสตวนกมความอยากเปนโทษ; ฉะนนแล ทานทใหในทานผปราศจากความ อยากจงเปนของมผลมาก." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา ตณโทสาน ความวา ความจรง หญาทงหลายมขาวฟางเปนตน เมองอกขน ยอมประทษรายนาแหง


บพพณณชาต๑ และอปรณณชาต๒, เพราะเหตนน นาเหลานน จงไม งอกงามมากได ; ราคะ เมอเกดขนในภายในแมแหงสตวทงหลาย ยอมประทษรายสตวทงหลาย, เพราะเหตนน ทานทใหในคนท ถกราคะประทษรายเหลานน จงเปนของไมมผลมาก; สวนทานทให ในพระขณาสพทงหลาย เปนของมผลมาก; เพราะฉะนน สมเดจ พระผมพระภาค จงตรสวา "นาทงหลายมหญาเปนโทษ, หมสตว นมราคะเปนโทษ; ฉะนนแล ทานทใหในทานผปราศจากราคะ จง เปนของมผลมาก." แมในคาถาทเหลอ กนยนแหละ. ในกาลจบเทศนา องกรเทพบตร และอนทกเทพบตร ก ดารงอยในโสดาปตตผล, เทศนาไดเปนประโยชนแมแกเหลาเทพบตร ผประชมกนแลว ดงนแล. เรององกรเทพบตร จบ. ตณหาวรรค วรรณนา จบ. วรรคท ๒๔ จบ. ๑. บพพณณชาต = พชทจะพงกนกอน ไดแกขาวทกชนด. ๒. อปรณณชาต = พชทจะ พงกนทหลง หรออาหาร คอถวและผกอน ๆ.


[๒๕. ภกขวรรค วรรณนา] ๑. เรองภกษ ๕ รป* [๒๕๒] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภภกษ ๕ รป ตรสพระธรรมเทศนานวา "จกขนา สวโร สาธ" เปนตน, [ภกษ ๕ รปรกษาทวารตางกน] ดงไดสดบมา บรรดาภกษ ๕ รปนน รปหนง ๆ ยอมรกษาทวาร ทง ๕ มจกษทวารเปนตน รปละทวารเทานน. ตอมาวนหนง พวกเธอประชมกนแลว เถยงกนวา "ผมยอม รกษาทวารทรกษาไดยาก, ผมยอมรกษาทวารทรกษาไดยาก" แลว กลาววา "พวกเราทลถามพระศาสดาแลว จกรเนอความน" จง เขาไปเฝาพระศาสดา กราบทลถามวา 'พระเจาขา พวกขาพระ องครกษาทวารมจกษทวารเปนตนอย ยอมสาคญวา 'ทวารทตน ๆ รกษานนแล เปนสงทรกษาไดโดยยาก, บรรดาพวกขาพระองค ใคร หนอแล ? ยอมรกษาทวารทรกษาไดโดยยาก." [พระศาสดาทรงแกความเขาใจผดของภกษ ๕ รป] พระศาสดา ไมทรงยงภกษแมรปหนงใหนอยใจแลว ตรสวา "ภกษทงหลาย ทวารเหลานนแมทงหมด เปนสงทรกษาไดโดย * พระมหาอนทร ป.ธ. ๕ วดบรมนวาส (ปจจบนเปนพระพศาลสารคณ วดศรจนทร จงหวดขอนแกน) แปล.


ยากแท; อกอยางหนงแล พวกเธอไมสารวมแลวในทวารทง ๕ ใน บดนเทานน หามได, แมในกาลกอน พวกเธอกไมสารวมแลว; ก พวกเธอไมประพฤตในโอวาทของบณฑตทงหลาย ถงความสนไป แหงชวต กเพราะความททวารเหลานน อนตนไมสารวมแลวนน แล" อนภกษเหลานนทลวงวอนวา "เมอไร ? พระเจาขา" จงทรง ยงเรองตกกสลชาดก๑ใหพสดาร แลวตรสพระคาถานวา :- "เราทงหลาย ไมไดถงอานาจแหงรากษสทง- หลายเลย เพราะความเปนผตงมน ดวยความ เพยรอนมน ในอบายเครองแนะนาของทานผ ฉลาด และเพราะความเปนผขลาดตอภย, ความสวสด จากภยใหญนน ไดมแลวแกเรา." ซงพระมหาสตวผไดรบอภเษกแลว ในเมอราชตระกลถงความสนไป แหงชวต เพราะอานาจแหงรากษสทงหลาย ประทบนงเหนอราช- อาสน ณ ภายใตเสวตฉตร ทอดพระเนตรดสรสมบตของพระองค แลว ตรสวา "ชอวาความเพยรน สตวทงหลายควรทาแท" แลว ทรงเปลงดวยอานาจแหงความเบกบาน ทรงประชมชาดกวา "แม กาลนน เธอทงหลายเปนชน ๕ คน มอาวธในมอ แวดลอมพระ มหาสตวซงเสดจออกไปเพอประโยชนจะยดเอา ราชสมบตในเมอง ตกกสลา เดนทางไปไมสารวมแลว ในอารมณมรปารมณเปนตน ท รากษสทงหลายนาเขามา ดวยอานาจแหงทวารทจกษทวารเปนตน ๑. ข. ชา. ๒๗/๔๘ ตทฏกถา ๒/๓๕๓.


ในระหวางทาง ไมประพฤตในโอวาทของบณฑต แลดอย ถก รากษสทงหลายเคยวกน ถงความสนไปแหงชวต, สวนพระราชา ผทรงสารวมในอารมณเหลานน ไมเออเฟอถงนางยกษณ ผมเพศ ดจเทพดา แมตดตามไปอยขางหลง ๆ เสดจถงเมองตกกสลาโดย สวสดภาพ แลวถงความเปนพระราชา คอเราแล" แลวตรสวา "ธรรมดาภกษ ควรสารวมทวารแมทงหมด, เพราะวา ภกษสารวม ทวารเหลานนนนแล ยอมพนจากทกขทงปวงได" ดงนแลว เมอ จะทรงแสดงธรรม ไดทรงภาษตพระคาถาเหลานวา:- "ความสารวมทางตา เปนคณยงประโยชนให สาเรจ, ความสารวมทางห เปนคณยงประ- โยชนใหสาเรจ, ความสารวมทางจมก เปน คณยงประโยชนใหสาเรจ, ความสารวมทาง ลน เปนคณยงประโยชนใหสาเรจ, ความ สารวมทางกาย เปนคณยงประโยชนใหสาเรจ, ความสารวมทางวาจา เปนคณยงประโยชนให สาเรจ, ความสารวมทางใจ เปนคณยงประ- โยชนใหสาเรจ, ความสารวมในทวารทงปวง เปนคณยงประโยชนใหสาเรจ, ภกษผสารวม แลวในทวารทงปวง ยอมพนจากทกขทงปวง ได."


[แกอรรถ] พงทราบวนจฉนในบทวา จกขนา เปนตน ในพระคาถานน ดงตอไปน:- กในกาลใด รปารมณมาสคลองในจกษทวารของภกษ, ใน กาลนน เมอภกษไมยนดในอารมณทนาปรารถนา ไมยนรายใน อารมณทไมนาปรารถนา ไมยงความหลงใหเกดขนในเพราะความ เพงเลงอนไมสมาเสมอ, ความสารวม คอ ความกน ไดแกความปด หมายถงความคมครอง ชอวา เปนกรยาอนภกษทาแลวในทวารนน; ความสารวมทางจกษนนเหนปานนน ของภกษนน เปนคณยงประโยช ใหสาเรจ. นยแมในทวารอนมโสตทวารเปนตน กเหมอนกบนยน. กความสารวมหรอความไมสารวม ยอมไมเกดในทวารทง หลายมจกษทวารเปนตนเลย, แตความสารวมหรอความไมสารวมน ยอมไดในวถแหงชวนจตขางหนา; จรงอย คอ "ความไมเชอ ความไมอดทน ความเกยจคราน ความหลงลมสต ความไมร" ยอมไดในอกศลวถ. ความสารวม เมอเกดขนเปนกศลธรรม ๕ อยางน คอ 'ความเชอ ความอดทน ความเพยร ความระลกได ความร' ยอมไดในกศลวถ. กปสาทกายกด โจปนกายกด ยอมไดใน ๒ บทนวา "กาเยน สวโร" กคาวาปสาทกายและโจปนกาย แมทง ๒ นน คอกายทวารนน เอง. ในทวารทง ๒ นน พระผมพระภาคตรสความสารวมและความ


ไมสารวมไวในปสาททวารเทยว. ตรสปาณาตบาต อทนนาทาน และมจฉาจารซงมปสาททวารนนเปนทตงไวแมในโจปนทวาร. ทวาร นน ชอวาอนภกษไมสารวมแลว เพราะอกศลธรรมเหลานน ซง เกดขนอยในอกศลวถ พรอมดวยปสาททวารและโจปนทวารเหลานน, ทวารนน ชอวาเปนอนภกษสารวมแลว เพราะวรตทงหลาย ม เจตนาเปนเครองเวนจากปาณาตบาตเปนตน ซงเกดขนอยในกศลวถ. โจปนวาจา ตรสไวแมใน ๒ บทนวา "สาธ วาจาย" ทวาร นน ชอวา อนภกษไมสารวมแลว เพราะวจทจรตทงหลายมมสาวาท เปนตน ซงเกดขนอย พรอมดวยโจปนวาจานน, ชอวา อนภกษ สารวมแลว เพราะวรตทงหลายมเจตนาเปนเครองเวนจากมสาวาท เปนตน. มโนทจรตทงหลายมอภชฌาเปนตน กบดวยใจอนจากในทแลน ไป ยอมไมมแมใน ๒ บทนวา "มนสา สวโร:" แตทวารนนชอวา อนภกษไมสารวมแลว เพราะมโนทจรตทงหลายมอภชฌาเปนตนซง เกดขนอยในขณะแหงชวนจตในมโนทวาร, ชอวา อนภกษสารวม แลว เพราะมโนสจรตทงหลายมอนภชฌาเปนตน (ซงเกดขนในขณะ แหงชวนจตในมโนทวาร) สองบทวา สาธ สพพตถ ความวา ความสารวมแมในทวาร ทงปวงมจกษทวารเปนตนเหลานน เปนคณยงประโยชนใหสาเรจ. ก พระผมพระภาคทรงแสดงทวารทภกษสารวม ๘ อยาง และทวารทภกษ ไมสารวม ๘ อยาง ดวยพระพทธพจนเพยงเทาน. ภกษผตงอยในทวาร


ทไมสารวม ๘ อยางนน ยอมไมพน จากทกขซงมวฏฏะเปนมลทงสน, สวนภกษผตงอยในทวารทสารวม ยอมพนจากทกขซงมวฏฏะเปนมล แมทงสน; เพราะฉะนน พระผมพระภาค จงตรสวา "สพพตถ สวโต ภกข สพพทกขา ปมจจต" ในกาลจบเทศนา ภกษ ๕ รป ตงอยในโสดาปตตผล, เทศนา ไดมประโยชนแมแกมหาชนผประชมกนแลว ดงนแล. เรองภกษ ๕ รป จบ.


๒. เรองภกษฆาหงส* [๒๕๓] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภภกษ ผฆาหงสรปหนง ตรสพระธรรมเทศนานวา "หตถสโต" เปนตน [สองสหายออกบวช] ดงไดสดบมา สหาย ๒ คน ชาวกรงสาวตถ ไดบรรพชา อปสมบทใน (สานก) ภกษทงหลายแลว โดยมากเทยวไปดวยกน ในวนหนง ภกษ ๒ รปนน ไปสแมนาอจรวด สรงนาแลว ผงแดดอย ไดยนพดกนถงสาราณยกถา. ในขณะนน หงส ๒ ตว บนมาโดยอากาศ. [ภกษรปหนงดดตาหงสดวยกอนกรวด] ขณะนน ภกษหนมรปหนง หยบกอนกรวดแลวพดวา "ผม จกดดตาของหงสตวหนง," ภกษนอกน กลาววา "ทานจกไมสามารถ." ภกษรปท ๑. ตาขางน จงยกไว, ผมจกดดตาขางโนน. ภกษรปท ๒. แมตาขางน ทานกจกไมสามารถ (ดด) เหมอนกน. ภกษรปท ๑. พดวา "ถาอยางนน ทานจงคอยด" แลวหยบ กรวดกอนท ๒ ดดไปทางขางหลงของหงส. หงสไดยนเสยงกอนกรวด จงเหลยวด. ขณะนน เธอหยบกอนกรวดกลมอกกอนหนง แลวดด หงสตวนนทตาขางโนน ใหทะลออกตาขางน. หงสรอง มวนตกลง แทบเทาของภกษเหลานนนนแล. * พระมหาอนทร ป. ธ. ๕ วดบรมนวาส (ปจจบนเปนทพระพศาลสารคณ วดศรจนทร จงหวดขอนแกน) แปล.


[ภกษทงหลายตเตยนแลวทลแดพระศาสดา] ภกษทงหลาย ยนอยในทนน ๆ เหนแลว จงกลาววา "ผม อาย เธอบวชในพระพทธศาสนา ทาปาณาตบาต (นบวา) ทากรรม ไมสมควร" แลวพาภกษทง ๒ รปนนไปเฝาพระตถาคต. [พระศาสดาประทานโอวาท] พระศาสดา ตรสถามวา "ภกษ ไดยนวา เธอทาปาณาตบาต จรงหรอ ?" เมอเธอกราบทลวา "จรง พระเจาขา จงตรสวา "ภกษ เธอบวช ในพระศาสนาทเปนเหตนาสตวออกจากทกข เหนปานน ไดทาแลวอยางน เพราะเหตอะไร ? บณฑตในปางกอน เมอพระพทธ- เจายงไมทรงอบต อยในทามกลางเรอน ทาความรงเกยจในฐานะแมม ประมาณนอย, สวนเธอ บวชในพระพทธศาสนาเหนปานน หาไดทา แมมาตรวาความรงเกยจไม" อนภกษเหลานนทลออนวอนแลว ทรง นาอดตนทานมา (ตรส) วา:- [ศล ๕ ชอกรธรรม] "ในอดตกาล เมอพระเจาธนญชย เสวยราชสมบตอยในพระ นครชออนทปตต ในแควนกร, พระโพธสตว ถอปฏสนธในพระ ครรภของพระอครมเหสของพระราชานน ถงความเปนผรเดยงสา แลวโดยลาดบ ทรงเรยนศลปะทงหลายในเมองตกกสลาแลว อน พระบดาทรงใหดารงในตาแหนงอปราช ในกาลตอมา โดยกาลเปน ทลวงไปแหงพระบดา ไดรบราชสมบตแลว ไมทรงละเมดราชธรรม


ทง ๑๐ ประการ๑ ทรงประพฤตอยในกรธรรมแลว. ศล ๕ ชอวา กรธรรม. พระโพธสตวทรงรกษาศล ๕ นน ทาใหบรสทธ พระชนน พระอครมเหส พระอนชา อปราช พราหมณปโรหต อามาตยผถอ เชอก๒ นายสารถ เศรษฐ มหาอามาตยผเปนขนคลง๓ คนรกษา ประต นางวรรณทาส๔ ผเปนหญงงามเมอง ของพระโพธสตวนน ยอมรกษาศล ๕ เหมอนพระโพธสตว ดวยประการฉะน. [แควนกาลงคเกดฝนแลง] เมอชนทง ๑๑ คนน รกษากรธรรมอยอยางนน, เมอพระ ราชาทรงพระนามวากาลงค เสวยราชสมบตอยในพระนครทนตบร ในแควนกาลงค ฝนมไดตกในแควนของพระองคแลว. กชางมงคล ชอวาอญชนาสภะของพระมหาสตว เปนสตวมบญมาก. ชาวแควน พากนกราบทล ดวยสาคญวา "เมอนาชางนนมาแลว ฝนจกตก." พระราชา ทรงสงพวกพราหมณไป เพอตองการนาชางนนมา. พราหมณเหลานน ไปแลว ทลขอชางกะพระมหาสตวแลว. เพอจะ ทรงแสดงอาการขอนของพราหมณเหลานน พระศาสดา จงตรส ชาดก๑ในตกนบาตนเปนตนวา :- "ขาแตพระองคผเปนใหญแหงชน ขาพระ- ๑. ราชธรรม ๑๐ คอ :- ทาน การให ๑ สล ศล ๑ ปรจจาค การบรจาค ๑ อาชชว ความซอตรง ๑ มททว ความออนโยน ๑ ต ป ความเพยร ๑ อกโกธ ความไมโกรธ ๑ อวหงสา ความไมเบยดเบยน ๑ ขนต ความอดทน ๑ อวโรธน ความไมพโรธ ๑ ๒. King's land surveyor พนกงานรางวด. ๓. โทณมาปโก ผตวงวตถดวย ทะนาน. โทณะหนงเทากบ ๔ อาฬหก. ๔. Slave of beauty หญงคนใชรปงาม. ๑. ข. ชา. ๒๗/๑๑๒. ตทฏกถา ๔/๑๑๙.


พทธเจาทงหลาย ทราบศรทธาและศลของ พระองคแลว ขอพระราชทานแลกทองดวย ชางซงมสดจดอกอญชญ ไปในแควนกาลงค." กเมอพราหมณทงหลายแมนาชางมาแลว, เมอฝนไมตก, ดวย ทรงสาคญวา "พระราชานนทรงรกษากรธรรม; เพราะฉะนน ฝนจง ตกในแควนของพระองค" พระเจากาลงค จงทรงสงพวกพราหมณ และอามาตยไปอก ดวยพระดารสวา "พวกทานจงจารกกรธรรม ทพระราชานนรกษา ลงในแผนทองคาแลวนามา." เมอพราหมณ และอามาตยเหลานนไปทลขออย, ชนเหลานนแมทงหมด นบแต พระราชาเปนตน กระทาอาการสกวาความรงเกยจบางอยางในศล ทงหลายของตน ๆ แลว หามวา "ศลของพวกเราไมบรสทธ" ถก พราหมณและอามาตยเหลานนออนวอนหนกเขาวา "ความทาลาย แหงศล หาไดมดวยเหตเพยงเทานไม" จงไดบอกศลทงหลายของ ตน ๆ แลว. [พระเจากาลงคทรงรกษากรธรรมฝนจงตก] พระเจากาลงค ไดทอดพระเนตรกรธรรมทพวกพราหมณและ อามาตยจารกลงในแผนทองคานามา ทรงสมาทานบาเพญใหบรบรณ ดวยด. ฝนจงตกในแควนของพระองค, แวนแควนไดเกษม มภกษา หาไดโดยงายแลว. พระศาสดา ครนทรงนาอดตนทานนมาแลว ทรงประชม ชาดกวา :-


"หญงแพศยาในครงนน ไดเปนนางอบล- วรรณา, คนรกษาประตไดเปนภกษชอวาปณณะ; อามาตยผถอเชอก ไดเปนกจจานภกษ, และ อามาตยผเปนขนคลง ไดเปนโกลต, เศรษฐ ในครงนน ไดเปนสารบตร, นายสารถ ไดเปน อนรทธ, พราหมณ ไดเปนกสสปเถระ, อปราช ไดเปนนนทบณฑต, พระมเหส ไดเปนมารดา ของราหล, พระชนน ไดเปนพระนางมายาเทว, พระเจากร ไดเปนพระโพธสตว; พวกเธอจง จาชาดกไวดวยอาการอยางน" ดงนแลว ตรสวา "ภกษ บณฑตในครงกอน เมอความ ราคาญแมมประมาณนอยเกดขนแลว, ทาสลเภทของตนใหเปนเครอง รงเกยจแลวอยางน, สวนเธอ บวชในศาสนาของพระพทธเจาผเชน กบดวยเรา ยงทาปาณาตบาตอย (นบวา) ไดทากรรมอนหนกยงนก; ธรรมดาภกษ ควรเปนผสารวมดวยมอ เทา และวาจา" ดงนแลว ตรสพระคาถานวา:- "บณฑตทงหลาย กลาวบคคลผมมอสารวม แลว มเทาสารวมแลว มวาจาสารวมแลว ม ตนสารวมแลว ยนดในธรรมอนเปนไปภายใน มจตตงมนแลว เปนคนโดดเดยว สนโดษ วา "เปนภกษ."


[แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา หตถสโต ความวา ชอวา ผมมออนสารวมแลว เพราะความไมมการคนองมอ๑เปนตน หรอการ ประหารสตวเหลาอนเปนตนดวยมอ. นยแมในบทท ๒ กเหมอนนยน. ก ชอวาผมวาจาอนสารวมแลว เพราะไมทาวจทจรต มพดเทจ ทางวาจาเปนตน. บทวา ศตตตโม คอ ผมอตภาพอนสารวมแลว, อธบายวา ผไมทาอาการแปลก มโคลงกาย สงศรษะ และยกคว เปนตน. บทวา อชฌตตรโต ความวา ผยนดในการเจรญกมมฏฐาน กลาวคอโคจรธรรมอนเปนไป ณ ภายใน. บทวา สมาหโต คอ ผมจตตงมนดวยดแลว. สองบทวา เอโก สนตสโต ความวา เปนผมปกตอยผเดยว ยนดแลวดวยด คอ มใจยนดแลวดวยอธคมแหงตน จาเดมแตการ ประพฤตในวปสสนา. จรงอย พระเสขบคคลแมทกจาพวก ตงตน แตกลยาณปถชน ยอมยนดดวยอธคมแหงตน เพราะฉะนน จงชอ วาผสนโดษ, สวนพระอรหนต เปนผยนดแลวโดยสวนเดยวแล; พระ ผมพระภาคทรงหมายเอาพระอรหนตนน จงตรสคานนวา "เอโก สนตสโต." ๑. การยงมอใหเลนเปนตน.


ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองภกษฆาหงส จบ.


๓. เรองภกษชอโกกาลกะ* [๒๕๔] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภภกษ ชอโกกาลกะ ตรสพระธรรมเทศนานวา "โย มขสโต" เปนตน. [พระโกกาลกะเกดในนรกเพราะดาพระอครสาวก] เรองมาแลวในพระสตรวา "ครงนนแล ภกษชอโกกาลกะ ไดเขาไปเฝาโดยสถานททพระผมพระภาคประทบอย" เปนตน. แม เนอความแหงเรองนน บณฑตพงทราบโดยนยทพระอรรถกถาจารย กลาวไวแลวในอรรถกถานนแล. กเมอพระโกกาลกะเกดในปทมนรก, ภกษทงหลาย สนทนา กนในโรงธรรมวา "โอ ! ภกษชอโกกาลกะ ถงความพนาศแลว เพราะอาศยปากของตน, กเมอเธอดาพระอครสาวกทง ๒ อยนนแล, แผนดนไดใหชองแลว." พระศาสดา เสดจมาแลวตรสถามวา "ภกษทงหลาย พวก เธอนงประชมกนดวยกถาอะไร ในกาลบดน ?" เมอภกษทงหลาย กราบทลวา "ดวยกถาชอน," จงตรสวา "ภกษทงหลาย ภกษ ชอโกกาลกะ ฉบหายเพราะอาศยปากของตนในบดนเทานน หามได, แมในกาลกอน โกกาลกะกฉบหายแลวเพราะอาศยปากของตนเหมอน * พระมหาอนทร ป. ธ. ๕ วดบรมนวาส (ปจจบนเปนพระพศาลสารคณ วดศรจนทร จงหวดขอนแกน) แปล. ๑. ส. ส. ๑๕/๒๑๙ ข. ส. ๒๕/๔๕๘.


กน" อนภกษทงหลายผใครจะสดบเนอความนนทลออนวอนแลว เพอ จะทรงประกาศเนอความนน ไดทรงนาอดตนทานมา (ตรส) วา:- [หงส ๒ ตวพาเตาผสหายไปถาของตน] ในอดตกาล เตาอาศยอยในสระแหงหนง ในหมวนตประเทศ. ลกหงส ๒ ตว เทยวไปเพอหากนอย ทาความคนเคยกบเตานน เปน ผสนทสนมอยางแนนแฟน ในวนหนง จงถามเตาวา "เพอนเอย ทอยของพวกเราในถาทอง บนพนแหงภเขาชอจตตกฏ ในหมวนต- ประเทศ เปนประเทศทนารนรมย, ทานจกไปกบพวกเราไหม ?." เตา. ฉนจกไปไดอยางไร ?. หงส. พวกเราจกนาทานไป, ถาวาทานสามารถเพอจะรกษา ปากไวได. เตา. เพอนเอย ฉนจกอาจ, ขอทานทงหลายจงพาฉนไปเถด. หงสทง ๒ พดวา "ดละ" แลวใหเตาคาบทอนไมทอนหนง สวนตนคาบปลายทง ๒ แหงทอนไมนน แลวบนไปสอากาศ. [เตาหลดจากทอนไมทคาบตากลงตาย] พวกเดกชาวบาน เหนเตาถกหงสนาไปอยอยางนน จงพดกน วา "หงส ๒ ตวนาเตาไปอยดวยทอนไม." เตาใครจะพดวา "ผวา สหายทง ๒ นาเราไปอย, ประโยชนอะไร ของพวกเอง ในเพราะ ขอน อายพวกเดกเปรตชวราย" จงปลอยทอนไมจากทตนคาบไว ในเวลาถงสวนเบองบนพระราชนเวศน ในพระนครพาราณส เพราะ


ความทหงสทง ๒ เปนสตวมกาลงเรว จงตกลงไปในพระลานหลวง แตกเปน ๒ ภาค. [การพดมากไมถกเวลาใหโทษ] พระศาสาดา ครนทรงนาอดตนทานนมาแลว ทรงยงพหภาณ- ชาดก๑ ในทกนบาตนใหพสดารวา :- "เตา เปลงวาจา ไดฆาตนแลวหนอ, เมอทอน ไมทตนคาบไวดแลว, กฆา (ตน) ดวยวาจาอน เปนของ ๆ ตน. ขาแตพระองคผแกลวกลา ประเสรฐในหมคน บคคลเหนเหตแมนน แลว ควรเปลงวาจาทด ไมควรเปลงวาจาท ลวงเลยเวลา. พระองคยอมทอดพระเนตรเหน เตาตวถงความฉบหายเพราะพดมาก (มใช หรอ)" แลวตรสวา "ภกษทงหลาย ธรรมดาภกษ พงเปนผสารวมปาก ประพฤตสมาเสมอ ไมฟงซาน๒ มจตสงบ" ดงนแลว ตรสพระ คาถานวา :- ภกษใด สารวมปาก มปกตกลาวดวยปญญา ไมฟงซาน แสดงอรรถและธรรม, ภาษตของ ภกษนน ยอมไพเราะ." ๑. ข. ชา. ๒๗/๗๑ ตทฏกถา ๓/๒๓๕ ตตถ 'กจฉปชาตกนต' ขายต. ๒. not proud ไมเยอหยง, ไมเหอเหมกได.


[แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา มขสโต ความวา ชอวาผ สารวมแลวดวยปาก เพราะไมพดคาเปนตนวา "เจาเปนคนชาตชว เจาเปนคนทศล" แมกะคนทงหลายมทาสและคนจณฑาลเปนตน. บทวา มนตภาณ ความวา ปญญา พระผมพระภาคตรสเรยก วา มนตา, ผมปกตพดดวยปญญานน. บทวา อนทธโต ไดแก ผมจตสงบแลว. บาทพระคาถาวา อตถ ธมม จ ทเปต ความวา ยอมแสดง อรรถแหงภาษตและธรรมคอเทศนา. บทวา มธร ความวา ภาษตของภกษเหนปานนน ชอวา ไพเราะ. สวนภกษใด ใหอรรถอยางเดยวถงพรอม, ไมใหพระบาลถง พรอม; ใหพระบาลอยางเดยวถงพรอม, ไมใหอรรถถงพรอม; กหรอ ไมใหทง ๒ อยางถอพรอม, ภาษตของภกษนน หาชอวาเปนภาษต ทไพเราะไม. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล เรองภกษชอโกกาลกะ จบ


๔. เรองพระธรรมมารามเถระ* [๒๕๕] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระธรรมา- รามเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา "ธมมาราโม ธมมรโต" เปน ตน. [พวกภกษปรกษาเรองปรนพพานของพระศาสดา] ดงไดสดบมา เมอพระศาสดาตรสบอกวา "การปรนพพานของ เราจกมโดยลวงไป ๔ เดอน ตงแตเดอนน," ภกษหลายพนรปเทยว แวดลอมพระศาสดาแลว. บรรดาภกษเหลานน ภกษผยงเปนปถชน ไมอาจเพอจะอดกลน นาตาไวได. ธรรมสงเวชเกดแกภกษผขณาสพแลว. ภกษทงปวง ปรกษากนวา "พวกเราจกทาอยางไรหนอแล ?" ดงนแลว กเทยวไป โดยรวมกนเปนพวก ๆ. [พระธรรมมารามไมเกยวของดวย] สวนภกษรปหนง ชอวาธรรมารามะ ไมเขาไปสสานกของภกษ ทงหลาย, อนภกษทงหลายพดวา "อยางไร ? ผมอาย" กไมใหแม คาตอบ คดวา "ขาววา พระศาสดาจกปรนพพาน โดยลวงไป ๔ เดอน, สวนเรา เปนผมราคะยงไมไปปราศแลว เมอพระ ศาสดายงทรงพระชนมอยนแหละ จกพยายามบรรลพระอรหต" ดงน * พระมหาอนทร ป. ธ. ๕ วดบรมนวาส (ปจจบนเปนพระพศาลสารคณ วดศรจนทร จงหวดขอนแกน) แปล.


แลว กเปนผ ๆ เดยวเทานนอย นก คด ระลก ถงธรรมทพระ ศาสดาทรงแสดงแลว. ภกษทงหลาย กราบทล (เรองนน) แดพระ ตถาคตวา "พระเจาขา พระธรรมมารามมไดมแมสกวาความเยอใย ในพระองค, ไมทาแมสกวาการปรกษากบพวกขาพระองควา "ขาววา พระศาสดาจกปรนพพาน, พวกเราจกทาอยางไรกนเลา ?" [พระศาสดาทรงรบสงใหหาตว] พระศาสดา รบสงใหเรยกเธอมาแลว ตรสถามวา "ขาววา เธอทาอยางนน จรงหรอ ?" พระธรรมมาราม. จรง พระเจาขา. พระศาสดา. เพราะเหตอะไร ?. พระธรรมาราม. ขาววา พระองคจกปรนพพาน โดยกาล ลวงไป ๔ เดอน, สวนขาพระองค เปนผมราคะไมไปปราศ, เมอ พระองคยงทรงพระชนมอยนแหละ, ขาพระองคจกพยายามบรรลพระ อรหต เพราะเหตนน ขาพระองคจงนก คด ระลก ถงธรรมท พระองคทรงแสดงแลวอย. [พระศาสดาทรงอนโมทนาดวย] พระศาสดา ประทานสาธการแกเธอวา "ดละ ๆ" แลวตรส วา "ภกษทงหลาย อนภกษผมความรกใครในเราแมรปอน พงเปน เชนภกษธรรมารามนแหละ, แทจรง ภกษทงหลาย เมอทาการบชา ดวยระเบยบและของหอมเปนตน หาชอวาทาการบชาแกเราไม, ผ


ปฏบตธรรมสมควรแกธรรมเทานน จงชอวาบชาเรา" ดงนแลว ตรส พระคาถานวา :- "ภกษมธรรมเปนทมายนด ยนดแลวในธรรม ใครครวญอยซงธรรม ระลกถงธรรมอย ยอม ไมเสอมจากพระสทธรรม." [แกอรรถ] พงทราบวเคราะหในบทเหลานนวา:- "ธรรมคอสมถะและ วปสสนา เปนทมายนดของภกษนน เพราะอรรถวาเปนทอย เพราะ เหตนน ชอวาผมธรรมเปนทมายนด, ผยนดแลวในธรรมนนนนแล เพราะเหตนน จงชอวาผยนดแลวในธรรม, ชอวาผใครครวญอย ซงธรรม เพราะนกถงธรรมนนนนแหละบอย ๆ, อธบายวา ผนก ถงธรรมนนอย. บทวา อนสสร ไดแก ระลกถงธรรมนนนนแหละอย. บทวา สทธมมา ความวา ภกษเหนปานนน ยอมไมเสอมจาก โพธปกขยธรรม ๓๗ ประเภท และจากโลกตตรธรรม ๙. ในกาลจบเทศนา ภกษนน ตงอยแลว ในพระอรหต, เทศนา ไดมประโยชนแมแกชนผประชมกนแลว ดงนแล. เรองพระธรรมารามเถระ จบ.


๕. เรองภกษคบภกษผเปนฝกฝายผดรปใดรปหนง* [๒๕๖] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปรารภภกษ ผคบภกษผเปนฝกฝายผดรปใดรปหนง ตรสพระธรรมเทศนานวา "สลาภ นาตมเยย" เปนตน. [ภกษคบภกษพวกพระเทวทตเพราะเหนแกลาภ] ดงไดสดบมา ภกษผเปนฝกฝายพระเทวทตรปหนง ไดเปน สหายของภกษรปนน. ภกษผเปนฝกฝายของพระเทวทตนน เหนเธอ เทยวไปเพอบณฑบาตกบภกษทงหลาย ทาภตกจแลว (กลบ) มา จงถามวา "ทานไปไหน ?." ภกษผเปนฝกฝายพระศาสดา. ผมไปสทชอโนนเพอเทยวบณฑบาต. ภกษผเปนฝกฝายพระเทวทต. ทานไดบณฑบาตแลวหรอ ? ภกษผเปนฝกฝายพระศาสดา. เออ เราไดแลว. ภกษผเปนฝกฝายพระเทวทต. ในทนแหละ พวกผมมลาภและ สกการะเปนอนมาก, ขอทานจงอยในทนแหละสก ๒-๓ วนเถด. เธออยในทนน ๒-๓ วนตามคาของภกษนนแลว กไดไปสทอย ของตนตามเดม. ครงนน ภกษทงหลาย กราบทลเรองนนแดพระตถาคตวา ๑. พระมหาอนทร ป. ธ. ๕ วดบรมนวาส (ปจจบนเปนพระพศาลสารคณ วดศรจนทร จงหวดขอนแกน) แปล.


"พระเจาขา ภกษน บรโภคลาภและสกการะทเกดขนแกพระเทวทต, เธอเปนฝกฝายของพระเทวทต." พระศาสดา รบสงใหเรยกภกษนนมาแลว ตรสถามวา "ไดยน วา เธอไดทาอยางนน จรงหรอ ?." ภกษ, จรง พระเจาขา, ขาพระองคอาศยภกษหนมรปหนง อยในทนน ๒-๓ วน; กแตวา ขาพระองคมไดชอบใจลกธของพระ เทวทต. [ภกษควรยนดในลาภของตนเทานน] ครงนน พระผมพระภาค ตรสกะเธอวา "เธอไมชอบใจลทธ (ของพระเทวทต) กจรง, ถงอยางนน เธอเทยวไปประหนงวาชอบ ใจลทธของชนผทเธอพบเหนแลวทเดยว; เธอทาอยางนในบดนเทา นนกหามได, แมในกาลกอน เธอกเปนผเหนปานนนเหมอนกน," อนภกษทงหลายทลวงวอนวา "พระเจาขา ในบดน พวกขาพระ องคเหนภกษนดวยตนเองกอน, แตในกาลกอน ภกษนพอใจลทธ ของใครเทยวไป ? ขอพระองคโปรดตรสบอกแกพวกขาพระองคเถด," จงทรงนาอดตนทานมา ทรงยงมหลามขชาดก๑นใหพสดารวา :- "ชางชอมหลามข ฟงคาของพวกโจรกอนแลว เทยวฟาดบคคลผไปตามอย, แตพอฟงคาของ สมณะผสารวมดแลว กเปนชางประเสรฐ ตง อยแลวในคณทงปวง" ๑. ข. ชา. ๒๗/๙. ตทฏกถา. ๑/๒๗๙.


แลวตรสวา "ภกษทงหลาย ธรรมดาภกษ พงเปนผยนดดวยลาภ ของตนเทานน, การปรารถนาลาภของผอน ไมสมควร, เพราะบรรดา ฌาน วปสสนา มรรค และผลทงหลาย แมธรรมสกอยางหนงยอม ไมเกดขนแกภกษผปรารถนาลาภของผอน, แตคณชาตทงหลายมฌาน เปนตน ยอมเกดขนแกภกษผยนดดวยลาภของตนเทานน" ดงนแลว เมอจะทรงแสดงธรรม ไดทรงภาษตพระคาถาเหลานวา :- "ภกษไมควรดหมนลาภของตน, ไมควรเทยว ปรารถนาลาภของผอน, ภกษเมอปรารถนาลาภ ของผอน ยอมไมประสบสมาธ; ถาภกษ แมเปนผมลาภนอย กไมดหมนลาภของตน, เทพดาทงหลาย ยอมสรรเสรญภกษนนแล (วา) ผมอาชพหมดจด ไมเกยจคราน." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา สลาภ ไดแก ลาภทเกดขนแกตน. จรงอย ภกษผเวนการเทยวไปตามลาดบตรอก เลยงชพอยดวยการ แสวงหาอนไมสมควร ชอวา ดหมน คอ ดแคลน ไดแก รงเกยจ ลาภของตน; เพราะเหตนน ภกษไมควรดหมนลาภของตน ดวยการ ไมทาอยางนน. สองบทวา อเส ปหย ความวา ไมควรเทยวปรารถนา ลาภของคนเหลาอน.


บาทพระคาถาวา สมธ นาธคจฉต ความวา กภกษ เมอ ปรารถนาลาภของชนเหลาอนอย ถงความขวนขวายในการทาบรขาร มจวรเปนตน แกชนเหลานน ยอมไมบรรลอปปนาสมาธ หรอ อปจารสมาธ. บาทพระคาถาวา สลาภ นาตมต ความวา ภกษ แมเปน ผมลาภนอย เมอเทยวไปตามลาดบตรอกโดยลาดบแหงตระกลสงและ ตา ชอวา ไมดแคลนลาภของตน. บทวา ต เว เปนตน ความวา เทพดาทงหลาย ยอมสรรเสรญ คอชมเชย ภกษนน คอผเหนปานนน ผชอวามอาชวะหมดจด เพระ ความเปนผมชวตเปนสาระ ชอวาผไมเกยจคราน เพราะความเปนผ ไมยอทอดวยอาศยกาลงแขงเลยงชพ. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองภกษคบภกษผเปนฝกฝายผดรปใดรปหนง จบ.


๖. เรองปญจคคทายกพราหมณ* [๒๕๗] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพราหมณ ชอปญจคคทายก ตรสพระธรรมเทศนานวา "สพพโส นามรปสม' เปนตน. [เหตทพราหมณไดชอวาปญจคคทายก] ดงไดสดบมา พราหมณนน ยอมถวายทานชอเขตตคคะ๑ ใน เวลาแหงนาขาวกลาอนตนเกบเกยวเสรจแลวนนแล, ในเวลาขนขาว ลาน กถวายชอขลคคะ๒, ในเวลานวด กถวายทานชอขลภณฑคคะ๓, ในเวลาเอาขาวสารลงในหมอ กถวายทานชออกขลกคคะ๔, ในเวลา ทตนคดขาวใสภาชนะ กถวายทานชอปาฏคคะ๕, พราหมณยอมถวาย ทานอนเลศทง ๕ อยางน. พราหมณนน ชอวา ยงไมให แกปฏคาหกผทมาถงแลว ยอม ไมบรโภค. เพราะเหตนน เขาจงไดมชอวา "ปญจคคทายก" นนแล. [พระศาสดาเสดจไปโปรดพราหมณและภรรยา] พระศาสดา ทรงเหนอปนสยแหงผลทง ๓ ของพราหมณนน และนางพราหมณของเขา จงไดเสดจไปในเวลาบรโภคของพราหมณ แลวประทบยนอยทประต. แมพราหมณนน บายหนาไปภายในเรอน * พระมหาอนทร ป. ธ. ๕ วดบรมนวาส (ปจจบนเปนพระพศาลสารคณ วดศรจนทร จงหวดขอนแกน) แปล. ๑ ทานอนเลศในนา ๒. ทานอนเลศในลาน. ๓. ทานอน เลศในคราวนวด. ๔. ทานอนเลศในคราวเทขาวสารลงในหมอขาว. ๕. ทานอนเลศ ในคราวคดขาวสกใสภาชนะ


นงบรโภคอยทหนาประต, เขาไมเหนพระศาสดาผประทบยนอยทประต. สวนนางพราหมณของเขา กาลงเลยงดเขาอย เหนพระศาสดา จงคดวา "พราหมณน ถวายทานอนเลศในฐานะทง ๕ (กอน) แลว จงบรโภค, กบดน พระสมณโคดมเสดจมาประทบยนอยทประต; ถาวา พราหมณเหนพระสมณะโคดมนแลว จกนาภตรของตนไปถวาย, เราจก ไมอาจเพอจะหงตมเพอเขาไดอก." นางคดวา "พราหมณนจกไมเหน พระสมณโคดมดวยอาการอยางน" จงหนหลง๑ใหพระศาสดา ไดยน กมลงบงพระศาสดานนไวขางหลงของพราหมณนน ประดจบงพระ- จนทรเตมดวงดวยฝามอฉะนน. นางพราหมณยนอยอยางนนนนแหละ แลวกชาเลองดพระศาสดาดวยหางตา ดวยคดวา "พระศาสดาเสดจ ไปแลวหรอยง." [พราหมณเหนพระศาสดา] พระศาสดา ไดประทบยนอยในทเดมนนเอง. สวนนาง มได พดวา "นมนตพระองคโปรดสตวขางหนาเถด" กเพราะกลวพราหมณ จะไดยน, แตนางถอยไป แลวพดคอย ๆ วา "นมนตโปรดสตว ขางหนาเถด." พระศาสดา ทรงสนพระเศยรดวยอาการอนทรงแสดงวา "เรา จกไมไป" เมอพระพทธเจาผเปนทเคารพของชาวโลก ทรงสนพระ ๑. สตถ ปฏ ทตวา ใหซงหลงแดพระศาสดา. ๒. สตถาร อฑฒกขเกน โอโลเกส มองดพระศาสดาดวยตาครงหนง. ๓. เพงเพอจะพดอยางเดยว หาใสใจถงเสขยวตรไม.


เศยรดวยอาการอนแสดงวา "เราจกไมไป," นางไมอาจอกกลนไวได จงหวเราะดงลนขน. ขณะนน พระศาสดา ทรงเปลงพระรศมไปตรงเรอน. แม พราหมณ นงหนหลงใหแลวนนแล ไดยนเสยงหวเราะของนาง พราหมณ และมองเหนแสงสวางแหงพระรศมอนมวรรณะ ๖ ประการ จงไดเหนพระศาสดา. [พราหมณถวายภตรแดพระศาสดา] ธรรมดาวา พระพทธเจาทงหลาย ไมทรงแสดงพระองคแกชน ทงหลายผถงพรอมแลวดวยเหต ในบานหรอในปาแลว ยอมไมเสดจ หลกไป. แมพราหมณ เหนพระศาสดาแลว จงพดวา "นางผเจรญ หลอนไมบอกพระราชบตรผเสดจมาประทบยนอยทประตแกเรา ใหเรา ฉบหายเสยแลว, หลอนทากรรมหนก" ดงนแลว กถอเอาภาชนะ แหงโภชนะทตนบรโภคแลวครงหนง ไปยงสานกพระศาสดา แลว กราบทลวา "ขาแตพระโคดมผเจรญ ขาพระองคถวายทานอนเลศใน ฐานะทง ๕ แลว จงบรโภค; แตสวนแหงภตรสวนหนงเทานน อนขา พระองคแบงครงจากสวนนบรโภค, สวนแหงภตรสวนหนงยงเหลออย; ขอพระองคไดโปรดรบภตรสวนนของขาพระองคเถด." [พราหมณเลอมใสพระดารสของพระศาสดา] พระศาสดา ไมตรสวา "เราไมมความตองการดวยภตรอนเปน เดนของทาน" ตรสวา "พราหมณ สวนอนเลศกด ภตรททาน


แบงครงบรโภคแลวกด เปนของสมควรแกเราทงนน, แมกอนภตร ทเปนแดน เปนของสมควรแกเราเหมอนกน, พราหมณ เพราะพวกเรา เปนผอาศยอาหารทผอนใหเลยงชพ เปนเชนกบพวกเปรต" แลว ตรสพระคาถานวา:- "ภกษผอาศยอาหารทบคคลอนใหเลยงชพ ไดกอน ภตรอนใดจากสวนทเลศกตาม จากสวนปานกลาง กตาม จากสวนทเหลอกตาม. ภกษนนเปนผไม ควรเพอชมกอนภตรนน, และไมเปนผตเตยนแลว ขบฉนกอนภตรนน, ธรชนทงหลายยอมสรรเสรญ แมซงภกษนนวา เปนมน." พราหมณ พอไดฟงพระคาถานน กเปนผมจตเลอมใส แลวคดวา "โอ ! นาอศจรรยจรง, พระราชบตรผชอวาเจาแหงดวงประทป มได ตรสวา 'เราไมมความตองการดวยภตรอนเปนเดนของทาน' ยงตรส อยางนน" แลวยนอยทประตนนเอง ทลถามปญหากะพระศาสดา วา "ขาแตพระโคดมผเจรญ พระองคตรสเรยกพวกสาวกของพระองค วา 'ภกษ' ดวยเหตเพยงเทาไร ? บคคลชอวา เปนภกษ." [คนผไมกาหนดไมตดในนามรปชอวาภกษ] พระศาสดา ทรงใครครวญวา "ธรรมเทศนาเชนไรหนอ ? จง จะเปนเครองสบายแกพราหมณน" ทรงดารวา "ชนทง ๒ น ใน กาลของพระพทธเจาทรงพระนามวากสสป ไดฟงคาของภกษทงหลาย ผกลาวอยวา 'นามรป,' การทเราไมละนามรปแหละ แลวแสดง


ธรรมแกชนทง ๒ นน ยอมควร" แลวจงตรสวา "พราหมณ บคคลผไมกาหนด ไมของอยในนามรป ชอวา เปนภกษ" ดงนแลว ตรสพระคาถานวา:- "ความยดถอในนามรปวาเปนของ ๆ เรา ไมมแก ผใดโดยประการทงปวง, อนง ผใด ไมเศราโศก เพราะนามรปนนไมมอย, ผนนแล เราเรยกวา "ภกษ." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา สพพโส คอ ในนามรปทงปวงทเปน ไปแลวดวยอานาจขนธ ๕ คอ นามขนธ ๔ มเวทนาเปนตน และรป ขนธ. บทวา มมายต ความวา ความยดถอวา 'เรา' หรอวา 'ของเรา' ไมมแกผใด. บาทพระคาถาวา อสตา จ น โสจต ความวา เมอนามรป นน ถงความสนและความเสอม ผใด ยอมไมเศราโศก คอ ไมเดอด รอนวา "รปของเราสนไปแลว ฯ ล ฯ วญญาณของเรา สนไปแลว คอเหน (ตามความเปนจรง) วา "นามรป ซงมความสนและความ เสอมไปเปนธรรมดานแล สนไปแลว." บทวา ส เว เปนตน ความวา ผนน คอผเหนปานนน ไดแก ผเวนจากความยดถอในนามรปซงมอยวาเปนของเรากด ผไมเศราโศก เพราะนามรปนน ซงไมมอยกด พระศาสดาตรสเรยกวา 'ภกษ'


ในกาลจบเทศนา เมยและผวทง ๒ ตงอยในพระอนาคามผล แลว, เทศนาไดมประโยชนแมแกชนผประชมกนแลว ดงนแล. เรองปญจคคทายกพราหมณ จบ.


