บทท 5ประเภทของกฎหมาย

อาจารยชมชน มณยารมย : ผปรบปรง

การแบงแยกประเภทของกฎหมายนยมทำากนในประเทศทใชระบบกฎหมายลายลกษณอกษร สำาหรบประเทศทใชระบบกฎหมายไมเปนลายลกษณอกษรนนจะไมนยมแบงแยกประเภทของกฎหมาย การแบงประเภทของกฎหมายจะแบงออกเปนประเภทใดบางตองพจารณาจากลกษณะในการแบง ซงมการแบงใน 3 ลกษณะใหญ ๆ ดวยกน คอ แบงตามระบบกฎหมาย แบงตามลกษณะการใชกฎหมาย และแบงตามเนอหาของกฎหมาย

1. การแบงตามระบบกฎหมาย ระบบกฎหมายทใชกนในปจจบนมอยสองระบบ คอ ระบบ

กฎหมายลายลกษณอกษร และระบบกฎหมายไมเปนลายลกษณอกษร การแบงประเภทของกฎหมายตามระบบกฎหมายจงแบงออกไดเปน 2 ประเภท คอ1.1 กฎหมายลายลกษณอกษร (Statutory Law ) กฎหมายลายลกษณอกษร คอ กฎหมายทวางหลกเกณฑของขอกฎหมายไวชดเจนแนนอน โดยบนทกเปนประโยคขอความเกยวกบหลกกฎหมายในแตละเรองนน

กฎหมายลายลกษณอกษรมหลากหลายรปแบบ เชน ประมวลกฎหมาย พระราชบญญต เปนตน ดงตวอยางกฎหมายเหลาน คอ ประมวลกฎหมายอาญา ประมวลกฎหมายแพงและพาณชย ประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา ประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง พระราชบญญตยาเสพตดใหโทษ พระราชบญญตประกนสงคม พระราชบญญตคมครองผประสบภยจากรถ เปนตน1.2 กฎหมายไมเปนลายลกษณอกษร หรอกฎหมายจารตประเพณ (Customary Law ) กฎหมายไมเปนลายลกษณอกษร หรอกฎหมายจารตประเพณ คอ กฎหมายทใชคำาอธบายเหตและผลในคำาวนจฉยของศาลสงทตดสนคดซงเกดขนเปนครงแรกเปนหลกกฎหมาย โดยนำาจารตประเพณมาเปนเหตผลในการวนจฉยเปนสวนใหญ หลกกฎหมายแตละเรองของกฎหมายไมเปนลายลกษณอกษรนจะไมบนทกเปนมาตราหรอเปนขอ ๆ อยางกฎหมายลายลกษณอกษร แตจะบนทกไวในรปของคำาพพากษาศาล2. การแบงตามลกษณะการใชกฎหมาย

การแบงประเภทของกฎหมายตามลกษณะการใช เปนการแบงโดยคำานงถงบทบาทของกฎหมายในการนำาไปใชเปนหลก ซงแบงออกไดเปน 2 ประเภท คอ

2.1 กฎหมายสารบญญต (Substantive Law)

2

กฎหมายสารบญญต คอ กฎหมายทบญญตถงสทธและหนาทของบคคลทงในทางอาญาและทางแพง และกลาวถงการกระทำาทกฎหมายกำาหนดเปนองคประกอบแหงความผด กฎหมายสารบญญตทางอาญา ไดแก ประมวลกฎหมายอาญา และพระราชบญญตตางๆ ทบญญตความผดทางอาญาและกำาหนดโทษทางอาญาไว สวนกฎหมายสารบญญตทางแพง ไดแก ประมวลกฎหมายแพงและพาณชย ตลอดจนกฎหมายอนๆ ทบญญตถงสทธของบคคลในทางแพง

ตวอยางเชน ประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 288 บญญตวา ผใดฆาผอนตองระวางโทษประหารชวต จำาคกตลอดชวต จำาคก“ตงแตสบหาปถงยสบป”

ประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 420 บญญตวา ผใดจงใจหรอประมาทเลนเลอทำาตอบคคลอนโดยผดกฎหมาย ใหเขา“

เสยหายถงชวตกด แกรางกายกด อนามยกด เสรภาพกด ทรพยสนหรอสทธอยางหนงอยางใดกด ทานวาผนนทำาละเมด จำาตองใชคาสนไหมทดแทนเพอการนน”

มาตรา 288 แหงประมวลกฎหมายอาญาดงกลาวเปนบทบญญตทกำาหนดถงสทธและหนาทของบคคลในทางอาญา กลาวคอ บคคลมสทธทจะไดรบความคมครองในชวตและรางกาย ขณะเดยวกน มาตรา 420 แหงประมวลกฎหมายแพงและพาณชยกบญญตใหทกคนมหนาทไมไปละเมดสทธในชวตรางกายผอน กฎหมายตามตวอยางนจงจดเปนรปของกฎหมายสารบญญต

2.2 กฎหมายวธสบญญต (Procedural Law) เปนกฎหมายทวาดวยวธปฏบต กลาวคอ การจะนำาเอา

กฎหมายสารบญญตไปใชจำาเปนตองมกฎหมายทกำาหนดหลกเกณฑ

3

และวธการซงเราเรยกวากฎหมายวธสบญญตไปใชประกอบดวย ไดแก กฎหมายวธพจารณาความตางๆ เชน ประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา ประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง พระธรรมนญศาลยตธรรม กฎหมายวาดวยพยานหลกฐาน เปนตน กฎหมายวธสบญญตจะกำาหนดถงวธการและขนตอนในการใชกฎหมาย ตวอยางเชน ประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญาจะกำาหนดตงแตอำานาจของเจาหนาท พนกงานของรฐในการดำาเนนคดอาญา การรองทกข การสอบสวนคดโดยเจาพนกงาน การฟองคดตอศาล การพจารณาคด การพพากษาคดในศาล การลงโทษแกผกระทำาความผด สวนประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง กจะกำาหนดเรมตงแตการนำาคดแพงมาฟองรองตอศาล หลกเกณฑการฟองคด การพจารณาคด และการบงคบใหเปนไปตามคำาพพากษา

