สถานการณโรคขาดวิตามินเอในประเทศไทย VITAMIN A DEFICIENCY IN THAILAND

รวบรวมและวิเคราะหโดย พญ.แสงโสม สีนะวัฒน

ผูอํานวยการกองโภชนาการ กรมอนามัย กระทรวงสาธารณสุข

โทรศัพท/โทรสาร 5918162-63

โรคขาดวิตามินเอ คือ อะไร

โรคขาดวิตามินเอเกิดจากรางกายไดรับวิตามินเอจากอาหารไมเพียงพอ โดยแหลงอาหารที่ใหวิตามินเอ มาจากสัตว และพืช เชน ตับ ไขแดง นม ผลไมสีเหลืองและ ผักสีเขียว วิตามินเอมีความสําคัญอยางมากตอรางกาย โดยชวยในการมองเห็น โดยเฉพาะในที่สลัว การบํารุงรักษาเยื่อบุผิวของอวัยวะตาง ๆ เชน ระบบทาง เดินหายใจและทางเดินอาหาร การขาดวิตามินเอทําใหเกิดอาการทางตา ที่เรียกวา ซีรอฟทาลเมีย (XEROPHTHALMIA) โดยในระยะแรกมีอาการตาบอดกลางคืน (NIGHT BLINDNESS) เยื่อบุตาขาวแหง (CONJUNCTIVAL XEROSIS) เกล็ดกระดี่ (BITOT'S SPOT) กระจกตาแหง (CORNEAL XEROSIS) กระจก ตาเปนแผล (CORNEAL ULCERATION) กระจกตาขุนเหลว (KERATOMALACIA) และตาบอดในที่สุด ถาการขาดวิตามินเอมีความรุนแรงเพิ่มขึ้น และไมไดรับการ รักษาอยางรีบดวน

สถานการณโรคขาดวิตามินเอที่ผานมาจนถึงปจจุบัน

ป พ.ศ.2503 จากรายงานสํารวจภาวะโภชนาการในประเทศของ ICNND (INTER-DEPARTMENTAL COMMITTEE ON NUTRITION FOR NATIONAL DEFENSE) จากประเทศสหรัฐอเมริกา กลาววา รอยละ 25 ของผูปวยที่มี ปญหาการขาดโปรตีนและพลังงาน ซ่ึงเขารักษาตัวในโรงพยาบาลศิริราชและเชียงใหม มีกระจก ตาเหลวเปนวุน (KERATOMALACIA) และกระจกตาเปนแผล (CORNEAL ULCERATION) และรายงานดังกลาวไดระบุวา ประชากรไทยได รับวิตามินเอจากอาหารในปริมาณที่ ไมเพียงพอกับความตองการของรางกาย

ป พ.ศ.2516-2521

1. การศึกษาของแพทยหญิงสาคร ธนมิตต และคณะ ในพื้นที่จังหวัด อุบลราชธานี พบวา เด็กวัยกอนเรียน บริโภคปริมาณวิตามินเอที่มีใน อาหารตอวันคิดเปนรอยละ 30-50 ของปริมาณที่รางกายควรไดรับ และกลุมเด็กดังกลาวมีวิตามินเอในเลือด ในระดับขาด คือนอยกวา 10 ไมโครกรัมตอ 100 มิลลิลิตร ถึงรอยละ 17 สําหรับเด็กวัยเรียนใน พื้นที่เดียวกันมีวิตามินเอในเลือดระดับขาดรอยละ 22 ซ่ึงองคการ อนามัยโลกไดใหขอกําหนดวา ถาตรวจพบเด็กรอยละ 5 มีวิตามินเอ ในเลือดในระดับขาด ใหถือวาชุมชนดังกลาวมีปญหาการขาดวิตามินเอ

2. การศึกษาในกลุมยอยพื้นที่จังหวัดศรีสะเกษและอุบลราชธานี โดย แพทยหญิงสาคร ธนมิตต และคณะ ใน

ระหวางปพ.ศ.2519-2521 พบเด็กวัยกอนเรียนมีอาการตาบอด กลางคืน รอยละ 1-17 และ เกล็ดกระดี่รอยละ 0.3 พรอมทั้งพบเด็กวัยเรียนมีอาการ ตาบอด กลางคืน รอยละ 9-15

ป พ.ศ. 2530 การศึกษาของสถาบันวิจัยโภชนาการ มหาวิทยาลัยมหิดล ในพื้นที่ภาคตะวันออก เฉียงเหนือ พบวา วิตามินเอในเลือดของเด็กวัยเรียน จังหวัดศรีสะเกษ และจังหวัดอุบลราชธานี ในระดับขาด รอยละ 1.3 และวิตามินเอในเลือดของเด็ก วัยเรียน จังหวัดหนองคาย ในระดับขาด รอยละ 5.9

