117

บทท 5 ผสงอายและผดแลกบบรการและความชวยเหลอของ อผส.

ความเปนมาและความสาคญของปญหา

ขอมลจากรายงานการสารวจประชากรสงอายในประเทศไทย พ.ศ. 2550 พบวาประเทศไทยมประชากรสงอาย (อาย 60 ปขนไป) ประมาณ 7 ลานคน หรอคดเปนรอยละ 10.7 ของประชากรทงประเทศ (วพรรณ ประจวบเหมาะและคณะ, 2551) และขอมลจากสามะโนประชากรและเคหะ พ.ศ. 2553 ของสานกงานสถตแหงชาต พบวาประเทศไทยมประชากรสงอาย ประมาณ 8.5 ลานคน หรอคดเปนรอยละ 13.2 (สานกงานสถตแหงชาต, 2555) ซงขอมลดงกลาวแสดงใหเหนอยางชดเจนวาประเทศไทยเขาสสงคมสงวยแลว นอกจากน ผลจากการเปลยนแปลงโครงสรางทางอายของประชากร ทาใหพบวาสดสวนของประชากรอายมากทสด (อาย 80 ปขนไป) กเพมขนดวย โดยขอมลจากการคาดประมาณขององคการสหประชาชาตแสดงวาสดสวนของประชากรทอายมากทสด (อาย 80 ป ขนไป) จะเพมจากรอยละ 10 ในป พ.ศ. 2543 เปนรอยละ 12 ในป พ.ศ. 2568 และจะเพมเปนอกเทาตวคอรอยละ 24 ในป พ.ศ. 2593 นนหมายถงอตราการเจบปวยดวยโรคเรอรงและการตกอยในภาวะทพพลภาพของผสงอายกลมนจะสงขนอยางมาก ดงนน ประเทศไทยจาเปนจะตองปรบตวอยางรวดเรวเพอรองรบการเขาสสงคมสงวย และใหความสาคญในการดแลดานสขภาพของผสงอายเหลาน (จอหน โนเดล และนภาพร ชโยวรรณ, 2552)

หนวยงานภาครฐ ภาคเอกชน และองคกรตางๆ ไดใหความสาคญและตระหนกถงผลกระทบของการกาวเขาสสงคมสงวยมากขนเปนลาดบ ดงจะเหนไดจากการดาเนนงานหรอกจกรรมตางๆทเออประโยชนใหกบผสงอาย เพอใหผสงอายมสขภาพทดสามารถใชชวตอยตอไปไดอยางมความสข ซงโครงการขยายผลอาสาสมครดแลผสงอายทบาน (อผส.) กเปนอกโครงการหนงทกระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย (พม.) รเรมดาเนนการขนมาเพอใหชมชนไดเขามามสวนแบงเบาภาระการดแลผสงอายจากหนวยงานภาครฐ โดยจดอบรมทกษะและเสรมสรางทศนคตในการดแลชวยเหลอผสงอายในชมชนของตนเองใหกบอาสาสมครทมจตอาสาพรอมทจะเขาไปทางานเพอชมชน ดงนน ผลการศกษาในสวนนจงเปนการตดตามผลการดาเนนงานโครงการขยายผลอาสาสมครดแลผสงอายทบาน (อผส.) ในกลมผรบบรการหรอความชวยเหลอดแลโดยตรงจาก อผส. ซงไดแก ผสงอายและผดแลผสงอาย

การเกบรวบรวมขอมลประชากรเปาหมายใชวธการสมภาษณโดยใชแบบสอบถามสมภาษณผทมอาย 60 ปขนไป ดาเนนการในพนท อปท. ทสมตวอยางทวประเทศทง 4 ภาค จานวน 10 อปท. โดยสมเลอกหมบานตวอยางรอยละ 50 ของหมบานทงหมดในแตละ อปท. ทตกเปนตวอยาง และสมเลอกผสงอายตวอยางรอยละ 50 ของผสงอายทอยในหมบานทตกเปนตวอยาง และในผสงอายทตกเปนตวอยางนนหากเปนผสงอายทมผดแลในการทากจวตรประจาวน จะทาการสมภาษณผดแลผสงอายรายนนดวย ซงผลจากการเกบรวบรวมขอมลประชากรตวอยางทงสองกลม ไดผสงอาย 3,694 ราย และผดแลผสงอาย 179 ราย

5.1 ขอมลพนฐานของผสงอายและผดแล

พนทในการดาเนนงานเกบรวบรวมขอมลนน ไดทาการสมตวอยางประชากรสงอายทง 4 ภาค ไดแก ภาคเหนอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ภาคกลาง และภาคใต เพอใหไดขอมลทสามารถเปน

118

ตวแทนของประชากรกลมทศกษาครอบคลมทวประเทศ ซงคณลกษณะของประชากรในภาคตางๆรวมถงคณลกษณะของพนทในบรบททแตกตางกน นาจะมสวนสมพนธกบการดาเนนงานของ อผส. รวมถงการเขาถงบรการและความชวยเหลอทผสงอายจะไดรบจาก อผส. ดวย สาหรบขอมลเบองตนเกยวกบลกษณะของพนททตกเปนตวอยางในแตละภาคมลกษณะดงน

1) ภาคเหนอ มพนทสาหรบเกบรวบรวมขอมลกลมประชากรตวอยางผรบบรการอยในเขต อปท. ของ 2 จงหวดตวอยาง ไดแก

1.1) เทศบาลตาบลทาสด อาเภอเมองเชยงราย จงหวดเชยงราย มหมบานทตกเปนตวอยาง 6 หมบาน จากทงหมด 11 หมบาน พนทของหมบานตวอยางสวนใหญเปนภเขาสลบกบ ทราบ การตงบานเรอนของประชากรจะกระจายไปตามลกษณะของพนท คอมทงตงอยบนภเขาและบนพนทราบ บางหมบานตงบานอยบนภเขาทงหมด อาชพทพบคอ เกษตรกรรมซงไดแก ทานา ทาไร และสวนผลไม มบางททาอาชพคาขายโดยเปดเปนรานเลกๆ อยกบบาน แตละหมบานจะมวดอยางนอย 1 วด เปนศนยรวมของการทากจกรรมทางศาสนา และกจกรรมอนๆ ของชมชน เชน การประชมหมบาน จดจายเบยยงชพใหผสงอาย และศนยรวมในการทากจกรรมของกลม อสม. และ อผส. นอกจากนยงพบวามโรงเรยนระดบเดกเลกถงชนประถมศกษาตงอยและในบางหมบานมถงระดบมธยมศกษาตอนตน รวมถงมโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตาบลตงอยอยางนอย 1 แหง ประชากรตวอยางและผดแลใหความรวมมอในการตอบแบบสอบถาม รวมถงกลมแกนนาหมบานทงกานน ผใหญบาน และคนในชมชนอานวยความสะดวกในการเกบขอมลตลอดระยะเวลาจนสาเรจลลวงลงไดดวยด