ตวอยางเชน ประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา มาตรา 157 บญญตวา การฟองคดอาญา“ ใหยนฟองตอศาลใดศาลหนงทมอำานาจตามบทบญญตแหงประมวลกฎหมายนหรอกฎหมายอน”

ประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง มาตรา 55 บญญตวา เมอมขอโตแยงเกดขน เกยวกบสทธหรอหนาทของบคคลใดตาม“กฎหมายแพง หรอบคคลใดจะตองใชสทธทางศาล บคคลนนชอบทจะเสนอคดของตนตอศาลสวนแพงทมเขตอำานาจได ตามบทบญญตแหงกฎหมายแพงและประมวลกฎหมายน”

อยางไรกด ทงกฎหมายสารบญญตและกฎหมายวธสบญญตตางกมความสำาคญซงกนและกน เมอเกดมการกระทำาความผดทางอาญาขน เราจะรไดวาเปนความผดทางอาญากเมอตรวจดจากตวบทกฎหมายทมอยวาเขาลกษณะองคประกอบความผดตามบทบญญตของกฎหมายและบทลงโทษสำาหรบความผดนนหรอไม กฎหมายทกำาหนดองคประกอบความผดและโทษจงเปนกฎหมายสารบญญต สวน

4

กฎหมายทกำาหนดวธการและขนตอนในการใชกฎหมายบงคบจงเปนกฎหมายวธสบญญต แตทงนกฎหมายบางฉบบกมทงสวนทเปนกฎหมายสารบญญตและกฎหมายวธสบญญตปะปนกนอย เชน พระราชบญญตลมละลาย ซงมทงหลกเกณฑองคประกอบของกฎหมายและสภาพบงคบ แตขณะเดยวกนกมบทบญญตซงกลาวถงวธการดำาเนนคดลมละลายอยดวย จงทำาใหเปนกฎหมายทงสารบญญตและวธสบญญต

3. การแบงตามเนอหาของกฎหมายการแบงแยกประเภทของกฎหมายตามเนอหาของกฎหมาย

นนสามารถแบงกฎหมายออกเปน 2 ประเภทใหญๆ คอ กฎหมายมหาชน (Public Law) และกฎหมายเอกชน (Private Law) ทงนนกนตศาสตรไดใหความหมายของกฎหมายมหาชนและกฎหมายเอกชนไวแตกตางกน ดงน

อลเปยน (Alpian) นกกฎหมายคนสำาคญในยคโรมน ไดใหความหมายของกฎหมายมหาชนและกฎหมายเอกชนไววา กฎหมาย“มหาชน คอ กฎหมายทเกยวกบรฐโรมน ในขณะทกฎหมายเอกชนเกยวของกบผลประโยชนของเอกชนแตละคน”

ศาสตราจารย มอรซ ดแวรเช (Maurice Duverger) แหงมหาวทยาลยปารส ไดอธบายไววา “กฎหมายมหาชน คอ กฎหมายทกลาวถงกฎเกณฑทงหลายทเกยวกบสถานะและอำานาจของผปกครอง รวมทงความสมพนธระหวางผปกครองกบผอยใตการปกครอง สวนกฎหมายเอกชนคอ กฎหมายทกลาวถงกฎเกณฑทงหลายทเกยวกบความสมพนธทางกฎหมายระหวางผอยใตปกครองดวยกนเอง”

5

ศาสตราจารย ดร. หยด แสงอทย ไดอธบายวา กฎหมาย“มหาชนไดแกกฎหมายทกำาหนดความสมพนธระหวางรฐหรอหนวยงานของรฐกบราษฎร ในฐานะทเปนฝายปกครองราษฎร กลาวคอ ในฐานะทรฐมฐานะเหนอราษฎร”

ศาสตราจารยไพโรจน ชยนาม ไดใหความหมายของกฎหมายมหาชนไววา หมายถง “กฎหมายทบญญตถงความสมพนธระหวางรฐกบพลเมองของรฐและกำาหนดฐานะของนตบคคลหรอสถาบนในกฎหมายมหาชนกบเอกชน”

จากความเหนของนกกฎหมายดงกลาวขางตน จงสามารถใหคำาอธบายอยางกวางๆ เกยวกบกฎหมายมหาชนและกฎหมายเอกชนไดดงน

กฎหมายมหาชน เปนกฎหมายทกำาหนดถงฐานะและอำานาจหนาทของรฐและพลเมองของรฐ หรอความเกยวพนระหวางรฐกบรฐ หรอรฐกบพลเมอง ไดแก กฎหมายอาญา กฎหมาย ปกครอง กฎหมายระหวางประเทศ เปนตน

สวนกฎหมายเอกชน เปนกฎหมายทกำาหนดฐานะของเอกชน (บคคลธรรมดาและนตบคคล) และวางระเบยบในเรองความสมพนธหรอความเกยวพนระหวางเอกชนดวยกน ไดแกกฎหมายแพง กฎหมายพาณชย เปนตน

จากความหมายของกฎหมายมหาชนและกฎหมายเอกชนทกลาวมา เราสามารถเหนความแตกตางระหวางกฎหมายมหาชนและกฎหมายเอกชน 3 ประการคอ

1.ความแตกตางในลกษณะของ องคกร“ ” เปนความแตกตางทมองถงคณสมบตของบคคลทเกยวของเปนสำาคญ กฎหมายมหาชนเปนกฎหมายทรฐในฐานะผปกครอง เขามามสวนเกยวของดวย ไมวาจะเปนความเกยวพนระหวางหนวยงานของรฐดวยกน หรอความ

