1

กระบวนการวางแผนอยางมสวนรวมเพอพฒนาชมชนพงตนเอง

คณะศกษาศาสตร มหาวยาลยกรงเทพธนบร

2

บทน า คณะศกษาศาสตร มหาวทยาลยกรงเทพธนบร ตระหนกถงความส าคญของการจดการ

ความร (KM) เพอสรางองคความรใหมในการพฒนากาวสสงคมการเรยนร ในปการศกษา 2556 คณะศกษาศาสตร มหาวทยาลยกรงเทพธนบรใหเตรยมความพรอม ใหคณาจารย นกศกษา ประชาชน ไดมความรความสามารถในการจดท าวจยชมชน โดย คณะศกษาศาสตรมหาวทยาลยไดน าโครงการคลนค อารแอนดด เซอรวท โดยไดด าเนนการตงแตปการศกษา 2554 จนถงปจจบน และไดน ามาบรณาการกบในระดบปรญญาโท ใชรายวชา ระเบยบวธวจย รหส 1045204 และในระดบปรญญาเอก ในรายวชา DED 701 วธวทยาการวจยขนสง และน ามาสเรองของการจดการความร (KM) เปนเครองมอในการพฒนาคณาจารย และด าเนนการโดยการแตงต งคณะกรรมการจดการความรเพอเปนกลไกส าคญในการขบเคลอนใหเกดความส าเรจและบรรลเปาหมาย คณะกรรมการการจดการความรไดจดประชมโดยเชญคณะกรรมการและคณบดทกคณะ มาประชมรวมในการก าหนดประเดนความร ในการจดการความร(KM) ของปการศกษา 2556 ซงในทประชมไดกลาวถง การจดการความรในชมชน กระบวนการวางแผนอยางมสวนรวมเพอพฒนาชมชนพงตนเอง ซงมประเดนในเรองการจดการความรชมชน เพอใหชมชนเปนชมชนเขมแขงและสามารถพงตนเองได โดยในทประชมไดอภปรายกนอยางกวางขวางถงสาระส าคญของการพฒนาชมชนใหชมชนเปนชมชนเขมแขงและเปนการน าทนจากรฐบาลมาตอยอดใหชมชนนนมสถานทสามารถประกอบอาชพอยางย งยนและเปนคมอทใหคณาจารยไดเขาใจการวจยชมชนมากยงขน ทประชมจงมมตใหคณะกรรมการจดการความรไดน าประเดนทางดานวจยทชมชน(การพฒนาศกยภาพชมชน)มาเปนประเดนในการจดการความร(KM) ในปการศกษา 2556 การด าเนนงานไดใชการจดการความรของ กพร.มาเปนแนวทางในการจดท าแผนการจดการความรและใชการเสวนาเปนกจกรรมในการด าเนนงาน ซงผลการด าเนนงานไดองคความรทสามารถน าไปใชใหเกดประสทธผลในการจดการเรยนในมหาวทยาลยไดเปนอยางดและมการรวบรวมองคความรเปนเอกสารเผยแพรใหคณาจารยผเกยวของไดน าไปใชอยางเปนรปธรรมในรปของงานวจยชมชน(การจดการความรชมชน)

3

ขอมลพนฐานเพอจดท าแผนชมชน วดปรณาวาส

ขอมลทวไป 1.1 ชมชนวดปรณาวาส หม 2, หม 3 แขวงศาลาธรรมสพน เขตทววฒนา จงหวด

กรงเทพมหานคร 10170 1.2 ชอประธานกรรมการชมชน นางอารย แกวด โทรศพท 2.2 อายชมชน 200 ป 2.3 ประวตศาสตรความเปนมาของชมชน

เดมเปนทดนของเจาจอมมารดากลน ซงเปนมารดาของสมเดจกรมพระนเรศวรฤทธ โอรสล าดบท 40 ใน รชกาลท 5 ไดประทานให จหมนศกด แสนยากร ผชวยเจากรมนา ตอจากนน จหมนศกด แสนยากร ไดมอบตอใหขนธรรมศาสตร (พรอม ลบล าเลศ) และหลวงโภคาม (นด)ในป พ.ศ.2549 ขนธรรมศาสตร และหลวงโภคาม ไดแบงขายใหนางแมน การเวก ปจจบนเปนหม 3 จากนนไดแบงขายใหนายมงคล ฉายาลกษณ นางพล ฉายาลกษณ และนายสน ลบล าเลศ ปจจบนเปนหม 2ตอมาในป พ.ศ.2495 ผถอครองกรรมสทธ หม 2 และ 3 ไดแบงทดนใหเชาท านา และปลกบานเรอนอยอาศย จนป พ.ศ.2498 ไดมการขดลอกคลองหลายสาย ประชาชนจงไดยายเขามาอาศยมากขนจนหนาแนนส านกงานเขตตลงชน ซงสมยนนไมมเขตทววฒนา จงไดเรมเขาไปด าเนนการจดตงเปนชมชนในป พ.ศ.2532 โดยมนายฟ ลบล าเลศ ไดรบการแตงตงใหเปนประธานกลมชมชนคนแรก ปจจบนมนางอารย แกวด เปนประธานกลม

2.4 สภาพทวไปของชมชน/กลม ประชาชนอาศยอยรวมกนเปนกลมบรเวณรมคลองมหาสวสด มความหนาแนนพอสมควร สภาพพนทเปนทราบลม ฤดน าหลากจะทวมทกป กรรมสทธในทดนเปนของเอกชน โดยประชาชนสวนใหญเชาทดนเพอปลกบานของตนเอง ทางเดนบางสวนเปน ค.ส.ล. แผนอฐปพน และสะพานไม มไฟฟาเขาถง ส าหรบน าจะใชน าบาดาลจากทางวด และน าคลอง 2.5 อาณาเขต / ทตง ทศเหนอ ตดตอกบ คลองมหาสวสด ทศใต ตดตอกบ หม 9 แขวงศาลาธรรมสพน เขตทววฒนา กรงเทพมหานคร ทศตะวนออก ตดตอกบ หม 4 แขวงศาลาธรรมสพน เขตทววฒนา กรงเทพมหานคร

4

ทศตะวนตก ตดตอกบ หม 1 แขวงศาลาธรรมสพน เขตทววฒนา กรงเทพมหานคร 2.6 จ านวนประชากร จ านวนทงสน 1,002 คน 2.7 อาชพหลกของชมชน/กลม รบจางทวไป คาขาย 2.8 ปญหาทพบและสงทชมชนตองการ ปญหาดานความสะอาด การก าจดยงลาย และปญหายาเสพตด ปญหาน าทวม 2.9 แนวทางการวเคราะหและแนวทางแกไข คณะกรรมการชมชนรวมกบประชาชนรวมกนแกไข โดยมหนวยงานของรฐเปนผให การชวยเหลอ และสนบสนน 2.10 แผนทชมชนโดยสงเขป

5

บทท 1 แนวคด

สถานการณปจจบน สงคมไทยโดยเฉพาะสงคมชนบท ไดรบผลกระทบจากการเปลยนแปลงเชงโครงสราง กระบวนการพฒนาไปสสงคมยคดจตลหรอยคเทคโนโลยสารสนเทศเตมรปแบบ สภาพแวดลอมเชงภมสงคมเปลยนแปลงไป ทงนพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงเนนเสมอวา การพฒนาหรอการด าเนนการอะไรกตาม ตองยดหลกส าคญคอใหสอดคลองกบ ภมสงคม ซงนนกคอการพฒนาโดยยดหลกสภาพความเปนจรงของ "ภมประเทศ" ทงในดานพนทดน ดานสงคมวทยา ดานลกษณะนสยประจ าถน คอ นสยใจคอความเคยชน วถชวตความเปนอยความเชอและหลกศาสนา เปนตน และการพฒนาโดยยดหลกภมสงคมน กคอหลกส าคญยงของการพฒนาอยางย งยนนนเอง ดงพระราชกระแสวา การพฒนาจะตองเปนไปตามภมประเทศ ทางภมศาสตรและภมประเทศทางสงคมศาสตร ในสงคมวทยา ภมประเทศตามสงคมวทยา คอ นสยใจคอของคนเรา จะไปบงคบใหคนคดอยางอนไมได เราตองแนะน า เราเขาไปชวย โดยทจะคดใหเขาเขากบเราไมได แตถาเราเขาไปแลว เราเขาไปชวยดวาเขาตองการอะไรจรงๆ แลวกอธบายใหเขาเขาใจหลกการของการพฒนานกจะเกดประโยชนอยาง มหาวทยาลยกรงเทพธนบรไดนอมน าหลกการดงกลาวและปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงตามแนวพระราชด ารมาเปนฐานการท างาน โดยก าหนดยทธศาสตรการพฒนาชมชน ภายใตภารกจ การสงเสรมกระบวนการเรยนรและการมสวนรวมของประชาชน สงเสรมและพฒนาเศรษฐกจชมชนฐานรากใหมความมนคงและมเสถยรภาพ โดยสนบสนนใหมการจดท าและใชประโยชนจากขอมลสารสนเทศเพอการพฒนาชมชน ทงน ไดก าหนดยทธศาสตร คอ สรางสรรคชมชนอยเยนเปนสข เสรมสรางขดความสามารถการบรหารงานชมชน สงเสรมเศรษฐกจสรางสรรค เสรมสรางธรรมาภบาลและความมนคงของทนชมชน และเสรมสรางองคกรใหมขดสมรรถนะสง การเสรมสรางขดความสามารถการบรหารงานชมชน โดยการสงเสรมการบรหารจดการความรของชมชน เปนยทธศาสตรทตองขบเคลอนไปพรอมๆกบการพฒนาผน า การขบเคลอนแผนชมชนและการจดการขอมลเพอการพฒนาชนบทไทย มหาวทยาลยกรงเทพธนบรไดก าหนดเปาหมายในการสงเสรมการบรหารจดการความร คอ การขบเคลอนศนยเรยนรชมชนพงตนเองใหมศกยภาพในการจดการองคความรในชมชน เปนศนยเรยนรชมชนสมบรณแบบ ทสามารถเปนศนยกลางในการเรยนรเพอแกปญหาในชมชนโดยมคณะกรรมการศนยเรยนรชมชนเปนกลไกในการขบเคลอน ซงศนยเรยนรชมชนไดด าเนนการจดตงขนโดยชมชน และไดรบการ