1.2) เทศบาลเมองตาก อาเภอเมองตาก จงหวดตาก พนททตกเปนตวอยางในเขตเทศบาลเมองตาก มทงหมด 3 ชมชน ตงอยในพนทสองตาบล ไดแก ตาบลหวเดยด 1 ชมชน และตาบลเชยงเงน 2 ชมชน ลกษณะของชมชนคอนขางหนาแนน การตงบานเรอนจะเรยงรายอยรมสองฝงถนนซงเปนถนนทผานจากตวเมองไปเชอมกบทางหลวงสายหลกเพอไปยงอาเภอ/จงหวดอน หรอหนาบานตดถนนหลงบานตดแมนา อาชพทพบคอนขางหลากหลาย มทงทาสวนผลไม รบราชการ รฐวสาหกจ รบจางทวไป และคาขาย ขอสงเกตทนาสนใจคอจานวนผสงอายมมาก ซงในบางชมชนพบวามผสงอายอยถง 4 คนในครวเรอนเดยวกน แตผสงอายทพบเหนสวนใหญยงมภาวะสขภาพทดยงสามารถทางานเลกๆ นอยๆ ได อยางไรกตาม แมชมชนตวอยางจะอยในเขตเมองแตยงคงมความเปนชนบทอยมาก เพราะคนในชมชนใหการตอนรบดวยความเปนมตรและมนาใจ ผสงอาย ผดแลและญาตใหความรวมมอและยนดตอบแบบสอบถาม และทสาคญกลมแกนนาโดยเฉพาะผนาชมชนและ อสม./อผส. มการทางานเปนทมและอานวยความสะดวกในการเกบขอมลอยางดยง

2) ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ มพนททตกเปนตวอยางในการเกบรวบรวมขอมล ไดแก 2.1) องคการบรหารสวนตาบลโนนทน อาเภอหนองเรอ จงหวดขอนแกน หมบานทตก

เปนตวอยางของตาบลโนนทนมทงหมด 7 หมบาน จากทงหมด 14 หมบาน อยหางจากอาเภอเมองขอนแกนประมาณ 54 กโลเมตร ประชากรสวนใหญทาอาชพเกษตรกรรม คอ ทานา และปลกผก มบางททาสวนผลไม และคาขายอยกบบาน ในชวงทดาเนนการเกบรวบรวมขอมลเปนรอยตอระหวางฤดแลงกบฤดฝน และเรมมฝนตกบอยขนหลงจากททงชวงมานาน ชาวบานจงออกจากบานไปไถนา เพอเรมปลกขาว ซงผสงอายทมอายยงไมมากนกและยงทางานไดอยกจะออกไปทานาดวย จงทาให ไมพบผสงอายกลมดงกลาว พนกงานสารวจตองสลบพนทเกบขอมล และตามกลบไปพนทเดมเพอ

119

สมภาษณในตอนพกเทยงหรอตอนเยน หรออยรอใหผสงอายกลบมาจากทานาและขอสมภาษณ นอกจากนยงมโอกาสทดทเออใหการเกบขอมลทาไดเรวขน โดยบางหมบานจะนดวนใหผสงอายมารบเบยยงชพทวด ซงทาใหพบตวผสงอายไดงายขน ขอไดเปรยบอกประการหนงของพนทตวอยางใน อบต. โนนทน คอ หมบานอยตดกน บานเรอนตงอยเปนกลมหรอกระจกตวทาใหการเกบขอมลสะดวกยงขน ประกอบกบไดรบความอนเคราะหจากผใหญบานในการประสานแกนนา อสม. เพอชวยนาทางและมการแจงผสงอายใหรลวงหนาผานหอกระจายขาวหมบาน ทาใหผสงอายสวนหนงอยรอเพอใหสมภาษณ

2.2) องคการบรหารสวนตาบลหนองบว อาเภอศขรภม จงหวดสรนทร มพนททตกเปนตวอยาง 9 หมบาน จากทงหมด 18 หมบาน อยหางจากตวเมองสรนทรประมาณ 30 กวากโลเมตร ประชากรสวนใหญทาอาชพเกษตรกรรมเปนหลก แมวากอนทจะลงไปเกบขอมลในพนทตวอยางจะมฝนตกลงมากอนบางแลวแตทงชวงไปหลายวน ชาวบานไมไดออกไปทานา จงไมคอยพบปญหาวาผสงอายไมอยบาน แตสวนใหญแลวผสงอายในพนทตวอยางนมกจะอยกบบานทางานบานเลกๆ นอยๆ มากกวา จะมสวนนอยทมอายในวยตนๆ ทออกไปทางานหรอทาธระนอกบาน ลกษณะทสาคญ อกประการของหมบานตวอยางในจงหวดสรนทร คอ มบางหมบานตงอยหางไกลจาก อบต. พอสมควร ถนนยงไมไดรบการพฒนาทด เปนทางลกรงและเปนหลมบอหากฝนตกจะมนาขง ทาใหเปนอปสรรคในการสญจรเขาออกหมบาน ทงนสวนหนงอาจเปนเพราะ อบต. มพนทในความรบผดชอบดแลถง 18 หมบาน พนทสวนใหญเปนพนททานา สถานทสาคญตางๆ ในหมบานหรอในตาบล เชน วด โรงเรยน หรอ รพ.สต. ไมคอยพบเหนไดงาย เพราะนาจะตงอยในจดทหางไกลจากจดศนยกลางของชมชน ประกอบกบงบประมาณทไดรบกไมเพยงพอทจะนามาพฒนาถนนหนทางในพนทไดอยางทวถง

2.3) องคการบรหารสวนตาบลนามะเขอ อาเภอปลาปาก จงหวดนครพนม มพนทตวอยางทงหมด 6 หมบาน จากทงหมด 11 หมบาน ตงอยหางจากเมองนครพนมประมาณ 28 กโลเมตร ลกษณะพนทเปนหมบานเกษตรกรรม ประกอบอาชพทานาเปนหลก มบางทเลยงวว ควาย และรบจางทวไป ดวยเหตท อบต. มพนทในความดแลคอนขางกวางทาใหพบวาหมบานทตกเปนตวอยางตงอยหางกนพอสมควร ถนนทางเขาหมบานเปนถนนลาดยางเพยงแคชวงทตอจากทางหลวงสายหลก และบางชวงระหวางทางทผานสถานทสาคญๆ เชนวด หรอโรงเรยน ซงเปนระยะทางทไมยาวมากนก และจากนนกจะเปนถนนดนลกรง หากฝนตกกจะเปนโคลนหรอถาแหงกจะมฝนสแดงเมอรถวงผาน ซงในชวงทเกบขอมลจะมฝนตกลงมาตดตอกนหลายวน หรอในขณะทางานกมฝนตกลงมาซงเปนอปสรรคทงการเดนทางและการเกบขอมลในพนท เพราะตองรอใหฝนหยดหรอรอใหฝนเบาลงเพอสมภาษณตอได แตกไดรบความรวมมอทดจากผสงอายและความอนเคราะหจากแกนนาชมชนในพนท ทาใหการดาเนนงานราบรนไปไดดวยด

3) ภาคกลาง มพนททตกเปนตวอยาง 3 อปท. ไดแก 3.1) เทศบาลตาบลเขายอย อาเภอเขายอย จงหวดเพชรบร หมบานทตกเปนตวอยาง

ทงหมด 6 หมบาน ตงอยในพนท 2 ตาบล ไดแก ตาบลเขายอย 4 หมบาน และ ตาบลสระพง 2 หมบาน อยหางจากอาเภอเมองเพชรบรประมาณ 20 กโลเมตร ลกษณะของบานเรอนในหมบานทตกเปนตวอยางคอนขางมความหลากหลาย เนองจากพนทตงอยทงสองฝงถนนเพชรเกษมเรมตงแตตาบลสระพง ทพบวาเปนชมชนทมโรงงานอตสาหกรรมไปตงอยในพนท จงมคนตางถนทไปรบจางทางานใน