๗. เรองสมพหลภกษ* [๒๕๘] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภภกษ มากรป ตรสพระธรรมเทศนานวา "เมตตาวหาร" เปนตน. [ประวตพระโสณกฏกณณะ] ความพสดารวา ในสมยหนง เมอทานพระมหากจจานะอาศย กรรฆรนคร ในอวนตชนบท อยทภเขาชอปวตตะ, อบาสกชอโสณ- กฏกณณะ เสอมใสในธรรมกถาของพระเถระ ใครจะบวชในสานกของ พระเถระ แมถกพระเถระพดหามถง ๒ ครงวา "โสณะ พรหมจรรย มภตรหนเดยว นอนผเดยว ตลอดชพ เปนสงทบคคลทาไดดวย ยากแล" กเปนผเกดอตสาหะอยางแรงกลาในการบรรพชา ในวาระ ท ๓ วงวอนพระเถระ บรรพชาแลว โดยลวงไป ๓ ป จงไดอปสมบท เพราะทกษณาปถชนบทมภกษนอย เปนผใครจะเฝาพระศาสดาเฉพาะ พระพกตร จงอาลาพระอปชฌายะ ถอเอาขาวทพระอปชฌายะใหแลว ไปสพระเชตวนโดยลาดบ ถวายบงคมพระศาสดา ไดรบการปฏสน- ถารแลว ผอนพระศาสดาทรงอนญาตเสนาสนะในพระคนธกฎเดยวกน ทเดยว ใหราตรสวนมากลวงไปอยขางนอก แลวเขาไปสพระคนธกฎ ในเวลากลางคน ใหสวนแหงกลางคนนนลวงไปแลวทเสนาสนะอน ถงแลวแกตน ในเวลาใกลรงอนพระศาสดาทรงเชอเชญแลว ไดสวด * พระมหาอนทร ป. ธ. ๕ วดบรมนวาส (ปจจบนเปนพระพศาลสารคณ วดศรจนทร จงหวดขอนแกน) แปล. ๑. อชโฌกาเส ในทกลางแจง.


พระสตรหมดดวยกน ๑๖ สตร โดยทานองสรภญญะทจดเปนอฏฐก- วคคกะ๑. ครงนน พระผมพระภาค เมอจะทรงอนโมทนาเปนพเศษ จง ไดประทานสาธการแกทานในเวลาจบสรภญญะวา "ดละ ๆ ภกษ." ภมมฏฐกเทพดา นาค และสบรรณ ฟงสาธการทพระศาสดา ประทานแลว ไดใหสาธการแลว; เสยงสาธการเปนอนเดยวกน ไดม แลวตลอดพรหมโลกอยางน ดวยประการดงน. ในขณะนน แมเทพดาผสงอยในเรอนของมหาอบาสกา ผเปน มารดาของพระเถระ ในกรรฆรนคร ในทสด (ไกล) ประมาณ ๑๒๐ โยชน แตพระเชตวนมหาวหาร กไดใหสาธการดวยเสยงอนดงแลว. ครงนน มหาอบาสกา ถามเทพดานนวา "นน ใครใหสาธ- การ ?" เทพดา. เราเอง นองหญง. มหาอบาสกา. ทานเปนใคร ? เทพดา. เราเปนเทพดา สงอยในเรอนของทาน. มหาอบาสกา. ในกาลกอนแตน ทานมไดใหสาธการแกเรา เพราะเหตไร ? วนน จงให. เทพดา. เรามไดใหสาธการแกทาน. มหาอบาสกา. เมอเปนเชนนน ทานใหสาธการแกใคร ? ๑. อฏกวคคกานต : อฏกวคคภตาน กามสตตาทน โสฬสสตตาน พระสตร ๑๖ สตร มกามสตรเปนตน ทจดเปนอฏฐกวรรค พระสตรเหลานมอยใน ข. ส. ๒๕/๔๘๕-๕๒๓.


เทพดา. เราใหแกพระโสณกฏกณณเถระ ผเปนบตรของทาน. มหาอบาสกา. บตรของเราทาอะไร ? เทพดา. ในวนน บตรของทาน อยในพระคนธกฎเดยวกนกบ พระศาสดา แลวแสดงธรรมแกพระศาสดา, พระศาสดา ทรงสดบ ธรรมแหงบตรของทาน แลวกทรงเลอมใส จงไดประทานสาธการ, เพราะเหตนน แมเรา จงใหสาธการแกพระเถระนน, กเพราะรบ สาธการของพระสมมาสมพทธเจา จงเกดสาธการเปนเสยงเดยวกน ไปหมด นบตงตนแตภมมฏฐกเทพดาตลอดถงพรหมโลก. มหาอบาสกา. นาย กบตรของเราแสดงธรรมแกพระศาสดา หรอพระศาสดาแสดงแกบตรของเรา. เทพดา. บตรของทานแสดงธรรมแกพระศาสดา. เมอเทพดากลาวอยอยางนน, ปตมวรรณะ ๕ ประการ เกดขน แกอบาสกา แผไปทวสรระทงสน. ครงนน มหาอบาสกานน ไดม ความคดอยางนวา "หากวา บตรของเราอยในพระคนธกฎเดยวกน กบพระศาสดา แลวยงสามารถแสดงธรรมแกพระศาสดาได, กจก สามารถใหแสดงธรรมแมแกเราไดเหมอนกน, ในเวลาบตรมาถง เรา จกใหทาการฟงธรรมกน แลวฟงธรรมกถา." [พระโสณะทลขอพร ๕ ประการกะพระศาสดา] ฝายพระโสณเถระแล เมอพระศาสดาประทานสาธการแลว, คดวา "เวลาน เปนเวลาสมควรทจะกราบทลขาวทพระอปชฌายะ


ใหมา" ดงนแลว จงทลขอพร ๕ ประการ๑ กะพระผมพระภาคเจา ตงตนแตการอปสมบทดวยคณะสงฆมภกษผทรงวนยเปนท ๕ ในชนบท ทงหลายซงตงอยปลายแดนแลว อยในสานกขอพระศาสดา ๒-๓ วน เทานน ทลลาพระศาสดาวา "ขาพระองคจกเยยมพระอปชฌายะ" ไดออกจากพระเชตวนวหาร ไปสสานกพระอปชฌายะโดยลาดบ. ในวนรงขน พระเถระพาทานเทยวไปบณฑบาต ไดไปถงประต เรอนของอบาสกาผเปนมารดา. ฝายอบาสกานน เหนบตรแลวกดใจ ไหวแลว องคาสโดย เคารพ แลวถามวา "พอ ไดยนวา คณอยในพระคนธกฎเดยวกน กบพระศาสดา แลวแสดงธรรมกถาแกพระศาสดา จรงหรอ ?" พระโสณะ. เรองน ใครบอกแกโยม ? อบาสกา. มหาอบาสกา. พอ เทพดาผสงอยในเรอนน ใหสาธการดวย เสยงอนดง, เมอโยมภามวา 'นนใคร" กกลาววา 'เราเอง' แลว บอกอยางนนนนแหละ, เพราะฟงเรองนน โยมจงไดมความคดอยาง นวา 'ถาวา บตรของเราแสดงธรรมกถาแกพระศาสดาไดไซร, กจก อาจแสดงธรรมแมแกเราได.' ๑. ขอใหอปสมบทดวยคณะเพยง ๕ รปได ๑ ขอใหใชรองเทาหลายชนได ๑ ขอให อาบนาไดเนองนตย ๑ ขอใหใชเครองปลาดททาดวยหนงได ๑ (๔ ขอนเฉพาะใน ปจจนตชนบท) มมนษยสงถวายจวรแกภกษอยภายนอกสมา ภกษผรบสงจงมาบอก ใหเธอรบ แตเธอรงเกยจไมยอมรบ ดวยกลวเปนนสสคคย ขออยางใหเปนนสสคคย ๑. มหาวคค ๕/๓๔.


ครงนน มหาอบาสกา กลาวกะพระโสณะนนวา "พอ เพราะ คณแสดงธรรมเฉพาะพระพกตรของพระศาสดาไดแลว, คณกจกอาจ แสดงแมแกโยมไดเหมอนกน, ในวนชอโนน โยมจกใหทาการฟง ธรรมกน แลวจกฟงธรรมของคณ" พระโสณะรบนมนตแลว. อบาสกา คดวา "เราถวายทานแกภกษสงฆ ทาการบชาแลวจกฟง ธรรมกถาแหงบตรของเรา" จงไดตงใหหญงทาสคนเดยวเทานนใหเปน คนเฝาเรอน แลวไดพาเอาบรวารชนทงสนไป เพอฟงธรรมกถาของ บตรผจะกาวขนสธรรมมาสนทประดบประดาไวแลว ในมณฑปทตนให สรางไวภายในพระนคร เพอประโยชนแกการฟงธรรม แสดงธรรมอย. [พวกโจรเขาปลนเรอนมหาอบาสกา] กในเวลานน พวกโจร ๙๐๐ เทยวมองหาชองในเรอนของ อบาสกานนอย. กเรอนของอบาสกนน ลอมดวยกาแพง ๗ ชน ประกอบดวยซมประต ๗ ซม. เขาลาวสนขทดไวในทนน ๆ ทก ๆ ซมประต; อนง เขาขดคไวในทนาตกแหงชายคาภายในเรอน แลว กใสดบกจนเตม, เวลากลางวน ดบกนนปรากฏเปนประดจวาละลาย เดอนพลานอยเพราะแสงแดด (เผา), ในเวลากลางคน ปรากฏเปน กอนแขงกระดาง, เขาปกขวากเหลกใหญไวทพนในระหวางคนนตด ๆ กนไป. พวกโจรเหลานนไมไดโอกาส เพราะอาศยการรกษาน และ เพราะอาศยความทอบาสกาอยภายในเรอน วนนน ทราบความท อบาสกานนไปแลว จงขดอโมงคเขาไปสเรอน โดยทางเบองลางแหงค ดบกและขวากเหลกทเดยว แลวสงหวหนาโจรไปสสานกของอบาสกา


นน ดวยสงวา "ถาวาอบาสกานน ไดยนวาพวกเราเขาไปในทนแลว กลบมงหนามายงเรอน, ทานจงฟนอบาสกานนใหตายเสยดวยดาบ." หวหนาโจรนน ไดไปยนอยในสานกของอบาสกานน. ฝายพวกโจร จดไฟใหสวางในภายในเรอน แลวเปดประต หองเกบกหาปณะ. นางทาสนน เหนพวกโจรแลว จงไปสสานก อบาสกา บอกวา "คณนาย โจรเปนอนมาก เขาไปสเรอน งด ประตหองเกบกหาปณะแลว." มหาอบาสกา. พวกโจร จงขนเอากหาปณะทตนคนหาแลว ไปเถด, เราจะฟงธรรมกถาแหงบตรของเรา, เจาอยาทาอนตรายแก ธรรมของเราเลย, เจาจงไปเรอนเสยเถด. ฝายพวกโจร ทาหองเกบกหาปณะไววางเปลาแลว จงงดหอง เกบเงน. นางทาสนน กมาแจงเนอความนนแมอก. อบาสกาพดวา "พวกโจร จงขนเอาทรพยทตนปรารถนาไปเถด, เจาอยาทาอนตรายแก เราเลย" แลวกสงนางทาสนนออกไปอก. พวกโจร ทาแมหองเกบเงนใหวางเปลาแลว จงงดหองเกบ ทอง. นางทาสนนกไปแจงเนอความนนแกอบาสกาแมอก. ครงนน อบาสกา เรยกนางทาสมา แลวพดวา "ชะนางตวด เจามาสานกเราหลายครงแลว แมเราสงวา 'พวกโจรจงขนเอาไป ตามชอบใจเถด, เราจะฟงธรรมกถาแหงบตรของเรา, เจาอยา ทาอนตรายแกเราเลย' กหาเออเฟอถอยคาของเราไม ยงขนมาซา ๆ ซาก ๆ ราไป, ทน ถาเจาจกมา, เราจกรสงทควรทาแกเจา, เจาจง


กลบบานเสยเถด" แลวสงใหกลบ. [ธรรมยอมรกษาผประพฤตธรรม] นายโจรฟงถอยคาของอบาสกานนแลว คดวา "เมอพวกเรานาสง ของ ๆ หญงเหนปานนไป, สายฟาพงตกฟาดกระหมอม" ดงนแลว จงไปสานกพวกโจร สงวา "พวกทานจงขนเองสงของๆ อบาสกาไป ไวตามเดมโดยเรว." โจรเหลานน ใหหองเกบกหาปณะเตมดวย กหาปณะ ใหหองเกบเงนและทองเตมดวยเงนและทองแลว. ไดยนวา ความทธรรมยอมรกษาบคคลผประพฤตธรรมเปนธรรมดา, เพราะเหต นนแล พระผมพระภาคจงตรสวา :- "ธรรมแล ยอมรกษาบคคลผประพฤตธรรม, ธรรม ทบคคลประพฤตดแลว ยอมนาความสขมาให, น เปนอานสงสในธรรมทบคคลประพฤตดแลว: ผม ปกตประพฤตธรรม ยอมไมไปสทกคต." พวกโจร ไดไปยนอยในทเปนทฟงธรรม. ฝายพระเถระ แสดง ธรรมแลว เมอราตรสวาง จงลงจากอาสนะ. ในขณะนน หวหนา โจร หมอบลงแทบเทาของอบาสกา พดวา "คณนาย โปรดอดโทษ แกผมเถด." อบาสกา. นอะไรกน ? พอ. หวหนาโจร. ผมผกอาฆาตในคณนาย ประสงคจะฆาคณนาย จงไดยน (คม) อย. อบาสกา. พอ ถาเชนนน ฉนอดโทษให.


[พวกโจรเลอมใสขอบวชกะพระโสณะ] แมพวกโจรทเหลอ กไดทาอยางนนเหมอนกน เมออบาสกา พดวา "พอทงหลาย ฉนอดโทษให" จงพดวา "คณนาย ถาวา คณนายอดโทษแกพวกผมไซร, ขอคณนายให ๆ บรรพชาแกพวกผม ในสานกแหงบตรของคณนายเถด." อบาสกานน ไหวบตรแลว พดวา "พอ โจรพวกนเลอมใสในคณของโยม และธรรมกถาของคณแลว จงพากนขอบรรพชา, ขอคณจงใหโจรพวกนบวชเถด." พระเถระ พดวา "ดละ" แลวใหตดชายผาทโจรเหลานนนง แลว ใหยอมดวยดนแดง ใหพวกเขาบวชแลว ใหตงอยในศล. แมใน เวลาทพวกเขาอปสมบทแลว พระเถระไดใหพระกมมฏฐานตาง ๆ แกภกษเหลานนรอยละอยาง. ภกษ ๙๐๐ รปนนเรยนพระกมมฏฐาน ๙ อยางตาง ๆ กน แลวพากนขนไปสภเขาลกหนง นงทาสมณธรรม ใตรมไมนน ๆ แลว. พระศาสดา ประทบนงอยในพระเชตวนมหาวหารอนไกลกน ได ๑๒๐ โยชนนนแล ทรงเลงดภกษเหลานนแลว ทรงกาหนดพระ ธรรมเทศนาดวยอานาจแหงความประพฤตของเธอเหลานน ทรงเปลง พระรศมไป ประหนงวาประทบนงตรสอยในทเฉพาะหนา ไดทรง ภาษตพระคาถาเหลานวา :- "ภกษใด มปกตอยดวยเมตตา เลอมใสในพระ- พทธศาสนา, ภกษนน พงบรรลอนสงบ เปน ทเขาไประงบสงขาร อนเปนสข. ภกษ เธอจงวด


เรอน, เรอทเธอวดแลว จกถงเรว; เธอตดราคะ และโทสะไดแลว แตนนจกถงพระนพพาน. ภกษ พงตดธรรม ๕ อยาง พงละธรรม ๕ อยางและพง ยงคณธรรม ๕ ใหเจรญยง ๆ ขน, ภกษผลวงกเลส เครองของ ๕ อยางไดแลว เราเรยกวา ผขามโอฆะ ได. ภกษ เธอจงเพงและอยาประมาท, จตของเธอ อยาหมนไปในกามคณ, เธออยาเปนผประมาทกลน กนกอนแหงโลหะ, เธออยาเปนผอนกรรมแผดเผา อย คราครวญวา 'นทกข.' ฌานยอมไมมแกบคคล ผไมมปญญา, ปญญายอมไมมแกผไมมฌาน, ฌาน และปญญายอมมในบคคลใด, บคคลนนแล ตงอย แลวในทใกลพระนพพาน. ความยนดมใชของม อยแหงมนษย ยอมมแกภกษผเจาไปแลวสเรอน วาง ผมจตสงบแลว ผเหนแจงธรรมอยโดยชอบ. ภกษพจารณาอย ซงความเกดขนและความเสอม ไปแหงขนธทงหลายโดยอาการใด ๆ, เธอยอมได ปตและปราโมทยโดยอาการนน ๆ, การไดปตและ ปราโมทยนน เปนธรรมอนไมตายของผรแจง ทงหลาย. ธรรมน คอความคมครองซงอนทรย ๑ ความสนโดษ ๑ ความสารวมในพระปาฏโมกข ๑ เปนเบองตนในธรรมอนไมตายนน มอยแกภกษ


ผมปญญาในพระศาสนาน. เธอจงคบมตรทดงาม มอาชวะอนหมดจด ไมเกยจคราน. ภกษพงเปน ผประพฤตในปฏสนถาร พงเปนผฉลาดในอาจาระ; เพราะเหตนน เธอจกเปนผมากดวยปราโมทย กระทาทสดแหงทกขได." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา เมตตาวหาร ความวา บคคลผ ทาการในพระกมมฏฐานอนประกอบดวยเมตตาอยกด ผยงฌาน หมวด ๓ และหมวด ๔ ใหเกดขนดวยอานาจแหงเมตตาแลวดารงอย กด ชอวา ผมปกตอยดวยเมตตาโดยแท. คาวา ปสนโน ความวา กภกษใด เปนผเลอมใสแลว, อธบายวา ยอมปลกฝงความเลอมใสลง ในพระพทธศาสนานนแล. สองบทวา ปท สนต นน เปนชอแหงพระนพพาน. จรงอย ภกษ ผเหนปานนน ยอมบรรล, อธบายวา ยอมประสบโดยแท ซงพระ นพพาน อนเปนสวนแหงความสงบ ชอวา เปนทเขาไประงบสงขาร เพราะความทสงขารทงปวงเปนสภาพระงบแลว ซงมชออนไดแลววา 'สข' เพราะความเปนสขอยางยง. บาทพระคาถาวา สจ ภกข อม นาว ความวา ภกษ เธอจงวดเรอ กลาวคออตภาพน ซงมนาคอมจฉาวตกทงเสย. บาทพระคาถาวา สตตา เต ลหเมสสต ความวา เหมอน อยางวา เรอทเพยบแลวดวยนาในมหาสมทรนนแล ชอวา อนเขา


วดแลว เพราะความทนาอนเขาปดชองทงหลายวดแลว เปนเรอท เบา ไมอบปางในมหาสมทร ยอมแลนไปถงทาไดเรวฉนใด; เรอคอ อตภาพแมของทานน ทเตมแลวดวยนาคอมจฉาวตกกฉนนน ชอวา อนเธอวดแลว เพราะความทนาคอมจฉาวตก ซงเกดขนแลว อนเธอ ปดชองทงหลายมจกษทวารเปนตน ดวยความสารวม วดออกแลว จงเบา ไมจมลงในสงสารวฎ จกพลนถงพระนพพาน. บทวา เฉตวา เปนตน ความวา เธอจงตดเครองผกคอ ราคะและโทสะ, ครนตดเครองผกเหลานนแลว จกบรรลพระอรหต, อธบายวา แตนน คอในกาลตอมา จกบรรลอนปาทเสสนพพาน. สองบทวา ปจ ฉนเท คอ พงตดสงโยชนอนมในสวนเบอง ตา ๕ อยาง อนยงสตวใหถงอบายชนตา ดวยหมวด ๓ แหงมรรค ชนตา ดจบรษตดเชอกอนผกแลวทเทาดวยศสตราฉะนน. สองบทวา ป จ ชเห ความวา พงละ คอทง, อธบายวา พง ตด สงโยชนอนมในสวนเบองบน ๕ อยาง อนยงสตวใหถงเทวโลก ชนสง ดวยพระอรหตมรรค ดจบรษตดเชอกอนรดไวทคอฉะนน. บาทพระคาถาวา ปจ จตตร ภาวเย คอ พงยงอนทรย ๕ มศรทธาเปนตนใหเจรญยง เพอประโยชนแกการละสงโยชนอนมใน สวนเบองบน. บทวา ป จสงคาตโค ความวา เมอเปนเชนนน ภกษชอวา ผลวงกเลสเครองของ ๕ อยางได เพราะกาวลวงกเลสเครองของ คอราคะ โทสะ โมหะ มานะ และทฏฐ ๕ อยาง พระศาสดาตรส


เรยกวา "ผขามโอฆะได;" อธบายวา ภกษนน พระศาสดา ตรส เรยกวา "ผขามโอฆะ ๔ ไดแทจรง." สองบทวา ฌาย ภกข ความวา ภกษ เธอจงเพงดวยอานาจ แหงฌาน ๒ และชอวา อยาประมาทแลว เพราะความเปนผมปกต ไมประมาทในกายกรรมเปนตนอย. บทวา ภมสส คอ จตของเธอ จงอยาหมนไปในกามคณ ๕ อยาง. บทวา มา โลหคฬ ความวา กชนทงหลายผประมาทแลว ดวยความเลนเลอมปลอยสตเปนลกษณะ ยอมกลนกนกอนโลหะท รอนแลวในนรก, เพราะฉะนน เราจงกลาวกะเธอ: เธออยาเปนผ ประมาท กลนกนกอนโลหะ, อยาถกไฟแผดเผาในนรก คราครวญ วา "นทกข นทกข." สองบทวา นตถ ฌาน ความวา ชอวาฌาน ยอมไมม แกผหาปญญามได ดวยปญญาเปนเหตพยายามอนยงฌานใหเกดขน. สองบทวา นตถ ปา ความวา กปญญาซงมลกษณะท พระผมพระภาคตรสไววา "ภกษผมจตตงมนแลว ยอมร ยอมเหน ตามความเปนจรง" ยอมไมมแกบคคลผไมเพง. บาทพระคาถาวา ยมห ฌานจ ปา จ ความวา ฌาน และปญญาแมทง ๒ น มอยในบคคลใด, บคคลนน ชอวา ตงอย แลวในทใกลแหงพระนพพานโดยแททเดยว.


บาทพระคาถาวา สาคาร ปวฏสส คอ ผไมละพระ กมมฏฐานนนอย ดวยการทาพระกมมฏฐานไวในใจในโอกาสทสงด บางแหงนนแล. บทวา สนตจตตสส คอผมจตอนสงบแลว. บทวา สมมา เปนตน ความวา ความยนดมใชเปนของม อยแหงมนษย กลาวคอวปสสนากด ความยนดอนเปนทพย กลาว คอสมาบต ๘ กด ยอมม, อธบายวา ยอมเกดขน แกบคคลผเหนแจง ซงธรรมโดยเหตโดยการณ. บาทพระคาถาวา ยโต ยโต สมมสต ความวา ทากรรม ในอารมณ ๓๘ ประการ โดยอาการใด ๆ, คอทากรรมในกาล ทงหลายมกาลกอนภตรเปนตน ในกาลใด ๆ ทตนชอบใจแลว, หรอ ทากรรมในพระกมมฏฐานทตนชอบใจแลว ชอวา ยอมพจารณาเหน. บทวา อทยพพย คอ ซงความเกดขนแหงขนธ ๕ โดยลกษณะ ๒๕๑ และความเสอมแหงขนธ ๕ โดยลกษณะ ๒๕๒ เหมอนกน. บทวา ปตปาโมชช คอ เมอพจารณาความเกดขนและความ เสอมไปแหงขนธทงหลายอยางนอย ชอวา ยอมไดปตในธรรมและ ปราโมทยในธรรม. ๑. รปเกดขนเพราะอวชชา. ๒... เพราะตณหา. ๓... เพราะกรรม ๔... เพราะอาหาร. ๕. ความเกดขนของรปอยางเดยว ไมอาศยเหตปจจย. สวนเวทนา สญญา สงขาร วญญาณ กเหมอนกน ตางแตขอ ๔ ใหเปลยนวา เกดขนเพราะผสสะ วญญาณเกดขนเพราะนามรป ๕x๕ จงเปน ๒๕. ๒. ในลกษณะความเสอม พงทราบ โดยนยตรงกนขาม.


บทวา อมต ความวา เมอนามรปพรอมทงปจจย เปนสภาพ ปรากฏตงขนอย ปตและปราโมทยทเกดขนแลวนน ชอวา เปนอมตะ ของทานผรทงหลาย คอ ของผเปนบณฑตโดยแท เพราะความทปต และปราโมทยเปนธรรมทใหสตวถงอมตมหานพพาน. บาทพระคาถาวา ตตรายมาท ภวต คอ นเปนเบองตน คอ ปตและปราโมทยน เปนฐานะมในเบองตนในอมตธรรมนน. สองบทวา อธ ป สส คอ แกภกษผฉลาดในพระศาสนาน. บดน พระศาสดา เมอจะทรงแสดงฐานะอนมในเบองตนท พระองคตรสวา "อาท" นน จงตรสคาเปนตนวา "อนทรยคตต." จรงอย ปารสทธศล ๔ ชอวา เปนฐานะมในเบองตน. ความสารวมอนทรย ชอวา อนทรยคตต ในพระคาถานน. ความสนโดษดวยปจจย ๔ ชอวา สนตฏ . อาชวปารสทธศลและ ปจจยสนนสตศล พระศาสดาตรสไวดวยบทวา สนตฏ นน. ความเปนผทาใหบรบรณในศลทประเสรฐสด กลาวคอพระปาฏ- โมกข พระศาสดาตรสไว ดวยบทวา ปาฏโมกเข. บาทพระคาถาวา มตเต ภชสส กลยาเณ ความวา ทาน ละสหายผไมสมควร มการงานอนสละแลว จงคบ คอ จงเสพ มตรทด งาม ผชอวา มอาชวะอนบรสทธ เพราะมชวตประกอบดวยสาระ และชอวา ผไมเกยจคราน เพราะอาศยกาลงแขงเลยงชพ. บาทพระคาถาวา ปฏสนถารวตยสส คอ พงเปนผชอวา ประพฤตในปฏสนถาร เพราะความเปนผประพฤตเตมทแลวดวยอามส-


ปฏสนถารและธรรมปฏสนถาร, อธบายวา พงเปนผทาปฏสนถาร. บทวา อาจารกสโล ความวา แมศล กชอวา มรรยาท ถงวตรปฏวตร กชอวา มารยาท, พงเปนผฉลาด, อธบายวา พง เปนผเฉยบแหลม ในมรรยาทนน. บาทพระคาถาวา ตโต ปาโมชชพหโล ความวา เธอชอวา เปนผมากดวยปราโมทย เพราะความเปนผบนเทงในธรรมอนเกดขน แลวจากการประพฤตปฏสนถาร และจากความเปนผฉลาดในมรรยาท นน จดทาทสดแหงวฏฏทกขแมทงสนได. บรรดาพระคาถาเหลาน ทพระศาสดาทรงแสดงดวยอยางน ใน กาลจบพระคาถาหนง ๆ ภกษรอยหนง ๆ บรรลพระอรหตพรอม ดวยปฏสมภทาทงหลาย ในทแหงตนนงแลว ๆ นนแล เหาะขนไปส เวหาสแลว ภกษเหลานนแมทงหมด กาวลวงทางกนดาร ๑๒๐ โยชนทางอากาศนนแล ชมเชยพระสรระซงมสดจทอง ของพระ ตถาคตเจาถวายบงคมพระบาทแลว ดงนแล. เรองสมพหลภกษ จบ.


๘. เรองภกษประมาณ ๕๐๐ รป* [๒๙๙] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภภกษ ประมาณ ๕๐๐ รป ตรสพระธรรมเทศนานวา "วสสกา วย ปปผาน" เปนตน. ดงไดสดบมา ภกษเหลานน เรยนพระกมมฏฐานในสานกของ พระศาสดา บาเพญสมณธรรมอยในปา เหนดอกมะลทบานแลวแต เชาตร หลดออกจากขวในเวลาเยน จงพากนพยายาม ดวยหวงวา "พวกเราจกหลดพนจากกเลสมราคะเปนตน กอนกวาดอกไมทงหลาย หลดออกจากขว. [ภกษควรพยายามใหหลดพนจากวฏฏทกข] พระศาสดา ทรงตรวจดภกษเหลานน แลวตรสวา "ภกษ ทงหลาย ธรรมดาภกษ พงพยายามเพอหลดพนจากวฏฏทกขใหได ดจดอกไมทหลดออกจากขวฉะนน" ประทบนงทพระคนธกฎนนเอง ทรงเปลงพระรศมไปแลว ตรสพระคาถานวา:- "ภกษทงหลาย พวกเธอจงปลดเปลองราคะ และโทสะเสย เหมอนมะลเครอปลอย ดอกทงหลายทเหยวเสยฉะนน." * พระมหาอนทร ป. ธ. ๕ (ปจจบนเปนพระพศาลสารคณ วดศรจนทร จ. ขอนแกน) แปล. พระอมรมน (ปจจบนเปนพระธรรมวราลงการ) ตรวจแก.


[แกอรรถ] มะล ชอวา วสสกา ในพระคาถานน. บทวา มชชวาน๑ แปลวา เหยวแลว. ทานกลาวคาอธบายนไววา:- "มะลเครอ ยอมปลอยคอยอมสลด ซงดอกทบานแลวในวนวาน ในวนรงขน เปนดอกไมเกา เสยจากขวฉนใด; แมทานทงหลายกจง ปลดเปลองโทษทงหลายมราคะเปนตนฉนนนเถด." ในกาลจบเทศนา ภกษแมทงหมด ตงอยในพระอรหตแลว ดงนแล. เรองภกษประมาณ ๕๐๐ รป จบ. ๑. ส. ย. มททวาน. ม. มจจวาน.


๙. เรองพระสนตกายเถระ* [๒๖๐] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระ สนตกายเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา "สนตกาโย" เปนตน. [พระเถระเคยเกดเปนราชสห] ดงไดสดบมา ชอวาการคะนองมอและเทาของพระเถระนน มได มแลว, ทานไดเปนผเวนจากการบดกาย เปนผมอตภาพสงบ. ไดยนวา พระเถระนน มาจากกาเนดแหงราชสห. นยวา ราชสห ทงหลาย ถอเอาอาหารในวนหนงแลว เขาไปสถาเงน ถาทอง ถา แกวมณ และถาแกวประพาฬ ถาใดถาหนง นอนทจรณแหงมโนศลา และหรดาลตลอด ๗ วน ในวนท ๗ ลกขนแลว ตรวจดทแหงตน นอนแลว, ถาเหนวาจรณแหงมโนศลาและหรดาลกระจดกระจายแลว เพราะความทหาง ห หรอเทาอนตวกระดกแลว จงคดวา "การทา เชนน ไมสมควรแกชาตหรอโคตรของเจา" แลวกนอนอดอาหาร ไปอกตลอด ๗ วน; แตเมอไมมความทจรณทงหลายกระจดกระจายไป จงคดวา "การทาเชนน สมควรแกชาตและโคตรของเจา" ดงน แลว กออกจากทอาศย บดกาย ชาเลองดทศทงหลาย บนลอสหนาท ๓ ครง แลวกหลกไปหากน: ภกษนมาแลวโดยกาเนดแหงราชสหเหน ปานนน. * พระมหาอนทร ป. ธ. ๕ วดบรมนวาส [ปจจบนเปน พระพศาลสารคณ วดศรจนทร จงหวดขอนแกน] แปล.


ภกษทงหลาย เหนความประพฤตเรยบรอยทางกายของทาน จง กราบทลแดพระศาสดาวา "พระเจาขา ภกษผเชนกบพระสนตกายเถระ พวกขาพระองคไมเคยเหนแลว, กการคะนองมอ คะนองเทา หรอการ บดกายของภกษน ในทแหงภกษนนงแลว มไดม." [ภกษควรเปนผสงบ] พระศาสดา ทรงสดบถอยคานนแลว จงตรสวา "ภกษ ทงหลาย ธรรมดาภกษ พงเปนผสงบทางทวารทงหลายมกายทวาร เปนตนโดยแท เหมอนสนตกายเถระฉะนน" ดงนแลว ตรสพระ คาถานวา :- "ภกษผมกายสงบ มวาจาสงบ มใจสงบ ผ ตงมนดแลว มอามสในโลกอนคายเสยแลว เราเรยกวา "ผสงบระงบ." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา สนตกาโย เปนตน ความวา ชอวา ผมกายสงบแลว เพราะความไมมกายทจรตทงหลายมปาณาตบาต เปนตน, ชอวาผมวาจาสงบแลว เพราะความไมมวจทจรตทงหลาย มมสาวาทเปนตน, ชอวา มใจสงบแลว เพราะความไมมมโนทจรต ทงหลายมอภชฌาเปนตน, ชอวา ผตงมนดแลว เพราะความททวาร ทง ๓ มกายเปนตนตงมนแลวดวยด, ชอวา มอามสในโลกอนคาย แลว เพราะความทอามสในโลกเปนของอนตนสารอกเสยแลวดวย มรรค ๔, พระศาสดาตรสเรยกวา ' ชอวาผสงบ ' เพราะความท


กเลสทงหลายมราคะเปนตนในภายในสงบระงบแลว. ในกาลจบเทศนา พระเถระ ตงอยในพระอรหตแลว, เทศนา ไดเปนประโยชนแมแกชนผประชมกนแลว ดงนแล. เรองพระสนตกายเถระ จบ.


๑๐. เรองพระนงคลกฏเถระ* [๒๖๑] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระ นงคลกฏเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา "อตตนา โจทยตตาน" เปนตน. [คนเขญใจบวชในพระพทธศาสนา] ดงไดสดบมา มนษยเขญใจผหนง ทาการรบจางของชนเหลา อนเลยงชพ. ภกษรปหนง เหนเขานงผาทอนเกา แบกไถ เดนไปอย จงพดอยางนวา " กเธอบวช จะไมประเสรฐวาการเปนอยอยางนหรอ. " มนษยเขญใจ. ใครจกใหกระผมผเปนอยอยางนบวชเลาขอรบ. ภกษ. หากเธอจกบวช, ฉนกจกใหเธอบวช. มนษยเขญใจ. "ดละ ขอรบ, ถาทานจกใหกระผมบวช กระผม กจกบวช. " ครงนน พระเถระ นาเขาไปสพระเชตวน แลวใหอาบนาดวย มอของตน พกไวในโรงแลวใหบวช ใหเขากไถ พรอมกบผา ทอนเกาทเขานง ไวทกงไมใกลเขตแดนแหงโรงนนแล. แมในเวลา อปสมบท เธอไดปรากฏชอวา " นงคลกฎเถระ " นนแล. * พระมหาอนทร ป. ธ. ๕ วดบรมนวาส [ปจจบนเปน พระพศาลสารคณ วดศรจนทร จงหวดขอนแกน] แปล.


[ภกษมอบายสอนตนเองยอมระงบความกระสน] *พระนงคลกฏเถระนน อาศยลาภสกการะซงเกดขนเพอพระ พทธเจาทงหลายเลยงชพอย กระสนขนแลว เมอไมสามารถเพอจะ บรรเทาได จงตกลงใจวา " บดน เราจกไมนงหมผากาสายะทงหลาย ทเขาใหดวยศรทธาไปละ " ดงนแลว กไปยงโคนตนไม ใหโอวาท ตนดวยตนเองวา " เจาผไมมหร หมดยางอาย เจาอยากจะนงหมผา ขรวผนน สกไปทาการรกจางเลยงชพ (หรอ) ". เมอทานโอวาท ตนอยอยางนนแล จตถงความเปนธรรมชาตเบา (คลายกระสน) แลว. ทานกลบมาแลว โดยกาลลวงไป ๒-๓ วน กกระสนขนอก จง สอนตนเหมอนอยางนนนนแล, ทานกลบใจไดอก. ในเวลากระสนขนมา ทานไปในทนนแลว โอวาทตนโดยทานองนแล. ครงนน ภกษทงหลาย เหนทานไปอยในทนนเนอง ๆ จงถาม วา "ทานนงคลกฏเถระ เหตไร ทานจงไปในทนน." ทานตอบวา "ผมไปยงสานกอาจารย ขอรบ" ดงนแลวตอมา ๒-๓ วนเทานน (ก) บรรลพระอรหตตผล. ภกษทงหลาย เมอจะทาการลอเลนกบทาน จงกลาววา "ทาน นงคลกฏผหลกผใหญ ทานทเทยวไปของทาน เปนประหนงหารอย มไดแลว, ชะรอยทานจะไมไปยงสานกของอาจารยอกกระมง" พระเถระ. อยางนน ขอรบ: เมอกเลสเครองเกยวของยงมอย ผมไดไปแลว, แตบดน กเลสเครองเกยวของ ผมตดเสยไดแลว เพราะ * พระอมรโมล [อาบ ป. ธ. ๖] วดบวรนเวศวหาร แปล.


ฉะนน ผมจงไมไป. ภกษทงหลาย ฟงคาตอบนนแลว เขาใจวา " ภกษน พดไมจรง พยากรณพระอรหตตผล " ดงนแลว จงกราบทลเนอความนนแดพระ ศาสดา. [ภกษควรเปนผเตอนตน] พระศาสดา ตรสวา " เออ ภกษทงหลาย นงคลกฏบตร ของเรา เตอนตนดวยตนเองแล แลวจงถงทสดแหงกจของบรรพชต " ดงนแลว เมอจะทรงแสดงธรรม ไดทรงภาษตพระคาถาเหลานวา: " เธอจงตกเตอนตนดวยตน, จงพจารณาดตน นนดวยตน, ภกษ เธอนน มสต ปกครองตน ไดแลว จกอยสบาย. ตนแหละ เปนนาถะ ของตน, ตนแหละ เปนคตของตน; เพราะ ฉะนน เธอจงสงวนตนใหเหมอนอยางพอคามา สงวนมาตวเจรญฉะนน. " [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา โจทยตตาน ความวา จงตกเตอน ตนดวยตนเอง คอ จงยงตนใหรสกดวยตนเอง. บทวา ปฏมเส คอตรวจตราดตนดวยตนเอง. บทวา โส เปนตน ความวา ภกษ เธอนน เมอตกเตอน พจารณาดตนอยางนนอย, เปนผชอวา ปกครองตนได เพราะความ


เปนผมตนปกครองแลวดวยตนเอง เปนผชอวา มสต เพราะความ เปนผมสตตงมนแลว จกอยสบายทกสรรพอรยาบถ. บทวา นาโถ ความวา เปนทอาศย คอ เปนทพานก (คน อนใครเลา พงเปนทพงได) เพราะบคคลอาศยในอตภาพของ ผอน ไมอาจเพอเปนผกระทากศลแลว มสวรรคเปนทไปในเบองหนา หรอเปนผยงมรรคใหเจรญแลว ทาผลใหแจงได; เพราะเหตนน จงม อธบายวา " คนอนชอวาใครเลา พงเปนทพงได. " บทวา ตสมา เปนตน ความวา เหตทตนแลเปนคต คอ เปนทพานก ไดแก เปนสรณะของตน. พอคามาอาศยมาตวเจรญ คอมาอาชาไนยนน ปรารถนาลาภ อย จงเกยดกนการเทยวไปในวสมสถาน (ทไมสมควร) แหงมา นน ใหอาบนา ใหบรโภคอย ตง ๓ ครงตอวน ชอวา ยอมสงวน คอประคบประคองฉนใด, แมตวเธอ เมอปองกนความเกดขนแหง อกศลซงยงไมเกด ขจดทเกดขนแลวเพราะการหลงลมสตเสย (ก) ชอวา สงวนคอปกครองตนฉนนน; เมอเธอสงวนตนไดอยางนอย เธอจกบรรลคณพเศษทงทเปนโลกยะทงทเปนโลกตตระ เรมแตปฐม- ฌานเปนตนไป. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระนงคลกฏเถระ จบ.


๑๑. เรองพระวกกลเถระ* [๒๖๒] [ขอความเบอตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปรารภพระ วกกลเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา " ปาโมชชพหโล ภกข " เปนตน. [ผเหนธรรมชอวาเหนพระตถาคต] ดงไดสดบมา ทานวกกลเถระนน เกดในตระกลพราหมณใน กรงสาวตถ เจรญวยแลว, เหนพระตถาคตเสดจเขาไปเพอบณฑบาต แลดพระสรรสมบตของพระศาสดาแลว ไมอมดวยการเหนพระสรระ สมบต, จงบรรพชาในสานกพระศาสดา ดวยเขาใจวา " เราจกไดเหน พระตถาคตเจาเปนนตยกาล ดวยอบายน " ดงนแลว, กยนอยในท อนตนยนอยแลว สามารถเพอจะแลเหนพระทศพลได, ละกจวตร ทงหลายมการสาธยายและมนสการในพระกมมฏฐานเปนตน เทยวมอง ดพระศาสดาอย. พระศาสดา ทรงรอความแกกลาแหงญาณของทานอย จงไม ตรสอะไร (ตอ) ทรงทราบวา " บดน ญาณของเธอถงความแก กลาแลว " จงตรสโอวาทวา " วกกล ประโยชนอะไรของเธอ ดวย การเฝาดกายเนาน, วกกล คนใดแล เหนธรรม, คนนน (ชอวา) เหนเรา (ผตถาคต); คนใดเหนเรา (ผตถาคต), คนนน (ชอวา) * พระอมรโมล (อาบ อปคตโต ป. ธ. ๖) วดบวรนเวศวหาร แปล.