6

สนบสนนสงเสรมจากมหาวทยาลยกรงเทพธนบร ตงแตป พ.ศ. 2553 - ปจจบน เพอเปนสถานทพบปะของประชาชนในชมชน เปนแหลงพฒนา องคความร และน าความรไปใชในการแกไขปญหาในครอบครว ชมชน และการประกอบอาชพของชมชน ปจจบนชมชนวดปรณาวาสมศนยเรยนรชมชนพงตนเองตามปรชญาเศรษฐกจพอเพยงในความดแลของมหาวทยาลยกรงเทพธนบรและกรมพฒนาชมชนเพอเปนทแลกเปลยนเรยนรกน จากการตดตามประเมนผลการด าเนนงานของศนยเรยนรชมชนทผานมาพบวา การท างานของคณะกรรมการศนยเรยนรชมชนยงตองมการพฒนาศกยภาพและเพมขดความสามารถในการจดการองคความรของชมชน รวมทงการน าองคความรชมชนเหลานนมาเผยแพรแลกเปลยนเรยนรผานกจกรรมตาง ๆ ในชมชน โดยมศนยเรยนรชมชนเปนกลไก และเปนศนยกลางในการด าเนนกจกรรมเพอเปาหมายในการแกปญหา และพฒนาคณภาพชวตของคนในชมชน ผนวกกบสถานการณปจจบนหลายชมชนไดรบผลกระทบจากอทกภยครงใหญทสงผลใหชมชนวดปรณาวาสไดรบความเสยหาย ดงนนเพอเปนการฟนฟ ปองกน และหามาตรการในการรบมอกบภยธรรมชาตทจะเกดขนในอนาคต ทางมหาวทยาลยกรงเทพธนบร จงสงเสรมใหชมชนบรหารจดการองคความรผานศนยเรยนรชมชน โดยมคณะกรรมการศนยเรยนรชมชนเปนกลไกขบเคลอน ในการจดการความรเพอรบมอกบภยธรรมชาตไมเฉพาะเพยงอทกภยเทานนแตหากหมายรวมถงภยทางธรรมชาตอนๆทจะมผลตอคณภาพชวตของประชาชนในอนาคต นยามของการจดการความร การจดการความรเปนกระบวนการในการน าความรทมอยหรอเรยนรมาใชใหเกดประโยชนสงสดตอองคกร โดยผานกระบวนการตาง ๆ เชน การสราง รวบรวม แลกเปลยนและใชความร เปนตน การจดการความร (Knowledge management - KM) คอ การรวบรวม สราง จดระเบยบ แลกเปลยน และประยกตใชความรในองคกร โดยพฒนาระบบจาก ขอมล ไปสสารสนเทศ เพอใหเกดความรและปญญาในทสดการจดการความร ประกอบไปดวยชดของการปฏบตงานทถกใชโดยองคกรตางๆ เพอทจะระบ สราง แสดงและกระจายความร เพอประโยชนในการน าไปใชและการเรยนรภายในองคกร อนน าไปสการจดการสารสนเทศทมประสทธภาพมากขน ซงเปนสงทจ าเปนส าหรบการด าเนนการธรกจทด องคกรขนาดใหญโดยสวนมากจะมการจดสรรทรพยากรส าหรบการจดการองคความร โดยมกจะเปนสวนหนงของแผนกเทคโนโลยสารสนเทศหรอแผนกการจดการทรพยากรมนษย (http://th.wikipedia.org/) ดงนน จงสรปไดวา การจดการความรหมายถงการจดการใหมการคนพบความร ความช านาญ ทแฝงใน

7

ตวคนออกมาใชเพอชวยเพมประสทธภาพในการท างานใหสงขน โดยใหความส าคญของการเรยนร รวมกน การพฒนาองคการเพอเปนองคการแหงการเรยนร

พระเจาใชเวลาสรางโลกถง 7 วนดงนนการพฒนาองคการของเรากไมอาจเกดไดในชวขามคนการเปลยนแปลงดวย ความเรงรบมกจะน ามาซงปญหาขอขดแยง และความลมเหลว การเปลยนแปลงทเหมาะสม ควรจะประกอบดวยขนตอน 3 ขนดงน คอ 1. Unfreeze คอ ขนเตรยมความพรอมทจะเปลยนแปลงสงทจ าเปนในขนตอนนคอสรางกระแสของความตองการการเปลยนแปลง ระดมความคดวาตองการความเปลยนแปลงอยางไร องคการตองการอะไร โดยอาจจะใชการท า FSC (Future Search Conference) ในขณะเดยวกนกตองค านงวาผใดทมอ านาจทจะผลกดนใหเกดการเปลยนแปลงดวย 2. Change คอ ขนตอนในการเปลยนแปลงซงการทจะเปลยนแปลงอยางไรนนเราควรจะศกษาถงองคการของเรา ใหเขาใจถงปญหาทแทจรงเพอทจะไดแกปญหาไดถกจดซงจะน าไปสความส าเรจในการเปลยนแปลงองคการโดยทวไป

เมอเราทราบถงปญหาขององคการแลวกน าปญหานนมาวเคราะหอยางเปนระบบโดยกระบวนการ Problem Solving

ความตานทานตอความเปลยนแปลง 1. ความกลวในสงทไมร (Fear of unknown) 2. ไมทราบขอมลทชดเจน (Lack of information) 3. ตองการรกษาสถานภาพของตวเองภายในองคการไว (Treat to status) 4. กลวความลมเหลว (Fear of failure) 5. กลวสญเสยผลประโยชนทเคยไดรบ (Lack of perceive benefit) 6. กลวเสยหนา (Loss of face) 7. กลววาจะเพมภาระงานของตน (Increase in work : I'm too busy already) 8. ยดตดอยกบประวตศาสตรและวฒนธรรมขององคการ (History-culture) 9. กระแสความกดดนภายในองคการ (Stress) 10. กลวความไมแนนอน (Uncertainly)

3. Refreeze เมอองคการของเราเกดการเปลยนแปลงไปในทางทดแลวกควรทจะหยดภาวะการเปลยนแปลง แลวกลบเขาสภาวะงานตามปกต ถาองคการของเรามการเปลยนแปลงอย

8

ตลอดเวลาคงไมเปนผลดตองานของเราเปนแน เชนเดยวกบการยายบานถาเรายายบานบอย ๆ เราคงไมมเวลาจดบานใหสวยงามนาอยเพราะวาเมอจดบานเสรจกตองยายบานอกแลว สรปองคการแหงการเรยนรเปนองคการในอดมคตทสามารถสรางขนมาไดดวยความรวมมอของสมาชกในองคการโดยอาศย The five disciplines เปนหลกทสมาชกในองคการจะใชเพอพฒนาตนเอง และองคการสความเปนองคการอจฉรยะทจะสามารถด ารงอยในศตวรรษท 21 ไดอยางมนคงซงการทจะปรบเปลยนองคการสความเปน Learning Organization นนเราจะตองค านงถงเปาหมายและภาระหนาทขององคการเปนหลกวเคราะหหาปญหาทแทจรงขององคการโดยไมหลงยดตด อยกบภาพลวงตาซงวธการวเคราะหปญหาและการแกไขปญหาไดกลาวมาแลวขางตนทงนจะตองพจารณาถงปจจยของแตละองคการ เปนหลกวธการทใชไดผลดในองคการหนง ๆ อาจจะใชไมไดผลในองคการหนงกเปนไดองคการจะตองมงไปในทางใดจะตองปรบตวอยางไร จะตองตอบสนองตอความเปลยนแปลงอยางไรทจะท าใหองคการอยรอดเจรญเตบโต และทรงประสทธภาพสงสดไดตลอดไปนน The five disciplines เปนสงทจะตองศกษาท าความเขาใจและเชอมโยงตลอดจน การบรณาการ ( Integration) ทางความคดอกมากเพอทจะไดท าความเขาใจองคการแหงการเรยนรและวธรทจะสรางองคการ แหงการเรยนรใหเกดขน