6

เกยวพนระหวางตวผปกครองดวยกนเอง หรอความเกยวพนระหวางตวผปกครองกบผอยใตการปกครอง สวนกฎหมายเอกชนนนเปนกฎหมายทใชสำาหรบความสมพนธระหวางผอยใตการปกครองดวยกนเองเทานน ซงผปกครองไมเขามามสวนเกยวของดวยเลย

2.ความแตกตางในลกษณะของ เนอหา“ ” เปนความแตกตางของเนอหาของกฎหมายแตละประเภทซงเกยวของกบผลประโยชนเปนสำาคญ หมายความวา กฎหมายมหาชนเปนกฎหมายทเกยวของกบผลประโยชนสวนรวมของประชาชน หรอทเรยกกนวา ประโยชน“สาธารณะ สวนกฎหมายเอกชนเปนกฎหมายทเกยวของกบผล”ประโยชนของสมาชกแตละคนในสงคม ซงเราเรยกวา ผลประโยชน“สวนบคคล”

3.ความแตกตางในลกษณะของ รปแบบ“ ” เปนความแตกตางในเรองรปแบบความสมพนธทางกฎหมาย หมายความวา กฎหมายมหาชนจะมลกษณะเปนวธการบงคบฝายเดยว บคคลหนงสามารถทจะบงคบใหเกดผลทางกฎหมายแกบคคลอกคนหนงได โดยไมตองไดรบการยนยอมจากอกฝายหนง ตวอยางเชน การทเจาหนาทของรฐมอำานาจทจะเรยกเกณฑทหาร ชายทมอายครบตามทกฎหมายกำาหนดไว หรอการทเจาหนาทของรฐมอำานาจในการเรยกเกบภาษจากประชาชนตามกฎหมาย เปนตน ในทางตรงกนขาม กฎหมายเอกชนนนจะตองถอหลกความตกลงยนยอมของคกรณเปนสำาคญ บคคลหนงไมสามารถทจะบงคบบคคลอกคนหนงใหมผลผกพนตามกฎหมายไดถาอกฝายหนงไมยนยอม ตวอยางเชน บคคลหนงจะเรยกเกบเงนจากอกบคคลหนงโดยทเขาไมไดเปนหนนนไมได

3.1 กฎหมายมหาชน (Public Law)

7

กฎหมายมหาชนอาจถกแบงออกเปนหลายลกษณะตามความคดของนกนตศาสตรแตละทาน ศาสตราจารย Maurice Duverger ไดกลาวไววา “การแบงประเภทของกฎหมายมหาชนนนไมสามารถแบงใหแนนอนตายตวลงไปได การแบงประเภทสาขาของกฎหมายมหาชนกเพอเหตผลในการเรยนการสอนเปนหลกเทานน เชน แบงเปนกฎหมายรฐธรรมนญ กฎหมายปกครอง กฎหมายการคลง เปนตน”

สวน Marie-Jose Quedon และ Louis Imbert อาจารยผสอนวชากฎหมายมหาชน ของมหาวทยาลยปารส 1 กลาววา ก“ ฎหมายมหาชนแบงเปนกฎหมายมหาชนระหวางประเทศ และ

กฎหมายมหาชนภายใน ซงกฎหมายมหาชนภายในนนไดแก กฎหมายรฐธรรมนญ กฎหมายปกครอง และกฎหมายการคลง”

สวนนกนตศาสตรของไทย ศาสตราจารย ดร.หยด แสงอทย ไดแบงสาขาของกฎหมายมหาชนภายในไวดงน

1. กฎหมายรฐธรรมนญ2. กฎหมายปกครอง3. กฎหมายอาญา4. กฎหมายวาดวยธรรมนญศาลยตธรรม5. กฎหมายวาดวยวธพจารณาความอาญา6. กฎหมายวาดวยวธพจารณาความแพงจากแนวความคดของนกนตศาสตรทกลาวมาขางตน พอสรป

ไดวากฎหมายมหาชนอาจถกแบงออกไดเปน 2 ประเภทใหญๆ คอ

3.1.1 กฎหมายมหาชนภายใน

8

กฎหมายมหาชนภายในเปนกฎหมายซงบญญตถงความสมพนธหรอความเกยวพนระหวางรฐกบพลเมองของรฐ กำาหนดฐานะของนตบคคลหรอสถาบนในกฎหมายมหาชนกบเอกชน ไดแก (1) กฎหมายรฐธรรมนญ (Constitutional Law)

กฎหมายรฐธรรมนญเปนสวนหนงของกฎหมายมหาชนภายในทกำาหนดหรอวางระเบยบการปกครองของรฐในทางการเมอง การศกษากฎหมายรฐธรรมนญเปนการศกษาถงกฎเกณฑการปกครองประเทศทเปนลายลกษณอกษร (รฐธรรมนญ) และศกษาถงกฎเกณฑการปกครองประเทศทไมเปนลายลกษณอกษร (จารตประเพณทเปนทยอมรบหรอรบรกนในทางปฏบตอยางชดเจนแนนอน) รวมทงศกษาถงบทบญญตของกฎหมายทงหลายทถกตราขนโดยอาศยอำานาจตามรฐธรรมนญ เชน พระราชบญญตพรรคการเมอง หรอกฎหมายทเกยวของกบการใชรฐธรรมนญ เชน กฎหมายวาดวยการสบราชสนตตวงศในประเทศทมพระมหากษตรยเปนประมข (กฎมณเฑยรบาล) เปนตน