เหนธรรม. " พระวกกลนน แมอนพระศาสดาสอนแลวอยางนน กไมอาจ เพอละการดพระศาสดาไปในทอนไดเลย. ครงนน พระศาสดา ทรงดารวา " ภกษน ไมไดความสงเวช แลว จกไมไดตรสร๑ " เมอวสสปนายกสมยใกลเขามาแลว จงเสดจ ไปสกรงราชคฤห ในวนเขาพรรษา ทรงขบไลทานดวยพระดารสวา " วกกล เธอจงหลกไป. " ทานคดวา " พระศาสดา ไมทรงรบสง กะเรา " ไมอาจเพอดารงอย ณ ทตรงพระพกตรของพระศาสดาได ตลอดไตรมาส จงคดวา " ประโยชนอะไรของเราดวยชวต, เราจก ใหตนตกจากภเขาเสย " ดงนแลว จงขนภเขาคชฌกฏ. พระศาสดา ทรงทราบความเมอยลาของทานแลว ทรงดารวา " ภกษน เมอไมได ความปลอบโยนจากสานกของเรา, พงยงอปนสยแหงมรรคและผล ทงหลายใหฉบหาย " จงทรงเปลงพระรศมไปแลว เพอจะทรงแสดง พระองค (ใหปรากฏ). ลาดบนน จาเดมแตเวลาทานเหนพระศาสดาแลว ความเศรา- โศกแมมากถงเพยงนน หายไปแลว. พระศาสดา เปนประดจวายงสระทแหงใหเตมดวยนา เพอทรง ยงปตและปราโมทยอนมกาลงใหเกดแกพระเถระ จงตรสพระคาถา นวา :- ๑. น พชฌสสต แปลวา จกไมรสกตวกได อธบายวา มวแตพะวงอยดวยการดพระ รปพระศาสดา ความรสกตว เพอจะทาความเพยร บรรลธรรมพเศษ ยอมไมม.


" ภกษผมากดวยปราโมทย เลอมใสแลวในพระ พทธศาสนา พงบรรลสนตบท เปนทเขาไปสงบ สงขาร เปนสข. " [แกอรรถ] พงทราบเนอความแหงพระถาคานนวา :- ภกษผมากดวยปราโมทย แมโดยปกต ยอมปลกความเลอม ใสในพระพทธศาสนา, ภกษนน เลอมใส (ในพระพทธศาสนา) แลวอยางนน พงบรรลพระนพพานในพระพทธศาสนา อนไดชอวา " สนตบท เปนทเขาไปสงบสงขาร เปนสข. " กแลพระศาสดา ครนตรสพระคาถานแลว ทรงเหยยดพระหนถ ไดตรสพระคาถาเหลานแกพระวกกลเถระวา :- " มาเถด วกกล เธออยากลว จงแลดพระตถาคต, เราจกยกเธอขน เหมอนบคคลพะยงชางตวจมใน เปอกตมขนฉะนน. มาเถด วกกล เธออยางกลว จงแลดพระตถาคต, เราจกยกเธอขน เหมอนบคคล ทชวยพระจนทรทถกเราหจบ ฉะนน. " ทานยงปตอยางแรงกลาใหเกดขนแลววา " เราไดเหนพระทศพลแลว และไดคารองเรยกวา ' มาเถด ' จงคดวา " เราพงไปโดยทางไหน หนอ ? " เมอไมเหนทางเปนทไป จงเหาะขนไปในอากาศในทเฉพาะ พระพกตรพระทศพล เมอเทาทแรกตงอยทภเขานนแล, นกถงพระ


คาถาทพระศาสดาตรสแลว ขมปตไดในอากาศนนแล บรรลพระอรหต พรอมดวยปฏสมภทาทงหลายแลว ถวายบงคมระตถาคตอยนนแล ไดลงมายนอยสานกพระศาสดาแลว. ครนในกาลตอมา พระศาสดา ทรงตงทานไวในตาแหนงอน เลศวาภกษทงหลายผเปนสทธาธมต ดงนแล. เรองพระวกกลเถระจบ.


๑๒. เรองสมนสามเณร* [๒๖๓] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในบพพาราม ทรงปรารภสมน- สามเณร ตรสพระธรรมเทศนานวา " โย หเว " เปนตน. [บรพกรรมของพระอนรทธ] อนปพพกถาในเรองนน ดงตอไปน:- ความพสดารวา ในกาลแหงพระพทธเจาทรงพระนามวาปทมตระ กลบตรผหนง เหนพระศาสดาทรงตงภกษรปหนงไวในตาแหนงอน เลศวาภกษทงหลายผมทพยจกษ ในทามกลางบรษท ๔ ปรารถนา สมบตนน จงนมนตพระศาสดา ถวายทานแกภกษสงฆมพระพทธเจา เปนประมขสน ๗ วน แลวตงความปรารถนาวา " พระเจาขา แม ขาพระองคพงเปนผเลศวาภกษทงหลายผมทพยจกษ ในพระศาสนา ของพระพทธเจาพระองคหนงในอนาคต. " พระศาสดา ทรงตรวจดสนแสนกปป ทรงทราบความสาเรจแหง ความปรารถนาของเขาแลว จงทรงพยากรณวา " ในทสดแหงแสนกปป แตภททกปปน เธอจกเปนผชอวาอนรทธเถระ เลศกวาภกษทงหลายผ ไดทพยจกษ ในศาสนาของพระพทธเจาทรงพระนามวาโคดม. " เขา ฟงคาพยากรณนนแลว สาคญสมบตนนดจวาอนตนบรรลในวนพรงน, * พระมหาอนทร ป. ธ. ๕ วดบรมนวาส (ปจจบนเปนพระพศาลสารคณ วดศร จนทร จ. ขอนแกน) แปล.


เมอพระศาสดาปรนพพานแลว, จงถามการบรกรรมเพออนไดทพยจกษ กะพวกภกษ ใหทาโคมตนหลายพนตน ลอมพระสตปทองอน (สง ใหญได ) ๗ โยชน แลวใหทาการบชาดวยประทป จตจากอตตภาพ นนแลว เกดในเทวโลก ทองเทยวไปในเทวโลกและมนษยโลกสน แสนกปป ในกปปนเกดในตระกลของคนเขญใจ ในกรงพาราณส อาศยสมนเศรษฐ เปนคนขนหญาของเศรษฐนนเลยงชพแลว. เขา ไดมชอวา " อนนภาระ. " แมสมนเศรษฐกถวายมหาทาน ในพระ- นครนน ตลอดกาลเปนนตย. ภายหลงวนหนง พระปจเจกพทธะนามวาอปรฏฐะ ออกจาก นโรธสมาบตทเขาคนธมาทนแลว คดวา " วนน เราจกทาความ อนเคราะหแกใครหนอแล ? " ทราบวา " วนน การทเราทาความ อนเคราะหแกบรษชออนนภาระ ควร, กบดน เขาขนหญาจากดง แลวจกมาเรอน " ดงนแลว จงถอบาตรและจวรไปดวยฤทธ ปรากฏ เฉพาะหนาของอนนภาระ. อนนภาระ เหนทานมบาตรเปลาในมอแลว ถามวา " ทานขอรบ ทานไดภกษาบางแลวหรอ ? " เมอทานตอบวา " เราจกไดละ ทานผมบญมาก " จงเรยนวา " ทานผเจรญ ถากระนน ขอพระผเปนเจาโปรดรอหนอยเถด " ดงนแลว กทงหาบหญาไว ไปส เรอนโดยเรว ถามภรรยาวา " นางผเจรญ ภตรสวนทหลอนเกบไว เพอฉนมหรอไม ? " เมอนางตอบวา " มอย นาย, " จงกลบมาโดย เรว รบบาตรของพระปจเจกพทธะ ไปสเรอน ดวยคดวา " เมอ ความทเราเปนผปรารถนาเพอจะให มอย ไทยธรรมไมม, เมอไทย-


ธรรมม เราไมไดปฏคาหก, แตวนน ปฏคาหกเรากพบแลว และไทย ธรรมของเรากมอย, เปนลาภของเราหนอ " ใหเทภตรลงในบาตร แลวนากลบมา ตงไวในมอพระปจเจกพทธะแลวตงความปรารถนาวา:- " กดวยทานอนน ความเปนผขดสนอยางไดมแลว แกขาพเจา, ชอวาคาวา ไมม อยามแลว ในภพนอยภพใหญ. ทานเจาขา ขอขาพเจาพงพนจากการเลยงชพอนฝดเคองเหนปาน น, ไมพงไดฟงบทวา ' ไมม ' เลย. " พระปจเจกพทธะ กระทาอนโมทนาวา " ขอความปรารถนา ของทานจงเปนอยางนนเถด ทานผมบญมาก " ดงนแลว กหลกไป. เทพดาผสงอยในฉตรแมของสมนเศรษฐ กลาววา :- " นาชอใจจรง ทานเปนทานเยยม อนนภาระ ตงไวดแลวในพระอปรฏฐปจเจกพทธะ" ดงนแลวกไดใหสาธการ ๓ ครง. ครงนน เศรษฐ กลาวกะเทพดานนวา " ทานไมเหนเราผ ถวายทานอยสนกาลประมาณเทานหรอ ?. " เทพดา. ขาพเจาจะปรารภทานของทานแลวใหสาธการกหาไม, แตสาธการน ขาพเจาใหเปนไปแลว กเพราะความเลอมใสในบณฑ- บาตทอนนภาระถวายแลว แกพระอปรฎฐปจเจกพทธะ. เศรษฐนน คดวา " นาอศจรรยจรง ทานผเจรญ: เราถวาย ทานสนกาลเทาน กไมสามารถเพอจะใหเทพดาใหสาธการได, อนน-


ภาระอาศยเราเปนอย ยงใหเทพดาใหสาธการดวยบณฑบาตหนเดยว เทานนได, เราจกทาสงอนสมควรกนในทานของเรา แลวทาบณฑ- บาตนนใหเปนของ ๆ เราเสย " ดงนแลว จงใหเรยกเขามาถามวา " วนน เจาไดใหอะไรแกใครบาง ?." อนนภาระ. นาย ขอรบ, วนน กระผมถวายภตตาหารแก พระอปรฏฐปจเจกพทธะ. เศรษฐ. เอาเถอะ พอ เจาจงถอเอากหาปณะ แลวใหบณฑ- บาตนนแกฉนเถด. อนนภาระ. ใหไมไดดอก นาย. เศรษฐนน ขนราคาใหจนถงพน. ฝายอนนภาระน กมได ใหแมดวยทรพยตงพน. ลาดบนน เศรษฐ กลาวกะเขาวา " ผเจรญ ขอนน จงยกไวเถด, ถาเจาไมใหบณฑบาต, จงถอเอาทรพยพนหนง แลวใหสวนบญแกฉนเถด. " เขากลาววา " กระผมปรกษากบพระผเปนเจาดแลว จกรได " รบไปทนพระปจเจกพทธะ แลวเรยนถามวา "ทานผเจรญ สมนเศรษฐ ใหทรพยพนหนง แลวขอสวนบญในบณฑบาตของทาน, กระผมจะทา อยางไร ?. " ทนน ทานนาขอความมาเปรยบเทยบแกเขาวา " แมฉนใด ทานผเปนบณฑต ประทปในเรอนหลงหนงในบาน ๑๐๐ ตระกล พง ลโพลงขน, พวกชนทเหลอ เอานามนของตนชบใสแลวพงไปจดไฟ ดวงอนแลวถอเอา ; แสงสวางของประทปดวงเดม อนบคคลจะพง


กลาววา ' ม ' หรอวา ' ไมม. ' อนนภาระ. แสงสวางยอมมมากกวา ขอรบ. พระปจเจกพทธะ. ฉนนนนนแล ทานผเปนบณฑต จะเปน ขาวยาคกระบวยหนง หรอภกษทพพหนงกตาม, เมอบคคลใหสวนบญ ในบณฑบาตของตนแกผอนอย, ใหแกคนไปเทาใด, บญเทานน ยอมเจรญ; กทานไดใหบณฑบาตสวนหนงเทานน, แตเมอทานให สวนบญแกเศรษฐ, บณฑบาตชอวาเปน ๒ สวน : สวนหนงเปนของ ทาน สวนหนงเปนของเศรษฐ. เขารบวา " ดละ ทานผเจรญ " แลว ไหวพระปจเจกพทธะ นน แลวในสสานกของเศรษฐ กลาววา " นาย ขอทานจงรบเอา สวนบญเถด. " เศรษฐ. ถากระนน พอจงรบเอากหาปณะเหลานไป. อนนภาระ. กระผมไมไดขายบณฑบาต, กระผมใหสวนบญ แกทานดวยศรทธา. เศรษฐ กลาววา " เจาใหดวยศรทธา, ถงเรากบชาคณของ เจา; ดวยศรทธา จงรบเอาไปเถด พอ, อนง จาเดมแตนไป เจาอยาได ทาการงานดวยมอของตน, จงปลกเรอนอยรมถนนเถด, และจงถอเอา วตถทกอยางทเจาตองการจากสานกของฉน." กบณฑบาต ทบคคลถวายแกทานผออกจากนโรธ ยอมให ผลในวนนนนนเอง; เพราะฉะนน แมพระราชทรงสดบความเปนไป นนแลว จงรบสงใหเรยกอนนภาระมาแลว ทรงรบสวนบญ พระ


ราชทานโภคะมากมาย แลวรบสงใหพระราชทานตาแหนงเศรษฐแกเขา. [ประวตพระอนรทธะ] อนนภาระนน เปนสหายของสมนเศรษฐ ทาบญทงหลายตลอด ชวต จตจาอตภาพนนแลว เกดในเทวโลก ทองเทยวอยใน เทวโลกและมนษยโลก, ในพทธปบาทกาลน ถอปฏสนธในตาหนก ของเจาสากยะพระนามวาอมโตทนะ ในพระนครกบลพสด. พระ ประยรญาตทงหลายทรงขนานพระนามแกพระกมารนนวา " อนรทธะ. " พระกมารนน เปนพระกนฏฐภาดาของเจามหานามศากยะ เปนโอรส ของพระเจาอาของพระศาสดา ไดเปนผสขมาลชาตอยางยง มบญมาก. ไดยนวา ในวนหนง เมอกษตรย ๖ พระองคเลนขลบเอา ขนมทาคะแนนกน, เจาอนรทธะแพ, จงสงขาวไปยงสานกของพระ มารดาเพอตองการขนม. พระมารดานน เอาภาชนะทองคาใบใหญ บรรจใหเตมแลวสงขนม (ให). เจาอนรทธะเสวยขนมแลว ทรงเลน แพอก กสงขาวไปอยางนนเหมอนกน. เมอคนนาขนมมาอยางนถง ๓ ครง, ในครงท ๔ พระมารดา สงขาวไปวา " บดน ขนมไมม. " เจาอนรทธะ ทรงสดบคาของพระ มารดานนแลว ทาความสาคญวา " ขนมทชอวาไมม จกมในบดน " เพราะความทบทวา " ไมม " เปนบททตนไมเคยสดบแลว จงทรง สงไปดวยพระดารสวา " เจาจงไป, จงนาขนมไมมมา. " ครงนน พระมารดาของพระกมารนน, เมอคนรบใช ทลวา


" ขาแตพระแมเจา นยวา ขอพระแมเจาจงใหขนมไมม, " จงทรง ดารวา " บทวา ' ไมม ' อนบตรของเราไมเคยฟงมาแลว, เราพง ใหเขารความทขนมไมมนนอยางไรไดหนอแล ?, จงทรงลางถาดทองคา ปดดวยถาดทองคาใบอน สงไปวา " เอาเถด พอ เจาจงใหถาดทองคา นแกบตรของเรา. " ขณะนน เทพดาทงหลายผรกษาพระนคร คดวา " เจาอนรทธะ ผเปนเจาของพวกเรา ถวายภตรอนเปนสวน (ของตน) แกพระ ปจเจกพทธะนามวาอปรฏฐะ แลวตงความปรารถนาไววา ' เรา ไมพงไดฟงบทวา ' ไมม ' ในกาลแหงตนเปนคนขนหญาชออนนภาระ. หากวา เราทราบความนนแลว พงเฉยเสยไซร, แมศรษะของเราพง แตกออก ๗ เสยง. " จงบรรจถาดใหเตมดวยขนมทพยทงหลายแลว. บรษนน นาถาดมาวางไวในสานกของเจาศากยะเหลานน แลวเปดออก. กลนของขนมทพยเหลานนแผซานไปทวพระนคร. กเมอขนม พกสก วาอนเจาศากยะเหลานน ทรงวางไวในพระโอษฐ กลนนน ไดแผไป สเสนสาหรบรบรสตง ๗ พนตงอยแลว. เจาอนรทธะ ทรงดารวา " ในกาลกอนแตน พระมารดาเหน จะไมทรงรกเรา, เพราะในกาลอน พระองคทานไมเคยทอดขนมไมม แกเรา. " พระกมารนนไปแลว ทลกะพระมารดาอยางนวา " ขาแต พระมารดา หมอมฉนไมเปนทรกของพระองคหรอ ? " มารดา. พอ พดอะไร ? เจาเปนทรกยงของแม แมกวานยนตา ทง ๒ แมกวาเนอในหทย.


อนรทธะ. ขาแตพระแมเจา ถาหมอมฉนเปนทรกของพระองค ไซร, เพราะเหตอะไร ? ในกาลกอน พระองคจงไมไดประทานขนม ไมมเหนปานนแกหมอมฉน. พระนางตรสถามบรษนนวา " พอ อะไรไดมในถาดหรอ ? " บรษนน ทลวา " ม พระแมเจา, ถาดเตมเปยมดวยขนมทงหลาย, ขนมเหนปานน ขาพระองคไมเคยเหน." พระนาง ดารวา " บตรของเราไดทาบญไวแลว, ขนมทพย จกเปนของอนเทพดาทงหลายสงไปใหแกบตรของเรา." แมเจาอนรทธะ กทลกะมารดาวา "ขาแตพระแมเจา ขนม เหนปานน หมอมฉนไมเคยกนเลย, จาเดมแตน พระองคพงทอด เฉพาะขนมไมมเทานน แกหมอมฉน." จาเดมแตนน พระนางทรงลางถาดทองคาแลว ปดดวยถาด ใบอนสงไป (ให) ในเวลาเจาอนรทธะทลวา "หมอมฉนมประสงค จะบรโภคขนม." เทพดาทงหลาย ยอมยงถาดใหเตม (ดวยขนม). พระกมารนน เมออยในทามกลางวง มไดทราบเนอความแหงบทวา "ไมม" ดวยอาการอยางน เสวยแตขนมทพยทงนน. กเมอโอรสของเจาศากยะผนวชตามลาดบตระกล เพอเปนบรวาร ของพระศาสดา, เมอเจามหานามศากยะ ตรสวา "พอ ในตระกล ของพวกเรา ใคร ๆ ซงบวชแลวไมม, เธอหรอฉนควรจะบวช," เจาอนรทธะ ตรสวา "หมอมฉนเปนสขมาลชาตอยางยง ไมสามารถ จะบวชได."


เจามหานาม. ถากระนน เธอจงเรยนการงานเสย, ฉนจกบวช. เจาอนรทธะ. ชอวาการงานน เปนอยางไร ? จรงอย เจาอนรทธะยอมไมทราบแมทเกดขนแหงภตร, จกทราบ การงานไดอยางไร ? เพราะฉะนน จงตรสอยางนน. กวนหนง เจาศากยะ ๓ พระองค คอ อนรทธะ ภททยะ กมพละ ปรกษากนวา "ชอวาภตร เกดในทไหน ?" บรรดาเจาศากยะทง ๓ พระองคนน เจากมพละ ตรสวา "ภตรเกดขนในฉาง." ไดยนวา วนหนง เจากมพละนน ไดเหนขาวเปลอกทเขาขนใสในฉาง; เพราะ ฉะนน จงตรสอยางน ดวยสาคญวา "ภตร ยอมเกดขนในฉาง." ครงนน เจาภททยะ กลาวกะเจากมพละนนวา "ทานยงไม ทราบ" ดงนแลว ตรสวา "ธรรมดาภตร ยอมเกดขนในหมอ ขาว." ไดยนวา วนหนง เจาภททยะนน เหนชนทงหลายคดภตร ออกจากหมอขาวแลว ไดทาความสาคญวา "ภตรนนเกดขนในหมอ นเอง," เพราะฉะนน จงตรสอยางนน. เจาอนรทธะ กลาวกะเจาทง ๒ นนวา "แมทานทง ๒ กยง ไมทราบ" แลวตรสวา "ภตรเกดขนในถาดทองคาใบใหญ๑ ซง สงไดศอกกามา." ไดยนวา ทานไมเคยเหนเขาตาขาวเปลอก ไมเคย เหนเขาหงภตร, ทานเหนแตภตรทเขาคดออกไวในถาดทองคาแลว ตงไวขางหนาเทานน; เพราะฉะนน ทานจงไดทาความสาคญวา "ภตร นน ยอมเกดขนในถาดนนเอง; เพราะฉะนน จงตรสอยางนน. กลบตร ๑. โตก.


ผมบญมาก เมอไมรแมทเกดขนแหงภตรอยางนน จกรจกการงาน ทงหลายอยางไรได. เจาอนรทธะนน ไดสดบความทการงานทงหลายทเจาพตรสบอก โดยนยเปนตนวา "อนรทธะ จงมาเถด, ฉนจกสอนเพอการอยครอง เรอนแกเธอ: อนผอยครองเรอน จาตองไถนากอน" ดงน เปนของ ไมมทสด จงทลลาพระมารดาวา "ความตองการดวยการอยครอง เรอนของหมอมฉน ไมม" แลว เสดจออกไปพรอมกบพระโอรสของ เจาศากยะ ๕ พระองคมเจาภททยะเปนประมข เขาไปเฝาพระศาสดา ทนปยอมพวน ทรงผนวชแลว. กแลครนผนวชแลว พระอนรทธะ เปนผปฏบตชอบ ทาใหแจงซงวชชา ๓ โดยลาดบ เปนผนงบนอาสนะ เดยว สามารถเลงดโลกธาตพนหนงไดดวยทพยจกษ ดจผลมะขามปอม ทบคคลวางไวบนฝามอฉะนน จงเปลงอทานขนวา :- "เรายอมระลกไดซงบพเพนวาส๑, ทพยจกษเราก ชาระแลว, เราเปนผไดวชชา ๓ เปนผถงฤทธ, คาสอนของพระพทธเจา อนเราทาแลว" พจารณาดวา "เราทากรรมอะไรหนอ ? จงไดสมบตน" ทราบได วา "เราไดตงความปรารถนาไวแทบบาทมลของพระพทธเจาทรงพระ นามวา ปทมตตระ" ทราบ (ตอไป) อกวา "เราทองเทยวอยใน สงสาร ในกาลชอโนน ไดอาศยสมนเศรษฐ ในกรงพาราณสเลยง ชพ เปนผชอวา อนนภาระ" ดงนแลว กลาววา :- ๑. ขนธอนอาศยอยในกาลกอน.


"ในกาลกอน เราเปนผชอวาอนนภาระ เปนคน เขญใจ ขนหญา, เราถวายบณฑบาตแกพระ- อปรฏฐปจเจกพทธะ ผมยศ." [พระเถระระลกถงสหายเกา] ครงนน ทานไดมความปรวตกฉะนวา "สมนเศรษฐผเปน สหายของเรา ไดใหกหาปณะแลวรบเอาสวนบญจากบณฑบาตซงเรา ถวายแกพระอปรฏฐปจเจกพทธะ ในกาลนน, บดน เกดในทไหน หนอแล ?" ทนน ทานไดเลงเหนเศรษฐนนวา "บานชอวามณฑ- นคม มอยทเชงเขาใกลดงไฟไหม, อบาสกชอมหามณฑะ ในมณฑ- นคมนน มบตร ๒ คน คอมหาสมนะ จฬสมนะ, ในบตร ๒ คนนน สมนเศรษฐ เกดเปนจฬสมน;" กแลครงเหนแลว คดวา "เมอ เราไปในทนน, อปการะจะมหรอไมมหนอ ?" ทานใครครวญอย ไดเหนเหตนวา "เมอเราไปในทนน, จฬสมนะนนมอาย ๗ ขวบเทา นนจกออกบวช, และจกบรรลพระอรหตในเวลาปลงผมเสรจนนเอง:" กแลทานครนเหนแลว เมอภายในกาลฝนใกลเขามา จงไปทางอากาศ ลงทประตบาน. สวนมหามณฑอบาสก เปนผคนเคยของพระเถระ- แมในกาลกอนเหมอนกน. เขาเหนพระเถระครองจวรในเวลาบณฑ- บาต จงกลาวกะมหาสมนะผบตรวา "พอ พระผเปนเจาอนรทธะ- เถระของเรามาแลว; เจาจงไปรบบาตรของทานใหทนเวลาทใคร ๆ คนอนองไมรบบาตรของทานไป; พอจกใหเขาปอาสนะไว." มหาสมนะไดทาอยางนนแลว. อบาสก องคาพระเถระภายในเรอน


โดยเคารพแลว รบปฏญญาเพอตองการแกการอย (จาพรรษา) ตลอด ไตรมาส. พระเถระรบนมนตแลว. ครงนน อบาสก ปฏบตพระเถระนนตลอดไตรมาส เปนเหมอน ปฏบตอยวนเดยว ในวนมหาปวารณา จงนาไตรจวรและอาหารวตถ มนาออย นามน และขาวสารเปนตนมาแลว วางไวใกลเทาของพระ เถระ เรยนวา "ขอพระผเปนเจาจงรบเถด ขอรบ." [ไมรบวตถกลบไดสามเณร] พระเถระ. อยาเลย อบาสก ความตองการดวยวตถนของ ฉน ไมม. อบาสก. ทานผเจรญ นชอวา วสสาวาสกลาภ (คอลาภอน เกดแกผอยจาพรรษา), ขอพระผเปนเจาจงรบวตถนนไวเถด. พระเถระ. ชางเถด อบาสก. อบาสก. ทานยอมไมรบเพออะไร ? ขอรบ. พระเถระ. แมสามเณรผเปนกบปยการก ในสานกของฉนกไมม. อบาสก. ทานผเจรญ ถาอยางนน มหาสมนผเปนบตรของ กระผม จกเปนสามเณร. พระเถระ. อบาสกความตองการดวยมหาสมน ของฉน กไมม. อบาสก. ทานผเจรญ ถาอยางนน พระผเปนเจาจงใหจฬสมน บวชเถด. พระเถระ. รบวา "ดละ" แลวใหจฬสมนบวช. จฬสมนนน บรรลพระอรหตในเวลาปลงผมเสรจนนเอง.


พระเถระ อยในทนนกบจฬสมนสามเณรนนประมาณกงเดอน แลวลาพวกญาตของเธอวา "พวกฉนจกเฝาพระศาสดา" ดงนแลว ไปทางอากาศ ลงทกระทอมอนตงอยในปา ในหมวนตประเทศ. [พระเถระปรารภความเพยรเสมอ] กพระเถระ แมตามปกตเปนผปรารภความเพยร, เมอทานกาลง จงกรมอยในทนน ในคนแรกและในคนตอมา ลมในทองตงขนแลว. ครงนน สามเณร เหนทานลาบาก จงเรยนถามวา "ทาน ขอรบ โรคอะไร ? ยอมเสยดแทงทาน." พระเถระ. ลมเสยดทองเกดขนแกฉนแลว. สามเณร. แมในกาลอน ลมเสยดทองเคยเกดขนหรอ ขอรบ. พระเถระ. เออ ผมอาย. สามเณร. ความสบาย ยอมมดวยอะไรเลา ? ขอรบ. พระเถระ. เมอฉนไดนาดมจากสระอโนดาด, ความสบายยอมม ผมอาย. สามเณร. ทานขอรบ ถากระนน กระผมจะนามา (ถวาย). พระเถระ. เธอจกอาจ (นามา) หรอ ? สามเณร. สามเณร. อาจอย ขอรบ. พระเถระ. ถากระนน นาคราชชอปนนกะ ในสระอโนดาต ยอมรจกฉน, เธอจงบอกแกนาคราชนน แลวนาขวดนาดมขวดหนง มาเพอประโยชนแกการประกอบยาเถด. เธอรบวา "ดละ" แลวไหวพระอปชฌายะ เหาะขนสเวหาส


ไดไปตลอดท ๕๐๐ โยชนแลว. [สามเณรตอสกบพระยานาค] กในวนนน นาคราชมนาคนกฟอนแวดลอมแลว ปรารถนา จะเลนนา. นาคราชนน พอไดเหนสามเณรผไปอยเทานน กโกรธ คดเหนวา "สมณะโลนน เทยวโปรยฝนทเทาของตนลงบนกระหมอม ของเรา, สมณะโลนน จกเปนผมาแลวเพอตองการนาดมในสระ อโนดาด, บดน เราจะไมใหนาดมแกเธอ" ดงนแลว นอนปดสระ อโนดาดซงมประมาณถง ๕๐ โยชนดวยพงพาน ดจบคคลปดหมอขาว ดวยถาดใหญฉะนน. สามเณร พอแลดอาการของนาคราชแลว กทราบวา "นาคราช นโกรธแลว" จงกลาวคาถานวา:- "นาคราช ผมเดชกลา มกาลงมาก ทาน จงฟง (คา) ของขาพเจาเถด, จงใหหมอ นาดมแกขาพเจา, ขาพเจาเปนผมาแลวเพอ ประโยชนแกนาสาหรบประกอบยา." นาคราชฟงคาถานนแลว กลาวคาถานวา:- "แมนาใหญชอคงคา ณ เบองทศบรพา ยอม ไหลไปสมหาสมทร, ทานจงนาเอานาดม จากแมนาคงคานนไปเถด." สามเณร ฟงคานนแลว คดวา "พระยานาคนจกไมใหตาม ความปรารถนาของตน, เราจกทาพลการใหมนรอานภาพใหญ จกขม


พระยานาคนแลว จงจกนานาดมไป" ดงนแลว กลาววา "มหาราช พระอปชฌายะใหขาพเจานานาดมมาจากสระอโนดาดเทานน, เพราะ เหตนน ขาพเจาจงจกนานาดมนาอยางเดยวไป, ทานจงหลกไปเสย อยาหามขาพเจาเลย" ดงนแลว กลาวคาถานวา:- "ขาพเจาจกนานาดมไปจากสระอโนดาดนเทา นน, ขาพเจาเปนผมความตองการดวยนาดมนเทา นน, ถาเรยวแรงและกาลงมอยไซร, นาคราช ทานจงขดขางไวเถด." ครงนน พระยานาคกลาวกะเธอวา :- สามเณร ถาทานมความกลาหาญอยางลกผชาย ไซร, ขาพเจาชอบใจคาพดของทาน, เชญทาน นานาดมของขาพเจาไปเถด." ลาดบนน สามเณร ตอบกะพระยานาคนนวา "มหาราช ขาพเจาจกนาไปอยางนน, เมอพระยานาคพดวา "เมอทานสามารถ กจงนาไปเถด" รบปฏญญาถง ๓ ครงวา "ถากระนน ทานจงรดวย ดเถด" แลวคดวา "การทเราแสดงอานภาพแหงพระพทธศาสนาแลว จงนานาไป สมควรอย" ไดไปสสานกของพวกอากาสฏฐกเทพดากอน. เทพดาเหลานนมาไหวแลว กลาววา "อะไรกน ? ขอรบ" แลวพา กนยนอย. สามเณร กลาววา "สงครามของขาพเจากบปนนกนาคราช จกม ทหลงสระอโนดาดน, พวกทานจงไปในทนนแลว ดความชนะ


และความแพ." สามเณรนน เขาไปหาทาวโลกบาลทง ๔ แลวทาว สกกะ ทาวสยาม ทาวสนดสต ทาวสนมมต และทาวสวตต แลว บอกเนอความนนโดยทานองนนแล. ตอแตนน สามเณรไปโดยลาดบ จนถงพรหมโลก อนพรหมทงหลายในทนน ๆ ผมาไหวแลวยนอย ถามวา "อะไรกน ? ขอรบ" จงแจงเนอความนน. สามเณรนน เทยวไปบอกในททกแหง ๆ โดยครเดยวเทานน เวนเสยแตอสญญสตวและอรปพรหม ดวยอาการอยางน. ถงเทพดาทก ๆ จาพวก ฟงคาของเธอแลว ประชมกนเตม อากาศ ไมมทวาง ทหลงสระอโนดาด ดจจรณแหงขนมทบคคลใสไว ในทะนานฉะนน. [สามเณรเชญเทพดามาดการรบ] เมอหมเทพดาประชมกนแลว, สามเณรยน ณ อากาศ กลาว กะพระยานาควา :- "นาคราช ผมเดชกลา มกาลงมาก ทานจงฟง คาของขาพเจา ทานจงใหหมอนาดมแกขาพเจา, ขาพเจาเปนผมาเพอตองการนาประกอบยา." ทนน นาคกลาวกะเธอวา:- "สามเณร ถาทานมความกลาหาญอยางลก ผชายไซร, ขาพเจาชอบใจคาพดของทาน, ทานจงนานาดมของขาพเจาไปเถด." สามเณรนน รบคาปฏญญาของนาคราชถง ๓ ครงแลว ยน ณ อากาศ


นนเอง นรมตอตภาพเปนพรหมประมาณ ๑๒ โยชน แลวลงจาก อากาศ เหยยบทพงพานของพระยานาค กดใหหนาควาลงแลว. ใน ทนทนนเอง เมอสามเณร พอสกวาเหยยบพงพานของพระยานาค เทานน แผนพงพานไดหดเขาประมาณเทาทพพ ดจหนงสดอนบรษ ผมกาลงเหยยบแลวฉะนน. ในทซงพนจากพนพานของพระยานาคออก มา สายนาประมาณเทาลาตาลพงขนแลว. สามเณรยงขวดนาดมให เตม ณ อากาศนนเอง. หมเทพไดใหสาธการแลว [พระยานาคแพสามเณร] นาคราชละอาย โกรธตอสามเณรแลว. นยนตาทง ๒ ของ นาคราชนนไดมสดจดอกชะบา. พระยานาคนน คดวา "สมณะโลนน ใหหมเทพประชมกนแลว ถอเอานาดม ยงเราใหละอายแลว, เราจะ จบเธอ สอดมอเขาในปากแลว ขยเนอในหทยของเธอเสย, หรอจะ จบเธอทเทา แลวขางไปฟากแมนาขางโนน" ดงนแลวตดตามไป โดยเรว. แมตดตามไปอย กไมสามารถจะทนสามเณรไดเลย. สามเณรมาแลว วางนาดมไวในมอพระอปชฌายะ เรยนวา "ขอทานจงดมเถด ขอรบ" [พระยานาคพดเทจแตสามเณรไมพดเทจ] แมพระยานาค กมาขางหลง กลาววา "ทานอนรทธะผเจรญ สามเณรถอเอานาซงขาพเจายงไมไดใหเลยมา, ขอทานจงอยาดม" พระเถระ. ถามวา "นยวา อยางไรนนหรอ ? สามเณร. สามเณร. ขอนมนตทานดมเถด ขอรบ, นาดมอนพระยานาคน


ใหแลว กระผมจงนามา. พระเถระ ทราบวา "ขนชอวาการกลาวคาเทจของสามเณร ผเปนขณาสพ ยอมไมม" จงดมนาแลว. อาพาธของทานสงบลง ในขณะนนเอง. นาค กลาวกะพระเถระอกวา "ทานผเจรญ ขาพเจาเปนผ อนสามเณรใหหมเทพทงหมดประชมกนใหละอายแลว ขาพเจาจกผา หทยของเธอ, หรอจกเธอทเทา และขวางไปทฝงแมนาขางโนน." พระเถระ กลาววา "มหาราช สามเณรมอานภาพมาก, ทาน จกไปไมสามารถเพอสรบรบสามเณรได; ทานจงใหสามเณรนน อดโทษ แลวกลบไปเสยเถด." [พระยานาคของขมาสามเณร] พระยานาคนน ยอมรอานภาพของสามเณรแมเอง, แตตดตาม มาเพราะความละอาย. ลาดบนน พระยานาค ใหสามเณรนนอดโทษตามคาของพระ เถระ ทาความชอบพอกนฉนมตรกบเธอ จงกลาววา "จาเดมแต กาลน เมอความตองการดวยนาในสระอโนดาดมอย, กจดวยการ มาแหงพระผเปนเจา ยอมไมม พระผเปนเจาพงสง (ขาว) ไปถง ขาพเจา, ขาพเจาเอง จกนามาถวาย" ดงนแลว หลกไป. แมพระเถระ กพาสามเณรไปแลว. พระศาสดา ทรงทราบความมาแหงพระเถระแลว ประทบนง ทอดพระเนตรการมาแหงพระเถระบนปราสาทของมคารมารดา. ถง


พวกภกษกเหนพระเถระซงกาลงมา ลกขนตอนรบ รบบาตรและจวร. [พวกภกษลอเลยนสามเณร] ครงนน ภกษบางพวก จบสามเณรทศรษะบาง ทหทง ๒ บาง ทแขนบาง พลางเขยา กลาววา "ไมกระสนหรอ ? สามเณร." พระศาสดา ทอดพระเนตรเหนกรยาของภกษเหลานนแลว ทรงดารวา "กรรมของภกษเหลานหยาบจรง, ภกษเหลาน จบสามเณรเปนดจ จบอสรพษทคอ, พวกเธอหารอานภาพของสามเณรไม ; วนน การท เราทาคณของสมนสามเณรใหปรากฏ สมควรอย." แมพระเถระ กมาถวายบงคมพระศาสดาแลวนง. [พระศาสดาทรงทาคณของสามเณรใหปรากฏ] พระศาสดา ทรงทาปฏสนถารกบดวยทานแลว ตรสเรยกพระ อานนทเถระมาวา "อานนท เราเปนผมความประสงคเพอจะลาง เทาทง ๒ ดวยนาในสระอโนดาด เธอจงใหหมอแกพวกสามเณรแลว ใหนานามาเถด." พระเถระ ใหสามเณรประมาณ ๕๐๐ ในวหาร ประชมกนแลว. บรรดาสามเณรเหลานน สมนสามเณรไดเปนผใหมกวาสามเณร ทงหมด. พระเถระ กลาวกะสามเณรผแกกวาสามเณรทงหมดวา "สามเณร พระศาสดามพระประสงคจะทรงลางพระบาททง ๒ ดวย นาในสระอโนดาด, เธอจงถอหมอนาไปนานามาเถด." สามเณรนน ไมปรารถนา ดวยกลาววา "กระผมไมสามารถ ขอรบ." พระเถระ ถามสามเณรทงหลายแมทเหลอโดยลาดบ. แมสามเณรเหลานน กพด


ปลกตวอยางนนแล. มคาถามวา "กบรรดาสามเณรเหลาน สามเณรผเปนขณาสพ ไมมหรอ ?" แกวา "มอย, แตสามเณรเหลานน ไมปรารถนา ดวยคดเหน วา 'พวงดอกไมน พระศาสดาไมทรงผกไวเพอพวกเรา พระองค ทรงผกไวเพอสมนสามเณรองคเดยว. แตพวกสามเณรผเปนปถชนไม ปรารถนา กเพราะความทตนเปนผไมสามารถนนเอง." กในทสด เมอวาระถงแกสมนสามเณรเขา, พระเถระ กลาววา "สามเณร พระศาสดามพระประสงคจะทรงลางพระบาททง ๒ ดวย นาในสระอโนดาด, ไดยนวา เธอจงถอเอาหมอไปตกนามา" สมน- สามเณรนน เรยนวา "เมอพระศาสดาทรงใหนามา, กระผมจกนามา" ดงนแลว ถวายบงคมพระศาสดาแลว กราบทลวา "ขาแตพระองค ผเจรญ ไดยนวา "พระองคใหขาพระองคนานามาจากสระอโนดาด หรอ ? พระเจาขา" พระศาสดา ตรสวา 'อยางนน สมนะ." สมนสามเณรนน เอามอจบหมอใหญใบหนง ซงจนาไดตง ๖๐ หมอ ในบรรดาหมอสาหรบเสนาสนะ ซงเลยมดาดดวยทองแทง อน นางวสาขาใหสรางไว หวไป ดวยคดวา "ความตองการของเราดวยหมอ อนเรายกขนตงไวบนจะงอยบาน ยอมไมม" เหาะขนสเวหาส บายหนา ตอหมวนตประเทศ รบไปแลว. นาคราช เหนสามาเณรซงกาลงมาแตไกลเทยว จงตอนรบ แบก หมอดวยจะงอยบา กลาววา "ทานเจาขา เมอผรบใชเชนขาพเจามอย


เพราะอะไร พระผเปนเจาจงมาเสยเอง; เมอความตองการนามอย, เหตไร ? พระผเปนเจาจงไมสงเพยงขาวสาสนมา" ดงนแลว เอา หมอตกนาแบกเอง กลาววา "นมนตพระผเปนเจาลวงหนาไปกอน เถด ขอรบ, ขาพเจาเอง จกนาไป." สามเณร กลาววา "มหาราช ทานจงหยด, ขาพเจาเอง เปนผอนพระสมมาสมพทธเจาใชมา" ดงน ใหพระยานาคกลบแลว เอามอจบทขอบปากหมอ เหาะมาทางอากาศ. ลาดบนน พระศาสดา ทรงแลดเธอซงกาลงมา ตรสเรยกพวก ภกษมาแลว ตรสวา "ภกษทงหลาย พวกเธอจงดการเยองกรายของ สามเณร, เธอยอมงดงามดจพระยาหงสในอากาศฉะนน." แมสามเณรนน วางหมอนาแลว ไดถวายบงคมพระศาสดา แลวยนอย. ลาดบนน พระศาสดาตรสกะเธอวา "สมนะ เธอมอาย ไดเทาไร ?. สามเณร กราบทลวา "มอาย ๗ ขวบ พระเจาขา. พระศาสดาตรสวา "สมนะ ถากระนน ตงแตวนน เธอจงเปน ภกษเถด" ดงนแลว ไดประทานทายชชอปสมบท. ไดยนวา สามเณรผมอาย ๗ ป ๒ รปเทานน ไดอปสมบท คอ สมนสามเณรนรป ๑ โสปากสามเณรรป ๑. เมอสมนสามเณรนน อปสมบทแลวอยางนน พวกภกษสนทนากนในโรงธรรมวา "ผมอาย ทงหลาย กรรมน นาอศจรรย: อนภาพของสามเณรนอย แมเหนปาน นกมได, อานภาพเหนปานน พวกเราไมเคยเหนแลว ในกาลกอน แตกาลน."


[สมบตยอมสาเรจแกเดก ๆ ได] พระศาสดา เสดจมาแลว ตรสถามวา "ภกษทงหลาย บดน พวกเธอนงสนทนากนดวยเรองอะไรหนอ ?" เมอพวกเธอ กราบทล วา "ดวยเรองชอน พระเจาขา" ตรสวา "ภกษทงหลาย ใน ศาสนาของเรา บคคลแมเปนเดก ปฏบตชอบแลว ยอมไดสมบต เหนปานนเหมอนกน" เมอจะทรงแสดงธรรม จงตรสพระคาถานวา :- "ภกษใดแล ยงหนม พากเพยรอยใน พระพทธศาสนา, ภกษนน ยอมยงโลกน ใหสวางดจพระจนทรทพนแลวจากหมอก (เมฆ) สวางอยฉะนน." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา ยชต ไดแก พากเพยร คอ พยายามอย. บทวา ปภาเสต เปนตน ความวา ภกษนน ยอมยงโลก ตางโดยขนธโลกเปนตน ใหสวางได คอ ยอมทาใหมแสงสวางเปน อนเดยวกน ดวยญาณอนสมปยตดวยอรหตมรรคของตน ดจ พระจนทรทพนแลวจากเครองกาบงมหมอกเปนตนฉะนน. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล เรองสมนสามเณร จบ. ภกขวรรค วรรณนา จบ. วรรคท ๒๕ จบ.


๒๖. พราหมณวรรค วรรณนา ๑. เรองพราหมณผมความเลอมใสมาก* [๒๖๔] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพราหมณ ผมความเลอมใสมาก ตรสพระธรรมเทศนานวา "ฉนท โสต ปรกกมม" เปนตน. [พวกภกษรงเกยจวาทะของพราหมณ] ไดยนวา พราหมณนน ฟงธรรมเทศนาของพระผมพระภาคเจา แลว มจตเลอมใส เรมตงนตยภตรเพอภกษมประมาณ ๑๖ รป ไวในเรอนของตน รบบาตรในเวลาภกษทงหลายมาแลว กลาววา "ขอพระอรหนตทงหลาย ผเจรญ จงมา, ขอพระอรหนตทงหลาย ผเจรญ จงนง" เมอจะกลาวคาอยางใดอยางหนง กกลาวคาประกอบ เฉพาะดวยวาทะวาพระอรหนตเทานน. บรรดาภกษเหลานน พวกท เปนปถชน คดกนวา "พราหมณน มความสาคญในพวกเราวาเปน พระอรหนต" พวกทเปนพระขณาสพ กคดวา "พราหมณน ยอม รความทพวกเราเปนพระขณาสพ," ภกษแมทงหมดนน ประพฤต รงเกยจอยอยางน จงไมไปสเรอนของพราหมณนน. เขาเปนผม ทกขเสยใจ คดวา "ทาไมหนอแล พระผเปนเจาจงไมมา" จงไปยง * พระมหาชาล ป. ธ. ๗ วดบรมนวาส แปล.