ป พ.ศ. 2531

1. การศึกษา โดย Bloem และคณะ ในพื้นที่จังหวัดสกลนคร พบวา เด็กวัยกอนเรียนมีอาการตาบอดกลางคืน รอยละ 1.3 เยื่อยุตาขาวแหง รอยละ 16 และเกล็ดกระดี่ รอยละ 0.4

2. การศึกษาโดยกองโภชนาการ กรมอนามัย พบวา เด็กวัยกอนเรียน ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ มีวิตามินเอในเลือดในระดับขาด รอยละ 3

ป พ.ศ. 2533 การศึกษาโดยกองโภชนาการ กรมอนามัย ในพื้นที่ภาคเหนือ และภาคตะวันออกเฉียงเหนือ พบวา การขาดวิตามินเอในเด็กวัยกอนเรียน อยูในชนิดที่ไมแสดงอาการทางคลินิก โดยประมาณรอยละ 20 มีวิตามินเอสะสมในตับไมเพียงพอ จากการตรวจทางชีวเคมีดวย RELATIVE DOSE RESPONSE และมีความผิดปกติของเซลลเยื่อบุตาขาวจากการตรวจทางเซลลวิทยา ดวยCONJUNCTIVAL IMPRESSION CYTOLOGY (CIC)

ป พ.ศ. 2534 จากรายงานของโรงพยาบาลยะลา สํานักงานปลัดกระทรวงสาธารณสุข ตรวจพบเด็กอายุระหวาง 3-15 เดือน มีการผิดปกติของกระจกตา ซ่ึงเกิดจากการขาดวิตามินเอ จํานวน 34 ราย โดยเด็กดังกลาว ไมไดกินนมแม แตไดรับการ เล้ียงดูดวยนมขนหวาน ซ่ึงขณะน้ันไมไดเติมวิตามินเอ รวมทั้งไมไดรับอาหารตามวัยที่เหมาะสม

ป พ.ศ. 2535 การศึกษาโดยกองโภชนาการ กรมอนามัย พบวา เด็กวัยกอนเรียน ใน 5 จังหวัดภาคใตตอนลาง มีการขาดวิตามินเอในระดับแสดงอาการทางคลินิก คือ มีกระจกตาเปนแผล และกระจกตาขุนเหลว รอยละ 0.87 และ 0.43 ตามลําดับ ซ่ึงเกณฑขององคการอนามัยโลก ไดกําหนดอุบัติการของแผล เปนที่กระจกตา และกระจกตาดําขุนเหลว มากกวารอยละ 0.05 และ 0.01 ตามลําดับ ใหจัดวา ชุมชนน้ันมีปญหาโรคขาดสารวิตามินเอเปนปญหาสาธารณสุข

อน่ึง การเฝาระวังโรคขาดวิตามินเอในป 2536-ปจจุบัน ในพื้นที่ 5 จังหวัดภาคใตตอนลางดังกลาว ขณะน้ีไมมีเด็กรายใหมที่ขาดวิตามินเอในระดับแสดงอาการทางตาอยางไรก็ตาม ขณะน้ีองคการอนามัยโลกไดจัดใหประเทศไทย เปนกลุมประเทศของ โรคขาดวิตามินเอ ชนิดไมแสดงอาการทางคลินิกขั้นปานกลาง (MODERATE SUBCLINICAL VITAMIN A DEFICIENCY)

ภาพแสดงการเปรียบเทียบรอยละของการกระจายของระดับเรตินอลในเลือดของเด็กวัยกอนเรียน ในภาคใต ป พ.ศ. 2535 กับภาคเหนือและภาคตะวันออกเฉียงเหนือในป พ.ศ. 2533

แหลงที่มา : กองโภชนาการ กรมอนามัย

การดําเนินงานควบคุมและปองกันโรคขาดวิตามินเอ

1. จากขอตกลงระหวางองคการยูนิเซฟและรัฐบาลไทยเรื่อง "เปาหมายก่ึงทศวรรษ (MID DECADE GOALS) กรมอนามัย ไดกําหนดเปาหมายการดําเนินงานควบคุม และปองกันโรคขาดวิตามินเอ คือ "ขจัดโรคขาดวิตามินเอชนิดที่แสดงอาการทางตา ในพื้นที่ 5 จังหวัดภาคใตตอนลางใหหมดไป ในป 2538" จากเปาหมายดังกลาวได กําหนดมาตรการหลักไว 3 แนวทาง ตามลําดับ ความเรงดวน คือ

แจกจายยาเม็ดวิตามินเอ (VITAMIN A SUPPLEMENTATION) ตามขนาด ที่องคการอนามัยโลกเสนอแนะแกเด็ก 0 - 5 ป ในพื้นที่ 5 จังหวัดภาคใตตอนลาง โดยมีแผนดําเนินการ ตั้งแตป พ.ศ.2535

