คํําาน ท าน · นามนามนั้นยังแยกประเภทออกไปอ คือเป ีกนนามที่ทั่วไปแก

คานา หนงสอบาลไวยากรณเปนหลกสาคญในการศกษามคธภาษา ทาน จดเปนหลกสตรของเปรยญธรรมตรอยางหนง นกศกษาบาลชนตนตอง เรยนบาลไวยากรณใหไดหลกกอน จงจะเรยนแปลคมภรอน ๆ ตอไปได ผรหลกบาลไวยากรณด ยอมเบาใจในการแปลคมภรตาง ๆ เขาใจ ความไดเรวและเรยนไดดกวาผออนไวยากรณ แตการเรยนนน ถาขาด หนงสออปกรณแลว แมทองแบบไดแมนยากเขาใจยาก ทาใหเรยนชา ทงเปนการหนกใจของครผสอนไมนอย. กองตารามหากฏราชวทยาลยไดคานงถงเหตน จงไดคดสราง เครองอปกรณบาลทก ๆ อยางใหครบบรบรณ เพอเปนเครองชวยนก- ศกษาใหไดรบความสะดวกในเรอง อปกรณบาลไวยากรณกเปนเรองหนง ทจะตองจดพมพขนใหเสรจครบบรบรณโดยเรว ไดขอใหพระเปรยญ ททรงความรหลายทานชวยรวบรวบและเรยบเรยง เฉพาะในเลมน อธบายนามตอนตน พระมหาบญสงค อตตคตโต ป.ธ. ๖ วดราชาธวาส เรยบเรยง. อธบายนามตอนปลาย กตปยศพท สงขยา พระมหาจนทร โกสโล ป.ธง ๕ วดราชธวาส เรยบเรยง. มโนคณะ สพพนาม พระคร มงคลวลาศ (ลภ โกสโล ป.ธ. ๔) วดราชาธวาสเรยบเรยง. อพยยศพท พระมหาพรหมา าณคตโต ป.ธ. ๖ วดราชาธวาส เรยบเรยง. และมอบ ลขสทธสวนทเรยบเรยงในหนงสอเลมน ใหเปนสมบตของมหากฏ- ราชวทยาลย ในพระบรมราชปถมภตอไป. กองตารา ฯ ขอแสดงความขอบใจทานผรวบรวมและเรยบเรยง หนงสอเลมนจนเปนผลสาเรจไวในทนดวย. กองตารา มหามกฏราชวทยาลย ๗ กนยายน ๒๔๘๓

ประโยค๑ - อธบายบาลไวยากรณ นามและอพยยศพท - หนาท 1

อธบายนามตอนตน พระมหาบญสงค อตตคตโต ป.ธ. ๖ วดราชาธวาส เรยบเรยง บรรดาสภาพทงมวล ทงทมวญญาณและหาวญญาณมได ซงได อบตขนมาในโลก จะเปนคน สตว ภเขา ตนไม อยางใดอยางหนง กด เมอยงไมมใครสมมตเรยกชอวาอยางหนงอยางน สกแตวามอยเทานน กยงไมทราบละเอยดวาคนหรอสตวเปนตน อกนยหนง สงทนอมไปในคา พดของภาษาตาง ๆ คออาจเรยกรเขาใจกนไดตามความประสงค เรยกวา "นาม" แปลวา "ชอ" หรอหมายความวามอาการนอมไปในคาพดของ ภาษานน ๆ ตามแตจะสมมตขน. ศพท สาเนยงกด อกษรทใชแทนสาเนยงกด ซงปรากฏเปนถอยคาได เชน ปตโต บตร ปวา มปญญา ทกโข ขยน เหลานเปนตน เรยกวา "ศพท" ถาสาเนยงชนดใดไมใชถอยคา คอเปนสาเนยงทไม เปนภาษา ดงคาวา ป. ภ. อ. ห. เหลาน และคาทเปนกรยาหรอ แมอยางอน ๆ คาชนดนนไมเรยกวาศพท. คาพดในภาษามคธแบงออก เปน ๒ ประเภท คอ สญชาตศพทหรอชาตศพทอยาง ๑, สญญตศพท อยาง ๑. คาพดดงเดมอนคนหามลมไดวาเนองมาจากธาตอะไร หรอ ปรงขนจากธาตอะไร เปนวาจาทใชพดกนมาแตโบราณ เหมอนคาวา ก. นา. ข. ฟา. ก. คาพด เปนตน เรยกสญชาตศพทหรอชาตศพท.


แมในภาษาไทยกมใชเหมอนกน เชนคาวา ดน นา ไฟ ลม เปนตน ลวน เปนคาเดมทงสน. คาพดผสมซงปรงขนจากธาตและปจจยตาง ๆ สาเรจ โดยสาธนวธแหงนามกตกบาง อยางอนบาง และบญญตวาศพทนนหรอ คานนเปนชอของสงนนสงน หรอหมายความวาอยางนนอยางน เหมอน อยางคาวา ปรโส บรษ (ปร+อส) ภกข ภกษ (ภกข+ร) เปน อาท เรยกสญญตศพท ๆ นในภาษาไทยกมใชเหมอนกน เชนคาวา โรงเรยน (โรง+เรยน ) รานคา (ราน+คา) เปนตน. นามศพท คาน กคอนามและศพทดงกลาวแลว เปนแตรวมเขาดวยกน แปลวาศพททแสดงนามคอชอหรอสาเนยงทแสดงนาม อนหมายความ วาสาเนยงหรอเสยงทบงถงชอนนเอง เรยกวา นามศพท ๆ นนแบงเปน ๓ อยาง คอ นามนาม ๑ คณนาม ๑ สพพนาม ๑. นามนาม นามทเปนชอของคน สตว ท สงของ และสภาพตาง ๆ เรยก นามนาม. มนษยทกจาพวกซงมอวยวะคลายคลงกน รวมเรยกวา "คน" สตวมกจาพวกตางโดยชาง มา โค กระบอ เปนตน เปนสตวม เทากตาม ไมมเทากตาม มปกกตาม ไมมปกกตาม หรอทพเศษนอก ไปจากนกตาม รวมเรยกวา "สตว" ของอยเปนทเชนแผนดนกด ของท เนองกบแผนดนเชนตนไมหรอเรอนกด หรอสงอน ๆ อนนบวาเปนท อยอาศย รวมเรยกวา "ท " สงของทกประเภทตางโดยเปนเครอง


อปโภค เชนเสอผาหรอเครองใชอยางอน ๆ เปนตนกด เปนเครอง บรโภคตางโดยขาวนาเปนตนกด รวมเรยกวา "สงของ" สภาพหรอ ธรรมชาตตาง ๆ ตางโดยฌานและสมาบตเปนตน รวมเรยกวา "สภาพ" ชอของคนเปนตนเหลาน เรยกวา "นามนาม" แปลวา "ชอของ สงทมชอ." สาธารนาม นามนามนนยงแยกประเภทออกไปอก คอเปนนามททวไปแก สงอนไดอยาง ๑ เปนนามทไมทวไปอยาง ๑ นามททวไปแกคนสตว ท อนได เหมอนคาวา มนสโส มนษย ตรจฉาโน สตวดรจฉาน นคร เมอง เปนตน เรยก สาธารณนาม แปลวานามททวไป หรอชอ ททวไปอยาง ๑. อสาธารณนาม นามทตรงกนขาม คอเปนนามทไมทวไป เปนนามเจาะจง เฉพาะอยางหนง ๆ เหมอนคาวา ทยยเทโส ประเทศไทย เอราวโณ ชางชอเอราวณ พมพสาโร พระราชานามวาพมพสารเปนตน เรยก อสาธารณนาม แปลวานามทไมทวไป หรอเปนชอทเฉพาะไมทวไป. หากจะมคาถามวา คนไทยเปนนามประเภทไหน ? คอเปน สาธารณนาม หรอ สารธารณนาม เมอเปนเชนนพงเฉลยวา ขอนน สดแลวแตความหมาย ถาประสงคจะใหคนไทยเปนสาธารณนามกได เพราะคนไทยมทวไปในประเทศไทย หากประสงคจะใหคนไทยเปน


อสาธารณนามกได เพราะคนไทยมไดมทวไปแกคนทงโลก ม จน แขก ฝรง เปนตน แมคาอน ๆ ทเหมอนกบคาน กพงทราบโดยนยดงกลาว แลว. คณนาม ธรรมดานามนามยอมมลกษณาการประจาอยทงสน และลกษณะ ของนามนามนนยอมมหลายอยางตาง ๆ กน เชนคน ยอมมโง ฉลาด สง ตา ดา ขาว อวน ผอม เปนตน, ตนไม ยอมมงาม ไมงาม เฉา สดชน เลก ใหญ เปนตน, แมถงสถานทหรอสงของอน ๆ กเหมอนกน ดวยเหตน จงตองมคาพดชนดหนงดงวานน สาหรบประกาศลกษณะ ของนามนามใหเปนทเขาใจ คอเปนเครองชวยใหรจกนามนามนนชด เจนขนวา นามนามนนมลกษณะเชนไร เชนคนกใหรวาเปนคนประ- เภทไหน โงหรอฉลาด ดหรอชวเปนตน เรยกคณนาม เพราะเปน นามทแสดงลกษณะของนามนาม ถามแตนามนาม ไมมคาคณเขาประ กอบ เมอยงไมรไมเหนเอง กไมอาจรคณลกษณะนน ๆ ได เชน ปรโส ชาย เรากรแตเพยงวาเขาเปนชายหาใชผหญงไม ยงมไดแสดงใหรคณ ลกษณะซงเปนภาวะของเขา ตอมคณนามซงแสดงลกษณะประกอบอย ดวยดงเชนคาวา ปวา ปรโส บรษมปญญา ดงน เรากรลกซงเขาอก วาผชายทไดออกชอนน เปนคนมปญญา หาใชคนโงเขลาไม ในกาลบาง คราวถงกบตองใชคณนามเปนเครองหมายทมชอพองกน ใหตางกนวา นนเปนคนนน นเปนคนน ซงเรยกวาใหฉายาหรอมฉายา มใชทงภาษา ไทยและภาษามคธ ในพากยมคธ เชน มหาปาโล นายปาละใหญ


จลลปาโล นายปาละนอย กาฬทาย พระอทายดา โลลทาย พระ- อทายเลอะเปนตน ในพากยภาษาไทยเชน นายแดงใหญ นายแดงเลก หรอนายแดงเกา นายแดงใหมเปนตน คาทแสดงลกษณะเหลาน ลวนเปนเครองหมายคณนามทงสน. คณนามแบงเปน ๓ ตามธรรมดาสงทงปวง ยอมมคณลกษณะประจาอยทกชนด ดงกลาวแลว แมจะมเหมอนกนกจรง แตกไมเสมอกนทงหมด ยอมมยง และหยอนกวากน ตวอยาง พระ ก. ฉลาด พระ ข. ฉลาด พระ ค. กฉลาด เพยงเทานแสดงวาเปนพวกฉลาดดวยกน แตกยงยงและหยอน สมมตวา พระ ก. เปนผฉลาด แตพระ ข. ยงเฉยบแหลมยงไปกวานน ตองจดใหพระ ข. เปนผฉลาดกวาพระ ก. สวนพระ ค เปนผฉลาดไม มตวจบ คอหาผเปรยบเสมอมได เปนยอดเยยมกวาทก ๆ คน เชนน พระ ค. ตองนบวาฉลาดกวาพระ ก. และพระ ข. จดเปนฉลาดทสด แมสงของทไรวญญาณกเหมอนกน ยอมมลกษณะแตกตางกนเปนชน สามญชนกลางและดเยยม โดยอนมานนจงแบงคณนามออกเปน ๓ ชน คอ ปกต ๑ วเสส ๑ อตวเสส ๑. ปกตนน ไดแกคาคณทแสดงลกษณะสามญ คอเปนลกษณะ ธรรมดา ไมยงไมหยอน ไมถงกบเปนชนยอดเยยม ไมมอปสคและ ปจจยเพมขางหนาหรอขางหลง เชน ปณฑโต เปนบณฑต ปวา มปญญา เปนตน. วเสสนน ไดแกคณนามทเปนชนปกตนนเอง แตมคาวา "ยง"


หรอ "กวา" เพราะมกาหนด. คาใดม อต (ยง ) อปสคนาหนาปกตบาง ม ตร หรอ อย อยสสก ปจจยตอทายศพทปกตบาง เชนคาวา อตปณฑโต เปนบณฑตยง ปณฑตตโร เปนบณฑตกวา กนโย นอยกวา ปาปยสสโก เปนบาปกวา ดงน เมอพบศพทดงกลาวนน หรอศพทอน ๆ ทมรปเปนอยางเดยวกนกบศพทเหลาน พงเขาใจวา ศพทเหลานนเปนพวกวเสส เพราะแปลกจากชนปกตสามญ แตไมถง กบเลศทสด. อตวเสสนน ไดแกคณนามทแสดงลกษณะดหรอชวมากทสด หรอนอยทสด เชนดกดอยางทสด ชวกชวอยางทสด ไมใชดหรอชว ธรรมดา หรอยงกวาสามญเพยงเลกนอย สงเกตตามภาษาไทยวา "เกน เปรยบ, ยงนก, ทสด" แนบอยกบศพทอนแสดงลกษณะนน. สงเกต ตามภาษามคธมอปสคและนบาต คอ อตวย (เกนเปรยบ) นาหนา เชน อตวยปณฑโต เปนบณฑตเกนเปรยบ เปนบณฑตยงนก หรอม ตม. อฏ. ปจจยแนบหลง เชน ปาปตโม เปนบาปทสด หนตโม เลว ทสด กนฏโ นอยทสด ดาดงวามาน หรอทยงไมไดนามากลาว แตม ลกษณะเชนน พงทราบวาเปนคณนามชนอตวเสสทงสน. อนง คณนามทใชเปนคณบทของนามนามหลายบท จะใชคณนาม เพยงบทเดยวกได ถาเรยงอยใกลนามนามทเปนลงคใด พงประกอบให เหมอนนามนามทเปนลงคนน. ตวอยาง อาตโก คหปต วา คหปตาน วา พอเจาเรอนกด แมเจาเรอนกด ผมใชญาต (สกขาบทท ๗ นสสคคย) อาตโก อยใกล คหปต ซงเปน ป. แตเปนคณของ คหปตาน ดวย.


ถานามนามเปนเอกวจนะหลายบทแตรวมคณกน กใชคณนาม บทเดยวเหมอนกน แตมกประกอบคณนามเปนพหวจนะ ดงคาวา เอกสม สมเย นาโถ โมคคลลานจ กสสป คลาเน ทกขเต ทสวา โพชฌงเค สตต เทสย. ในสมยหนง พระโลกนาถเจา ทรง เหนทานโมคคลลานะและทานกสสปะผเปนไขไดทกข จงทรงแสดง โพชฌงค ๗ ประการ. (สวดมนต. ๒๓) ในอทาหรณทง ๒ นนควร สงเกตวา ถาบทนามนามม วา ศพทกากบอย มกประกอบบทวเสสนะ เปนเอกวจนะ ถาม จ ศพทกากบอย มกประกอบบทวเสสนะเปน พหวจนะ ดงอทาหรณไดแสดงไวแลวนน. สพพนาม คานไดแกนามทเปนชอสาหรบใชแทนนามนาม ซงออกชอมา แลวขางตน เพอมใหเปนการซาซากในเมอประสงคจะพดถงอก พงด คาอธบายทวาดวยสพพนามขางหนาเถด ในทนพงกาหนดเนอความ โดยยอ ๆ วา สพพนามนนแบงออกเปน ๒ คอ ปรสสพพนาม ๑ วเสสนสพพนาม ๑, คาแทนชอคน, สตว, ท, สงของ. โดยตรงเชน เขา, เจา, ทาน, ส, เอง, มง, ตามคาสงและตา จดเปนปรสสพพนาม คาแทนชอโดยความเปนบทวเสสนะ คอแทนเพยงเพอใหรความแน นอนและไมแนนอน และเพอใหรระยะใกลหรอไกล เชน ใด, นน, อยางใดอยางหนง, อน, โนน, เปนตน จดเปนวเสสนสพพนาม. นามศพทเนองถงกน นามนาม คณนาม และสพพนาม ทง ๓ น ยอมเกยวเนองถงกน


จะขาดเสยแตอยางใดอยางหนงไมได เหมอนโตะ ๓ ขา จะมเพยงขา เดยวหรอ ๒ ขา ยอมตงใหตรงไมได แมนามศพททง ๓ กเหมอนกน จะมแตนามนามอยางเดยว กไมสาเรจประโยชนสมมงหมาย เพราะม แตเพยงชอหาไดมลกษณะอาการวาเปนอยางไรไม จงตองอาศยนามท แสดงลกษณะ เพอใหรวาดชวอยางไร ซงเรยกวาคณนาม จะมแต นามนามกบคณนามเทานน กยงจดวาเปนการบกพรองไมเพราะห ใน เมอจะตองออกชอบอย ๆ อาจทาใหเคอะเขนกได ดวยเหตน จงตองม สพพนามไวสาหรบแทนชอนามทไดออกชอมาแลวขางตน ในนาม และสพพนามจะเกดขนไมได นามนามนนเหมอนรางกายหรอวตถสง ของ คณนามและสพพนามเหมอนเงา เมออตภาพรางกายเปนตนไมม เงาจะเกดมขนไดอยางไร อนง ยามนามน ยอมมอานาจบงคบใหคณนาม และสพพนาม มลงค วจนะ วภตต เสมอกบตนซงเปนเจาของประโยค แตนามนามนนอาจกลบเปนคณหรอกรยากได ในเมอนาไปประกอบ กบปจจยบางตว เชน สหายตา ความเปนแหงบคคลผเปนสหาย ปตตยต ประพฤตเปนเพยงดงบตร เปนตน กแลพงสงเกตนามศพทท เกยวเนองกน ดงตอไปน :-


นามศพท เมอผศกษาเขาใจลกษณะของนามศพททง ๓ นแลว จะตอง ทราบเครองประกอบของนามศพทอกตอไป เพราะลาพงแตนามศพท ยงใชการใหสาเรจประโยชนไมได เปนเหมอนรปหนทขาดคนชก รป หนจะยกยายแสดงทาทางอยางไร ๆ ยอมเปนไปไมได ตอเมอมคนชกจง ยกยายแสดงทาทางเปนเรองเปนราวได ถงนามศพทกเหมอนกน ถา ขาดเครองประกอบแลว ยอมไมอาจยงประโยชนทตองการใหสาเรจได ตอเมอไดประดบดวยเครองประกอบ คอพรอมมลดวยลงค วจนะ วภตต แลว จงเปนการยงประโยชนใหสาเรจดวยด. ลงค ธรรมดาสงทงปวงยอมมเพศ คอเครองหมายประจาเสมอไป การใชนามนามกด คณนามกด สพพนามกด ในภาษามคธเนองดวยลงค


โดยตรงคอนามนาม โดยออมคอคณนามและสพพนาม และตอง ประกอบใหมลงคเปนอยางเดยวกนนามนาม ในภาษามคธทานแบง คาพดเปน ๓ ลงค คอ ปลงค เครองหมายทไมใชเพศชายและเพศหญง ๑. ถงจะจดไวเปน ๓ กจรง แตถงดงนน เมอวาโดยตนเคาแลว กม เปน ๒ คอ จดตามกาเนดอยาง ๑ จดตามสมมตอยาง ๑. จดตาม กาเนดนน ไดแกจดตามธรรมชาตของภาวะเชน ปรโส ชาย จดเปน ปลงค อตถ หญง จดเปนอตถลงค กล สกล จดเปนนปสกลงค ท จดตามสมมตนนคอจดนอกธรรมชาตของสงนนโดยความนยมอยาง ๑ โดยการนตคอสระทสดศพท ซงขดกบธรรมชาตอนเปนภาวะของตน อยาง ๑ เชน ทาโร เมย คาวาเมย แทจรงเปนอตถลงค แตสมมต ใหเปนปลงค ภม แผนดน ตามธรรมชาตตองเปนนปสกลงค เพราะไม ใชเพศชายหรอหญง แตสมมตใหเปนอตถลงค แมศพทอน ๆ ซงม นยเหมอนกน พงเขาใจตามทไดกลาวแลวขางตน. นามนามเปนลงค เดยว คอจะเปนลงคใดลงคหนงในลงคทง ๓ เปนไดเฉพาะลงคเดยว กม เปน ๒ ลงค คอจะเปนปลงคหรอนปสกลงค แตจะเปนอตถลงคไม ไดกม มลศพทอนเดยวมรปอยางเดยวเปลยนแตสระทสดแหงศพทเปน ได ๒ ลงค คอจะเปนปลงคหรออตถลงคกได แตจะเปนนปสกลงคไม ได (อทาหรณตามแบบ) สวนคณนามและสพพนามเปนไดทง ๓ ลงค. อนง มบทบาลซงเปนคาของพระฎกาจารย ในมงคลตทปน ภาค ๒ หนา ๔๒๙ วา ทฆรชชนา พนธ สกณ วย รชชหตโถ


ปรโส เทสนตร ตณหารชชมา พนธ สตตสนตาน อภสงขาโณ ภวนตร เส อาตายาต ภวเนตต อภสงขาร ยอมนาสนดานแหงสตว ทตนผกไวดวยเชอกคอตณหาไปสภพอนดวยตณหานน เหมอนบรษ มเชอกในมอ นานกทตนผกแลวดวยเชอยาวไปสประเทศอน เหตนน ตณหานนจงชอวาภวเนตต. จงนาจะสนนษฐานวาศพททเปนลงคโดย กาเนดจะไมสมมตใหเปนลงคอนกได คอคงไวตามภาวะเดม คาวา รชช แทจรงกเปนนปสกลงคโดยกาเนด แตทานสมมตใหเปนอตถลงค สวน ในอทาหรณทยกมานนสอใหเหนวาหาเปนไปตามสมมตไม คอเปน รชชนา แจกตามแบบ นป. ยกตอยางไรขอนกบาลพจารณาดเถด. วจนะ สงทงปวงทผพดกลาวถงมากบางนอยบางเปนธรรมดา เพอจะให ผฟงเขาใจเนอความและจานวนมากนอย ทาจงบญญตวจนะไวโดยทว ไปเปน ๒ เวนแตพวก ภควนต ศพท แบงเปน ๓ วจนะ ดงกลาว ขางหนา คาพดทมงหมายเอาของสงเดยวหรอบคคลผเดยว เรยกเอก- วจนะ ถามงหมายตรงกนขามคอหมายเอาของหลายสงหรอบคคลหลาย คนตงแต ๒ ขนไปเรยกวาพหวจนะ เชน ปรโส ชายคนเดยว เปน เอกวจนะ ปรสา ชายหลายคน เปนพหวจนะ. การกาหนดรเอกวจนะและพหวจนะน ทานใหกาหนดทสดของ ศพท เพราะทสดศพทนนจะบอกใหรวาเปนวจนะอะไร แตมศพท ททาใหกาหนดยาก เพราะเอกวจนะกบพหวจนะมรปเหมอนกน เชน เสฏ อาจเปนได ๒ วจนะ แตมสงเกตเพอใหรได คอใหกาหนด