120

โรงงานเขาไปอาศยอยเปนจานวนมากโดยเฉพาะแรงงานพมา มกลมทเปนชาวบานในพนทดงเดมอยสวนหนงแตวถชวตกเปลยนแปลงไป มลกษณะของความเปนชมชนเมองมากขน มการขายทดนเพอสรางอาคารพาณชยและทอยอาศยทเปนหองเชา บานเรอนสวนใหญมกาแพงรวสงซงยากทคนภายนอกจะเขาถงตวผสงอายไดหากไมมคนรจกในชมชนนาพาไปพบ ซงในพนทนตองอาศยแกนนาชมชนเปนหลกในการเขาพบผสงอาย

สวนพนทตวอยางในตาบลเขายอย ยงคงความเปนชนบทอยมากกวา การตงบานเรอนมลกษณะเปนทงแบบกระจกและกระจายในทดนทเปนเจาของ โดยจะปลกพชไร และพชสวนอยในทดนเดยวกบบาน หรอมทนาอยใกลบาน และบางสวนปลกสรางบานเปนอาคารพาณชยเพอเปดกจการคาขายอยรมฝงถนนเพชรเกษม นอกจากนพบวามหมบานจดสรรเกดขนในหมบานตวอยาง บางหม ซงนาจะเกดจากการขายทดนใหกบนายทนทตองการสรางทอยอาศยเพอรองรบความตองการทอยอาศยทเพมของคนภายนอกชมชนมากกวาทจะเปนคนในชมชนมาซออยเอง สวนสถานทสาคญ เชน วด โรงเรยน หรอ รพ.สต. นน ตงอยในพนททพบเหนไดงาย การเกบขอมลในพนทตวอยางจงหวดเพชรบร ดาเนนการในชวงเดอนพฤษภาคมซงสภาพอากาศยงคอนขางรอนมากอย แตกไดรบความรวมมออยางดจากกลมประชากรตวอยางและแกนนาชมชนในการเกบขอมล

3.2) องคการบรหารสวนตาบลพลงตาเอยม อาเภอวงจนทร จงหวดระยอง มหมบานทตกเปนตวอยาง 4 หมบาน จากทงหมด 7 หมบาน หมบานทตกเปนตวอยางตงอยในพนทสองฝงถนนสายวงจนทร-แกลง มลกษณะเปนทราบสลบกบเนนเขา และสวนใหญเปนพนททาเกษตรกรรม ซงชาวบานจะประกอบอาชพทาสวนผลไมเปนหลก เชน ทเรยน มงคด เงาะ ขนน เปนตน รองลงมา จะทาสวนยางพารา และปลกมนสาปะหลง ดวยสภาพพนทดงกลาวทาใหพบวาบานเรอนในพนทตวอยางตงอยหางไกลกนมาก รวมถงหมบานตวอยางบางหมกอยหางไกลกนดวย อกทงบานเรอน แตละหลงมกจะเลยงสนขไวเฝาบาน ทาใหการเกบขอมลจาเปนตองใชรถในการเดนทางเขาถงบรเวณบานผสงอายแทนการเดนเทาเขาไป สถานทสาคญทพบ ไดแก โรงเรยน วด อบต. และ รพ.สต. ตงอยในบรเวณทนบถอศาสนาอสลามอาศยปะปนอยดวย การเกบขอมลในจงหวดระยองมอปสรรคเพยงแคการเดนทางเทานน ในสวนของการประสานขอความชวยเหลอจากแกนนาในชมชนกไดรบความรวมมออยางด

3.3) องคการบรหารสวนตาบลเกาะเรยน อาเภอพระนครศรอยธยา จงหวดพระนครศรอยธยา มหมบานทตกเปนตวอยางของการสารวจในครงน 5 หมบาน ตงอยในพนท 2 ตาบล ไดแก ตาบลเกาะเรยน 3 หมบาน และตาบลคลองสวนพล 2 หมบาน ดวยเหตททงสองตาบลอยใกลกบเมองจงไดรบอทธพลของการขยายตวและการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจคอนขางสง โดยเฉพาะตาบลคลองสวนพล ทพบวาบานเรอนทอยอาศยของประชากรตวอยางมความหลากหลายมาก ทงบานเรอนแบบไทยในยคเกา แบบผสมครงตกครงไม รปแบบทอยอาศยมความสวยงามทนสมยและใชวสดทแขงแรงในการปลกสรางมากขน สภาพบานเรอนไทยในสมยกอนมใหเหนบางแตไมมากนก ทงนเพราะมการขายทดนทเคยเปนทนาใหกบนายทนและกลายสภาพเปนโรงงานอตสาหกรรมขนาดใหญ อาคารทอยอาศย หมบานจดสรร หรอโรงแรม รสอรท ทพกในรปแบบตางๆ เพอรองรบการทองเทยวและความตองการทอยอาศยของแรงงานทยายถนเขามาทางานในจงหวด นอกจากน รปแบบของการประกอบอาชพของประชากรในพนทตวอยางดงกลาวกพบวามความหลากหลายดวยเชนกน ดวยสภาพการณทพบนคอนขางเปนอปสรรคในการเกบขอมลเพราะการเขาถงตวผสงอายจะทาไดยากมาก

121

สาหรบลกษณะของหมบานตวอยางในตาบลเกาะเรยนนน พบวาสภาพบานและวถชวตของคนในชมชนยงไมมความแตกตางหรอหลากหลายมากนก บานเรอนสวนใหญตงอยรมถนนสายหลกทผานหมบานเขาสตวเมอง สวนอกดานของตวบานตดแมนาเจาพระยา ซงในฤดนาหลากจะประสบปญหานาทวมเปนประจาทกป สถานทสาคญๆ เชน วด โรงเรยน และ อบต. ตงอยตดถนนใหญทาให ผทผานไปมาพบเหนไดงาย แตเนองจากชวงเวลาทเกบขอมลเปนชวงเทศกาลเขาพรรษา ผสงอายสวนใหญจะไปทาบญและถอศลทวดในหมบานทาใหพบผสงอายอยบานนอย มบางรายตองตามไปสมภาษณถงทวด อยางไรกตามแมจะพบวาชมชนในจงหวดพระนครศรอยธยามลกษณะของความเปนชมชนเมองมากขน แตกยงไดรบความรวมมอในการตอบแบบสอบถามและความชวยเหลอจากแกนนาชมชนทาใหการดาเนนงานแลวเสรจเรวกวาทกาหนดไว

4) ภาคใต มพนททตกเปนตวอยางอยในเขต อปท. 2 จงหวด ไดแก 4.1) เทศบาลนครหาดใหญ พนทตวอยางทเปนตวแทนของเขตเมองในการสารวจน

มลกษณะของความเปนเมองสงมาก อกทงยงเปนเมองขนาดใหญ ชมชนทตกเปนตวอยางจงมหลายชมชน เทศบาลนครหาดใหญแบงพนทในเขตรบผดชอบดแลออกเปน 4 เขต ซงการศกษาครงนไดสมเลอกพนทตวอยาง 2 เขต ไดแก ชมชนเขต 1 ประกอบดวยชมชนยอย 28 ชมชน และชมชนเขต 3 ทประกอบดวยชมชนยอย 27 ชมชน และสมเลอกชมชนยอยในแตละเขตเพอเกบขอมลผสงอาย ไดชมชนทเปนตวอยางเขตละ 14 ชมชน รวม 28 ชมชน จากทงหมด 55 ชมชน