2. การเติมวิตามินเอในนมขนหวาน (VITAMIN A FORTIFICATION) โดยประกาศ กระทรวงสาธารณสุข ฉบับที่ 149 ลงวันที่ 11 เดือนตุลาคม พ.ศ. 2526 ใหนม ขนหวานทุกยี่หอเติมวิตามินเอขนาด 1100 หนวยสากล (330 retinol equivalents ; RE) ตอนมขนหวาน 100 กรัม

3. การสงเสริมการบริโภคอาหารที่มีวิตามินเอ (DIETARY MODIFICATION) ได ทําโครงการสงเสริมการบริโภคอาหารที่อุดมดวยวิตามินเอ โดยกลวิธีการส่ือสาร โภชนาการ ในพื้นที่ 5 จังหวัดภาคใตตอนลาง ซ่ึงเริ่มดําเนินการโครงการตั้งแตป พ.ศ. 2536 โดยในระยะแรกไดศึกษาวิจัยเชิงคุณภาพ เพื่อคนหาส่ือและวิธีการ ประชาสัมพันธ ที่มีประสิทธิภาพและเหมาะสมกับชุมชน และขณะน้ีกําลังดําเนินการ ระยะตอไป คือ การสรางความตระหนักในชุมชน และสงเสริมการบริโภคอาหารที่ อุดมดวยวิตามินเอ ซ่ึงไดผลิตส่ือตางๆ เชน สปอตวิทยุ สปอตโทรทัศน ชุดนิทรรศการ โปสเตอร พัฒนาตํารับอาหารซ่ึงมีระดับวิตามินเอสูงโดยสวนประกอบของเครื่องปรุง สามารถหาไดใน พื้นที่เปนตน

การดําเนินงานที่ไดกลาวมาน้ัน กระทําอยางตอเน่ืองมาจนถึงปจจุบันและนอกจาก มาตรการดังกลาวขางตนแลว ขณะน้ีกองโภชนาการ กรมอนามัย ไดดําเนินการพัฒนา แบบประเมินภาวะวิตามินเอของชุมชน โดยตัวชี้วัดการบริโภคอาหารวิตามินเอ (MODIFIED

SIMPLIPIED DIETARY ASSESSMENT; MSDA) หากแบบประเมินน้ีไดพัฒนาจนมี ความเชื่อถือ และสามารถใชในการจําแนกพื้นที่และประชากรกลุมเส่ียงไดดี จะถูกนํา มาใชในการเฝาระวังการเกิดโรคขาดวิตามินเอ ในอนาคตจะไดพัฒนาเปนระบบการเฝา ระวังระดับชาติตอไป

บทเรียนที่ไดจากการดําเนินงานควบคุมและปองกันโรคขาดวิตามินเอการดําเนินงานควบคุมและปองกัน

โรคขาดวิตามินเอ จําเปนตองผสมผสานกับการดําเนินงาน สงเสริมสุขภาพดานอ่ืนๆรวมดวย เชน การสรางเสริมภูมิคุมกันโรคอนามัยแมและเด็ก นอก จากน้ัน ความรวมมือระหวางหนวยงานทั้งในดานวิชาการและงบประมาณ รวมทั้งการระดม ทรัพยากร ภายในชุมชนมาใช จะทําใหงานไดรับการพัฒนาและดําเนินการสําเร็จลุลวงไดดวยดี และที่สําคัญอยางยิ่ง คือ การดําเนินงานตองมีเปาหมายที่ชัดเจน และจําเปนตองไดรับการ สนองตอบจากระดับนโยบาย

ดังน้ัน การดําเนินงานควบคุมและปองกันโรคขาดวิตามินเอที่ผานมา และกิจกรรมที่กําลัง ดําเนินตอไป นาจะสงผลใหโรคขาดวิตามินเอทุกชนิดหมดไปจากประเทศไทย ในอนาคตอันใกลน้ี

ที่ปรึกษา : นพ.ปรากรม วุฒิพงศ นพ.ธวัช สุนทราจารย นพ.ณรงค ฉายากุล นพ.ปราชญ บุณยวงศวิโรจน นพ.ลือชา วนรัตน นายเชษฐพันธุ กาฬแกว ดร.ทวีสุข พันธุเพ็ง นายทรวง เหล่ียมรังสี บรรณาธิการบริหาร : นพ.วีระ นิยมวัน บรรณาธิการวิชาการ : นพ.ชูชัย ศุภวงศ จัดพิมพโดย : กรมอนามัย กระทรวงสาธารณสุข ที่ติดตอ : กรมอนามัย กระทรวงสาธารณสุข สํานักงานวิชาการ อาคาร 1 ชั้น 3 ถ.ติวานนท อ.เมือง จ.นนทบุรี 11000 โทรศัพท 5918149, 5904145