สถานการณการแพรระบาดของไวรัสโคโรนาในปจจุบันทําใหเกิดความเปล่ียนแปลงในหลายประเทศหลายแนวคิดและมาตรการท่ีเกิดข้ึนจากท้ังภาครัฐและภาคประชาสังคม สงผลตอภาพอนาคตของการพัฒนาระบบเศรษฐกิจของแตละประเทศ เราลองมาดูกันวาภาพอนาคตของระบบเศรษฐกิจท่ีเกิดจากผลกระทบจาก COVID-19 จะมีหนาตาอยางไร

Source: Simon Mair - BBC Future (2020), How Will Coronavirus Change the World ?

Source: Simon Mair - BBC Future (2020), How Will Coronavirus Change the World ?

ฉากทัศนอนาคต (Scenarios)หลังวิกฤต COVID-19ปจจัยขับเคล่ือนสําคัญ 2 ปจจัย ท่ีจะสงผลตอแนวคิดดานระบบเศรษฐกิจ คือ การสรางคุณคา (Value) และการรวมศูนย (Centralization)

การกระจายในพ้ืนท่ี(Decentralization)

Barbarism

StateCapitalism

StateSocialism

Mutual Aid

การรวมศูนย(Centralization)

การสรางมูลคา(Value for Exchanges)

การสรางประโยชน(Value for Life)

การสรางคุณคา - การใชทรัพยากรใหเกิดคุณคาสูงสุดเปนหลักคิดพ้ืนฐานตามแนวทางเศรษฐศาสตร แตคุณคาสูงสุดท่ีเกิดข้ึนเปนคุณคาท่ีมุงเนนการสรางมูลคา/ผลกําไรสูงสุด (Value for Exchanges) หรือเนนการสรางประโยชนกับการดํารงชีวิต (Value for Life)การรวมศูนย - รูปแบบการตอบสนองตอวิกฤตการณท่ีเกิดข้ึนในสังคม ถูกขับเคล่ือนโดยภาครัฐจากสวนกลาง หรือเกิดข้ึนจากภาคประชาสังคมในพ้ืนท่ีหลัก

จากปจจัยขับเคล่ือนท้ัง 2 สงผลใหเกิดฉากทัศนอนาคตใน 4 รูปแบบ ไดแก State Capitalism, Barbarism, State Socialism และ Mutual Aid

Source: Simon Mair - BBC Future (2020), How Will Coronavirus Change the World ?

ฉากทัศนท่ี 1

รัฐทุนนิยม(State Capitalism)เปนระบบเศรษฐกิจท่ีเราพบเห็นไดสวนมากของโลก ระบบเศรษฐกิจทุนนิยมยังคงดําเนินไปเพ่ือสรางกําไรสูงสุด แตในปจจุบันก็เปนท่ีประจักษแลววา เม่ือสถานการณตลาดเขาสูภาวะวิกฤต ก็จําเปนตองอาศัยมาตรการภาครัฐเขามาชวยพยุง เชน แรงงานจํานวนมากไมสามารถทํางานไดเพราะวาเกิดภาวะเจ็บปวย กลัวโรคระบาด รัฐจึงตองเปนตัวชวยพยุงระบบโดยสวัสดิการพ้ืนฐาน ภาพอนาคตน้ีคาดวาจะเกิดข้ึนเพียงระยะส้ัน ๆ หลังวิกฤต โดยหนาท่ีหลัก คือการทําใหภาคธุรกิจสามารถท่ีจะทําการคาขายได

ตัวอยางเชน ธุรกิจอาหาร สินคาและของใชพ้ืนฐาน ก็ยังสามารถดําเนินการไดตามปกติ แมจะมีมาตรการควบคุมจากทางภาครัฐในภาวะวิกฤต นอกจากน้ีภาครัฐยังมีมาตรการสนับสนุนคาจางผานนายจางแทนการจายตรงไปยังประชาชน เพ่ือใหตลาดแรงงานยังสามารถดําเนินการในรูปแบบท่ีควรจะเปนได

ฉากทัศนท่ี 2

ภาพน้ีเปนภาพอนาคตท่ีไมพึงประสงคท่ีสุด ถายังมุงแตจะสรางกําไรสูงสุด ปฏิเสธท่ีจะชวยเหลือประชาชน โดยเฉพาะประชาชนท่ียังจําเปนตองไปทํางานเพ่ือขับเคล่ือนเศรษฐกิจ จะเกิดภาวะการเจ็บปวย และถูกเลิกจางงานในท่ีสุด จะทําใหภาคธุรกิจ ภาคแรงงาน ตลาดลมเหลวและไมมีกลไกใดๆ จากภาครัฐท่ีจะมารองรับ รวมถึงโรงพยาบาลยังไมเพียงพอสําหรับการรองรับผูปวยท่ีเพ่ิมมากข้ึน บุคคลจะเจ็บปวยลมตาย นอกจากน้ีจะนําไปสูภาพอนาคตท่ีเลวรายมากย่ิงข้ึน คือเกิดการแตกแยกทางการปกครองและลมเหลวในระบบสังคม