คำาวา กฎหมายรฐธรรมนญ ตางจากคำาวา รฐธรรมนญ “ ” “ ” รฐธรรมนญเปนตวบทกฎหมายสงสดของประเทศ ทจดวางระเบยบความสมพนธระหวางผปกครองกบผอยใตการปกครอง หรอกลาวอกนยหนง รฐธรรมนญคอกฎเกณฑการปกครองประเทศดานการเมอง รฐธรรมนญจะมสาระสำาคญเกยวกบรปของรฐ ซงอาจเปนรฐเดยวหรอรฐรวม รปแบบประมขของรฐ ซงอาจเปนกษตรยหรอประธานาธบด รปแบบของสภานตบญญต ซงอาจเปนสภาเดยวหรอสภาค รปแบบของรฐบาล ซงอาจเปนระบบประธานาธบดหรอระบบรฐสภา การจดตงศาลและความคมกนทใหแกผพพากษา สทธเสรภาพและหนาทของพลเมอง รวมถงวธการแกไขเพมเตมรฐธรรมนญ

9

สวนกฎหมายรฐธรรมนญ เปนหลกกฎหมายทวาดวยการจดระเบยบการปกครองในทางการเมอง ไมใชตวบทกฎหมาย ดงนนการอางถงรฐธรรมนญโดยเรยกวากฎหมายรฐธรรมนญมาตรานนมาตราน จงเปนการเรยกทไมถกตอง เพราะกฎหมายรฐธรรมนญเปนหลกกฎหมายทกลาวถงกฎหมายหลายเรองหลายฉบบไมใชแตรฐธรรมนญเทานน สวนรฐธรรมนญเปนตวบทกฎหมายฉบบหนงและแบงออกเปนมาตรา

(2) กฎหมายปกครอง (Administrative Law) กฎหมายปกครองเปนสวนหนงของกฎหมายมหาชนทวางหลกเกยวกบการจดระเบยบการปกครองรฐในทางปกครอง หรอทเรยกวาการจดระเบยบราชการบรหาร และการวางระเบยบเกยวกบกจกรรมของฝายปกครอง หรอท เรยกวาการจดท ำาบรการสาธารณะ นอกจากน กฎหมายปกครองยงรวมถงความเกยวพนในทางปกครองระหวางฝายป ก ค ร อ ง ก บ เ อ ก ช น ผ อ ย ใ ต ก า รปกครองดวย

การจดระเบยบการปกครองมหลกทวไปทใชอยในประเทศตางๆ 2 ประการคอ

ก. หลกการรวมอำานาจปกครอง (Centralization) เปนวธการจดระเบยบการปกครองทกำาหนดใหสวนกลางกบสวนภมภาคมความสมพนธกนอยางใกลชด โดยสวนกลางจะรวมอำานาจปกครองทงหมดไวในสวนกลาง หลกการรวมอำานาจปกครองมลกษณะสำาคญทเหนไดชดคอ มการรวมกำาลงในการบงคบตางๆ คอ ทหาร ตำารวจ ใหขนตอสวนกลางทงสน เพอรกษาความสงบเรยบรอยและความมนคงของประเทศ อำานาจวนจฉยสงการขนสดทายอยแกสวนกลาง ซงสวนกลางจะมอำานาจสงการไดทวประเทศ รวมตลอดถงเจา

10

หนาทสวนกลางทถกสงไปประจำายงสวนภมภาคดวย เจาหนาทผดำาเนนการปกครองจะมความสมพนธกนและกนอยางใกลชด และขนตอกนตามลำาดบบงคบบญชา นโยบายในการปกครองประเทศรวมทงดานการตางประเทศ สวนกลางจะเปนผรบผดชอบดำาเนนการ

หลกการรวมอำานาจยอมมผลดทำาใหประเทศเกดความมนคงและประชาชนไดรบประโยชนอยางเสมอภาคทวถงกน แตกมผลเสยโดยเฉพาะความชกชาเกยวกบแบบแผนของงานบรหาร ขอเสยนสามารถแกไขไดโดยวธการขยายหลกการรวมอำานาจปกครองดวยหลกการแบงอำานาจปกครองใหแกสวนภมภาค ทงน เพอใหการบรหารงานดำาเนนไปอยางรวดเรว โดยมอบอำานาจวนจฉยสงการบางสวนใหแกเจาหนาทสวนกลางซงออกไปประจำาในสวนภมภาค

ข. หลกการกระจายอำานาจปกครอง (Decentralization) เปนวธการจดระเบยบการปกครองซงรฐมอบอำานาจปกครองบางสวนใหแกองคกรอนทมอสระตามสมควรในการดำาเนนการปกครองไดเอง ซงเปนการกระจายอำานาจปกครองมายงองคกรนนโดยเดดขาด ไมตองขนอยในบงคบบญชาของสวนกลาง เพยงแตอยในความควบคมดแลกำากบเทานน องคกรทไดรบอำานาจจะดำาเนนการเพอประโยชนของทองถนหรอสวนการปกครองของตนเอง ในกจการทเกยวกบทองถน หลกการนเปนการสงเสรมใหประชาชนในทองถนรจกเสยสละและรบผดชอบในทองถนของตน แตผลเสยกคอ หากกระจายอำานาจมากเกนไป แตละทองถนกจะแขงกน และทำาใหขาดการคำานงถงประโยชนสวนรวม แตจะถอพรรคถอพวกหรอกลมของตน นอกจากน การกระจายอำานาจปกครองจะทำาใหสนเปลองทงบคลากร เครองมอเครองใช และงบประมาณตางๆ มากกวาการปกครองแบบรวมอำานาจ

11

หลกการกระจายอำานาจปกครองมล กษณะส ำาค ญอย 3 ประการ คอ

ก. มการแยกหนวยงานออกไปเปนองคการนตบคคลอสระจากองคการของการ บรหารสวนกลาง นตบคคลดงกลาวจะเปนองคการนตบคคลในกฎหมายมหาชนทมงบประมาณและเจาหนาทของตนเอง ในการจดทำาบรการสาธารณะใหแกทองถนของตน

ข. มการเลอกตง องคการของการบรหารสวนทองถนยอมประกอบดวยเจาหนาทของตน ซงไดรบการเลอกตงจากราษฎรในทองถน