ทบทวเสสนะและบทกรยาอาขยาต หรอกรยากตกในประโยคนน ๆ เชน โส เสฏ , เต เสฏ , เสฏ คจฉต, เสฏ คจฉนต, เสฏ คโต, เสฏ คตา เปนตน กอาจทราบไดวาเปนวจนะอะไร เพราะบทวเสสนะกด บทกรยาอาขยาตหรอบทกรยากตกกด ยอมเปน เหมอนเครองสองวจนะใหชดเจน ผศกษาพงกาหนดใหด. ยงมวจนะอก ๒ ประเภท คอทววจนะและเทววจนะ ในวจนะ ทง ๒ น มความหมายตางกน ทววจนะ หมายความวาสงของหรอ บคคลทพดถงนนมเพยง ๒ ไมถง ๓ แตไมใชเพยง ๑. คาวาเทววจนะ หมายความวาศพททจะแจกดวยวภตตเปนได ๒ วจนะคอทงเอกวจนะ และพหวจนะ เพราะบางศพทเปนไดแตเอกวจนะ เปนพหวจนะไมได เชน อตต ศพท เปนตวอยาง บางศพทเปนไดแสดงไวแลวนน เชน ปจ เปนตน เชนเดยวกบคาทวา ทวลงคเปนได ๒ ลงค ไตรลงคเปน ได ๓ ลงค. วจนะนนมลกษณะอาการคบลายสงขยา เพราะตางกนบจาแนกม ความหมายในวตถสงของหรอบคคลใหรจานนวามเทาไร แตวจนะท เปนพหวจนะมความหมายกวางกวาสงขยา เพราะตงแต ๒ ขนไปเปน พหวจนะทงนน มไดจากดจานวนเทาไร สวนสงขยาแมจะมาก สกเทาไร กมกาหนดจานวนวามเทานนเทาน รวมความวาพหวจนะม การนบโดยมไดมขอบเขตวาเทาไร สงขยามขอบเขตวามเทานนเทาน และวจนะนทใชในนามศพทเมอประกอบกบศพทแลวเปนเครองหมาย


วภตต สวนวจนะในอาขยาตยอมเปนเครองหมายบรษ อนง วจนะนน ใชเปนเครองหมายความเคารพ เชนผนอยจะพดกบผใหญแมคนเดยว โดยความเคารพ ทานนยมใหใชพหวจนะ มแตลงคกบวจนะเทานน ยงไมพอ ตองมวภตตเขาประกอบ วภตตนนเปนเครองหมายใหร วจนะไดประการ ๑ นามศพทจงจะใชใหสาเรจประโยชนไดด. วภตต ศพทน แปลวา แจกหรอจาแนกศพทใหมเนอความเนองถงกน ตามภาษาทมทวไป ในประเภทศพททไมใชพวกอพยยศพท ลงคกด วจนะกด ตองอาศยวภตตชวยอปภมภสาหรบกาหนด เพราะในปลงค อตถลงค และนปสกลงค ตางกมวธแจกไมเหมอนกน อนง วภตตกบ อายตนบาตคอคาตอกหาเหมอนกนไม ส. อ. โย. เปนตน เรยกวภตต. ซง, ดวย,แต, จาก, ของ, เพอ, เปนตน เรยกอายตนบาต บรรดา ศพทประกอบดวยวภตตทกเหลา จะมอายตนบาตทกศพทกหาไม ตาม ธรรมดาอายตนบาตเนองจากวภตตแหงนามนามและปรสสพพนาม อน ไดแก ต, ตมห, อมห. ศพท โดยตรง หรอ ก ศพทบางคาเทานน นอกจากนหามไม เชนศพททเปนปฐมาวภตตไมเนองดวยอายตนบาต เพราะเปนประธาน ทเนองนนตงแตทตยาวภตตเปนตนไป และทตอง แปลอายตนบาตในทตยาวภตตเปนตนกเฉพาะตวนามนามและสพพนาม สวนคณนามไมตองแปลออกชออายตนบาต แตถาคณยามใชเพมนามก ตองแปลดวย สวนปฐมาวภตตทนยมแปลวา อนวา เปนเพยงสานวนใน ภาษาไทยเหนบเขามาเพอมใหเคอะเขนเทานน หากจะไมมกไมเปนการ


เสยหายอยางไร วภตตนนวาโดยหมวดม ๒ หมวด คอ เอกวจนะหมวด ๑ พหวจนะหมวด ๑ โดยหมม ๗ คอ ตงแตปฐมาวภตตจนถงสตตม- วภตต. อนง คาแปลวภตตในนามยงไมสนเชง เพราะในวากยสมพนธ ยงมเพมเตม เชนทตยาวภตตแปลวา ยง กะ เฉพาะ ไดอก พงดใน วายกสมพนธนนเถด ในวภตต ๗ หมนน ปฐมาวภตตยงแบงออกเปน ลงคตถะ กตตา และวตตกรรม สาหรบประธานอยาง๑ อาลปนะ คาสาหรบรองเรยกอยาง ๑ โดยวธสมพนธ พงรวา อาลปนะ กไมม อายตนบาต แมเวลาแปลจะมคาวา แนะ, ดกอน, ขาแต. กเปนเพยง สานวนในภาษาไทยเทานน หากจะไมใชกไมเปนการเสยหายแตอยางใด วภตตนนเรยงตามลาดบปรณสงขยาวาท ๑ ท ๒ จนถงท ๗ และมคา ใชแทนซงความหมายตรงกน ดงน :- ท ๑ ปฐมาวภตต = ปจจตตวจนะ " ๒ ทตยา " = อปโยควจนะ " ๓ ตตยา " = กรณวจนะ " ๔ จตตถ " = สมปทานวจนะ " ๕ ปญจม " = อปาทานวจนะ " ๖ ฉฏฐ " = สามวจนะ " ๗ สตตม " = ภมมวจนะหรออธกรณวจนะ. ในวากยสมพนธแสดงถงวภตตเหลานวาใชในอรรถตาง ๆ กน ผตองกายทราบความพสดารพงตรวจดในวากยสมพนธนนเถด.


วภตตนามกบวภตตอาขยาตเหมอนกนโดยชอกจรง แตมความ หมายตางกน คอวภตตนามเมอลงททายศพทเปนเครองหมาย ลงค วจนะ และอายตนบาต เพอบอกใหรวาเปนลงคอะไร วจนะอะไร และจะใชอายตนบาตไหนจะเหมาะกน วภตตอาขยาย เมอลงททายธาต เปนเครองหมาย กาล บท วจนะ บรษ วาจก และปจจย ทงน เพอสองเนอความใหชดเจนขนกวาปกต. การนต คานไดแกสระทสดอกษรหรอทสดศพท คาวา อะ การนตคอ สระททายศพทมเสยงปรากฏเปน อะ เชน ปรสะ กละ เปนตน แม คาวา อ การนต จนถง อ การนตกนยน บาลภาษานยมวา สระ ตอง อยหลงพยญชนะ ทาใหพยญชนะตองออกเสยงไปตาม เวลาเขยนเปน อกษรไทยทกวนน สระอะเมอลงทายพยญชนะ ไมตองเขยนไว เปน อนเขาใจกนไดวามเสยง อะ อยาง ปรสะ กคงมสระอะอยหลงนนเอง. ในนามนามและคณนามนนทานจดการนตตามแบบทใชสาธารณะ ทวไปมากนน ดงน :- ปลงคมการนต ๕ คอ อ. อ. อ. อ. อ. อตถลงคมการนต ๕ คอ อา. อ. อ. อ. อ. นปสกลงคมการนต ๓ คอ อ. อ. อ. โค ศพท ทานวาเปน โอ การนต ในปลงคและนปลงค ศพท ทงหลายวาดวยการนต พงสงเกตการนตอนพองกนหรอพวกกตปยศพท ซงมการนตพองกนกบสาธารณาการนต พงพจารณาวาศพทไหนเปน


ลงคอะไรแจกตามแบบไหน เชน อนท ปภา อทธ หตถ มจจ จม เหลาน ยอมมวธแจกไมเหมอนกนดวยอานาจลงคและประเภท ของศพท เพราะฉะนน เมอเหนศพทนน ๆ จงใครครวญใหดวาเปน ลงคอะไร เมอทราบลงคกอาจทราบไดวาแจกตามแบบไหน วธแจก และการเปลยนแปลงวภตตในเวลาแจก ทานไดแสดงไวบรบรณแลว ผศกษาพงสงเกตดใหด เพราะทานอธบายไวขางทายของแบบแจกใน การนตนน ๆ ถงวธเปลยนวาทาอยางไร เอาการนตคอสระทสดศพท กบตววภตตเปนอยางไร กชดเจนทกแหง เชน ปรส ม อะ เปนทสด รวบกบ ส วภตต ทานใหเอาเปน โอ [ อะ+ส = เอ ] จงเปน ปรโส แมตวอน ๆ กเชนนน เชน อะ กบ โย ปฐมาวภตตเปน อา [ อะ+ โย=อา ] อะ กบ โย ทตยาวภตตเปน เอ [ อะ+ ส =โอ ] จงเปน ปรสา ปรเส เปนตน แมวภตตอนการนตอนในไตรลงคกพงเขาใจ ตามน โดยดอธบายทายแบบแจกในการนตทงปวงเถด. อ อ การนตในอตถลงคมกลเมดอยบาง อนผศกษาพงสงเกต ใหด เชน นารย, โพธยล ทาสย เปนตน ผไมทนพจารณา อาจตอบวาเปนสตตมวภตตอยางเดยวเปนวภตตอนไมได แทจรงเปน วภตตอนกได คอเปนทตยาวภตต ทานใหอทาหรณไววา ตเถว ตว มหาวร พชฌสส ชนโพธย ขาแตพระมหาวระ ขอพระองค จงตรสรซงโพธญาณของพระชนะอยางนนทเดยว จะเหนไดวา ชนโพธย เปนทตยาวภตต หาใชสตตมวภตตไม แมศพทอน ๆ ทไดยกขน กลาวแลวกพงทราบโดยนยน ในคมภรมลกจจายนะ๑ใหคาอธบายวา ๑. มลกจจายน. สตรท ๑๒๓. หนา ๒๒๔.


เพราะเอา อ วภตตเปน ย จงสาเรจรปเปนเชนนน ดงสตรทมานนวา อ ยมโต ปสาโต แตหนา อ อนชอ ป. เอา อ วภตต เปน ย ได. ขอควรสงเกต การนต วภตต วจนะ มรปเหมอนกนกม เชน อ อ อ อ ในปลงคและอตถลงคตางมดวยกน หรอ อ อ อ ในนปสกลงค กซากบปลงคทงหมด และซากบอตถลงคบางตว ขอนเมอแจกวภตต แลว กมรปตางกนออกไปบางเหมอนกนบาง ทมรปตางกน เปนอน เขาใจไดวาเปนการนตในลงคไหน แตทมรปเหมอนกนควรสงเกต ศพททเนองกนคอคณนามและวเสสนะ ถามกรยากตกอยดวยกสงเกต งายขน เพราะกรยากตกม อะ เปนทสดโดยมาก เชน กโรนต เมอ จะใหเปนปลงค กเปน กโรนโต อตถลงคเปน กโรนต นปสกลงค เปน กโรนต นแจกดวยปฐมาวภตต เมอศพทนามนามทมการนต เหมอนกนใน ๓ ลงคเปนปฐมาวภตต เอกวจนะซงมรปเหมอนกน เชนปลงค มน อตถลงค รตต นปสกลงค อกข เมอเราเหนศพท เหลานแลว ควรสงเกตถงศพทคณนามหรอกรยากตก เชนทลง อนต ปจจย ปลงคปฐมาวภตตเปน อนโต เชน กโรนโต อตถลงค เปน อนต เชน กโรนต นปสกลงคเปน อนต เชน กโรนต เปนตน หรอจะสงเกตทสพพนามกได ถามอย เพราะสพพนามมวธแจกวภตต ในลงคทง ๓ ตางกน เฉพาะ ตมห อมห เทานนทเปนปลงค อตถ-


ลงคแจกอยางเดยวกน สวนสพพนามอน ๆ มแบบแจกประจาใหลงค เหลานน ในประเทศทมสพพนามอยดวย เปนการงายตอการสนนษฐาน ลงไปวาเปนลงคใดแน เชนมสพพนามอยวา เอโส เอสา เอต ๓ คาน กเปนการบอกชดอยแลววา เปนลงคอะไร เอโส เปนปลงค ถาเปน วเสสนะของศพททมอการนตเชน เอโส สมาธ เราจะรวา สมาธ เปนปลงค เพราะ เอโส สพพนามเปนเครองบอก และเมอเหนศพท วา ชลล เปนอตถลงค ในนปสกลงคกเชนเดยวกน เชน เอต อกข เปนตน แมในวภตตอน ๆ กพงสงเกตตามลงคโดยวธน กจะรไดวาการนตนนเปนการนตของลงคอะไรแน. สวนวภตต เวลาแจกแลวในลงคเดยวกนพองกนบาง เชนจตตถ ฉฏฐวภตต ขอนสงเกตอายตนบาตประจาวภตตนน ๆ วาอยางไหน จะเหมาะสมกวา แลวกแปลอยางวภตตนน สวนทตางลงคมรปเหมอน กนบาง เชน ปรสาย กบ กาย สขาย เหลานมรปเหมอนกน ขอน เราตองสงเกตและอาศยความจาหมายไว ในเมอพบศพทเหลานในท อน ๆ คอเปนวภตตอนอย วามรปเปนอะไร เปนลงคใดแน แลวนา มาสนนษฐานขนขาดในทนวา ปรสาย เปนปลงค เปนจตตถวภตต เพราะเอาอะทสดของ ปรส กบ ส จตตถวภตตเปน อาย จงเปนเชน นน สขาย กเปลยนเชนนนเหมอนกน แต สข ศพทเปนปสกลงค เพราะในทอนมปรากฏอยดนดาด วา สข สวน กาย ยอมรจาก ทมาแหงอนวาเปนอตถลงคโดยกาเนดวาเปน อา การนต อกอยาง


หนง วธสงเกตศพททง ๓ น ถาม คณนาม สพพนาม และกรยา- กตกอยดวยกจะเขาใจไดงายขน วาเปนลงคอะไรแน เพราะศพท เหลานมแบบแจกคงเดม. อนง ในปลงค อ อ อารนต ปฐมาวภตต และทตยาวภตต พหวจนะ กบจตตถวภตต และฉฏฐวภตต เอกวจนะ มกมรป เหมอนกน เชน เสฏ โน เปนตน ขอนกมสงควรสงเกตอยบาง คอ คณนาม สพพนาม กรยากตก มกจะประกอบวภตตไดใหเหน ปรากฏอยวาเปนวภตตอะไรแน เชน เต เสฏฐโน หรอ เสฏ โน กโรนตา อยางนเปนปฐมาวภตตพหวจนะ ถาเปน เสฏ โน กโรนเตฃ กเปนทตยาวภตตพหวจนะ ถาเปน ตสส เสฏ โน หรอ เสฏ โน กโรนตสส อยางนเปนจตตถหรอฉฏฐวภตตเอกวจนะ ทนจะทราบวา เปนจตตถหรอฉฏฐวภตตแน กตองอาศยคาตอของศพท คออายตนบาต จงจะเขาใจไดด วาเปนวภตตอะไรแน ถาทางสมพนธเนองกบกรยา กคงเปนจตตวภตต ถาเนองดวยนามเปนฉฏฐวภตต นเปนของควร สงเกตเรองจตตถกบฉฏฐวภตต วาจะเปนอยางไหนแน ตองอาศยทาง สมพนธเปนหลกดวย เรองการกาหนด การนต ลงค วจนะ วภตต จะแมนยาชานาญตองอาศยหลกดงกลาวแลว คอความทศพทเกยวเนอง กนโดยเปน คณนาม สพพนาม และกรยา ตางกมรปและวธใชเปน รปเดยวกน เปนเครองยนยนกนไปในตวเสรจแลว เมอนกศกษาแปล และอานหนงสอมากเขา ความชานาญในเรองน คอยทวมากขนโดย


ลาดบ ในเบองตนไมตองหนกใจวาเปนของยากเลย เพราะความร ความเขาในกคอยมขนเอง ดวยอาศยความจดจาสงเกตไปทกระยะทได ศกษาเลาเรยนนน.


อธบายนามตอนปลาย พระจนทร โกสโล ป.ธ. ๕ วดราชาธวาส เรยบเรยง กตปยศพท ศพททจะกลาวตอไปนเรยกวา "กตปยศพท" แปลวา ศพท เลกนอย หรอ "ปกณณกศพท" แปลวาศพทเรยราด ทเรยกอยางนน เพราะบางพวกกมวธแจกเฉพาะตน ๆ ศพทเดยว ไมมวธแจกทวไปใน ศพทอน ซงไดกลาวไวแลวในนามทง ๓ บางพวกกมวธแจกใชได ในศพทอนไดบางเลกนอยไมมากนก. กตปยศพท ทานจดไวใน บาลไวยากรณมเพยง ๑๒ ศพท คอ อตต, พรหม, ราช, ภควนต, อรหนต, ภวนต, สตถ, ปต, มาต, มน, กมม, โค. บรรดาศพทเหลาน บางศพทกเปนลงคเดยว บางศพทกเปน สองลงค ในทนจะแสดงแบบทไมเหมอนกนแบบซงแจกแลวขางตน เทานน ศพทใดทเปน ๒ ลงค แจกไวแตลงคเดยว พงเขาใจเถดวา อกลงคหนงแจกตามการนตทมมาแลวในลงคทง ๓ เหมอนหนง ราช ศพทเปน ๒ ลงค จะแจกแตแบบทเปนปลงค แบบทเปนอตถลงคจะ ไมแจก เพราะ ราช ศพทในอตถงลงคเปน ราชน มวธแจกเหมอน อ การนตในอตถลงคขางตน.


อตต (ตน) เปนป. แจกอยางน ป. อตตา เอา อะ กบ ส เปน อา แปลวา อนวา ตน ซง ตน ท. อตตาน เอา อะ กบ อ เปน อาน แปลวา ส ตน ยง ตน สน ตน ดวย ตน โดย ตน ต. อตตนา คงนาไว แปลวา อน ตน ตาม ตน ม ตน แก ตน จ. อตตโน แปลง ส เปน โน แปลวา เพอ ตน ตอ ตน แต ตน ป. อตตมา แปลง สมา เปน นา แปลวา จาก ตน กวา ตน เหต ตน แหง ตน ฉ. อตตโน แปลง ส เปน โน แปลวา ของ ตน เมอ ตน


ใน ตน ใกล ตน ส. อตตน แปลง สม เปน น แปลวา ท ตน ครนเมอ ตน ในเพราะ ตน แนะ ตน อา. อตต ลบ ส เสย แปลวา ดกอน ตน ขาแต ตน คาแปลอายตนบาตในบทอน ๆ จะไมแปลไว ใหนกศกษาพง เทยบตามน. อตต ศพทนเปนเอกวจนะอยางเดยว เมอถงคราวใชเปนพห- วจนะ ตองวาซากนสองหน หรอเรยกศพทไวสองศพท เชนคาวา อตตา อตตา แปลวา อนวาตน ๆ ดงน ใชเปนบทประธานของ กรยาทเปนพหวจนะได แมวภตตอนกเหมอนกน เชนคาวา อตตโน อตตโน แปลวา ของตน ๆ อนง ททานบญญตใหวาซากนสองหน เชนนน กเพอตองการจะใหเนอความหนกแนนเขา หรอเปนเครอง หมายใหรจานวนมากกได อตต ถาคงไวอยางน กมวธแจกไดเฉพาะ ตามทปรากฏในแบบนเทานน ผแรกศกษาควรจะวธเปลยนวภตตและ การนตใหแมนยา เพอจะไดยดเปนหลกใหมนคง. อตต ยงม สย ใชแทน แตแปลงเปน สก หรอ ส ได เมอ แปลงแลวนาไปแจกตามแบบ อ การนตในปลงคได ใชไดทงสอง


วจนะในวภตตทง ๗ หมวด เชน เสห แปลวา ของตน ไดในคาถา ธรรมบทวา เสห กมเมห ทมเมโธ อคคทฑโฒว ตปปต คนม ปญญาทรามยอมเดอดรอน ดจถกไฟไหม เพราะกรรมของตน ดงน แปลงเปน สก กม เมอแปลงแลวแจกตามแบบ อ การนตในปลงค ใชไดทงสองวจนะดวย สก ทแปลงมาจาก สย มทใชมากกวา ส. อตต ศพทนมอยตามลาพง ตองแจกอยางศพทพเศษดงปรากฏในแบบ เมอเขาสมาสกบศพทอนแลวตองแจกตามแบบ อ การนตในปลงค โดยมาก. อตต ส สก ทงสามนแปลวาตนเหมอนกน แตนาไปใชในท ตางกนกวางแคบกวากน อตต โดยมากใชเปนบทนามนาม คอเพยง เปนบทประธานเทานน ถงคราวใชเปน วกตกตตา กใชอยางนามนาม ไมมผดอะไร สวน ส หรอ สก นน โดยมากใชเปนบทคณ เพอ แสดงลกษณะของนามไวราบรดเขา คอแสดงวา ของสงนนตองเปน ของตนจรง ๆ เมอแสดงลกษณะของนามนามบทใด กตองลงค วจนะ วภตต เสมอกนกบนามผเปนเจาของทกแหงไป. อตต เมอตดตอศพทอน ทานใหแปลง ต ทสดศพทเปน ร สาเรจรป อตร เชน อตรโช แปลวา อนวาบตรเกดในตน หรอ อตรช เกดในตน ทงนปรากฏอยในคาถาธรรมบท ภาค ๖ หนา ๑๙ วา อตตนา ห กต ปาป อตรช อตตสมภว, อภมตภต ทมเมธ, วชร วมหย มณ, ดงนเปนหลกอาง.