9

บทท 2 การจดการความรชมชน

วตถประสงคและเปาหมาย 2.1 วตถประสงค

(1) เสรมสรางศกยภาพชมชนใหเขมแขงเชอมโยงเปนเครอขาย ดวยกระบวนการเรยนรและการจดการองคความรอยางเปนระบบ พฒนาเปนแผนชมชนเพอการพฒนาและแกไขปญหาของชมชนบนฐานของการพงตนเองและการพงพาซงกนและกนในทองถน (2) พฒนาเศรษฐกจชมชนและคณภาพชวตบนฐานความเขมแขงของชมชนและการใชทนทางเศรษฐกจ ทนทางสงคมและทนทางทรพยากรธรรมชาตอยางมดลยภาพเพอสรางภมคมกน ลดรายจาย สรางรายได และการแกปญหาความยากจนอยางบรณาการ (3) เพอพฒนาศกยภาพของชมชนในการอยรวมกนกบระบบนเวศไดอยางเกอกล สามารถอนรกษ ฟนฟ เขาถงและใชประโยชนทรพยากรธรรมชาตสงแวดลอมไดอยางย งยน น าไปสสงคมทนาอยสงบสขและสมานฉนท

2.2 เปาหมาย เปาหมายเชงคณภาพ ใหชมชนอยเยนเปนสข มกจกรรมพฒนาคณภาพชวตและ

การจดสวสดการชมชน มความมนคงดานอาหาร มดลยภาพในการด ารงชวตภายใตศกยภาพของฐานทรพยากรและวถวฒนธรรมทดงามในชมชน มการบรหารจดการทด มความสามารถในการพงตนเอง มภมค มกนตอการเปลยนแปลงในบรบทสงคมไทยภายใตกระแสโลกาภวตน และน าไปสการลดปญหาความยากจน

เปาหมายเชงปรมาณ ใหทกชมชนมแผนชมชนแบบมสวนรวม และองคกรปกครองสวนทองถนน าแผนชมชนไปประกอบการจดสรรงบประมาณเพอพฒนาทองถน รวมทงขยายโอกาสการเขาถงแหลงทนทชมชนมสวนรวมตดสนใจ แนวทางการพฒนา

3.1 การบรหารจดการกระบวนการชมชนเขมแขง ดวยการสงเสรมการรวมตวเรยนรรวมคดรวมทดลองปฏบตจรง รวมทงการเสรมหนนกลมทมการรวมตวอยแลวใหเขมแขง เนนศกยภาพความพรอมของชมชน เชอมโยงกบการท ามาหาเลยงชพตงแตระดบปจเจก ระดบครอบครวจนถงระดบชมชน ค านงถงความพอประมาณและความพออยพอกนเปนล าดบแรก

10

กอนทจะเชอมตอกบชมชนและสงคมภายนอก มกระบวนการจดการองคความรอยางเปนขนเปนตอน มเครอขายการเรยนร ทงภายในและภายนอกชมชน โดย

(1) การสงเสรมการรวมตวของคนในชมชนท ากจกรรมเพอประโยชนของชมชน ในรปแบบทหลากหลายทเปนทางการและไมเปนทางการ ทงในเชงพนทหรอประเดนความสนใจ และเสรมหนนชมชนทมการรวมตวเปนกลมตางๆ อยแลวใหมขดความสามารถในการพฒนามากขน โดยการเปดพนทสาธารณะในการจดกจกรรมอยางตอเนอง เผยแพรขอมลขาวสารทเปนประโยชนผานสอบคคล สอการศกษา สอทองถนและสอระดบชาต รวมถงการปรบปรงกลไกทางกฎหมาย ระเบยบ ขอบงคบและมาตรการการเงนการคลงเพอเอออ านวยใหภาคสวนตางๆ เขามารวมสนบสนนการสรางชมชนเขมแขง

(2) การจดการองคความรและระบบการเรยนรของชมชนอยางครบวงจร โดย (2.1) พฒนาฐานขอมลชมชนใหเปนระบบและปรบใหทนสมยอยเสมอ ทง

ขอมลครวเรอน ขอมลศกยภาพชมชนในประเดนตางๆ อาท สถานะของกลมตางๆ กจกรรมของชมชน ทนทางเศรษฐกจ ทนทางทรพยากรธรรมชาต ทนภมปญญาทองถนและปราชญหรอผน าตามธรรมชาตในชมชน การสบคนประวตศาสตรทองถนและวฒนธรรมชมชน เปนตน โดยจดท าเปนแผนททนของชมชนทคนในชมชนสามารถเขาถงไดสะดวกและน าไปใชเปนฐานในการจดการทรพยากรของชมชนและก าหนดทางเลอกการพฒนาทสอดคลองกบวถชวต

(2.2) จดใหมกระบวนการเรยนรรวมกนในชมชนอยางตอเนองสม าเสมอ รวมคดรวมท า รวมก าหนดแนวทางและกจกรรมการพฒนาของชมชนทยดหลกการพงพาตนเองดวยศกยภาพทรพยากร ภมปญญา วถชวต วฒนธรรมและสงแวดลอมในทองถน โดยน าขอมลชมชนมาวเคราะหหาปญหาและสาเหต คนหาทางออก น าไปทดลองปฏบตจรง มเครอขายการศกษาดงานแลกเปลยนเรยนร มการตอยอดปรบใชประโยชน โดยใชแหลงทนในชมชน อาท ธนาคารประชาชน สหกรณเครดตยเนยน และกองทนตางๆ ของหมบาน/ชมชน เปนตน พฒนาความตองการของชมชนใหเปนแผนชมชนไปเชอมโยงกบแผนพฒนาทองถน แผนยทธศาสตรจงหวด และแผนอนๆ ตามความเหมาะสม

(2.3) สงเสรมใหกลมปราชญ กลมแกนน าและผร ถายทอดความรและภมปญญาทองถนผานการเรยนรและการจดการความรในชมชน โดยเชอมโยงความหลากหลายทางชวภาพและความหลากหลายทางวฒนธรรมกบวถชวตความเปนอยจรง ควบคกบการคนหาผน าตามธรรมชาตรนใหมทเขมแขง มคณธรรมจรยธรรม มความเพยร และมจตส านกตอ

11

สวนรวมใหเปนพลงขบเคลอนและขยายผลกจกรรมการเรยนรของชมชนในวงกวางและระยะยาว

(2.4) สนบสนนการจดการองคความรและการท าวจยเพอสรางองคความรใหมทสอดคลองกบความหลากหลายของทนในชมชน ควบคกบการฟนฟความรพนบาน โดยสนบสนนบทบาทนกวจยทองถนรวมกบนกวจยของสถาบนการศกษาในการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม ทผสมผสานภมปญญาทองถนและเทคโนโลยอยางเหมาะสม เชน การท าเกษตรผสมผสาน และการท าหตถกรรมพนบาน เปนตน โดยรวบรวมความรตางๆ อยางเปนระบบ เผยแพรสชมชนและมกระบวนการพฒนาตอยอดใหเกดประโยชนสการพงตนเองและการพงพาอาศยซงกนและกน

(3) การสรางภมคมกนใหชมชนพรอมเผชญกบการเปลยนแปลงในอนาคต ดวยการสงเสรมความมนคงของครอบครว การจดบรการทางสงคมในชมชน การปลกฝงคานยมทดงาม การสรางระบบความสมพนธแบบพงพาอาศยซงกนและกนของชมชนและระหวางชมชนอยางเทาเทยมดวยบรบททางศาสนาและวฒนธรรมชมชน และการใหความคมครองสทธชมชน รวมถงการเฝาระวงชวยเหลอเยยวยาเมอชมชนเผชญกบภยพบตตางๆ โดย

(3.1) เสรมสรางครอบครวใหมความมนคง มสมพนธภาพทด มความเขมแขงทางคณธรรมจรยธรรมในครอบครว โดยจดกจกรรมปฏสมพนธอยางตอเนอง ใชสอชมชนและสอสาธารณะใหขอมลขาวสารสนเทศทเปนประโยชนในการด ารงชวต เชน ความรดานโภชนาการ ค าปรกษาการใชชวตสมรสและการเปนพอแมทด วธการเขารบบรการจากรฐ ราคาผลตภณฑการเกษตร ชองทางการตลาด ฯลฯ รวมถงการสรางคานยมครอบครวอบอนผานบทบาทชายหญง การจดกจกรรมเชอมโยงบทบาทครอบครว สถานศกษา และสถาบนทางศาสนาอยางสม าเสมอ

(3.2) เสรมสรางโอกาสและสภาพแวดลอมในชมชนใหเออตอการศกษาและการเรยนรตลอดชวตทงในระบบและนอกระบบอยางตอเนอง เชอมโยงแหลงเรยนรในชมชน เชน ศนยการเรยนรของชมชน ศนยสาธตของหนวยงานรฐ พพธภณฑพนบาน ฯลฯ รวมทงอ านวยความสะดวกใหชมชนเขาถงแหลงเรยนรภายนอกอยางสม าเสมอดวยสาระและเครองมอทหลากหลายในราคาถก เชน การศกษาทางไกลผานดาวเทยม รายการวทยโทรทศนทสรางสรรค อนเทอรเนตประจ าชมชน สอสงพมพ ฯลฯ

12

(3.3) เสรมสรางความมนคงในการด ารงชวตของคนในชมชน ทงการสรางหลกประกนชวต สวสดการสงคม ความมนคงดานอาหาร ความมนคงดานสขภาพและทอยอาศย การคมครองผบรโภค และความมนคงในสทธมนษยชน โดย