วหาร ถวายบงคมพระศาสดา กราบทลเนอความนน. [ไมเปนอาบตเพราะไมยนดตอวาทะนน] พระศาสดา ตรสเรยกภกษทงหลายมาแลว ตรสถามวา "ภกษ ทงหลาย ขอนนอยางไร" เมอภกษเหลานนกราบทลเนอความนน แลว, จงตรสวา "ภกษทงหลาย กพวกเธอยงยนดวาทะวา เปนพระ อรหนตอยหรอ." พวกภกษ. พวกขาพระองคไมยนด พระเจาขา. พระศาสดา. เมอเปนเชนนน, คานน เปนคากลาวดวยความ เลอมใสของมนษยทงหลาย, ภกษทงหลาย ไมเปนอาบตในเพราะการ กลาวดวยความเลอมใส; กแลอกอยางหนง ความรกใครในพระ อรหนตทงหลายของพราหมณ มประมาณยง; เหตนน แมพวกเธอตด กระแสตณหาแลวบรรลพระอรหนตนนแล ควร" ดงนแลว เมอ จะทรงแสดงธรรม จงตรสพระคาถานวา :- "พราหมณ ทานจงพยายามตดกระแสตณหา, จงบรรเทากามทงหลายเสย, ทานรความสนไป แหงสงขารทงหลายแลว เปนผรพระนพพาน อนอะไร ๆ ทาไมไดนะ พราหมณ." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา ปรกกมม เปนตน ความวา ขน ชอวากระแสตณหา ใคร ๆ ไมอาจเพอจะตดไดดวยความพยายามม ประมาณนอย; เหตนนทานจงพยายามตดกระแสนน ดวยความบาก


บนอยางใหญซงสมปยตดวยญาณ คอ จงบรรเทา ไดแก จงขบไล กามแมทง ๒ เสยเถด. คาวา พราหมณ นน เปนคารองเรยกพระขณาสพทงหลาย. บทวา สงขาราน ความวา รความสนไปแหงขนธ ๕. บทวา อกต ความวา เมอเปนเชนนน ทานจะเปนผชอ วาอกตญ เพราะรพระนพพาน อนอะไร ๆ บรรดาโลกธาตทงหลาย มทองคาเปนตน ทาไมได. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพราหมณผมความเลอมใสมาก จบ.


๒. เรองภกษมากรป* [๒๖๕] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภภกษ มากรป ตรสพระธรรมเทศนานวา "ยทา ทวเยส ธมเมส" เปนตน. [พระสารบตรทลถามปญหาเพอพวกภกษ] ในวนหนง ภกษผอยในทศประมาณ ๓๐ รป มาถวายบงคม พระศาสดาแลวนง. พระสารบตรเถระ เลงเหนอปนสยแหงพระ อรหตของภกษเหลานนแลว เขาไปเฝาพระศาสดา ยนอยเทยว ทลถาม ปญหานวา "พระเจาขา ธรรมทงหลายทพระองคตรสเรยกวา 'ธรรม ๒ ประการ ๆ ดงน; ธรรม ๒ ประการนเปนไฉนหนอแล ?" ทนน พระศาสดา ตรสกะทานวา "สารบตร สมถะและ วปสสนา เรยกวาธรรม ๒ แล" ดงนแลว ตรสพระคาถานวา :- "ในกาลใด พราหมณเปนผถงฝงในธรรม ๒, ในกาลนน กเลสเครองประกอบทงปวงของ พราหมณ ผรอย ยอมถงความตงอยไมได." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา ยทา เปนตน ความวา ในกาลใด พระขณาสพน เปนผถงฝง ในธรรมคอสมถะและวปสสนา อนตง อยโดยสวน ๒ ดวยอานาจแหงการถงฝงคออภญญาเปนตน, ในกาลนน กเลสเครองประกอบทงหลาย มกเลสเครองประกอบคอกามเปนตน * พระมหาชาล ป. ธ. ๗ วดบรมนวาส แปล.


ทงปวง ซงสามารถเพอประกอบไวในวฏฏะของพระขณาสพนน ผรอย อยางน ยอมถงความตงอยไมได คอความสนไป. ในกาลจบเทศนา ภกษเหลานน แมทงหมด ตงอยในพระ อรหตแลว ดงนแล. เรองภกษมากรป จบ.


๓. เรองมาร* [๒๖๖] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภมาร ตรส พระธรรมเทศนานวา "ยสส ปาร อปาร วา" เปนตน. [มากปลอมตวทลถามเรองฝง] ไดยนวา ในวนหนง มารนน ปลอมเปนบรษคนใดคนหนง เขาไปเฝาพระศาสดา แลวทลถามวา "พรเจาขา สถานทอนพระ องคตรสวา 'ฝง ๆ;' อะไรหนอแล ? ทชอวาฝงนน." พระศาสดาทรงทราบวา "นเปนมาร" จงตรสวา "มารผม บาป ประโยชนอะไรของทานดวยฝง, ฝงนน อนผมราคะไปปราศแลว ทงหลาย พงถง" ดงนแลว ตรสพระคาถานวา:- "ฝงกด ทมใชฝงกด ฝงและทมใชฝงกด ไมม แกผใด, เราเรยกผนน ซงมความกระวนกระวาย ไปปราศแลว ผพราก (จากกเลส) ไดแลววา เปนพราหมณ." [แกอรรถ] อายตนะอนเปนไปในภายใน ๖ ชอวา ปาร ในพระคาถานน. อายตนะอนม ณ ภายนอก ๖ ชอวา อปาร. อายตนะทง ๒ นน ชอวา ปาราปาร. บทวา น วชชต ความวา ฝงและทมใชฝงทงหมดนน ไมม * พระมหาชาล ป. ธ. ๗ วดบรมนวาส แปล.


แกผใด เพราะความไมมการยดถอวา 'เรา' หรอวา "ของเรา," เราเรยกผนน ซงชอวา มความกระวนกระวายไปปราศแลว เพราะอน ไปปราศ แหงความกระวนกระวายคอกเลสทงหลาย ผพรากจากกเลส ทงปวงไดแลววา เปนพราหมณ. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองมาร จบ.


๔. เรองพราหมณคนใดคนหนง* [๒๖๗] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพราหมณ คนใดคนหนง ตรสพระธรรมเทศนานวา "ฌาย" เปนตน. [พราหมณทลถามเรองพราหมณกะพระศาสดา] ไดยนวา พราหมณนน คดวา "พระศาสดา ตรสเรยกสาวก ของพระองควา 'พราหมณ,' สวนเรา เปนพราหมณโดยชาตและ โคตร, การทพระองคจะตรสเรยกเราอยางนนบาง ควร." เขาเขาไป เฝาพระศาสดา ทลถามเนอความนนแลว. พระศาสดา ตรสวา "เรามไดเรยกบคคลวา 'พราหมณดวย เหตสกวาชาตและโคตร, แตเราเรยกบคคลผบรรลประโยชนอนสงสด นนเทานน (วาเปนพราหมณ)" ดงนแลว ตรสพระคาถานวา:- "เราเรยกบคคลผมความเพง ผปราศจากธล อยแตผเดยว มกจอนกระทาแลว หาอาสวะ มได บรรลประโยชนอนสงสดแลวนนวา เปน พราหมณ." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา ฌาย เปนตน ความวา เราเรยก บคคลผเพงอยดวยฌาน ๒ อยาง ผปราศจากธล ดวยธลคอกาม อยแต * พระมหาชาล ป. ธ. ๗ วดบรมนวาส แปล.


ผเดยวในปา ชอวาผมกจอนกระทาแลว เพราะกจ ๑๖ อยาง๑อนตน ทาดวยมรรค ๔ แลว ชอวาหาอาสวะมได เพราะไมมอาสวะทงหลาย บรรลประโยชนอนสงสด คอพระอรหตแลว วา เปนพราหมณ. ในกาลจบเทศนา พราหมณนน ตงอยในโสดาปตตผลแลว, เทศนาไดเปนประโยชนแมแกชนผประชมกนแลว ดงนแล. เรองพราหมณคนใดคนหนง จบ. ๑. ทกข มกจ ๔:- ปฬนตถ ในอรรถวาเบยดเบยน ๑. สงขตตถ ในอรรถวา ปจจยประชมแตง ๑. สนตาปนตถ ในอรรถวาเรารอน ๑. วปรณามตถ ในอรรถวา แปรปรวน ๑. สมทย มกจ ๔:- อายหนตถ ในอรรถวาทาใหเกดกองทกข ๑. นทานตถ ใน อรรถวาเปนเหตแหงทกข ๑. สงโยคตถ ในอรรถวาประกอบไวดวยสงสารทกข ๑. ปลโพธนตถ ในอรรถวาขงอยในเรอนจาคอสงสารทกข ๑. นโรธ มกจ ๔:- นสสรณตถ ในอรรถวาออกจากอปธ ๑. วเวกตถ ในอรรถ วาสงดจากหมคอกเลส ๑. อสงขตตถ ในอรรถวาปจจยประชมแตงไมได ๑. อมตตถ ในอรรถวาเปนอมตรส (ไมรจกตาย) ๑. มรรค มกจ ๔:- นยยานตถ ในอรรถวาออกจากสงสาร ๑. เหตวตถ ใน อรรถวาเปนเหตแหงพระนพพาน ๑. ทสสนตถ ในอรรถวาเหนพระนพพาน ๑. อธ- ปเตยยตถ ในอรรถวาเปนอธบดในอนเหนพระนพพาน ๑.


๕. เรองพระอานนทเถระ* [๒๖๘] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในปราสาทของอบาสกาชอมคาร- มารดา ทรงปรารภพระอานนทเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา "ทวา ตปต อาทจโจ" เปนตน. [รศมของวตถ ๕ อยางตางกน] ไดยนวา ในวนมหาปวารณา พระเจาปเสนทโกสล ทรง ประดบเครองราชอสสรยากรณครบถวน ทรงถอเอาวตถทงหลายมของ หอมเปนตน ไดเสดจไปยงวหารแลว. ในขณะนน พระกาฬทายเถระ นงเขาฌานอยททายบรษท. ก คาวา 'กาฬทายเถระ' นน เปนชอของทานเอง. สรระ (ของทาน) มสเพยงดงทองคา. กในขณะนน พระจนทรกาลงขน, พระอาทตย กาลงอสดงคต. พระอานนทเถระ แลดรศมของพระอาทตยซงกาลงอสดงคตและ ของพระจนทรซงกาลงขน แลวมองดพระสรโรภาสของพระราชา สร- โรภาสของพระเถระ และพระสรโรภาสของพระคถาคต. ในทานเหลา นน พระศาสดา ยอมไพโรจนลวงรศมทงปวง. พระเถระถวายบงคม พระศาสดาแลว กราบทลวา "พระเจาขา ในวนน เมอขาพระองค แลดรศมเหลานอย, พระรศมของพระองคเทานนขาพระองคชอบใจ, เพราะวา พระสรระของพระองค ยอมไพโรจนลวงรศมทงปวง." * พระมหาชาล ป. ธ. ๗ วดบรมนวาส แปล.


ลาดบนน พระศาสดา ตรสกะทานวา "อานนท ธรรมดา พระอาทตย ยอมรงเรองในกลางวน, พระจนทร ยอมรงเรองใน กลางคน, พระราชา ยอมรงเรอนในเวลาประดบแลวเทานน, พระ ขณาสพ ละความระคนดวยหมแลว ยอมรงเรองในภายในสมาบต ทานน, สวนพระพทธเจา ยอมรงเรอนดวยเดช ๕ อยาง ทงในกาลคน ทงในกลางวน" ดงนแลว ตรสพระคาถานวา:- "พระอาทตย ยอมสองแสงในกลางวน, พระ จนทร ยอมรงเรองในกาลคน, กษตรย ทรง เครองรบแลว ยอมรงเรอน, พราหมณผมความ เพง ยอมรงเรอง, สวนพระพทธเจา ยอม รงเรองดวยเดช ตลอดกลางวนและกลางคน." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน สองบทวา ทวา ตปต ความวา พระ อาทตย ยอมรงเรองเฉพาะในกลางวน, แตแมทางทพระอาทตยนนไป ในกลางคน หาปรากฏไม. บทวา จนทมา ความวา แมพระจนทร ทพนแลวจากหมอก เปนตน กรงเรองเฉพาะในกลางคน, หารงเรองในกลางวนไม. บทวา สนนทโธ ความวา พระราชาผทรงประดบดวยเครอง อสสรยาภรณทงปวงอนวจตรดวยทองและแกวมณ อนเสนามองค ๔๑

แวดลอมแลวเทานน ยอมรงเรอง, ทาวเธอประทบอยดวยเพศอน ๑. พลชาง พลมา พลรถ พลเดนเทา.


บคคลไมร (ปลอมเพศ) หารงเรองไม. บทวา ฌาย ความวา ฝายพระขณาสพ เปลองหมแลว เพง อยเทยว ชอวายอมรงเรอง. บทวา เตชสา ความวา สวนพระสมมาสมพทธเจา ทรง ครองงาเดชแหงการทศลดวยเดชแหงศล เดชแหงคณอนชว ดวยเดช แหงคณ เดชแหงปญญาทรามดวยเดชแหงปญญา เดชแหงสงมใชบญ ดวยเดชแหงบญ เดชแหงอธรรมดวยเดชแหงธรรม ยอมรงเรองดวย เดช ๕ อยางนตลอดกาลเปนนตยทเดยว. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระอานนทเถระ จบ.


๖. เรองบรรพชตรปใดรปหนง* [๒๖๙] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภบรรพชต รปใดรปหนง ตรสพระธรรมเทศนานวา "พาหตปาโป" เปนตน. [พราหมณบวชนอกพระพทธศาสนา] ไดยนวา พราหมณคนหนง บวชแลว ดวยการบวชในภายนอก (พระศาสนา) คดวา "พระสมณโคดม เรยกสาวกของพระองควา 'บรรพชต', สวนเรากเปนบรรพชต, การทพระองคเรยกเราอยางนน บาง กควร" แลวเขาไปเฝาพระศาสดา ทลถามเนอความนน พระศาสดา ตรสวา "เราหาเรยกวา 'บรรพชต' ดวยเหต เพยงเทานไม, สวนบคคลผชอวาเปนบรรพชต เพราะความทมลทน คอกเลสทงหลายอนตนเวนไดขาด" ดงนแลว ตรสพระคาถานวา:- "บคคลมบาปอนลอยแลวแล เราเรยกวา 'พราหมณ,' บคคลทเราเรยกวา 'สมณะ' เพราะความประพฤตเรยบรอย, บคคลขบไล มลทนของตนอย เพราะเหตนน เราเรยกวา 'บรรพชต." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา สมจรยาย คอ เพราะความประพฤต ระงบซงอกศลธรรมทงปวง. * พระมหาชาล ป. ธ. ๗ วดบรมนวาส แปล.


บทวา ตสมา ความวา บคคลทพระศาสดาตรสเรยกวา 'พราหมณ' เพราะความเปนผมบาปอนลอยแลว, บคคลทพระศาสดา ตรสเรยกวา 'สมณะ' เพราะความประพฤตสงบซงอกศลธรรม ทงหลาย; เหตนน ผใด ประพฤตขบไล คอ ขจดมลทนมราคะ เปนตนของตนอย, แมผนน พระศาสดากตรสเรยกวา 'บรรพชต' เพราะการขบไลนน. ในกาลจบเทศนา บรรพชตนน ดารงอยในโสดาปตตผลแลว, เทศนาไดมประโยชนแมแกชนผประชมกนแลว ดงนแล. เรองบรรพชตรปใดรปหนง จบ.


๗. เรองพระสารบตรเถระ* [๒๗๐] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระสาร- บตรเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา "น พราหมณสส" เปนตน. [พระเถระถกพราหมณต] ไดยนวา มนษยเปนอนมาก ในทแหงหนง กลาวคณกถาของ พระเถระวา "นาชม พระผเปนเจาของพวกเรา ประกอบแลวดวย กาลงคอขนต, เมอชนเหลาอน ดาอยกตาม ประหารอยกตาม แมเหต สกวาความโกรธ ยอมไมม." ครงนน พราหมณมจฉาทฏฐคนหนง ถามวา "ใครนน ไมโกรธ" พวกมนษย. พระเถระของพวกฉน. พราหมณ. บคคลผยวใหทานโกรธ จกไมมกระมง ? พวกมนษย. พราหมณ ขอนน หามไม. พราหมณ. ถาเชนนน เราจกยวใหทานโกรธ. พวกมนษย. ถาทานสามารถไซร, กจงยวใหพระเถระโกรธเถด. พราหมณนน คดวา "เอาละ, เราจกรกจทควรทา" ดงนแลว เหนพระเถระเขาไปเพอภกษา จงเดนไปโดยสวนขางหลง ไดใหการ ประหารดวยฝามออยางแรงทกลางหลง. พระเถระ มไดคานงถงเลยวา "นชออะไรกน" เดนไปแลว. ความเรารอน เกดขนทวสรระของพราหมณ. เขาตกลงใจวา "แหม * พระมหาชาล ป. ธ. ๗ วดบรมนวาส แปล.


พระผเปนเจาสมบรณดวยคณ" ดงนแลว หมอบลงแทบเทาของพระ เถระ เรยนวา "ขอทานจงอดโทษแกกระผมเถด ขอรบ" เมอพระ เถระ กลาววา "นอะไรกน ?" จงเรยนวา "กระผมประหารทานเพอ ประสงคจะทดลองด." พระเถระ กลาววา "ชางเถด, เราอดโทษใหทาน." พราหมณ จงเรยนวา "ทานผเจรญ ถาทานอดโทษใหกระผมไซร, กขอจงนงรบ ภกษในเรอนของกระผมเถด" ดงนแลว ไดรบบาตรของพระเถระ. ฝายพระเถระ ไดใหบาตรแลว. พราหมณ นาพระเถระไปเรอน องคาสแลว. พวกมนษย โกรธแลว ตางกคดวา "พระผเปนเจาของพวกเรา ผหาโทษมได ถกพราหมณนประหารแลว, ความพนแมจากทอนไม ไมมแกพราหมณนน, พวกเราจกฆามนเสยในทนแหละ" ดงนแลว มกอนดนและทอนไมเปนตนในมอ ไดยนซมอยทประตเรอนของ พราหมณ. พระเถระ ลกขนเดนไปอย ไดใหบาตรในมอของพราหมณ. พวกมนษย เหนพราหมณนนเดนไปกบพระเถระ จงเรยนวา "ทานขอรบ ขอทานจงรบบาตรของทานแลวใหพราหมณกลบเสย" พระเถระ กลาววา "นเรองอะไรกน ? อบาสก." พวกมนษย. พราหมณประหารทาน, พวกกระผมจกรกจทควร ทาแกเขา. พระเถระ. กทานถกพราหมณนประหารหรอ, หรอเราถก ?


พวกมนษย. ทานถก ขอรบ. พระเถระ กลาววา "พราหมณนนประหารเราแลว (แต) ได ขอขมาแลว, พวกทานจงไปกนเถด" สงพวกมนษยไปแลว ให พราหมณกลบ ไดไปสวหารนนเทยว. ภกษทงหลาย ยกโทษวา "นชออยางไร ? พระสารบตรเถระ ถกพราหมณใดประหารแลว ยงนงรบภกษในเรอนของพราหมณนน นนแหละ มาแลว; จาเดมแตกาลทพระเถระถกพราหมณนนประหาร แลว ตอไปน เขาจกไมละอายตอใคร ๆ, จกเทยวตภกษทงหลายท เหลอ." [พราหมณไมควรประหารพราหมณ] พระศาสดา เสดจมาแลว ตรสถามวา "ภกษทงหลาย บดน พวกเธอนงประชมกนดวยถอยคาอะไรหนอ ?" เมอภกษเหลานนกราบ ทลวา "ดวยถอยคาชอน" แลว, ตรสวา "ภกษทงหลาย พราหมณ ชอวาประหารพราหมณ ยอมไมม, แตพราหมณผสมณะจกเปนผถก พราหมณคฤหสถประหารได; ขนชอวาความโกรธนนยอมถงความ ถอนขนได ดวยอนาคามมรรค" ดงนแลว เมอจะทรงแสดงธรรม ไดทรงภาษตพระคาถาเหลานวา:- "พราหมณไมควรประหารแกพราหมณ, ไมควร จอง (เวร) แกเขา, นาตเตยนพราหมณผ ประหารพราหมณ, นาตเตยนพราหมณผจอง (เวร) ยงกวาพราหมณผประหารนน. ความ


เกยดกนใจ จากอารมณอนเปนทรกทงหลายใด, ความเกยดกนนน ยอมเปนความประเสรฐไม นอยแกพราหมณ, ใจอนสมปยตดวยความ เบยดเบยน ยอมกลบไดจาวตถใด ๆ, ความ ทกข ยอมสงบไดเพราะวตถนน ๆ นนแล." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา ปหเรยย ความวา พราหมณผ ขณาสพ รอยวา "เราเปน (พระขณาสพ)" ไมควรประหารแก พราหมณขณาสพ หรอพราหมณอน. สองบทวา นาสส มเจถ ความวา พราหมณขณาสพแมนน ถกเขาประหารแลว ไมควรจองเวรแกเขาผประหารแลวยนอย, คอไม ควรทาความโกรธในพราหมณนน. บทวา ธ พราหมณสส ความวา เรายอมตเตยนพราหมณผ ประหารพราหมณขณาสพ. บทวา ตโต ธ ความวา กผใด ประหารตอบซงเขาผประหาร อย ชอวา ยอมจองเวรในเบองบนของเขา, เราตเตยนผจองเวรนน แมกวาผประหารนนทเดยว. สองบทวา เอตทกจ เสยโย ความวา การไมดาตอบซง บคคลผดาอย หรอการไมประหารตอบซงบคคลผประหารอย ของพระ ขณาสพใด, การไมดาตอบหรอการไมประหารตอบนน ยอมเปนความ ประเสรฐไมใชนอย คอ ไมเปนความประเสรฐทมประมาณนอย แก


พราหมณผเปนขณาสพนน, ทแท ยอมเปนความประเสรฐอนมประมาณ ยงทเดยว. บาทพระคาถาว ยทานเสโธ มนโส มนโส ปเยห ความวา ก ความเกดขนแหงความโกรธ ชอวา อารมณเปนทรกแหงใจ ของ บคคลผมกโกรธ, กบคคลผมกโกรธนน จะผดในมารดาบดากด ใน พระพทธเจาเปนตนกด กเพราะอารมณเปนทรกเหลานน, เหตนน ความเกยดกนใจจากอารมณอนเปนทรกเหลานน คอ ความขมขจตอน เกดขนอย ดวยอานาจความโกรธ ของบคคลผมกโกรธนนใด, ความ เกยดกนนน ยอมเปนความประเสรฐไมนอย. ในอนสมปยตดวยความโกรธ ชอวา หสมโน, ใจอนสมปยต ดวยความโกรธของเขานน เมอถงความถอนขนดวยอนาคามมรรค ชอ วายอมกลบไดจากวตถใด ๆ. สองบทวา ตโต ตโต ความวา วฏฏทกขแมทงสน ยอม กลบไดเพราะวตถนน ๆ นนแหละ. ๑. มตของขาพเจาทงหลายวา 'บาทพระคาถาวา น พราหมสเสตทก จ เสยโย ความวา ธรรมอนเกดขนในจตทงหลาย เปนฝายปฏฆะ ขอวา ธรรมเปนทรกแหงใจ ในพระคาถาน กพราหมณ ยอมปรารถนาเพอจะจองเวรตอบ ดวยสามารถแหงธรรม อนเปนทรกเหลานน. การไมเกยดกนไมขมใจจากธรรมอนเปนทรกเหลานน. เปน ความประเสรฐนดหนอยหามได คอ ไมประเสรฐมประมาณยง, แตกลบสงเสรม สมรรถภาพเพอจะจองเวรตอบแกพวกคนพาล. บทวา ย เปนกรยาปรามาสน.'


ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระสารบตรเถระ จบ.


๘. เรองพระนางมหาปชาบดโคตม* [๒๗๑] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระนาง มหาปชาบดโคตม ตรสพระธรรมเทศนานวา "ยสส กาเยน" เปนตน. [พระศาสดาทรงบญญตครธรรม ๘] ความพสดารวา พระนางมหาปชาบดโคตม พรอมกบบรวาร รบครธรรม ๘ ประการ๑ อนพระผมพระภาคทรงบญญตแลว ในเมอ เรองยงไมเกดขน เหมอนบรษผมชาตมกประดบ รบพวกดอกสรภดวย เศยรเกลา ไดอปสมบทแลว. อปชฌายะหรออาจารยอนของพระนาง ไมม. ภกษณทงหลาย ปรารภพระเถรผมอปสมบทอนไดแลวอยาง นน โดยสมยอน สนทนากนวา "อาจารยและอปชฌายะของ พระนางมหาปชาบดโคตม ยอมไมปรากฏ, พระนางถอเอาผากาสายะ ทงหลาย ดวยมอของตนเอง." กแลครนกลาวอยางนนแลว ภกษณทงหลาย ประพฤตรงเกยจอย ยอมไมทาอโบสถ ไมทาปวารณารวมกบพระนางเลย. ภกษณทงหลาย นน ไปกราบทลเนอความนนแมแตพระตถาคตแลว. * พระมหาชาล ป.ธ. ๗ วดบรมนวาส แปล. ๑. ภกษณถงมพรรษาตง ๑๐๐ ตองกราบไหวภกษผอปสมบทในวนนน ๑. ตองอย- จาพรรษาในอาวาสมภกษ ๑. ตองหวงตอธรรมทง ๒ คอ ถามอโบสถและไปรบโอวาท จากภกษสงฆทกกงเดอน ๑. ออกพรรษาแลว ตองปวารณาในสงฆ ๒ ฝาย ๑. ตอง ครธรรมแลว พงประพฤตปกขมานตในสงฆ ๒ ฝาย ๑. ตองแสวงหาอปสมบทแกนาง สกขมานาผศกษาในธรรม ๖ สน ๒ ปแลวในสงฆ ๒ ฝาย ๑. ดาแชงภกษไมได ๑. ปด ทางไมใหภกษณสอนภกษ เปดทางใหภกษกลาวสอนอยางเดยว ๑. ว. จลล. ๗/๓๓๒.


[คนทควรเรยกวาพราหมณ] พระศาสดา ทรงสดบคาของภกษณเหลานนแลว จงตรสวา "ครธรรม ๘ ประการ เราใหแลวแกพระนางมหาปชาบดโคตม, เรา เองเปนอาจารย เราเองเปนอปชฌายะของพระนาง, ชอวาความรงเกยจ ในพระขณาสพทงหลาย ผเวนแลวจากทจรตทงหลายมกายทจรตเปน ตน อนเธอทงหลายไมควรทา" ดงนแลว เมอจะทรงแสดงธรรม จงตรสพระคาถานวา:- "ความชวทางกาย วาจา และใจ ของบคคลใด ไมม, เราเรยกบคคลนน ผสารวมแลวโดย ฐานะ ๓ วา เปนพราหมณ." [แกอรรถ] กรรมมโทษ คอมทกขเปนกาไร อนยงสตวใหเปนไปในอบาย ชอวา ทกกฏ ในพระคาถานน. สองบทวา ตห าเนห ความวา เราเรยกบคคลผมทวารอนปด แลว เพอตองการหามความเขาไปแหงทจรตมกายทจรตเปนตน โดย เหต ๓ มกายเปนตนเหลานนวา เปนพราหมณ. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระนางมหาปชาบดโคตม จบ.


๙. เรองพระสารบตรเถระ* [๒๗๒] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระ- สารบตรเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา "ยมหา ธมม วชาเนยย" เปนตน. [พระสารบตรเคารพในพระอสสชผอาจารย] ไดยนวา ทานพระสารบตรนน จาเดมแตกาลททานฟงธรรมใน สานกของพระอสสชเถระแลวบรรลโสดาปตตผล สดบวา "พระเถระ ยอมอยในทศใด" กประคองอญชลไปทางทศนน นอนหนศรษะไปทาง ทศนนแล. ภกษทงหลาย กลาววา "พระสารบตรเปนมจฉาทฏฐ ถงวนน กเทยวนอบนอมทศทงหลายอย" ดงนแลว กราบทลเนอความนนแด พระตถาคต. พระศาสดา รบสงใหเรยกพระเถระมาแลว ตรสถามวา "สารบตร นยวา เธอเทยวนอบนอมทศทงหลายอย จรงหรอ ?" เมอพระเถระ กราบทลวา "พระเจาขา พระองคเทานนยอมทรงทราบความเปนคอ อนนอบนอมหรอไมนอบนอมทศทงหลาย ของขาพระองค" ดงน แลว, ตรสวา "ภกษทงหลาย สารบตร ยอมไมนอบนอมทศทงหลาย, แตเพราะความทเธอฟงธรรมจากสานกของพระอสสชเถระแลวบรรล โสดาปตตผล จงนอบนอมอาจารยของตน; เพราะวา ภกษอาศยอาจารย * พระมหาชาล ป. ธ. ๗ วดบรมนวาส แปล.


ใด ยอมรธรรม, ภกษนน พงนอบนอมอาจารยนนโดยเคารพ เหมอน พราหมณนอบนอมไฟอยฉะนน" ดงนแลว เมอจะทรงแสดงธรรม จงตรสพระคาถานวา :- "บคคลพงรแจงธรรมอนพระสมมาสมพทธเจา ทรงแสดงแลว จากอาจารยใด, พงนอบนอม อาจารยนนโดยเคารพเหมอนพราหมณนอบนอม การบชาเพลงอยฉะนน." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา อคคคตต ว ความวา บคคลพง รแจงธรรมอนพระตถาคตประกาศแลว จากอาจารยใด, พงนอบนอม อาจารยนนโดยเคารพ เหมอนพราหมณนอบนอมการบชาเพลงโดย เคารพ ดวยการบาเรอดวยด และดวยกจทงหลายมอญชลกรรมเปนตน ฉะนน. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระสารบตรเถระ จบ.


๑๐. เรองชฎลพราหมณ* [๒๗๓] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภชฏล พราหมณคนหนง ตรสพระธรรมเทศนานวา "น ชฏาห" เปนตน. [ชฏลตองการใหตรสเรยกตนวาพราหมณ] ไดยนวา ชฏลพราหมณนน คดวา "เราเกดดแลวทงฝายมารดา ทงฝายบดา เกดในตระกลพราหมณ, ถาพระสมณโคดมตรสเรยก พระสาวกทงหลายของพระองควา 'พราหมณ,' การทพระองคตรส เรยกเราอยางนนบาง กควร" ดงนแลว จงไปยงสานกพระศาสดา ทลถามเนอความนน. [ลกษณะแหงพราหมณ] ครงนน พระศาสดา ตรสกะพราหมณนนวา "พราหมณ เราไม เรยกวา 'พราหมณ' ดวยเหตสกวาชฎา ไมเรยกดวยเหตสกวาชาต และโคตร, แตเราเรยกผมสจจะอนแทงตลอดแลวเทานนวา "เปน พราหมณ" ดงนแลว ตรสพระคาถานวา:- "บคคลยอมเปนพราหมณ ดวยชฎา ดวย โคตร ดวยชาต หามได, สจจะและธรรมมอย ในผใด ผนน เปนผสะอาด และผนนเปน พราหมณ." * พระมหาชาล ป. ธ. ๗ วดบรมนวาส แปล.


[แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา สจจ เปนตน ความวา สจจญาณ อนแทงตลอดซงสจจะ ๔ อยาง ดวยอาการ ๑๖ แลวตงอย และ โลกตตรธรรม ๙ มอยในบคคลใด, บคคลนนเปนผสะอาด และเปน พราหมณ. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองชฏลพราหมณ จบ.


๑๑. เรองกหกพราหมณ* [๒๗๔] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยทกฏาคารศาลา ทรงปรารภกหก- พราหมณ ผมวตรดงคางคาว คนหนง ตรสพระธรรมเทศนานวา "กนเต" เปนตน. [พราหมณลวงเอาสงของ ๆ ชาวเมอง] ไดยนวา พราหมณนน ขนตนกมตนหนง ใกลประตพระนคร เวสาล เอาเทาทง ๒ เหนยวกงไม หอยหวลงอย กลาววา "ทานทง หลายจงใหโคแดง ๑๐๐ แกเรา จงใหกหาปณะทงหลายแกเรา จงให หญงบาเรอแกเรา, ถาทานทงหลายจกไมให, เราตกจากตนกมนตาย จกทาพระนครไมใหเปนพระนคร. ในกาลเปนทเสดจเขาไปยงพระ- นครแมของพระตถาคต ผอนหมภกษแวดลอมแลว ภกษทงหลาย เหนพราหมณนนแลว แมในกาลเปนทเสดจออกไป กเหนเขาหอยอย อยางนนเหมอนกน. ฝายชาวพระนคร ตางกคดวา "พราหมณน หอยอยอยางนตงแต เชา พงตกลง (ตาย) ทาพระนครไมใหเปนพระนคร" กลวความ ลมจมแหงพระนคร จงยอมรบวา "พวกเราจะใหของทกอยางท พราหมณนนขอ" แลวไดให. เขาไดลงรบเอาสงของทงปวงไป. ภกษทงหลาย เหนเขาเทยวไปดจแมโค ใกลอปจารแหงวหาร * พระมหาชาล ป. ธ. ๗ วดบรมนวาส แปล.


จาไดจงถามวา "พราหมณ ทานไดสงตามปรารถนาแลวหรอ ?" ได ฟงวา "ขอรบ กระผมไดแลว" จงกราบทลเรองนนแดพระตถาคต ณ ภายในวหาร. [พระศาสดาตรสบรพกรรมของพราหมณ] พระศาสดา ตรสวา "ภกษทงหลาย พราหมณนน เปนโจร หลอกลวงในกาลนเทานน หามได, ถงในกาลกอน กเปนโจรหลอก ลวงแลวเหมอนกน; กบดน พราหมณนนยอมหลอกลวงพาลชนได, แตในกาลนน ไมอาจเพอหลอกลวงบณฑตทงหลายได" ดงนแลว อน ภกษเหลานนทลออนวอนแลว ทรงนาอดตนทานมา (ตรส) วา:- "ในอดตกาล ดาบสหลอกลวงรปหนง อาศยกาสกคามตาบล หนง ยอมสาเรจการอย. ตระกลหนงบารงเธอ คอ : ยอมถวายสวน หนงแมแกเธอ จากของควรเคยวและของควรบรโภคอนเกดขนแลวใน กลางวน เหมอนใหแกบตรของตน, เกบสวนอนเกดขนในตอนเยนไว ถวายในวนท ๒. ตอมาวนหนง ตระกลนนไดเนอเหย (มา) ในเวลาเยน แกงไว เรยบรอยแลว เกบสวนหนงจากสวนทแกงนนไว ถวายแกเธอในวนท ๒. ดาบสพอกนเนอแลว ถกความอยากในรสผกพนแลว ถามวา "นนชอ เนออะไร ?" ไดฟงวา "เนอเหย" ดงนแลว เทยวไปเพอภกษา รบเอา เนยใสนมสมและเครองเผดรอนเปนตน ไปยงบรรณศาลา แลวเกบ ไว ณ สวนขางหนง. กพระยาเหย อยในจอมปลวกแหงหนง ณ ทไมไกลแหงบรรณ-


ศาลา. พระยาเหยมาเพอไหวพระดาบสตามกาลสมควร. กในวนนน ดาบสนน คดวา "เราจกฆาเหยนน" ดงนนแลว ซอนทอนไมไว นงทาทเหมอนหลบอย ณ ทใกลจอมปลวกนน. พระยาเหย ออกจากจอมปลวกแลว มายงสานกของเธอกาหนด อาการไดแลว จงกลบจากทนน ดวยคดวา "วนน เราไมชอบใจ อาการของอาจารย." ดาบสรความกลบของเหยนนแลวขวางทอนไม ไปเพอประสงคจะฆาเหยนน. ทอนไมพลาดไป. พระยาเหยเขาไปส จอมปลวกแลว โผลศรษะออกมาจากจอมปลวกนนแลวแลดทางทมา กลาวกะดาบสวา :- "ขาพเจา สาคญทานผไมสารวมวาเปนสมณะ จงเขาไปหาแลว, ทานนน ยอมไมเปนสมณะ โดยประการททานเอาไมประหารขาพเจา; ทาน ผมปญญาทราม ประโยชนอะไรดวยดวยชฎาทง หลายของทาน, ประโยชนอะไรดวยผาททาดวย หนงเนอชออชนะ๑ของทาน, ภายในของทาน รกรงรง ทานยอมเกลยงเกลาแตภายนอก." ครงนน ดาบส เพอจะลอพระยาเหยนน ดวยของมอยของตน จงกลาวอยางนวา :- "เหย ทานจงกลบมา จงบรโภคขาวสกแหง ๑. แปลกนมาอยางน แตอชนะ คอหนงสตว โดยเฉพาะหมายเอาหนงสตวจาพวก เนอกวาง ใชเปนบรขารของดาบส.


ขาวสาลทงหลาย, นามนและเกลอของขาพเจา มอย, ดปลของขาพเจากมเพยงพอ." พระยาเหยฟงคานนแลว กลาววา "ทานกลาวโดยประการใด ๆ; ความทขาพเจาประสงคเพอหนไปอยางเดยว ยอมมโดยประการนน ๆ" ดงนแลว กลาวคาถานวา:- "ขาพเจานน ยงจกเขาไปสจอมปลวกลกตง ๑๐๐ ชวบรษ, นามนและเกลอของทานจะเปน ประโยชนอะไร ? ดปลกไมเปนประโยชนเกอ กลแกขาพเจา." กแลครนกลาวอยางนนแลว กลาววา "ขาพเจาไดทาความสาคญ ในทานวาเปนสมณะสนกาลประมาณเทาน, บดน ทานขวางทอนไมไป เพราะความเปนผประสงคจะประหารขาพเจา, ทานไมเปนสมณะแต กาลททานขวางทอนไมไปแลวทเดยว, ประโยชนอะไรดวยชฎาทง หลายของบคคลผทรามปญญาเชนทาน, ประโยชนอะไรดวยหนงเนอ ชออชนะพรอมทงกบ, เพราะภายในของทานรกรงรง, ทานยอม เกลยงเกลาแตภายนอกอยางเดยวเทานน." พระศาสดา ครงทรงนาอดตนทานนมาแลว ตรสวา "พราหมณ น ไดเปนดาบสผหลอกลวงในกาลนน, สวนพระยาเหย ไดเปนเราน เอง" ดงน แลวทรงประมวลชาดก เมอจะทรงแสดงเหตแหงดาบสนน ถกเหยตวฉลาดขมในกาลนน จงตรสพระคาถานวา:-


"ผมปญญาทราม ประโยชนอะไรดวยชฎา ทงหลายของเธอ, ประโยชนอะไรดวยผาททา ดวยหนงเนอชออชนะของเธอ; ภายในของเธอ รกรงรง, เธอยอมเกลยงเกลาแตภายนอก." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน สองบทวา กนต ชฏาห ความวา ดกอน ผทรามปญญา ประโยชนอะไรดวยชฎาเหลาน แมอนเธอเกลาไวดแลว และดวยผาสาฎกททาดวยหนงเนอชออชนะน พรอมทงกบอนเธอนง แลว ของเธอ. บทวา อพภนตร ความวา ในภายในของเธอกรงรงดวยกเลส มราคะเปนตน, เธอยอมเกลยงเกลาแตภายนอก เหมอนคถชางคถมา เกลยงเกลาแตภายนอกอยางเดยว. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองกหกพราหมณ จบ.


๑๒. เรองนางกสาโคตม* [๒๗๕] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยทภเขาคชฌกฏ ทรงปรารภนางกสา- โคตม ตรสพระธรรมเทศนานวา "ปสกลธร" เปนตน. [นางโคตมเหนทาวสกกะ] ไดยนวา ในกาลนน ทาวสกกะเขาไปเฝาพระศาสดา พรอมกบ เทวบรษท ในทสดแหงปฐมยาม ถวายบงคมแลวประทบนง ทรง สดบธรรมกถาอนเปนทตงแหงความระลกถงอย ณ ทสวนขางหนง. ในขณะนน นางกสาโคตม คดวา "เราจกเฝาพระศาสาดา" เหาะมาทางอากาศแลว เหนทาวสกกะ จงกลบไปเสย๑. ทาวเธอทอด พระเนตรเหนนางผถวายบงคมแลว กลบไปอย ทลถามพระศาสดาวา "พระเจาขา ภกษณนนชอไร ? พอมาเหนพระองคแลวกกลบ." [นางกสาโคตมเลศทางทรงผาบงสกล] พระศาสดา ตรสวา "มหาบพตร ภกษณนน ชอกสาโคตม เปนธดาของอาตมภาพ เปนยอดแหงพระเถรผทรงผาบงสกลทงหลาย" ดงนแลว ตรสพระคาถานวา:- "เราเรยกชนผทรงผาบงสกล ผผอม สะพรง ดวยเอน ผเพงอยผเดยวในปานน วา เปน พราหมณ." * พระมหาชาล ป. ธ. ๗ วดบรมนวาส แปล. ๑. การเทยวไปกลางคนเสมอ ๆ ภกษณมไดประพฤต.


[แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา กส ความวา กชนทงหลายผทรง ผาบงสกล บาเพญขอปฏบตอนสมควรแกตน ยอมเปนผมเนอและ โลหตนอย และเปนผมตวสะพรงดวยเอน; เหตนน พระศาสดาจง ตรสอยางนน. สองบทวา เอก วนสม ความวา เรายอมเรยกบคคลผเพงอย ผเดยวในทสงดนนวา เปนพราหมณ. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองนางกสาโคตม จบ.


๑๓. เรองพราหมณคนใดคนหนง* [๒๗๖] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพราหมณ คนหนง ตรสพระธรรมเทศนานวา "น จาห" เปนตน. [พราหมณเขาเฝาพระศาสดา] ไดยนวา พราหมณนน คดวา "พระสมณโคดม ตรสเรยก สาวกทงหลายของพระองควา 'พราหมณ,' สวนเรากเปนผเกดใน กาเนดพราหมณ, การทพระองคตรสเรยกเราอยางนนบาง ยอมควร" ดงนแลว เขาไปเฝาพระศาสดา ทลถามเนอความนน. [ลกษณะแหงพราหมณ] ลาดบนน พระศาสดา จงตรสกะเขาวา "พราหมณ เรายอม ไมเรยกวา 'พราหมณ' ดวยเหตสกวาเกดในกาเนดพราหมณเทานน, สวนผใดไมมกเลสเครองกงวล ไมถอมน, เราเรยกผนนวา 'เปน พราหมณ" ดงนแลว ตรสพระคาถานวา:- "เราไมเรยกบคคลผเกดแตกาเนด ผมมารดา เปนแดนเกดวา เปนพราหมณ, เขายอมเปน ผชอวาโภวาท, เขายอมเปนผมกเลสเครองกงวล, เราเรยกผไมมกเลสเครองกงวล ผไมถอมน นนวา เปนพราหมณ." * พระมหาชาล ป. ธ. ๗ วดบรมนวาส แปล.


[แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา โยนช ไดแก ผเกดแลวแตกาเนด. บทวา มตตสมภว ความวา ผเกดแลวในทองอนเปนของมอย แหงมารดาผเปนพราหมณ. บทวา โภวาท ความวา กเขาเทยวกลาวอยวา "ผเจรญ ผเจรญ" ในคาทรองเรยกกนเปนตน ยอมเปนผชอวา โภวาท, เขาแล ยงเปน ผมกเลสเครองกงวล ดวยกเลสเครองกงวลทงหลายมราคะเปนตน; แต เราเรยกผไมมกเลสเครองกงวล ดวยกเลสทงหลายมราคะเปนอาท ผไม ถอมนดวยอปาทาน ๔ วา เปนพราหมณ. ในกาลจบเทศนา พราหมณนน ตงอยในโสดาปตตผลแลว. เทศนาไดมประโยชนแกมหาชนผประชมกนแลว ดงนแล. เรองพราหมณคนใดคนหนง จบ.


๑๔. เรองอคคเสน* [๒๗๗] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปรารภเศรษฐ- บตร ชออคคเสน ตรสพระธรรมเทศนานวา "สพพสโชน" เปนตน. [พระอรหนตยอมไมกลว] เรอง ขาพเจาใหพสดารแลว ในอรรถแหงพระคาถาวา "มจ ปเร ม จ ปจฉโต" เปนตนนนแล. กในกาลนน พระศาสดา เมอภกษทงหลาย กราบทลวา "พระ เจาขา พระอคคเสน ยอมกลาววา 'เราไมกลว' ชะรอยวาจะ พยากรณพระอรหตตผล ดวยคาไมจรง," จงตรสวา "ภกษทงหลาย บคคลผเชนกบบตรของเรา มสงโยชนอนตดไดแลว ยอมไมกลวเลย" ดงนแลว ตรสพระคาถานวา:- "ผใดแล ตดสงโยชนทงปวงไดแลว ยอมไมสะดง, เราเรยกผนน ผกาวลวงกเลสเครองของได ผ หลดพนแลววา เปนพราหมณ." บรรดาบทเหลานน บทวา สพพสโชน ไดแก สงโยชน ๑๐ อยาง. บทวา น ปรตสสต ไดแก ยอมไมกลวเพราะตณหา. บทวา ตมห ตดบทเปน ต อห ความวา เราเรยกผนน * พระมหาชาล ป. ธ. ๗ วดบรมนวาส แปล.