อตต ศพทน โดยตรงใชแทน กตตา ใชเปนคาแทนชอของ คนเหมอนกนสพพนาม พดปรารภขนเฉย ๆ โดยไมกลาวถงมากอน เชน อตตา ห อตตโน นาโถ ตนแลเปนทพงของตน หรออาจใช แทน กตตา โดยปรารภมากอนกได เชนวา ขาพเจาบาเพญประโยชน ของตนแลว จงจะบาเพญประโยชนของผอนดงน คาวาของตน เปน คาแทนชอของ กตตา ดจ อมห ศพทในสพพนาม คอขาพเจา ดงน. ขอควรจาใน อตต ศพท คอ ๑. เปนไดเฉพาะเอกวจนะอยางเดยว. ๒. เมอถงคราวจาเปนใชเปนพหวจนะ ตองวาควบกบสองหน เชน อตตโน อตตโน แปลวา ของตน ๆ ดงน. ๓. ยงม สย ซงแปลเปน ส หรอ สก ได เมอแปลแลวนา ไปแจกตามแบบ อ การนตในปลงค และเปนไดทงสองวจนะ ใช เปนบทคณ คอวเสสนะของบทอน ใชแทน อตต ศพท. พรหม (พรหม) เปน ปลงคแจกอยางน เอก. พห. ป. พรหมา เอา อะ ทสดแหง พรหมาโน เอา อะ กบ โย เปน พรหม กบ ส อาโน เปน อา ท. พรหมาน เอา อะ กบ อ พรหมาโน เอา อะ กบ โย เปน เปน อาน อาโน


พห. ต. พรหมนา เอา อะ เปน อ พรหเมห เอา อะ เปน เอ คง แลวคง นา ไว ห ไว พรหเมภ เอา อะ เปน เอ แปลง ห เปน ภ จ. พรหมโน เอา อะ เปน อ พรหเมน ทฆะ อะ เปน อา แลวแปลง ส แลวคง น ไว เปน โน ป. พรหมนา เอา อะ เปน อ พรมเมห เอา อะ เปน เอ คงหไว แลวแปลง สมา พพหเมภ เอา อะ เปน เอ เปน นา แปลง ห เปน ภ ฉ. พรหมโน เอา อะ เปน อ พรหมาน ทฆะ อะ เปน อา แลวแปลง ส เปน แลวคง น ไว โน ส. พรหมน แปลง สม เปน พรหเมส เอา อะ เปน เอ คน น ส ไว อา. พรหเม เอา ส อา. เอก- พรหมาโน เอา อะ กบ โย เปน วจนะ เปน อา อาโน. ขอควรจาใน พรหม ศพท คอ ๑. แมในศพทอน ๆ สม วภตต กแปลงเปน น ได เชนคาวา จมมน ในหนง มทธน บนยอด เปนตน.


๒. นา, ส, สมา, ส วภตต ๔ ตวน เมอลงแลวตองเอา อะ ท สดแหง พรหม เปน อ เสมอไป เฉพาะ ส วภตต ถาไมแปลง เปน โน ไมตองเอา อะ เปน อ. ๓. แมมศพทอนนาหนา เชน "มหาพรหม" กคงแจกอยางน และโดยกาเนดทานวาเปนชายสน จงเปน ปลงค ไดอยางเดยว. ราช (พระราช) เปน ทวลงค ในปงลงค แจกอยางน เอก. พห. ป. ราชา เอา อะ กบ ส เปน ราชาโน เอา อะ กบ โย เปน อา อาโน ท. ราชาน เอา อะ กบ อ เปน ราชาโน เอา อะ กบ โย เปน อาน อาโน ต. รา เอา ราช กบ นา เปน ราชห เอา อะ ท ราช เปน อ รา แลวทฆะ อ เปน อ คง ห ไว ราชภ เอา อะ ท ราช เปน อ แลวทฆะ อ เปน อ แปลง ห เปน ภ จ. รโ ราชโน เอา ราช ร เอา ราช กบ น เปน กบ ส เปน รโ ร ราชโน ราชน เอา อะ ทราชเปน อ แลว ทฆะ อ เปน อ คง น ไว


เอก พห. ป. รา เอา ราช กบ สมา ราชห เอา อะ ท ราช เปน อ เปน รา แลวทฆะ อ เปน อ คง ห ไว ราชภ เอา อะ ท ราช เปน อ แลวทฆะ อ เปน อ แปลง ห เปน ภ ฉ. รโ ราชโน เอา ราช ร เอา ราช กบ น เปน กบ ส เปน รโ ร ราชโน ราชน เอา อะ ท ราช เปน อ แลวทฆะ อ เปน อ คง น ไว ส. ร เ ราชน เอา ราช กบ ราชส เอา อะ ท ราช เปน อ สม เปน รเ ราชน แลวทฆะ อ เปน อ คง ส ไว อา. ราช ลบ ส เสย ราชาโน เอา อะ กบ โย เปน อาโน


ศพทสมาสทมราชศพทเปนทสดเหมอนราชา แจกอยางนกได เอก. พห. ป. มหาราช เอา อะ กบ ส มหาราชโร๑ เอา อะ กบ โย เปน อาโน ท. มหาราช อ คงไว มหาราเช เอา อะ กบ โย เปน เอ ต. มหาราเชน เอา อะ กบ นา มหาราเชห เอา อะ เปน เอ เปน เอน คง ห ไว มหาราเชภ เอา อะ เปน เอ แปลง ห เปน ภ จ. มหาราชสส เอา ส เปน สส มหาราชาน น อยหลง ทฆะ มหาราชาย เอา ส เปน อาย อะ เปน อา คง มหาราชตถ เอา ส เปน ตถ น ไว ป. มหาราชสมา คง สมา ไว มหาราชเห }(เหมอน ต. พห.) มหาราชมหา แปลง สมา เปน มหาราเชภ มหา มหาราชมหา แปลง สมา เปนอา ฉ. มหาราชสส แปลง ส เปน มหาราชน (เหมอน จ. พห.) สส ๑. เปน มหาราชา กม เชน จตตาโร เต มหาราช.


เอก. พห. ส. มหาราชสม คง สม ไว มหาราเชส เอา อะ ท มหาราช มหาราชมห แปลง สม เปน เปน เอ แลวคง ส มห ไว มหาราเช แปลง สม เปน เอ อา. มหาราช ลบ ส เสย มหาราชาโน (เหมอน ป. พห.) ศพทเหลานแจกเหมอนมหาราช ๑. อนราช พระราชานอย ๕. เทวราช เทวดาผพระราชา ๒. อภราช พระราชายง ๖. นาคราช นาคผพระราชา ๓. อปราช อปราช ๗. มคราช เนอผพระราชา ๔. จกกวตตราช พระราชาจกร- ๘. สปณณณาช ครฑผพระราชา พรรด ๙. หสราช หงสผพระราชา ราช ศพท เมอเขาสมาสกบศพทอนแลว มวธแจกอยางเดยว กบ อะ การนตในปลงค จะตางกนอยบางกแตปฐมาวภตต เอก. เปน มหาราชา. พห. เปน มหาราชโน. อาลปนะ พห. มหาราชโน ทตางจาก อะ การนตในปลงคเชนนน กเพราะมวธแจกอยางเดยวกบ ราช ศพท นอกนนกเหมอน อะ การนตในปลงคทงสน. ราช ศพท ถง เขาสมาสแลวกตาม จะแจกเหมอนวธแจกใน ราช ศพท ทกวภตต กได ทงนดวยองหลกวธแจกใน ราช ศพท นนเอง.


ขอควรจาใน มหาราช ศพท ๑. ศพททจะนามาแจกอยาง มหาราช ศพทได ศพทนนตอง เปนศพทสมาส. ๒. ศพทสมาสนนนามาแจกไว เฉพาะวเสสนบพพบท และ วเสสนตตรบท กมมธารยสมาสเทานน นอกนนนามาแจกไมไดเลย. ภควนต เปนปลงคอยางเดยว แจกอยางน เอก. พห. ป. ภควา เอา นต กบ ส ภควนตา เอา นต เปน นต เปน อา เอา โย เปน อา ภควนตา เอา นต เปน นต เอา โย เปน โอ ท. ภควนต เอา นต เปน นต ภควนเต เอา นต เปน นต อ คง อ เอา โย เปน โอ ภควนโต เอา นต เปน นต เอา โย เปน โอ ต. ภควตา เอา นต กบ นา ภควนเตห เอา นต เปน นต เปน ตา เอา อะ เปน เอ แลวคง ห ไว ภควนเตภ เอา นต เปน นต เอา อะ เปน เอ แปลง ห เปน ภ


เอก. พห. จ. ภควโต เอา นต กบ ส ภควต เอา นต กบ น เปน ต เปน โต ภควนตาน เอา นต เปน นต น อยหลงทฆะ อะ เปน อา คง น ไว ป. ภควตา เอา นต กบ สมา ภควนเตห เปน ตา ภควนเตภ (เหมอน ต. พห.) ฉ. ภควโต เอา นต กบ ส ภควนเตส เอา นต เปน นต เปน ต เอา อะ เปน เอ คง ส ไว อา. ภคว เอา นต กบ ส ภควนตา เปน อะ ภควนโต (เหมอน ป. พห.) ภควา เอา นต กบ ส เปน อา ศพทเหลานแจกเหมอน ภควนต ๑. อายสมนต คนมอาย ๔. ชตมนต คนมความโพลง ๒. คณวนต คนมอาย ๕. ธนวนต คนมทรพย ๓. จกขมนต คนมจกษ ๖. ธตมนต คนมปญญา


๗. ปวนต คนมปญญา ๙. พนธมนต คนมพวกพอง ๘. ปวนต คนมบญ ๑๐. สตมนต คนมสต คาวา ภควนตา ภควนเต ภควนโต นน มวธใชไมเหมอน กน ภควนตา ภควนเต ใชเปนทววจนะ สาหรบกลาวถงคน ๒ คน ภควนโต ใชเปนพหวจนะ สาหรบกลาวถงคนมากตงแต ๓ ขนไป ภควนต ศพทนทานใชเฉพาะแตปลงคอยางเดยว ไมใชในอตถลงค และนปสกลงค. ตามรปศพทกนาจะเปนคณนาม แจกไดทง ๓ ลงค ทไมเปนเชนนน กเพราะ ภควนต ศพทน ใชเปนบทแสดงพระ เกยรตคณของพระพทธเจา ซงเปนปลงคอยางเดยว จงไมใชทวไป ในลงคอนซงเปนการลกลน ทานจงจดเปนบทนามนาม สาหรบ เปนพระนามของพระพทธเจา ทใชเปนบทแสดงลกษณะของผอน มนอย. ศพทอนนอกจากน ม คณวนต ศพทเปนตน จดเปนคณนาม แท แจกไดทง ๓ ลงค เฉพาะปลงคแจกเหมอน ภควนต สวน ลงคอนจะยก คณวนต เปนตวอยาง อตถลงคลง อ ปจจย เปน เครองหมาย เปน คณวนต เสรจแลวนาไปแจกอยางเดยวกบ อ การนต (นาร) ในอตถลงคทก ๆ วภตต สวนปสกลงคมแปลก อยบางกคอ ป. เอก. เปน คณว คณวนต อา. เอก เปน คณว, ป.ท อา. พห. เปน คณวนตาน นอกนนแจกเหมอน ภควนต ทงสน ทเปน คณว เพราะเอา นต กบ ส เปน อ. คณวนต เพราะเอา นต


เปน นต แลวเอา อะ กบ ส เปน อ. คณวนตาน เอา นต เปน นต แลวแปลง โย เปน อาน นอกจากนแจกเหมอน ภควนต. อายสมนต ใชเปนไดทงบทคณและนาม ซงเปนคาแทนชอ ดจ ตมห ศพท ทเปนบทคณแดสงลกษณะของนาม เชน อายสมา อานนโท พระอานนทผมอาย ถาใชเปนคาแทนชอของนาม ดจ ตมห ศพท เชน อายสมา อนวาทานผมอาย ตรงกบภาษาไทยวา ทาน เพราะฉะนน ในบาลไวยากรณจงเวน อายสมนต เสย ยกเอา คณวนต เปนตวอยาง. ขอควรจาใน ภควนต ศพท ๑. ศพททนามาแจกตาม ภควนต ได ศพทนนตองประกอบ ดวย วนต, มนต และ อมนต, ตวนต ปจจย นอกจากทกลาว นนามาแจกตามไมได. เฉพาะ วนต และ มนต ปจจย ใชประกอบ กบศพทตางกน คอ วนต ใชประกอบกบศพททเปน อ การนต, มนต ใชประกอบกบศพททเปน อ การนต หรอ อ การนต. ๒. ภควนต เปนไดเฉพาะปลงคอยางเดยว. ๓. ฝายพหวจนะ ถามคาวา ตา หรอ เต อยทายศพท เชน คาวา ภควนตา, ภควนเต ใชเปนทววจนะ. สวน ภควนโต และ ทนอกจาก ภควนตา, ภควนเต ใชเปนพหวจนะทงนน. อรหนต (พระอรหนต ) เปนทวลงค ในปลงคแจกเหมอน ภควนต แปลกแต ป. เอก. เปน อรหา, อรห เทานน. อตถลงค


ลง อ ปจจย เปนเครองหมายททายศพท เปน อรหนต แจกอยาง อ การนต (นาร) ในอตถลงคง อรหา เอา นต กบ ส เปน อา อรห เอา นต กบ ส เปน อ. ศพททม นต เปนทสด ซงเปนศพท คณนาม เชน มหนต จะนามาแจกตามแบบนกได แตไมทวไป ทกวภตต. ถาเปนศพทนามนาม เชน กมมนต จะนามาแจกตาม แบบนไมไดเลย ภวนต (ผเจรญ) เปนทวลงค ในปลงคแจกอยางน :- เอก. พห. ป. ภว เอา นต กบ ส เปน ภวนตา เอา โย เปน อา อ ภวนโต เอา โย เปน โอ ท. ภวนต คง อ ไว ภวนเต เอา อะ กบ โย เปน เอ ภวนโต เอา อะ กบ โย เปน โอ ต. ภวตา เอา นต กบ นา เปน ภวนเตภ เอา อะ เปน เอ ตา ห ไว โภตา เอา นต กบ นา เปน ภวนเตภ เอา นต กบ น เปน ต ตา แลวแปลง ภว แปลง ห เปน ภ เปน โภ จ. ภวโต เอา นต กบ ส เปน โต ภวต เอา นต กบ น เปน ต ภวโต เอา นต กบ ส เปน โต ภวนตาน น อยหลง ทฆะ อะ แลวเอา ภว เปน โภ เปน อา คง น ไว


เอก. พห. ป ภวตา เอา นต กบ สมา ภวนเตห, ภวนเตภ (แปลง เปน ตา เหมอน ต. พห.) โภตา เอา นต กบ สมา เปน ตา แลวแปลง ภว เปน โภ ฉ. ภวโต, โภโต (แปลงเหมอน ภวต, ภวนตาน (แปลงเหมอน จ. เอก.) จ. พห.) ส. ภวนเต เอา สม กบ อะ เปน ภวนเตส เอา อะ เปน เอ คง เอ ส ไว อา. โภ แปลง ภวนต เปน ภวนต, ภวนโต (แปลงเหมอน โภ แลว ลบ ส ป. พห.) อาลปนะ เสย โภนตา เอา โย เปน อา แลว โภนโต เอา โย เปน โอ แลวแปลง ภว เปน โภ. ศพททม อนต เปนทสด บางวภตตจะแจกเหมอน อ การนต ในป. นป. กได เพราะเปนการงายจงไมไดแสดงไวในทน. ศพท กรยากตกประกอบดวย อนต ปจจย แจกเหมอน ภวนต กได เชน กร แปลวา กระทาอย. หรอจะเอาไปแจกตาม อ การนตใน ป. กได


เชน กโรนโต กระทาอย ดงน ตามแตตองการ. สตถ (ผสอน) ปลงค แจกอยางน :- เอก. พห. ป. สตถา เอา อ การนต กบ สตถาโร เอา อ การนต เปน ส เปน อา อาร แลว เอา โย เปน โอ ท. สตถาร เอา อ การนต เปน สตถาโร (แปลงเหมอน ป. พห.) อาร คง อ ไว ต. สตถารา เอา อ การนต เปน สตถาเรห เอา อ การนต เปน อาร แปลง นา เปน อาร เอา อะ เปน เอ อา คง ห ไว สตถนา คง นา ไว สตราถาน เอา อ การนต เปน อร เอา อะ เปน เอ แปลง ห เปน ภ จ. สตถ ลบ ส เสย สตถาราน เอา อ การนต เปน สตถโน เอา ส เปน โน อาร น อยหลง ทฆะ อะ เปน อา คง น ไว ป. สตถารา เอา อ การนต เปน สตถาเรห, สตถาเรภ (แปลง อาร เอา สมา เปน เหมอน ต. พห.) อา


เอก. พห. ฉ. สตถ สตถโน (แปลง สตถาราน (แปลงเหมอน จ. พห.) เหมอน จ. เอก.) ส. สตถร เอา อ การนต เปน สตถาเรส เอา อ การนตเปน อาร รสสะ อา เปน อาร เอา อะ เปน เอ อร แปลง สม เปน คง ส ไว อ อา. สตถา เอา อ การนต กบ สตถาโร (แปลงเหมอน ป. พห.) ส เปน อา ศพทเหลานแจกเหมอน สตถ ศพท ๑. กตต ผทา ๖. เนต ผนาไป ๒. ขตต ผขด ๗. ภตต ผเลยง, ผว ๓. าต ผร ๘. วตต ผกลาว ๔. ทาต ผให ๙. โสต ผฟง ๕. นตต หลาน ๑๐. หนต ผฆา ขอควรจาใน สตถ ศพท ๑. ศพทนามกตก ซงประกอบดวย ต ปจจย ใชแจกจาม สตถ. ๒. สตถ ศพท ถาเปน เอกวจนะ เปนพระนามของพระพทธเจา เทานน ถาเปน พหวจนะ ตองเปนชอของพาหรคณาจารย เชน


ครทง ๖ มปราณกสสปเปนตน ทเปนพหวจนะ หมายถงพระพทธเจา ในปางกอนกม เพราะตองการเรยกหลายพระองครวมกน ทงนจะรได เพราะม อตเต หรอ ปพเพ เปนตน กากบอย. ปต (พอ) เปน ปลงค แจกอยางน :- เอก. พห. ป. ปตา เอา อ การนต กบ ส ปตโร เอา อ การนต เปน เปน อา อาร อาเทส เปน อร เอา โย เปน โอ ท. ปตร เอา อ การนต เปน ปตโร (แปลงเหมอนกน ป. พห.) อาร อาเทส เปน อร แลว คง อ ไว ต. ปตรา เอา อ การนต เปน ปตเรห เอา อ การนต เปน อาร อาเทส เปน อร อาร อาเทส เปน อร แลว เอา นา เปน อา ห ไว ปตนา คง นา ไว ปตเรภ เอา อ การนต เปน อาร อาเทส เปน อร เอา อะ เปน เอ แปลง ห เปน ภ


เอก. พห. จ. ปต ลบ ส เสย ปตราน เอา อ การนต เปน อาร อาเทส เปน อร น อยหลง ทฆะ อะ เปน อา แลว คง น ไว ปตโน เอา ส เปน โน ปตน น อยหลง ทฆะ อ เปน อ คง น ไว ป. ปตรา เอา อ การนต เปน ปตเรห, ปตเรภ (แปลงเหมอน อาร อาเทส เปน อร ต. พห. เอา สมา เปน อา ฉ. ปต, ปตโน (แปลง ปตราน, ปตน (แปลงเหมอน เหมอน จ. เอก.) จ. พห.) ส. ปตร เอา อ การนต เปน ปตเรส เอา อ การนต เปน อาร อาเทส เปน อร อา อาเทส เปน อร แลวเอา สม เปน อ เอา อ เปน เอ คง ส ไว ปตส ส อยหลง ทฆะ อ เปน อ แลว คง ส ไว อา. ปตา (แปลงเหมอน ป. เอก.) ปตโร (แปลงเหมอน ป. พห.)