1) สนบสนนการระดมทนในชมชนเพอการออมทรพยในรปแบบตางๆ เชน กลมสจจะออมทรพย สหกรณออมทรพย การออมวนละบาท ฯลฯ เพอเปนแหลงทนในการพฒนาอาชพและจดสวสดการขนตนของชมชน ควบคกบการสรางวนยในการใชจาย รวมไปถงการสงเสรมใหมการออมสนทรพยอนๆ ของคนในชมชน เพอชวยลดรายจาย เพมรายไดในการประกอบอาชพและการด ารงชวต เชน การออมความอดมสมบรณของดน น า ปา พชผก ผลไม และสตว เปนตน

2) สรางประชาคมสขภาพของชมชนเพอใชประโยชนจากความหลากหลายทางชวภาพและภมปญญาทองถนในการสรางความมนคงทางอาหาร โดยการท าเกษตรผสมผสานใหมกนตลอดป การใชสมนไพรและภมปญญาทองถนทดแทนการใชสารเคมและเพอความปลอดภยของอาหาร ควบคกบการเสรมสรางใหชมชนมบทบาทในการสงเสรมสขภาพและเฝาระวงสขภาวะของชมชนทงโรคอบตใหม โรคระบาดซ า การมสขอนามยทดและสภาพแวดลอมทนาอยปลอดมลภาวะ

3) เตรยมความพรอมและยกระดบการพฒนาคณภาพบรการ ใหชมชนและองคกรปกครองสวนทองถนมความสามารถในการจดบรการทางสงคมขนพนฐานไดอยางมประสทธภาพ สอดคลองกบความตองการของประชาชนแตละชวงวยและวถชวตในชมชน เชน การจดศนยเดกเลกในชมชนทสอดคลองกบวถชวตและเออตอการสงเสรมบทบาทพอแม การจดบรการดแลผสงอายโดยชมชน การดแลสทธมนษยชนและสทธชมชน การใหความชวยเหลอ เดก สตร คนพการ ผสงอายและผดอยโอกาสทถกเอารดเอาเปรยบ เปนตน รวมทงการขบเคลอนกระบวนการพฒนาชมชนนาอยแบบองครวมทมงสความสะอาด สงบ สะดวก ความปลอดภย และความมระเบยบวนย

4) พฒนาศกยภาพของชมชนและองคกรปกครองสวนทองถนในการประสานงานกบหนวยงานภายนอกในการจดการความเสยงภยของชมชน เชน ผลกระทบของการเปดการคาเสรหรอการลงทนขนาดใหญของรฐ อาชญากรรมขามชาต ท เกดจากการเคลอนยายคนโดยเสร โดยเฉพาะประเดนการคามนษย ยาเสพตดและการฟอกเงน ฯลฯ รวมไปถงการเฝาระวงความเสยงจากภยพบตจากธรรมชาต ความเสยงจากราคาผลตภณฑการเกษตร

13

ความเสยงจากโรคอบตใหมและโรคระบาดซ า โดยมระบบการใหความชวยเหลออยางครบวงจรและมประสทธภาพ

5) เชอมโยงบทบาทองคกรปกครองสวนทองถน ชมชน สถาบน ทางศาสนา และสถานศกษาในการสบสานวฒนธรรมจารตประเพณทดงามของชมชน การฟนฟคานยมการท างานรวมกน เชน ประเพณลงแขก สบชะตาล าน า เปนตน การปฏบตตามหลกธรรมและการท านบ ารงศาสนา การชวยเหลอเกอกลกนฉนทเครอญาตโดยเฉพาะคนยากจน การเฝาระวงพฤตกรรมเสยงของเดกและเยาวชน รวมท งการสรางความเขาใจและเคารพความหลากหลายทางวฒนธรรมและชนตางชาตพนธ รณรงคสรางจตส านกสาธารณะใหคนในชมชนเปนพลเมองดมความรบผดชอบตอสวนรวม มความซอสตย รกและภาคภมใจในบานเกด รวมทงสนบสนนการเปนอาสาสมครชมชน

3.2 การสรางความมนคงของเศรษฐกจชมชน ดวยการบรณาการกระบวนการผลตบนฐานศกยภาพและความเขมแขงของชมชนอยางสมดล เนนการผลตเพอการบรโภคอยางพอเพยงภายในชมชน สรางความรวมมอกบภาคเอกชนในการลงทนสรางอาชพและรายไดทมการจดสรรประโยชนอยางเปนธรรมแกชมชน รวมทงการสงเสรมบทบาทสตรในการขบเคลอนเศรษฐกจชมชนและน าไปสการแกปญหาความยากจน โดย

(1) สนบสนนใหชมชนมการรวมกลมรปแบบตางๆ เชน สหกรณกลมยอมสธรรมชาต กลมป ยอนทรย ฯลฯ พฒนาระบบเครอขายเพอด าเนนกจกรรมการเกษตรหรอกจกรรมอนๆ ทหลากหลาย มการแปรรปและการผลตบนฐานทรพยากรในชมชนใหเพยงพอกบการอปโภคบรโภคภายในชมชน และน าสวนเกนไปแลกเปลยนระหวางชมชน หรอเชอมโยงเครอขายสตลาดภายนอกชมชน โดยมขอตกลงและผลประโยชนทยอมรบรวมกนอยางเปนธรรม

(2) รณรงคและสงเสรมภาคการผลตและบรการในการเคลอนยายเครองจกรหรอ กจกรรมบางสวนไปสรางอาชพและการจางงานในทองถนและพนทหางไกล เพอลดการเคลอนยายแรงงานสเมองหลวงและเมองใหญ ท าใหครอบครวอบอนอยพรอมหนาทกวย มการสบสานวฒนธรรมประเพณทองถนและมแกนน า/ผน าชมชนอยางตอเนอง โดยจะตองค านงถงผลกระทบตอคณภาพสงแวดลอมและวถชวตดงเดมของชมชนควบคไปดวย

(3) สงเสรมการรวมลงทนระหวางเครอขายองคกรชมชนกบองคกรปกครองสวนทองถนหรอภาครฐหรอรฐวสาหกจบนหลกของความโปรงใส ใชฐานทรพยากรในพนท อาท การสรางโรงงานไบโอดเซล เกษตรอนทรย หตถกรรม บรการสขภาพและสปา ทองเทยวเชงนเวศและลองสเตย เปนตน และเชอมโยงการคาการลงทนระหวางเศรษฐกจชมชนกบวสาหกจ

14

ขนาดกลางและหรอวสาหกจขนาดใหญ สรางเครอขายความรวมมอเชงธรกจตลอดทงหวงโซการผลต โดยทบทวนกฎ ระเบยบ และกฎหมายใหเออตอการรวมทน และการใหมระบบการบรหารจดการทด

(4) สนบสนนการน าภ มปญญาไทยและวฒนธรรมทอง ถนมาใชในการสรางสรรคคณคาของสนคาและบรการทมโอกาสทางการตลาดสง เชน อาหารสขภาพ หตถกรรม บรการสขภาพ บรการการทองเทยว เปนตน โดยรกษาคณคาเอกลกษณของทองถนอยางเขมแขงเมอน าภมปญญา และวฒนธรรมทองถนไปตอยอดขยายผลในเชงพาณชย

(5) พฒนาระบบการบมเพาะวสาหกจชมชน ควบคกบการสรางผประกอบการใหมดวยการพฒนาความรดานการจดการ การตลาด องคความรเกยวกบการผลตสนคาทมเอกลกษณเฉพาะถน พฒนามาตรฐานสนคา การสรางตราสนคา การจดการเรองทรพยสนทางปญญา และการพฒนาทกษะในการประกอบอาชพของกลมตางๆ รวมทงคนพการทสอดคลองกบความหลากหลายของอาชพในชมชน เพอลดความเสยงทางเศรษฐกจ

3.3 การเสรมสรางศกยภาพชมชนในการอยรวมกนกบทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอมอยางสนตและเกอกลกน ดวยการสงเสรมสทธชมชนและกระบวนการมสวนรวมของชมชนในการสงวน อนรกษ ฟนฟ พฒนา ใชประโยชนและเพมประสทธภาพบรหารจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในทองถน โดย

(1) สรางความตระหนกรของชมชนในคณคาของทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมทมตอวถชวต รวมทงกระจายอ านาจการจดการทรพยากรของทองถนใหชมชนทมศกยภาพเขามามสวนรวมกบรฐในการอนรกษ ฟนฟและพฒนาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมใหเปนไปอยางมประสทธภาพ

(3) เสรมสรางขดความสามารถและองคความรขององคกรปกครองสวนทองถน ในการบรหารจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ใหเปนภาคหลกในการอนรกษฟนฟและจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมรวมกบชมชนและภาคทเกยวของ เชน การจดการปาและพนทอนรกษ การจดการลมน า การจดการและฟนฟปาชายเลน การจดการการทองเทยวเชงอนรกษในทองถน เปนตน โดยมการใชและแบงปนผลประโยชนรวมกนอยางยตธรรม บทบาทของภาคการพฒนา ในการพฒนาชมชนใหเขมแขง พงตนเองไดอยางมนคง ชมชนมการเรยนรเทาทนการเปลยนแปลง เปนชมชนทนาอย มความสข และมการเชอมตอระหวางชมชนเปนเครอขายขยายผลเพอการพฒนาทวทงประเทศ แตละภาคการพฒนามบทบาท ดงน