ซงชอวากาวลวงกเลสเครองของ เพราะความทกเลสเครองของทงหลาย ความมราคะเปนตน อนลวงไดแลว ผชอวาพรากไดแลว เพราะ ไมมแหงโยคะแม ๔ วา เปนพราหมณ. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองอคคเสน จบ.


๑๕. เรองพราหมณ ๒ คน* [๒๗๘] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพราหมณ ๒ คน ตรสพระธรรมเทศนานวา "เฉตวา นทธ" เปนตน. [พราหมณ ๒ คนเอาโคแขงขนกน] ไดยนวา ในพราหมณ ๒ คนนน พราหมณคนหนงมโคชอวา จฬโรหต, คนหนงมโคชอวามหาโรหต. ในวนหนง เขาทง ๒ เถยงกนวา "โคของทานแขงแรง หรอ โคของเราแขงแรง" ดงนแลว ตางกลาวกนวา "ประโยชนอะไร ของเราทงหลาย ดวยการเถยงกน, เราแขงกนแลว จกร" ยงเกวยน ใหเตมดวยทรายทฝงแมนาอจรวด แลวเทยมโค. ในขณะนน แมภกษทงหลาย กไดไปแลวในทนน เพอสรงนา. พราหมณทงหลาย แขงโคกนแลว. เกวยนไดหยดนงอย. สวนชะเนาะ และเชอกทงหลาย ขาดแลว. ภกษทงหลายเหนแลว ไปยงวหาร กราบทลเนอความนนแด พระศาสดา. [ควรตดชะเนาะและเชอกภายใน] พระศาสดา ตรสวา "ภกษทงหลาย ชะเนาะและเชอกนน เปนแตภายนอก, คนใดคนหนงกตดชะเนาะและเชอกเหลานนได * พระมหาชาล ป. ธ. ๗ วดบรมนวาส แปล.


ทงนน, ฝายภกษตดชะเนาะคอความโกรธ และเชอกคอตณหาอน เปนไปภายใน ควร" ดงนแลว ตรสพระคาถานวา:- "เราเรยกบคคลผตดชะเนาะ เชอก และเครอง ตอพรอมทงสาย ผมลมสลกอนถอนขนแลว ผรแลว นนวา เปนพราหมณ." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา นทธ ไดแก ความโกรธอนเปนไป โดยความเปนเครองผกรด. บทวา วรตต ไดแก ตณหาอนเปนไปโดยความเปนเครองผก. บาทพระคาถาวา สนธาน สหนกกม เปนตน ความว เรา เรยกบคคลผตดเครองตอคอทฏฐ ๖๒๑ อนประกอบดวยสายคออนสย แมทงปวงนตงอยแลว ผชอวา มลมสลกอนถอนขนแลว เพราะ ความทลมสลกคออวชชาเปนของอนตนถอนขนแลว ผชอวา รแลว เพราะรสจจะ ๔ นนวา เปนพราหมณ. ในกาลจบเทศนา ภกษ ๕๐๐ รป ตงอยในพระอรหตตผลแลว. เทศนาไดมประโยชนแมแกชนผประชมกนแลว ดงนแล. เรองพราหมณ ๒ คน จบ. ๑. ท. ส. ๙/๔๙.


๑๖. เรองอกโกสกภารทวาชพราหมณ* [๒๗๙] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปรารภอกโกสก- ภารทวาชพราหมณ ตรสพระธรรมเทศนานวา "อกโกส" เปนตน. [นางธนญชานถกดา] ความพสดารวา นางพราหมณชอธนญชาน ของภารทวาร- พราหมณ ผพชายของอกโกสกภารทวาชพราหมณ ไดเปนโสดาบน แลว. นางจามกด ไอกด พลาดกด เปลงอทานนวา "นโม ตสส ภควโต อรหโต สมมาสมพทธสส (ความนอบนอม จงมแดพระผ มพระภาคเจา ผเปนพระอรหนต ตรสรเองโดยชอบ พระองคนน)" วนหนง ในเวลาทองคาสพราหมณ นางพลาดแลว เปลง อทานขนอยางนนนนแล ดวยเสยงอนดง. พราหมณโกรธแลว กลาว วา "หญงถอยน พลาดแลวในทใดทหนง ยอมกลาวสรรเสรญพระ สมณะหวโลนนนอยางนทกท" ดงนแลว กลาววา "หญงถอย บดน ขาจกไปยกวาทะตอศาสดานนของเจา." ลาดบนน นางจงกลาวกะพราหมณนนวา "จงไปเถด พราหมณ, ดฉนไมเหนบคคลผจะยกวาทะตอพระผมพระภาคเจานน ได: เออก ครนไปแลว จงทลถามปญหากะพระผมพระภาคเจา." เขาไปสสานกพระศาสดา ไมถวายบงคมเลย ยนอย ณ สวนขางหนง แลว, เมอจะทลถามปญหา จงกลาวคาถานวา:- * พระมหาชาล ป. ธ. ๗ วดบรมนวาส แปล.


"บคคลฆาอะไรไดส จงอยเปนสข, ฆาอะไร ไดส จงไมเศราโศก, ขาแตพระโคดม พระ องคยอมชอบใจซงการฆาธรรมอะไรส ซง เปนธรรมอนเอก." ลาดบนน พระศาสดา เมอจะทรงพยากรณปญหาแกเขา จง ตรสพระคาถานวา:- "บคคลฆาความโกรธไดแลว จงอยเปนสข, ฆา ความโกรธไดแลว จงไมเศราโศก, พราหมณ พระอรยเจาทงหลาย ยอมสรรเสรญการฆา ความโกรธอนมรากเปนพษ มยอดหวาน, เพราะบคคลนนฆาความโกรธนนไดแลว ยอม ไมเศราโศก." [พราหมณ ๔ คนบรรลพระอรหตตผล] เขาเลอมใสในพระศาสดา บวชแลวบรรลพระอรหต. ครงนน อกโกสกภารทวาชพราหมณผนองชายของเขา ไดฟง วา "ไดยนวา พชายของเรา บวชแลว" กโกรธ จงมาดาพระศาสดา ดวยวาจาหยาบคาย ซงมใชวาจาสตบรษ. แมเขากถกพระศาสดา ใหรสานกแลว ดวยขออปมาดวยการใหของควรเคยวเปนตนแกแขก ทงหลาย เลอมใสในพระศาสดา บวชแลวบรรลพระอรหต. นองชายทง ๒ ของเธอแมอนอก คอ สนทรกภารทวาชะ พลงคก- ภารทวาชะ (พากน) ดาพระศาสดาเหมอนกน อนพระศาสดาทรง


แนะนา บวชแลวบรรลพระอรหต. ตอมาวนหนง ภกษทงหลาย สนทนากนในโรงธรรมวา "ผม- อายทงหลาย คณของพระพทธเจานาอศจรรยหนอ: เมอพราหมณ พนองชายทง ๔ ดาอย, พระศาสดา ไมตรสอะไร ๆ กลบเปนทพง ของพราหมณเหลานนอก." [พระศาสดาเปนทพงของมหาชน] พระศาสดา เสดจมาแลว ตรสถามวา "ภกษทงหลาย บดน พวกเธอนงประชมกนดวยกถาอะไรหนอ ?" เมอภกษเหลานน กราบทลวา "ดวยกถาชอน" จงตรสวา "ภกษทงหลาย เราไม ประทษราย ในชนทงหลายผประทษราย เพราะความทเราประกอบ ดวยกาลงคอขนต ยอมเปนทพงของมหาชนโดยแท" ดงนแลว ตรสพระคาถานวา:- "ผใด ไมประทษราย อดกลนซงคาดาและ การตและการจาจองได, เราเรยกผนน ซงมกาลง คนขนต มหมพล วา เปนพราหมณ." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา อทฏโ เปนตน ความวา ผใด เปนผมใจไมโกรธ อดกลนคาดาและคาบรภาษ ดวยอกโกสวตถ ๑๐ และการตดวยฝามอเปนตน และการจาดวยเครองจาคอขอเปนตน, เราเรยกผนน คอผเหนปานนน ซงชอวามกาลงคอขนต เพราะความ


เปนผประกอบดวยกาลงคอขนต ผชอวามหมพล เพราะความเปนผ ประกอบ ดวยกาลงคอขนต อนเปนหม เพราะเกดขนบอย ๆ นนแล วา เปนพราหมณ. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองอกโกสกภารทวาชพราหมณ จบ.


๑๗. เรองพระสารบตรเถระ* [๒๘๐] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปรารภพระ สารบตรเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา "อกโกธน" เปนตน. [พระเถระสละทรพยออกบวช] ไดยนวา ในกาลนน พระเถระ เทยวไปบณฑบาตกบดวย ภกษ ๕๐๐ รป ไดไปยงประตเรอนของมารดา ในบานนาลกะ. ครงนน นางนมนตใหทานนงแลว องคาสอย ดาวา "ผเจรญ ทานไมได ขอเคยวทเปนเดน และนาขาวทเปนเดน กสมควรจะกน นาขาวทตดอยทางหลงกระบวย ในเรอนของคนอน, ทานสละทรพย ๘๐ โกฏ บวชเสยได, ทานใหเราฉบหายแลว, บดนทานจงบรโภคเถด." นางพลางถวายภตรแมแกภกษทงหลาย กลาววา "บตรของเราถก ทานทงหลายทาใหเปนคนรบใชของตนแลว, บดน พวกทานจงบรโภค เถด." พระเถระ รบภกษาแลว ไดตรงไปยงวหารทเดยว. ครงนน ทานพระราหล เออเฟอพระศาสดาดวยบณฑบาต แลว. ทนน พระศาสดา ตรสกะทานวา "ราหล พวกเธอ ไป ณ ทไหน." พระราหล. พวกขาพระองคไปยงบานของยา พระเจาขา. พระศาสดา. กอปชฌายะของเธอ ถกยากลาวอยางไร ? พระราหล. พระเจาขา พระอปชฌายะของขาพระองค ถก * พระมหาชาล ป. ธ. ๗ วดบรมนวาส แปล.


ยาดาแลว. พระศาสดา. อปชฌายะของเธอถกอยางวาอยางไร ? พระราหล. วากลาวถอยคาชอน พระเจาขา. พระศาสดา. สวนอปชฌายะของเธอ วาอยางไร ? พระราหล. ไมวาอะไร ๆ เลย พระเจาขา. [ภกษทงหลายสรรเสรญพระเถระ] ภกษทงหลาย ฟงคานนแลว สนทนากนในโรงธรรมวา "ผ มอายทงหลาย คณทงหลาย ของพระสารบตรเถระนาอศจรรยหนอ: เมอมารดาของทานดาอยชออยางนน แมเหตสกวาความโกรธ มได มเลย." พระศาสดา เสดจมาแลว ตรสถามวา "ภกษทงหลาย บดน พวกเธอนงสนทนากนดวยกถาอะไรหนอ ?" เมอภกษเหลานนกราบ ทลวา "ดวยกถาชอน," จงตรสวา "ภกษทงหลาย ธรรมดา พระขณาสพทงหลาย เปนผไมโกรธเลย" ดงนแลว ตรสพระคาถา นวา:- "เราเรยกผไมโกรธ มวตร มศล ไมมตณหา เครองฟขน ผฝกแลว มสรระในทสดนนวา เปนพราหมณ." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา วตตวนต เปนตน ความวา เรา เรยกผประกอบดวยวตรคอธดงค ผมศลดวยปารสทธศล ๔ ผชอวา


ไมมตณหาเครองฟขน เพราะไมมเครองฟขนคอตณหา ผชอวาฝก แลว เพราะฝกอนทรย ๖ ผชอวา มสรระมในทสด เพราะอตภาพ อนตงอยในทสดนน วา เปนพราหมณ. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระสารบตรเถระ จบ.


๑๘. เรองพระอบลวณณาเถร* [๒๘๑] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระ อบลวณณาเถร ตรสพระธรรมเทศนานวา "วาร โปกขรปตเตว" เปนตน. [มหาชนเขาใจวาพระขณาสพยนดกามสข] เรอง ขาพเจาใหพสดารแลวแล ในอรรถกถาแหงพระคาถาวา "มธวา มต พาโล"๑ เปนตน. จรงอย ในทนน ขาพเจากลาววา "โดยสมยอนอก มหาชน สนทนากนในโรงธรรมวา "ถงพระขณาสพทงหลาย ชะรอยจะยง เสพกาม, ทาไมจกไมเสพ ? เพราะทานเหลานน ไมใชไมผ ไมใชจอม ปลวก ยงมเนอและสรระสดชนอยเทยว; เหตนน แมพระขณาสพ เหลานน จงยงยนดกามสขอย." [พระขณาสพไมตดอยในกาม] พระศาสดา เสดจมาแลว ตรสถามวา "ภกษทงหลาย บดนพวกเธอนงประชมกนดวยกถาอะไรหนอ ?" เมอภกษเหลานน กราบทลวา "ดวยกถาชอน" จงตรสวา "ภกษทงหลาย พระ ขณาสพทงหลาย ยอมไมยนดซงกามสข ไมเสพกาม, เหมอนอยาง วาหยาดนาทตกลงบนใบบว ยอมไมตด ไมคางอย, ยอมกลงตกไป * พระมหาชาล ป. ธ. ๗ วดบรมนวาส แปล. ๑. มาใน ธมมปทฏกถา ภาค ๒ พาลวรรค เรองพระอบลวณณาเถร.


ทเดยวฉนใด; อนง เหมอนเมลดพรรณผกกาด ยอมไมตด ไมตงอย บน ปลายเหลกแหลม, ยอมกลงตกไปทเดยว ฉนใด; แมกามทง ๒ อยาง ยอมไมตด ไมตงอย ในจตของพระขณาสพ ฉนนน" ดงนแลว เมอ จะทรงสบอนสนธแสดงธรรม จงตรสพระคาถาในพราหมณวรรค นวา:- "ผใด ไมตดอยในกามทงหลาย เหมอนนา ไมตดอยบนใบบว เหมอนเมลดพรรณผกกาด ไมตงอยปลายเหลกแหลมฉะนน, เราเรยกผ นนวา เปนพราหมณ" [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน สองบทวา โย น ลปปต เปนตน ความวา ผใด ยอมไมตดแมในกามทง ๒ อยาง ในภายใน คอ ไมตงอยในกาม นนอยางนนนแล, เราเรยกผนนวา เปนพราหมณ. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระอบลวณณาเถร จบ.


๑๙. เรองพราหมณคนใดคนหนง* [๒๘๒] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพราหมณ คนใดคนหนง ตรสพระธรรมเทศนานวา "โย ทกขสส" เปนตน. [ทาสของพราหมณหนไปบวช] ไดยนวา ทาสคนหนงของพราหมณ นน เมอสกขาบทอนพระ ศาสดายงไมทรงบญญต หนไปบวชบรรลพระอรหตแลว. พราหมณ คนหาอยกไมพบ ในวนหนงพบทานเขาไปบณฑบาตกบพระศาสดา ทระหวางประต ไดยดจวรไวอยางมน. พระศาสดา เสดจกลบ ตรสถามวา "นอะไรกน ? พราหมณ." พราหมณ. ขาแตพระโคดมผเจรญ (ภกษน) เปนทาสของ ขาพระองค. พระศาสดา. พราหมณ ภกษนน เปนผมภาระอนปลงแลว. เมอพระศาสดาตรสวา "เปนผมภาระอนปลงแลว," พราหมณ กาหนดไดวา "เปนพระอรหนต." เหตนน เมอพราหมณกราบทล แมอกวา "อยางนนหรอ ? พระโคดมผเจรญ." พระศาสดา ตรสวา "ถกแลว พราหมณ ภกษนน เปนผ มภาระอนปลงแลว" ดงนแลว ตรสพระคาถานวา:- "ผใด ในศาสนานแล รชดความสนไป แหงทกขของตน, เราเรยกผนนซงมภาระอนปลง แลว ผพรากไดแลววา เปนพราหมณ." * พระมหาชาล ป. ธ. ๗ วดบรมนวาส แปล


[แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา ทกขสส ไดแก ขนธทกข. บทวา ปนนภาร เปนตน ความวา เราเรยกผมภาระคอขนธ อนปลงแลว ผพรากไดแลวจากโยคะ ๔ หรอสรรพกเลส นนวา เปน พราหมณ. ในกาลจบเทศนา พราหมณนน ตงอยในโสดาปตตผลแลว. เทศนาไดเปนประโยชนแมแกชนผประชมกนแลว ดงนแล. เรองพราหมณคนใดคนหนง จบ.


๒๐. เรองพระเขมาภกษณ* [๒๘๓] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยทภเขาคชฌกฏ ทรงปรารภพระ เขมาภกษณ ตรสพระธรรมเทศนานวา "คมภรป" เปนตน. [พระเขมาภกษณพบทาวสกกะ] ความพสดารวา ในวนหนง ทาวสกกเทวราช เสดจมากบ เทวบรษท ในระหวางแหงปฐมยาม ประทบนงสดบธรรมกถาอน เปนทตงแหงความระลกถงอย ในสานกพระศาสดา. ในขณะนน พระเขมาภกษณ มาดวยดารวา "จกเฝาพระ ศาสดา" เหนทาวสกกะแลว ยนอยในอากาศนนเอง ถวาย บงคมพระศาสดาแลวกกลบไป. ทาวสกกะ ทอดพระเนตรเหนพระเขมานนแลว ทลถามวา "พระเจาขา ภกษณนนชออะไร ? มายนอยในอากาศนนเอง ถวายบงคมแลว กลบไป." [ลกษณะแหงพราหมณในพระพทธศาสนา] พระศาสดา ตรสวา "มหาบพตร ภกษณนน เปนธดาของ อาตมภาพ ชอเขมา เปนผมปญญามาก ฉลาดในทางและมใชทาง" ดงนแลว ตรสพระคาถานวา:- "เราเรยกผมปญญาลกซง เปนปราชญ ฉลาด ในทางและมใชทาง บรรลประโยชนสงสด นน * พระมหาชาล ป. ธ. ๗ วดบรมนวาส แปล.


วา เปนพราหมณ. [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา คมภรป เปนตน ความวา เรา เรยกบคคลผประกอบดวยปญญา อนเปนไปในธรรมทงหลายมขนธ เปนตนอนลกซง ผเปนปราชญ ประกอบดวยปญญาอนรงเรองใน ธรรม ผชอวาฉลาด ในทางและมใชทาง เพราะความเปนผฉลาดใน ทางและมใชทางอยางน คอ นเปนทางแหงทคต, นเปนทางแหงสคต, นเปนทางแหงพระนพพาน, นมใชทาง, ผบรรลประโยชนอนสงสด กลาวคอพระอรหตนน วา เปนพราหมณ. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระเขมาภกษณ จบ.


๒๑. เรองพระตสสเถระผอยในเงอมเขา* [๒๘๔] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภ พระ ตสสเถระผอยในเงอมเขา ตรสพระธรรมเทศนานวา "อสสฏ" เปนตน." [เทพดากลวผมศลบรสทธ] ไดยนวา พระเถระนน เรยนกมมฏฐานในสานกพระศาสดาแลว เขาไปสปา พลางตรวจดเสนาสนะเปนทสบาย ถงเงอมถาแหงหนง. ในขณะททานถงนนเอง จตของทานได (ถง) ความเปนธรรมชาต แนแนวแลว. ทานคดวา "เราเมออยในทน จกสามารถเพอใหกจ แหงบรรพชตสาเรจได." เทพดาผสงอยแมทถา คดวา "ภกษผมศลมาแลว, การทเรา อยในทแหงเดยวกนกบภกษน ลาบาก; กภกษนจกอยในทนสนราตร หนงเทานนแลว กจกหลกไป" จงพาบตรทงหลายออกไป. ในวนรงขน พระเถระเขาไปสโคจรคามแตเชาตร เพอ บณฑบาต. ครงนน อบาสกาคนหนง เหนทานแลว กลบไดความรกเพยง ดงบตรแลว นมนตใหนงในเรอน ใหฉนแลว ออนวอนเพอตองการ ใหอาศยตนอยตลอด ๓ เดอน. ฝายทานกรบ ดวยคดวา "เราอาศย อบาสกาน สามารถเพอทาการสลดออกจากภพได" ดงนแลว ได * พระมหาชาล ป. ธ. ๗ วดบรมนวาส แปล.


ไปยงถานนแล. เทพดา เหนทานกาลงเดนมา คดวา "พระเถระน จกเปนผ อนใคร ๆ นมนตไวแนแท, ทานคงจกไปในวนพรงนหรอมะรนน." [เทพดาคดอบายใหภกษไปจากทนน] เมอเวลาประมาณกงเดอนลวงไปแลวอยางน, เทพดา กคดวา "ภกษน เหนจกอยในทนจรง ๆ สนภายในฤดฝน, กการทเรากบ บตรนอยทงหลายอยในทอนเดยวกนกบผมศล เปนการทาไดยาก; อนง เราไมอาจจะกลาวกะภกษนวา 'ทานจงออกไปเสย' ดงนได, ความ พลงพลาดในศลของภกษนมอยไหมหนอ ?" ดงนแลว ตรวจด อยดวยทพยจกษ กยงไมเหนความพลงพลาดในศลของทาน ตงแต เวลาอปสมบท จงคดวา "ศลของทานบรสทธ, เราจกทาเหตบาง อยางนนเทยว ใหความเสอมเสยเกดขนแกทาน" ดงนแลว จง (เขา ไป) สงในสรระของบตรคนใหญของอบาสกา ในตระกลอปฏฐาก บด คอแลว. นยนตาทง ๒ ของบตรนนเหลอกแลว, นาลายไหลออก จากปาก. อบาสกา เหนบตรนนแลว รองวา "นอะไรกน ?" ครงนน เทพดามรปไมปรากฏ กลาวกะอบาสกานนอยางน วา "บตรนนเราจบไวแลว, เราไมมความตองการแมดวยพลกรรม, แตทานจงขอชะเอมเครอกะพระเถระผเขาถงตระกลของทานแลว เอา ชะเอมเครอนนทอดนามนแลว จงใหแกบตรนโดยวธนตถเถด, เมอ ทาอยางน เราจงจกปลอยบตรน." อบาสกา. บตรนน จงฉบหายหรอตายไปกตามเถด, ฉนไม


อาจจะขอชะเอมเครอกะพระผเปนเจาได. เทพดา. ถาทานไมอาจจะขอชะเอมเครอไซร, ทานจงบอกเพอ ใสผงหงคลงในจมกของบตรนน. อบาสกา. ฉนไมอาจเพอกลาวคาแมอยางนได. เทพดา. ถาอยางนน ทานจงเทนาลางเทาของพระเถระนน ลง บนศรษะ (บตร) เถด. อบาสกา กลาววา "ฉนอาจทาขอนได," นมนตใหพระเถระ ผมาตามเวลานงแลว ถวายขาวยาคและของเคยว ลางเทาของพระ เถระผนงอยในระหวางภตร รองเอานาไวแลว เรยนใหทราบวา "ทานผเจรญ ฉนจะรดนานลงบนศรษะของเดก," เมอทานอนญาต วา "จงรดเถด," ไดทาอยางนนแลว. เทพดาปลอยเดกนนในขณะ นนเอง แลวไดไปยนอยทประตถา. แมพระเถระ ในเวลาเสรจภตตกจ ลกจากอาสนะ สาธยาย อาการ ๓๒ อยเทยว เพราะความททานเปนผไมละเลยกมมกฏฐาน หลกไปแลว. ครนในเวลาทานถงประตถา เทพดานน กลาวกะทานวา "พอ หมอใหญ ทานอยาเขามาในทน." ทานยนอย ณ ทนนเอง กลาววา "ทานเปนใคร ?" เทพดา. ขาพเจาเปนเทพดาผสงอยในทน. พระเถระ คดวา "ทอนเราทาเวชกรรมมอยหรอหนอแล ?" ดงนแลว ตรวจดจาเดมแตกาลอปสมบท กยงไมเหนความเศราหมอง


หรอดางพรอยในศลของตน จงกลาววา "ขาพเจาไมเหนท ๆ ขาพเจาทาเวชกรรมเลย, ทานกลาวอยางน เพราะเหตไร ? เทพดา. ทานไมเหนหรอ ?" พระเถระ. เออ เราไมเหน. เทพดา. ถาอยางนน ขาพเจาจะบอกแกทาน. พระเถระ. (เชญ) ทานจงบอก. เทพดา. การพดในสงทไกลจงยกไวกอนเถด, ในวนนเอง ทาน รดนาลางเทาแกบตรของอปฏฐาก ซงถกอมนษยสงแลว บนศรษะ หรอไมไดรด. พระเถระ. เออ เราไดรด. เทพดา. นนเปนไรเลา ? ทานไมเหนหรอ ? พระเถระ. ทานกลาวประสงคเหตนนหรอ ? เทพดา. จะ ขาพเจากลาวประสงคเหตนน. [ผมศลบรสทธไมตองรอนใจ] พระเถระ คดวา "โอหนอ ตนเราตงไวชอบแลว, เรา ประพฤตสมควรแกศาสนาแลวจรง, แมเทพดามไดเหนความเศราหมอง หรอดางพรอยในจตปารสทธศลของเรา ไดเหนแตเพยงนาลางเทา อนเรารดแลวบนศรษะของทารก." ปตกาลงเพราะปรารภศลเกด ขนแลวแกทาน. ทานขมปตอนมกาลงนนไวแลว ไมทาแมการยกเทา ขน บรรลพระอรหตในทนนนนเอง แลวกลาววา "ทานประทษราย สมณะผบรสทธเชนเรา, ทานอยาอยในชฏแหงปาน, ทานนนแล จง


ออกไปเสย" เมอจะสอนเทพดา จงเปลงอทานนวา:- "การอยของเราบรสทธแลวหนอ, ทานอยา ประทษรายเราผไมมมลทน ผมตบะ ผบรสทธ แลว, ทานจงออกจากปาใหญเสยเถด." ทานอยในทนนนนแล ตลอดไตรมาส ออกพรรษาแลว ไป ยงสานกพระศาสดา ถกภกษทงหลายถามวา "ผมอาย กจแหง บรรพชตทานใหถงทสดแลวหรอ ?" จงบอกเรองนนทงหมด จาเดม แตการเขาจาพรรษาในถานน แกภกษทงหลาย, เมอภกษทงหลาย กลาววา "ผมอาย ทานถกเทพดาวากลาวอยอยางนน ไมโกรธ หรอ ?" กลาววา "ผมไมโกรธ." ภกษทงหลาย กราบทลเรองนนแดพระตถาคตวา "พระเจา ขา ภกษนยอมพยากรณพระอรหตตผล, แมถกเทพดาวากลาวคา ชอนอย ยอมกลาวไดวา 'เราไมโกรธ." [ลกษณะพราหมณในพระพทธศาสนา] พระศาสดา ทรงสดบถอยคาของพระภกษเหลานนแลว ตรสวา "ภกษทงหลาย บตรของเรายอมไมโกรธเลย, เพราะขนชอวา ความเกยวของดวยคฤหสถหรอดวยบรรพชตทงหลาย ยอมไมมแก บตรของเรานน, บตรของเรานน ไมเกยวของ ปรารถนานอย สนโดษ" ดงนแลว เมอจะทรงแสดงธรรม จงตรสพระคาถานวา:- "เราเรยกบคคลผไมเกยวของดวยชน ๒ จาพวก คอคฤหสถ ๑ บรรพชต ๑ ผไมมอาลยเทยวไป


ผปรารถนานอยนนวา เปนพราหมณ." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา อสสฏ ความวา ชอวา ผไมเกยว ของ เพราะความไมมความเกยวของดวยการด การฟง การสนทนา การบรโภค และดวยกาย. บทวา อภย ไดแก ผไมเกยวของดวยชนแม ๒ จาพวก คอ คฤหสถ ๑ บรรพชต ๑. บทวา อโนกสาร ไดแก ผไมมอาลยเทยวไป. อธบายวา เรา เรยกผนน คอเหนปานนน วา เปนพราหมณ. ในการจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระตสสเถระผอยในเงอมเขา จบ.


๒๒. เรองภกษรปใดรปหนง* [๒๘๕] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภภกษ รปในรปหนง ตรสพระธรรมเทศนานวา "นธาย" เปนตน. [ภกษเดนทางรวมกบหญงแมไมรกมโทษ] ไดยนวา ภกษนน เรยนกมมฏฐานในสานกพระศาสดาแลว พยายามอยในปา บรรลพระอรหตแลว คดวา "เราจกกราบทล คณอนตนไดแลว แดพระศาสดา" จงออกจากปานน. ครงนน หญงคนหนง ในบานตาบลหนง ทาการทะเลาะกบ สาม, เมอสามนนออกไปภายนอก, คดวา "เราจกไปสเรอนตระกล' จงเดนทางไป พบภกษนนในระหวางทาง คดวา "เราจกอาศยพระ เถระนไป" จงตดตามไปขางหลง ๆ. แตพระเถระไมเหนนาง. ครงนน สามของนางมาสเรอน ไมเหนนาง คดวา "นางจก ไปสบานแหงตระกลแลว" ตดตามไปพบนางแลวคดวา "อนหญง นคนเดยว ไมอาจเดมขามดงนได, มนอาศยอะไรหนอ ? จง ไปได" ดงนแลว ตรวจดอย เหนพระเถระแลว คดวา "พระเถระ นจกเปนผพาหญงนออกไปแลว" จงขพระเถระ. ครงนน หญงนน จงกลาวกะสามนนวา "ทานผเจรญนน มได เหน มไดรองเรยกดฉนเลย, คณอยาไดวากลาวอะไร ๆ กะทานเลย." * พระมหาชาล ป. ธ. ๗ วดบรมนวาส แปล.


[พระเถระถกสามของหญงนนตแตไมโกรธ] สามนน มความโกรธเกดขนวา "กเจาจกไมบอกบคคลผพา เจาไปแกเราหรอ ? เราจกทากรรมอนสมควรแกภกษน (แทน) ตว เจาใหได." ดวยความอาฆาตในหญง จงตพระเถระ แลวพาหญง นนกลบไป. ทวสรระของพระเถระไดเปนปมเกดขนแลว. ครนในกาลแหง พระเถระนนมาสวหาร ภกษทงหลายพากนนวดสรระ เหนปมแลว ถามวา "นอะไร ?" ทานบอกเนอความนนแกภกษเหลานน. ลาดบนน พวกภกษ ถามทานวา "ผมอาย กเมอบรษนน ประหารอยอยางนน, ทานไดกลาวอะไร ? หรอความโกรธเกดแก ทานไหม ?" พระเถระ กลาววา "ผมอายทงหลาย ความโกรธ ยอมไมเกดขนแกเรา." ภกษเหลานน ไปสสานกของพระศาสดา กราบทลเนอความ นนแลว กราบทลวา "พระเจาขา ภกษนน อนขาพระองคทงหลาย กลาวอยวา 'ความโกรธยอมเกดแกทานไหม ?' ยงกลาวไดวา 'ทานผมอายทงหลาย ความโกรธยอมไมเกดขนแกเรา,' ภกษนน กลาวคาไมจรง พยากรณอรหตตผล." [พระขณาสพแมถกตกไมโกรธ] พระศาสดา ทรงสดบถอยคาของภกษเหลานนแลว ตรสวา "ภกษทงหลาย ธรรมดาพระขณาสพทงหลาย มอาชญาอนวาง แลว, พระขณาสพเหลานน ยอมไมทาความโกรธ ในชนทงหลาย


แมผประหารอย" ดงนแลว ตรสพระคาถานวา :- "ผใดวางอาชญาในสตวทงหลาย ผสะดงและ ผมนคง ไมฆาเอง ไมใชใหผอนฆา, เราเรยก ผนน วา เปนพราหมณ." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา นธาย ไดแก วางแลว คอ ปลง ลงแลว. สองบทวา ตเสส ถาวเรส จ ความวา ผชอวาสะดง เพราะ ความสะดงดวยสามารถแหงตณหา และผชอวา มนคง เพราะความ เปนผมนคง โดยความไมมแหงตณหา. สองบทวา โย น หนต เปนตน ความวา ผใด ชอวาม อาชญาอนวางแลว เพราะความเปนผมปฏฆะไปปราศแลวในสตว ทงปวงอยางน ยอมไมฆาเอง ไมใชใหผอนฆา ซงสตวอะไร ๆ, เรา เรยกผนน วา เปนพราหมณ. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองภกษรปในรปหนง จบ.


๒๓. เรองสามเณร* [๒๘๖] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภสามเณร ทงหลาย ตรสพระธรรมเทศนานวา "อวรทธ" เปนตน. [พราหมณเสยใจเพราะไดสามเณรนอย] ไดยนวา พราหมณคนหนง จดแจงอทเทศภตรไวเพอภกษ ๔ รป กลาวกะพราหมณวา "พราหมณ ทานจงไปวหารแลว เจาะจง นาพราหมณแก ๔ คนมา." พราหมณนน ไปสวหารแลวกลาววา "ทานทงหลายจงเจาะจงใหพราหมณ ๔ คนแกผม." สามเณร ผเปนขณาสพ ๔ รป ซงมอาย ๗ ป คอ "สงกจจ- สามเณร บณฑตสามเณร โสปากสามเณร เรวตสามเณร" ถง แลวแกพราหมณนน. พราหมณ แตงตงอาสนะทงหลายควรแกคามากไว เหน สามเณรแลว โกรธ บนพมพมอย เหมอนเกลออนบคคลใสลงทเตา ไป กลาววา "ทานไปวหารแลว พาเดก ๔ คนแมปนหลานของตน ซงไมสมควรมาแลว" จงไมใหสามเณรเหลานนนงบนอาสนะเหลา นน ลาดตงทตา ๆ แลวกลาววา "ทานทงหลายจงนงบนตงเหลา นน" กลาววา "พราหมณ ทานจงไป จงเลอกพราหมณแกแลว นามา." * พระมหาชาล ป. ธ. ๗ วดบรมนวาส แปล.


[แมอครสาวกทง ๒ กไมเปนทพอใจของพราหมณ] พราหมณไปสวหาร พบพระสารบตรเถระแลว เรยนวา "มา เถดทาน, เราจกไปสเรอนของเราทงหลาย" ดงนแลว นามา. พระ เถระ มาเหนสามเณรทงหลายแลว ถามวา "พราหมณเหลานได ภตรแลวหรอ ?" เมอเขาตอบวา "ยงไมได," จงทราบความทเขา จดภตรไวเพอพราหมณ ๔ คนเทานน กลาวา "พวกทานจงนาบาตร ของเรามา" แลวรบบาตรหลกไป. ฝายพราหมณ ถามวา "พราหมณนกลาวอะไร ?" เมอ พราหมณตอบวา "ทานกลาววา 'การทพราหมณผนงอยเหลานน ได (กอน) จงควร, จงนาบาตรของเรามา, รบเอาบาตรของตน แลวไป" จงกลาววา "พระเถระนน เหนจะไมประสงคเพอจะฉน, ทานจงรบไปเลอกดพราหมณอนแลวนามา." พราหมณไปพบพระมหาโมคคลลาเถระ กกลาวอยางนน เหมอนกน นามาแลว. แมทาน เหนสามเณรทงหลายแลว กกลาวอยางนนเหมอนกน แลวกรบบาตรหลกไป. ลาดบนน พราหมณ กลาวกะพราหมณนนวา "พราหมณ เหลานน เปนผไมประสงคเพอจะฉนกระมง ? ทานจงไปสโรงสวดของ พราหมณ นาพราหมณแกคนหนงมา." ฝายสามเณรทงหลาย ไมไดอะไร ๆ จาเดมแตเชา ถกความ หวบบคน นงอยแลว.


[ทาวสกกะปลอมเปนพราหมณแกมาทรมานพราหมณ] ครงนน อาสนะของทาวสกกะแสดงอาการรอนแลว เพราะ เดชแหงคณของสามเณรเหลานน. ทาวเธอทรงใครครวญอย ก ทราบความทสามเณรเหลานนนงหวโหยอยตงแตเชา ทรงดารวา "การทเราไปในทนนควร" จง (แปลง) เปนพราหมณแกคราครา เพราะชรา ประทบนงอยบนอาสนะทเลศของพราหมณทงหลาย ใน โรงสวดของพราหมณนน. พราหมณ พอเหนทาวสกกะนนแลวคด วา "คราวนพราหมณของเราจกพอใจ" กลาววา "มาเถดทาน, พวกเราจกไปสเรอน" ไดพาทาวเธอไปสเรอนแลว. พราหมณ พอเหนทาวสกกะนนเทานน มจตยนดแลว ลาด เครองลาดบนอาสนะ ๒ (ซอน) ในทเดยวกน กลาววา "พระผ เปนเจา เชญทานนงบนเครองลาดนเถด." ทาวสกกะ เสดจเขาไปสเรอน แลวไหวสามเณรทง ๔ รปดวย เบญจางคประดษฐ แลวจงประทบนงโดยบลลงกทพนทายอาสนะของ สามเณรเหลานน. ครงนน พราหมณ เหนทาวเธอแลวกลาวกะพราหมณวา "แย จรง พราหมณทานนามาแลว, ทานพาพราหมณบาแมนนมา (อก), พราหมณนน เทยวไหวสามเณรปนหลานของตนได; ประโยชนอะไร ดวยพราหมณน, ทานจงขบไลพราหมณนออกไปเสย." พราหมณ แปลงนน ถกเขาจบทคอบาง ทมอบาง ทรกแรบาง ฉดคราออกไป อย กยงไมปรารถนาแมเพอจะลกขน.


ลาดบนน พราหมณ กลาวกะพราหมณผสามนนวา "พราหมณ มาเถด, ทานจงจบทมอขางหนง, ฉนจกจบทมอขางหนง." ทง ๒ คน จบทมอทง ๒ แลวโบยทหลงอย ไดชวยกนคราไปไวในภายนอกแต ประตเรอนแลว. ฝายทาวสกกะ กคงประทบนงในทตนนงนนแล กวกพระหตถ แลว. ทง ๒ ผวเมยนน กลบมาเหนทาวสกกะนนประทบนงอยอยาง เดม รองอยดวยความกลว ปลอยไปแลว. ในขณะนน ทาวสกกะ ใหเขาทราบความทพระองคเปนทาวสกกะแลว. ลาดบนน ผวเมยทง ๒ ไดถวายอาหารแกสามเณรเหลานน แลว. ชนแมทง ๕ รบอาหารแลว, รปหนงทาลายมณฑลชอฟาไป. รปหนงทาลายสวนเบองหนาแหงหลงคาไป, รปหนงทาลายสวนเบอง หลงแหงหลบคาไป, รปหนงดาลงในแผนดนไป, ฝายทาวสกกะกเสดจ ออกไปโดยทางหนง, ชนแมทง ๕ ไดไปสททง ๕ ดวยประการฉะน. [พวกสามเณรเลาเรองทถกทรมาน] กแล จาเดมแตนนมา ทราบวา เรอนนน ชอวา เปนเรอนม ชอง ๕. ในกาลทสามเณรไปสวหาร ภกษทงหลาย ถามแมซง สามเณรทงหลายวา "ผมอายทงหลาย เรองน เปนเชนไรกน ?" พวกสามเณร. ทานทงหลายจงอยาถามพวกกระผม, จาเดม แตกาลทพราหมณเหนพวกกระผมแลว พราหมณถกความโกรธครอบ งา ไมใหพวกกระผมนงบนอาสนะทตบแตงไว แลวยงกลาววา 'ทานจงนาพราหมณแกมาเรว,' อปชฌายะของพวกกระผมมาเหน


พวกกระผมแลว กลาววา 'การทพราหมณผนงอยเหลานได (อาหารกอน) ควร' ใหนาบาตรมาแลวออกไป, เมอนางพราหมณ กลาววา 'ทานจงนาพราหมณแกอนมา,' พราหมณนาพระมหา โมคคลลานเถระมาแลว, ทานเหนพวกกระผม กกลาวอยางนน เหมอนกน แลวหลกไป, ทนน พราหมณ กลาววา ' พราหมณ เหลาน เปนผไมประสงคจะฉน, ทานจงไป, จงนาพราหมณแก คนหนงจากโรงสวดของพราหมณมาเถด' แลวสงพราหมณไป, พราหมณนน ไปทโรงสวดนนแลว นาทาวสกกะผเสดจมาดวยเพศ แหงพราหมณมา, ในกาลททาวสกกะนนเสดจมาแลว ผวเมยทง ๒ จงไดถวายอาหารแกพวกกระผม. ภกษทงหลาย. พวกเธอไมโกรธแกเขา ผทาอยอยางนนหรอ ? พวกสามเณร. พวกระผมไมโกรธ. ภกษทงหลาย ฟงคานนแลว กราบทลแดพระศาสดาวา "พระ เจาขา สามเณรเหลาน กลาวคาไมจรงวา 'พวกกระผมไมโกรธ' ยอมพยากรณพระอรหตตผล." พระศาสดา ตรสวา "ภกษทงหลาย ธรรมดาพระขณาสพ ทงหลาย ยอมไมเคยดแคน ในชนทงหลาย แมผเคยดแคนแลวเลย" ดงนแลว ตรสพระคาถานวา:- "เรายอมเรยกบคคลผไมเคยดแคนในบคคลผ เคยดแคน ผดบเสยไดในบคคลผมอาชญาใน ตน ผไมถอมนในบคคลผถอมน นน วาเปน


พราหมณ." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา อวรทธ เปนตน ความวา เรา ยอมเรยกบคคลนน คอเหนปานนน ผชอวาไมเคยดแคน เพราะความ ไมมอาฆาตในพวกโลกยมหาชน แมผเคยดแคนแลว ดวยอานาจแหง ความอาฆาต ผชอวาดบเสยได คอผมอาชญาอนปลงแลว ใน ชนทงหลาย ผชอวามอาชญาในตน เพราะความทเขาเปนผไมเวน จากการใหประหารชนเหลาอน ในเมอทอนไมหรอศสตราในมอ แม ไมมอย ผชอวาไมถอมน เพราะความไมมการยดถอนน ในชน ทงหลาย ผชอวามความถอมน เพราะความทยดถอขนธทง ๕ วา "เรา" วา "ของเรา" วา เปนพราหมณ. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองสามเณร จบ.


๒๔. เรองพระมหาปนถกเถระ* [๒๘๗] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปรารภพระ มหาปนถกเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา "ยสส ราโค จ" เปนตน [มหาปนถกะขบไลพระผนองชายจากวหาร] ความพสดารวา ทานมหาปนถกะนน ขบไลพระจฬปนถกะ ผ ไมอาจเพอกระทา (ทอง) คาถาหนงใหคลองแคลวไดโดย ๔ เดอน ออกจากวหารดวยคาวา "เธอเปนผอภพแมในพระศาสนา ทงเปนผ เสอมแลวจากโภคะของคฤหสถ, ประโยชนอะไรของเธอดวยการอย ในวหารน, เธอจงออกไปเสยจากวหารน" แลวปดประต. ภกษทงหลาย สนทนากนวา "ผมอายทงหลาย กรรมชอน พระมหาปนถกะทาได, ชะรอยความโกรธยอมเกดมขนแมแกพระ ขณาสพทงหลาย" พระศาสดา เสดจมาแลว ตรสถามวา "ภกษทงหลาย บดน พวกเธอนงประชมกนดวยถอยคาอะไรหนอ ?" เมอภกษเหลานน กราบทลวา "ดวยถอยคาชอน" จงตรสวา "ภกษทงหลาย กเลสทงหลายมราคะเปนตน ยอมไมมแกพระขณาสพทงหลาย, แต บตรของเราทากรรมนน เพราะความทตนเปนผมงอรรถเปนเบอง * พระมหาชาล ป. ธ. ๗ วดบรมนวาส แปล.


หนา และเพราะเปนผมงธรรมเปนเบองหนา" ดงนแลว ตรสพระ คาถานวา:- "ราคะ โทสะ มานะและมกขะ อนผใดใหตกไป แลว เหมอนเมลดพรรณผกกาดตกไปจากปลาย เหลกแหลมฉะนน, เราเรยกผนนวา เปนพราหมณ." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา อารคคา เปนตน ความวา กเลส ทงหลายมราคะเปนตนเหลานน และมกขะมอนลบหลคณของผอนเปน ลกษณะน อนผใดใหตกไปแลว เหมอนเมลดพรรณผกกาดตกไปจาก ปลายเหลกแหลมฉะนน, กเลสเหลานน ยอมไมตงอยในจต เหมอน เมลดพรรณผกกาดไมตดอยปลายเหลกแหลมฉะนน, เราเรยกผนน วา เปนพราหมณ. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระมหาปนถกเถระ จบ.