สองศพทนแจกเหมอน ปต ๑. ภาต พชาย, นองชาย ๒. ชามาต ลกเขย วธเปลยนวภตตและการนตเหมอน สตถ แปลกแต อาเทส เปน อร แทน อาร ในวภตตทงปวง อาลปนะนน เมอวาตามแบบ เปนอยางน แตคาพดและวธเขยนหนงสอไมใช ใช ตาต แทน, เอก. ตาต พห. ตาตา ใชไดทวไปทงเรยกบดาหรอบตรเหมอนภาษา ของเรา คาวา ตาต (พอ) ถาเปนวภตตอน เปนชอของบดา ถา เปน อาลปนะ ใชเรยกไดทงบดาทงบตร. ปต ศพท ถาประกอบกบ โต ปจจย ตองเอาสระทสดของตน เปน อ เปน ปตโร แมศพทอนทคลายคลงกน กเอาสระทสดของตน เปน อ ได เชน มาตโต ภาตโต เปนตน. ใช ภาตกา แทน ภาต ไดบาง และแจกตามแบบ อ การนต ใน ป. ได. มาต (มารดา) เปนอตถลงค แจกอยางน:- เอก. พห. ป. มาตา เอา อ การนต กบ ส มาตโร เอา อ การนต เปน เปน อา อาร อาเทส เปน อร แลว เอา โย เปน โอ


เอก. พห. ท. มาตร เอา อ การนต เปน มาตโร (แปลเหมอน ป. พห.) อา อาเทส เปน อร แลว คง อ ไว ต. มาตรา เอา อ การนต เปน มาตราห เอา อ การนต เปน อาร อาเทส เปน อร อาร อาเทส เปน อร เอา นา เปน อา ห อยหลง ทฆะ อะ มาตราภ แปลงเหมอนกน ตาง แตแปลง ห เปน ภ มาตยา เอา นา เปน ยา มาตห ห อยหลง ทฆะ อ เปน อ คง ห ไว มาตภ แปลงเหมอนกน ตาง แตแปลง ห เปน ภ จ. มาต ลบ ส เสย มาตราน เอา อ การนต เปน อาร อาเทส เปน อร น อยหลง ทฆะ อะ เปน อา แลว คง น ไว มาตยา เอา ส เปน ยา มาตน ทฆะ อ เปน อ คง น ไว


เอก. พห. ป. มาตรา เอา อ การนต เปน มาตาห, มาตราภ อาร อาเทส เปน อร มาตห, มาตภ (แปลงเหมอน เอา สมา เปน อา ต. พห.) ฉ. มาต, มาตยา แปลง มาตราน, มาตน (แปลงเหมอน เหมอน จ. เอก. จ. พห.) ส. มาตร เอา อ การนต เปน มาตราส เอา อ การนต เปน อาร อาเทส เปน อร อาร อาเทส เปน อร แลวเอา สม เปน อ ส อยหลง ทฆะ อะ เปน อา แลว คง ส ไว มาตส ส อยหลง ทฆะ อ เปน อ แล คง ส ไว อา. มาตา (แปลงเหมอน ป. เอก.) มาตโร (แปลงเหมอน ป. พห.) ธต (ธดา) แจกเหมอน มาต. วธเปลยนวภตตและการนตเหมอน ปต ตางแตแจกตามแบบ ทเปนปลงคและอตถลงคเทานน ในคาพดและวธเขยนหนงสอกไมใช อาลปนะตามแบบน ใช อมม แทน เอก. อมม หพ. อมมา ใชได ทวไปทงมารดาทงธดา เหมอนภาษาของเราโดยนยทไดอธบายมาแลว


แตในตปปรสสมาส ใชอาลปนะ เปน มาเต, ธเต, เหมอนคาวา ตสสมาเต, เทวมาเต, เทวธเต, เปนตวอยาง. มโนคณะ๑ ศพทหมหนง ๑๒ ศพท ม มน ศพทเปนตน เรยกวา มโนคณะ เพราะเปนหมแหง มน ศพท เปน นามนาม โดยแท การแจกวภตต ของศพทเหลาน คลายกบวธแจก อ การนตในปลงคและนปสกลงค แตมแปลกอย ๕ วภตต คอ นา (ต.) กบ สมา (ป.) เปน อา ส. ทงสอง (จ.กบ ฉ.) เปน โอ, สม เปน อน แลวลงตวอกษร ใหมคอ ส ซงเรยกวา "ลง ส อาคม" ตอททายศพทมโนคณะน จงเปน สา เปน โส เปน ส ดงจะแจกใหเหนเปนตวอยาง. มน ศพทเปน ทวลงค คอเปน ปลงค และ นปสกลงค มน ศพทเปน ปลงค แจกอยางน. เอก. ป. มโน ท. มน (มโน) เหมอน อ การนตใน ปลงค ต. มนสา จ. มนโส ป. มนสา } ๕ วภตตนแปลจาก อ การนต ใน ปลงค ฉ. มนโส ส. มนส ๑. มโนคณะ พระครมงคลวลาส (ลภ โกสโล ) วดราชาธวาส เรยบเรยง


มน ศพททเปน นปสกลงค แจกอยางน :- เอก. ป. มน ท. มน เหมอน อ การนตในนปสกลงค ต. มนสา จ. มนโส ป. มนสา ๕ วภตต แปลกจาก อ การนต ใน ฉ. มนโส นปสกลงค ส. มนส

มนศพทบางคราวไมไดแจกวภตตตามแบบมโนคณะกม ดงเชน ใน อาทตตปรยายสตรวา มนสมป นพพนทต นแสดงใหเหนวา ลง สม วภตตทมนศพทเฉย ๆ โดยไมตองลง ส อาคม และเปลยน สม เปน อ ตามแบบมโนคณะ. สวนศพทอน ในพวกมโนคณะน ม อย (เหลก) เปนตนนน เปนปลงคทงสน และมวธแจกวภตตเหมอน มน ศพทในปลงค นอกจากจากจะเปลยนแปลงในตตยาวภตต จนถงสตตมวภตตดง กลาวแลว บางคราวกเอา อ ทตยาวภตตเปน โอ ไดบาง เชนคาวา อทาเน กรเต มโน (แปลวา) ชโน อนวาชน กรเต ยอมทา มโน ซงใจ อทาเน ในความไมให. ยโส ลทธา น มชเชยย (แปลวา) ชโน อนวาชน ลทธา ไดแลว ยโส ซงยศ น มชเชยย ไมพงเมา.๑

โดยอทาหรณทงสองนแสดงใหเหนวา ศพทมโนคณะ เมอลง ๑. แปลตามนยอรรถชาดก เลม ๔ หนา ๓๓๖


อ ทตยาวภตต เอา อ เปน โอ แตไมตองลง ส อาคม. ศพทมโนคณะ เมอตอเขาเปนบทสมาสกบศพทอนแลว ตอง เอาสระทสดของตนเปน โอ เหมอนคาวา มโนคโณ หมแหงมนะ (ฉ. ตปปรสสมาส) เอาสะ อะ ท น แหง มน ศพท เปน โอ. อโยมย ของทบคคลทาดวยเหลก (ต. ตปปรสสมาส) เอา สระ อะ ท ย แหง อย เปน โอ. เตโชธาต ธาตคอไฟ (อวธารณ กมมธารยะ ) เอาสระ อะ ท ช แหง เตช ศพท เปน โอ. สโรรโห อวยวะทงอกบนหว (ผม) (ส. ตปปรสสมาส) เอาสระ อะ ท ร แหง สร เปน โอ. อนง การแจกวภตตศพทมโนคณะทเขาเปนบทสมาสกบศพทอน นน มไดแจกตามแบบมโนคณะเหมอนทกลาวแลวขางตน ทานให แจกตามการนตและลงคของศพทหลงเปนเกณฑ เชน มโนคโณ ก ใหกาหนดวา คณ เปนศพทหลงซงเปน อ การนต เปน ปลงค แม จะเขาเปนบทสมาสกบศพทพวก มโนคณะ คอ มน ศพทกจรง แต เมอถงคราวแจกวภตต กตองรวมเปนศพทเดยวกน คอ เปน มโน- คณะ แจกตามแบบ อ การนตในปลงค เหมอนอยาง ปรส. ศพทมโนคณะทงหมด ซงอยตามลาพง ยงมไดตอเขาเปนบท เดยวกบศพทอนนน โดยมากเปน เอาวจนะ อยางเดยว และไม ม อาลปนะ.


บางคราวศพททมเสยง อะ เปนทสด จะเปนจาพวกศพทมโนคณะ หรอมใชกตาม เรยงอยขางหนา ทานใหเอา นา ตตยาวภตตเปน โส ไดบาง เชน สตตโส พยชนโส และบางทกเอา สมา ปจม- วภตตเปน โส ไดบางเหมอนกน เชน อรโส ทฆโส เปนตน. กมม (กรรม) เปนนปสกลงค แจกอยางน :- เอก. พห. ป. กมม เอา อะ กบ ส กมมาน เอา อะ กบ โย เปน เปน อ อาน ท. กมม คง อ ไว กมมาน (เหมอน ป. พห.) ต. กมมนา เอา อะ เปน อ คง กมเมห เอา อะ เปน เอ คง นา ไว ห ไว กมเมภ เอา ห เปน ภ จ. กมมโน เอา อะ เปน อ กมมาน ทฆะ อะ เปน อา คง เอา ส เปน โน น ไว ป. กมมนา เอา อะ เปน อ กมเมห เอา สมา เปน นา กมเมภ (เหมอน ต. พห.) ฉ. กมมโน (เหมอน จ. เอก.) กมมาน (เหมอน จ. พห.) ส. กมมน เอา สม เปน น กมเมส เอา อะ เปน เอ คง ส ไว อา. กมม ลบ ส เสย กมมาน (เหมอน ป. พห.)


กมม ศพทน แจกเหมอน กล นปสกลงคทเดยวกได แตในทน แปลกอยแต นา, ส, สมา, ส, สม เทานน. กมม ศพทนโดยกาเนด เปนนปสกลงคแท. โค (โค) สามญ ไมนยมวาผเมย แจกอยางน :- เอก. พห. ป. โค ลบ ส เสย (คโว) คาโว โย อยหลง เอา โค เปน คว หรอ คาว ได แลวเอา โย เปน โอ ท. คาว เอา โอ แหง โค คาโว (เหมอน ป. พห.) เปน อาว คง อ ไว คาว เอา โอ แหง โค เปน อาว คง อ ไว โคห ต. คาเวน เอา โอ แหง โค โคภ คงรป เปน อาว แลวเอา คาเวห เอา โอ แหง โค เปน คาว นา เปน เอน แลว เอา อะ เปน เอ คาเวภ เอา ห เปน ภ บาง จ. คาวสส เอา โอ แหง โค คนน เอา โอ แหง โค เปน อ เปน อาว เอา ส แลวซอน น. เปน สส คาวาน เอา โอ แหง โค เปน อาว ทฆะ อะ เปน อา คง น ไว


เอก. พห. ป. คาวสมา เอา โอ แหง โค โคห เปน อาว คง สมา ไว โคภ (เหมอน ต. พห.) คาวมหา เอา สมา เปน มหา คาวา เอา สมา เปน อา ฉ. คาวสส (เหมอน จ. เอก.) คนน คาวาน (เหมอน จ. พห.) ส. คาวสท เอา โอ แหง โอ โคส คง ส ไว เปน อาว คง สม ไว คาเวส เอา โอ แหง โค เปน คาวมห เอา โอ แหง โค เปน อาว แลว คง ส ไว อาว เอา สม เปน มห ส อยหลง เอา อะ คาเว เอา โอ แหง โค เปน เปน เอ อาว เอา สม เปน เอ อา. คาว เอา โอ แหง โค คาโว (เหมอน ป. พห.) กบ ส เปน อาว คาวา โค น เปนคาเรยกรวมทงตวผและตวเมย แตในทบาง แหง ทแหยใหรวาตวผตวเมยแลว ป. เอา โค เปน โคณ แจก ตาม อ การนต ใน ป. (ปรส) อต. เปน คาว แจกตามแบบ อ การนต อตถ. (นาร). ศพท ๖ ศพท ศพททงหลาย ๖ คอ ปม ชาย, สา หมา (ไมนยมวา


ผเมย) อทธา กาลยดยาว, มฆว ชอพระอนทร, ยว หนม, สข เพอน, เหลาน ไมคอยมคาใชนก ถงใชบางกเปนบางวภตต ไมทวไป เชน ๑. ปม เปนปลงค มทใชแต ปฐมา วภตต เอาวจนะ เปน ปมา เทานน. ๒. สา เปนคากลาง ๆ ไมนยมวาตวผหรอตวเมย เหมอน กบศพทคอ โค มทใชแต ป. เอก. สา ในปลงค เปน สนข (แจกตามแบบ อ การนตในปลงค ปรส) ในอตถลงค เปน สนข (แจกตามนแจกตามแบบการนตในลงคนน ๆ. ๓. อทธา เปนปลงค มทใชบางแต เอก. ป. อทธา ท. อทธาน ต. อทธนา จ. ฉ. อทธโน ส. อทธาเน เทานน (เหมอน กมม โดยมาก). ๔. มฆว เปนปลงค (แจกตามแบบ อ การนตในปลงค ปรส) แปลกแต ป. เอก. เปน มฆวา เทานน. ๕. ยว เปนทวลงค (ป. อต.) ในปลงคใชมาแต ป. เอก. ยวา ในอตถลงคเปน ยวต แจกตามแบบ อก การนตในลงคนน. ๖. สข เปนทวลงค (ป. อต.) ใชมากแต ป. ป. เอก. สขา ในอตถลงคเปน สข แจกตามแบบ อ การนตในลงคนน.


สงขยา ศพททเปนเครองนบนามนาม ชอวาสงขยา เพราะเปนคาท บงถงจานวนของนามนาม ทางภาษาไทยหรอภาษาของชาตอน ๆ นยมจานวนเลขของชาตนน ๆ เพอจะใหรจานวนทนบโดยแนนอน คาพดทไมมจานวนเลขเปนเครองนบ จะรไมไดวาเทาไร เชน พด ถงคนวา คนมจานวนนอย กไมรวามนอยเทาไร เมอจะพดวาคนม จานวนมาก กไมรวามากเทาไรเหมอนกน เปนแตเพยงรไดวานอย และมากเทานน ทจะใหรแนนอนวา คนจานวนนอยนน คอคน ๑ คน หรอคน ๒ คน และทวามากนนคอจะเปน ๑๐๐ คน หรอ ๑๐๐๐ คนเปนตน ไมได, เปนแตใหรเพยงปรมาณเทานน เมอมตวเลขเขาควบคม จง เปนเครองบงใหชดวาจานวนนอยเทานนเทาน และจานวนมากเทานน เทานได ในภาษาบาลทานกนยมการนบเหมอนกน จงมศพทอยพวก หนงตางหายทเรยกวาสงขยา และสงขยานน แปลวานบ คอนบ นามนามใหรวามจานวนเทาใด ทานจงจดสงขยาไวเปน ๒ เรยกวา ปกตสงขยา ๑ ปรณสงขยา ๑. ปกตสงขยา ปกตสงขยาสาหรบนบนามนามโดยปกต เชน ๑-๒-๓-๔-๕ เปน ตน จะนบเวนในระหวางกได เชน ๑-๓-๕-๗-๙ เปนตน ซงตรงกบ คาของภาษาไทยวา คนผหนง ถอสมดสองเลม ดนสอขาวสามแทง ดนสอฝรงสแทง กระดาษหาแผน เดนไป เปนตน นแสดงวานบโดย


ลาดบตดกน ทนบเวนเสยบางในระหวาง เชน คนผหนง ถอ สมดสามเลม ดนสอขาวหาแทง ดนสอฝรงเจดแทง กระดาษเกาแผน เดนไป เปนตน การนบเชนนเรยกวาปกตสงขยาทงนน ปกตสงขยา นนเปนคณนามกได เปนนามนามกได แตกอนทจะนบ ผศกษาควร ทองศพทสงขยาทมอยในบาลไวยากรณใหจาไดเสยกอน เพราะจะนบ โดยวธใด ๆ กตาม จาเปนตองรปจกศพทสงขยา จงไดมศพทสงขยา ขนอกแผนกหนง คอตงแต เอก เปนตนไป. บดนจะกลาวถงสงขยาคณนามกอน คอคณนามนน ไมม อสระตามลาพง ตองอาศยหรอพงนามนาม คอมนามนามเปน หลกเปนเจาของ ถาไมมนามนามปรากฏอยแลว ศพททเปนคณนาม กจะแสดงลกษณะไมถก เพราะวาคณนามมหนาทแสดงลกษณะของ นามนาม จงจาเปนตองมนามนามปรากฏอยในท ๆ มคณนามทก ๆ แหง จะเวนเสยไมไดเลยเปนอนขาด จะพดแตคณนามอยางเดยว ไมพดหมายถงนามนามลงขางหลงคณนาม เพอบงใหคาพดชดขน เชน คนอวน สตวผอม ดงน กจะรไดทนท คาวา คน สตว นนเปนนามนาม อวน ผอม เปนคณนาม หรอคาพดใด ๆ กตาม เมอผฟงฉงนสงสยยงตองถามถงนามนามทเปนเจาของ คาพดทงสน


นนเปนคณนาม นเปนเหตแสดงใหเหนชดเจนวาคณนามตองมนามนาม. แมสงขยาทจะอธบายตอไปน กเปนคณนาม จงเปนทลกษณะเหมอน กบนามนามนนเอง ถามแตสงขยาอยางเดยวเชน ๑-๒-๓-๔-๕ ก ไมอาจรวา อะไรทมจานวน ๑-๒-๓-๔-๕ เมอเตมนามนามลง เชน ๑ คน ๒ คน เปนตน กรไดวาคนมจานวนเทานนเทาน หรอจะนบ นามนามอะไรใหเตมนามนามนนลงไป. ปกตสงขยานเมอจะถอตามคมภรศพทศาสตร ทานแบงเปน ๒ พวก ตงแต เอก ถง จต เปนสพพานามไดดวย ตงแต ปจ ไป เปน คณนามอยางเดยว เมอจะถอตามนามศพทจดเปน ๓ คอตงแต เอก ถง จต เปนสพพนาม ๑ ตงแต ปจ ถง อฏนวต เปนคณนาม ๑ ตงแต เอกนสต ไป จดเปนนามนาม ๑ ทจดเปนสพพนาม คณนาม นามนามนน หมายเฉพาะศพทสงขยาลวน ๆ แตเมอจะประกอบเขา กบนามนามอน ๆ กเปนคณนามทงสน. และสงขยานนเปนไดสาม ลงค เวนไวแตบางจาพวกททานนยมใหเปนเพยงลงคเดยว และเปน เอกวจนะอยางเดยว, ทเปนสพพนามกเปนไดทงสามลงค. คณนาม ศพทใด ถาม อ การนต ในเมอจะตองเปนคณนามของศพททเปนอตถ- ลงค ใหทฆะ อะ เปน อา แลวแจกตามแบบ อา การนตอตถลงค (กา). สงขยาทเปนสพพนามเปนไดทงสามลงคนน เชน เอโก ปคคโล บคคลคนหนง เอกา อตถ หญงคนหนง เอก กล


ตระกลตระกลหนง สวนคาวา ปจ ปรสา บรษ ๕ คน ปจ อตถโย หญง ๕ คน ปจ กลาน ตระกล ๕ ตระกล ปจสตา ภกข ภกษ ๕๐๐ ปจสตา อตถโย หญง ๕๐๐ ปจสตาน ธนาน ทรพย ๕๐๐ เปนตน อนเปนสงขยานาม ในเมอเขา สมาสแลวนาหนานามนามอน เปนคณนามได. การจดลงค และ วจนะ ตงแต เอก ถง จต เปนไดทง ๓ ลงค เอกศพทสงขยาเปน เอกวจนะอยางเดยว. ตงแต ทว ถง จต เปนพหวจนะอยางเดยว และแจกตามแบบของตน ๆ ตามททานแจกไวแลวในบาลไวยากรณ. ตงแต ปจ ถง อฏารส จดเปน ๓ ลงค แจกอยาง ปจ เหมอนกนทง ๓ ลงค เปนพหวจนะอยางเดยว. ตงแต เอกนวสต ถง อฏนวต เปนเอกวจนะอยางเดยว และเปนอตถลงค แจกตามแบบอตถลงคอน กคงอยอยาง เดมไมเปลยนไปตาม นามนามทเปนเจาของสงขยาน ตองเปน พหวจนะอยางเดยว. ตงแต เอกนสต เปนตนไป เปนไดทง ๒ วจนะ และเปนได ๒ ลงค คอ นป. และ อต. คอ ตงแต เอกนสต ไป เปน นป. โกฏ เปนอตถลงค ทเปนได ๒ วจนะนน คอ ถาปรากฏวา รอย


พน หมน ฯลฯ จดเปนเอกวจนะ ถามศพทสงขยาตงแตสองขน ไป อยขางหนง จดเปนพหวจนะ เชน สองรอย สองพน สองหมน เปนตน. วธแจกวภตตของศพทสงขยา ตงแต เอก ถง จต แจกตาม แบบเฉพาะตน ๆ. ปจ ถง อฏารส แจกอยาง ปจ ทง ๓ ลงค. ตงแต เอกนวส ถง ปาส แจกอยาง เอกนวส. ในระหวาง จานวนนน ถาศพทสงขยาใดม อ การนต กใหแจกอยาง อ การนต ในอตถลงค (รตต) คอตงแต เอกนวสต ถง อฏตตสต และตง แต เอกนสตตต ถง อฏนวต. ศพทสงขยาทม อ การนต คอตง แต เอกนสฏ ถง อฏสฏ แจกตามแบบ อ การนตในอตถ- ลงค (นาร). ตงแต เอกนสต ขนไป เวน โกฏ เปน นป. อยางเดยว แจก ตามแบบ อ การนต นป. (กล) เอกศพท เอก ศพท ทานนยมใชสองอยาง ใชเปนสงขยาหนง ใช เปนสพพนามอยางหนง ทใชเปนสงขยานน สาหรบนบนามนามท เปนจานวนหนวยเทานน และเปนเอกวจนะอยางเดยว เชน จวร ๑ ผน บาตร ๑ ใบ เปนตน ทเปนสพพนาม เปนไดทงเอกวจนะ และ พหวจนะ.


กาหนดวจนะของสงขยา ตงแต ทว ถง อฏารส เปนพหวจนะอยางเดยว. ตงแต เอกนวสต จนถง อฏนวต เปนอตถลงค เอกวจนะ อยางเดยว. ตงแต เอกนสต จนถง โกฏ เปนเอกวจนะ และพหวจนะ. จานวน ๙๙ ขนไปเปนนามนาม จงจดเปนลงคได ๒ ลงค แตเปน นป. โดยมาก. เปนอตถลงคเฉพาะ โกฏ เทานน. ๙๙ เมอ ประกอบเปนศพทสงขยา กตองปรากฏเปน สต อยขางหลง เพราะ ยงขาดอยหนงทจะเตมจานวน ๑๐๐ ในทจะเตมเชนน ทานนยมใหใช เอกน ซงแปลวาหยอนหนงเขามาตอ. ๙๙ ประกอบวา เอกนสต รอยหยอนหนง แมจานวนอน ๆ เมอยงขาดอยเพยงหนงจะครบหรอ เตมกมนยน จะอธบายขางหนา ในทนเพอจะแสดงใหรวา ๙๙ ขนไป เปนนามนามไดเทานน. ทเปนเอกวจนะไดนน เมอคดดกสงสยวา ทาไมจานวน ตงรอยตงพนยงเปนเอกวจนะได ขอนทานกาหนดวา รอยเดยว พนเดยว จงนยมเปนเอกวจนะ และไมตองใชเอกศพทลงขางหนา เชนคาวา สต สหสส เปนตน เพราะมจานวนเดยวอยางน จง จดเปนเอกวจนะ จะหมายความเปน สองรอย สองพน เปนตนไมได.