15

4.1 ภาครฐ (1) สวนกลาง

(1.1) บรหารสงคมโดยการเ ชอมโยงแผนทกระดบ ต งแตแผนพฒนาระดบชาต แผนบรหารราชการแผนดน แผนปฏบตราชการ ยทธศาสตรกลมจงหวด แผนทองถนและแผนชมชน อยาง เปนขนเ ปนตอน รวมทงบรณาการกจกรรมภายใต วาระแหงชาตดานตางๆ อาท ดานยาเสพตด การแกปญหาความยากจน ดานเมองไทยแขงแรง การแกปญหาไขหวดนก ฯลฯ โดยใชชมชนเปนกลไกหลกในการด าเนนงาน

(1.2) ประสานและอ านวยความสะดวกใหภาคตางๆ ทงระดบชาต จงหวด ศตจ. ศตส. อปท. องคกรพฒนาเอกชน กลมปราชญ/แกนน าชมชนมบทบาทรวมกนในการด าเนนกจกรรมตางๆ เพอชมชน รวมทงการสนบสนนงบประมาณและวชาการ

(1.3) ปรบปรงกฎ ระเบยบ กฎหมาย เครองมอดานการเงน การคลง การระดมทนนอกระบบงบประมาณ รวมทงการลดการน าเขาสารเคมดานการเกษตร การลดภาษหรอชดเชยคาใชจายใหแกธรกจเอกชนทสรางอาชพในชมชน การรวมทนในชมชน

(1.4) กระจายอ านาจการบรหารจดการดานบรการขนพนฐานสทองถนและชมชนพรอมทงเสรมสรางศกยภาพการด าเนนงานแก อปท. ทงในดานการเงน ดานปจจยส การดแลทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม การคมครองสทธตางๆ ของประชาชนและชมชน ด าเนนการพฒนาโครงสรางพนฐานดานเศรษฐกจและสงคมในสวนทเกนขดความสามารถของทองถน

(1.5) ปรบวธคดของเจาหนาทภาครฐใหมมมมองในการแกไขปญหาและการพฒนาชมชนแบบองครวม เปนผหนนเสรมศกยภาพ ชมชน อ านวยความสะดวกใหประชาชนสามารถด าเนนการไดดวยตวเอง ตลอดทงท าความเขาใจกบแนวทางปฏบตตามปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง และเพมบทบาทในการด าเนนการและสนบสนนใหชมชนเขามามสวนรวมมากขน

(1.6) สรางระบบเตอนภยทางสงคมทเชอมโยงตงแตระดบชมชน จงหวด ระดบชาต และนานาชาต โดยเฉพาะการเฝาระวงผลกระทบตอชมชนตามแนวชายแดนทมแนวโนมการเกดอาชญากรรมขามชาต เนองจากการเคลอนยายคนโดยเสรทงในเรองการคามนษย ยาเสพตดและการฟอกเงน

16

(2) สวนทองถน (2.1) น าแผนชมชนมาประกอบการจดสรรงบประมาณการพฒนาทองถน

และผลกดนการด าเนนงานภายใตแผนชมชนใหบงเกดผลเปนรปธรรม โดยการระดมทรพยากรภายในพนทรบผดชอบทงจากภาครฐ เอกชน พฒนาเอกชน และชมชน เพอสรางการมสวนรวมและความเปนเจาของทน าไปสการพฒนาชมชน โดยชมชน เพอชมชน

(2.2) จดบรการทางเศรษฐกจและสงคมขนพนฐานใหชมชนอยางทวถงและ มประสทธภาพ คนในชมชนสามารถเขาถงแหลงทน การศกษา สาธารณสข และการคมครองทางสงคมไดอยางเทาเทยมกน

(2.3) ประสานความรวมมอระหวางภาคการพฒนาตางๆ ในทกระดบตงแตชมชน จงหวด กลมจงหวด ภมภาค และประเทศ ในการด าเนนโครงการและกจกรรมการพฒนาทกอใหเกดประโยชนตอชมชนอยางกวางขวางในหลายมต พรอมทงสนบสนนใหมมาตรการทางสงคมเพอเฝาระวงและตรวจสอบบรการตางๆ ใหมความโปรงใส เปนธรรม โดยมมาตรการคมครองผทท าประโยชนเพอชมชน/สงคม

(2.4) พฒนาฐานขอมลทองถน ใหเปนระบบและปรบใหทนสมยอยเสมอ ทงขอมลครวเ รอน ขอมลศกยภาพทองถนในประเดนตาง ๆ อาท การรวมกลมและการจดกจกรรมของชมชน ทนทางเศรษฐกจ ทนทางทรพยากรธรรมชาต ทนภมปญญาทองถนและปราชญหรอผน าตามธรรมชาตในชมชน สนบสนนการจดการองคความรในชมชน ประสานสถาบนการศกษาในพนท และเปดเวทใหภาคประชาสงคมมบทบาทในการรวมพฒนาและเปนแกนในการจดการองคความร

(2.5) พฒนาระบบการตดตามประเมนผลของชมชน และจดท าตวชวดความเขมแขงของชมชนในมตตางๆ เชน ตวชวดความสขของชมชน ทงความสขภายในจตใจ เชน การเขาถงหลกศาสนา ความภาคภมใจในทองถน เปนตน และความสขภายนอก เชน การมครอบครวอบอน การมปจจยสพอเพยง การมหลกประกนในชวต เปนตน 4.2 ภาคเอกชน

(1) สนบสนนการวจยและพฒนา เพอสรางองคความร และยกระดบภมปญญาทองถน ท าวจยรวมกบชมชน เปนหนสวนของชมชนในการตอยอดภมปญญา ประสานและสรางความสมดลระหวางภาคเศรษฐกจและชมชน

17

(2) สนบสนนทรพยากร วทยากร สรางอาชพในชมชน และรวมรบผดชอบตอชมชนรอบสถานประกอบการ ใหมกจกรรมอาสาสมครเพอสงคม รวมทงมการผลตสนคาทไมเปนอนตรายตอผบรโภค ไมท าลายสงแวดลอมและวถชวตความเปนอยทดงามของชมชน

(3) สนบสนน วสาหกจ ชมชน การบม เพาะ วสาห กจ ชมชน ก ารส ร างผประกอบการใหม รวมสรางผลตภณฑของชมชนจากความหลากหลายทรพยากรและศกยภาพของชมชน สนบสนนทงในรปเงนลงทน โอกาสทางการตลาด องคความร โดยมการแบงปนผลประโยชนอยางเปนธรรม

4.3 ชมชน (ประชาชน/ประชาคม) (1) รวมกลม รวมคด รวมท า รวมพฒนาฐานขอมลชมชน ก าหนดแนวทางและ

กจกรรมการพฒนาของชมชนทยดหลกการพงพาตนเองดวยการค านงถงศกยภาพทรพยากร ภมปญญา วถชวต วฒนธรรมและสงแวดลอมในทองถน โดยน าขอมลชมชน มาวเคราะหหาปญหาและสาเหต คนหาทางออก น าไปทดลองปฏบตจรงบนฐานองคความรและศกยภาพของชมชน ศกษาดงานแลกเปลยนเรยนรจากเครอขาย และจดท าแผนชมชนแบบมสวนรวม

(2) รเรมและเปนแกนน าจดกจกรรมสรางสรรคชมชน โดยเฉพาะกจกรรมทเชอมโยงบทบาทระหวางบาน สถาบนศาสนา โรงเรยน และองคกรปกครองสวนทองถนสรางเครอขายการดแล คมครอง การจดสวสดการสงคมภายในชมชน รวมถงการชวยเหลอผดอยโอกาสทกประเภท และดแลรกษาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

(3) จดใหมมาตรการทางสงคมในชมชน ตดตาม ตรวจสอบบรการตางๆ สรางธรรมาภบาลในชมชน และใหมมาตรการคมครองผทท าประโยชนเพอชมชน/สงคม

4.4 สถาบนทางสงคมอน ๆ (1) องคกรพฒนาเอกชน

(1.1) มบทบาทในการจดการองคความร ถายทอดองคความรใหแกชมชน เปนพเลยงทชวยสรางความเขมแขงของชมชนในการเขามสวนรวมในการอนรกษและบรหารจดการ

(1.2) เปนหนวยเตมเตมชวยเหลอเกอกลในเรองทชมชนขาดแคลน ประสบปญหาเรงดวนไดรวดเรวและมประสทธภาพ โดยเฉพาะการดแลและเยยวยาผดอยโอกาส เดก สตร และผสงอาย

18

(2) สถาบนการศกษา/นกวชาการ (2.1) ท าวจยรวมกบชมชนโดยชมชนเปนนกวจยหลก ถอดรหสความรทอย

ในตวภมปญญาทองถนใหเปนความรทเปดเผย รวมทงเปนแหลงขอมลและทปรกษาของชมชน (2.2) สรางศกยภาพชมชนใหสามารถจดการความรในชมชนของตวเอง และ

สรางกระบวนการเรยนรใหชมชน รวมทงตอยอดภมปญญาทองถนดวยเทคโนโลยสมยใหมทชมชนสามารถน าไปสรางมลคาทางเศรษฐกจเกดรายไดแกชมชน