๒๕. เรองพระปลนทวจฉเถระ* [๒๘๘] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปรารภพระ ปลนทวจฉเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา "อกกกส" เปนตน. [พระปลนทวจฉะใชวาทะวาคนถอยจนตดปาก] ไดยนวา ทานพระปลนทวจฉะนน กลาวคาเปนตนวา "คน ถอย จงมา, คนถอย จงไป" ยอมรองเรยกทงคฤหสถทงบรรพชต ดวยวาทะวาคนถอยทงนน. ภายหลงวนหนง ภกษเปนอนมาก กราบทลแดพระศาสดาวา "พระเจาขา ทานปลนทวจฉะ ยอมรองเรยกภกษทงหลาย ดวยวาทะ วาคนถอย." พระศาสดา รบสงใหหาทานมาแลว ตรสถามวา "ปลนทวจฉะ ไดยนวา เธอรองเรยกภกษทงหลาย ดวยวาทะวาคนถอยจรงหรอ ?" เมอทาน กราบทลวา "อยางนน พระเจาขา" จงทรงกระทา บพเพนวาสของทานปลนทวจฉะนนไวในพระหฤทย แลวตรสวา "ภกษทงหลาย พวกเธออยายกโทษแกภกษชอวจฉะเลย, ภกษทงหลาย วจฉะหามโทสะในภายในรองเรยกภกษทงหลายดวยวาทะวาคนถอยไม, ภกษทงหลาย ๕๐๐ ชาตของภกษชอวจฉะไมสบสนกน, ทงหมดนน เกดแลวในตระกลพราหมณ ในภายหลง, วาทะวาคนถอยนน เธอรอง เรยกมาแลวตลอดกาลนาน, ถอยคากระทบกระทงชนเหลาอน อนเปน * พระมหาชาล ป. ธ. ๗ วดบรมนวาส แปล.


คาระคายห คาหยาบคายนนเทยว ชอวายอมไมมแกพระขณาสพ, เพราะ วา บตรของเรากลาวอยางนน ดวยอานาจแหงความเคยชน" เมอจะ ทรงแสดงธรรม จงตรสพระคาถานวา:- "ผใด พงกลาวถอยคาอนไมระคายห อนใหรกนได เปนคาจรง อนเปนเหตไมยงใคร ๆ ใหขดใจ, เรา เรยกผนนวา เปนพราหมณ." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา อกกกส ไดแก คาไมหยาบ. บทวา วาปน ไดแก ใหรเนอความกนได. บทวา สจจ ไดแก เปนเนอความอนจรง. บทวา นาภสเช เปนตน ความวา บคคลไมพงยงบคคลอน ใหของใจดวยอานาจแหงการใหเขาโกรธ ดวยถอยคาอนใด, ธรรมดา พระขณาสพ พงกลาวถอยคาเหนปานนนนนแล; เหตนน เราจง เรยกผนนวา เปนพราหมณ. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระปลนทวจฉเถระ จบ.


๒๖. เรองภกษรปใด รปหนง* [๒๘๙] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภภกษรปใด รปหนง ตรสพระธรรมเทศนานวา "โยธ ทฆ" เปนตน. [พระขณาสพถอเอาของคนอนดวยบงสกลสญญา] ไดยนวา พราหมณมจฉาทฏฐกคนหนง ในกรงสาวตถ เปลอง ผาสาฎกสาหรบหม วางไว ณ ทสวนขางหนง เพราะกลวถกกลนทตว จบ นงผนหนาออกมาขางนอกประตเรอน. ลาดบนน พระขณาสพรปหนง ทาภตตกจแลว กาลงเดนไป สวหาร เหนผาสาฎกนนแลว เหลยวดขางโนนและขางน เมอไมเหน ใคร ๆ จงคดวา "ผาสาฎกนหาเจาของมได" แลวอธษฐานเปนผา บงสกล ถอเอาแลว. ขณะนน พราหมณเหนทานแลว ดาพลางเขาไปหา กลาววา "สมณะโลน ทานถอเอาผาสาฎกของขาพเจาทาไม ?" พระขณาสพ. พราหมณ นนผาสาฎกของทานหรอ ? พราหมณ. เออ สมณะ. พระขณาสพ กลาววา "ฉนไมเหนใคร ๆ จงถอเอาผาสาฎกนน ดวยสญญาวาเปนผาบงสกล, ทานจงรบเอาผานนเถด" ให (ผาสาฎก) แกพราหมณนนแลว ไปสวหาร บอกเนอความนน แกภกษทงหลาย. ลาดบนน ภกษทงหลาย ฟงคาของทานแลว เมอจะทาการ * พระมหาชาล ป. ธ. ๗ วดบรมนวาส แปล.


เยาะเยยกบดวยทาน จงกลาววา "ผมอาย ผาสาฎกยาวหรอสนหยาบ หรอละเอยดหนอแล ?" พระขณาสพ กลาววา "ผมอายทงหลาย ผาสาฎกยาวหรอสน หยาบหรอละเอยด กชางเถด, ความอาลยในผาสาฎกนนของผม ไมม ผมถอเอาดวยความสาคญวาผาบงสกล (ตางหาก)." ภกษทงหลาย ฟงคานนแลว กราบทลแดพระตถาคตวา "พระ- เจาขา ภกษนน กลาวคาไมจรง พยากรณพระอรหตตผล." [พระขณาสพไมถอเอาของคนอนดวยเจตนาขโมย] พระศาสดา ตรสวา "ภกษทงหลาย ภกษนน กลาวคาจรง, ธรรมดาพระขณาสพทงหลาย ยอมไมถอเอา สงของ ๆ คนเหลาอน" ดงนแลว ตรสพระคาถานวา:- "ผใด ไมถอเอาของยาวหรอสน นอยหรอใหญ งามหรอไมงาม อนเขาไมใหแลว ในโลกน, เรา เรยกผนนวา เปนพราหมณ." [แกอรรถ] พงทราบเนอความแหงพระคาถานน (ดงน)๑:- ความวา บคคลใด ยอมไมถอเอาสงของยาวหรอสน บรรดาวตถ ทงหลายมผาสาฎกและเครองประดบเปนตน นอยหรอใหญ บรรดาวตถ ทงหลาย มแกวมณและแกวมกดาเปนตน งามหรอไมงาม ดวยอานาจแหง ๑. ตสสตโถ---- อตโถ นอาจจะแปลไดอกนยหนงวา เนอความวา---- ดงน เปนเนอ ความแหงคาอนเปนพระคาถานน ฯ


วตถอนมคามากและมคานอย อนบคคลอนหวงแหนแลวในโลกน, เรา เรยกผนนวา เปนพราหมณ. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองภกษรปใดรปหนง จบ.


๒๗. เรองพระสารบตรเถระ* [๒๙๐] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระสาร- บตรเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา "อาสา ยสส" เปนตน. [พวกภกษเขาใจวาพระสารบตรยงมตณหา] ไดยนวา พระเถระนน มภกษประมาณ ๕๐๐ เปนบรวาร ไป สวหารแหงหนง ในชนบท แลวเขาจาพรรษา. มนษยทงหลาย เหนพระเถระแลว ตระเตรยมผาจานาพรรษา ไวเปนอนมาก. พระเถระปวารณาแลว เมอผาจานาพรรษาทงปวงยง ไมทนถง (แกทาน) นนเทยว, เมอจะไปสสานกพระศาสดา สงกะ ภกษทงหลายไววา "เมอผาจานาพรรษาอนมนษยทงหลายนามาแลวเพอ ภกษหนมและสามเณรทงหลาย พวกทานรบไวแลวพงสงไป, หรอเกบ ไวแลวพงสงขาวไป." กแลพระเถระ ครนสงอยางนแลว ไดไปส สานกพระศาสดา. ภกษทงหลายสนทนากนวา "ถงทกวนน ตณหาของพระสารบตร- เถระ ชะรอยจะยงมอยแน, จรงอยางนน พระเถระ สงไวแกภกษ ทงหลายวา 'เมอพวกมนษยถวายผาจานาพรรษาแลว, พวกทานพง สงผาจานาพรรษาไป แกพวกสทธวหารกของตน, หรอเกบไวแลวพง สงขาวไป' ดงนแลว จงมา." * พระมหาชาล ป. ธ. ๗ วดบรมนวาส แปล.


[พระศาสดาเปลองความเขาใจผดของพวกภกษ] พระศาสดา เสดจมาแลว ตรสถามวา "ภกษทงหลาย บดน พวกเธอนงสนทนากนดวยกถาอะไรหนอ ?" เมอภกษทงหลายนนกราบ ทลวา 'ดวยกถาชอน,' จงตรสวา "ภกษทงหลาย ตณหา ยอมไม มแกบตรของเรา, แตเธอกลาวอยางนน กดวยคดวา 'กความเสอมจาก บญของพวกมนษย และความเสอมจากลาภทชอบธรรมของภกษหนม และสามเณรทงหลาย อยาไดม" ดงนแลว ตรสพระคาถานวา:- "ความหวงของผใด ไมมในโลกนและโลกหนา, เราเรยกผนน ซงไมมความหวง พราก (กเลส) ไดแลว วา เปนพราหมณ." [แกอรรถ] ตณหา ชอวา อาสา ในพระคาถานน. บทวา นราสาส ไดแก ไมมตณหา. บทวา วสยตต ความวา เราเรยกผพรากไดแลวจากกเลสทงปวง นนวา เปนพราหมณ. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระสารบตรเถระ จบ.


๒๘. เรองพระมหาโมคคลลานเถระ* [๒๙๑] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระ มหาโมคคลลานเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา "ยสสาลยา" เปนตน. [พระศาสดาทรงแสดงลกษณะแหงพราหมณ] เรองกเชนกบเรองมในกอนนนเอง. แตในเรองน พระศาสดา ตรสความทพระมหาโมคคลลานเถระเปนผไมมตณหาแลว ตรสพระ คาถานวา:- "ความอาลยของบคคลใดไมม, บคคลใดรชดแลว เปนผไมมความสงสยเปนเหตกลาววาอยางไร, เรา เรยกบคคลนน ผหยงลงอมตะ ตามบรรลแลว วา เปนพราหมณ." [แกอรรถ] ตณหา ชอวา อาลย ในพระคาถานน. บาทพระคาถาวา อาย อกถกถ ความวา ผรวตถ ๘ ตาม ความเปนจรงแลว เปนผไมมความสงสย ดวยความสงสยซงมวตถ ๘. บาทพระคาถาวา อมโตคธ อนปปตต ความวา เราเรยก บคคลนน ซงหยงลงสพระนพพานชออมตะ ตามบรรลแลว วา เปน พราหมณ. * พระมหาชาล ป. ธ. ๗ วดบรมนวาส แปล.


ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระมหาโมคคลลานเถระ จบ.


๒๙. เรองพระเรวตเถระ* [๒๙๓] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในบพพาราม ทรงปรารภพระเรวต- เถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา "โยธ ป จ" เปนตน. [พระขณาสพไมมบญและบาป] เรองขาพเจาใหพสดารแลว ในอรรถกถาแหงพระคาถาวา "คาเม วา ยท วารเ" เปนตนแลวนนแล. จรงอย ในเรองนน ขาพเจากลาวไววา "ในวนรงขน ภกษ ทงหลาย สนทนากนวา "นาอศจรรย สามเณรมลาภ, นาอศจรรย สามเณรมบญ; รปเดยว (แท) สรางเรอนยอด ๕๐๐ หลงเพอ ภกษ ๕๐๐ รปได." พระศาสดา เสดจมาแลว ตรสถามวา "ภกษทงหลาย บดน พวกเธอนงประชมกนดวยกถาอะไรหนอ ?" เมอภกษเหลานน กราบ ทลวา "ดวยกถาชอน" จงตรสวา "ภกษทงหลาย บญยอมไมมแก บตรของเรา, บาปกมไดม; บญบาปทง ๒ เธอละเสยแลว" ดงนแลว ตรสพระคาถานวา :- "ผใดลวงบญและบาปทง ๒ และกเลสเครองของ เสยได ในโลกน, เราเรยกผนน ซงไมมความโศก มธลไปปราศแลว ผบรสทธแลว วาเปนพราหมณ." * พระมหาชาล ป. ธ. ๗ วดบรมนวาส แปล.


[แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา อโภ ความวา ละบญและบาป แมทง ๒. บทวา สงค ไดแก กเลสเครองของอนตางดวยราคะเปนตน. บทวา อปจจคา ไดแก กาวลวงแลว. อธบายวา เราเรยกผ ซงชอวาไมมความโศก เพราะไมมความโศกอนมวฏฏะเปนมล ผชอวา มธลไปปราศแลว เพราะไมมธลคอราคะเปนตนในภายใน ผชอวา บรสทธแลว เพราะความเปนผไมมอปกเลสนน วา เปนพราหมณ. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระเรวตเถระ จบ.


๓๐. เรองพระจนทาภเถระ* [๒๙๓] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระ จนทาเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา "จนทว" เปนตน. [พระจนทาภะเคยเปนพอคาไมจนทนแดง] อนปพพกถาในเรองของพระจนทาภเถระ ดงตอไปน:- "ไดยนวา ในอดตกาล พอคา ในกรงพาราณสคนหนง คดวา "เราจกไปสปจจนตชนบทแลว นาไมจนทนแดงมา" ขนเอาวตถเปน อนมากมผาและเครองอาภรณเปนตน ไปยงปจจนตชนบท ดวย เกวยน ๕๐๐ ยดทพกใกลประตบานแลว ถามพวกเดกเลยงโคในดงวา "มนษยไร ๆ ในบานน ผทางานทเชงเขามอยหรอ ?" พวกเดกเลยงโค. จะ มอย. พอคา. มนษยนนชออะไร ? พวกเดกเลยงโค. มนษยนนชอโนน. พอคา. กภรรยาหรอพวกบตรของเขา มชออยางไร ? พวกเดกเลยงโค. เขามชออยางน ๆ. พอคา. กเรอนของเขาอยทไหน ?. พวกเดกเลยงโค. เรอนของเขาอยทชอโนน. พอคานน นงบนยานนอยอนสบาย ไปสประตเรอนของเขา ตามสญญาทพวกเดกเหลานนใหแลว ลงจากยาน เขาไปสเรอนแลว * พระมหาชาล ป. ธ. ๗ วดบรมนวาส แปล.


เรยกหาหญงนนวา "ชอโนน." หญงนน คดวา "บคคลน จกเปน ญาตของพวกเราคนหนง" จงมาโดยเรว ปอาสนะไว (รบรอง). พอคานน นงบนอาสนะนนแลว ระบชอ ถามวา "สหายของ ฉนไปไหน ?" หญง. ไปสปา นาย. พอคา ระบชอของคนทงปวงเทยว ถามวา "บตรของฉนชอ โนน ธดาของฉนชอโนน ไปไหน ? ดงนแลว กลาววา "ทานพง ใหผาและเครองอาภรณเหลาน แกชนเหลานน, ในเวลาทแมสหาย ของฉนกลบมาแลวจากดง หลอนพงใหผาและเครองอาภรณน" แลว ไดให (วตถเหลานน). นางทาสกการะอยางยงแกเขาแลว ในเวลา ทสามมา จงกลาววา "นาย บคคลน จาเดมแตเขามาแลว ระบชอ ของชนทงปวงแลว ใหสงนและสงน" ฝายสามของหญงนน กทากจ อนควรทาแกเขา. ครนในเวลาเยน พอคา นงบนทนอน ถามเขาวา "สหาย ทาน เทยวไปทเชงเขา เคยเหนอะไรมาก ?" ชายเจาถน. ฉนไมเหนอยางอน, แตฉนเหนตนไมชนดทมกง แดงมาก. พอคา. ตนไม (ชนดนน) มมากหรอ ? ชายเจาถน. จะ ตนไม (ชนดนน) มมาก. พอคา กลาววา "ถากระนน ทานจงแสดงไมเหลานนแกฉน" ดงนแลว ไปกบเขา ตดตนจนทนแดง บรรทกใหเตมเกวยน ๕๐๐ เลม


แลว เมอเดนมา กลาวกะชายนนวา "สหาย เรอนของฉนมอยใน ทชอโนน ในกรงพาราณส, ทานพงมายงสานกของฉนตลอดกาลตาม กาล, ฉนไมมความตองการดวยเครองบรรณาการอยางอน, ทานพงนา มาเฉพาะแตตนไมทมกงแดงเทานน. เขารบรองวา "ดละ" แลวเมอ มาสสานกของพอคานนตลอดกาลตามกาล ยอมนามาแตไมจนทนแดง เทานน. แมพอคานน กใหทรพยเปนอนมากแกเขา. โดยสมยอนอกแตกาลนน เมอพระกสสปทศพลปรนพพานแลว เมอสตปทองอนเขาประดษฐานไวแลว, บรษนน ไดบรรทกไมจนทน แดงเปนอนมาก ไปสกรงพาราณส. นนครง พอคานน ผเปนสหายของเขา ใหบดไมจนทนเปนอน มากใหเตมถาดแลว กลาววา "สหาย ทานจงมา, พวกเราจกไปสท กอเจดย จนกวาจะหงภตร (สก) แลวจงกลบ" ไดพาเขาไปในทนน ทาการบชาดวยไมจนทนแลว. สหายชาวปจจนตชนบทของเขาแมนน ไดสรางทดจมณฑลแหง พระจนทนดวยไมจนทน ในทองแหงพระเจดย. บรพกรรมของเขาม เพยงนเทานน. [อานสงสการบชาดวยไมจนทนแดง] เขาจตจากอตภาพนนแลว เกดในเทวโลก ยงพทธนดรหนง ใหสนไปแลวในเทวโลกนน ในพทธบบาทกาลน เกดในตระกล พราหมณมหาศาล ในกรงราชคฤห. รศมเชนกบดวยมณฑลพระจนทร ตงขนจากมณฑลแหงนาภของเขา. เพราะเหตนน พวกญาตจงขนานนาม


ของเขาวา "จนทาภะ". นยวา นนเปนผลแหงการทาทดจมณฑลแหง พระจนทร ในพระเจดยของเขา. พราหมณทงหลาย คดกนวา "พวกเราอาจเพอพาเอาพราหมณ นไปหากนกะโลกเขาได" ดงนแลว ใหเขานงบนยานนอย เทยว กลาววา "ผใดเอามอลกคลาสรระของจนทาภพราหมณน, ผนนจะได อสรยสมบตชอเหนปานน." ชนทงหลาย เมอใหทรพยรอยหนงบาง พนหนงบาน แสนหนง บางนนแล จงจะไดเพอเอามอถกตองสรระของพราหมณนน. พราหมณเหลานน เทยวไปเนอง ๆ อยอยางน กถงกรงสาวตถ โดยลาดบ ยดเอาทพกในระหวางแหงพระนครและวหารแลว. อรยสาวกประมาณ ๕ โกฏแมในกรงสาวตถ ถวายทานในกาล กอนแหงภตรแลว ในกาลภายหลงภตร มมอถอของหอมระเบยบดอก ไมผาและเภสชเปนตน ไปเพอฟงธรรม. พราหมณทงหลายเหน อรยสาวกเหลานนแลว ถามวา "ทานทงหลายจะไปทไหนกน ?" อรยสาวก. พวกเราจกไปสสานกของพระศาสดา เพอฟงธรรม. พวกพราหมณ. ทานทงหลายจงมา, ทานทงหลายไปในทนนแลว จกทาอะไร ? อานภาพ เชนกบดวยอานภาพของจนทาภพราหมณ ของ พวกขาพเจาไมม, เพราะวาชนทงหลายถกตองสรระของจนทาภพราหมณ นน ยอมไดสมบตชอน, ทานทงหลายจงมา, จงดจนทาภพราหมณนน. อรยสาวกเหลานน กลาววา "ชอวาอานภาพ ของจนทาภ- พรหามณของทานทงหลาย เปนอยางไร ? พระศาสดาของพวกเรา


เทานน มอานภาพมาก." อรยสาวกและพวกพราหมณเหลานน ไมอาจเพอยงกนและกน ใหยนยอมได จงกลาววา "พวกเราไปสวหารแลว จกรอานภาพ ของจนทาภพราหมณ หรอของพระศาสดาของพวกเรา" ดงนแลว ไดพาจนทาภพราหมณนนไปสวหารแลว. [จนทาภพราหมณอบเฉาในสานกพระศาสดา] พระศาสดา เมอจนทาภพราหมณนน พอเขาไปสสานกของ พระองค, ไดทรงทาใหรศมเพยงดงพระจนทรหายไปเสย. จนทาภ- พราหมณนน ไดเปนประหนงกาในกระเชาถาน ในสานกพระศาสดา. ครงนน พราหมณทงหลาย จงนาเขาไปไว ณ สวนขางหนง. รศมไดกลบเปนปกตอยางเดม. พราหมณกนามาสสานกพระศาสดาอก. รศมกหายไปอยางนนเหมอนกน. จนทาภพราหมณไปแลวอยางนน ถง ๓ ครง เหนรศมหายไปอย จงคดวา "ผน เหนจะรมนตเปน เครองหายไปแหงรศม." เขาจงทลถามพระศาสดาวา "พระองคทรง ทราบมนตเปนเครองหายไปแหงรศมหรอหนอแล ?" พระศาสดา. เออ เราร. จนทาภะ. ถาอยางนน ขอพระองคจงประทานแกขาพระองค บาง. พระศาสดา. เราไมอาจเพอใหแกบคคลผไมบวช. จนทาภะนน กลาวกะพวกพราหมณวา "เมอฉนเรยนมนตนน


แลว ฉนจกเปนผประเสรฐในชมพทวปทงสน, พวกทานจงรออย ทนกอน, ฉนจกบวชเรยนมนตโดย ๒-๓ วนเทานน." เขาทลขอการ บรรพชากะพระศาสดา ไดอปสมบทแลว. ครงนน พระศาสดา จงตรสบอกอาการ ๓๒ แกจนทาภภกษ นน. เธอทลถามวา "นอะไร ?" พระศาสดา. นเปนบรกรรมแหงมนต, เธอควรสาธยาย. แมพวกพราหมณมาในระหวาง ๆ แลว ถามวา "ทานเรยน มนตไดแลวหรอ ?" จนทาภะ. ยงกอน, ฉนกาลงเรยน. เขาบรรลพระอรหตโดย ๒-๓ วนเทานน ในเวลาทพวก พราหมณมาถามแลว กลาววา "ทานทงหลายจงไปเถด, เดยวน ฉนเปนผมธรรมเครองไมไปเสยแลว." ภกษทงหลาย กราบทลแดพระตถาคตวา "พระเจาขา ภกษ น กลาวคาไมจรง ยอมพยากรณพระอรหตตผล." [พระขณาสพกลาวแตคาจรง] พระศาสดา ตรสวา "ภกษทงหลาย บดน จนทาภะบตร ของเรา มอาสวะสนแลว ยอมกลาวแตคาจรงเทานน" ดงนแลว ตรสพระคาถานวา:- "เราเรยกผบรสทธ ผองใส ไมขนมว มภพ เครองเพลดเพลนสนแลว เหมอนพระจนทร ทปราศจากมลทน นนวา เปนพราหมณ."


[แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา วมล ไดแก เวนแลวจากมลทนม หมอกเปนตน. บทวา สทธ ไดแก ไมมอปกเลส. บทวา วปปสนน ไดแก มจตผองใสแลว. บทวา อนาวล ไดแก เวนแลวจากมลทนมกเลสเปนตน. บทวา นนทภวปรกขณ ความวา เราเรยกผมตณหาในภพ ทง ๓ สนแลว นนวา เปนพราหมณ. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระจนทาภเถระ จบ.


๓๑. เรองพระสวลเถระ* [๒๙๔] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอทรงอาศยเมองกณฑโกฬยะ ประทบอยใน ปาชอกณฑธาน ทรงปรารภพระสวลเถระ ตรสพระธรรมเทศนาน วา "โย อม" เปนตน. [พระนางสปปวาสาทรงอดกลนทกขไดดวยวตก ๓ ขอ] ความพสดารวา ในสมยหนง พระธดาของพระโกฬยวงศ พระ นามวาสปปวาสา ทรงครรภสน ๗ ป มครรภอนหลง (มาอก) ๗ วน ถกทกขเวทนากลาเผดรอนถกตองแลว, ทรงอดกลนทกขนน ดวย วตก ๓ ขอเหลานคอ "(๑) พระผมพระภาคเจาพระองคใด ทรง แสดงธรรมเพอละทกขแหงรปนนแหะ, พระผมพระภาคเจาพระ องคนน เปนผตรสรเองโดยชอบหนอ ; (๒) พระสงฆสาวกในปฏบต เพอละทกขแหงรปนนแหละ, พระสงฆสาวกนน ของพระผมพระภาค เจาพระองคนน เปนผปฏบตดแลวหนอ; (๓) ทกขเหนปานน ไมม ในพระนพพานใด, พระนพพานนน เปนสขดหนอ" ดงนแลว ทรง สงพระสวามไปสสานกของพระศาสดา, เมอพระสวามนน กราบ ทลการถวายบงคมแดพระศาสดาตามคาของพระนางแลว, ในขณะ ทพระศาสดา ตรสวา "พระธดาโกฬยวงศพระนามวาสปปวาสา จงเปนผมสข ไมมโรค, ประสตพระโอรสซงหาโรคมไดเถด" ดงน * พระมหาสนน ป. ธ. ๗ [ปจจบนเปนพระธรรมวราภรณ ป. ธ. ๙] วดนารถ ฯ แปล.


นนแหละ เปนผสบาย หายพระโรค ประสตพระโอรสผหาโรคมได แลว ทรงนมนตภกษสงฆมพระพทธเจาเปนประมข แลวไดทรง ถวายมหาทาน สน ๗ วน. [พระโอรสไดบรรลพระอรหต] แมพระโอรสของพระนาง ถอเอาธมกรกรองนาถวายพระ สงฆได จาเดมแตวนทประสตแลว. ในกาลตอมา พระโอรสนน เสดจออกบรรพชาแลวบรรลพระอรหต. ตอมาวนหนง พวกภกษสนทนากนในโรงธรรมวา "ผมอาย ทงหลาย พวกทานจงด: ภกษผถงพรอมดวยอปนสยแหงพระอรหต ชอเหนปานน ยงเสวยทกขในทองของมารดาตลอดกาล ประมาณ เทาน, จะปวยกลาวไปใยเลาถงชนเหลาอน; ทกขเปนอนมากหนอ อนภกษนถอนแลว" พระศาสดา เสดจมาแลว ตรสถามวา "ภกษทงหลาย บดน พวกเธอนงประชมกนดวยกถาอะไรหนอ ? เมอภกษเหลานนกราบทล วา "ดวยกถาชอน" จงตรสวา "ภกษทงหลาย เออ บตรของเรา พนจากทกขประมาณเทานแลว บดน ทาพระนพพานใหแจงแลวอย" ดงนแลว ตรสพระคาถานวา :- "ผใด ลวงทางออม หลม สงสาร และโมหะ นไปแลว เปนผขามไปได ถงฝง มปกตเพง หากเลสเครองหวนไหวมได ไมมความสงสย เปนเหตกลาววาอยางไร ไมถอมน ดบแลว,


เราเรยกผนนวา เปนพราหมณ. [แกอรรถ] พงทราบเนอความแหงพระคาถานน (ดงน) :- ความวา ภกษใด ลวงทางคอราคะ หลมคอกเลส สงสารวฏฏ และ โมหะอนไมใหแทงตลอด อรยสจทง ๔ นไปแลว, เปนผขามโอฆะ ทง ๔ ได ถงฝงแลวโดยลาดบ, มปกตเพงดวยฌาน ๒ อยาง, ชอ วาหากเลสเครองหวนไหวมได เพราะไมมตณหา, ชอวา ไมมความ สงสยเปนเหตกลาววาอยางไร เพราะไมมวาจาเปนเครองกลาววาอยาง ไร, ชอวาไมถอมนแลว เพราะไมมอปาทาน, ชอวา ดบแลวเพราะอน ดบไปแหงกเลส; เราเรยกภกษนนวา เปนพราหมณ. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระสวลเถระ จบ.


๓๒. เรองพระสนทรสมทรเถระ* [๒๙๕] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระ- สนทรสมทรเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา "โยธ กาเม" เปนตน. [กลบตรออกบวช] ไดยนวา ในกรงสาวตถ กลบตรคนหนง ชอสนทรสมทร- กมาร เกดในตระกลใหญ อนมสมบต ๔๐ โกฏ. วนหนง เขาเหนมหาชนมของหอมและระเบยบดอกไมเปนตน ในมอ ไปสพระเชตวน เพอตองการฟงธรรม ในเวลาภายหลงภตร จงถามวา "พวกทานจะไปไหนกน" ? เมอมหาชนนน บอกวา "พวก ฉนจะไปสสานกพระศาสดา เพอประโยชนแกการฟงธรรม" กลาววา 'ฉนกจกไป" แลวไปกบมหาชนนน นง ณ ทสดบรษท. พระศาสดา ทรงทราบอธยาศยของเขา จงทรงแสดงอนปพพ- กถา. เขาคดวา "บคคลผอยครองเรอน ไมอาจประพฤตพรหม- จรรยใหเปนดจสงขทขดแลวได." อาศยพระกถาของพระศาสดา ม ความอตสาหะเกดแลวในบรรพชา, เมอบรษทหลกไปแลว, จงทลขอ บรรพชากะพระศาสดา ไดสดบวา "พระตถาคตทงหลายไมยงกลบตรท มารดาบดายงไมอนญาตใหบรรพชา" จงไปสเรอนแลว ยงมารดา- บดาใหอนญาตดวยความพยายามมาก เหมอนกลบตรชอรฏฐบาลเปน * พระมหาสนน ป. ธ. ๙ (ปจจบนเปนพระธรรมวราภรณ) วดนรนารถ ฯ แปล.


ตน ไดบรรพชาอปสมบทในสานกพระศาสดาแลว คดวา "ประ- โยชนอะไรของเรา ดวยการอยในทน" จงออกจากกรงสาวตถนน ไปสกรงราชคฤห เทยวบณฑบาตอย ยงกาลใหลวงไปแลว. [หญงแพศยารบอาสาจะใหพระเถระสกใหได] ตอมาวนหนง มารดาบดาของพระสนทรสมทรเถระนน เหน พวกกมารทเปนสหายของทาน กาลงเลนอยสรโสภาคย๑อนใหญ ในวนมหสพวนหนง ในกรงสาวตถ คราครวญวา "การเลนชนด น บตรของเราไดโดยยาก. ในขณะนน หญงแพศยาคนหนง ไปสตระกลนน เหนมารดา ของพระสนทรสมทรเถระนนกาลงนงรองไหอย จงถามวา "คณแม เพราะเหตไร ? คณแมจงรองไห." มารดาพระสนทรสมทร. ฉนคดถงลก จงรองไห. หญงแพศยา. กบตรนนไปทไหนเลา ? คณแม. มารดาพระสนทรสมทร. บวชใน (สานก) ภกษทงหลาย. หญงแพศยา. การใหทานสกเสย ไมควรหรอ ? มารดาพระสนทรสมทร. ควร แตเธอไมปรารถนา, เธอออก จากกรงสาวตถน ไปสกรงราชคฤห; หญงแพศยา. ถาดฉนพงใหทานสกไดไซร, คณแมพงทาอะไร ? แกดฉน. มารดาพระสนทรสมทร. พวกฉนพงทาเจาใหเปนเจาของแหง ๑ ความเปนผมสวนงามดวยสร.


ขมทรพยตระกลน. หญงแพศยา กลาววา "ถาเชนนน คณแมจงใหสนจาง๑แก ดฉน" ถอเอาสนจางแลว ไปสกรงราชคฤหดวยบรวารหมใหญ กาหนดถนนทเทยวบณฑบาตของทานไดแลว ยดเอาเรอนเปนทพก หลงหนงในทนน ตกแตงอาหารทประณตไวแตเชาตร แลวถวาย ภกษในเวลาพระเถระเขาไปบณฑบาต โดยกาลลวงไป ๒-๓ วน นมนตวา "ทานเจาขา ขอทานจงนงในทนนแหละ ทาภตตกจ" แลวรบเอาบาตร. ทานไดใหบาตรแลว. [หญงแพศยาออกอบายเกลยกลอมพระเถระ] ครงนน หญงแพศยานน เลยงพระเถระนน ดวยอาหารอน ประณต เรยนวา "ทานเจาขา การเทยวบณฑบาตในทนนแหละ สะดวกด" นมนตใหพระเถระนงฉนทระเบยง ๒-๓ วนแลว เอา ขนมเกลยกลอมพวกเดก แลวพดวา "พวกเจาจงมา, ในเวลา พระเถระมาแลว แมฉนหามอย, พวกเจาพงมาในทน แลว (คย) ธลใหฟงขน." ในวนรงขน เวลาพระเถระฉน พวกเดกเหลานน แมถกหญง แพศยานนหามอย ก (คย) ธลใหฟงขนแลว. ในวนรงขน หญงแพศยานน เรยนวา "พวกเดก แมดฉนหาม อย กไมฟงคาของดฉน ยง (คย) ธลใหฟงขนในทนได, ขอทานจง นงภายในเรอนเถด" ใหทานนงภายในแลว นมนตใหฉนสน ๒-๓ วน, ๑. ปรพพย Waeg สนจาง คาจาง


นางเกลยกลอมเดกอก พดวา "พวกเจา แมถกฉนหามอย พงทา เสยงอกทก ในเวลาพระเถระฉน." เดกเหลานน ทาอยางนนแลว. ในวนรงขน นางกลาววา "ทานเจาขา ในทน มเสยงอกทก เหลอเกน, พวกเดก แมดฉนหามอย กไมเชอถอถอยคาของดฉน; นมนตทานนงเสยในปราสาทเบองบนเถด," เมอพระเถระรบนมนต แลว, ทาพระเถระไวขางหนา เมอจะขนไปสปราสาท ปดประต ทงหลายเสย จงขนไปสปราสาท. พระเถระ แมเปนผถอการเทยวบณฑบาตตามลาดบตรอกเปน วตรอยางอตกฤษฏ ถกความอยากในรสพวพนแลว จงขนไปสปราสาท ๗ ชนตามคาของนาง. [หญงแพศยาแสดงแสดงอาการ๔๐ อยาง เกยวพระเถระ] นางใหพระเถระนงแลว แสดงแงงอนของหญง ลลาศของ หญง ซงมาแลวอยางนวา "เพอนผมหนาเอบอม ไดยนวา หญง ยอมเกยวชายดวยฐานะ ๔๐๑ อยาง คอ: สะบดสะบง ๑ กมลง ๑ กรดกราย ๑ ชะมดชะมอย ๑ เอาเลบดดเลบ ๑ เอาเทาเหยยบเทา ๑ เอาไมขดแผนดน ๑ ชเดกขน ๑ ลดเดกลง ๑ เลนเอง ๑ ใหเดก เลน ๑ จบเอง ๑ ใหเดกจบ ๑ รบประทานเอง ๑ ใหเดกรบประทาน ๑ ใหของเดก ๑ ขอของคน ๑ ลอเลยนเดก๒ ๑ พดดง ๑ พดคอย ๑ พดคาเปดเผย ๑ พดลลบ ๑ (ทานมตร๓) ดวยการฟอน ดวยการขบ ๑. มาในอฏฐกถาชาดก ๘/๒๖๖ กณาลชาดก. ๒. กตมนกโรต ยอมทาตามซงกรรมอน เดกทาแลว ๓. เตม. นมตต กโรต ตามนยอรรถกถา.


ดวยการประโคม ดวยการรองไห ดวยการเยองกาย ดวยการ แตงตว ๑ ซกซ ๑ จองมองด ๑ สนสะเอว ๑ ยงของลบใหไหว ๑ ถางขา ๑ หบขา ๑ แสดงถน ๑ แสดงรกแร ๑ แสดงสะดอ ๑ ขยบตา ๑ ยกคว ๑ เมมรมฝปาก ๑ แลบลน ๑ เปลองผา ๑ นงผา ๑ สยายผม ๑ เกลาผม ๑" ยนขางหนาของพระเถระนนแลว กลาวคาถานวา :- "หญงแพศยาผมเทายอมแลวดวยนาครง สวม เขยงเทา (กลาวแลววา) แมทานกเปนชายหนม สาหรบดฉน และแมดฉนเปนหญงสาวสาหรบทาน, แมเราทง ๒ แกแลว มไมเทากรานไปขางหนา จงจกบวช." [พระเถระชนะหญงแพศยาเพราะอาศยพระศาสดา] ครงนน ความสงเวชใหญ ไดเกดขนแกพระเถระวา "โอหนอ กรรมทเราไมใครครวญแลวทา หนก." ในขณะนน พระศาสดา ประทบนงอยในพระเชตวน ณ ทไกลประมาณ ๔๕ โยชนนนแล ทรง เหนเหตนนแลว ไดทรงทาความยมแยมใหปรากฏ. ลาดบนน พระอานนทเถระ ทลถามพระองควา "พระเจาขา อะไรหนอแล ? เปนเหต, อะไร ? เปนปจจย แหงการทรงทาความ ยมแยมใหปรากฏ." พระศาสดาตรสวา. อานนท สงครามของภกษชอสนทรสมทรและ


ของหญงแพศยา กาลงเปนไปอย บนพนปราสาท ๗ ชน ในกรง ราชคฤห. พระอานนท ทลถามวา พระเจาขา ความชนะจกมแกใครหนอ แล ? ความปราชยจกมแกใคร ? พระศาสดา ตรสวา "อานนท ความชนะจกมแกสนทร- สมทร, ความปราชยจกมแกหญงแพศยา" ดงนแลว ทรงประกาศ ความชนะของพระเถระ ประทบนงในพระเชตวนนนนนเอง ทรงแผ พระรศมไป ตรสวา "ภกษ เธอจงหมดอาลย ละกามแมทง ๒ เสย" ดงนแลว ตรสพระคาถานวา:- "บคคลใด ละกามทงหลายในโลกนแลว เปน ผไมมเรอน งดเวนเสยได, เราเรยกบคคลนน ผมกามและภพสนแลว วา เปนพราหมณ." [แกอรรถ] พงทราบเนอความแหงพระคาถานน (ดงน) :- ความวา บคคลใด ละกามแมทง ๒ ในโลกนแลว เปนผไมม เรอนงดเวนเสยได, เราเรยกผนน ผมกามสนแลว และผมภพสนแลว วาเปนพราหมณ. ในกาลจบเทศนา พระเถระ บรรลพระอรหตแลว เหาะขน ไปสเวหาส ดวยกาลงแหงฤทธ ทะลมณฑลชอฟาออกไปแลว ชม เชยพระสรระพระศาสดาอยนนเทยว มาถวายบงคมพระศาสดาแลว.


[พระศาสดาเปนทพงของพระเถระ] ภกษทงหลาย สนทนากนแมในโรงธรรมวา "ผมอายทงหลาย พระสนทรเถระ อาศยรสทพงรดวยลน เกอบเสยทา.๑ แตพระ ศาสดา เปนทพงของเธอ." พระศาสดา ทรงสดบกถานนแลว ตรสวา "ภกษทงหลาย เราเปนทพงของสนทรสมทรนน ในบดนเทานนหามได, แมในกาล กอน เราเปนทพงของสนทรสมทรนน ผตดอยในรสตณหาแลว เหมอนกน" อนภกษเหลานนทลออนวอนแลว ทรงนาอดตนทาน มา เพอจะทรงประกาศเนอความนน ทรงยงวาตมคชาดก๒นให พสดารวา:- "ไดยนวา สภาพอนทเลวกวารสทงหลาย คอ การเคยชนกน หรอการสนทสนมกน ยอม ไมม, นายอยยาบาลชอสญชย ยอมนาเนอ สมน ตวอาศยอยในรกชฏ มาสอานาจได ก เพราะรสทงหลาย." ดงนแลว ทรงประมวลชาดกวา "ในกาลนน สนทรสมทรไดเปน เนอสมน, สวนมหาอามาตยของพระราชาผกลาวคาถานแลว ให ปลอยเนอนนไป ไดเปนเรานเอง." เรองพระสนทรสมทรเถระ จบ. ๑. มน นฏโ. มน a little nearly เลกนอย, เกอบ. ๒. ข. ชา. เอก. ๒๗/๕. ตทฏกถา ๑/๒๗๗.


๓๓. เรองพระโชตกเถระ* [๓๙๖] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปรารภพระ โชตเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา "โยธ ตณห" เปนตน. [บรพกรรมของ ๒ พนอง] อนปพพกถาในเรองนน ดงตอไปน :- ไดยนวา ในอดตกาล กฎมพ ๒ คนพนอง ในกรงพาราณส ยงชนใหทาไรออยไวเปนอนมาก. ตอมาวนหนง นองชาย ไปยงไรออย คดวา "เราจกใหออย ลาหนงแกพชาย ลาหนงจกเปนของเรา" แลว ผกลาออยทง ๒ ลา ในท ๆ ตดแลว เพอตองการไมใหรสไหลออก ถอเอาแลว. ไดยนวา ในครงนน กจดวยการหบออยดวยเครองยนต ไมม, ในเวลาออยลาทเขาตดทปลายหรอทโคนแลวยกขน รส (ออย) ยอม ไหลออกเองทเดยว เหมอนนาไหลออกจากธมกรกฉะนน. กในเวลาท เขาถอเอาลาออยจากไรเดนมา พระปจเจกพทธะ ทภเขาคนธมาทน ออกจากสมาบตแลว ใครครวญวา "วนน เราจกทาการอนเคราะห แกใครหนอแล ?" เหนเขาเขาไปในขายคอญาณของตน และทราบ ความทเขาเปนผสามารถเพอจะทาการสงเคราะหได จงถอบาตรและ จวรแลว มาดวยฤทธ ไดยนอยขางหนาของเขา. * พระมหาสนน ป. ธ. ๙ (ปจจบนเปนพระธรรมวราภรณ) วดนรนารถ ฯ แปล.


[นองชายถวายออยแกพระปจเจกพทธะ] เขาพอเหนพระปจเจกพทธะนน กมจตเลอมใส จงลาดผาหม บนภมประเทศทสงกวา แลวนมนตใหพระปจเจกพทธะนง ดวยคา วา "นมนตนงทน ขอรบ" แลวกกลาววา "ขอทานจงนอมบาตร มาเถด" ไดแกทผกลาออย วางไวเบองบนบาตร. รสไหลลงเตม บาตรแลว. เมอพระปจเจกพทธะดมรส (ออย) นนแลว, เขาคดวา "ดจรง พระผเปนเจาของเราดมรส (ออย แลว, ถาพชายของเรา จกใหนามลคามา, เรากจกใหมลคา; ถาจกใหเรานาสวนบญมา, เราก จกใหสวนบญ" แลวกลาววา "นมนตทานนอมบาตรเขามาเถด ขอ รบ" แลวไดแกลาออยแมท ๒ ถวายรส. นยวา เขามไดมความคดทจะลวงแมมประมาณเทานวา "พ ชายของเราจกนาออยลาอนจากไรออยมาเคยวกน" สวนพระปจเจก- พทธะ เปนผใครจะแบงรสออยนนกบดวยพระปจเจกพทธะเหลาอน เพราะความทตนดมรสออยลาแรกนน จงรบไวเทานน แลวกนงอย. เขาทราบอาการของทานแลว จงไหวดวยเบญจางคประดษฐ ตง ความปรารถนาวา "ทานขอรบ รสอนเลศนใด ทกระผมถวาย แลว, ดวยผลแหงรสอนเลศน กระผมพงเสวยสมบตในเทวโลกและ มนษยโลก ในทสด พงบรรลธรรมททานบรรลแลวนนแล." แมพระ ปจเจกพทธะ กกลาววา "ขอความปรารถนาททานตงไวแลว จง สาเรจอยางนน" แลวทาอนโมทนาแกเขา ดวย ๒ คาถาวา "อจฉต


ปตถต ตยห" เปนตน, แลวกอธษฐานโดยประการทเขาจะเหนได แลวเหาะไปสเขาคนธมาทนโดยทางอากาศ แลวไดถวายรส (ออย) แกพระปจเจกพทธะ ๕๐๐ รป. เขาเหนปาฏหารยนนแลว ไปสสานก พชาย, เมอพชายถามวา "เจาไปไหน ?" จงบอกวา "ฉนไปตรวจ ดไรออย" ถกพชายกลาววา "จะมประโยชนอะไรดวยคนอยางเจาไป ไรออย, เจาควรจะถอเอาลาออยมา ๑ ลา หรอ ๒ ลามใชหรอ ?" กลาววา "พ ถกละ, ฉนถอเอาออยมา ๒ ลา, แตฉนเหนพระ ปจเจกพทธะองคหนง จงถวายรสแตลาออยของฉน แลวถวายรส แตลาออยแมของพ ดวยคดวา 'เราจกใหมลคาหรอสวนบญ;' พจกรบ เอามลคาออยนนหรอจกรบเอาสวนบญ ?" พชาย. กพระปจเจกพทธะ ทาอะไร ? นองชาย. ทานดมรสจากลาออยของฉนแลว กถอเอารสจาก ลาออยของพไปสเขาคนธมาทนโดยอากาศ แลวไดใหแกพระปจเจก- พทธะ ๕๐๐ รป. [พชายเลอมใสขออนโมทนาสวนบญ] พชายนน เมอเขากาลงกลาวอยนนแหละ, เปนผมสรระอนปต ถกตองแลว หาระหวางมได ไดทาความปรารถนาวา "การบรรล ธรรมทพระปจเจกพทธะนนเหนแลวนนแหละ พงมแกเรา." นอง ชายปรารถนาสมบต ๓ อยาง, สวนพชายปรารถนาพระอรหต ดวย ประการฉะน. นเปนบรพกรรมของชนทง ๒ นน.