ค. มความเปนอสระ (Autonomy) ในการดำาเนนงานดวยงบประมาณและเจาหนาทของตนเอง กลาวคอ มอำานาจวนจฉยสงการและดำาเนนกจการดวยงบประมาณและเจาหนาทของตน โดยไมตองไดรบคำาสงหรออยใตบงคบบญชาตามลำาดบชนของการบรหารสวนกลาง (3) กฎหมายอาญา (Criminal Law)

กฎหมายอาญาเปนกฎหมายทกำาหนดถงการกระทำาทเปนความผดและบทลงโทษ สำาหรบความผดนนๆ เนองจากรฐมหนาทรกษาความสงบของบานเมอง กฎหมายอาญาจงกำาหนดความสมพนธระหวางรฐกบราษฎรซงกระทำาความผดขน

กฎหมายอาญาของไทยบญญตไวในรปประมวลกฎหมาย ในประวตศาสตรประเทศไทยไดเร มใชกฎหมายลกษณะอาญา เมอร.ศ. 127 ตอมาสถานการณบานเมองเปลยนแปลงไป ไดมการปรบปรงกฎหมายลกษณะอาญา ร.ศ. 127 ใหเหมาะสมและประกาศใชประมวลกฎหมายอาญาเมอ พ.ศ. 2500 ซงใชเรอยมาจนกระทงปจจบน

กฎหมายอาญามลกษณะสำาคญ 2 สวนคอ

12

1.สวนทบญญตถงความผด หมายถง บทบญญตทวาการกระทำาและการงดเวนกระทำาการอยางใดเปนความผดอาญา

2.สวนทบญญตถงโทษ หมายถง บทบญญตนนๆ นอกจากจะไดระบวาการกระทำาหรองดเวนการกระทำาอยางใดเปนความผดแลว ตองกำาหนดโทษอาญาสำาหรบความผดนนๆ ไวดวย

ตวอยางเชน ประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 288 บญญตวา ผใดฆาผอน“ ตองระวางโทษประหารชวต จำาคกตลอดชวต จำาคกตงแต

สบหาปถงยสบป”ประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 358 บญญตวา ผใดทำาให“

เสยหาย ทำาลาย ทำาใหเสอมคา หรอทำาใหไรประโยชนซงทรพยของผอน หรอผอนเปนเจาของรวมอยดวย ผนนกระทำาความผดฐานทำาใหเสยทรพย ตองระวางโทษจำาคกไมเกน 3 ป หรอปรบไมเกนหกพนบาทหรอทงจำาทงปรบ ”

โทษอาญาทบญญตไวในประมวลกฎหมายอาญา ไดแก(1) ประหารชวต(2) จำาคก(3) กกขง(4) ปรบ(5) รบทรพยสนนอกจากโทษทบญญตไวในประมวลกฎหมายอาญาแลว ยงม

พระราชบญญตอนทกำาหนดความผดเฉพาะเรองและวางโทษไวดวย เชน พระราชบญญตยาเสพตดใหโทษพระราชบญญตอาวธปน เครองปน และวตถระเบด พระราชบญญตการพนน พระราชบญญตจราจรทางบก พระราชบญญตศลกากร เปนตน

หลกเกณฑสำาคญของกฎหมายอาญา มดงน

13

1.จะไมมความผดโดยไมมกฎหมาย หมายความวา กฎหมายอาญาจะใชบงคบไดเฉพาะการกระทำาซงกฎหมายทใชอยในขณะนนถอวาเปนความผด ถากฎหมายทใชอยในขณะกระทำาไมถอวาเปนความผดแลว จะถอวาการกระทำานนเปนความผดไมได และจะลงโทษไมได นอกจากนกฎหมายอาญาจะไมมผลยอนหลง หลกทวากฎหมายไมใหยอนหลงนกเฉพาะทจะเปนผลรายแกผกระทำาความผดเทานน หากกฎหมายใหมเปนคณแกผกระทำาความผดมากกวากฎหมายเกา กฎหมายกใหมผลยอนหลงได เชน ประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 3 บญญตวา ถากฎหมายทใชในขณะกระทำาความผดแตกตางกบ“กฎหมายทใชในภายหลงการกระทำาความผด ใหใชกฎหมายในสวนทเปนคณแกผกระทำาความผดไมวาในทางใด...”

2.จะไมมโทษโดยไมมกฎหมาย กลาวคอบคคลจะตองรบโทษตอเมอมกฎหมายทใชอยในขณะกระทำาบญญตใหตองรบโทษนนๆ เชน การกระทำาความผดทมแตโทษปรบ ศาลกลงโทษไดแตโทษปรบ ศาลจะลงโทษจำาคกซงไมใชโทษทกฎหมายบญญตไวไมได

3.จะตองตความกฎหมายอาญาโดยเครงครด กลาวคอ กรณทถอยคำาของกฎหมายเปนทนาสงสย จะตความโดยขยายความไปลงโทษหรอเพมโทษผตองหาไมได แตอาจตความโดยขยายความใหเปนผลดแกผตองหาได ฉะนน หลกเกณฑของกฎหมายอาญาจงเกดโดยตรงจากตวบทเทานน และการตความบทบญญตทงหลายกจะตองตความโดยเครงครดดวย กลาวคอ การกระทำาทถกกลาวหาวาเปนความผดนน จะตองอยในความหมายตามปกตธรรมดาของถอยคำาทงหลายทใชในกฎหมายนน จะขยายความคำาเหลานนออกไปไมได

4.การอดชองวางแหงกฎหมาย ในกรณทประมวลกฎหมายอาญาหรอพระราช บญญตอนไมมบทบญญตความผดและโทษ ซงเรยกสถานการณเชนนวาชองวางแหงกฎหมายนน ศาลจะอดชองวาง

14

แหงกฎหมายใหเปนผลรายแกผตองหาหรอจำาเลยไมได แตศาลอาจอดชองวางแหงกฎหมายเพอใหเปนผลดแกผตองหาหรอจำาเลยได