ลกษณะของชมชนและประชากรตวอยางทพบในเขตเทศบาลนครหาดใหญนนมความหลากหลายอยางมาก สภาพทอยอาศยผสมปนเปกนทงสวนทเปนอาคารทอยอาศยโดยเฉพาะ ไดแก บานเดยว ทาวเฮาส ทมสภาพแขงแรง บานเชา บานครงตกครงไม บานทมสภาพทรดโทรมไมแขงแรง หรอเปนอาคารพาณชยทเปนทงทอยอาศยและเพอการคาขาย ในบางชมชนเปนหมบานจดสรรทอยอาศยโดยเฉพาะ บางชมชนผสมปนเปกนระหวางทอยอาศย สถานทราชการ โรงพยาบาล โรงเรยน สนามกฬา สวนสาธารณะ ตลาดสด ตลาดคาสงสนคาเกษตรขนาดใหญ หรอศนยการคาเรยกวา “คอมเพลกซ” หรอเปนตกแถวทเปดเปนรานขายอาหาร หรอคาขายของตางๆ ทหลากหลาย บางชมชนมวดในชมชน และบางชมชนมมสยด การประกอบอาชพกจะมหลากหลายดวยเชนกน วถชวตของประชากรในพนททตกเปนตวอยางกจะมวถชวตทสอดคลองไปกบสภาพของชมชนนน

ขอจากดของความเปนชมชนเมองขนาดใหญ คอ ทองถนไมมขอมลจานวนผสงอาย ทอาศยอยในแตละชมชน ทงนเพราะประชากรมการเคลอนยายเขาออกอยตลอดเวลา ดงนนขอมลผสงอายทเกบรวบรวมไดจากเทศบาลนครหาดใหญจงไมสามารถนามาคานวณอตราการตอบกลบ (response rate) ไดเหมอนพนทตวอยางอนๆ การเกบขอมลทาไดโดยขอความรวมมอจากประธานชมชนในการพาเขาบานทมผสงอายเพอขอสมภาษณ (เฉพาะบานทยนดใหเขาพบและยนยอมตอบแบบสอบถามเทานน) และเมอเขาบานผสงอายครบทกหลงทอยในชมชนทประธานชมชนดแลรบผดชอบหมดแลว ถอวาการเกบขอมลในชมชนนนเสรจสนลง ไมมโอกาสตามกลบไปสมภาษณผสงอายในบานหลงทปด หรอบานทผสงอายไมอยบาน ทงนเพราะมเวลาคอนขางจากด และการเขาพบผสงอายแตละบานทาไดยากมาก ตองอาศยประธานชมชนและ อสม. นาพาเขาบานเกอบทกหลง มบางในบางชมชนทคนในชมชนทากจกรรมอยตลอดเวลา จงมลกษณะของความวนวายททาใหบรรยากาศในการสมภาษณถกรบกวน เชน ตลาดสด หรอศนยการคา ผสงอายกไมมสมาธในการตอบแบบสอบถามดวยเชนกน ดวยปจจยตางๆ ดงกลาวขางตน มผลใหการเกบขอมลในจงหวดสงขลาใชเวลามากกวาในพนทอนๆ

122

4.2) องคการบรหารสวนตาบลเชงทะเล อาเภอถลาง จงหวดภเกต มหมบานทตกเปนตวอยาง 4 หมบาน จากทงหมด 7 หมบาน ลกษณะของพนทของหมบานตวอยางในเขต อบต. เชงทะเล เปนพนทราบและบางหมบานเปนภเขาตดชายฝงทะเลอนดามน และดวยเหตทเปนพนทตดชายฝงทะเล ประกอบกบการพฒนาและแขงขนกนทางธรกจทองเทยวทกาลงขยายวงกวางมากขนตลอดแนวชายฝงของเกาะภเกต โดยเฉพาะชายฝงทะเลอนดามน ดงนนตาบลเชงทะเลซงอยตดกบชายฝงอนดามน จงไดรบอทธพลดงกลาวดวยเชนกน สงทเหนไดชดคอ ทดนมราคาสงขนเพราะนายทนตองการซอไวทาสถานทพกตากอากาศ สงปลกสรางทเปนคอนโดมเนยม หรอโครงการทอยอาศยขนาดใหญกาลงเกดขนมากมาย ประชากรทอาศยอยในพนทกมความหลากหลายทงเชอชาตและศาสนา มทงคนไทยพทธ มสลม และคนชาตตะวนตก เนองจากในพนทมเสนทางผานไปยงแหลงทองเทยวชายทะเลทเปนทนยมของนกทองเทยวโดยเฉพาะชาวตางชาต จงพบวาในชมชนทตกเปนตวอยางมหองเชา หอพก ทแรงงานยายถนสามารถเขามาเชาพกอาศยเพอทางานในสถานบรการตางๆ ตามแหลงทองเทยวชายฝง หรอพบวามคนตางถนทไมใชคนพนเพเดมยายเขามาอยทงแบบชวคราวและแบบถาวร โดยจะเหนไดจากการมบานขนาดใหญในบางหมบานทมผสงอายทเปนชาวตางชาตเขามาซออยกบภรรยาทเปนคนไทยและมแนวโนมทจะมมากขน

5.1.1 ลกษณะทางประชากรและสงคมของผสงอาย

การนาเสนอขอมลในสวนแรกจะเปนขอมลพนฐานของผสงอายซงขอมลสถตจากตารางท 5.1.1 พบวา ผสงอายทสมภาษณไดจานวน 3,694 ราย เปนผสงอายหญงมากกวาผสงอายชาย คดเปนรอยละ 62.5 เปรยบเทยบกบรอยละ 37.5 ซงขอมลทพบนเปนปรากฏการณสากลทพบไดทวไปในเกอบทกสงคม ทงนเพราะความไดเปรยบดานการตายของประชากรเพศหญงทตากวาเพศชาย จงทาใหผหญงมโอกาสการรอดชวตจนถงวยสงอายมากกวาผชาย จงมผสงอายหญงมากกวาผสงอายชาย (จอหน โนเดล และนภาพร ชโยวรรณ, 2552)

สาหรบในเรองอายพบวา ผสงอายทตกเปนตวอยางมอายเฉลย 71.4 ป อายตาสด 60 ป และอายสงสด 118 ป เมอพจารณาตามกลมอายแลวพบวา สดสวนของอายจะลดลงตามอายทเพมขน โดยรอยละ 47.5 เปนผสงอายในวยตน คอ อาย 60-69 ป รอยละ 34.3 เปนผสงอายในวยกลาง คอ อาย 70-79 ป และรอยละ 18.2 เปนกลมทมอาย 80 ปขนไป ตามลาดบ

สถานภาพสมรสของผสงอาย เปนคณลกษณะทสาคญทจะสงผลตอการมภาวะทดหลายๆดานของผสงอาย การทผสงอายมคสมรสอยดวยหมายถงการมแหลงเกอหนนทงในดานวตถสงของ และดานจตใจ โดยเฉพาะการมผดแลยามเจบปวย (จอหน โนเดล และนภาพร ชโยวรรณ, 2552) ซงขอมลจากการศกษานพบวา มากกวาครงหนงของผสงอายทตกเปนตวอยางมสถานภาพสมรสและยงมคสมรสอยดวย โดยทรอยละ 56.7 มคสมรสอยดวยกนในบาน มเพยงสวนนอย (รอยละ 1.9) ทไมไดอยดวยกนกบคสมรสหรอคสมรสอยทอน สวนผสงอายทไมมคสมรสอยดวยนน รอยละ 33.9 เปนหมายหรอคสมรสเสยชวต รอยละ 2.7 หยารางหรอแยกทางกบคสมรส และอกรอยละ 4.8 เปนโสด ซงพบวาสดสวนของผสงอายทเปนโสดนนสงขนจากขอมลทไดจากการสารวจประชากรสงอายในระดบประเทศ เมอปพ.ศ.2550 อยางเหนไดชด (รอยละ 4.8 เปรยบเทยบกบรอยละ 2.7) และจากขอมลดงกลาวบงชวาสดสวนของผสงอายทไมมบตรหลานคอยดแลเกอหนน ตกอยในภาวะพงพง และตองการการดแลชวยเหลอมสดสวนทสงขนดวยเชนกน หรอแมแตในกลมผสงอายทมคสมรส หรอลกหลานอยดวย กยงไมสามารถบงชไดวาผสงอายกลมดงกลาวจะไดรบการดแลเกอหนนดานตางๆ