[สองพนองไดเกดรวมกนอกในชาตตอมา] ชนทง ๒ นน ดารงอยตลอดอายแลว เคลอนจากอตภาพนน แลว บงเกดในเทวโลก ยงพทธนดรหนงใหสนไป. ในเวลาชนทง ๒ นนไปสเทวโลกนนแหละ พระสมมาสมพทธเจาทรงพระนามวาวปสส เสดจอบตขนแลวในโลก. พนองทง ๒ แมนน เคลอนจากเทวโลกแลว, ผพชายกคงเปน พชาย ผนองชายกคงเปนนองชาย ถอปฏสนธในเรอนแหงตระกล หนง ในพนธมดนคร. บรรดาเดกทง ๒ นน มารดาบดาไดตงชอของผพชายวา "เสนะ" ของผนองชายวา "อปราชต." เมอพนองทง ๒ นน กาลงรวบรวม ขมทรพยอย ในเวลาเตบโตแลว๑, เสนกฎมพ ไดฟงการปาวรองใน พนธมดนครของอบาสกผโฆษณาธรรมวา "พทธรตนะเกดขนแลว ในโลก, ธรรมรตนะเกดขนแลวในโลก, สงฆรตนะเกดขนแลวใน โลก, พวกทาน จงใหทานทงหลาย จงทาบญทงหลาย, วนน เปน ดถท ๑๔ วนน เปนดถท ๑๕, พวกทาน จงทาอโบสถ จงฟงธรรม" เหนมหาชนถวายทานในกาลกอนภตรแลว ไปเพอฟงธรรมในกาล วา "พวกฉนจะไปสสานกพระศาสดา เพอฟงธรรม." จงพดวา "แมฉนกจกไป" แลวกไปพรอมกบชนเหลานนทเดยว นงแลวใน ทสดบรษท. ๑. หมายความวา ไดตงหลกฐานในการครองเรอนแลว.


พระศาสดา ทรงทราบอธยาศยของเขา จงตรสอนปพพกถา. เขาฟงธรรมของพระศาสดาแลว เกดความอตสาหะในบรรพชา จง ทลขอบรรพชากะพระศาสดา. ลาดบนน พระศาสดา ตรสถามเขาวา "กพวกญาตททานจะพง อาลา มไหม ?" เสนกฎมพ. ม พระเจาขา. พระศาสดา. ถาอยางนน ทานไปอาลา แลวจงมา. [พชายลานองชายออกบวชแลวไดบรรลพระอรหต] เขาไปสสานกของนองชายแลว กลาววา "ทรพยสมบตใด มอย ในตระกลน ทรพยสมบตนนทงหมด จงเปนของเจา." นองชาย. กพเลา ? ขอรบ. เสนกฎมพ ฉนจกบวชในสานกของพระศาสดา. นองชาย. พ พดอะไร ? ฉนเมอมารดาตายแลว กไดพเปน เหมอนมารดา, เมอบดาตายแลว กไดพเปนเหมอนบดา; ตระกลน กมโภคะมาก, พดารงอยในเรอนนแหละ กสามารถจะทาบญได, พ อยาทาอยางนน. เสนกฎมพ. ฉนฟงธรรมในสานกของพระศาสดาแลว, ฉนดารง อยในทามกลางเรอน ไมอาจบาเพญธรรมนนได; ฉนจกบวชใหได, เจาจงกลบ. เขายงนองชายใหกลบไปดวยอาการอยางนนแลว ไดบรรพชา อปสมบทในสานกพระศาสดาแลว ตอกาลไมนานนก กบรรลพระอรหต.


ฝายนองชาย คดวา "เราจกทาสกการะแกบรรพชตผพชาย" จงถวายทานแกภกษสงฆมพระพทธเจาเปนประมขสน ๗ วน ไหวพ ชายแลว กลาววา "ทานขอรบ ทานทาการสลดออกจากภพแหงตน ไดแลว, สวนกระผม ยงเปนผพวพนดวยกามคณ ๕๑, ไมอาจออก บวชได, ขอทานจงบอกบญกรรมอนใหญทสมควร แกกระผมผดารง อยในเรอนนแหละ." ลาดบนน พระเถระ กลาวกะนองชายนนวา "ดละ เจาผเปน บณฑต เจาจงใหสรางพระคนธกฎ สาหรบพระศาสดา." [นองชายสรางพระคนธกฎถวายพระศาสดา] นองชายนน รบวา "สาธ" แลวยงชนใหนาไมตาง ๆ มาแลว ใหถากเพอประโยชนแกทพสมภาระทงหลายมเสาเปนตน ใหทาเสา ทงหมดใหขจตรดวยแกว ๗ ประการ คอ ตนหนงขจตรดวยทองคา ตนหนงขจตรดวยเงน ตนหนงขจตรดวยแกวมณเปนตน แลวใหสราง พระคนธกฎดวยเสาเหลานน ใหมงดวยกระเบองสาหรบมงอนขจต ดวยแกว ๗ ประการเหมอนกน. กในเวลาสรางพระคนธกฎนนแล หลานชายชออปราชต ผมชอ เหมอนกบตนนนแล เขาไปหาอปราชตกฏมพนนแลว กลาววา "แมฉนกจกสราง, ทานจงใหสวนบญแกฉนเถด ลง" เขากลาววา "พอ ฉนไมให, ฉนจกสรางไมใหทวไปดวยชนเหลาอน." หลานชายนน ออนวอนแมเปนอนมาก เมอไมไดสวนบญ จง ๑. คอ รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ อนนาใคร.


คดวา "การทเราไดกญชรศาลา๑ขางหนาพระคนธกฎ ยอมควร" ดงนแลว จงใหสรางกญชรศาลาทสาเรจดวยแกว ๙ ประการ. เขาเกด เปนเมณฑกเศรษฐในพทธปบาทกาลน. กบานหนาตางใหญ ๓ บาน ทสาเรจดวยแกว ๗ ประการ ได มแลวในพระคนธกฎ. อปราชตคฤหบด ใหสรางสระโบกขรณ ๓ สระ ทโบกดวยปนขาว ณ ภายใตทตรงบานหนาตางเหลานน ใหเตม ดวยนาหอมอนเกดแตชาตทง ๔๒ แลวใหปลกดอกไม ๕๓ ส, ใหยอย บรรดาแกว ๗ ประการ แกวทควรแกความเปนของทจะพงยอยได แลวถอเอาแกวนอกนทงหมดทเดยว โปรยรอบพระคนธกฎโดยถอง แถวเพยงเขา ยงบรเวณใหเตมแลว. คฤหบดชออปราชต ยงพระคนธกฎใหสาเรจดวยอาการอยา นแลว จงเขาไปหาพระเถระผพชาย เรยนวา "ทานขอรบ พระคนธกฎ สาเรจแลว, กระผมหวงการใชสอยพระคนธกฎนน, ไดยนวา บญเปน อนมาก ยอมมเพราะการใชสอย." พระเถระนน เขาไปเฝาพระศาสดา กราบทลวา "พระเจาขา ทราบวา กฎมพผนใหสรางพระคนธกฎเพอพระองค, บดนเธอหวง ๑. ศาลามรปคลายชาง. ๒. กงคม หญาฝรน ๑. ยวนปปผ ดอกไมเกดใน ยวนประเทศ ๑. ตคร กฤษณา ๑. ตรกโข กายาน ๑. ๓ เบองหนาแตน คาพด อยางน ปรากฏโดยมาก. เพอจะโปรยพระสรระดวยสายแหงเกสรทงหลาย อนตงขน แลวดวยกาลงลม ในกาลแหงพระตถาคตประทบนงภายในแลว กระเบองทยอดพระ คนธกฎ ไดสาเรจดวยทองคาอนสกปลง. ทาง (กระเบอง) สาเรจดวยแกวประพาฬ ตอนลาง กระเบองมงสาเรจดวยแกวมณ. พระคนธกฏนน ไดตงอยงดงามดจนกยง ลาแพน ดวยประการฉะน.


การใชสอย." พระศาสดา เสดจลกจากอาสนะแลว เสดจไปสทเฉพาะหนา พระคนธกฎ ทอดพระเนตรกองรตนะทเขากองลอมรอบพระคนธกฎ ไดประทบยนอยแลวทซมแหงประต๑, กเมอกฎมพนน กราบทลวา "พระเจาขา การรกษาจกมแกขาพระองคเอง, ขอพระองคจงเสดจ เขาไปเถด." พระศาสดา เสดจเขาไปแลว. [เขาตงการรกษารตนะทโปรยไวรอบพระคนธกฎ] แมกฎมพ กตงการรกษาไวโดยรอบ สงมนษยทงหลายไววา "พอ พวกเธอจงหามชนทงหลายผถอเอา (รตนะ) ดวยพก หรอ ดวยกระเชาและกระสอบไป, แตอยาหามชนผถอเอาดวยมอไป." แม ในภายในนคร กใหบอกวา "รตนะ ๗ ประการ อนเราโปรยลงแลว ๑. เบองหนาแตน คาพดอยางน ปรากฏโดยมาก: ลาดบนน กฎมพ กราบทล พระองควา "ขอพระองคโปรดเสดจเขาไปเถด พระเจาขา" พระศาสดา ประทบยน อย ณ ทนนนนแล ทอดพระเนตรดพระเถระพชายของกฎมพนนถง ๓ ครง, พระเถระ ทราบดวยอาการทพระองคทอดพระเนตรแลวนนแล กลาวกะนองชายวา "มาเถด พอ เธอจงทลพระศาสดาวา การรกษาจกมแกขาพระองคเอง ขอเชญพระองคประทบอย ตามสบายเถด" เขาฟงคาพระเถระแลว ถวายบงคมพระศาสดาดวยเบญจางคประ- ดษฐ กราบทลวา "พระเจาขา พวกมนษยเขาไปทโคนไมแลว ไมมความเยอใย หลกไปฉนใด, อนง พวกมนษยขามแมนา ไมมความเยอใย สละพวงแพเสยไดฉนใด, ขอพระองคทรงเปนผไมมความเยอใยฉนนน ประทบอยเถด." กพระศาสดาประทบยน อยเพออะไร ฯ ไดยนวา พระองคทรงมพระปรวตกอยางนวา "ชนเปนอนมาก ยอม มาสสานกของพระพทธเจาทงหลาย ในเวลากอนภตรบาง ในเวลาหลงภตรบาง เมอชน เหลานนถอเอารตนะทงหลายไปอย, พวกเราไมอาจหามได กฎมพพงตเตยนวา 'เมอ รตนะประมาณเทานเราโปรยลงแลวทบรเวณ, พระศาสดาไมหามปรามอปฏฐากของ พระองค แมผนา (รตนะ) ไปอย ดงนแลว ทาความอาฆาตในเรา พงเปนผเขาถง อบาย' เพราะเหตน พระศาสดา จงไดประทบยนอยแลว.


ทบรเวณพระคนธกฎ, มนษยเขญใจทงหลายผฟงธรรมในสานกพระ ศาสดาแลวไป จงถอเอาเตมมอทง ๒, มนษยทงหลาย แมถงสขแลว กจงถอเอาดวยมอเดยว," ไดยนวา เขาไดมความคดอยางนวา "ชนทงหลายผมศรทธา ประสงคจะฟงธรรมกอนจงจกไปทเดยว, สวนผไมมศรทธา ไปดวย ความโลภในทรพย ฟงธรรมแลว กจกพนจากทกขได;" เพราะเหตนน เขาจงใหบอกอยางนน เพอตองการจะสงเคราะหชน. มหาชน ถอเอารตนะทงหลายตามกาหนดทเขาบอกแลวนนแล. เมอรตนะทเขาโปรยลงไวคราวเดยว หมดแลว เขาจงใหโปรยลง เรอย ๆ โดยถองแถวเพยงเขา ถง ๓ ครง. อนง เขาวางแกวมณ อนหาคามไดประมาณเทาผลแตงโม แทบบาทมลของพระศาสดา. ไดยนวา เขาไดมความคดอยางนวา "ชอวา ความอม จก ไมมแกชนทงหลายผแลดรศมแหงแกวมณ พรอมดวยพระรศมอนม สดจทองคาแตพระสรระของพระศาสดา;" เพราะฉะนน เขาจงไดทา อยางนน. แมมหาชนกแลดไมอมเลย. [พราหมณมจฉาทฏฐลกแกวมณ] ตอมาวนหนง พราหมณมจฉาทฏฐคนหนง คดวา "ไดยนวา แกวมณทมคามาก อนกฎมพนนวางไวแทบบาทมลของพระศาสดา, เราจกลกแกวมณนน" จงไปสวหาร เขาไปโดยระหวางมหาชนผมา แลวเพอจะถวายบงคมพระศาสดา. กฎมพ กาหนดไดวา "พราหมณน มประสงคจะถอเอาแกว


มณ" ดวยอาการแหงการเขาไปแหงพราหมณนนนนแล คดวา "โอ หนอ ! พราหมณไมควรถอเอา." แมพราหมณนน วางมอไวแทบบาทมลคลายจะถวายบงคม พระศาสดา ถอเอาแกวมณซอนไวในเกลยวผา หลกไปแลว. กฎมพ ไมอาจยงจตใหเลอมใสในพราหมณนนได. ในกาลจบธรรมกถา กฎมพนน เขาไปเฝาพระศาสดา กราบ ทลวา "พระเจาขา รตนะ ๗ ประการอนขาพระองคโปรยลอมรอบ พระคนธกฎสน ๓ ครง โดยถองแถวเพยงเขา, เมอชนทงหลายถอ เอารตนะเหลานน ขนชอวา ความอาฆาตมไดมแลวแกขาพระองค, จตยงเลอมใสขนเรอย ๆ, แตวนน ขาพระองค คดวา "โอหนอ ! พราหมณน ไมควรถอเอาแกวมณ," เมอพราหมณนนถอเอาแกว มณไปแลว, จงไมอาจยงจตใหเลอมใสได." พระศาสดา ทรงสดบคาของกฎมพนนแลว ตรสวา "อบาสก ทานไมอาจเพอจะทาของมอยของตน ใหเปนของอนชนเหลาอนพงนา ไปไมได มใชหรอ ? " ดงนแลว ไดประทานนยแลว. กฎมพนน ดารงอยในนยทพระศาสดาประทานแลว ถวายบงคม พระศาสดา ไดทาการปรารถนาวา "พระเจาขา พระราชาหรอโจร แมหลายรอย ชอวา สามารถเพอจะขมเหงขาพระองค ถอเอาแมเสน ดายแหงชายผาอนเปนของขาพระองค จงอยาม นบแตวนนเปนตนไป, แมไฟกอยาไหมของ ๆ ขาพระองค, แมนากอยาพด." แมพระศาสดา กไดทรงทาอนโมทนาแกกฎมพนนวา "ขอความ


ปรารถนาททานปรารถนาอยางนน จงสาเรจ." กฎมพนน เมอทาการฉลองพระคนธกฎ ถวายมหาทานแก ภกษ ๖๘ แสน ในภายในวหารนนแหละ ตลอด ๙ เดอน ในกาล เปนทสด ไดถวายไตรจวรแกภกษทกร. ผาสาฎกสาหรบทาจวรของ ภกษผใหมในสงฆ ไดมคาถงพนหนง. [อปราชตกฎมพเกดเปนโชตกเศรษฐ] กฎมพนน ทาบญทงหลายจนตลอดอายอยางนนแลว เคลอน จากอตภาพนน บงเกดในเทวโลก ทองเทยวไปในเทวโลกและมนษย- โลกตลอดกาลประมาณเทานน ในพทธปบาทกาลน ถอปฏสนธใน ตระกลเศรษฐตระกลหนง ในกรงราชคฤห อยในทองของมารดา ตลอด ๙ เดอนครง. กในวนทกฎมพนนเกด สรรพอาวธทงหลายในพระนครทงสน รงโรจนแลว. แมอาภรณทงหลายทสวมกาย๑ของชนทงปวง เปน ราวกะวารงโรจน เปรงรศมออกแลว. พระนครไดรงโรจนเปนอน เดยวกน. แมเศรษฐ กไดไปสทบารงพระราชาแตเชาตร. ครงนน พระราชา ตรสถามเศรษฐนนวา "วนนสรรพอาวธ ทงหลายรงโรจนแลว, พระนครกรงโรจนเปนอนเดยวกน; ทานรเหต ในเรองนไหม ? เศรษฐ. ขาแตสมมตเทพ ขาพระองคทราบ. พระราชา. เหตอะไร ? เศรษฐ. ๑. กายารฬหา อนขนแลวสกาย.


เศรษฐ. ทาสของพระองคเกดในเรอนของขาพระองค, ความ รงโรจนนน ไดมแลวดวยเดชแหงบญของเขานนแหละ. พระราชา. เขาจกเปนโจรกระมง ? เศรษฐ. ขาแตสมมตเทพ ขอนน ไมม, สตวมบญ ไดทา อภนหารไวแลว. พระราชา ทรงตงทรพยคาเลยงดวนละพน ดวยพระดารสวา "ถากระนน เธอเลยงเขาไวใหด จงจะควร, นจงเปนคานานม สาหรบเขา." ครนในวนเปนทตงชอ ชนทงหลาย จงตงชอของเขา วา "โชตกะ" นนแหละ เพราะพระนครทงสน รงโรจนเปนอน เดยวกน. ตอมา ในเวลาทเขาเตบโตแลว เมอภาคพน อนเขาลงชาระ อย เพอตองการปลกเรอน ภพของทาวสกกะแสดงอาการรอนแลว. [ทาวสกกะเสดจมานรมตสมบตใหโชตกเศรษฐ] ทาวสกกะทรงใครครวญดวา "นเหตอะไรหนอแล ?" ทรงทราบ วา "ชนทงหลาย กาลงจบจองทปลกเรอนเพอโชตกะ" ทรงดารวา "โชตกะน จกไมอยในเรอนทชนเหลานนทาแลว, การทเราไปใน ทนน ควร" แลวเสดจไปในทนนดวยเพศแหงนายชางไม ตรสวา "พวกทานทาอะไรกน ?" เหลาชน. พวกฉนจบจองทปลกเรอน สาหรบโชตกะ. ทาวสกกะ ตรสวา "พวกทานจงหลกไป, โชตกะน จกไม อยในเรอนทพวกทานปลก" แลวทอดพระเนตรดภมประเทศประมาณ


๑๖ กรส. ภมประเทศนน ไดเปนทสมาเสมอในทนใดนนนนอง ดจ วงกสณ. ทาวเธอทรงดารอกวา "ขอปราสาท ๗ ชนสาเรจดวย แกว ๗ ประการ จงชาแรกแผนดนผดขน ณ ทน" แลวทอดพระเนตร ด. ปราสาท เหนปานนน ผดขนแลวในขณะนนนนเอง. ทาวสกกะ ทรงดารอกวา "ขอกาแพง ๗ ชน ทสาเรจดวยแกว ๗ ประการ จง ผดขนแวดลอมปราสาทน" แลวทอดพระเนตรด. กาแพงเหนปาน นน ผดขนแลว. ครงนน ทาวเธอ ทรงดารวา "ขอตนกลปพฤกษ ทงหลาย จงผดขนในทสดรอบกาแพงเหลานน" แลวทอดพระเนตร ด. ตนกลปพฤกษทงหลายเหนปานนน ผดขนแลว. ทาวเธอทรง ดารวา "ขมทรพย ๔ ขม จงผดขนทมมทง ๔ แหงปราสาท" แลว ทอดพระเนตรด. ทกสงไดมอยางนนเหมอนกน. กบรรดาขมทรพยทงหลาย ขมทรพยขมหนง ไดมประมาณ โยชนหนง, ขมหนงไดมประมาณ ๓ คาวต, ขมหนงไดมประมาณ กงโยชน, ขมหนงไดมประมาณคาวตหนง๑, ทซมประตทง ๗ ยกษ ๗ ตนยดการรกษาไวแลว. ในซมประตท ๑ ยกษชอยมโมลพรอมดวย ยกษพนหนงทเปนบรวารของตน ยดการรกษาไวแลว, ทซมประต ๑. เบองหนาแตน คาพดอยางน ปรากฏโดยมาก; กประมาณนน ไดเปนประมาณ แหงปากขมทรพยทเกดขนแกพระโพธสตว. เบองลางไดมทสดแผนดน, ประมาณ ขอบปากแหงขมทรพยทเกดขนแกโชตกเศรษฐ ทานมไดกลาวไว. ขมทรพยทกขม เตมเปยมเทยวผดขน เหมอนผลตาลทเขาฝานหวฉะนน, ลาออย ๔. ลา เปนวการ แหงทองคา ประมาณเทาตนตาลรน ๆ เกดขนทมมปราสาททง ๔. ลาออยเหลานน มใบเปนวการแหงแกวมณ มขอเปนวการแหงทองคา. นบวา สมบตนนเกดขนแลว เพอแสดงบรพกรรม (ของเขา).


ท ๒ ยกษชออปปละพรอมดวยยกษทเปนบรวารของตน ๒ พน ยดการ รกษาไวแลว, ทซมประตท ๓ ยกษชอวชระพรอมดวยยกษทเปน บรวารของตน ๓ พน ยดการรกษาไวแลว, ทซมประตท ๔ ยกษ ชอวชรพาหพรอมดวยยกษทเปนบรวารของตน ๔ พน ยดการรกษา ไวแลว, ทซมประตท ๕ ยกษชอสกฏะพรอมดวยยกษทเปนบรวาร ของตน ๕ พน ยดการรกษาไวแลว, ทซมประตท ๖ ยกษชอสกฏตถะ พรอมดวยยกษทเปนบรวารของตน ๖ พน ยดการรกษาไวแลว, ท ซมประตท ๗ ยกษชอทสามขะพรอมดวยยกษทเปนบรวารของตน ๗ พน ยดการรกษาไวแลว. ทงภายในและภายนอกแหงปราสาท ไดม การรกษาอยางมนคงแลว ดวยอาการอยางน. [พระเจาพมพสารพระราชทานฉตรตงใหเปนเศรษฐ] พระราชา ทรงพระนามวาพมพสาร ทรงสดบวา "ไดยนวา ปราสาท ๗ ชน ซงสาเรจดวยแกว ๗ ประการ ผดขนแลวเพอโชตกะ, กาแพง ๗ ชน ซมประต ๗ ซม ขมทรพย ๔ ขมกผดขนแลว (เพอ โชตกะเหมอนกน)" ทรงสงฉตรตาแหนงเศรษฐไป (ให) แลว. เขาไดเปนผชอวา โชตกเศรษฐ. กหญงผมบญกรรมอนทาไวแลวกบ โชตกเศรษฐนน เกดแลวในอตตรกรทวป. ครงนน เทพดา นานางมาจากอตตรกรทวปนนแลว ใหนงใน หองอนเปนสร. หญงนน เมอมา ถอเอาทะนานขาวสารทะนานหนงและแผน ศลาอนลกโพลง ๓ แผน (มา), ภตรของชนทง ๒ นน ไดมแลวดวย


ทะนานขาวสารนนนนเทยว ตลอดชวต. ดงไดสดบมา ถาชนเหลานน เปนผมประสงคจะยงแมเกวยน ๑๐๐ เลมใหเตมดวยขาวสาร, มนกคงปรากฏเปนทะนานอนเตมดวย ขาวสารอยนนเอง, ในเวลาหงภตร พวกเขาใสขาวสารในหมอ แลว วางไวเบองบนแผนศลาเหลานน. แผนศลากลกโพลงขนในขณะนน นนเอง เมอภตรสกวาสกแลว ยอมดบไป พวกเขารความทภตร สกแลว ดวยสญญาณนนนนแหละ. แมในเวลาแกงของควรแกง เปนตน กนยนเหมอนกน. เขาทง ๒ ยอมหงตมอาหารดวยแผนศลา อนลกโพลงดวยอาการอยางน. ชนเหลานน ยอมอยดวยแสงสวางแหงแกวมณ, ไมรแสง สวางของไฟหรอประทปเลย. [มหาชนตางแตกตนมาชมสมบต] ไดยนวา สมบตของโชตเศรษฐเหนปานนน ไดปรากฏทว ชมพทวปทงสนแลว. มหาชน เทยมยานเปนตนมา เพอตองการด. โชตกเศรษฐ สงใหหงภตรดวยขาวสารทนามาจากอตตรกร- ทวปแลว ให ๆ แกชนทงหลายผมาแลว ๆ, สงวา "ชนทงหลาย จงถอเอาผา, จงถอเอาเครองประดบ จากตนกลปพฤกษทงหลาย," แลวใหเปดปากขมทรพยพอยงอตภาพใหเปนไปได." เมอชนทง หลายผอยในชมพทวปทงสน ถอเอาทรพยไปอย ปากแหงขมทรพย มไดพรองลงแลว แมเพยงองคลเดยว.


ไดยนวา นนเปนผลแหงรตนะทเขาโปรยลงทาใหเปนทรายใน บรเวณพระคนธกฎ. [พระเจาพมพสารมพระประสงคจะชมปราสาท] เมอมหาชน ถอเอาผาอาภรณ และทรพยตามความปรารถนา ไปอยอยางนน, พระเจาพมพสาร มพระประสงคจะทอดพระเนตร ปราสาทของโชตกเศรษฐนนบาง เมอมหาชนมาอย จงไมไดโอกาสแลว. ในกาลตอมา เมอพวกมนษยนอยลง เพราะถอเอาวตถาภรณ และทรพยตามความปรารถนาไปแลว พระราชา จงตรสกะบดาของ โชตกะวา "ฉนมความประสงคจะชมปราสาทของบตรของทาน." บดา ของโชตกะนน กราบทลวา "ดละ สมมตเทพ" แลวไปบอกแก บตรวา "พอ พระราชามพระประสงคจะทอดพระเนตรปราสาทของ เจา," เขาพดวา "ดละ คณพอ, ขอพระองคเสดจมาเถด." พระราชา ไดเสดจไปในทนนพรอมดวยขาราชบรพารเปนอน มาก. ทาสผปดกวาดเทหยากเยอทซมประตท ๑ ไดถวายมอแดพระ ราชา. พระราชา ทรงละอาย ดวยทรงสาคญวา "ภรรยาของเศรษฐ" จงไมทรงวางพระหตถทแขนของนาง. พระราชา ทรงสาคญทาสแม ทซมประตทเหลอทงหลายวา "ภรรยาของเศรษฐ" อยางนน จงไม ทรงวางพระหตถทแขนของทาสเหลานน. โชตกเศรษฐ มาตอนรบพระราชาถวายบงคมแลว อยเบอง พระปฤษฎางค กราบทลวา "ขาแตสมมตเทพ ขอเชญเสดจไป ขางหนาเถด" แผนดนทประดบดวยแกวมณ ยอมปรากฏแกพระ


ราชา เปนเหมอนเหวทลกตง ๑๐๐ ชวบรษ. ทาวเธอทรงสาคญวา "โชตกะน ขดบอไวเพอตองการจบเรา" จงไมอาจเพอ๑จะเสดจพระ- ราชดาเนนไปได" โชตกะ กราบทลวา "ขาแตสมมตเทพ นมใชบอ, ขอพระองค จงเสดจมาขางหลงพระองค" แลวไดเปนผนาเสดจ๒. พระราชา ทรงเหยยบพนในเวลาทโชตกะนนเหยยบแลว เสดจ เทยวทอดพระเนตรปราสาทตงแตพนชนลาง. [พระเจาอชาตศตรทรงนอยพระทย] ในคราวนน พระราชกมารทรงพระนามวา อชาตศตร ทรงจบ องคลของพระราชบดา เสดจเทยวไปอย ทรงดารวา "โอ ทล กระหมอมของเราเปนอนธพาล, ชอวาเมอคฤหบดยงอยในปราสาท ททาดวยแกว ๗ ประการได ทลกระหมอมของเราน เปนถงพระ ราชา ยงประทบอยในพระราชมณเฑยรททาดวยไม, บดน เราจกเปน พระราชาแลว จกไมใหคฤหบดนอยในปราสาทน๓." เมอพระราชา กาลงเสดจขนสพนปราสาทชนบนนนแหละ เปนเวลาเสวยพระ กระยาหารเชา. ทาวเธอตรสเรยกเศรษฐมาแลว ตรสวา "มหา- เศรษฐ พวกเราจกบรโภคอาหารเชาในทนนแหละ." เศรษฐ ขาแตสมมตเทพ ขาพระองคกทราบอย, พระกระยาหาร สาหรบสมมตเทพ ขาพระองคตระเตรยมไวแลว." ทาวเธอทรงสรงสนานดวยหมอนาหอม ๑๖ หมอ แลวประทบ ๑. ปาท นกขปต เพออนวางพระบาทลง. ๒. ปรโต อโหส ไดมขางหนา. ๓. อมสส อมสม ปาสาเท วสต น ทสสาม เราจกไมใหอยในปราสาทน แกคฤหบดน.


นงบนบลลงกอนเปนทนงของเศรษฐนนแหละ ทเขาตกแตงไวใน มณฑปเปนทนงของเศรษฐ ซงทาดวยแกว. [พระราชาประทบเสวยในบานโชตกเศรษฐ] ครงนน พวกบรษ ถวายนาสาหรบลางพระหตถแดทาวเธอแลว คดขาวปายาสเปยกจากภาชนะทองคาทมคาไดแสนหนง วางไวตรง พระพกตร. พระราชา ทรงเรมจะเสวยดวยทรงสาคญวา "เปนโภชนะ." เศรษฐ กราบทลวา "ขาแตสมมตเทพ นไมใชโภชนะ, น เปนขาวปายาสเปยก. พวกบรษคดโภชนะใสในภาชนะทองคาใบอน แลววางไวบนถาดเดม." ไดยนวา การบรโภคโภชนะนนดวยไออนทพลงขนจากภาชนะ ขาวปายาสเปยกนน ยอมเปนเหตนามาซงความสบาย. พระราชาเมอ- เสวยโภชนะทมรสอรอย กมไดทรงรประมาณ. ลาดบนน เศรษฐ ถวายบงคมทาวเธอแลว ประคองอญชล กราบทลวา "พอท พระเจาขา, เพยงเทานกพอ, พระองคไมทรง สามารถเพอจะใหโภชนะทยงกวานไปใหยอยได." ทนน พระราชา ตรสกะเขาวา "คฤหบด เธอทาความหนกใจ หรอ จงพดถงภตรของตน ?" เศรษฐ "ขอนน หามได พระเจาขา, เพราะภตรเพอหมพล ของพระองคแมทงหมด กอนนแหละ, แกงกอนน, กแตวาขาพระองค กลวตอความเสอมยศ. พระราชา. เพราะเหตไร ?


เศรษฐ. ถาวา เหตสกวาความอดอดแหงพระกาย จะพงมแก สมมตเทพเจาไซร, ขาพระองคยอมกลวตอคาวา 'วานน พระราชา เสวย (ภตร) ในเรอนของเศรษฐ, เศรษฐคงจกทาอะไร (ถวาย เปนแน)' พระเจาขา. พระราชา. ถาอยางนน ทานจงนาภตรไป, จงนานามา. ในเวลาเสรจภตตกจของพระราชา ราชบรพารทงหมด กบรโภค ภตรนนนนแหละ. [พระราชาทรงสนทนากบเศรษฐ] พระราชา ประทบนงสนทนาปรารภถงความสข ตรสเรยก เศรษฐมา แลวตรสวา "ภรรยาของทานในเรอนนไมมหรอ ?" เศรษฐ. ม พระเจาขา. พระราชา. นางอยทไหน ? เศรษฐ กราบทลวา นางนงอยในหองอนมสรยงไมทราบเกลา ถงอยางนน นางกยงไมรวาทาวเธอเสดจมา. ลาดบนน เศรษฐ รวา "พระราชามพระประสงคจะทอดพระ- เนตรภรยาของเรา" จงไปสสานกของนางแลว บอกวา "พระราชา เสดจมาแลว, การทหลอนเฝาพระราชา ไมควรหรอ ?" [ภรรยาเศรษฐนอยใจทยงมผใหญกวาตน] นางนอนอยนนแล กลาววา "นาย ชอวา พระราชานนเปน


อยางไร ?" เมอเขาบอกวา "คนทเปนใหญของพวกเรา ชอวา พระราชา," จงแจงความทตนเปนผมใจไมแชมชนอย กลาววา "พวกเรา ยงมแมบคคลผเปนใหญ (นบวา) ทาบญกรรมทงหลาย ไวไมดหนอ, พวกเราทาบญกรรมทงหลายชอดวยไมมศรทธา จงถง สมบตเกดแลวในทของชนอนผเปนใหญ; ทานจกเปนของอนเรา ทงหลายไมเชอแลวใหเปนแน, นเปนผลของทานนน" แลวกลาววา "นาย บดน ฉนจกทาอยางไร ?" สาม. หลอนจงถอเอาพดกานตาลมาพดถวายพระราชา. เมอนางถอพดกานตาลมาพดถวายพระราชาอย ลมกลนแหง พระภษาสาหรบโพกของพระราชา กระทบนยนตาของนางแลว. [ภรรยาเศรษฐนาตาไหล] ลาดบนน สายแหงนาตา ไหลออกจากนยนตาของนาง. พระราชา ทอดพระเนตรเหนอาการนน จงตรสกะเศรษฐวา "มหาเศรษฐ ธรรมดามาตคาม มความรนอย ชะรอยจะรองไห เพราะกลววา พระราชาจะพงยดเอาสมบตของสามของเรา,' ทานจงปลอบนาง, เราไมมความตองการดวยสมบตของทาน." เศรษฐ. ขาแตสมมตเทพ นางมไดรองไห. พระราชา. เมอเปนเชนนน นนอะไรกนเลา ? เศรษฐ. นาตาของนางไหลออกแลว เพราะกลนแหงพระภษา สาหรบโพกของพระองค, ดวยวา ภรรยาของขาพระองคน ไมเคย เหนแสงสวางของประทปหรอแสงสวางของไฟ ยอมบรโภค นง


และนอน ดวยแสงสวางของแกวมณเทานน; สวนสมมตเทพ คงจก ประทบนงดวยแสงสวางแหงประทป. พระราชา. ถกละ เศรษฐ. เศรษฐ กราบทลวา "ขาแตสมมตเทพ ถาเชนนน จาเดม แตวนน ขอพรองคจงประทบนงดวยแสงสวางแหงแกวมณ" แลว ไดถวายแกวมณอนเหาคามได ใหญประมาณเทาผลแตงโม. พระราชา ทอดพระเนตรเรอนแลว ตรสวา "สมบตของ โชตกะมากจรง" แลวไดเสดจไป๑. นเปนเรองเกดของพระโชตเถระกอน. [เดกชฏลถกมารดาเอาลอยนา] บดน พงทราบการอบตของพระเถระชอชฏละ:- ความพสดารวา ในกรงพาราณส ไดมธดาของเศรษฐคนหนง เปนผมรปสวย. มารดาบดาใหหญงคนใชไวคนหนง เพอตองการ รกษานาง ในเวลานางมอายรนราว ๑๕-๑๖ ป ใหอยในหองอนมสร บนพนชนบนแหงปราสาท ๗ ชน. วนหนง วทยาธรตนหนง กาลงเหาะไปทางอากาศ เหนนาง กาลงเปดหนาตาง แลดภายนอกอย เกดความสเนหา จงเขาไปทาง หนาตางแลว ไดทาความเชยชดกบนาง. นางอาศยการอยรวม (หลบนอน) กบวทยาธรนน ตงครรภแลว ตอกาลไมนานเลย. ลาดบนน หญงคนใชนน เหนเหตนนแลว จงกลาววา "คณ ๑. เบองหนาแตน เรองพระชฏลเถระ พงเปนเรองอนทานเรยงไวในภายหลง.


นาย นอะไรกน ? อนนางบอกวา "ขอนนจงยกไว, เจาอยาบอกแก ใคร ๆ ' จงไดเปนผนงเสยเพราะกลว. โดยกาลลวงไป ๑๐ เดอน แมนางคลอดบตรแลว ใหหญงคนใชนาภาชนะใหมมา ใหเดกนนนอน ในภาชนะนนแลว ปดภาชนะนนเสย วางพวงดอกไมไวขางบน สง หญงคนใชวา "เจาจงเอาศรษะเทนภาชนะนไปลอยเสยในแมนาคงคา, ถาถกใคร ๆ ถามวา 'นอะไร ?' เจาพงบอกวา 'พลกรรมของคณนาย ของฉน." หญงคนใชนนไดทาอยางนน. [หญง ๒ คนเถยงกนเพราะเดกชฏละ] กหญง ๒ คน กาลงอาบนาอยในภายใตแมนาคงคา เหนภาชนะ นน ถกนาพดมาอย, หญงคนหนง พกวา "ภาชนะนน เปนของฉน." คนหนงพดวา "สงทมอยในภาชนะนน เปนของฉน," เมอภาชนะ (ลอยมา) ถงแลว, จงจบภาชนะนนวางไวบนบก เปดด เหนเดก, หญงคนหนง พดวา "เดกเปนของฉนทเดยว เพราะฉนกลาววา 'ภาชนะเปนของฉน. คนหนง พดวา "เดกเปนของฉนเพราะฉนกลาว- วา 'สงทมอยในภาชนะเปนของฉนทเดยว." หญงทง ๒ นนเถยงกน ไปสศาลวนจฉยแลว แจงเนอความ นน เมอพวกอามาตยไมสามารถจะวนจฉยได, จงไดไปสสานก พระราชา. พระราชา ทรงสดบคาของหญงทง ๒ นน จงตรสวา "เจาจง เอาเดก, เจาจงเอาภาชนะ." กหญงผทไดเดก ไดเปนอปฏฐายกาของพระมหากจจายนเถระ.


เพราะเหตนน หญงนน จงเลยงทารกนนไว ดวยคดวา "จกใหเดก นบวชในสานกของพระเถระ." [เหตทเดกนนไดรบตงชอวาชฏละ] ผมของเดกนน ไดปรากฏรงรง เพราะมลทนแหงครรภอนเขา ลางออกไมหมด ในวนทเดกนนเกด. เพราะเหตนน ชนทงหลาย จง ตงชอเขาวา "ชฏละ" นนแหละ. ในเวลาทเขาเดนได พระเถระ เขาไปสเรอนนน เพอบณฑบาต. อบาสกา นมนตพระเถระใหนงแลว ไดถวายอาหาร. พระเถระ เหนเดก จงถามวา "อบาสกา ทานไดเดกหรอ ?" อบาสกา เรยนวา "ได เจาคะ, ดฉนเลยงเดกนไวดวยหวงวา 'จกใหบวชในสานกของทาน,' ขอทานจงใหเขาบวช" ดงนแลว ได ถวายแลว. [พระมหากจจายนะรบเดกไปมอบใหอปฏฐาก] พระเถระ รบวา "ดละ" แลวพาเดกนนไป ตรวจดวา "บญ- กรรมทจะเสวยสมบตของคฤหสถของเดกน มอยหรอหนอแล ?" คดวา "สตวผมบญมาก จกเสวยสมบตใหญ, เดกนยงเลกนก, แมญาณของเขา กยงไมถงความแกรอบ" จงไดพาเดกนน ไปสเรอนของอปฏฐากคน หนง ในกรงตกกสลา. อปฏฐากนน ไหวพระเถระแลวยนอย, เหน เดกนนแลว เรยนถามวา "ทานไดเดกหรอขอรบ ?" พระเถระ ตอบวา "เออ อบาสก เขาจกบวช, แตยงเปนเดก เลกนก, จงอยในสานกของทานเถด."