กฎหมายอาญามความประสงคทจะคมครองความปลอดภยของชมชน แตกฎหมายแพงมความประสงคทจะคมครองสทธของเอกชน ดงนน กฎหมายอาญาจงมขอแตกตางจากกฎหมายแพงดงพอสรปไดดงน

1. กฎหมายอาญาเปนการกระทำาความผดทกอใหเกดผลเสยหายหรอเกดความหวาดหวนแกบคคลทวไป จงถอวาเปนความผดตอแผนดนหรอตอสงคม สวนกฎหมายแพงเปนเรองระหวางเอกชนตอเอกชนดวยกน ไมมผลเสยหายตอสงคมแตอยางใด

2. กฎหมายอาญามวตถประสงคทจะลงโทษผกระทำาความผด ดงนน หากผทำาผดตายลง การสบสวนสอบสวน การฟองรอง หรอการลงโทษกเปนอนระงบไป สวนกฎหมายแพงเปนเรองการชดใชคาสนไหมทดแทนความเสยหายเกดขน ซงเปนเรองเกยวกบทรพยสนของบคคล ดงนน เมอผกระทำาผดหรอผละเมดตายลง ผเสยหายยอมฟองรองเรยกคาเสยหายจากกองมรดกของผกระทำาผดหรอผละเมดได เวนแตจะเปนหนเฉพาะตว เชน แดงจางดำาวาดรป ตอมาดำาตายลงถอวาหนระงบลง

3. ความรบผดทางอาญาถอเจตนาเปนใหญในการกำาหนดโทษ เนองจากการกระทำาผดดงทประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 59 บญญตวา บคคลจะตองรบผดทางอาญากตอเมอไดกระทำาโดยเจตนา“ เวนแตจะไดกระทำาโดยประมาท ในกรณทกฎหมายบญญตใหตองรบผดเมอไดกระทำาโดยประมาท หรอเวนแตในกรณทกฎหมายบญญตไวโดยแจงชดใหตองรบผด แมไดกระทำาโดยไมม

15

เจตนา...” สวนความรบผดทางแพงนน ไมวากระทำาโดยเจตนาหรอประมาทผกระทำากตองรบผด ทงนน

4. กฎหมายอาญาตองตความโดยเครงครด ถาไมมกฎหมายยอมไมมความผดและไมมโทษ เพราะกฎหมายอาญามโทษรนแรง แตในกฎหมายแพง หลกเรองการตความโดยเครงครดไมม กฎหมายแพงตองตความตามตวอกษรหรอตามเจตนารมณของบทบญญตแหงกฎหมายนน ดงนน ความผดทางแพงศาลอาจตความขยายได

5. ความรบผดทางอาญานน โทษทจะลงแกผกระทำาผดไดแก โทษประหารชวต จำาคก กกขง ปรบ รบทรพยสน สวนกฎหมายแพงนนไมมโทษ เปนเพยงถกบงคบใหชำาระหนหรอชดใชคาสนไหมทดแทน

6. ความผดทางอาญาสวนใหญไมอาจยอมความได เวนแตความผดตอสวนตวหรอท กฎหมายอาญาบญญตไว ความผดอนยอมความได ไดแก ความผดฐานหมนประมาท ความผดฐานยกยอก เปนตน เนองจากความผดทางอาญาถอวาท ำาความเสยหายใหแกมหาชน ทำาลายความสงบสขของบานเมอง ผเสยหายจงไมอาจยกเวนความรบผดใหได สวนความรบผดในทางแพง ผเสยหายอาจยกเวนความรบผดใหไดโดยไมนำาคดขนฟองรองตอศาล หรอเรยกรองหนสนแตอยางใด

7. ความผดทางอาญา บคคลทรวมกระทำาผดอาจมความผดมากนอยตางกนตาม ลกษณะของการเขารวม เชน ถาเปนผลงมอกระทำาผดกถอเปนตวการ ถาเพยงแตยยงหรอชวยเหลอกอาจผดเพยงฐานะผสนบสนน สวนความผดในทางแพง ผทรวมกนกอหน รวมกนทำาผดสญญา หรอรวมกนทำาละเมด จะตองรวมกนรบผดตอเจาหนหรอผไดรบความเสยหายเหมอนกนหมด

16

8. ความผดทางอาญา การลงโทษผกระทำาผดมวตถประสงคเพอบำาบดความเสยหายทเกดขนแกชมชนเปนสวนรวม เพอใหผกระทำาผดเกดความหลาบจำาและกลบตวกลบใจเปนคนดอกทงเพอปองกนผอนมใหเอาเยยงอยาง สวนความรบผดทางแพง กฎหมายมวตถประสงคทจะบำาบดความเสยหายทเกดขนแกเอกชนคนหนงคนใดโดยเฉพาะ ซงอาจไดรบความเสยหายแกชวต รางกาย จตใจ เสรภาพ ชอเสยง หรอทรพยสน เมอความเสยหายไดเกดขนอยางใด กฎหมายกตองการทจะใหเขาไดรบการชดใชในความเสยหายอยางนน ถาทำาใหคนสภาพเดมไมไดกพยายามจะใหใกลเคยงมากทสด

(4) กฎหมายวาดวยธรรมนญศาลยตธรรม (Law of Constitution of Court of Justice)

กฎหมายวาดวยธรรมนญศาลยตธรรม คอ พระธรรมนญศาลยตธรรมซงเปนกฎหมายทวาดวยการจดตงศาล และอำานาจในการพจารณาคดพพากษาของศาลและผพพากษา บทบญญตของกฎหมายวาดวยธรรมนญศาลยตธรรมไดแยกงานของกระทรวงยตธรรมออกเปนงานธรการและงานตลาการ งานธรการของศาลกำาหนดใหรฐมนตรวาการกระทรวงยตธรรมเปนผรบผดชอบ สวนงานตลาการนนมประธานศาลฎกาเปนประมขของฝายตลาการ ซงอำานาจในการดำาเนนการพจารณาคด รวมตลอดถงการทจะมคำาสงหรอคำาพพากษาบงคบคดใหเสรจเดดขาดใหอยในดลพนจของศาลโดยเฉพาะ