123

อยางเพยงพอ เพราะจากการเปลยนแปลงโครงสรางประชากรภายใตสภาวะการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจและสงคมในปจจบน สงผลใหคสมรส บตร หลาน และ/หรอ ญาตพนองไมสามารถทาหนาทดแลผสงอายไดเหมอนเชนในอดต จงมความจาเปนทชมชนจะตองเขาไปมบทบาทในการใหการดแลชวยเหลอผสงอาย ซงกลมบคคลททาหนาทเปนจตอาสา หรอ อผส. จะเปนกลมทสามารถเขาไปทาหนาทในการดแลผสงอายแทนลกหลานหรอญาตของผสงอายได

สาหรบระดบการศกษาของผสงอายนนพบวากวาสามในสของผสงอายทตกเปนตวอยาง มการศกษาต งแตระดบประถมศกษาขนไปจนถงปรญญาตรและสงกวา โดยรอยละ 63.1 จบประถมศกษา รอยละ 3.4 จบมธยมศกษาตอนตน รอยละ 5.3 จบมธยมปลาย/ปวช. และปวส. และรอยละ 2.4 มการศกษาระดบปรญญาตรและสงกวา สวนผสงอายทมการศกษาตากวาระดบประถมศกษานน รอยละ 14.9 ไมไดเรยนหนงสอ และรอยละ 11.0 เรยนแตไมจบระดบประถมศกษา

เมอพจารณาเกยวกบการทางานหรออาชพหลกของผสงอายในรอบปทผานมา พบวา ผสงอายสวนใหญไมไดทางาน (รอยละ 65.5) สาหรบผสงอายททางานนนจะทางานนอกภาคเกษตรคดเปนสดสวนทสงกวางานในภาคเกษตรเลกนอย (รอยละ 17.6 เปรยบเทยบกบรอยละ 16.8) ซงงานนอกภาคเกษตรสวนใหญทผสงอายทา คอ คาขายซงเปนกจการของตนเองหรอครอบครว (รอยละ 9.6) และรบจางทวไป (รอยละ 8.0) ทงนเพราะงานคาขายเปนงานทไมตองออกแรงมากนก และจะเปดรานคาขายอยทบาน หรอเปนกจการทครอบครวทาสบตอกนมาแมจะสงตอใหลกหลานแลว แตผสงอายกยงสามารถทจะชวยทาตอไปได สาหรบงานในภาคเกษตรกรรมทผสงอายทานน รอยละ 16.2 เปนอาชพเกษตรกรรมซงเปนของตนเองหรอครอบครว มไมถงรอยละ 1.0 ทรบจางทาเกษตรกรรม ทงนเพราะผสงอายทตกเปนตวอยางสวนหนงอาศยอยนอกเขตเมอง มวถชวตแบบชนบททประกอบอาชพเกษตรกรรมเปนหลกมาแตครงบรรพบรษ รวมถงอาจเปนผสงอายทอยในวยตนทมสขภาพดสามารถทางานหนกไดกจะยงคงทาอาชพนตอไป ในขณะทผสงอายทมฐานะเศรษฐกจไมด ไมมทดนทากนเปนของตนเองหรอไมมลกหลานดแลเกอหนนแตมความจาเปนตองหาเลยงชพกจะรบจางทาเกษตรกรรม

การศกษาเกยวกบรายไดของผสงอายจากทกแหลง พบวา ผสงอายสวนใหญมรายไดอยระหวาง 600-4,999 บาทตอเดอน มรายไดเฉลยอยท 3,505.76 บาทตอเดอน โดยรอยละ 44.6 มรายได 600-999 บาทตอเดอน รอยละ 35.3 มรายได 1,000-4,999 บาทตอเดอน รอยละ 9.3 มรายได 5,000-9,999 บาทตอเดอน และรอยละ 10.1 มรายไดตอเดอนตงแต 10,000 บาทขนไป โดยรายไดสงสดทพบคอ 300,000 บาทตอเดอน ขณะทรอยละ 0.6 มรายไดตอเดอนตากวา 600 บาท โดยรายไดตาสดทพบคอ 0 บาท หรอไมมรายไดสาหรบเลยงตนเองเลยในแตละเดอน ซงผสงอายกลมนสวนหนงคอผสงอายทเพงมอายถงเกณฑ 60 ป และยงไมไดขนทะเบยนรบเบยยงชพ หรอขนทะเบยนแลวแตอยระหวางดาเนนการจงยงไมไดรบเบยยงชพ อยางไรกตามพบขอสงเกตเกยวกบการรายงานรายไดจากการเกบรวบรวมขอมลภาคสนามคอ ผสงอายมกไมตอบวามรายได หรอหลกเลยงทจะตอบรายไดทแทจรง ทาใหพบวามผสงอายทรายงานวาไมมรายไดเลย หรอรายงานรายไดตากวาความเปนจรงเนองจากคาดหวงทจะไดรบการชวยเหลอจากหนวยงานภายนอก และมสวนหนงปฏเสธทจะตอบ (รอยละ 0.1) เพราะเกรงวาจะมผลกระทบในภายหลง และขอมลทพบสวนใหญจะเปนการรายงานวามรายไดจากเบยยงชพเพยงแหลงเดยวเทานน โดยผทอาย 60-69 ป จะไดรบ 600 บาท อาย 70-79 ป จะไดรบ 700 บาท อาย 80-89 ป จะไดรบ 800 บาท และอาย 90 ปขนไป จะไดรบ

124

1,000 บาท ซงในความเปนจรงผสงอายยงมแหลงรายไดอนสาหรบเลยงชพอก เชน จากลกหลาน หรอจากการทางาน

เพอใหไดขอมลทสะทอนการดาเนนของโครงการ อผส. วาสามารถเออประโยชนใหกบผสงอาย และชวยใหผสงอายมคณภาพชวตทดขน จากการศกษาครงนจงทาการสมตวอยางผสงอายทวประเทศ โดยสมเลอกผสงอายจาก 4 ภาค ไดแก ภาคเหนอ ภาคกลาง ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และภาคใต และสมเลอกผสงอายใหครอบคลม อปท. ทกประเภท โดยแบง อปท. ออกเปน 3 ประเภท ไดแก 1) เทศบาลนคร/เมอง 2) เทศบาลตาบล และ 3) องคกรปกครองสวนทองถน (อบต.)