(2.3) กระตนเผยแพรใหความรขอมลขาวสารความรใหมๆ ทจ าเปนตอการด ารงชวตในโลกยคใหม เชน ภาษาตางประเทศ ผลของภาวะโลกรอนตอระบบนเวศและการท ามาหาเลยงชพ ภยไซเบอร ฯลฯ

(3) สถาบนศาสนา (3.1) ปลกฝงทศนคตและแนวธรรมะปฏบตทถกตองในการด ารงชวตเพอ

สรางภมคมกน และใหบคลากรทางศาสนาเปนตวอยางทดในการด ารงชวตอยางพอเพยง (3.2) รวมมอกบสถาบนการศกษา ชมชนและสถาบนครอบครวในการท า

กจกรรมสาธารณประโยชน การปลกฝงคานยม จตส านก และการสบสานจารตประเพณ (3.3) เปนศนยรวมใจเชอมโยงสายใยของคนใหมารวมในการพฒนาครอบครว

ชมชน (4) สอ

(4.1) เปนแกนกลางในการไหลเวยนขอมลสารสนเทศทเปนประโยชนในการปรบตวของชมชน กระจายขอมลขาวสารทถกตองใหแกชมชนผลกระทบการคาเสรการคมครองผบรโภคทงสนคาและบรการ ตลอดทงการสรางความเขาใจและความตระหนกถงสทธอนพงมพงไดของประชาชน ชมชน

(4.2) ปลกจตส านกดานคณธรรม จรยธรรม สรางคานยมรกถน ครอบครวอบอนพฤตกรรมการด ารงชวตแบบพออยพอกนบนพนฐานวฒนธรรมทดงามแกเดกและเยาวชนและสงคมไทย และทงรวมกนดแลฟนฟทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

(4.3) สอดแทรกสาระสรางสรรคสงคมในสอทกรปแบบ เพอเสรมสรางภมคมกนใหแกเดกและครอบครว และเปดโอกาสใหเดกมบทบาทรวมผลตสอสรางสรรค เชน สอสะทอนการดแลรกษาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม การเฝาระวงทางสงคมและการเผยแพรความร เปนตน

19

(4.4) ใชสอในชมชนทกรปแบบในการใหความร/สรางคานยมทดแกชมชน เชน ขอมลเกยวกบสนคาอนตราย การอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม การสรางกจกรรมใหครอบครว การสรางส านกรกบานเกด การเชดชคนด และการสรางระเบยบวนยของคน ชมชน เปนตน

20

บทท 3 แนวทางการจดการความรชมชนวดปรณาวาส

การบรหารจดการกระบวนการชมชนเขมแขง ชมชนวดปรณาวาสสงเสรมการรวมตวเรยนรรวมคดรวมทดลองปฏบตจรงโดยไดรเรมโครงการพฒนาศกยภาพชมชน SML โดยการประชาคมและน าเงนทไดจากโครงการมาสงเสรมและพฒนาการท าวสาหกจชมชนปลกผกปลอดภยจากสารพษ และพฒนาตลาดน าวดปรณาวาสเพอเสรมหนนกลมทมการรวมตวอยแลวใหเขมแขงโดยไดรบการสนบสนนทดจากมหาวทยาลยกรงเทพธนบร โดยเนนศกยภาพความพรอมของชมชน เชอมโยงกบการท ามาหาเลยงชพตงแตระดบปจเจก ระดบครอบครวจนถงระดบชมชน ค านงถงความพอประมาณและความพออยพอกนเปนล าดบแรกกอนทจะเชอมตอกบชมชนและสงคมภายนอก มกระบวนการจดการองคความรอยางเปนขนเปนตอน มเครอขายการเรยนร ทงภายในและภายนอกชมชน โดย

(1) การสงเสรมการรวมตวของคนในชมชนท ากจกรรมเพอประโยชนของชมชน -โครงการระบบสารสนเทศชมชน -โครงการการจดการความรชมชน -โครงการทนายชาวบาน -โครงการการจดตลาดน าวดปรณาวาส -โครงการสงเสรมสขภาพชมชน -โครงการพฒนาศกยภาพชมชน(SML) เปนตน

(2) การจดการองคความรและระบบการเรยนรของชมชนอยางครบวงจร โดย (2.1) ชมชนวดปรณาวาสไดรวมกบคณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย

มหาวทยาลยกรงเทพธนบร พฒนาฐานขอมลชมชนใหเปนระบบและปรบใหทนสมยอยเสมอ ทงขอมลครวเรอน ขอมลศกยภาพชมชนในประเดนตางๆ อาท สถานะของกลมตางๆ กจกรรมของชมชน ทนทางเศรษฐกจ ทนทางทรพยากรธรรมชาต ทนภมปญญาทองถนและปราชญหรอผน าตามธรรมชาตในชมชน การสบคนประวตศาสตรทองถนและวฒนธรรมชมชน เปนตน โดยจดท าเปนแผนททนของชมชนทคนในชมชนสามารถเขาถงไดสะดวกและน าไปใชเปนฐานในการจดการทรพยากรของชมชนและก าหนดทางเลอกการพฒนาทสอดคลองกบวถชวต

(2.3) ชมชนวดปรณาวาส จดใหมกระบวนการเรยนรรวมกนในชมชนอยางตอเนองสม าเสมอ รวมคดรวมท า รวมก าหนดแนวทางและกจกรรมการพฒนาของชมชนทยด

21

หลกการพงพาตนเองดวยศกยภาพทรพยากร ภมปญญา วถชวต วฒนธรรมและสงแวดลอมในทองถน โดยน าขอมลชมชนมาวเคราะหหาปญหาและสาเหต คนหาทางออก น าไปทดลองปฏบตจรง มเครอขายการศกษาดงานแลกเปลยนเรยนร เชน เทศบาลต าบลศาลายา เครอขายชมชนทววฒนา มการตอยอดปรบใชประโยชนโดยการน างานวจยทสงเสรมความเขมแขงของชมชนมาปรบใชใหชมชนเกดความเขมแขง โดยใชแหลงทนในชมชน อาท ธนาคารประชาชน การประชาคมโดยการขอทนจากรฐบาล เชน โครงการ SML สหกรณเครดตยเนยน และกองทนตางๆ ของหมบาน/ชมชน และการน าเสนอขอทนจาก เปนตน พฒนาความตองการของชมชนใหเปนแผนชมชนไปเชอมโยงกบแผนพฒนาทองถน แผนยทธศาสตรจงหวด และแผนอนๆ ตามความเหมาะสม

(2.3) ชมชนวดปรณาวาส สงเสรมใหกลมปราชญ กลมแกนน าและผร ถายทอดความรและภมปญญาทองถนผานการเรยนรและการจดการความรในชมชน โดยเชอมโยงความหลากหลายทางชวภาพและความหลากหลายทางวฒนธรรมกบวถชวตความเปนอยจรง ควบคกบการคนหาผน าตามธรรมชาตรนใหมทเขมแขง มคณธรรมจรยธรรม มความเพยร และมจตส านกตอสวนรวมใหเปนพลงขบเคลอนและขยายผลกจกรรมการเรยนรของชมชนในวงกวางและระยะยาว

(2.4) ชมชนวดปรณาวาส สนบสนนการจดการองคความรและการท าวจยเพอสรางองคความรใหมทสอดคลองกบความหลากหลายของทนในชมชน ควบคกบการฟนฟความรพนบาน โดยสนบสนนบทบาทนกวจยทองถนรวมกบนกวจยของสถาบนการศกษาในการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม ทผสมผสานภมปญญาทองถนและเทคโนโลยอยางเหมาะสม เชน การท าเกษตรผสมผสาน และการท าหตถกรรมพนบาน เปนตน โดยรวบรวมความรตางๆ อยางเปนระบบ เผยแพรสชมชนและมกระบวนการพฒนาตอยอดใหเกดประโยชนสการพงตนเองและการพงพาอาศยซงกนและกน