ศาลยตธรรม แบงออกเปน 3 ชน คอ1. ศาลชนตน2. ศาลอธรณ3. ศาลฎกา (ศาลสงสด)ศาลชนตน เปนศาลรบฟองชนเรมดำาเนนคด (ไมวาจะเปนคด

แพงหรอคดอาญา) ศาลชนตนแบงออกเปนหลายประเภท โดยเฉพาะ

17

ในกรงเทพมหานครซงเปนเมองหลวงและศนยกลางของการคาและอตสาหการม คดแตละประเภทจะเกดขนเปนจำานวนมาก ศาลในกรงเทพมหานครสวนมากเปนศาลใหญและแบงศาลตามประเภทคด ไดแก ศาลแพง ศาลอาญา สวนศาลในจงหวดอนจะรวมทงคดแพงและคดอาญา มไดแบงศาลตามประเภทคดอยางในกรงเทพมหานคร ศาลชนตนในจงหวดอนจะมอยางนอยจงหวดละ 1 ศาล หรอมากกวานนขนอยกบอาณาเขตของจงหวด จำานวนคด และความสะดวกในการคมนาคม

ศาลทมฐานะเปนศาลชนตน มดงน1. ศาลชนตนตามพระธรรมนญศาลยตธรรม

ในกรงเทพมหานคร ไดแก ก. ศาลแขวง

ข. ศาลจงหวดมนบร ค. ศาลแพงธนบร ศาลอาญาธนบร ง. ศาลแพงกรงเทพใต ศาลอาญากรงเทพใต จ. ศาลแพง ศาลอาญา

ในจงหวดอนๆ ไดแก ก. ศาลแขวง ข. ศาลจงหวด

2. ศาลชนตนตามกฎหมายอน ไดแก ก. ศาลเยาวชนและครอบครว ข. ศาลแรงงาน ค. ศาลภาษอากร ง. ศาลทรพยสนทางป ญญาและการค าระหวาง

ประเทศ

18

จ. ศาลลมละลายศาลอทธรณ เปนศาลสงชนกลาง ซงเปดโอกาสใหคความม

สทธรองขอใหศาลสงทประกอบดวยผพพากษาทมความรและประสบการณมากกวา ไดทำาการพจารณาพพากษาคดอกชนหนง นบเปนหลกประกนความยตธรรมไดเปนอยางด พระธรรมนญศาลยตธรรมบญญตใหศาลอทธรณมอำานาจพจารณาพพากษาคดทอทธรณคำาพพากษาหรอคำาสงของศาลชนตน คดทกคดไมวาคดแพงหรอคดอาญา เมอศาลชนตนพจารณาพพากษาแลว หากคความฝายหนงฝายใดไมพอใจในคำาพพากษากอาจอทธรณไปศาลอทธรณไดเสมอ เวนแตตองหามมใหอทธรณตามกฎหมายวาดวยวธพจารณาความนน ๆ

ศาลฎกา เปนศาลสงสด มอำานาจพจารณาพพากษาบรรดาคดทอทธรณคำาพพากษาหรอคำาสงของศาลอทธรณตามบทบญญตวาดวยการฎกา กลาวคอ เมอศาลอทธรณพพากษาแลวคความไมพอใจ กสามารถฎกาตอศาลฎกาใหวนจฉยอกชนหนงเปนชนสดทาย แตมได หมายความวาจะฎกาไดทกเรอง เรองทจะฎกาไดตองอยภายใตบทบญญตของประมวลกฎหมายวธพจารณาความวาดวยการฎกา เรองทกฎหมายกำาหนดหามฎกาไวจะมเฉพาะในปญหาขอเทจจรง สวนปญหาขอกฎหมายนนคความฎกาไดเสมอ (5) กฎหมาย วาดวย วธพจารณาความอาญา (Law of Criminal Procedures)

กฎหมายวาดวยวธพจารณาความอาญา เปนกฎหมายทกำาหนดหลกเกณฑและวธดำาเนนการของพนกงานสอบสวนและศาลในการเอาตวผกระทำาความผดมาลงโทษ ไดแก ประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา ซงบญญตขนตอนในการปฏบตทสอดคลองกบประมวลกฎหมายอาญาซงเปนเรองทางทฤษฎ ประมวลกฎหมายวธ

19

พจารณาความอาญา พ.ศ. 2477 เปนหลกกฎหมายวาดวยวธพจารณาความอาญาซงใชจนถงปจจบน แตไดมการแกไขเพมเตมหลายครง

(6) กฎหมายวาดวยวธพจารณาความแพง (Law of Civil Procedures)

กฎหมายวาดวยวธพจารณาความแพง เปนกฎหมายทวาดวยการบงคบของเอกชนในทางแพง เพราะเมอราษฎรประสงคจะใหรฐบงคบตามสทธ จงเปนหนาทของศาลทจะตองดำาเนนการใหเปนไปตามกฎหมายวธพจารณาความแพง ไดแก ประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง พ.ศ. 2477 ซงไดมการแกไขเพมเตมหลายครงและใชจนถงปจจบน

3.1.2 กฎหมายมหาชนภายนอกกฎหมายมหาชนภายนอกหรอกฎหมายมหาชนระหวางประเทศ

เปนกฎหมายซงบญญตถงความสมพนธหรอความเกยวพนระหวางรฐตอรฐ

กฎหมายมหาชนภายนอก ไดแก กฎหมายระหวางประเทศ (The International Law)หมายถงบรรดากฎเกณฑตางๆ ทมอยโดยจารตประเพณ หรอโดยการตราขนไวเปนลายลกษณอกษรโดยนานาอารยประเทศ หรอโดยความตกลงระหวางประเทศ ใชบงคบความสมพนธระหวางสมาชกของสงคมระหวางประเทศ ซงไดแกรฐและองคการระหวางประเทศ รวมไปถงกฎเกณฑตางๆ เกยวกบสทธและหนาทของเอกชนหรอสถาบนใดๆ ทไมมฐานะเทารฐในกรณทเกยวของกบกจการระหวางประเทศ