สงขยานามทเปนพหวจนะนน ทานกาหนดดวยสงขยาทเปน พหวจนะอยขางหนา ซงเปนเครองแสดงใหรวาไมใชรอยเดยว พนเดยว เชน สองรอย สองพน เปนตน และจานวนพหวจนะน จงตองมศพทสงขยาชนคณนาม ตงแต ทว ขนไป อยขางหนา เหมอนอยาง ปจสตสหสสาน นมาม สรสา อห วธตอ สงขยาคณเขากบสงขยานามนน จกกลาวขางหนา แตในทบางแหง แมถงสงขยาคณนามจะอยขางหนา บอกถงความเปนพหวจนะกจรง โดยความนยมของวธสมาสกลายไปเปนเอกวจนะได เชน ตสหสส เมอปรากฏเชนนพงทราบเถดวา ทานจดอยางสมาหารทคสมาส. วธแจกวภตต สงขยากใชวภตตทง ๑๔ ของนามนามนนเองแจก แตทาน กาหนดให เพราะทานกาหนดสงขยาไวเปนตอน ๆ บางตอนเปนได เฉพาะเอกวจนะอยางเดยว บางตอนเปนไดเฉพาะพหวจนะอยาง เดยว บางตอนเปนไดทงเอกวจนะ ทงพหวจนะ ดงทไดแสดงมา แลวนน เมอจะลงวภตตกตองลงใหถกตามวจนะนนอยางใหแยงกน ตอนใดทเปนเอกวจนะอยางเดยว กใชวภตต คอ ส อ นา ส สมา ส สม เทานน ตอนใดทเปนไดแตพหวจนะอยางเดยว กใชวภตต โย โย ห น ห น ส เทานนลง ตอนใดทเปนไดทงสองวจนะ กใช วภตตทง ๑๔ ตวลงได.


สงขยาททานจดเปนสพพนามกด คณนามกด มลกษณะเหมอน วเสสนะ คอถานามนามเปนลงควจนะวภตตอนใด สงขยาแผนกนตอง มลงค วจนะ วภตต เหมอนนามนาม และเรยงไวขางหนานามนาม เชน จตตาโร สตปฏานา สตปฏฐาน ๔ จตสโส อปปมาโย อปปมญญา ๔ จตตาร อรยสจจาน อรยสจ ๔ เวนไวแตสงขยา ททานจดเปนลงควปปลาส และวจนะวปลาสเทานน คอตงแต เอกน- วสต ถง อฏนวต ททานจดเปนอตถลงคเอกวจนะอยางเดยว แม จะเขากบลงคอนทเปนพหวจนะ กไมเปลยนไปตาม เชน ปจตตสาย ชนาน ลาโภ อปปนโน ลาภเกดขนแลวแกชน ท. ๓๕ ปจตตสาย คงเปนเอกวจนะอตถลงคอยอยางเดม ไมเปลยนลงคแลวจนะไปตาม บทนาม คอ ชนาน ซงเปนปลงคและพหวจนะ. สวนสงขยานามนาม เมอจะใชบอกนามนามบทใด กใหเอา นามนามบทนนประกอบดวยฉฏฐวภตตพหวจนะ เรยงไวขางหนา สงขยานามนามนน ดงน ภกขน สต รอยแหงภกษทงหลาย ภกขน สหสส พนแหงภกษทงหลาย ซงตรงกบภาษาของเราวา ภกษรอยรป ภกษพนรป. สงขยาททานจดเปนสพพนามนน เวลาใช ใหใชอยางวเสสน- สพพนาม. สงขยาตงแต เอก จนถง นว แตละศพทเรยกวาจานวนหนวย เหมอนอยางจะนบตามภาษาไทยวา หนวย สบ รอย พน หมน


เปนตน แมการใชศพทสงขยา กตองนบตงแตจานวนหนวยขนไป ดจเดยวกน จกอธบายเปนศพท ๆ แตจะไมอธบายถงแบบแจกและวธ เปลยนวภตตไวอก ใหผศกษาพงดในแบบบาลไวยากรณเถด. เอก ๑ เอก สงขยาอนเปนเอกวจนะอยางเดยว ทานนยมใชเปน ๒ คอเปนปกตสงขยาอยาง ๑ เปนสพพนามอยาง ๑ ทเปนปกตสงขยา แจกตามแบบของตน ๆ ทเปนสพพนามเปนไดทง ๒ วจนะ และทง ๓ ลงคแจกตามแบบ ย ศพท แปลกจาก ย ศพทเฉพาะในอตถลงค เอก. จ. ฉ. เปน เอกสสา. ส. เปน เอกสส เทานน ทเปนพหวจนะใหแปล วา บางเหลา บางพวก เชน เอเก อาจรยา อาจารย ท. บางพวก เปนตน. ทว ๒ ทว ศพทนยงไมไดแจกวภตต จงถอวาเปนศพทเดม และแจก วภตตกแจกเปนอยางเดยวกนทง ๓ ลงค เมอตอเขากบศพทสงขยา ทเปนจานวนอนกด ตอกบศพทนามกด แปลง ทว เปน ท ท ทวา พา เทว และคง ทว ไวกม ทว เมออยหนา ทส วสต และ ตส แปลง ทว เปน ทวา และ พา เชน ทวาทส พารส ๑๒, ทวาวสต พาวสต ๒๒, ทวตตส พตตส ๓๒, เมอเขากบสงขยาจานวนทยงขนไป กวา ทส วสต และ ตส คอตงแต จตตาฬส ๔๐ จนถง นวต ๙๐ แปลง ทว เปน ทว และ ทวา ได เชน เทวจตตาฬส ๔๒


ทวาสฏ ๖๒ เทวนวต ๙๒ เปนตน เมอเขากบสงขยานามนาม คง ทว ไวตามเดม เชน ทวสต ๒๐๐ เปนตน เมอเขากบนามนามคง ทว ไวบาง เชน ทวปาทา สตว ๒ เทา แปลง ทว เปน ท บาง เชน ทโช สตวเกด ๒ หน (พวกนก) แปลง ทว เปน ท บาง เชน ทปฏ วตถ ผา ๒ ชน (สงฆาฏ) แตจะถอเปนการแนนอนไมได เพราะทานจดการเปลยนแปลงโดยถอเอาความสละสลวยแหงศพทมาก กวาอยางอน. อภ กแปลวา ๒ เหมอนอยาง ทว แตใชนบจานวนนามนาม อยางเดยว ไมไดใชเขากนสงขยานาม เชน สต สหสส เปนตน ทงมแบบแจกโดยเฉพาะเหมอนกนทง ๓ ลงค. ต ๓ ต แจกวภตตไดตามแบบของตนเอง ใชตอสงขยาอนบาง ตอกบนามนามบาง แปลง ต เปน เต บาง คง ต ไวบาง เมอเขา กบสงขยาจานวนสบ แปลง ต เปน เต เชน เตรส ๑๓ เปนตน เมอเขากบสงขยายาม คง ต ไว เชน ตสต ๓๐๐ ตสหสส ๓๐๐๐ (สมาหารทคสมาส) เมอเขากบนามศพท คงเปน ต หรอแปลงเปน เต เชน ตโยชนปรม ใหเกน ๓ โยชน เตวชโช ผมวชชา ๓ เปนตน. จต ๔ จต ทถกแปลงไปเปนอยางอนบาง กตอเมอเปนเศษของสงขยา อนเทานน คอแปลง จต เปน จ เชน จททส นอกนนคงเดม เชน


จตปารสทธสล เปนตน. ตงแต ปจ ถง อฏ ไมคอยมการเปลยนแปลงอะไร จง ไมตองอธบาย. นว ๙ นว ศพทน ถาเพงตามศพทกมนย ๒ อยาง เปนสงขยา จานวนนบนามนาม ทแปลวา ๙ อยางหนง เปนคณบทของนามนาม ทแปลวาใหมอยางหนง จะรไดวาเปนสงขยาหรอเปนนามนน จกร ทการแจกวภตตของศพทนน นว สงขยาแจกตามแบบ ปจ และ เปนเครองนบจานวนนามนาม และเปนพหวจนะอยางเดยว สวน นว ทเปนคณนามนน เปนเครองแสดงลกษณะของนามนาม ม ลงค วจนะ วภตต เหมอนนามนาม และจดเปนเอกวจนะกได เปนพหวจนะกได เพอใหศพทนแปลกกน ทานนยมไวดงน ถาเปน สงขยา ทานไมลง ก ตอทาย ปลอยไวเฉย ๆ เชน นวภกข ภกษ ท. ๙ รป ถาเปนคณนาม ทานลง ก ตอทาย นวโกวาท นวก+โอวาท โอวาทเพอภกษใหม และ นว ทเปนคณนามซงไม ใชสงขยา ถาเปนคณของนามนามทเปนปลงค แจกอยาง ปรส ถาเปนคณของนามนามทเปนนปสกลงค แจกอยาง กล ถาเปนคณ ของนามนามทเปนอตถลงค ตองทฆะสระทสดเปน อา แลวแจกอยาง กา. สงขยาจานวนสบ หรอหลกสบ คอสงขยาจานวนทนบตงแต


๑๐ ถง ๙๐ เรยกวาจานวนสบ เมอตองการจะทราบวากสบ หรอสบ อะไร คอ ๒๐ หรอ ๓๐ เปนตน ใหเอาจานวนหนวยคณจานวน ๑๐ จกรได เชน ๓๐ เมอตง ๑๐ แลวเอา ๓ คณเปนตน. แตในภาษาบาล มอยโดยเฉพาะ เชน ทส= ๑๐ วสต = ๒๐ ตสต = ๓๐ เปนตน. แตบางศพทซงนาคด คอ ทานใหเอา ท ท ทส เปน ร ใน เมอตอกบจานวนเศษของสบ เชน เตรส ๑๓ เปนตน และใหเอา ท หรอ ร เปน ฬ ได ในเมอ ฉ อนเปนเศษของ ๑๐ คอ ๑๖ ถก แปลงเปน โส แลว จงเปน โสฬส. และบางแหงทานใหลง ต หลง ศพทเหลานไดบาง คอ วส ตส เปน วสต ตสต และใหเอา สระทสดของ เอก ทว อฏ (อนเปนเศษของสบ) เปน อา บาง จาเปน เอกาทส ทวาทส อฏารส (ตามนยมลกจจายนะ หนา ๒๔๘-๒๓๙). อนง จานวนทยงขาดอย ๑ จกเตมในจานวน ตงแต ๒๐ ขนไป เชน ๑๙-๒๙-๓๙ เปนตน ทานไมนยมใชศพท นว ตอขางหนา ใหนยมนบเปนตนวา ยสบหยอนหนง คอ ๑๙ นนเอง ในทเชนนน ใหใชศพทวา เอก+อน = เอกน ซงแปลวาหยอนหนง หรอยงขาด อยหนงทจะเตมในจานวนนน ๆ ไมไดประกอบตามทนาจะเปนได เชน ๑๙ เปน นวทส, ๒๙ เปน นววสต, ๓๙ เปน นวตตสต. ตามททานนยมตองประกอบดงน ๑๙ เอกนวสต, ๒๙ เอกนตสต, ๓๙ เอกนจตตาฬส, ฯเป ฯ เอกนสต.


สงขยาจานวนรอย (สงขยานาม) วธนบทานใหเอาจานวน ๑๐ คณจานวน ๑๐ จงเปนจานวน ๑๐๐ คอ ๑๐x๑๐ แลวใหเอาจานวน ๑๐ นนแหลคณจานวนทคณแลว โดยคณกนเปนระยะ ๆ เชน ๑๐x๑๐ เปน ๑๐๐ แลวเอา ๑๐๐x๑๐ เปน ๑,๐๐๐ เปนตน, คาวา ๑๐ และ ๑,๐๐๐ เปนตน ฟงดคลาย ๆ จกมเอกศพทในสงขยาเพอบอก จานวนอยดวย แตทแทไมตองใชเอกศพทเลย เพราะสงขยาจานวน เตมลวน ๆ ทไมมสงขยาคณตออยขางหนาแลว เปนเอกวจนะอยาง เดยว เชน สต สหสส เปนตน ดงทไดแสดงมาแลว. สงขยาทเหลอจากจานวนเตม สงขยาทเหลอจากจานวนนน หมายความวา นอกจากจานวนทตงเดมแลว เปนสงขยาทเหลอ หรอเศษ คอสงขยาทปรากฏในระหวาง และเศษนจะเปนสงขยาคณ กตาม เปนสงขยานามกตาม เรยกวาเศษทงนน เชน ๑๑๐ ตามคาพด ของเราตองเรยกวา รอยสบ แตตามภาษาบาล ทานคดจานวน ๑๐๐ เปนจานวนเตม จานวน ๑๐ เปนจานวนเศษ และเรยกวารอยยงดวย สบ แมสงขยาจานวนอน ๆ กมนยเดยวกน เชน ๑,๐๐๐-๑๐,๐๐๐- ๑๐๐,๐๐๐ เปนตน กเรยกจานวนเตม. จานวนสงขยาทปรากฏใน ระหวางจานวนเตม เรยกวาเศษ เชน ๑,๗๒๕ จานวน ๑,๐๐๐ เปน จานวนเตม, ๗๐๐ กด ๒๐ กด เปนจานวนเศษ, เพราะทาน กาหนดนบเปนหลก ๆ และนบตงแตขางหลงไปหาขางหนา เมอเปน เชนน เลข ๕ จงเปนจานวนหนวย เลข ๒ อยหลกสบเทากบ ๒๐ เลข ๗ อยทหลกรอย เทากบ ๗๐๐.


วธตอจานวนเศษ สงขยาทเหลอจากจานวนเตมนน เมอจะตอเขากบจานวนเตม ทานใหใช อตตร และ อธก มาคนในระหวางของจานวนนน ๆ ทกจานวนทเหลอ กาหนดใช อตตร อยใกลสงขยาคณ, อธก อย ใกลสงขยานาม. อตตร อธก ทงสองนเปนคณนาม เมอใชประกอบ ตองใหเปนคณนามของสงขยาทเปนจานวนเตม (คอสงขยาทเปนตว ประธาน) จะนบนามนามใด ใหเอานามนามนน ประกอบวภตตลง ในระหวาง นามนามทอยใกลสงขยาคณ ในประกอบดวยตตยาวภตต อยางเดยว สวนวจนะนนใหถอตามสงขยาคณ นามนามทอยใกล สงขยานามทเปนเศษ ใหประกอบดวยตตยาวภตตทก ๆ จานวน สวนวจนะกใหถอตามสงขยานน ๆ และควรถอตวอยางจาก พทธศกราช ททานวางไว แตทนนทานประกอบเปนรปสมาส แลวลบศพทเสยบาง ตามวธยอสมาส เชน ๒,๔๘๓ ป ปรากฏวา ตยาสตสวจฉรตตรจต- สตาธกาน เทว สวจฉรสหสสาน เมอแยกออกใหเปนศพท ๆ เพอ เหนงาย กเปน ตยาสตยา สวจฉเรห อตตราน จตห สวจฉราน สเหต อธกาน เทว สวจฉาน สหสสาน แปลวาอนวาพน ท. แหงป ท. สอง ยงดวยรอย ท. แหงป ท. สยงดวยป ท. แปลสบสาม เราจะเหนไดวา อตตร อยใกลสงขยาคณ คอ ตยาสตยา ๘๓, อธก อยใกลสงขยานาม คอ สเหต ๑๐๐, อตตร และ อธก ทงสองน ถาตองประกอบสงขยาทเปนเศษหลาย ๆ ชน ตองใชสลบกน คอ


อตตร แลว อธก, แตตองถอวาให อตตร อยใกลสงขยาคณ, อธก อยใกลสงขยานาม, และบางคราว อธก จะอยในทใกลกนก ใชได. วจนะนน ถาปรากฏเปนเลข ๑ ขนหนา เปนเอกวจนะอยางเดยว (แตไมใชเอกศพท), ถาเลขตงแต ๒ ขนไป ขนหนา เปนพหวจนะ อยางเดยว, จานวนเศษไมถอเปนประมาณ เชน ๑,๕๘๔ เชนนเปน เอววจนะ, สงขยาคณจะรวมกนเปนศพทเดยว ดงทแสดงมานนกได หรอจะแยกออกเปนจานวน ๆ กได. อฑฒ ศพท สงขยาทมจานวนทสดคอจานวนหลง ตงแต ครงรอย คอ ๕๐ หรอ ครงพน คอ ๕๐๐ หรอ ครงหมน คอ ๕,๐๐๐ เปนตน เพอจะ ใหจานวนหลงเตม ทานนยมใช อฑฒ ศพท ประกอบ สวนจานวน ขางหนานนไมจากดจานวน เชน ๑๕๐-๓,๕๐๐-๖,๕๐๐ เปนตน เมอ ประกอบดวย อฑฒ ศพท กตองเพมจานวนขางหนาขน เชน ๑ ตองเปน ๒,๓ เปน ๔, และ ๖ กเปน ๗ เปนตน เพราะ อทฒ แปลวา กง หรอ ครง โดยมากมสงขยาจานวนหนา ลงปจจยใน ปรณตทธต คอ ตย, ถ, , ม, อ, จงเปนเอกวจนะอยางเดยวตาม ปรณตทธต. ๑๕๐ ประกอบเปน อฑเฒน ทตย สต=ทยฑฒสต รอยท ๒ ทงกง (หนงรอย กบ ครง คอ ๑๕๐), ๓,๕๐๐ อฑเฒน จตตถ สหสส=อฑฒฑฒสหสส พนท ๔ ทงกง (สามพนกบ ครง คอ ๓,๕๐๐) หรอจะเปน อฑฒจตตถาสหสส กได. ในแบบ


ทานวางตวอยางไวเพยงท ๔ ทงกง เมอจะประกอบใหมากไปกวาน กพงเอา ทฑฒ ศพทประกอบขางหนาสงขยาทเปนเศษ และโดยมาก ลงปจจยในปรณตทธต เชน ๗๕๐ วา อฑฒฏม สต รอยท ๘ ทงกง, จานวนอนกพงเทยบตามน. สงขยาทประกอบดวย อฑฒ ศพทน ถาไมลงปจจยในปรณ- ตทธต เปนพหวจนะได เชน อฑฒเตรสาน ภกขสตาน รอยแหง ภกษ ท. ๑๓ ทงกง (๑,๒๕๐) ดงน. ผศกษาพงดในอธบายปรณ- ตทธตเถด. ปรณสงขยา ปรณสงขยาน เปนคณนามอยางเดยว ใชนบจานวนนามนาม ในทเตม คอนบเฉพาะ เชน ท ๑ ท ๒ ท ๓ เปนตน หมายเอาแต อยางเดยว ทเดยว หรอคนเดยว จงไดความสนนษฐานวา เปน เอกวจนะอยางเดยว เหมอนอยางวา คนยนหรอนงเปนแถว ๆ สก ๒๐ คน เมอถกเรยกวา คนท ๑๕ จงไป กตองไปไดเพยงคนเดยว คอคนท ๑๕ เทานน. ปรณสงขยาน กใชปกตสงขยานนเอง แตตอง ลงปจจยในปรณตทธต ทาใหแปลกกน จงไดมชอเรยกวาปรณสงขยา เพราะเรยกตามปจจยทลงปรณสงขยาน ทานไดอธบายไวปรณสงขยา ละเอยดในปรณตทธต ผตองการจงตรวจดเถด. สวนการแจกวภตต และการนตในแบบปรากฏอยชดเจนแลว แตมอยบางคา เชน เอกาทส จตททส ปณณรส อนเปนอตถลงค แจกในปฐมาวภตต ลง


นคคหตอาคมได คอเปน เอกาทส จตททส ปณณรส ตามทมา ในมลกจจายน สตรท ๓๓๔ หนา ๙๕. นอกนนมในแบบไวยากรณ ชดเจนแลว.