อบาสกนน รบวา "ดละ ขอรบ" แลวตงเดกไวในฐานะเพยง ดงบตร บารงแลว. กสนคาในเรอนของอบาสกนน เปนของทสงสมไวแลวสน ๑๒ ป. เขาไปสระหวางแหงบาน นาเอาสนคาแมทงหมดไปสตลาด ใหเดก นงในตลาดแลว บอกราคาแหงสนคานน ๆ แลวกลาววา "เจาพงถอ เอาทรพยชอมประมาณเทาน แลวจงใหสงนแหละสงน" ดงนแลว หลกไป. [เทพดาชวยใหเดกขายของใหหมด] ในวนนน เทพดาผรกษาพระนคร ทาใหชนผมความตองการ (ดวยวตถ) โดยทสดแมสกวาพรกและผกช ใหบายหนาไปสตลาด ของเดกเทานน. เดกนน ขายสนคาทสะสมไวสน ๑๒ ป (หมด) โดย วนเดยวเทานน. กฎมพ มาไมเหนอะไร ๆ ในตลาด จงกลาววา "พอ สนคาทงหมด เจาใหฉบหายเสยแลวหรอ." เดกตอบวา "ฉนไมไดใหสนคาฉบหาย, ฉนขายสนคาทงหมด ตามนยททานบอกไวแลวนนแหละ, นเปนคาของสนคาชอโนน. นเปน คาของสนคาชอโนน." กฎมพ ปลมใจ คดวา "บรษทหาคามได สามารถเพอจะเปนอยในทใดทหนงได" จงใหลกสาวผเจรญวยแลว ในเรอนของตนแกเขา สงพวกบรษวา "พวกเจาจงสรางเรอนแกเขา" เมอเรอนสาเรจแลว จงบอกวา "พวกเจาจงไป, จงอยในเรอนของตน." [ชฏลกมารไดเปนเศรษฐเพราะภเขาทองผดใกลเรอน] ครนในเวลาทชฏลกมารนนเขาไปสเรอน เมอธรณประตพอเขา


เหยยบแลวดวยเทาขางหนง ภเขาทองประมาณ ๘๐ ศอก ชาแรก แผนดนผดขนแลว ณ ทสวนอนมขางหลงเรอน. พระราชา พอสดบวา "ขาววา ภเขาทองชาแรกแผนดนผด ขนใกลเรอนของชฎลกมาร" จงทรงสงฉตรสาหรบเศรษฐไปประทาน แกเขา. เขาไดเปนผมชอวา ชฏลเศรษฐ. เขาไดมบตร ๓ คน. [ชฏลเศรษฐใหบรษเทยวสบหาเศรษฐทเสมอกบตน] เขายงจตใหเกดขนในการบวช ในเวลาทบตรเหลานนเจรญ วยแลว คดวา "ถาตระกลเศรษฐทมโภคะเสมอดวยเราทงหลายจก มไซร, บตรทงหลายกจกใหบวชได; ถาไมมไซร, บตรทงหลายกจก ไมให; ในชมพทวป ตระกลทมโภคะเสมอดวยเราทงหลาย มอยหรอ หนอ" จงใหชางทาอฐทสาเรจดวยทองคา ดามปฏกทสาเรจดวยทองคา และเขยงเทาทสาเรจดวยทองคา เพอตองการจะทดลองด ใหในมอ ของบรษทงหลายแลว สงไปวา "พวกเจาจงไป, จงถออฐทสาเรจดวย ทองคาเปนตนเหลาน ทาเปนเหมอนแลดอะไร ๆ นนเทยว เทยวไป ในพนชมพทวป รความทตระกลแหงเศรษฐทมโภคะเสมอดวยเราม อยหรอไมมแลว จงมา." บรษเหลานน เทยวจารกไปถงภททยนคร. [พวกบรษพบเมณฑกเศรษฐ] ครงนน เมณฑกเศรษฐเหนบรษเหลานนแลว ถามวา "พอ ทงหลาย พวกทานเทยวไปทาอะไรกน ?" เมอพวกเขาบอกวา "พวก ฉนเทยวดของสงหนง," รวา "กจดวยการถออฐทสาเรจดวยทองคา เปนตนเหลานเทยวไป เพอจะตรวจดสงอะไร ๆ นนแหละ ของบรษ


เหลาน ยอมไมม, บรษเหลาน เทยวสบสวนดเศรษฐ" จงกลาววา "พอทงหลาย พวกทานจงเขาไปตรวจดหลงเรอนของเรา." บรษเหลานน เหนแพะทองคาทงหลาย มประการดงกลาวแลว ในหนหลง มขนาดเทาชาง มา และโคอสภะ ซงเอาหลงจดหลง ชาแรกแผนดนผดขนแลวในทประมาณ ๘ กรส ทหลงเรอนนนแลว เทยวไปในระหวาง ๆ แพะเหลานนแลวออกไป. ลาดบนน เศรษฐ ถามบรษเหลานนวา "พอทงหลาย พวก ทานเทยวไปตรวจดผใด, ผนน พวกทานเหนแลวหรอ ?" เมอพวก เขากลาววา "เหน นาย" จงสงไปแลวดวยพดวา "ถาอยางนน พวก ทานจงไป." บรษเหลานนไปจากทนนนนแหละแลว, เมอเศรษฐของตนพด วา "พอทงหลาย ตระกลเศรษฐทมโภคะเสมอเราทงหลาย พวกเจา เหนแลวหรอ ?" บอกวา "นาย ทานจะมอะไร ? สมบตชอเหนปาน นของเมณฑกเศรษฐมอย ในภททยนคร" แลวบอกเรองราวนน ทงหมด. [ชฏลเศรษฐใหสบเสาะเปนครงท ๒] เศรษฐ ฟงคานนแลว เปนผมใจแชมชน คดวา "ตระกล เศรษฐ เราไดไวกอนแลวตระกลหนง, ตระกลเศรษฐแมอนอกมอย หรอหนอ ?" แลวใหผากมพลมคาไดแสนหนง สงไปวา "พอทงหลาย พวกเจาจงไป, จงเสาะหาตระกลเศรษฐแมอน." พวกเขาไปสกรง ราชคฤหแลว ทากองฟนในทไมไกลแตเรอนของโชตกเศรษฐ ตดไฟ


แลวไดยนอย. กในเวลาพวกชนถามวา "นอะไรกน ?" กบอกวา "เมอพวกฉน จะขายผากมพลซงมคามากผนหนง ผซอไมม, พวกฉนแมจะถอเทยวไป อย กกลวโจร, เพราะเหตนน พวกฉนจกเผามนเสยแลวจงจกไป." [พวกบรษพลโชตกเศรษฐ] ครงนน โชตเศรษฐ เหนพวกเขาจงถามวา "พวกน ทา อะไรกน ?" ฟงเนอความนนแลว ใหเรยกมา ถามวา "ผากมพล มคาเทาไร ?" เมอพวกเขาบอกวา "มคาแสนหนง" จงสงให ๆ ทรพย แสนหนง บอกวา "พวกทานจงให (ผาผนนน) แกทาสผกวาดซม ประตเทหยากเยอ" แลวสงใหในมอของพวกเขานนแล. ทาสนน รบเอาผากมพลแลวรองไห ไปสสานกของนาย บอกวา "นาย เมอ ความผดมอย ประหารดฉนเสย ไมควรหรอ.? เพราะเหตไร จงสง ผากมพลเนอหยาบอยางนแกดฉน, ? ดฉนจกนงหรอจกหมผากมพล ผนนอยางไรได ?" โชตเศรษฐ. ฉนมไดสงไปใหเจาเพอประโยชนแกการนงหรอ การหมนน, แตสงผากมพลผนนนไปใหเจา เพอตองการจะใหพบ เขาแลววางไวใกลทนอนของเจา ในเวลาจะนอน เชดเทาทลางแลว ดวยนาหอม (ตางหาก), เจาไมอาจทากจแมนนไดหรอ ? ทาสนน กลาววา "ถากระนน ดฉนอาจเพอจะทากจนนได" จงไดรบเอาไปแลว. ฝายบรษเหลานน เหนเหตนนแลว จงไปสสานกเศรษฐของ


ตน เมอเศรษฐกลาววา "พอทงหลาย ตระกลแหงเศรษฐอนพวก เจาเหนแลวหรอ ?" เรยนวา "นาย ทานจะมอะไร, สมบตชอเหน ปานน ของเศรษฐชอโชตกะ มอยในกรงราชคฤห" จงบอกสมบต ในเรอนทงหมด แลวบอกเรองราวนน. เศรษฐ ฟงคาของบรษเหลานนแลวมใจยนด คดวา "บดนเรา จกไดบวช" จงไปสสานกของพระราชา กราบทลวา "ขาแตสมมตเทพ ขาพระองคมประสงคจะบวช." พระราชา ตรสวา "ดละ มหาเศรษฐ ทานจงบวชเถด." เศรษฐนน ไปสเรอนแลว ใหเรยกบตรทงหลายมาแลว วาง จอบมดามเปนทองคา ตวจอบเปนเพชร ไวทมอของบตรคนใหญแลว กลาววา "พอ เจาจงขดเอาลมทองจากภเขาทองทหลงเรอน." ลกชาย- คนใหญนน ถอเอาจอบไปสบภเขาทอง. เวลาเขาสบภเขาทองนน ไดเปนเหมอนเวลาทเขาสบทหนดาดฉะนน. เศรษฐ รบจอบจากมอของลกชายคนใหญนน สงใหในมอของ- ลกชายคนกลาง. เมอลกชายคนกลางแมนน สบภเขาทองอย, เวลา เขาสบนน ไดเปนเหมอนเวลาทเขาสบหนดาดฉะนน. ลาดบนน เศรษฐ จงสงจอบนนใหในมอของลกชายคนเลก. เมอลกชายคนเลกนน รบเอาจอบนนฟนอย เวลาทเขาฟนนน ไดเปน เหมอนเวลาทเขาสบดนเหนยวทเขาทาใหเปนกองไวฉะนน. ลาดบนน เศรษฐ จงกลาวกะลกชายคนเลกนนวา "มาเถด พอ, พอละ ดวยทรพยประมาณเทาน" แลวใหเรยกพชาย ๒ คน


นอกนมาแลว บอกวา "ภเขาทองลกน ไมใชเกดเพอพวกเจา, เกดขน เพอพอและลกชายคนเลก, พวกเจาจงใชสอยรวมกนกบลกชายคนเลก นเถด." ถามวา "กเพราะเหตไร ภเขาทองนนจงเกด เพอบดาและ ลกชายคนเลกเทานน ? เพราะเหตไร ชฏลเศรษฐ จงถกโยนลงไป ในนาในเวลาเกดแลว.? แกวา เพราะกรรมทตนทาแลวนนเอง. [บรพกรรมของชฏลเศรษฐ] ความพสดารวา เมอมหาชนกาลงสรางพระเจดยของพระกสสป- สมมาสมพทธเจาอย พระขณาสพองคหนง ไปสเจตยสถานแลดแลว ถามวา "พอทงหลาย เพราะเหตไร มขทางทศอดรแหงเจดย จงยงไมกอขน ?" มหาชน. ทองยงไมพอ. พระขณาสพ. ฉนจกเขาไปสภายในบานแลวชกชวน, พวกทาน จงทากรรมโดยเออเฟอเถด. ทานกลาวอยางนนแลวเขาไปสพระนคร ชกชวนมหาชนวา "แมและพอทงหลาย ทองทหนามขขางหนงแหงพระเจดยของพวกเรา ยงไมพอ, พวกทานจงรทองเถด" ไดไปสตระกลแหงนายชางทองแลว ฝายนายชางทอง กาลงนงทะเลาะกบภรรยาอยในขณะนนเอง. ครงนน พระเถระ กลาวกะเขาวา "ทองสาหรบหนามขทพระ- เจดยอนทานทงหลายรบไวยงไมพอ, การททานรทองนนยอมควร."


เขากลาวดวยความโกรธตอภรรยาวา "ทานจงโยนพระศาสดาของทาน ลงในนาแลวไปเสย." ลาดบนน นางจงกลาวกะเขาวา "ทานทากรรมอยางสาหสยง, ทานโกรธดฉน ควรจะดาหรอควรจะเฆยนดฉนเทานน, เหตไฉน ทานจงทาเวรในพระพทธเจาทงหลาย ทงทเปนอดตอนาคตและปจจบน เลา ?" ทนใดนนเอง นายชางทอง เปนผถงความสลดใจแลว กลาววา "ทานเจาขา ขอทานจงอดโทษแกกระผม" แลวหมอบลงแทบเทา ของพระเถระ. พระเถระ. โยม ฉนหาถกทานวากลาวอะไร ๆ ไม, ทานจงยง พระศาสดาใหอดโทษเถด. นายชางทอง. ทานเจาขา กระผมจะทาอยางไรเลา จงจะให พระศาสดาอดโทษได ? พระเถระ. ทานจงทาหมอดอกไมทองคา ๓ หมอ บรรจเขาไว ภายในทบรรจพระธาตแลว เปนผมผาชม มผมชม ยงพระศาสดา ใหอดโทษเถด โยม. เขารบวา "ดละ ขอรบ" แลวเมอจะทาดอกไมทองคา ใหเรยก บตรชายคนใหญในบตร ๓ คนมาแลว กลาววา "มานแนะ พอ, พอไดกลาวกะพระศาสดาดวยคาเปนเวร, เพราะฉะนน พอจกทา ดอกไมเหลาน บรรจในทบรรจพระธาต ใหพระศาสดาอดโทษ, แม เจาแล กจงเปนสหายของเรา." ลกชายคนใหญนน บอกวา "พออนฉนใชใหกลาวคาเปนเวร


หามได, พอทาแตลาพงเถด" แลวไมปรารถนาจะทา. ชางทอง ใหเรยกลกชายคนกลางมาแลว กลาวเหมอนอยาง นน. แมลกชายคนกลางนน กกลาวเหมอนอยางนน แลวไมปรารถนา จะทา. เขาจงใหเรยกลกชายคนเลกมาแลว กกลาว (เหมอนไมปรารถนา). ลกชายคนเลกนน คดวา "ธรรมดาวากจทเกดขนแกบดา ยอม เปนภาระของบตร" จงเปนสหายของบดา ไดทาดอกไมทงหลายแลว. นายชางทอง ยงหมอดอกไมขนาดคบหนง ๓ หมอ ใหสาเรจแลว บรรจในทบรรจพระธาต มผาชม มผมชม ยงพระศาสดาใหอดโทษ แลว. เขาไดผกโยนลงไปในนา ในเวลาเกดถง ๗ ครง ดวยประการ ฉะน. กอตภาพของเขาทตงอยแลวในทสดน แมในบดน กถกโยน ลงไปในนา เพราะผลของกรรมนนเหมอนกน. สวนบตรของเขา ๒ คนใด ไมปรารถนาจะเปนสหาย ในเวลาทาดอกไมทองคา, เพราะ เหตนน ภเขาทองจงไมเกดสาหรบบตรทง ๒ นน, แตเกดสาหรบ ลกชายคนเลก เพราะความทเขาทาดอกไมทองคา รวมกน (กบบดา). [ชฏลเศรษฐออกบวชไดบรรลพระอรหต] เศรษฐนน พราสอนบตรแลว บวชในสานกพระศาสดา บรรล พระอรหตแลวโดย ๒-๓ วนเทานน ดวยประการฉะน. โดยสมยอน พระศาสดาเสดจเทยวไปเพอบณฑบาต พรอมดวย ภกษ ๕๐๐ รป ไดเสดจไปสประตเรอนของบตรทงหลายของเศรษฐ นน. บตรเหลานน ไดถวายภกษาหารแกภกษสงฆมพระพทธเจาเปน


ประมขตลอดกงเดอน. ภกษทงหลาย สนทนากนในโรงธรรมวา "ชฏละ ผมอาย แมในวนน ความทะยานอยากในภเขาทองประมาณ ๘๐ ศอก และ ในบตรทงหลายของทานยงมอยหรอ ? พระชฏละ. ผมอาย ตณหาหรอมานะในภเขาทองและบตร เหลานนของผม ยอมไมม. ภกษเหลานน จงกลาววา "พระชฏลเถระน พดไมจรง พยากรณพระอรหตตผล." พระศาสดา ทรงสดบคาของภกษเหลานนแลว ตรสวา "ภกษ ทงหลาย ตณหาหรอมานะในภเขาทองและบตรเหลานนของบตร ของเรา ยอมไมม" ดงนแลว เมอจะทรงแสดงธรรม จงตรสพระ คาถานวา :- "ผใด ละตณหาในโลกนไดแลว เปนผไมม เรอน เวนเสยได, เราเรยกผนน ซงมตณหา และภพอนสนแลว วา เปนพราหมณ." [แกอรรถ] พงทราบเนอความแหงพระคาถานนวา :- ผใดละตณหาอนเปนไปในทวาร ๖ ในโลกนเสยได เปนผไมม ความตองการอยครองเรอน ชอวา เปนผไมมเรอน เวนเสยได เราเรยกผชอวา มตณหาและภพอนสนแลว เพราะความทตณหา และภพเปนของสนแลว นนวา เปนพราหมณ.


ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตนดงนแล๑. [พระเจาอชาตศตรจะยดเอาบานเศรษฐ] ฝายพระเจาอชาตศตรกมาร สมคบกบพระเทวทต ปลงพระชนม พระราชบดา ดารงอยในราชสมบตแลว ทรงดารวา "เราจกยดเอา ปราสาทของโชตกเศรษฐ" จงทรงเตรยมการรบแลวเสดจออกไป พอ ทอดพระเนตรเหนพระฉายของพระองคพรอมดวยบรวารทกาแพงแกว เขาพระทยวา "คฤหบด เปนผเตรยมการรบคมพลออกมาแลว" จง ไมทรงสามารถจะเสดจเขาไปได. ในวนนน แมเศรษฐ เปนผรกษาอโบสถ บรโภคอาหารเชา แตเชาตร ไปสวหาร นงฟงธรรมอยในสานกของพระศาสดา. สวนยกษชอยมโมส ผยดการรกษายนอยทซมประตท ๑ เหน พระเจาอชาตศตรนน จงถามวา "ทานจะไปไหน ?" แลวกาจดพระ เจาอชาตศตรพรอมดวยราชบรพาร ตดตามไปในทศใหญทศนอย ทงหลาย. พระราชา ไดเสดจไปสวหารแลวเหมอนกน. ครงนน เศรษฐ พอเหนทาวเธอ จงทลวา "เรองอะไรกน ? พระเจาขา" ไดลกขนจากอาสนะ ยนอยแลว. พระราชา. คฤหบด ทานบงคบพวกบรษของทานวา 'จงรบ กบเรา' แลวมาในทน นงทาเปนเหมอนฟงธรรมอยหรอ ? เศรษฐ. กสมมตเทพ เสดจไปเพอยดเอาเรอนของขาพระองค ๑. เบองหนาแตน บณฑตพงเหนความสบตอดวยเรองเดม.


มใชหรอ ? พระราชา. เออ เราไป. เศรษฐ. ขาแตสมมตเทพ แมพระราชาตงพน กไมสามารถเพอ จะยดเอาเรอนของขาพระองคได เพราะขาพระองคไมปรารถนา. [พระราชาทรงถอดแหวนไมออก] ทาวเธอ กรววา "กทานจกเปนพระราชหรอ ?" เศรษฐ. ขาพระองคไมเปนพระราชา, แตพระราชาหรอโจรไม สามารถจะถอเอาแมเสนดายทชายผาอนเปนของขาพระองคได เพราะ ขาพระองคไมปรารถนา. พระราชา. กฉนจกถอเอาตามความพอใจของทานได อยางไร ? เศรษฐ. ขาแตสมมตเทพ ถาอยางนน แหวน ๒๐ วงเหลาน ทนวมอทง ๑๐ ของขาพระองคมอย, ขาพระองคไมถวายแหวนเหลาน แกพระองค: ถาพระองคทรงสามารถไซร, ขอพระองคจงทรงถอเอา เถด. กพระราชานน ประทบนงกระโหยงบนพน เมอจะทรงกระโดด ยอมทรงกระโดดขนสท ๑๘ ศอกได, ประทบยน เมอจะทรงกระโดด ยอมทรงกระโดดขนสท ๘๐ ศอกได. พระราชา แมทรงมพระกาลง มากอยางน ทรงกระโดดไปมาอยขางโนนและขางน กไมทรงสามารถ เพอจะถอดแมซงแหวนวงหนงได. [เศรษฐสลดใจใครจะบวช] ลาดบนน เศรษฐ กราบทลกะทาวเธอวา "ขาแตสมมตเทพ


ขอพระองคทรงลาดผาสาฎก" แลวไดทานวทงหลายใหตรง. แหวนแม ทง ๒๐ วง หลดออกแลว. ลาดบนน เศรษฐ กราบทลทาวเธอวา "ขาแตสมมมตเทพ ใคร ๆ ไมสามารถเพอจะถอเอาทรพยสมบตอนเปนของขาพระองคดวย อาการอยางนนได เพราะขาพระองคไมปรารถนา" ดงนแลว เกด สลดใจเพราะพระกรยาของพระราชา จงกราบทลวา "ขาแตสมมตเทพ ขอพระองคจงทรงอนญาตเพอการบวชแกขาพระองค." ทาวเธอทรง ดารวา "เมอเศรษฐนบวชแลว, เราจกยดเอาปราสาทไดสะดวก" จงตรสวา "จงบวชเถด" ดวยพระดารสคาเดยวเทานน. เศรษฐนน บวชในสานกพระศาสดาแลว ตอกาลไมนานนก กไดบรรลพระอรหต มชอวา พระโชตกเถระ. ในขณะททานบรรลพระอรหตแลวนนแล สมบตนนแมทงหมด กอนตรธานไป. พวกเทพดา กนาภรรยาของเศรษฐนน ชอสตลกายะ แมนนไปสอตตรกรทวปนนแล. [พวกภกษเขาใจวาพระเถระอวดอตตรมนสสธรรม] ตอมาวนหนง ภกษทงหลาย เรยกพระโชตกเถระนนมาแลว ถามวา "โชตกะผมอาย กตณหาในปราสาทหรอในหญงนนของทานยง มอยหรอ ? เมอทานบอกวา "ไมม ผมอายทงหลาย" จงกราบทล แดพระศาสดาวา "พระเจาขา พระโชตกะน กลาวไมจรง พยากรณ พระอรหตตผล." พระศาสดา ตรสวา "ภกษทงหลาย บตรของเราไมมตณหาใน


ปราสาทหรอในหญงนนเลย" ดงนแลว ตรสพระคาถานวา :- "ผใด ละตณหาไดแลว ในโลกน เปนผไมม เรอน เวนเสยได, เราเรยกผนน ซงมตณหา และภพอนสนแลว วา เปนพราหมณ." ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระโชตกเถระ จบ


๓๔. เรองภกษผเคยเปนนกฟอนรปท ๑* [๒๙๗] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปรารภภกษผ เคยเปนนกฟอนรปหนง ตรสพระธรรมเทศนานวา "หตวา มานสก" เปนตน. [นกฟอนออกบวชไดบรรลพระอรหต] ไดยนวา นกฟอนนน เทยวเลนกฬาคอการฟอนชนดหนง ฟงธรรมกถาของพระศาสดา บวชแลว บรรลพระอรหต. เมอภกษนน กาลงเขาไปเพอบณฑบาตกบภกษสงฆ มพระพทธเจาเปนประมข ภกษ ทงหลาย เหนบตรของนกฟอนคนหนง กาลงเลนอย จงถามวา "ผ มอาย บตรของนกฟอนนน เลนกฬาททานเลนแลว ๆ, ทานยงมความ เยอใยในกฬาชนดนอยหรอหนอแล ?" เมอภกษนน ตอบวา "ไม ม," จงพดกนวา "ทานผเจรญ ภกษน กลาวไมจรง พยากรณ พระอรหตตผล." พระศาสดา ทรงสดบคาของภกษเหลานนแลว ตรสวา "ภกษ ทงหลาย บตรของเรากาวลวงกเลสเครองประกอบทงปวงไดแลว" ดงนแลว ตรสพระคาถานวา :- "ผใด ละกเลสเครองประกอบ อนเปนของ มนษย ลวงกเลสเครองประกอบอนเปนของทพย * พระมหาสนน ป. ธ. ๙ (ปจจบนเปน พระธรรมวราภรณ) วดนรนารถสนทรกา- ราม แปล.


ไดแลว, เราเรยกผนน ซงพรากกเลสเครอง ประกอบทงปวงไดแลว วา เปนพราหมณ." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน สองบทวา มานสก โยค ไดแก อายและ กามคณทง ๕ อนเปนของมนษย. แมในกเลสเครองประกอบอนเปน ทพย กนยนเหมอนกน. บทวา อปจจคา เปนตน ความวา ผใดละกเลสเครองประกอบ อนเปนของมนษย กาวลวงกเลสเครองประกอบอนเปนทพยไดแลว, เราเรยกผนน ซงพรากกเลสเครองประกอบทงหมดแม ๔ อยางได แลว วา เปนพราหมณ. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองภกษผเคยเปนนกฟอนรปท ๑ จบ.


๓๕. เรองภกษผเคยเปนนกฟอนรปท ๒* [๒๙๘] [ขอความเบอตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปรารภภกษผเคย เปนนกฟอนเหมอนกนรปหนง ตรสพระธรรมเทศนานวา "หตวา รตจ" เปนตน. [พราหมณละความยนดและไมยนดได] เรองเปนเชนเดยวกบเรองกอนนนแล. แตในเรองน พระศาสดา ตรสวา "ภกษทงหลาย บตรของเราละความยนด และความไมยนดได แลว ดารงอย" ดงนแลว ตรสพระคาถานวา :- "เราเรยกบคคลนน ซงละความยนดและความ ไมยนดไดแลว ผเยน ไมมอปธ ครอบงาโลก ทงปวง ผแกลวกลา วา เปนพราหมณ." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา รต ไดแก ความยนดในกามคร ๕. บทวา อรต ไดแก ผระอาในการอยปา. บทวา สตภต ไดแก ผดบแลว. บทวา นรปธ ไดแก ผไมมอปกเลส. บทวา วร ความวา เราเรยนบคคลผครอบงาขนธโลกทงหมด ไดแลว ดารงอย ผมความแกลวกลานน คอเหนปานนน วา เปน * พระมหาสนน ป. ธ. ๙ (ปจจบนเปน พระธรรมวราภรณ) วดนรนารถสนทรการาม แปล.


พราหมณ. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองภกษผเคยเปนนกฟอนรปท ๒ จบ.


๓๖. เรองพระวงคสเถระ* [๒๙๙] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระ วงคสเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา "จต โย เวท" เปนตน. [วงคสพราหมณเปนนกทานาย] ไดยนวา พราหมณในกรงราชคฤหคนหนง ชอวงคสะ เคาะ (กะโหลก) ศรษะของพวกมนษยทตายแลว กรไดวา "นเปนศรษะ ของผเกดในนรก, นเปนศรษะของผเกดในกาเนดสตวดรจฉาน, นเปน ศรษะของผเกดในเปรตวสย, นเปนศรษะของผเกดในมนษยโลก, น เปนศรษะของผเกดในเทวโลก." พวกพราหมณ คดวา "พวกเราอาศยวงคสพราหมณน ก สามารถหากนกะชาวโลกได" จงใหเขานงหมผาแดง ๒ ผนแลวพา เทยวไปชนบท กลาวกะพวกมนษยวา "พราหมณชอวงคสะนน เคาะ (กะโหลก) ศรษะของพวกมนษยทตายแลว กรจกทเกด, พวกทาน จงถามถงทพวกญาตของตน ๆ เกดแลวเถด." พวกมนษย ใหกหาปณะ ๑๐ บาง ๒๐ บาง ๑๐๐ บาง ตาม กาลงแลว จงถามถงทพวกญาตเกดแลว. พราหมณเหลานน ถงกรง สาวตถโดยลาดบแลว ยดเอาทพกในทไมไกลแหงพระเชตวน. พวก เขา เหนมหาชนผบรโภคอาหารเชาแลว มมอถงของหอมและระเบยบ * พระมหาสนน ป. ธ. ๙ (ปจจบนเปนพระธรรมวราภรณ) วดนรนาถสนทรการาม แปล.


ดอกไมเปนตน กาลงเดนไปเพอฟงธรรม จงถามวา "พวกทานไป ไหนกน ?" เมอมหาชนนน บอกวา "ไปสวหาร เพอฟงธรรม," จงกลาววา "พวกทานจกไปในทนนทาอะไร ? บคคลผทดเทยมกบ วงคสพราหมณของพวกเรา ยอมไมม, เขาเคาะ (กะโหลก) ศรษะ ของพวกมนษยทตายแลว กรทเกดได, พวกทานจงถามถงทพวกญาต เกดเถด." มนษยเหลานน กลาววา "วงคสะจะรอะไร ? บคคลผทดเทยม กบพระศาสดาของพวกเรา ไมม," เมอพวกพราหมณแมนอกน กลาววา "บคคลผทดเทยมกบวงคสะ ไมม, เถยงกน๑แลว กลาววา "มาเถด บดน พวกเราจกรวาวงคสะของพวกทาน หรอพระศาสดาของพวกเรา มความร" แลวไดพราพราหมณเหลานนไปสวหาร. [เขายอมจานนพระศาสดา] พระศาสดา ทรงทราบวาชนเหลานนมา จงรบสงใหนา (กะโหลก) ศรษะมา ๕ ศรษะคอ "ศรษะของสตวผเกดในฐานะทง ๔ คอ 'ในนรก ในกาเนดดรจฉาน ในมนษยโลก ในเทวโลก' ๔ ศรษะ และ (กะโหลก) ศรษะของพระขณาสพ" รบสงใหวางไวตามลาดบ ในเวลาทวงคสะมาแลว จงตรสถามวงคสะวา "ทราบวา ทานเคาะ (กะโหลก) ศรษะแลว รทเกดของสตวทงหลายผตายแลวหรอ ?" วงคสะ. พระเจาขา ขาพระองครได. พระศาสดา. น (กะโหลก) ศรษะของใคร ? ๑. กถ วฑเฒตวา ยงถอยคาใหเจรญ.


เขาเคาะ (กะโหลก) ศรษะนนแลว กราบทลวา "ของสตวผ เกดในนรก." ลาดบนน พระศาสดา ประทานสาธการแกเขาวา "ดละ" จงตรสถามถงศรษะทง ๓ นอกน ในขณะทเขากราบทล แลว ๆ ไมผด กประทานสาธการเหมอนอยางนน จงทรงแสดง (กะโหลก) ศรษะท ๕ ตรสถามวา "น (กะโหลก) ศรษะของใคร ?" เขาเคาะ (กะโหลก) ศรษะนนแลว ไมรทเกด. ทนน พระศาสดา ตรสกะเขาวา "วงคสะ ทานไมรหรอ ?" เมอเขากราบทลวา "พระ เจาขา ขาพระองคไมร" จงตรสวา "ฉนร." วงคสะ. พระองคทรงทราบดวยอะไร ? พระศาสดา. ทราบดวยกาลงมนต. ลาดบนน วงคสะ ทลวงวอนพระองควา "ขอพระองคจงประทาน มนตนแกขาพระองค." พระศาสดา ตรสวา "เราไมสามารถจะให มนตแกบคคลผไมบวชได." [วงคสะบวชเพอเรยนพทธมนต] เขาคดวา "เมอเราเรยนมนตนแลว เรากจกเปนผประเสรฐใน ชมพทวปทงสน" จงสงพราหมณเหลานนไป ดวยคาวา "พวกทาน จงอยในทนนนนแหละสน ๒-๓ วน, ฉนจกบวช" แลวไดบรรพชา อปสมบทในสานกพระศาสดา ไดเปนผมนามวา วงคสเถระ. ลาดบนน พระศาสดา ประทานกมมฏฐานมอาการ ๓๒ เปน อารมณแกเธอแลว ตรสวา "เธอจงสาธยายบรกรรมมนต."


[พระเถระบรรลพระอรหต] พระวงคสเถระนน สาธยายมนตอย ถกพวกพราหมณถามใน ระหวาง ๆ วา "ทานเรยนมนตไดแลวหรอยง ? จงบอกวา "พวก ทานจงรอกอน, ฉนกาลงเรยน" ตอกาล ๒-๓ วนเทานน กได บรรลพระอรหต ถกพราหมณทงหลายถามอก จงกลาววา "ทานผม อาย บดน ฉนไมควรเพอจะไป." พวกภกษ ไดยนคานนแลว จงกราบทลแดพระศาสดาวา "พระ เจาขา พระวงคสเถระน พยากรณพระอรหตตผล ดวยคาไมจรง." พระศาสดา ตรสวา "ภกษทงหลาย พวกเธออยากลาวอยาง นน, ภกษทงหลาย บดน บตรของเราฉลาดในการจตและปฏสนธ แลว" ดงนแลว ไดตรสพระคาถาเหลานวา :- "ผใด รจตและอบตของสตวทงหลาย โดย ประการทงปวง, เราเรยกผนน ซงไมของ ไปด รแลว วา เปนพราหมณ. เทพดา คนธรรพและหมมนษย ยอมไมรคตของผใด, เราเรยกผนน ซงมอาสวะสนแลว ผไกลกเลส วา เปนพราหมณ." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน สองบทวา โย เวท เปนตน ความวา ผใด รจตและปฏสนธของสตวทงหลาย โดยประการทงปวงอยางแจงชด๑, ๑. ปากฏ กตวา ทาใหปรากฏ.


เราเรยกบคคลผนน ซงชอวา ไมของ เพราะความเปนผไมเกยวของ ชอวา ไปดแลว เพราะความเปนผไปดแลวดวยการปฏบต ชอวา ผร แลว เพราะความเปนผรสจจะทง ๔ วา เปนพราหมณ. บทวา ยสส เปนตน ความวา เทพดาเปนตนเหลานน ไมรคต ของผใด, เราเรยกผนน ซงชอวา มอาสวะสนแลว เพราะความท อาสวะทงหลายสนแลว ชอวา ผไกลกเลส เพราะความเปนผหางไกล จากกเลสทงหลาย วา เปนพราหมณ. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระวงคสเถระ จบ.


๓๗. เรองพระธรรมทนนาเถร* [๓๐๐] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปรารภภกษณ ชอธรรมทนนา ตรสพระธรรมเทศนานวา "ยสส ปเร จ" เปนตน. [วสาขอบาสกบรรลอนาคามผล] ความพสดารวา ในวนหนง ในเวลานางเปนคฤหสถ วสาข- อบาสกผเปนสาม ฟงธรรมในสานกของพระศาสดา บรรลอนาคามผล แลว คดวา "การทเราใหนางธรรมทนนารบทรพยสมบตทงปวง ควร" ในกาลกอนแตนน อบาสกนน เมอมา เหนนางธรรมทนนาผแลด อยทางหนาตาง ยอมทาความยมแยม. แตในวนนน ไมแลดนางผยน อยทหนาตางเลย ไดไปแลว. นางคดวา "นเรองอะไรกนหนอ ? คดวา "ขอนนจงยกไว, เราจกรในเวลาบรโภค" แลวนาภตรเขาไปในเวลาบรโภค. ในวนอน ๆ อบาสกนน พดวา "มาเถด, เราบรโภคดวยกน. แตในวนนน เปนผนงเฉย บรโภคแลว. นางคดวา "สามคงจกโกรธ ดวยเหตอะไร ๆ แนนอน." ครงนน วสาขอบาสก เรยกนางในเวลานงตามสบายมาแลว กลาว กะนางวา "ธรรมทนนา หลอนจงรบทรพยสมบตทงปวงในเรอนน * พระมหาสนน ป. ธ. ๙ (ปจจบนเปนพระธรรมวราภรณ) วดนรนาถสนทรการาม แปล.


เถด." นางคดวา "ธรรมดาวา คนทงหลายโกรธแลว ยอมไมให ใครรบทรพยสมบต, นเรองอะไรกนหนอ ?" จงกลาววา "นาย กทานเลา ?" อบาสก. จาเดมแตน ฉนจกไมจดแจงอะไร ๆ. ธรรมทนนา. ใครจกรบนาลายททานบวนทง, เมอเปนเชนนน ทานกจงอนญาตการบวชแกดฉนเถด. อบาสกนน รบวา "ดละ นางผเจรญ" แลวนานางไปสสานก ภกษณดวยสกการะเปนอนมาก ใหบวชแลว. นางไดอปสมบทแลว ไดมชอวาธรรมทนนาเถร. [วสาขอบาสกถามปญหาในมรรคกะพระเถร] นางไปสชนบทกบภกษณทงหลาย เพราะความเปนผประสงค วเวก เมออยในชนบทนน ไมนานเทาไร กบรรลพระอรหต พรอม ดวยปฏสมภทาทงหลาย กลบมาสกรงราชคฤหอยางเดมอก ดวยคดวา "บดน พวกชนผเปนญาต อาศยเราแลว จกทาบญทงหลาย." อบาสก ไดทราบความทพระเถรมาแลว คดวา "พระเถรมา เพราะเหตไรหนอ ?" จงไปสสานกภกษณ ไหวพระเถรแลวนง ณ สวนขางหนง คดวา "การทเราจะพดวา 'แมเจา ทานกระสนหรอ หนอ' ดงน กเปนการไมสมควร, เราจกถามปญหาสกขอหนงกะพระ เถรนน' แลวถามปญหาในโสดาปตตมรรค. พระเถร เฉลยปญหาขอ นนได. อบาสก จงถามปญหาแมในมรรคทเหลอ โดยอบายนนนน


แล เมอพระเถรนนกลาวในเวลาปญหาอนอบาสกนนถามกาวลวง (วสย) วา "วสาขะผมอาย ทานแลนเลย (วสย) ไปแล" แลว กลาววา "เมอทานจานง กพงเขาไปเฝาพระศาสดาแลวทลถามปญหา น" ไหวพระเถรแลว ลกจากอาสนะ ไปสสานกพระศาสดา กราบทล การสนทนาปราศรยนนทงหมด แดพระผมพระภาค. [พระศาสดาทรงยกยองพระธรรมทนนาเถร] พระศาสดา ตรสวา "ธรรมทนนาธดาของเรากลาวดแลว, ดวยเรา เราเมอจะแกปญหานน กจะพงแกอยางนนเหมอนกน" ดงน แลว เมอจะทรงแสดงธรรม จงตรสพระคาถานวา :- "ความกงวลในกอน ในภายหลง และในทาม กลาง ของผใด ไมม, เราเรยกผนน ซงไมม ความกงวล ไมมความยดมนวา เปนพราหมณ" [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา ปเร ความวา ในขนธทงหลายท เปนอดต. บทวา ปจฉา คอ ในขนธทงหลายทเปนอนาคต. บทวา มชเฌ ไดแก ในขนธทงหลายทเปนปจจบน. สองบทวา นตถ กจน เปนตน ความวา ความกงวล กลาวคอความยดถอดวยตณหาในฐานะ ๓ เหลานน ของผใด ไมม, เราเรยกผนน ซงไมมความกงวลดวยกเลสเครองกงวลคอราคะ


เปนตน ผชอวา ไมมความยดมน เพราะไมมความยดถออะไร ๆ วาเปนพราหมณ. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระธรรมทนนาเถร จบ.


๓๘. เรองพระองคลมาลเถระ* [๓๐๑] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระ องคลมาลเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา "อสภ" เปนตน. [พระองคลมาลไมกลวชาง] เรอง ขาพเจากลาวไวในคาถาวรรณนาวา "น เว กทรยา เทวโลก วชนต๑" เปนตนนนแล. จรงอย ในทนน ขาพเจากลาวไววา "ภกษทงหลายถามพระ องคลมาลวา "ผมอาย ทานเหนชางตวดราย ยนกนฉตรอยแลว ไม กลวหรอหนอ ?" พระองคลมาล ตอบวา "ไมกลว ผมอาย." ภกษเหลานน กราบทลพระศาสดาวา "พระเจาขา พระ องคลมาล พยากรณพระอรหตดวยคาไมจรง." พระศาสดา ตรสวา "ภกษทงหลาย องคลมาลบตรของเรา ยอมไมกลว, เพราะวา ภกษทงหลายเชนกบบตรของเรา ผองอาจ ทสดในระหวางพระขณาสพผองอาจทงหลาย ยอมไมกลว" ดงน แลว ตรสพระคาถานในพราหมณวรรควา :- "เราเรยกบคคลผองอาจ ประเสรฐ แกลวกลา แสวงหาคณอนใหญ ผชนะโดยวเศษ ไม หวนไหว ผลางแลว ผร นนวา เปนพราหมณ." * พระมหาสนน ป. ธ. ๗ วดบรมนวาส (ปจจบน เปนพระธรรมวราภรณ ป. ธ. ๙ วดนรนาถ- สนทรการาม) แปล. ๑. มาในพระธมมปทฏฐกถา ภาค ๖ โลกวรรค.


[แกอรรถ] พงทราบเนอความแหงพระคาถานนวา :- เราเรยกบคคลนน คอเหนปานนน ผชอวาองอาจ เพราะ ความเปนผเชนกบโคอสภะ ดวยอรรถวาเปนผไมหวาดเสยว ชอวา ประเสรฐ เพราะอรรถวาสงสด ชอวา ผแกลวกลา เพราะถงพรอม ดวยความเปนผกลาหาญ ชอวา ผแสวงหาคณอนใหญ เพราะความ เปนผแสวงหาคณอนใหญ มศลขนธเปนตน ชอวา ผชนะโดยวเศษ เพราะความทมารทง ๓ อนตชนะแลว ชอวา ผลางแลว เพราะ ความเปนผมกเลสอนลางแลว ชอวา ผร เพราะความเปนผรสจจะ ทง ๔ วา เปนพราหมณ. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระองคลมาลเถระ จบ.


๓๙. เรองเทวหตพราหมณ* [๓๐๒] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภปญหา ของเทวหตพราหมณ ตรสพระธรรมเทศนานวา "ปพเพนวาส" เปนตน. [พราหมณทลถามทกษณาทมผลมาก] ความพสดารวา ในสมยหนง พระผมพระภาค ทรงอาพาธดวย พระวาโย (กาเรบ) ทรงสงพระอปวานเถระไปสสานกของเทวหต- พราหมณ เพอตองการนารอน. ทานไปบอกความทพระศาสดาทรง อาพาธแลวขอนารอน. พราหมณฟงคานนแลว เปนผมใจยนด คดวา "การทพระ สมมาสมพทธเจาทรงสง (พระอปวานเถระ) มาสสานกของเรา เพอ ตองการนารอน เปนลาภของเราหนอ" จงใหบรษใหถอเอาหาบ นารอนและหอนาออย มอบถวายแกพระอปวานเถระ. พระเถระ ใหชนถอเอานารอนเปนตนนน ไปสวหาร กราบ ทลพระศาสดาใหทรงสรงดวยนารอนแลว ละลายนาออยดวยนารอน ถวายแดพระผมพะภาค. ในขณะนนนนเอง อาพาธนนของพระองค กสงบระงบ. พราหมณคดวา "ไทยธรรมเราใหแกใครหนอแล ? จงมผลมาก, * พระมหาสนน ป. ธ. ๗ วดบรมนวาส (ปจจบนเปนพระธรรมวราภรณ ป. ธ. ๙ วดนรนาถ ฯ) แปล.


เราจกทลถามพระศาสดา." พราหมณนน ไปสสานกพระศาสดาแลว เมอจะทลถามเนอความนน จงกลาวคาถานวา :- "บคคลควรใหไทยธรรมในบคคลไหน ? ไทย- ธรรมวตถอนบคคลใหในบคคลไหน จงมผล มาก ? ทกษณาของบคคลผบชาอยอยางไรเลา ? จะสาเรจไดอยางไร ?" [พระศาสดาทรงแกปญหาของพราหมณ] ลาดบนน พระศาสดา ตรสวา "ไทยธรรมวตถ ทบคคลให แลวแกพราหมณ ผเชนน ยอมมผลมาก" ดงนแลว เมอจะทรง ประกาศบคคลผเปนพราหมณแกพราหมณนน จงตรสพระคาถา นวา :- "บคคลใด รขนธทอาศยอยในกอน, ทงเหน สวรรคและอบาย, อนง บรรลความสนไปแหง ชาต เสรจกจแลว เพราะรยง เปนมน, เราเรยก บคคลนน ซงมพรหมจรรยอนอยเสรจสรรพ แลว วาเปนพราหมณ." [แกอรรถ] พงทราบเนอความแหงพระคาถานนวา :- บคคลใด รขนธทอาศยอยในกอนอยางแจงชด เหนสวรรค


ตางดวยเทวโลก ๒๖๑ ชน และอบาย ๔ ดวยทพยจกษ อนง บรรล พระอรหตกลาวคอความสนไปแหงชาต เสรจกจแลว เพราะรยง ซงธรรมควรรยง กาหนดรธรรมทควรกาหนดร ละธรรมทควร ละ ทาใหแจงซงธรรมทควรทาใหแจง คอบรรลพระนพพานหรอบรรล พรหมจรรยอนตนอยจบแลว ชอวา เปนมน เพราะเปนผบรรลภาวะ แหงผร ดวยปญญาอนเปนเหตสนไปแหงอาสวะ, เราเรยกบคคลนน ซงชอวา มพรหมจรรยอยเสรจสรรพแลว เพราะความเปนผอย จบพรหมจรรย อนเปนทสดแหงกเลสทงสน คอพระอรหตตมรรค- ญาณ วา เปนพราหมณ. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก ตงอยในสรณะทงหลาย ประกาศความเปนอบาสกแลว ดงนแล. เรองเทวหตพราหมณ จบ. พราหมณวรรค วรรณนา จบ. วรรคท ๒๖ จบ. ๑. กามาพจร ๖ รปพรหม ๑๖ อรปพรหม ๔ รวมเปน ๒๖.


[รวมเรองทงหมด] อรรถกถาแหงพระธรรมบท มประมาณ ๗๒ ภาณวาร อน ขาพเจาประกาศเรอง ๒๙๙ เรอง๑ คอ "ในยมกวรรค อนเปนวรรค ทแรกของวรรคทงปวง ๑๔ เรอง, ในอปปมาทวรรค ๙ เรอง, ใน จตตวรรค ๙ เรอง, ในปปผวรรค ๑๒ เรอง, ในพาลวรรค ๑๕ เรอง, ในบณฑตวรรค ๑๑ เรอง, ในอรหนตวรรค ๑๐ เรอง, ในสหสส- วรรค ๑๔ เรอง, ในปาปวรรค ๑๒ เรอง, ในทณฑวรรค ๑๑ เรอง, ในชราวรรค ๙ เรอง, ในอตตวรรค ๑๐ เรอง, ในโลกวรรค ๑๑ เรอง, ในพทธวรรค ๙ เรอง ในสขวรรค ๘ เรอง, ในปยวรรค ๙ เรอง, ในโกธวรรค ๘ เรอง, ในมลวรรค ๑๒ เรอง, ในธมมฏฐวรรค ๑๐ เรอง, ในมคควรรค ๑๐ เรอง, ในปกรณกวรรค ๙ เรอง, ในนรย- วรรค ๙ เรอง, ในนาควรรค ๘ เรอง, ในตณหาวรรค ๑๒ เรอง, ในภกขวรรค ๑๒ เรอง, ในพราหมณวรรค ๓๙ เรอง" รจนาไว พอเหมาะ ดวยสามารถไมยอนกไมพสดารนก จบแลว ดวยคาม ประมาณเทาน. ๑. ในเรองเหลานนบรวมทงหมดม ๓๐๒ เรอง.


[คาอทศของผเรยบเรยง] ธรรมบทอนยอดเยยม อนพระผมพระภาคเจา พระองคใดผพระธรรมราชา ทรงบรรลแลว, พระคาถาเหลาใดในพระธรรมบท มประมาณ ๔๒๓ พระคาถา ตงขนแลว ในเพราะเรอง ๒๙๙ เรอง อนพระผมพระภาคเจาพระองคนน ผ แสวงหาคณอนใหญ ทรงยงสจจะทง ๔ ใหแจม แจง ทรงภาษตไวแลว, ขาพเจาผอยในปราสาท ของพระเจาสรกฏ ในวหาร อนพระอธราชเจา ผมพระกตญ ตรสใหสรางไวแลว เรยบเรยง อรรถกถาน แหงพระคาถาเหลานน ใหถง พรอมดวยอรรถและพยญชนะ ใหหมดมลทน ดวยด ตามพระบาลมประมาณ ๗๒ ภาณวาร เพอประโยชนและเพอเกอกลแกโลก เพราะ ความทขาพเจาเปนผใครเพอความดารงมนแหง พระสทธรรมของพระโลกนาถเจาไดบรรลกศล ใดแลว, ดวยอานาจกศลนน ขอความดารอน เปนกศลทงปวง จงเผลดผลทนาจบใจ สาเรจ แกสตวทงปวง ดวยประการฉะน.


[พรรณนาคณสมบตผเรยบเรยงคมภรน] พระเถระผทรงนามอนครทงหลายขนานแลววา "พทธโฆสะ" ผประดบดวยศรทธา ความร และความเพยร อนบรสทธอยางยง ม คณสมทย มศล อาจาระ ความเปนผซงตรง และความเปนผออน โยน เปนตน พรงพรอมแลว สามารถหยงลงในการถอเอาลทธ ของตนและลทธอน ประกอบดวยความเฉลยวฉลาดดวยปญญา ประกาศญาณอนไมขดของ ในสตถสาสน อนตางดวยปรยตธรรม คอพระไตรปฎก พรอมทงอรรถกถา ผชานาญในไวยากรณมาก ผ ประกอบดวยความกลมเลยงแหงถอยคาทไพเราะยง อนเปลงออก ไดสะดวก ทยงกรณสมบตใหเกด ผมปกตพดถกตองคลองแคลว ประเสรฐในทางพด เปนมหากว เปนผประดบวงศของพระเถระ ทงหลาย ผอยในมหาวหารโดยปกต ผเพยงดงประทปในวงศของ พระเถระ ผมความรอนไมขดของในอตตรมนสสธรรม อนประดบ ดวยคณตางดวยอภญญา ๖ และปฏสมภทาเปนตน มความรไพบล ทงหมดจด ไดเรยบเรยบอรรถวรรณนาแหงพระธรรมบทนไวแลว.

Documents

· คํําาน การศึกษาพระปริยัติ ที่ธรรมจะอํานวยประโยชน ผู ศึ แก