ผลจากการเกบรวบรวมขอมล พบวา รอยละ 42.5 ของผสงอายทตกเปนตวอยาง อาศยอยในเขตชนบท หรออยในความดแลรบผดชอบของ อบต. รอยละ 33.2 อาศยอยในเขตเมองทอยในความดแลรบผดชอบของเทศบาลนคร/เมอง สวนอกรอยละ 24.3 อยในความดแลรบผดชอบของเทศบาลตาบล และเมอพจารณาตามรายภาคแลวพบวา รอยละ 30.4 อาศยอยในภาคใต รอยละ 28.0 อยในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ รอยละ 22.1 อยในภาคกลาง และรอยละ 19.5 อยในภาคเหนอ ตามลาดบ

ตารางท 5.1.1 ลกษณะทางประชากรและสงคมของผสงอาย (การกระจายรอยละ)

ลกษณะทางประชากรและสงคมของผสงอาย รอยละ จานวน เพศ ชาย 37.5 1,384 หญง 62.5 2,310

รวม 100.0 3,694 อาย 60-69 ป 47.5 1,753 70-79 ป 34.3 1,268 ตงแต 80 ป ขนไป 18.2 673

รวม 100.0 3,694 อายเฉลย = 71.4 ป อายตาสด 60 ป อายสงสด 118 ป คาเบยงเบนมาตรฐาน = 8.1

125

ตารางท 5.1.1 (ตอ)

ลกษณะทางประชากรและสงคมของผสงอาย รอยละ จานวน สถานภาพสมรส โสด 4.8 178 สมรสและอยดวยกนกบคสมรส 56.7 2,094 สมรสแตไมไดอยกบคสมรส 1.9 71 หมาย 33.9 1,253 หยา 2.7 98

รวม 100.0 3,694 การศกษาสงสด ไมไดเรยนหนงสอ 14.9 552 ตากวาประถมศกษา 11.0 405 ประถมศกษา 63.1 2,330 มธยมศกษาตอนตน 3.4 125 มธยมศกษาตอนปลาย หรอ ปวช. 4.5 167 ปวส. หรอ อนปรญญา 0.8 28 ปรญญาตรหรอสงกวา 2.4 87

รวม 100.0 3,694 อาชพหลก ไมไดทางาน 65.5 2,420 เกษตรกรรมเปนกจการของตนเองหรอครอบครว 16.2 600 รบจางทาเกษตรกรรม 0.6 24 รบจางทวไป 8.0 297 คาขายเปนกจการของตนเองหรอครอบครว 9.6 353

รวม 100.0 3,694

126

ตารางท 5.1.1 (ตอ)

ลกษณะทางประชากรและสงคมของผสงอาย รอยละ จานวน รายไดตอเดอน (รวมทกแหลงรายได) ตากวา 600 บาท 0.6 23 600-999 บาท 44.6 1,648 1,000-4,999 บาท 35.3 1,305 5,000-9,999 บาท 9.3 342 ตงแต 10,000 บาท ขนไป 10.1 372 ไมตอบ 0.1 4

รวม 100.0 3,694 รายไดเฉลย 3,505.76 บาท รายไดตาสด 0 บาท รายไดสงสด 300,000 บาท

รายไดมธยฐาน 1,000 บาท ** รายไดตาสด 0 บาท คอผสงอายทเพงอาย 60 ปและยงไมไดขนทะเบยนรบเบยยงชพ

เขตทพกอาศย เมอง—เทศบาลนคร/เมอง 33.2 1,225 เมอง—เทศบาลตาบล 24.3 899 ชนบท—องคการบรหารสวนตาบล (อบต.) 42.5 1,570

รวม 100.0 3,694 ภาค เหนอ 19.5 720 ตะวนออกเฉยงเหนอ 28.0 1,034 กลาง 22.1 816 ใต 30.4 1,124

รวม 100.0 3,694 5.1.2 จานวนบตร ลกษณะการอยอาศยและการมผดแล

การศกษาเกยวกบจานวนบตร ลกษณะการอยอาศยและการมผดแลของผสงอาย กเปนคณลกษณะทสาคญหนงทแสดงใหเหนถงการมแหลงเกอหนนหรอการใหการดแลชวยเหลอผสงอาย เพราะบตรทอาศยอยกบพอแมจะตองใหการดแลเกอหนนพอแมเมอสงอาย แตดวยการเปลยนแปลงโครงสรางครอบครวของสงคมไทยทมขนาดเลกลง การทผสงอายมบตรนอยหรอไมมบตร ทาใหผสงอายตองพงพาคนอนทไมใชลกหลานมากขน (จอหน โนเดล และนภาพร ชโยวรรณ, 2552) ดงนน

127

อผส. จงนาจะเปนกลมทครอบครวและผสงอายตองการใหเขามาทาหนาทผดแลแทนบตรของผสงอายมากขน

ขอมลสถตจากตารางท 5.1.2 พบวา ผสงอายทตกเปนตวอยางมบตรทมชวต (รวมลกเลยงและลกบญธรรม) โดยเฉลย 3.4 คน จานวนบตรสงสดทพบคอ 12 คน โดยทรอยละ 36.3 มบตรทยงมชวต 3-4 คน รอยละ 30.3 มบตรทยงมชวต 1-2 คน และรอยละ 25.5 มบตรทยงมชวต 5 คนและมากกวา ในขณะทรอยละ 7.9 ไมมบตรทมชวตหรอไมมบตรเลย สวนลกษณะการอยอาศยของผสงอายนนพบวา ผสงอายทมบตรทมชวตอยางนอย 1 คนนน กวาสามในสอาศยอยดวยกนในบานกบบตร สวนทเหลอไมไดอาศยอยกบบตรหรอบตรอยทอน และเมอสอบถามเกยวกบการมผดแลปรนนบตในการทากจวตรประจาวนแลวพบวา เกอบทงหมดของผสงอายทตกเปนตวอยางไมมคนดแลในการทากจวตรประจาวน (รอยละ 91.0) มผสงอายสวนนอย (รอยละ 9.0) ทมผดแลในการทากจวตรประจาวน ตารางท 5.1.2 รอยละของผสงอายตามจานวนบตร ลกษณะการอยอาศยและการมผดแล

จานวนบตรและลกษณะการอยอาศยของบตร รอยละ จานวน จานวนบตรทมชวต (รวมลกเลยง และลกบญธรรม) 0 7.9 290 1-2 คน 30.3 1,121 3-4 คน 36.3 1,341 5 คนและมากกวา 25.5 942

รวม 100.0 3,694 จานวนบตรทมชวตเฉลย 3.4 คน จานวนตาสด 0 คน จานวนสงสด 12 คน

คาเบยงเบนมาตรฐาน = 2.1 ลกษณะการอยอาศย (เฉพาะผทมบตรอยางนอย 1 คน) อาศยอยกบบตร 61.2 2,082 ไมไดอาศยอยกบบตร 38.8 1,322

รวม 100.0 3,404 การมผดแลในการทากจวตรประจาวน ม 9.0 335 ไมมและไมตองการ 90.9 3,356 ไมมแตตองการ 0.1 3

รวม 100.0 3,694 5.1.3 ลกษณะทางประชากรและสงคมของผดแล

ขอจากดทสาคญดานสขภาพรางกายเมอถงวยสงอายคอภาวะสขภาพจะเสอมถอยลงและความเจบปวยจะเพมมากขนตามอายทมากขน สงผลตอการเคลอนไหวรางกายและความสามารถใน

128

การทากจกรรมตางๆ ในชวตประจาวนของผสงอาย เมอความจากดในการทาหนาทของอวยวะตางๆ มเพมขน สงผลใหมความจาเปนทจะตองมผดแลชวยเหลอเพมขนดวย (จอหน โนเดล และนภาพร ชโยวรรณ, 2552)