สพพนาม๑ ผศกษาเคยทราบในตอนตนมาบางแลววา คานจดเปนสวนหนง ของนามศพท ซงมลกษณะใชแทนคา นามนามทงสอง (สาธารณะ และ อสาธารณะ) หรอขอความตาง ๆ ทเคยออกชอ และเขาใจ กนอยแลว ถาเราจะแยกคา สพพนาม นออก กจะได สพพ แปลวา "ทงปวง" คาหนง, นาม แปลวา "ชอ" คาหนง, เมอรวมเขา เปนสมาส กแปลวา "คาทเปนชอทงปวง " คอหมายความวาเปน คาแทนชอ เพอใหทราบถง นามนาม ทเคยกลาวมาแลว, หากไม มคาประเภทนไวใช เนอความกด คาพดกด จะซา ๆ ซาก ๆ จน นาเบอห ดงจะเหนไดในประโยคตวอยางนวา "นายดา ไปหานาย ขาว นายดาถามนายขาววา ทาไมนายขาวไมไปเทยวบานนายดา บาง เดยวนทบานนายดาสนกมาก"ดงน ขอใหผศกษาสงเกตการ ใชถอยคาซาซาก เชนนน จะขดหผฟง ผอาน หรอไม ถาเปนจรง อยางทวาแลว ควรจะเปลยนถอยคาสานวนเสยใหม วา "นายดา ไปหานายขาว แกถามเขาวา ทาไม คณไมไปเทยวทบางผมบาง เดยวนทนนสนกมาก" ดงน คาวา แก เขา คณ ผม นน ทง ๕ คานปรากฏขนในประโยคตวอยางขางหลง เพอจะตดคานาม นามทซากนออกเสย และคงไวทจาเปน คาชนดนแหละบาลไวยากรณ เรยกวา สพพนาม แตทางฝายภาษาไทย เรยกวาคาแทนชอดงกลาว ๑. สพพนาม พระครมงคลวลาส (ลภ โกสโล) วดราชาธวาส เรยบเรยง


แลว. ตวอยางทงสองทยกขนมาจนอางนน ลองนกเปรยบเทยบดวามขอ แตกตางหรอเหมอนกนอยางไรบาง เมอกาหนดถงใจความโดยเฉพาะ แลวกเหมอนกน แตถาจะมงฟงถอยคาหรอสานวนโวหารแลวคงผด กนมาก เพราะตวอยางขางตนมรงรงไปดวยคาซา ๆ ซาก ๆ กลาว คอจะตองเอยถงตว นามนาม คอ นายดา นายขาว กนเรอยไป จนกวาจะจบเรอง, สวนตวอยางขางปลายนน มคาวา แก เปนตน เขา มาแทนตวนามนาม คาซาซากจงหมดไป นบวาเปนการถกตองตาม วธภาษาทนยมทใชกนอยทว ๆ ไป ฉะนน คาสพพนาม จงตองม หนาทแทน นามนา ทออกชอมาแลว เพอปองกนคาซาซากอนไม นาฟง และทานแบงคานออกเปนสอง คอเปน ปรสสพพนาม ๑ วเสสนสพพนาม ๑. ปรสสพพนาม นาจะทาความเขาใจคาวา ปรส ซงอยหนาสพพนามเสยกอน ศพทนแปลกนวา บรษ หรอผชาย แตในบาลไวยากรณไมได หมายความวา เปนคาสาหรบใชผชายอยางเดยว แมจะเปน ผหญงหรอมใชกตาม คงมความหมายเชนเดยวกน คอ ปรส ยอม มงหมายทจะทาหนาทแทนตวนามนามทออกชอมาแลว และกาลงทจะ ออกชอกลาวโตตอบกนอย ทงทเปน คน สตว ท สงของ ฉะนน คาวา ปรส ในทน เปนแตเพยงโวหารทนยมใชกนอยในสวนหนง


ของบาลไวยากรณ เพอเปนเครองหมายสาหรบใชเรยกชอศพท ประเภทหนงเทานน แตความมงหมายคงมทว ๆ ไป ดงกลาว แลว. อกนยหนง โดยมากสานวนโวหารของภาษาบาลทพดเปนกลาง ๆ ไมเจาะจงใคร หรอ คนพวกหนง พวกใด แตมงจะกลาวสอนหรอ ตกเตอนเปนเบองหนา กมกจะยกคาวา บรษ บคคล ชน สตว ขน กลาวเปนประธานแหงเนอความนน ๆ ตอไปนจะยกพระพทธภาษตทม เฉพาะแตคาวา ปรโส หรอบรษ เปนประธานขนเปนตวอยาง พอ เปนเครองพสจนเปรยบเทยบ คอ :- ๑. สทธา ทตยา ปรสสส โหต ศรทธาเปนเพอนสองของบรษ. ๒. ทลลโภ ปรสาชโ บรษอาชาไนยหาไดยาก. ๓. อปปสสตาย ปรโส บรษ ผสดบแลวนอยน ยอมแก พลวทโทว ชรต เหมอนโคถก. ๔. หรนเสโธ ปรโส บรษผเกยดกนอกศลวตกเสย ดวย โกจ โลกสม วชชต ความละอาย นอยคนจะมในโลก. อทาหรณทง ๔ ขอน ผศกษาคงจะเหนไดแลววามคา ปรโส หรอ บรษ เปนตวประธานแหงเนอความนน ๆ ถาพจารณาตาม พยญชนะแลว ดเหมอนกบวา พระพทธเจาจะทรงสงสอนแนะนาเฉพาะ


แตพวกบรษฝายเดยวเทานน หาไดเกยวของไปถงฝายผหญงไม แต ถาใครเขาใจเชนนน กนบวาเขาใจผดถนด เพราะพระพทธภาษต หรอ พทธศาสนา ยอมประกาศเผยแพรใหทกคน ไมจากดเพศภม ฐานะและวย ปฏบตตามไดทงนน ดงทเราเขาใจกนอยแลว ฉะนน รวมใจความวา ปรโส คานเปนสาธารณะโวหารทนยมใชอยในภาษา บาลทวไป ทงทเปนสวนไวยากรณ และสวนธรรมคาสงสอน แม ในอาขยาตทานกจดบรษเปน ๓ ตามกรยาศพททประกอบดวยวภตต นน ๆ และมความมงหมายเปนอยางเดยวกน ดวยอานาจความเกยว ของแหงบคคลกบคาพด ทใชสนทนาซงกนและกน ฉะนน ปรส- สพพนามน ทานจงจดเปน ๓ ตามบรษทกลาวไวในอาขยาต คอ ต ๑, ตมห ๑, อมห ๑. ต (ปรสสพพนาม) ต ศพทจดเปน ปฐมปรส หรอ ประถมบรษ สาหรบใช แทนชอ คน สตว ท สงของ ทกลาวมาแลว ทานบญญต แปลเปนไทยวา ทาน เธอ เขา มน เปนตน เปลยนใหถกตาม ฐานะชนเชงของบคคล แตในภาษาบาลตองเปลยน ลงค วจนะ วภตต ของ ต ปรสสพพนาม ใหตรงกบ ลงค วจนะ วภตต ของนามนาม ทออกชอถง เชนในปฐมาวภตต จะตองเปนไป อยางน.


เอกวจนะ พหวจนะ ลงค ประถมบรษ นามนาม ประถมบรษ นามนาม ชโน ชนา มน มนโน, มน ป. โส กร เต กรโน, กร คร ครโว, คร ว วโน, ว ตารา ตาราโย, ตารา อต อตโย, อต อต. สา ธาน ตา ธานโย, ธาน ยาค ยาคโย, ยาค จม จมโย, จม ธน ธนาน นป. ต อจจ ตาน อจจน มธ มธน ตามตวอยางขางบนนจะเหนไดวา นามนาม มการนตตางกน แต ต ศพท แจกวภตตแลวยงคงรปอยอยางเดยว และจะตองตรง กนเชนนไปทก ๆวภตต สวนการแจกและการเปลยนแปลงวภตตนน


ในแบบบาลไวยากรณเลมนาม ทานแสดงไวโดยชดเจนแลว ใหผศกษา พงกาหนดแจก ต สพพานาม กบ ตวนามนามใหตรงกนโดยนยน. วธใช ต ปรสสสพพนาม ไดกลาวมาในเบองตนแลววา คานสาหรบใชแทน นามนาม ท เคยออกชอมาแลว เพอจะมใหมคาซาซาก ในประโยคคาพดนนๆ ขอใหผศกษาพงสงเกตอทาหรณในเลมนามขอ ๘๓ อาจรโย ม ฯ เป ฯ ชนเถด สวนในภาษาไทยไมไดใชยนเปนแบบเดยว มยกเยองไปตาม ชนเชงของบคคล พงเหนวธใชคาปรสสพพนาม ทเปนประถมบรษ ในภาษาไทย ดงตอไปน ต ประถมบรษ แปลเปนไทย ใชตามชอของบคคลทออกชอถง๑

คา ประถมบรษ ชนบคคลทปรสสพพนามนนใชแทน พระองค พระราชา เจานายชนสง พระ, ธ, (ในคาประพนธ) พระราชา เจานายชนสง ทาน เจานาย ขนนางผใหญ พระสงฆสามเณร ผทนบถอ มมารดาบดาเปนตน เธอ ผทยกยอง เขา ผเสมอกน หรอ ผทไมสนทสนมกน แก คนแก ผทไมใชอยในเกณฑเคารพนบถอ มน สตวดรจฉาน สงของ สถานท ๑. ดดแปลงมาจาก สนามไวยากรณ วจวภาค.


ตมห ศพทน จดเปนมชฌมปรส หรอ มธยมบรษ สาหรบใชแทน ชอผฟง คอผทเรากาลงพดหรอถามกนซง ๆ หนา ในระหวางท สนทนากนอย จะเปนคนหรอสตวไมเปนประมาณ เพราะทก ๆ ภาษา ไมนยมออกชอผฟง หรอผทเรากาลงพดอยดวยนนขนกลาวตรง ๆ จงตองบญญตคาขนคาหนง สาหรบใชแทนตวนามทเปนผฟงนน เพอ กนความเคอะเขนทจะตองออกนามจรงกนซงหนา ตวอยางเชน พระ ก. ถามพระ ข. วา "ทานไปไหนา ? " ดงน คาวา "ทาน" เปนคาแทนชอของพระ ข. ซงเปนผฟงคาถามของพระ ก. เพราะ ฉะนน พระ ข. จงตองเปนมธยมบรษ ในภาษาบาลบญญต ตมห ศพทเดยวเทานน สาหรบใชแทนชอจรงของนามดงกลาวแลว แตถา จะแปลออกเปนภาษาไทยกไดหลายคา เชน เขา ทาน ส เอง มง เปนตน ตามลาดบฐานะชนเชงของนามนามนน เพอใหเหมาะสมกบ ความสงตาหรอเสมอกนกบผพด และถกตองตามภาษานยม พงดวธ ใชมธยมบรษในภาษาไทย ดงจะนามาเปนตวอยางเพอเปนทางให ผศกษาเทยบเคยงด แลวแปลภาษาบาลออกเปนภาษาไทย ให ถกตองตามนยม อยาใหเปนการเคอะเขนในเมอแปลคาแทนชอนน ๆ ดงตอไปน :-


ตมห มธยมบรษ แปลเปนไทย ใชใหถกตามชนของบคคลผฟง ๑ คามธยมบรษ ชนผพด (อมห) ชนผฟง (ตมห) ใตฝาละอองธลพระบาท ผนอย พระราชา ใตฝาละอองพระบาท ผนอย พระราชน, พระยพราช ใตฝาพระบาท ผนอย เจานายชนสง ฝาพระบาท เจานายทเสมอกน เจานายชนรองลงมา หรอผนอย สมเดจบรมพตร พระราชสมภารเจา พระสงฆ พระราชาทยกยอง บพตรพระราชสมภาร เจาหรอมหาบพตร พระสงฆ พระราชาทวไป บพตร พระสงฆ เจานาย, ขนนางชนสง ใตเทากรณาเจา ผนอย สมเดจเจาพระยา ใตเทากรณา ผนอย ขนนางชนสง, พระ- ราชคณะ เธอ ผใหญ ผนอยทยกยอง

๑. ดดแปลงมาจาก สยามไวยากรณ วจวภาค.


คา มธยมบรษ ชนผพด (อมห) ชนผฟง (ตมห) ทาน คนสภาพทวไป, คนสภาพทวไป, พระ คฤหสถ, พระสงฆท สงฆ ทมพรรษามาก มพรรษานอยกวา กวา คณ คนสภาพทวไป, พระ คนสภาพทวไป, พระ สงฆมพรรษามาก สงฆผมพรรษานอย กวา กวา หลอน ชายทรก หญงทรก ส (โบราณ) ผใหญ ผนอย, เอง แก มง ผเปนนาย หรอ ผนอย, เพอนทชอบ ผใหญกวา เพอน พอกน ทชอบพอกน ศพทนจดเปน อตตมปรส หรอ อดมบรษ สาหรบใชแทนชอ ผพด ภาษาทวไปเมอพดจะออกชอตนเอง ไมออกชอตรง ๆ หาคา อนมาใชแทน จงตองบญญตคาขนคาหนง สาหรบใชแทนชอผพด เพอใหคสนทนาเขาใจความหมาย เชนตวอยางวา พระ ก. บอกกบ พระ ข. วา "วนนผมอาพาธ" คาวา "ผม" เปนคาแทนชอของ พระ ก. ซงเปนตวผพด และเปนอดมบรษ ในภาษาบาลทานบญญต


อมห ศพทเดยวเทานน สาหรบใชแทนชอผพด แตถาจะแปลเปน ภาษาไทยกไดหลายคา เชน ฉน ขา ก เปนตน ตามลาดบฐานะ ชนเชงของผพดนน เพอใหเหมาะสมกบความสงตาหรอเสมอกนกบ ผฟง ทงใหถกตองตามภาษานยมดวย พงดวธใชอดมบรษในภาษา ไทย ดงตอไปน :- อมห อดมบรษ แปลเปนไทย ใชใหถกตองตามชนของผพด อดมบรษ ผพด ผฟง ขาพระพทธเจา ผนอยทวไป พระราชา, เจานายชนสง เกลากระผม ผนอยทวไป เจานายชนรองลงมา กระหมอนฉน เจานายผใหญ หรอ เจานายเสมอกนหรอ หมอนฉน ผเสมอกน, ขนนาง ผนอย กระหมอม ผใหญ อาตมภาพ พระสงฆ พระราชา, เจานาย, ขนนาง เกลากระผม เกลาผม ผนอยทวไป ขนนางชนสง, พระ ราชาคณะชนสง กระผม ขนนางผใหญ หรอ พระสงฆ, ขนนาง เสมอ ผเสมอกน, คนสภาพ กน, คนสภาพ ผนอย, ดฉน (โบราณ) ผใหญ พระสงฆผนอย


อดมบรษ ผพด ผฟง อฉน ผนอย (หญง) ผใหญ, ไมใชเจานาย ต (โบราณ) สามญ สามญ ขา (โบราณ) ผนอย ผใหญ ขา, ก (ไมสภาพ) ผเปนนาย, เพอนกน คนใช, เพอกน เรา (โบราณ) ผใหญ ผนอย เรา ทวไปหลายคน ทวไปไมใชเจานาย และขนนางชนสง ขาพเจา ขาเจา ทกชน ใชเปนกลางทวไป คาแปลของปรสสพพนาม คอ ต ตมห อมห ทกลาวมา แลวน ยงไมสนเชง คาพดของภาษาไทยทใชในคาประเภทนมมาก อาจหมนเวยนไปตามกาลสมย และทองถนนน ๆ นยมกน. วธใช ตมห และ อมห ทงสองศพทน สาหรบใชแทนนามคสนทนา ดงกลาวแลว และ จะตองนาไปแจกวภตตเสยกอนเหมอนศพททงหลายอน แตการแจก วภตตนน กแจกมรปอยางเดยวกนทง ปลงค และ อตถลงค ดงททาน แสดงไวในแบบนามนนแลว.


นามนาม ซงเปนคสนทนา จะเปนลงคอะไร ตมห อมห ทง ๒ น กคงอยอยางนน ไมเปลยนไปตาม และการแปลกออกชอ คาแปล ตมห อมห นนโดยตรงกนวภตตของตน พรอมดวยออก ชออายตนบาตไปดวย เชน ตว อนวา ทาน , ตมหาก แหงทาน ทงหลาย, อห อนวาเรา, อมหาก แหงเราทงหลาย, เปนตน ไมเหมอน ต ศพททเปนสพพนามดวยกน ซงจะตองใหม ลงค วจนะ วภตต ตรงกนกบตว นามนาม ทออกซงถง และเปนปรสสพพนาม ก แปลคลาย ๆ กบ ตมห อมห เชน โส อนวา เขา เปนตน ถา เปนวเสสนสพพนาม กแปลวา นน โดยไมตองออกชออายตนบาต แตจะตองโยคตวนามนามทกลาวแลวขางตนมาดวย เชน โส นโร อนวา คนนน. อนง เฉพาะ ตมห ศพทนน เมอคสนทนาจะแสดงความ เคารพ ในเมอผพด เปนผนอย อกฝายหนงซงเปนผฟง เปนผใหญ ทางฝายผพดตองเรยกนามผใหญนนดวย ตมห ทเปนพหวจนะ เชน ศษยเขาไปพดกบอาจารยวา (ตมเห๑) อปรสสป เถรสส คณ ทสเสถ แปลวา ขอทานจงแสดงคณของพระเถระรปอนอก และ โสมทตไดพดกบบดาของเขาวา ตฒเหห ราชกล คนตวา เอว อภกกมตพพ แปลวา อนทานไปแลวสราชสกล พงกาวไปขางหนา อยางน. ๑. อภยพากยปรวตน ภาค ๒ ขอ ๕๐๑ ๒. ธมมปทฏกถา ๕/๑๑๙


ทง ๒ อทาหรณน จะเหนไดวา ตมเห กด ตมเหห กด เปนพหวจนะสาหรบใชแทนอาจารยคนเดยว และบดาคนเดยว ใน ฐานทศษยกบบตรแสดงความเคารพตอผใหญของตน และจะไมตอง ออกชอพหวจนะ วาทงหลาย ในเวลาแปลกได. ใช เต เม โว โน อยางไร เต โว ออกมาจาก ตมห มธยมบรษ, เม โน ออกมาจาก อมห อตตมบรษ. ทง ๔ ศพทน เมอจะเรยงเขาประโยคตองมบท อนนาหนากอน จงจะใชได เชน ๑. ปตโต เต วย ปตโต บตร ของทาน ถงแลว ซงวย. ๑ ๒ ๔ ๓ ๑ ๒ ๓ ๔ ๒. (อห) สตต โว ภกขเว อปรหานเย ธมเม เทเสสสาม ๒ ๖ ๗ ๑ ๕ ๔ ๓ ดกอนภกษทงหลาย เรา จกแสดง ซงธรรมทงหลาย (อน) ไมเปน ๑ ๒ ๓ ๔ ทตงแหงความเสอม เจดประการ แกเธอทงหลาย. ๕ ๖ ๗ ๓. นตถ เม สรณ อ ทพง อยางอน ของขาพเจา ๔ ๓ ๑ ๒ ๑ ๒ ๓ ไมม. ๔


๔. ธมโม โน อตตม สรณ พระธรรม เปนทพง (อน) ๑ ๔ ๓ ๒ ๑ ๒ สงสด ของเราทงหลาย. ๓ ๔ ตองมบทอนนาหนาเชนน กเพราะศพททง ๘ น เมอแจกวภตต แลว มรปเหมอนกบกนศพทอน ซงมความหมายไปอกทางหนง คอ เต แปลวา เขาทงหลาย, เหลานน, เปน ต ศพท ป. ท. พหวจนะ. โว แปลวา โวย เปนนบาต สกวาเปนเครองทาบทใหเตม. โน แปลวา ไม เปนนบาตบอกปฏเสธ. อาศยเหตน จงตองมบทอนนาหนา เต โว มธยมบรษ และ เม โน อตตมบรษ วเสสนสพพนาม เฉพาะคาวา "สพพนาม" คาเดยว ซงเปนสงหนงของ นามศพทหนง ผศกษายงจาไดอยวา "เปนชอสาหรบใชแทนนามนาม ทออกชอมาแลว เพอจะไมใหซา ๆ ซาก ๆ ซงไมเพราะห" ดงท ทานไดแสดงไวในเลมนามและอพยยศพท ขอ ๓๗ นนแลว แตใน ทนตองเตมคาวา วเสสนะ เขาขางหนาสพพนาม อกคาหนง จง รวมเปนคาเดยวกนเรยกวา วเสสนสพพนาม.


วเสสนสพพนามน ไมไดเปนคาพดทใชแทนตวนามนามโดยตรง ทเดยว มลกษณะคลาย ๆ กบคณนาม แตกไมไดเปนคณนามแม เพยงโดยปรยาย เมอใชประกอบเขากบนามนามตวใด กมงหมาย เพอใหนามนามตวนนปรากฏแนชดขน ทงเปนการแสดงใหรความ ตางกนแหงนามนามนนกบนามนามอน ซงไดออกชอมาแลวดวย ฉะนน เพอจะใหทราบความตางกนในขอน จงสมควรทจะทาความเขาใจใน คาวา วเสสนะ เสยกอน. วเสสนะ คาน ถาแปลเปนภาษาไทย กตองเขยนเปน วเสสน แปลวา การแยก การทาใหแตกตาง หรอทาใหจะแจง หมายความวา เปน คาจาพวกทใชประกอบคาอน ใหมเนอความแปลพเศษออกไปโดย ชดเจน จดประเภทออกเปน ๓ คอ เปนคณ ๑ สพพนาม ๑ กรยา (กตก) ๑. ๑. วเสสนะ ทเปนคณ เรยก คณนาม สาหรบประกอบกบ นามนาม บอกลกษณะของนามนามนนใหรวาดหรอชวอยางไร เชน เขยว (นล), ด (สนทร) , ใหญ (มหนต), ฯลฯ แมศพทสงขยา ทเปนคณนาม กสงเคราะหเขาในวเสสนะประเภทนเหมอนกน ดงท ไดอธบายมาในตอนตนนนแลว. ๒. วเสสนะ ทเปนสพพนาม เรยก วเสสนสพพนาม สาหรบ


บอกความกาหนดแนนอนและ ใหรวานามนามนนอยในท ใกลหรอไกล เชน นน (ต), น (อม), อน (อ) ฯลฯ ซง จะไดอธบายตอไป. ๓. วเสสนะ ทเปน กรยา เรยก กรยากตก เฉพาะทแจก วภตตได และเปนกรยาททากอน กรยาสดทายในประโยคเดยวกน ตวอยางเชน จฬปนถโก คจฉนโต สตถาร ทสวส อปสงกมตวา วนท พระจฬปนถกกาลงเดนอย เหนพระศาสดาแลว เขาไปถวาย บงคม. คจฉนโต เปนกรยากตก จดเปนวเสสนะของนามนาม คอ จฬปนถโก เพราะเปนกรยาททากอน วนท อนเปนกรยาสดทาย ในประโยคนน. กรยากตกทลง อนต ปจจย แจกดวยปฐมาวภตต ถาอยหลงตวประธาน หนากรยาหมายพากย ทางสมพนธเรยกวา อพภนตรกรยา โดยมากถาเปนวภตตอนจากปฐมาวภตต และ ฉฏฐ- วภตตทเปนกรยาอนาทร และสตตมวภตตทเปนกรยาลกขณวนตะ แลว เปนวเสสนะทงสน. วเสสนะประเภทน สาหรบบอกความเคลอน ไหวของนามนาม ใหรวานามนามนนมอาการอยางไร เชน เดน (คจฉนต), ยน ( ต), นง (นสทนต) เปนตน. วเสสนะทง ๓ ประเภทน เมอนาไปประกอบกบนามนามบทใด ตองม ลงค วจนะ วภตต เหมอนนามนามบทนน พงเหนตวอยาง ดงตอไปน ๑. ธมมปทฏกถา ๒/๒๑๘.