20

ในสงคมระหวางประเทศ ประเทศทงหลายตางมความเกยวพนซงกนและกนไดหลายประการ กฎหมายระหวางประเทศจงอาจจำาแนกออกเปนประเภทตางๆ ตามลกษณะของความเกยวพนดงน

1. กฎหมายระหวางประเทศ แผนกคดเมอง เปนกฎหมายทกำาหนดหลกเกณฑของความสมพนธระหวางประเทศ ระหวางรฐบาลของประเทศหนงกบรฐบาลของอกประเทศหนง เนองจากรฐเปนบคคลตามกฎหมายระหวางประเทศจงยอมมสทธและหนาทตามกฎหมายระหวางประเทศในการปฏบตตอกนในความสมพนธชวงเวลาสนตและชวงเวลาทเกดกรณพพาท รวมไปถงสงคราม

2. กฎหมายระหวางประเทศ แผนกคด บคคล เป นกฎหมายทกำาหนดความสมพนธในทางคดบคคล ความสมพนธในรปนไดแก ความเกยวพนในสทธและหนาททางแพงของพลเมองของประเทศหนงกบพลเมองของประเทศอน ไมวาผนนจะอยในประเทศของเขาเองหรอเขามาอยในอกประเทศหนงในฐานะผอาศย ตลอดจนความเกยวพนระหวางคนตางชาตดวยกนเองทเขาไปพำานกอยในประเทศอน ความเกยวพนระหวางพลเมองของประเทศทตางกนน อาจเปนเร องเกยวกบบคคล ทรพย หนสน และการไดกรรมสทธในทรพยสน เปนตน

3. กฎหมายระหวางประเทศ แผนกคดอาญา เปนกฎหมายซงประเทศหนงไดตราขนไวใหอำานาจแกศาลยตธรรมภายในประเทศของตน ในอนทจะใชกฎหมายอาญาของตนบงคบแกบคคลสญชาตตนในรฐตางประเทศได ตวอยางเชน ผกออาชญากรรมในประเทศหนงไดหลบหนไปอกประเทศหนง ดงนน เพอประโยชนในความรวมมอในการปราบปรามอาชญากรรมและเพอความ ความสมพนธอนดระหวางกน ประเทศทงหลายจงมกจดทำาสนธสญญาสงผรายขามแดนตอกน

21

การสงผรายขามแดน หมายถง การทรฐหนงสงบคคลผตองหาวากระทำาผดหรอผซงตองคำาพพากษาวามความผดและลงโทษแลว ไปยงรฐซงบคคลนนเปนผตองหาวาไดกระทำาผดทางอาญา และมอำานาจทจะพจารณาและลงโทษการกระทำาผดนน กลาวคอ เปนการทประเทศหนงซงเรยกวา ผรบคำาขอ สงมอบตวบคคลทไดกระทำาผดใหแกอกประเทศหนงซงเรยกวาผรองขอ และผรองขอดงกลาวมอำานาจพจารณาและลงโทษการกระทำาผดนน อยางไรกตาม การสงผรายขามแดนใหกบประเทศอนนน มใชหนาทตามกฎหมายททกประเทศจะตองปฏบตเสมอไป เพราะแตละประเทศยอมมอำานาจทจะใหความคมครองผทหลบหนมาสำาหรบความผดบางอยาง เชน ความผดทางการเมอง ดงนน ประเทศผรบคำาขออาจสงวนสทธไมยอมสงผรายขามแดนใหแกกนกไดสำาหรบประเทศไทย ไดจดทำามสนธสญญาสงผรายขามแดนไวกบหลายประเทศ เชน องกฤษ สหรฐอเมรกา เบลเยยม สเปญ อตาล และมาเลเซย

3.2กฎหมายเอกชน (Private Law)กฎหมายเอกชน คอกฎหมายทกำาหนดสทธหนาทและความ

เกยวพนระหวางเอกชนกบเอกชนดวยกนในฐานะทเทาเทยมกน กลาวคอ เปนกฎหมายทคมครองความเสมอภาคของบคคลในเรองเกยวกบการประกอบอาชพและการดำารงชวต กฎหมายเอกชน แบงออกไดเปน 2 ประเภทไดแก กฎหมายแพง และกฎหมายพาณชย3.2.1 กฎหมายแพง (Civil Law) กฎหมายแพง คอ กฎหมายทกำาหนดเกยวกบสทธหนาทของบคคล หลกกฎหมายทเปนกฎหมายแพงจะกำาหนด

22

เกยวกบเรอง บคคล หน นตกรรม ทรพยสน ครอบครว มรดก และเรองอน ๆ ทกำาหนดสทธในทางแพง3.2.2 กฎหมายพาณชย (Commercial Law) กฎหมายพาณชย คอ กฎหมายเกยวกบการคาขายหรอการประกอบธรกจ หลกกฎหมายทเปนกฎหมายพาณชยจะกำาหนดเกยวกบเรอง สญญา ไมวาเปนสญญามชอหรอสญญาไมมชอ

สำาหรบประเทศไทย ไดรวมเอากฎหมายแพงและกฎหมายพาณชยเขาไวดวยกนในกฎหมายเลมเดยวกน คอ ประมวลกฎหมายแพงและพาณชย ในประมวลกฎหมายแพงและพาณชยของไทยแบงเนอหาออกเปน 6 บรรพ (ตอน) ไดแก

บรรพ 1 หลกเกณฑทวไปบรรพ 2 หนบรรพ 3 เอกเทศสญญาบรรพ 4 ทรพยสนบรรพ 5 ครอบครวบรรพ 6 มรดก

**************************

23