คณลกษณะของผดแลมผลอยางสาคญตอความตองการคนดแลของผสงอาย แมผลจากการศกษาในครงนจะพบวาผสงอายสวนใหญยงอยดวยกนกบคสมรส และสวนใหญมบตรอาศยอยดวยในบานอยางนอย 1 คน แสดงวาเมอผสงอายมอายมากขนและไมสามารถชวยเหลอตวเองได หรอหากตกอยในภาวะทพพลภาพ คสมรส บตรหลานหรอญาตพนองจะเปนผทาหนาทหลกในการทากจวตรประจาวนตางๆ ของผสงอาย บทบาทของผดแลทไมใชญาตอาจจะมนอย แตภายใตภาวะเศรษฐกจและสงคมในปจจบนจะมสวนสมพนธกบศกยภาพของผดแลทเปนสมาชกในครอบครว ความมนคงทางเศรษฐกจการเงน สภาวะสขภาพทงรางกาย จตใจ และอารมณ รวมถงความรความสามารถของผดแลมผลตอการดแลผสงอายอยางมาก ขอมลจากการศกษาในสวนนสนบสนนใหเหนวาผดแลทไมใชญาตควรเขามามบทบาทในการดแลผสงอายใหมากขน ซงในระดบชมชนกลมบคคลทมความพรอม ทจะเขามาทาหนาทดแลผสงอายได คอ อผส. เพราะเปนบคคลทผสงอายรจกคนเคยและมความรความสามารถในการดแลผสงอายไดถกตองเนองจากไดรบการฝกอบรมทกษะและความรในการดแล ผสงอายมาแลว

ขอมลสถตจากตารางท 5.1.3 แสดงวา ผสงอายทตกเปนตวอยางเปนผสงอายทตองมผดแลในการทากจวตรตางๆ ในชวตประจาวน จานวน 335 ราย สามารถสมภาษณได 179 ราย (คดเปนรอยละ 53.4) และเมอศกษาในรายละเอยดเกยวกบคณลกษณะของผดแลแลวพบวา ผดแลสวนใหญเปนเพศหญงมากกวาชาย (รอยละ 77.3 เปรยบเทยบกบรอยละ 22.3) มอายโดยเฉลย 52.5 ป อายตาสด คอ 19 ป และอายสงสด 85 ป โดยรอยละ 34.6 ของผดแลมอายอยระหวาง 50-59 ป รอยละ 28.5 มอายอยระหวาง 40-49 ป และ รอยละ 25.7 มอายตงแต 60 ปขนไป มเพยงรอยละ 11.2 ทผดแลมอายนอยกวา 40 ป สาเหตทพบวาผดแลสวนใหญเปนเพศหญง เพราะวาสงคมไทยสวนใหญยงมคานยมทลกสาวมกจะอยดแล พอแมจนแกเฒามากกวาลกชาย รวมถงในผสงอายทมคสมรสอยดวย ผสงอายกมกจะยอมใหคสมรสของตนเปนผดแลหลกมากกวาโดยเฉพาะผสงอายชาย ดงจะเหนไดวาผดแลมอายโดยเฉลยคอนขางสง (52.5 ป) และในผดแลทมอายมาก (85 ป) กยงตองทาหนาทคอยดแลชวยเหลอผสงอายทเปนคของตนเองดวยเชนกน

ขอมลเกยวกบสถานภาพสมรสของผดแล พบวา ผดแลสวนใหญสมรสและอยดวยกนกบ คสมรส (รอยละ 53.1) ซงสะทอนใหเหนวามากกวาครงหนงของผสงอายตองดแลกนเอง รองลงมาจะเปนโสด (รอยละ 24.0) เปนหมาย (รอยละ 11.2) และหยา (รอยละ 8.4) มเพยงสวนนอย (รอยละ 3.4) ทสมรสแตไมไดอยดวยกนกบคสมรส

ในสวนของระดบการศกษาของผดแลพบวา สวนใหญมการศกษาเพยงระดบประถมศกษาเทานน (รอยละ 48.6) อกประมาณกวารอยละ 30.0 มการศกษาตงแตมธยมศกษาขนไปจนถงระดบ ปวส. หรออนปรญญา มเพยงรอยละ 9.5 ทมการศกษาระดบปรญญาตรและสงกวา มถงรอยละ 10.6 ทเปนผดแลทมระดบการศกษาตากวาประถมศกษาและไมไดเรยนหนงสอเลย

สาหรบการทางานและอาชพของผดแลในรอบปทผานมานนพบวา ผดแลสวนใหญไมไดทางาน (รอยละ 41.3) ในผดแลททางานสวนใหญจะทางานนอกภาคเกษตรกรรม ไดแก คาขายทเปนกจการของตนเองและครอบครว (รอยละ 18.4) รบจางทวไป (รอยละ 17.2) และอาชพอนๆ เชน ขาราชการ พนกงานบรษทเอกชน (รอยละ 1.7) ตามลาดบ สาหรบผดแลททางานในภาคเกษตรกรรม

129

นน สวนใหญจะทาเกษตรกรรมทเปนกจการของตนเองและครอบครวคดเปนสดสวนทสงกวาการรบจางทาเกษตรกรรม (รอยละ 17.9 เปรยบเทยบกบรอยละ 2.8)

เมอพจารณาถงเขตทอยอาศยตามประเภทขององคกรปกครองสวนทองถนแลวพบวา ผดแลผสงอายอาศยอยในเขตเทศบาลนคร/เมอง คดเปนสดสวนทสงสด (รอยละ 36.3) สวนผดแลทอาศยอยในเขตเทศบาลตาบลและ อบต. นน มสดสวนทเทากน (รอยละ 31.8) และเมอดการกระจายตวตามรายภาคแลวพบวา ผดแลผสงอายในภาคกลางและภาคใตมสดสวนของผดแลทสงพอๆ กน (รอยละ 33.5 และรอยละ 33.0 ) ซงสงกวาภาคเหนอ (รอยละ 18.4) และภาคตะวนออกเฉยงเหนอ (รอยละ 15.1) ซงแสดงใหเหนวาผสงอายทอยในภาคกลางและภาคใตมภาวะสขภาพคอนขาง ไปในทางไมดจนไมสามารถทากจวตรประจาวนตางๆ ดวยตวเองได และตองมผดแลมากกวาผสงอาย ทอาศยอยในภาคเหนอและภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

ตารางท 5.1.3 ลกษณะทางประชากรและสงคมของผดแลผสงอายทสมภาษณได (n=179) (การกระจายรอยละ)

ลกษณะทางประชากรและสงคมของผดแล รอยละ จานวน เพศ ชาย 22.3 40 หญง 77.7 139

รวม 100.0 179 อาย นอยกวา 40 ป 11.2 20 40-49 ป 28.5 51 50-59 ป 34.6 62 ตงแต 60 ป ขนไป 25.7 46

รวม 100.0 179 อายเฉลย = 52.5 ป อายตาสด 19 ป อายสงสด 85 ป คาเบยงเบนมาตรฐาน = 12.2

130

ตารางท 5.1.3 (ตอ)

ลกษณะทางประชากรและสงคมของผดแล รอยละ จานวน สถานภาพสมรส โสด 24.0 43 สมรสและอยดวยกนกบคสมรส 53.1 95 สมรสแตไมไดอยกบคสมรส 3.4 6 หมาย 11.2 20 หยา 8.4 15

รวม 100.0 179 การศกษาสงสด ไมไดเรยนหนงสอ 6.7 12 ตากวาประถมศกษา 3.9 7 ประถมศกษา 48.6 87 มธยมศกษาตอนตน 12.3 22 มธยมศกษาตอนปลาย หรอ ปวช. 16.2 29 ปวส. หรอ อนปรญญา 2.8 5 ปรญญาตรหรอสงกวา 9.5 17