22

บทท 4 บทสรปการจดการความรชมชนวดปรณาวาส

การลงพนทเพอศกษาความเปนไปไดกอนตดสนใจท าการวจยนนเรมตงแตทมวจยไดมโอกาสเขารวมเปนทมวจยในโครงการ “ความเขมแขงของชมชนตามปรชญาเศรษฐกจพอเพยง” ท าใหไดเหนบรบทของแตละพนทชมชนวดปรณาวาสและพนทใกลเคยงซงผลสรปผวจยไดเลอกทจะท าการวจยในพนทชมชนวดปรณาวาสเพอพฒนาตามแผนแมบทชมชนระยะท 3 เพอใหเกดเปนชมชนเขมแขงทสามารถเพงพาตนเองได และท าการหาขอสรปวาจะจดการพฒนาตลาดน าวดปรณาวาส และสามารถมความตอเนองความย งยนไดในอนาคต ประมวลผลการลงพนทชมชนวดปรณาวาส ตลาดน าวดปรณาวาสนนเปนการพฒนาอยางตอเนองมาตงแต ป พ.ศ.2555 จนถงปปจจบน สามารถสรปไดวาการพฒนาตลาดน าวดปรณาวาสนนไดพฒนาอยางตอเนอง โดยเรมมาจากการท าประชาคมในการจดแหลงทองเทยวชมชน จากการประชาคม(SML) นนสามารถสรปไดวาพฒนาแหลงทองเทยวชมชนตลาดน าวดปรณาวาส และไดจดการประชมเพอแตงตงหนวยงานตาง ๆ เชนสมาคมผสงอาย สมาคมสตรตลาดน าวดปรณาวาส โดยมการแตงตงเหรญญก และต าแหนงตาง ๆ ใหมความรบผดชอบในดานตาง ๆ ในสวนทชวยเสรมการทองเทยวกจะเปนน าความเปนอตลกษณของชมชนมาเสรมใหเปนจดเดนในการทองเทยวเชนประเพณ, วถชวตฯลฯ เพมความนาสนใจของการทองเทยวโดยการเพมการลองเรอจากการส ารวจและจดการทรพยากรคลองมหาสวสดขางตนทวทศนทสวยงามขนอนจะน าไปสความนาตนตาตนใจของนกทองเทยวและจะเกดความประทบใจในทสดนนเอง จากการทชมชนวดปรณาวาสมอาชพคาขายท าใหมแนวคดทสนใจแตเรองคาขายอยางเดยวไมไดสนใจประเดนทรพยากรและสงแวดลอมมากนกท าใหทรพยากรเรมถกท าลายลงไปจากเดมมากจนไดรบความกดดนจากลมคนรอบขางจงมการรวมกนท าฟนฟทรพยากรธรรมชาตขนมาโดยใชกฏเกณฑบงคบเชนคาปรบเปนตนท าใหทรพยากรธรรมชาตเรมทจะฟนฟขนมาพอทรพยากรเรมมขนมาอกชมชนกเรมมการลมตวเชนเวลาผานไปกท าลายทศนยภาพของแมน าล าคลองอกกเรมน าเนาเสยอกครงเปนตน มการแสดงความเหนและน าเสนอขอมลของผลกระทบจากการทองเทยวทงผลกระทบทเปนเชงบวกและผลกระทบทเปนเชงลบซงท าใหไดขอมลทมความลกถงผลกระทบในแตละดานเปนอยางดพรอมทงมการรวมวเคราะหขอมลจากผลกระทบดงกลาวจากสถานการณตางๆทพดคยกนท าใหชมชนเกดการเรยนรไดฉดคดถงผลกระทบทเปนทางบวกและทางลบจากการทองเทยวเชนประเดนดานเศรษฐกจเชงบวกท าใหเกดรายไดกองทนตางๆกจรงอยแตเชงลบกเกด

23

การแขงขนสงมการพงพาสนคาจากภายนอกมากขนอนสงผลไปถงความเหนแกตวของแตละบคคลมากขนเชนกนทางขอมลทไดชวยใหชมชนทมวจยมองเหนสภาพปญหาความเชอมโยงตางๆไดชดเจนขนอนจะท าไปสการหาค าตอบของปญหาการสรางวธแกปญหาอยางถกวธและสวนตวมองวาทมวจยไดเกดความรเทาทนในสภาวการณทเกดขนกบวดปรณาวาสชดเจนขนเพราะสงเกตไดจากสหนาทาทางทมการแสดงความเหนดวยกบขอมลทไดมา ในสวนของกจกรรมททางทมวจยจะหนนเสรมไดในเวทเหนตรงกนวาในสวนของการทองเทยวเชงเกษตรนนควรชวยในดานจดท าขอมลการทองเทยวเพราะเนองานสวนใหญกจะมทางหนวยงานของโครงการพฒนาแหลงทองเทยวชมชนวดปรณาวาสด าเนนงานอยแลวตางกบสวนของการทองเทยวเชงวฒนธรรมกบเชงเกษตรควรหนนเสรมใหมากขนดงนนจงก าหนดกจกรรมตอไปใหกบทางทมวจยคอกจกรรมส ารวจเสนทางคลองมหาสวสดก าหนดจดส าคญของการทองเทยวเชงนเวศกบศกษาขอมลการทองเทยวเชงวฒนธรรมเชงเกษตรเพอจดท าเปนคมอการทองเทยวโดยชมชน” ทมวจยไดใหขอมลสงเกตวาหากจะขยบงานใหญในชมชนวดปรณาวาสคงเปนการยากเพราะตองผานความเหนของกลมคนหลายฝายดงนนจงควรขยบจากงานเลกๆและท าใหเปนรปธรรมใหเคาเหนกอนจงจะดทสด ทางภาพรวมไดประชมรวมกบชมชนประกอบดวย กรรมการชมชน พระ และทมวจยไดรวมกบส ารวจสภาพแวดลอมรอบขางผลสรปไดวา ยงขาดเงนทนในการสนบสนนในการพฒนา สวนหยอม ลานวด และสถานทตงพระบรมสารรกธาต และสวนเกษตรอนทรยเพอปรบทศนยภาพใหงดงามยงขนจงไดขอใหทางมหาวทยาลยกรงเทพธนบรใหงบสนบสนน จากผลการวจยชใหเหนวาคณลกษณะของชมชนในเรองเปาหมายการเรยนรมประเดนทใกลเคยงกน คอ เรองการลดตนทนการผลต เรองปญหา สขภาพ และเรองของสภาพแวดลอมสอดคลองกบ นนทยา หตานวตร และ ณรงค หตานวตร (2554: 16-17)ทอธบายวาเปาหมายของกลมชมชนเกดจากทกขของชมชนทเผชญอยโดยเฉพาะเรองปญหาทางดานเศรษฐกจเปนปญหาทส าคญของชมชนท าใหชมชนไมสามารถพงตนเองไดในสวนการมสวนรวมในการก าหนดเปาหมายพบวากลมเปลอกนอกหรอสมาชกทวไปจะเขามามสวนในการก าหนดเปาหมายการเรยนรไมมากนกสวนใหญเกดขนเฉพาะในกลมแกนหลกของชมชนซงชใหเหนวาชมชนยงท าตามผน าและกลมทสนบสนนเนองจากเชอมนวาจะสามารถน าไปในทางทสามารถจะพนทกขไดอยางไรกตามการมสวนรวมทแทจรงตามแนวคดของชมชนนกปฏบตทกฝายตองเขามามสวนรวมในทกขนตอนเพอททกคนจะมสวนรบผดชอบหรอเขาใจในสงทชมชนรวมกนท า (Wenger,et al. 2012: 87) ความเปนชมชนนกปฏบตเกษตรอนทรย พบวาสมาชกของชมชนชมชนอาศยอยในพนทและในชมชนเดยวกนโดยความเปนชมชนเกดจากกลมชมชนท

24

เผชญปญหาหรอทกขการมจดศนยรวมในชมชนเชน วดในชมชน หรอกลมทตงขนกอนแลว และมกจกรรมรวมกนโดยสงยดเหนยวภายในกลมพบวามความสมพนธในเชงเครอญาตและวฒนธรรมเดยวกนซงเปนสงทท าใหชมชนสามารถรวมกลมกนไดงายขนชใหเหนวาความเปนชมชนนกปฏบตมพนฐานของความเปนชมชนเกษตรกรรมทมลกษณะของชมชนตามกจกรรมในสงคมและมความสมพนธในสงคมในแนวราบ(horizontal) (สมศกด ศรสนตสข,2553:10-13) ซงสอดคลองกบแนวคดชมชนนกปฏบตทใหความส าคญกบการมปฏสมพนธเรยนรรวมกนสรางความสมพนธและอยภายใตกระบวนการพฒนาความรสกเปนสวนหนงมพนธสญญารวมกนและสมาชกในชมชนจะตองมปฏสมพนธอยางสม าเสมอในประเดนทมความสมพนธตอเปาหมายหลกการของชมชนแนวปฏบตของชมชนนกปฏบตทใชในการเรยนรพบวาใชวธการเรยนรเพอสรางเสรมศกยภาพของชมชนหลากหลายแนวทางชมชนนกปฏบตแตละแหงจะมวธการเฉพาะของชมชนทงนเปนเพราะแนวปฏบตของชมชนขนอยกบฐานคดของชมชนและผลลพธทตองการของชมชน (พนลาภ อทยเลศอรณ, 2553: 36-37) อยางไรกตามแนวทางทแตละชมชนใชในการเรยนรรวมกน คอการเรยนรของผใหญการเรยนรจากการปฏบตและการเรยนรแบบคนพบทงนเปนเพราะชมชนเปนกลมทมขอจ ากดในการเรยนรทงทางดานอายและระดบการศกษาการไดลงมอปฏบตจรงจะท าใหกลมนมความสนใจทจะเรยนรและในการจดกระบวนการเรยนรผอ านวยความสะดวกในการเรยนรเปนผทมบทบาทส าคญโดยเฉพาะในเรองการจดกระบวนการเรยนร (process facilitator) ทสรางกระบวนการทท าใหชมชนเกดแรงจงใจทท าใหชมชนมความสนใจทจะแลกเปลยนความรขนในสวนการเรยนรขามชมชนพบวาเกดขนจากการไปดงานและการเปนพนทดงานชใหเหนวากระบวนการเรยนรขามชมชนเปนการแบงปนความรระหวางชมชนและระหวางชมชนพรอมกนและการไปดงานเปนการสรางแรงบนดาลใจใหกบชมชนอยากมาทดลองปฏบตและการใหก าลงใจระหวางชมชนเพราะในขณะทชมชนเรมเขามาเรยนรในกลมชมชนมกจะไดรบการลอเลยนและเสยดสเพราะปฏบตไมเหมอนชมชนโดยทวไป (เนาวรตน พลายนอย และคณะ, 2552:22) หลกสตรทแตละกลมน ามาใชในการเรยนรผลการวจยพบวามจดรวมกน คอ หลกสตรการเรยนรในเชงเทคนควธในเรองการควบคมแมลงโดยชววธการปรบปรงบ ารงดนและการปรบปรงพนธผกทงนเปนเพราะวาการจะลดตนทนในการท าสวนนนชมชนจ าเปนทจะตองเรยนรวธการลดการใชสารเคมในการควบคมแมลงการปรบปรงบ ารงดนใหดขนโดยไมใชสารเคมและวธการปรบปรงพนธขาวเอาไวใชเองซงเปนหลกสตรของทางโรงเรยนชมชนโดยทวไปด าเนนการอยางไรกตามหลกสตรของแตละชมชนมความเขมขนและยากงายแตกตางกนขนอยกบการใหความส าคญของกลมชมชนความพรอมของ