วเสสนะ ภาษาไทย ภาษาบาล ภเขาใหญ มหนโต ปพพโต ป. ทเปน คณนาม ชบาเขยว นลา ชปา อต. สกลด สนทร กล นป. ชายนน โส ปรโส ป. ทเปน สพพนาม หญงน อย อตถ อต. ทรพยอน อ ธน นป. คนยน นโร โต ป. ทเปน กรยา เดกหญงเดน ทารกา คจฉนต อต. หญางอก ตณ รฬห นป. ตวอยางขางบนนเปนเอกวจนะอยางเดยว และจะเหนไดวา วธเรยกคาทเปนวเสสนะในภาษาไทย กบภาษาบาลไมเหมอนกน คอ ในภาษาไทย วเสสนะทง ๓ อยาง อยหลงนามนาม แตในภาษาบาล นน วเสสนะทเปนคณกบสพพนาม โดยมากอยขางหนานามนาม ท เปนกรยา มกจะอยขางหลงโดยมาก. อนง ศพทนบาตบางศพท ซงใชประกอบกบคากรยา เพอใหม เนอความแปลไปจากปกต บางแหงทานเรยกวา คณของกรยา ก จดเปน วเสสนะ ไดเหมอนกน และเรยกศพทเหลานนวา กรยาวเสสน หรอ กรยาวเสสนะ ตวอยางเชน


เอว เวทห เจาจงวาอยางน เอว แปลวา อยางน เปนศพท นบาต ประกอบเขากบ กรยา คอ วเทห ซงแปลวา เจาจงวา. ปนปปน กโรถ พวกทานจงทาบอย ๆ ปนปปน แปลวา บอย ๆ เปนศพทนบาต ประกอบเขากบกรยา คอ กโรถ ซงแปล วา จงทา. นบาตทเปนกรยาวเสสนะ จะตองอยหนากรยาเสมอไป. นามนาม กบ วเสสนะ ตวประธานของวเสสนนน ไดแกศพททเปน นามนาม และ ปรสสพพนาม ซงไดกลาวมาแลวในตอนตน เวลาแปลตองออกชอ อายตนบาตของวภตตนน ๆ ดวย สวนตววเสสนะ เวลาแปลไมตอง ออกชออายตนบาตของวภตต เพราะไดออกชอทบทนามนามแลว และ บทนามนามกบวเสสนะนนเลา กมลงค วจนะ วภตต ตรงกน ดง ตวอยางตอไปน :- สา อาวโส เทว ปรปกกคพภา อตตโน นวาสนฏานภต ๓ ๑ ๒ ๔ ๘ ๗ เทวทห คนตกามา ฯลฯ แปลวา ดกอนผมอาย อนวาพระนางเทว ๖ ๕ ๑ ๒ พระองคนน มพระครรภแก ใครเพอจะเสดจไป สกรงเทวทหะ ๓ ๔ ๕ ๖ เปนทเคยประทบ ของพระองค ๗ ๘ ๑. อภยพากยปรวฒน ภาค ๒ ขอ ๔๔๕.


ทงคาไทยและคาบาล หมายเลข ๗ เปนนาม ปฐมาวภตต ม ออกชอ อายตนบาต ปฐมาวภตตวา "อนวา" แตหมายเลข ๓-๔-๕ จดเปนวเสสนะของบทบาท หมายเลข ๖ นน กเปนนามนาม แตเปน ทตยาวภตต แปลออกชออายตนบาตวา "ส" แตคาหมายเลข ๗ ไมไดแปลออกชออายตนบาตเลย เพราะเปนคณหรอวเสสนะ ของ คาหมายเลข ๖ อยแลว. ในวากยสมพนธ คานามนามทไมไดประกอบ ปฐมาวภตต และมบทวเสสนะกากบอยดวย ทานเรยกชอสมพนธ ตามหลกการสมพนธ. วเสสนสพพนาม กบ คณนาม ตางกน วเสสนสพพนาม สาหรบใหเปนบทวเสสนะของนามนาม เพอ ใหแปลกจากปกต และทาใหนามนามนนเดนชดขนอกดวย ทงแสดง ใหรวากาหนดแนนอนหรอไม อยใกลหรออยไกล แตจะใชเปนบท ประธานเหมอนอยางปรสสพพนามนนไมได มวธแจกวภตตอยางหนง ตางหาก ไมเหมอนกบคณนาม ซงจะตองแจกตามแบบนามนาม เสมอ และถงแมจะอยในจาพวก สพพนาม ดวยกนกจรง แตหาได ใชแทนนามนามโดยตรงทเดยวไม มลกษณะทาทคลาย ๆ กบคณนาม ดงกลาวแลวขางตน. สวน คณนาม นน เปนคาสาหรบใชบอกลกษณะดหรอชวเปนตน


ของนามนาม ใหปรากฏชดเจนขน เพอใหรวา นามนามนนเปน อยางไร ตวอยางเชน "บรษนนด" คาวา บรษ เปนนามนาม เปน บทประธานในประโยคคาพดน, คาวา "นน" เปนวเสสนสพพนาม เพราะเปนคาทใชประกอบบทนามนาม คอ บรษ ใหเหนวาอยไกลจาก ผกลาวถงไปหนอย และกาหนดแนนอนดวยวา เปนบรษคนนนไมใช คนอน หรอคนน สวนคาวา "ด" เปนคณนามโดยตรง เพราะ แสดงลกษณะบรษ ซงเปนนามนาม ใหรวาเปนบรษทด ไมไดเปน คนชว หรอเปนอยางอน ตวอยางนแสดงใหเหนวา วเสสนสพพนาม กบ คณนาม นนตางกนแลวอยางไร แตลกษณะบางอยางทเหมอน กนกม เชน ตางกตองใชเปนบทประกอบ บอกลกษณะอาการของ นามนามดวยกน และตางกตองม ลงค วจนะ วภตต เปนอยาง เดยวกนกบ นามนาม ตวนน. อนยม กบ นยม ทงสองคาน ถกแบงมาจาก วเสสนสพพนาม ซงมความหมาย ตางกน และศพททใชกตางกน ดงตอไปน :- อนยม ศพทนแปลวา ไมกาหนด หรอไมแน สพพนามทใชแทนนามนาม ทไมกาหนดแนนอนลงไปวาเปนสงนนสงน หรอคนนนคนน เรยกวา อนยม วเสสนสพพนาม ไดแกคาตอไปน :-


ย แปลวา ใด อ " อน อตร " คนใดคนหนง อตม " คนใดคนหนง ปร " อน อปร " อนอก กตร " คนไหน กตม " คนไหน เอก " คนหนง, พวกหนง เอกจจ " บางคน, บางพวก สพพ " ทงปวง ก " หรอ, อะไร อภย " ทงสอง เปนคาใชแทน หรอ ประกอบ นามนาม โดยไมไดกาหนด แนนอนลงไปวา สงนน สงน หรอ คนนน คนน เปนตน เชน "โย ปคคโล" แปลวา บคคลใด คาวา "ใด" เปน อนยม วเสสนสพพนาม ประกอบคาวา บคคล ใหวเศษขน แตยงรไมไดวา เปนบคคลนน หรอบคคลน อยในทใกลหรอไกล รไดแตเพยงวาเปน นามนามอยางหนง ซงยกขนกลาววา บคคล คอ จะเปนบคคลใด ๆ กตาม ยอมมความมงหมายถงทงหมด ฉะนน คาวา "ใด" น จง


หาความกาหนดแนนอนลงไปเดยวไมได สวนคาตอไปนอกจาก เอก กบ ก ม อ เปนตน กมนยเดยวกน. เอก ถาผศกษาตรวจดในขอ ๗๓-๘๑ เลมนาม และ อพยยศพทให ตลอดถถวน จะเหนไดวา เอก ศพทนเปนสงขยากได เปนอนยม- วเสสนสพพนาม กได. เอก ทเปนสงขยา เรยกวา สงขยา สาหรบใชเปนเครอง กาหนดนบนามนาม โดยมงหมายกเพอจะใหทราบจานวนของนามนาม วามเทาไร ฉะนน เอกสงขยา จงตองเปน คณนาม และเปนได เฉพาะแต เอกวจนะ อยางเดยว. เอก ทเปนอนยมวเสสนสพพนาม เรยกวา เอกสพพนาม ไมไดมงหมายทจะนบ นามนาม เพอใหทราบจานวน เปนแตเพยงใช ประกอบเขากบบทนามนาม เพอความสละสลวยแหงสานวนโวหาร ทจะกลาวขนในเบองตนแหงเรองนน ๆ ดงจะเหนไดในเรองพระสตร ตาง ๆ มกจะขนตนวา (เอวมเม สต), เอก สมย ภควา สาวตถย วหารต แปลวา (ขาพเจาไดฟงมาแลวอยางน) สมยหนง พระผมพระภาค เสดจประทบอยในเมองสาวตถ ฯลฯ ดงน คาวา เอก เปนวเสสนะ (อนยมวเสสนสพพนาม) ของ สมย แตไมได มงหมายทจะนบ สมย วา หนงสมย หรอ สองสมย ฉะนน


จงตองแปล เอก สมย วา สมยหนง. ถา เอก ศพทนประกอบ เขากบคาวา คน หรอ พวก กแปลวา คนหนง หรอ พวกหนง ซงผดกนกบ เอก ทเปนสงขยา โดยมาก จะตองแปลวา หนงคน หรอ หนงพวก เปนตน. เอกสพพนาม น เปนไดทงสองวจนะ เพราะมความหมายตางกน ดงกลาวแลว. ก ศพทน สาหรบใชเปนคาถาม แมจะเปนอนยมวเสสนสพพนาม ดวยกนกจรง แตมวธใชพสดารหลายอยาง ซงตางจากศพทอนๆ ในประเภทเดยวกน พงสงเกตในหวขอตอไปน :- ๑. การแจกวภตต ก ศพท ในปลงคทานใหแปลง ก เปน ก แลวแจกตามแบบ ย ศพท ดงน :- ปลงค เอก. พห. ป. โก เก ท. ก เก ต. เกน เกห จ. กสส เกส เกสาน ป. กสมา กมหา เกห ฉ. กสส เกส เกสาน ส. กสม กมห เกส


อตถลงค เอก. พห. ป. กา กา ท. ก กา ต. กาย กาห จ. กสสา กาส กาสาน ป. กาย กาห ฉ. กสสา กาส กาสาน ส. กสส กาส ๒. ในนปสกลงค ใหคงรป ก ไวเฉพาะแตใน ป. ท. เอกวจนะ และในทบางแหงเอา ก เปน ก ไดบาง เชนในคาวา ต กสส เหต และคาวา กสม วตถสม. นอกนนใหแปลงเปน ก แลวแจกตาม แบบ ย ศพท ดงน :- นปสกลงค เอก. พห. ป. ก กาน ท. ก กาน ต. เกน เกห จ. กสส (กสส) เกส เกสาห ป. กสมา กมหา เกห ฉ. กสส (กสส) เกส เกสาน ส. กสม (กสม) กมห เกส


๓. ก ศพทในป. อต. นนแปลได ๒ อยาง คอ ถาประสงค ใหเปนวเสสนสพพนาม กแปลวา "ไร" หรอ "อะไร" ตองระบชอ นามนาม เหมอน ต ศพททเปนวเสสนสพพนาม เชน โก รกโข ตนไม อะไร. กา รชช เชอก อะไร. ถาประสงคใหเปนประธาน ก แปลวา "ใคร" ไมตองระบนามนาม คอใชตามลาพงตนเอง เหมอน ต ศพททเปนปรสสพพนาม เชน โก ใคร และโดยมากทแปลวาใคร นน มกใชทเปนปลงค เอกวจนะเปนพน. ๔. ทแจกไดในลงคทงสามนน ถาเพม จ เขาขางทาย กจะมรป เปน โกจ กาจ กจ เปนตน (ผศกษาควรฝกหดแจกใหครบทง ๗ วภตต โดยตอ จ เขาขางหลงวภตตนน ๆ ) แปลวา "นยหนง" บาง, "บางคน" หรอ "บางสง" บาง, และเปนคาใหวาซาสองหน เหมอนวธใชไมยมก (ๆ) ในภาษาไทยเชน "ใคร ๆ" หรอ "ไร ๆ" บาง, ถาเปนพหวจนะ แปลวา "บางพวก" หรอ "บางเหลา, เหลา ไหน" หรอ "เหลาไร" ตวอยาง เชน :- เอกวจนะ ป. โกจ กมาโร แปลวา เดกชาย บางคน อต. กาจ กมารกา " เดกหญง บางคน นป. กจ ธน " ทรพย บางอยาง พหวจนะ. ป. เกจ กมารา " เดกชายทงหลาย บางพวก อต. กาจ กมารกาโย " เดกชายทงหลาย บางพวก นป. กานจ ธนาน " ทรพยทงหลาย บางอยาง


๕. ก ศพททม ย นาหนา ม จ ตอทาย ถาแจกวภตตในลงค ทงสาม กจะสาเรจรปดงน :- ปลงค เอก. พห. ป. โย โกจ เย เกจ ท. ยงกจ เย เกจ ต. เยน เกนจ เยห เกหจ จ. ยสส กสสจ เยส เกสจ, เยสาน เกสานจ ป. ยสมา กสมาจ เยห เกหจ ฉ. ยสส กสสจ เยส เกสจ, เยสาน เกสานจ ส. ยสม กสมจ เยส เกสจ. อตถลงค เอก. พห. ป. ยา กาจ ยา กาจ ท. ยงกจ ยา กาจ ต. ยาย กายจ ยาห กาหจ จ. ยสสา กสสาจ ยาส กาสจ, ยาสาน กาสานจ ป. ยาย กายจ ยาห กาหจ ฉ. ยสสา กสสาจ ยาส กาสจ, ยาสาน กาสานจ ส. ยสส กสสจ ยาส กาสจ.


นปสกลงค เอก. พห. ป. ยงกจ ยาน กานจ ท. ยงกจ ยาน กานจ ต. เยน เกนจ เยห เกหจ จ. ยสส กสสจ เยส เกสจ, เยสาน เกสานจ ป. ยสมา กสมาจ เยส เกหจ ฉ. ยสส กสสจ เยส เกสจ, เยสาน เกสานจ ส. ยสม กสมจ เยส เกสจ ทม อยหนา จ นน เอานคคหตเปน ดวยอานาจ จ อย ขางหลง ตามวธสนธขอ ๓๒ ในอกขรวธ. สวนการแปลกตางจากทกลาวมาแลว คอใน ป. กบ อต. เอกวจนะ ใหแปลวา "คนใดคนหนง, แหงใดแหงหนง, อยางใด- อยางหนง." พหวจนะ ใหแปลวา "พวกใดพวกหนง, เหลาใดเหลา หนง " ใน นป. ใหแปลวา "อนใดอนหนง." จงสงเกตทาความเขาใจตามอทาหรณในแบบนาม ขอ ๘๗. ๖. ก ศพทไมไดเปนอนยมวเสสนสพพนามแตอยางเดยว เปน นบาตบอกความถาม เรยกวา ปจฉนตถนบาต กมเหมอนกน แปลวา "หรอ" ถาเปนคาถามถงเหต แปลวา "ทาไม" กได ดงอทาหรณในแบบนาม ขอ ๘๗.


นยม ศพทนแปลวา "กาหนด" คอกลาวชตว นามนาม ใหปรากฏ โดยชดเจนทเดยว ไมกระจดกระจายทวไปในนามอนทกลาวมาแลว. สพพนามพวกนไดแก :- ต แปลวา "นน" สาหรบใชแทน นามนาม ทหางออกไปพอ ประมาณ หรอกลาวใหปรากฏชดวา คนนน หรอ สงนน, ไมใช คนอน หรอ สงอน. เอต แปลวา "นน" สาหรบใชแทน นามนาม ทใกลเขามาหนอย หรอเปนโวหารกลาวซาใหปรากฏเปนครงทสอง. อม แปลวา "น" สาหรบใชแทน นามนาม ทใกลทสด หรอ กลาวใหแนชดวาเปน คนน หรอ สงน, ไมใช คนนน คนอน หรอสงนน สงอน. อม แปลวา "โนน" สาหรบใชแทน นามนาม ทหางทสด. เพอจะใหความเขาใจในตอนนดขน ผศกษาจงเปดดอทาหรณ ในนาม ขอ ๘๓ ซาอกท แลวจงพยายามตรกตรอง และกาหนด หมายเลขททานลงกากบไวทศพท และคาแปลนน ๆ ใหด ถงแมวา ในอทาหรณเหลานนจะมแตทใชกบ ต ศพทอยางเดยวกจรง แตเชอวา อาจนา เอต, อม, อม เขาไปใชแทน และเทยบเคยงกบ ต นน ไดบาง ฉะนนในทนจงไมจาเปนตองเขยนอทาหรณไวอก.


สพพนามทงปวงเปลยนรปได ผศกษาพงสงเกตในนาม ขอ ๙๓ ใหด จะเหนไดวา สพพนาม ทงหมด ทงทเปนอนยมและนยม เมอลงปจจยในอพยยตทธตแลว กกลายรปไปเปนศพท อพยยตทธต อกตอหนง (ในแบบบาล ไวยากรณนาม ทานรวมเรยกวา อพยยศพท เพราะรวมอปสค เขาดวย) จะแจกดวยวภตตทง ๗ ไมได ไมมลงค ไมมวจนะ แต จาตองใชศพทนน ๆ ในฐานะทเปน ตตยาวภตต และ สตตมวภตต แมจะประกอบเขากบนามนาม ทเปน ลงคใด วจนะใด กตาม สพพนามทแปรรปไปเปน อพยยตทธต แลวนน กยงคงปรากฏเปน รปเดมอย คอใชไดทง ๓ ลงค ๒ วจนะ สวนคาแปลกไมละทงจาก รปสพพนามไปไดเลย เชน สพพตถ าเน กบ สพพตถ าเนส กยงคงใช สพพตถ เหมอนกน ดงจะไดเหนคาอธบายทจะกลาวถง อพยยศพท ตอไปขางหนา. อนง เมอเราทราบดแลววา สพพนาม นน สาหรบใชแทน นามนาม ประกอบเขากบนามนาม หรอโยคตวนามนามทกลาวมา แลว โดยทจะตองประกอบ สพพนาม กบ นามนาม ใหม ลงค วจนะ วภตต ตรงกน. แตวธแจกวภตตนามศพททงสองนไมเหมอน กน ฉะนนผศกษาใหม ๆ ควรฝกหดแจกเทยบ สพพนาม กบ นามนาม ควบกนไปในคราวเดยว เพอปองกนความฟนเฝอ และเพอใหเกด ความชานาญในเมอถงคราวฝกหดการแปล. ในทนจะแจกใน ปลงค


ยกศพท ย กบ ภกข ขนแจกเปรยบเทยบในวาระเดยวกน พอ เปนตวอยาง ดงตอไปน :- วภตต เอก. พห. สพพนาม นามนาม สพพนาม นามนาม ป. โย ภกข เย ภกขโว ท. ย ภกข เย ภกขโว ต. เยน ภกขนา เยห ภกขห จ. ยสส ภกขสส เยส ภกขน ป. ยสมา ภกขสมา เยห ภกขห ฉ. ยสส ภกขสส เยส ภกขน ส. ยสม ภกขสม เยส ภกขส ตามรปแจกเปรยบเทยบขางบนน ผศกษาคงเหนไดแลววา สพพนาม กบ นามนาม ตองม ลงค วจนะ วภตต ตรงกน อยางไร นเปนแตเพยงระหวาง ย สพพนาม กบ นามนาม ทเปน อ การนต คอ ภกข ซงอยในฐานะทเปน ปลงค ดวยกน. สวน สพพนามอน และนามทเปนลงคอน การนตอนนน กพงฝกหด แจกตามแบบเปรยบเทยบน ตามลงค และการนตนน ๆ เถด.


อพยยศพท๑ ศพทนแปลวา "ไมฉบหายไป" หรอ "ไมเสอมสนไป" ทานบญญตใหเปนชอของศพทอกแผนกหนง ซงจะแจกดวยวภตต ทง ๗ หมวด เหมอนนามทง ๓ ตามทกลาวมาแลวไมได รปเดม เปนมาอยางไร กคงไวอยางนนไมเปลยนแปลง. ในนามทง ๓ ตามท กลาวมาแลว จะมอยดวยกนกศพทกตาม ตามลาพงมลศพท ยง ไมอานวยประโยชนใหเตมท ตอเมอนามาปรงดวยลงค วจนะ วภตต ทง ๓ อยางแลว จงเปลยนแปลงไปดวยวธอยางใดอยางหนงกอน มลศพทนนจงจะอานวยประโยชนใหเตมทตามตองการ ฉะนน ลงค วจนะ วภตต เครองปรงทง ๓ น จงจาเปนทสดสาหรบมลศพทใน นามทง ๓. สวนศพททจะกลาวตอไปน ไมเปนเชนนน มลศพทเปนมา อยางไร เพราะฉะนน ทานจงใหนามบญญตวา "อพยยศพท" เพราะ เปนศพททไมฉบหายหรอไมเสอมสนไปดวยอานาจวภตต ดงน. อพยยศพทแบงเปน ๓ คอ ๑. อปสค ๒. นบาต ๓. ปจจย ทง ๓ คานมหลกเกณฑใชในทตาง ๆ กน ดงตอไปน ๑. อพยยศพท พระมหาพรหมา าณคตโต ป. ๖ วดราชาธวาส เรยบเรยง อพยย ออกจากศพท อ ว อ (อ=ไม ว=ตาง ๆ อ=ถง) "ถงความเปนตาง ๆ เหมอนอยางนามทง ๓ ไมได."