คําถามคือ ภาพอนาคตน้ีสามารถเกิดข้ึนไดไหม ? ถาไมสามารถรับมือกับสถานการณการแพรระบาด หรือการใชมาตรการรับมือตอสถานการณท่ีผิดวิธีจะทําใหเกิดภาพอนาคตน้ีไดเชนกัน ถึงแมวาจะมีการชวยเหลือในภาคเศรษฐกิจ แตก็นาจะยังไมเพียงพอสําหรับปองกันความลมเหลวของตลาด เชนเดียวกับโรงพยาบาล ซ่ึงจะมีผูปวยมหาศาลเกินกวาจะรองรับได จะมีผูปวยตกคางจํานวนมากหลังจากวิกฤตน้ีจะเกิดภาวะเงินฝด ผูคนจะตองควบคุมคาใชจายภายในครัวเรือน ภาครัฐจะตองหาวิธีการเพ่ือชวยใหเศรษฐกิจกลับมาเปนปกติไดอยางเร็วท่ีสุด

อนารยธรรม(Barbarism)

Source: Simon Mair - BBC Future (2020), How Will Coronavirus Change the World ?

ภาพอนาคตน้ีเปนภาพอนาคตท่ีเราอาจจะเห็น ซ่ึงจะเกิดการเปล่ียนแปลงทางบรรทัดฐานของสังคม โดยการใหคุณคาแกระบบเศรษฐกิจนอยลงจะเห็นไดจากมาตรการท่ีภาครัฐหลายประเทศไดดําเนินการ เชน การรวมศูนยท่ีโรงพยาบาลรัฐและเอกชนเพ่ือรับมือวิกฤต และมาตรการสนับสนุนคาจางสําหรับการหยุดงานอยูกับบาน โดยเนนการแกปญหาวิกฤตสาธารณสุขมากกวาความกังวลในวิกฤตเศรษฐกิจ

ภาพอนาคตน้ีอาจจะตองใชมาตรการปกปองภาคธุรกิจท่ีเก่ียวของกับการใชชีวิต เชน การผลิตอาหาร พลังงาน และธุรกิจท่ีพักตางๆซ่ึงเปนความตองการข้ันพ้ืนฐานของชีวิต จากน้ันตองสนับสนุนโรงพยาบาลและท่ีอยูอาศัยใหมีเพียงพอตอทุกคน จัดหาสินคาผลิตภัณฑและส่ิงของท่ีเปนพ้ืนฐานสําคัญในการดํารงชีวิตใหกับประชาชนทุกคน สําหรับประชาชนท่ีไมไดพ่ึงพานายจาง ภาครัฐจะตองจัดหาส่ิงท่ีเปนพ้ืนฐานในการดํารงชีวิตใหกับเขาเชนกัน

ภาพอนาคตในลักษณะน้ีมีโอกาสเกิดข้ึนเม่ือสถานการณการแพรระบาดยืดเย้ือ สงผลใหเศรษฐกิจถดถอย งานสวนใหญจะไมไดอิงกับมูลคาทางเศรษฐกิจหรือมูลคาในตลาด แตจะอิงกับประโยชนท่ีเกิดข้ึนกับการดํารงชีวิต อาชีพอยางแพทย พยาบาล ครู พนักงานสงของแมคา พนักงานขายของ พนักงานเก็บขยะ จะเปนงานสําคัญ

รัฐสังคมนิยม(State Socialism)

ฉากทัศนท่ี 3

Source: Simon Mair - BBC Future (2020), How Will Coronavirus Change the World ?

Source: Simon Mair - BBC Future (2020), How Will Coronavirus Change the World ?

ฉากทัศนท่ี 4

ภาพอนาคตน้ีเปนทางเลือกท่ีภาครัฐไมไดเปนหัวแรงหลัก แตเปนภาคประชาสังคมอยางกลุมคนและชุมชนท่ีเขามาทําหนาท่ีบริหารจัดการสนับสนุนการแกปญหา และรับมือวิกฤต

ความเส่ียงท่ีจะเกิดข้ึนในภาพอนาคตน้ี คือ ชุมชน หรือคนกลุมนอยไมสามารถเปล่ียนแปลงหรือเคล่ือนไหวตัวเองไดมากพอ เน่ืองจากไมมีทรัพยากรท่ีเพียงพอ ภาพอนาคตน้ีจึงไมสามารถประสบความสําเร็จในการปองกันการระบาดของไวรัสได อยางไรก็ตามการสรางเครือขายชุมชนใหมีความเขมแข็งก็จะชวยใหการสงตอมาตรการความชวยเหลือตาง ๆ เกิดประสิทธิภาพ

การรวมกลุมกันของชุมชนเปนแรงขับเคล่ือนท่ีจะทําใหเกิดการใชทรัพยากรอยางคุมคา ภาพอนาคตน้ี สามารถนําไปปรับใชกับภาพอนาคตชนิดอ่ืนได และอาจจะเปนทางออกของภาพอนาคตแบบBarbarism หรือ State Capitalism แตไมสามารถสนับสนุนภาพอนาคตแบบ State Socialism ได

การชวยเหลือซ่ึงกันและกัน(Mutual Aid)