25

กลมและสภาพพนททจะน าหลกสตรไปใช ผลการเรยนรในเรองความรของชมชนนกปฏบตเกษตรอนทรยพบวาเปนความรในเชงเทคนคหรอการปฏบตการเปลยนแปลงวธคดหรอวถชวตเพอเดนไปสเปาหมายทแตละกลมวางไวยงไมสามารถทจะด าเนนการไดทงนเนองจากอาจเปนผลเบองตนหรอระยะแรกของชมชนชมชนการปรบเปลยนททางกลมสนบสนนตองการเลกใชสารเคมทงหมดและสามารถพงตนเองไดอาจตองใชระยะเวลามากกวานและนอกจากนนยงมปจจยภายนอกทมตอผลการเรยนร เชนในบางชมชนยงมการใชสารเคมในบางครงเมอเกดการระบาดของศตรขาวเปนเพราะเมอเกดวกฤตชมชนยงกลวไมไดผลผลตเนองจากมภาระคาใชจายในครอบครวทจะตองรบผดชอบการจดการความรของชมชนนกปฏบตเพอน าความรทอยในตวชมชน(tacit knowledge) ออกมาเปนความรภายนอก (explicit knowledge) อาศยกระบวนการแลกเปลยนความรของชมชนซงเมอพจารณาจากแนวคดการเรยนรจากประสบการณ ขอเสนอแนะ

การจดกระบวนการเรยนรในระดบกลมชมชนพบวามการจดกระบวนการเรยนรในหลากหลายรปแบบแตกตางกนตามแตบรบทของแตละกลมดงนน การจดการเรยนรตองมการประยกตใชกระบวนการเรยนรตามความเหมาะสมแตละพนทหรอการพจารณาจากทนในพนทเปนหลก เชน ปราชญชาวบาน ประเพณวฒนธรรม เปนตนนอกจากนนการจดกระบวนการเรยนรเพอใหเกดประสทธภาพจ าเปนทจะตองใชกระบวนการเรยนรทตอเนองและมผอ านวยความสะดวกในการเรยนรใหเขามามสวนรวมทกกระบวนการเพอทจะท าใหชมชนเขาใจและรสกถงความเปนเจาของกระบวนการเรยนรและการเรยนรจากการลงมอปฏบตจรงสามารถท าใหไดเรยนรน าความรทไดรบไปใชในชวตจรงไดและเกดการยอมรบจากกลมชมชนนกปฏบตนอกจากนนหนวยงานหรอองคกรทเกยวของ เชน กรมสงเสรมการเกษตรควรใหการสนบสนนและสงเสรมการพฒนาผอ านวยความสะดวกในการเรยนรท งทางดานจ านวนและทกษะความสามารถโดยเฉพาะผอ านวยความสะดวกในกระบวนการเรยนร (Process Facilitator)ในกลมแกนน าชมชนเนองจากเปนกลมทมทกษะความรความสามารถและมความตงใจอยางจรงจงมศกยภาพพอทจะเปนผอ านวยความสะดวกในการเรยนรและชมชนใหการยอมรบโดยสงเสรมแกนน าเหลานใหมทกษะในการจดกระบวนการเรยนรในชมชนนกปฏบต ผลส าเรจของศนยเรยนร

- เกดการเรยนรของคนในชมชน มความร เทาทนสถานการณทงภายในและภายนอก ชมชน

26

- เกดการจดการความรของคนในชมชนอยางเปนระบบในดานตาง ๆ ไดแก การเรยนร การสบทอด แลถายอดองคความร การรวบรวมและจดเกบองคความรของชมชน

- มขอมลผร/ปราชญชาวบาน - ขยายผลใหมศนยเรยนร โดยมจดเรยนร แหลงเรยนรในหมบานครบทกหมบาน เกด

เครอขายในการเรยนร - คนในชมชนมความเอออาร เอออาทรตอกนและกน และมสขภาพจต สขภาพกายดขน

จดแขงของศนยเรยนร 1.เปนศนยเรยนรชมชนในระดบหมบาน เพราะสามารถบรหารจดการในเรองแหลงเรยนรไดหลากหลาย กระจายอยท งชมชน มผร ปราชญชาวบาน และแกนน าทมความพรอมในการเปนวทยากรหลาย ๆ ดาน 2.มศกยภาพในการตอนรบผสนใจเขาไปศกษาดงานไดครงละจ านวนมาก มการแบงทมกนรบผดชอบ 3.ผน าชมชนมวสยทศน และประสบการณในการท างานหลากหลายระดบ 4.มการบรหารจดการทเปนระบบ 5.มกองทนในการด าเนนกจกรรมตาง ๆในชมชน เปนเงนสวสดการชมชน 6.ประชาชนมสวนรวมในการด าเนนงานและบรหารจดการสง 7.มองคความร/ภมปญญาทหลากหลาย 8.มแหลงเรยนรหลากหลาย 9.มทรพยากรธรรมชาตทอดมสมบรณ 10. มกฎ กตกาของชมชน ททกคนยอมรบ และยดถอปฏบตมายาวนาน จดออนของศนยเรยนร 1.การจดท าขอมลยงไมเปนระบบ 2.การแสดงขอมลภายในอาคารยงไมเปนระเบยบ 3.ภายในอาคารศนยยงไมมการจดมม สงเสรมการเรยนรอยางชดเจน

27

ตวอยางโครงการ / กจกรรมการจดการความรชมชน ป 2554 การจดท าแผนชมชนพงตนเอง (AIC)

28

ป 2555 การพฒนาศกยภาพชมชน SML

29

ป 2556 การพฒนาตลาดน าวดปรณาวาส

30

ภาพศนยการเรยนรชมชนพงตนเอง กองทนแมของแผนดน

31

บรรณานกรม

จ ารส สวรรณเวลา. (2549). การจดการความรในยคสงคมฐานความร. [ระบบออนไลน]. แหลงทมา: http://qa.bu.ac.th/program/KM49 . บญด บญญากจ และคณะ. (2548). การจดการความรจากทฤษฎสการปฏบต. กรงเทพฯ : จรวฒน เอกซเพรส จ ากด. ศภวลย พลายนอย.(2547),นานาวธวทยา การถอดบทเรยนและสงเคราะหองคความร. กรงเทพฯ: พ.เอ.ลฟวง วรตน ค าศรจนทร. (2552).วทยากรกระบวนการเพอการถอดบทเรยนและเสรมพลงการ เรยนรเพอสขภาวะชมชน.สถาบนพฒนาสขภาพอาเซยน มหาวทยาลยมหดล. วระ นจไตรรตน.(2549).คมอถอดความรโครงการยอย.โครงการเครอขายสรางเสรมสขภาพ ระดบจงหวด.มลนธสาธารณสขแหงชาต. http://www.banprak-nfe.com/webboard/index.php?topic=643.0 http://www.cdd.go.th/kmcd/show_pdf.php?id=013905 คมอการถอดบทเรยนโครงการ พฒนาชมชน http://www.vijai.org/Tool_vijai/12/012.asp www.edbkk1.go.th/aoc/09_sep/study แนวทางการถอดบทเรยนโครงการ/งาน/กจกรรม กรมการปกครอง กระทรวงมหาดไทย (2553). ชมชนนกปฏบต CoP

(Community of Practice). http://iad.dopa.go.th/km/dopa_km.htm สรนทร สรงสระแกว. (2550). เครองมอจดการความร (KM Tools) เพอเพมประสทธภาพการ

ปฏบตงาน. กทม. : วทยาลยการปกครอง กรมการปกครอง กระทรวงมหาดไทย. สายพณ เชงเชาว. (2551). เทคนคการ COP อยางมผลสมฤทธ. กทม. : กรมประชาสมพนธ บรชย ศรมหาสาคร. (2550). การท า COP เพอจดการความรในองคกร. กทม. : สถาบนพฒนาคร คณาจารย และบคลากรทางการศกษา. , นครปฐม. ประเทศไทย. 16 หนา อนชาต พวงส าล และ รวน ระววงศ. (2550). คมอการพฒนาและขบเคลอนชมชนแนวปฏบต

(COP). กทม. : ส านกพฒนาคณภาพ. Wenger E. , McDermott R. and Syner W.M. (2002). Cultivation communities of practice:A

guide to managing Knowledge. Harvard BusinessSchool Press. Boston, MA.