๑. อปสค อปสคนาหนานามและกรยาใหวเศษขน เมอนาหนา นามมอาการคลายคณศพท เมอทาหนากรยามอาการคลายกบกรยา- วเสสน. คาวานาหนานามและกรยานน พงเขาใจวา นามไดแก นามนามและคณนาม สวนกรยาหมายเอากรยาอาขยาตและกรยา- กตก สาหรบสพพนามใชนาหนาไมไดเลย. เมอนาหนานามมอาการ คลายกบคณศพทนน อธบายวา อปสคโดยมากเมอนาหนานามแลว บอกลกษณะของนามนามตวนนใหวเศษขน มอาการคลายกบคณศพท ทเดยว เชน "ราช" แปลวา พระราชา เมอเอา อภ มานาหนา เขา เปน "อภราช" แปลวา พระราชยง คอแสดงลกษณะอาการ ของนามคอพระราชานนวา พระองคทรงเปนผยงใหญกวาพระราชา องคอน ๆ ดงนเปนตน คาวา "ยง" นน มอาการคลายคณนาม จะตางกนกแตรปศพทเทานน. สวนทนาหนากรยา มอาการคลาย กรยาวเสสน เชน กมต=ยอมกาว เมอเอา อต=ลวง มานาหนา เปน อตกมต แปลวายอมกาวลวง คาวา อต=ลวง แสดงกรยาคอ กมต=กาว ใหแปลกออกไปจากเดม, คโต=ไปแลว เมอเอา อป= ปราศ มานาหนาเปน อปคโต=ไปปราศแลว คาวา อป=ปราศ เปน คาแสดงกรยาคอ คโต=ไป ใหแปลจากเดม ดงนเปนตน. อปสค ทใชนาหนากรยาดงแสดงมาน เปนอปสตทอนวตรตามกรยา แตม อปสตบางตว เมอนาหนากรยาแลว ทากรยานนใหมเนอความผดแผก ไปจากเดม ในทนพงกาหนดอปสคและคาแปลใหไดแมนยาเสยกอน


อปสคม ๒๐ คอ อต ยง, เกน, ลวง อธ ยง, ใหญ, ทบ อน นอย, ภายหลง, ตาม อป ปราศ, หลก อป ใกล, บน อภ ยง,ใหญ, จาเพาะ, ขางหนา อว หรอ โอ ลง อา ทว, ยง, กลบความ อ ขน, นอก อป เขาไป, ใกล, มน ท ชว, ยาก น เขา, ลง (สนสกฤต เปน น) น ไมม, ออก (สนสกฤต เปน นส) ป ทว, ขางหนา, กอน, ออก ปฏ เฉพาะ, ตอบ, ทวน, กลบ ปรา กลบความ ปร รอบ ว วเศษ, แจง, ตาง ส พรอม, กบ, ด ส ด, งาม, งาย


อทาหรณการใชอปสค ในอปสคทง ๒๐ นน คาแปลทก ๆ ตวยงไมสนเชงทเดยว บาง ตวอาจแปลพลกแพลงไดมากกวานกม ถาจะนามากลาวในทนจกเปน การฟนเฝอแกผแรกศกษา เมอศกษาไปนาน ๆ จนเขาใจแลว กจะ แปลไดหลาย ๆ ทางตามภาษานยม เพราะฉะนน ขอใหผแรกศกษา กาหนดจดจาไวใหแมนยา เฉพาะคาแปลททานแปลไวน กจะถอเอา หลกไดด ทงจะไดรบประโยชนในการใชอปสคนตามความตองการ ดงอทาหรณในเลมนาม ขอ ๙๑. น มอย ๒ ศพท ทแปลวา เขา, ลง, ศพท ๑ ทแปลวา ไมม, ออก, ศพท ๑ มความหมายตางกนดงน :- น ทแปลวา เขา, ลง, ตรงกบ น ในสนสกฤต เวลาใชนาหนา นามและกรยา คง น ไวเฉย ๆ ไมตองซอนหรอลง ร อาคม เชน นมคโค ดารงแลว นคจฉต เขาถง นกชฌต งอเขา นขนต ขดลง นทหต ตงลง (ฝง) นวาโส ความเขาอย. น ทแปลวา ไมม, ออก, ตรงกบ นส ในสนสกฤต เวลาใชมก ซอนหรอลง ร อาคม ตามอกขรวธ เชน นรนตราโย ไมมอนตราย นพภโย ไมมภย นกขนโต ออกแลว นกกฑฒต ยอมคราออก และ น ทแปลวา ไมม, ออก น ถาอยหนา ร หรอ ห จะซอน หรอลง ร อาคมไมได ในทเชนนนตองทฆะ เชน น+หรณ=นหรณ การนาออก นรโส=นรโส ไมมรส น+นโรโค ไมมโรค


สวนคาวา นวรณ ซงแปลวา ธรรมชาตอนกน (จตไมใหบรรลความ ด) นน แมจะแยกเปน น+วรณ (สสกฤต เปน นส+วฤ ธาตใน ความปดความกน) น ตวนนคงแปลรวมกบธาตวาปดหรอกนเทานน. อปสคเบยนธาต บรรดาอปสคตามทวามาน บางตวหาไดแปลตามทยกมาเปน ตวอยางไม บางตวเมอนาหนาศพทอน จะเปนศพทนามหรอกรยา กตาม ทาใหเนอความผดรปไปตาง ๆ ความเดม ทงนเปนเพราะ อปสคเขาไปตดความเสย อาการเชนนทานเรยกวา "อปสคเบยนธาต" เชน ขมต อดทน เอา น นาหนา เปน นกขมต แปลวา ออก สวรต ปด " ว " " ววรต " เปด โรเธต ยนด " ว " " วโรเธต " ยนราย กมต กาวไป " ปฏ " " ปฏกกมต " ถอยกลบ ดงนเปนตน. เพราะฉะนน ผศกษาเมอเหนศพททมอปสคเหลานน นาหนาอย ควรพจารณารปศพทใหดเสยกอนแลวแปลศพทนน จง จะไดเนอความตามตองการ ทงน เปนเพราะความพลกแพลงของ อปสค บอกอรรถไปตาง ๆ ตามภาษานยม เปนของไมแนนอน อาจ แปลไดหลาย ๆ ทาง ถงจะพลกแพลงไปอยางไร ๆ กตาม ขอให ผแรกศกษาจงยดหลกตามทไดแปลไวในแบบใหแมนยา กจะเปนการ สะดวกในการแปลหนงสอไดด.


ขอควรจาในอปสค ๑. สาหรบนาหนานามและกรยาใหวเศษขน. ๒. เมอนาหนานามมอาการคลายคณศพท เมอนาหนากรยา มอาการคลายกบกรยาวเสสน. ๓. นามนนทานหมายเอาเฉพาะนามนาม ๑ คณนาม ๑ สวน สพพนามนาหนาไมไดเลย. ๒. นบาต เมอเพงตามความของศพทวา นบาต แปลวา "ตกลง" คอ ตกลงหรอสาหรบวางไวในระหวางกลางของศพททงหลาย ดงกลาว มาแลวนน ทวางไวเชนนน ความประสงคกตองการจะทาบทให เตม และทาเนอความใหกระทดรดและหนกแนนเขา ความจรง ศพท นบาตทงหมดนหาไดจากดลงในระหวางทกศพทไปไม บางศพทลงใน เบองตนแหงประโยคเชน ยถา ตถา บางศพทลงในทสดประโยคเชน อต และบางศพท เชน ป อป ว อว เหลานเปนตน หาไดอย โดดเดยวตามลาพงไม ตองลงขางทายของศพทอนเสมอไป เชน "อานนทตเถโรป แมพระอานนท" หรอ "จกกว เพยงดงวาลอ." ศพทนบาตตามทกลาวมาน เมอนาไปใชแลว ยอมบอกเนอ ความตาง ๆ กน เพอความไมฟนเฝอและสะดวกในการนามาใช ทาน จงไดแบงไวเปนพวก ๆ แตโดยยอ ซงทานไดยกมาแสดงตามทปรากฏ ในแบบดงตอไปน :-


นบาตบอกอาลปนะ ยคเฆ ภนเต ภทนเต ภเณ อมโภ อาวโส เร อเร เห เช ทง ๑๐ ศพท รวมเรยกวา "นบาตบอกอาลปนะ" ทงสน เพราะฉะนน ผแรกศกษาพงกาหนดดวยวา มหนาทใชเปนคาทกทาย และรองเรยก เหมอนกบวภตตแผนกอาลปนะในนามตามทกลาวแลว แตนบาตบอกอาลปนะน ศพทหนง ๆ นยมใชเฉพาะบคคลเปนพวก ๆ หาไดสาธารณะทวไปแกบคคลอนไม จากดใหใชเฉพาะบคคลตาม ฐานะสงและตา ดงอทราหรณในแบบบาลไวยากรณ อนทานแสดงไว อยางชดเจนแลว. นบาตบอกกาล อถ แปลวา ครงนน หยโย แปลวา วนวาน ปาโต " เชา เสว " วนพรงน ทวา " วน สมปต " บดเดยวน สาย " เยน อายต " ตอไป สเว " ในวน ทง ๙ ศพทน ทางสมพนธเรยกวากาลสตตม. นบาตบอกท อทธ แปลวา เบองบน พหทธา แปลวา ภายนอก อปร " " พาหรา " " อโธ " " โอร " "


เหฏา แปลวา ภายใต ปาร แปลวา ฝงนอก อนตรา " ระหวาง หร " โลกอน อนโต " ภายใน สมมขา " ตอหนา ตโร " ภายนอก ปรมมขา " ลบหลง พห " " รโห " ทลบ ทง ๑๖ ศพทน ทางสมพนธรวมเรยกอยางเดยวกนกบอรรถแหง สตตมวภตตวา "อาธาร" นบาตบอกปรจเฉท กว แปลวา เพยงไร ยาวตา แปลวา มประมาณเพยงใด ยาว " เพยงใด ตาวตา " มประมาณเพยงนน ตาว " เพยงนน กตตาวตา " มประมาณเทาใด ยาวเทว " เพยงใดนนเทยว เอตตาวตา " มประมาณเทานน ตาวเทว " เพยงนนนนเทยว สมนตา " รอบคอบ ทง ๑๐ ศพทน ทางสมพนธ มกใชเปนปรจเฉทนตถะเปนพน ทเรยก "กรยาวเสสนะ"กม นบาตบออปมาอปไมย วย แปลวา ราวกะ เสยยถา แปลวา ฉนใด อว " เพยงดง ตถา " ฉนใด ยถา " ฉนใด เอว " ฉนนน ทง ๖ ศพทนน สาหรบ ตถา และ เอว ทางสนพนธ เรยก วา "อปไมยโชดก" นอกนนเรยก "อปมาโชดก."


นบาตบอกประการ เอว แปลวา ดวยประการนน ตถา " ดวยประการนน กถ " ดวยประการไร ทง ๓ ศพทน ทางสมพนธ เรยกวา "ปการตถ." นบาตบอกปฏเสธ น แปลวา ไม เอว แปลวา นนเทยว โน " ไม วนา " เวน มา " อยา อล " พอ ว " เทยว ทง ๗ ศพทน ทางสมพนธ เรยกวา "ปฏเสธนตถ" นบาตบอกความไดยนเลาลอ กร แปลวา ไดยนวา ขล " " สท " " ทง ๓ ศพทน ทางสมพนธ เรยกวา "อนสสวนตถ." นบาตบอกปรกป เจ แปลวา หากวา อถ แปลวา ถาวา ยท " ผวา อปเปวนาม " ชอแมไฉน สเจ " ถาวา ยนนน " กระไรหนอ ทง ๖ ศพทน ทางสมพนธ เรยกวา "ปรกปปตถ."


นบาตบอกความถาม ก แปลวา หรอ, อะไร นน แปลวา มใช หรอ กถ " อยางไร อทาห " หรอวา กจจ " แลหรอ อาท " " น " หนอ เสยยถท " อยางไรน ทง ๘ ศพทน ทางสมพนธ เรยกวา "ปจฉนตถ." นบาตบอกความรบ อาม แปลวา เออ อามนตา แปลวา เออ ทง ๒ ศพทน ทางสมพนธเรยกวา "สมปฏจฉนตถ." นบาตบอกความเตอน องฆ แปลวา เชญเถด หนท แปลวา เอาเถด ตคฆ " เอาเถด ทง ๓ ศพทน ทางสมพนธเรยกวา "อยโยชนตถ." นบาตสาหรบผกศพทและประโยคมอรรถหลายอยาง จ แปลวา ดวย, อนง, ก, จรงอย ปน แปลวา สวนวา, ก วา " หรอ, บาง อป " แม, บาง ห " ก, จรงอย, เพราะวา อปจ " เออก ต " สวนวา, ก อถวา " อกอยางหนง นบาตพวกนแปลพลกแพลงไปหลายอยาง จะกาหนดใหแนนอน ไมได แลวแตประโยคทผกขนจะเปนเหตหรอผล หรอตองการ


บงเนอความตาง ๆ จะกลาวไวในทนจกเปนการฟนเฝอนก ผ ตองการทราบใหละเอยด พงตรวจดในเลมวากยสมพนธ กจกเขาใจ ไดด. นบาตสกวาเปนเครองทาบทใหเตม น แปลวา หนอ โข แปลวา แล ส " ส วต " หนอ เว " เวย หเว " เวย โว " โวย ทง ๗ ศพทน ทางสมพนธ เรยกวา "ปทปรณ" บาง "วจนาลงการ" บาง " วจนสลฏก" บาง. นบาตมเนอความตาง ๆ อทตถ แปลวา โดยแท อต แปลวา เพราะเหตนน, อโถ " อนง วาดงน, ดวย- อทธา " แนแท ประการฉะน, ชอ อวสส " " อจจ " สง อโห " โอ กจาป " แมนอยหนง อารา " ไกล กวจ " บาง อาว " แจง มจฉา " ผด นจ " ตา มธา " เปลา นน " แน มสา " เทจ


นานา แปลวา ตาง ๆ สก แปลวา คราวเดยว ปจฉา " ภายหลง สตกขตต " รอยคราว ปฏาย " ตงกอน สทธ " พรอม, กบ ปภต " จาเดม สณก " คอย ๆ ปน " อก สย " เอง ปนปปน " บอย ๆ สห " กบ ภยโย " ยง สาม " เอง ภยโยโส " โดยยง ทงหมดน สาหรบ อโถ อนง, ทางสมพนธ เรยกวา "สมปณฑนตถ." อโห โอ ถาใชแสดงความหลากใจหรออศจรรย ทางสมพนธ เรยกวา "อจฉรยตถ." ใชแสดงความสงเวช เรยก วา "สเวคตถ." นจ ตา และ อจจ สง ทางสมพนธ เรยกวา "วเสสน" เพราะบางแหงใชเปนคณนาม แจกตามวภตตนามได เชน นจ กล สกลตา อจโจ รกโข ตนไมสง เปนตน. ปจฉา ภายหลง ทางสมพนธ เรยกวา "กาลสตตม." ปนปปน บอย ๆ ทางสมพนธ เรยกวา "กรยาวเสสน." อต แปลวา เพราะเหตนน ทางสมพนธ เรยกวา "เหตวตถ." แปลวา "วา.... ดงน" เรยกวา สรปบาง อาการบาง; แปลวา ดวยประการฉะน เรยกวา "ปการตถ" แปลวา "ชอวา" เรยกวา "สญญาโชดก." สวน สห กบ สทธ ถาเขากบนาม ทางสมพนธ เรยกวา


"ทพพสมาวาย.' เขากบกรยา เรยกวา "กรยาสมวาย." นอกจาก นเรยกวา "กรยาวเสสน." ทงสน. ๓. ปจจย ปจจยในแผนกอพยยศพทน มหนาทลงทายนามศพทบาง ลง ทายธาตบาง, ลงทายนามศพทใชเปนเครองหมายวภตต ลงทายธาต ใชเปนเครองหมายกรยา. ปจจยแผนกน ตางจากอปสคและนบาตซง กลาวมาแลวขางตน กคาวา "ปจจยนนลงทายนามศพท" กนาม- ศพทหมายเอานามนาม ๑ สพพนาม ๑ สวนคณนามจะใชปจจยแผนกน ลงทายไมไดเลย, ปจจยในอพยยศพทซงจะแสดงตอไปน จากดให ลงทายของนามนามและสพพนามเทานน, พงกาหนดปจจยในแผนก อพยยศพทนใหแมนยา วามหนาทตอทายนามชนดไหน ใชแทน วภตตอะไรไดบาง และบอกอายตบบาตวาอยางไร ดงจะไดบรรยาย ตอไปโดยลาดบ. ปจจยในนามแท ๆ ม ๒๒ ตว โต, ตร, ตถ, ห, ธ, ธ, ห, ห, หจน, ว, ทา, ทาน, รห, ธนา, ทาจน, ชช, ชช, เตว, ต, ตน, ตวา, ตวาน. เมอแบงเปนพวก ม ๔ พวก คอ ๑. โต ปจจย สาหรบใชตอทายนามทง ๒ คอ นามนาม ๑ สพพนาม ๑ เมอตอทายนามทง ๒ เขาแลว ใชเปนเครองหมายของวภตตไว ๒


คอ ตตยาวภตต ๑ ปญจมวภตต ๑. ตตยา ใหแปลอายตนบาตวา "ขาง" ปญม ใหแปลอายตนบาตวา "แต." ดงอทาหรณ ตอไปน :- ศพทเดม ปจจย รปสาเรจ แปลวา สพพ โต สพพโต แต-ทงปวง อ " อโต แต-อน อตร " อตรโต แต-อนใดอนหนง อตร " อตรโต แต-นอกน เอก " เอกโต ขางเดยว อภ " อภโต สองขาง ปร " ปรโต ขางอน ต " ตโต แต-นน เอต " เอโต แต-นน อม " อโต แต-น อปร " อปรโต ขางอนอก ปร " ปรโต ขางหนา ปจฉ " ปจฉโต ขางหลง ทกขณ " ทกขณโต ขางขวา วาม " วามโต ขางซาย


ศพทเดม ปจจย รปสาเรจ แปลวา ย โต ยโต แต-ใด อม " อมโต แต-โนน กตร " กตรโต แต-อะไร ก " กโต แต-ไหน๑

๒. ปจจย ๙ คอ ตร, ตถ, ห, ธ, ธ, ห, ห, หจน, ว ใชสาหรบตอทายเฉพาะสพพนามอยางเดยว เมอตอเขาแลวใชเปน เครองหมายสตตมวภตต แปลออกสาเนยงอายตนบาตของสตตม- วภตต ดงอทาหรณตอไปน :- ศพทเดม ปจจย รปสาเรจ แปลวา สพพ ตร สพพตร ใน-ทงปวง สพพ ตถ สพพตถ ใน-ทงปวง สพพ ธ สพพธ ใน-ทงปวง อ ตร อตร ใน-อน อ ตถ อตถ ใน-อน ย ตถ ยตถ ใน-ใด ย ห ยห ใน-ใด ย ห ยห ใน-ใด ต ตร ตตร ใน-นน


ศพทเดม ปจจย รปสาเรจ แปลวา ต ตถ ตตถ ใน-นน ต ห ตห ใน-นน ต ห ตห ใน-นน เอต ตร อตร ใน-นน เอต ตถ อตถ ใน-นน เอก ตร เอกตร ใน-เดยว เอก ตถ เอกตถ ใน-เดยว อภย ตร อภยตร ใน-สอง อภย ตถ อภยตถ ใน-สอง ย ตร ยตร ใน-ใด เอต ตถ เอตถ ใน-นน อม ธ อธ ใน-น อม ห อห ในน ก ตร กตร๑ ใน-ไหน ก ตถ กตถ ใน-ไหน ก ห กห ใน-ไหน ก ห กห ใน-ไหน ก หจน กหน ใน-ไหน ก ว กว ใน-ไหน ๑. แปลง ก เปน ก เพราะ ตร ห ห หจน ปจจย. มลกจจยานะ หนา ๕๓.


๓. ปจจยทง ๗ คอ ทา, ทาน, รห, ธนา, ทาจน, ชช, ชช พวกนสาหรบลงตอทายสพพนามอยางเดยว เมอตอทายเขาแลว ใช เปนเครองหมายสตตมวภตต ปจจยพวกน ทานกาหนดใหลงในกาลคอ ใหใชเปนเครองหมายบอกเวลาอยางเดยว ศพททประกอบ ดวยปจจย ๗ ตวน ทางสมพนธเรยกวา [กาลสตตม] ทงนน ดง อทาหรณตอไปน :- ศพทเดม ปจจย รปสาเรจ แปลวา สพพ ทา สพพทา ในกาลทงปวง สพพ ทา สทา ในกาลทงปวง, ทกเมอ เอก ทา เอกทา ในกาลหนง, บางท ย ทา ยทา ในกาลใด, เมอใด ต ทา ตทา ในกาลนน, เมอนน ก ทา กทา ในกาลไร, เมอไร ก ทา กทาจ ในกาลไหน ๆ , บางคราว อม ทาน อทาน ในกาลน อม รห เอตรห๑ ในกาลน, เดยวน ก รห กรหจ ในกาลไหนๆ, บางคราว อม ธนา อธนา ในกาลน, เมอก ก ทาจน กทาจน ในกาลไหน


ศพทเดม ปจจย รปสาเรจ แปลวา อม ชช อชช ในวนน สมาน ชช สชช ในวนมอย, วนน*

ปร ชช ปรชช ในวนอน อปร ชช อปรชช ในวนอนอก เฉพาะทลงทาย ก ศพท ใช จ ตอทายไดบาง. ปจจยในกตก ๕ ตว คอ เตว, ต, ตน, ตวา, ตวาน. ทง ๕ นสาหรบใชลงทายธาต เมอลงแลวใชเปนเครองหมายกรยา ปจจยแผนกนเรยกวา "อพพยะ" เพราะแจกดวยวภตตไมได ผ ศกษาตองการทราบความพสดาร พงคนดในแผนกกตกนนเถด. ปจจยทง ๕ ตวน จดเปนพวกอพยยะดงกลาวมาแลว บางท เมอพบคาแปลของศพทวา "กาเตว และ กาต" อาจเขาใจผด เพราะแปลออกสาเนยงอายตนบาตไดคลายวภตต อกอยางหนง เพอความสะดวกในการใชศพทแผนกน ทานจงบญญตใหใชกาต แทนวภตตปฐมาและจตตถได ปฐมาวภตตใหแปลอายตนบาตวา "อนวา" ทางสมพนธวา "ตมตถกตตา" จตตถวภตตวา "เพอ" ทางสมพนธเรยกวา "ตมตถสมปทาน" ดงน ถงปจจย เหลานจะแปลออกสาเนยงอายตบาตไดกจรงอย ถงดงนนรปเดม * มลกจจายนะ หนา ๑๔๒-๔๓.


เปนมาอยางไร กคงไวอยางนน หาไดเปลยนแปลงใหผดไปจากรป เดมไม เพยงเทานกเปนอนจดเขาในจาพวกอพยยะโดยตรง เพราะ ตรงกบศพทเดมวา "ไมฉบหาย" หรอ "ไมเสอมสนไป " จงจด เปนจาพวกอพยยศพทโดยแท.

Documents

คํําาน ท าน · นามนามนั้นยังแยกประเภทออกไปอ คือเป ีกนนามที่ทั่วไปแก