รวม 100.0 179 อาชพหลก ไมไดทางาน 41.3 74 เกษตรกรรมเปนกจการของตนเองหรอครอบครว 17.9 32 รบจางทาเกษตรกรรม 2.8 5 รบจางทวไป 17.9 32 คาขายเปนกจการของตนเองหรอครอบครว 18.4 33 อนๆ เชนขาราชการ พนกงานบรษทเอกชน 1.7 3

รวม 100.0 179

131

ตารางท 5.1.3 (ตอ)

ลกษณะทางประชากรและสงคมของผดแล รอยละ จานวน เขตทพกอาศย เมอง—เทศบาลนคร/เมอง 36.3 65 เมอง—เทศบาลตาบล 31.8 57 ชนบท—องคการบรหารสวนตาบล (อบต.) 31.8 57

รวม 100.0 179 ภาค เหนอ 18.4 33 ตะวนออกเฉยงเหนอ 15.1 27 กลาง 33.5 60 ใต 33.0 59

รวม 100.0 179

5.1.4 ความสมพนธระหวางผดแลกบผสงอาย ขอมลสถตจากตารางท 5.1.4 แสดงวากวาสามในสของผดแลผสงอายมความสมพนธทาง

สายโลหตกบผสงอาย โดยรอยละ 46.9 เปนลกสาว รอยละ 14.5 เปนลกชาย รอยละ 6.1 เปนหลาน (ลกของลก) และรอยละ 6.7 เปนพนองและญาตอนๆ สวนผดแลทเปนคสมรส (ทงโดยพฤตนยและ นตนย) นนพบวามอยรอยละ 14.5 สวนผดแลทเปนคนอนทไมใชญาต ไดแก ลกเขย/ลกสะใภ รอยละ 7.8 เปนเพอน/เพอนบาน รอยละ 0.6 และเปนผดแลทจางมาดแลผสงอายโดยเฉพาะมถงรอยละ 2.8

132

ตารางท 5.1.4 รอยละความสมพนธระหวางผดแลกบผสงอาย (n=179)

ความสมพนธกบผสงอาย รอยละ จานวน คสมรส 14.5 26 ลกชาย 14.5 26 ลกสาว 46.9 84 ลกเขย/ลกสะใภ 7.8 14 ลกของลก 6.1 11 พ/นอง 3.9 7 ญาต 2.8 5 เพอน/เพอนบาน/คนรจก 0.6 1 รบจางมาดแลผสงอาย 2.8 5

รวม 100.0 179

5.2 ภาวะสขภาพและการดแลตนเองในการทากจวตรประจาวนของผสงอาย ความเสอมถอยของสขภาพมกเกดจากวยทเพมมากขน ประกอบกบปจจบนมเทคโนโลยทาง

การแพทยทชวยเพมความยนยาวใหกบชวตมนษย ขอมลจาก World Population Data Sheet ป 2014 ไดแสดงตวเลขอายคาดเฉลยเมอแรกเกดของประชากรไทย ป 2513 เปรยบเทยบกบป พ.ศ. 2556 ไดเพมขนจาก 60 ป เปน 75 ป (Population Reference Bureau, 2014) และการคาดประมาณประชากรจากหลายแหลงไดยนยนวาอายเฉลยของประชากรไทยมแนวโนมเพมขนอกดวย เหตทการเปนผสงอายมกจะเกดควบคไปกบโรคหรอปญหาดานสขภาพ ดงนน การวดภาวะสขภาพในประชากรสงอายเปนเรองทพงกระทา ประกอบกบนกวชาการหลายสาขาวชาไดพยายามสรางเครองมอหลายชนดขนมาเพอใหสามารถวดและประเมนสขภาพของผสงอาย แตวธหนงททาไดงายและสะดวกทสดคอการใหผสงอายประเมนสขภาพของตนเอง สาหรบเครองมอวดสขภาพทเปนทนยม คอ การทดสอบการทาหนาทของรางกายดวยกจกรรมประจาวนงายๆ (Activity Daily Living- ADLs) และการวดความสามารถในการชวยเหลอตนเองทซบซอนหรอตองใชอปกรณชวย (Instrumental Activity Daily Living- IADLs) เครองมอเหลานไดถกสรางและพฒนาขนเพอประเมนภาวะสขภาพของผสงอาย เพราะปญหาทเกดจากภาวะสขภาพบางอยางสามารถแกไขในเบองตนได ถาไดรบคาแนะนาอยางรวดเรวและถกวธ ดวยเหตนการใหความรแก อผส. ถงการดแลสขภาพเบองตนใหกบผสงอายจงเปนสงจาเปนและมความสาคญอยางยงเพอลดปจจยเสยงของปญหาภาวะทพพลภาพ ทอาจจะเกดขนในอนาคต สาหรบการนาเสนอผลการศกษาในสวนนประกอบดวย 4 ประเดน ไดแก

5.2.1 ภาวะสขภาพทประเมนดวยตวเอง 5.2.2 ภาวะนอนตดเตยง 5.2.3 ภาวะสขภาพทางรางกาย (Functional Health)

133

5.2.4 การดแลตนเองของผสงอายในการทากจวตรประจาวน

5.2.1 ภาวะสขภาพทประเมนดวยตวเอง การประเมนภาวะสขภาพตนเองของผสงอายเปนวธหนงททาไดงายและสะดวกทสด ในการ

ประเมนสภาพรางกายของผสงอาย โดยจะสอบถามความเหนวาผสงอายคดวาตนเองมสขภาพเปน เชนไร ในชวง 7 วนกอนการสารวจ (ตารางท 5.2.1) ผลการศกษาพบวา สวนใหญของผสงอายรายงานวาตนเองมสขภาพระดบปานกลาง (รอยละ 34.8) รองลงมารายงานวาสขภาพแขงแรง (รอยละ 32.4) สวนประมาณรอยละ 19.4 รายงานวาตนเองมสขภาพไมแขงแรง/ไมด และรอยละ 1.9 ทรายงานวาตนเองออนแอ หรอมสขภาพแยมาก ซงผสงอายกลมนนาจะเปนกลมทควรไดรบการดแลเปนพเศษ ในขณะทผสงอายทประเมนวาตนเองมสขภาพแขงแรงมาก/ดมาก มเพยงรอยละ 11.6 เทานน ซงกลมผสงอายนาจะยงคงเปนกลมทมกาลงและศกยภาพเพยงพอทจะสงเสรมกจกรรมทางสงคมตอไป

สาหรบการประเมนภาวะสขภาพของผสงอาย เมอเปรยบเทยบระหวางเขตเมองและเขตชนบท พบวา ผสงอายในเขตเมองประเมนวาตนเองมสขภาพแขงแรงดมากและแขงแรงเปนสดสวนทสงกวาในเขตชนบท ในขณะทผสงอายในเขตชนบทประเมนวาตนเองมสขภาพระดบปานกลาง และไมแขงแรงเปนสดสวนทสงกวาในเขตเมอง ซงผลการศกษาดงกลาวนาจะนามาศกษาเพมเตมถงปจจยทสงผลใหผสงอายในเขตเมองมแนวโนมการมสขภาพด หรอการประเมนสขภาพตนเองวามสขภาพดกวาผสงอายในเขตชนบท

เมอศกษาในเชงลกถงภาคทอยอาศยกบการประเมนภาวะสขภาพของผสงอาย พบวา ผสงอายภาคเหนอมสดสวนการรายงานวาตนเองมสขภาพแขงแรงถงแขงแรงมากเปนสดสวนทสงกวาทกภาค (รอยละ 23.9 แขงแรงมาก และรอยละ 34.9 แขงแรง) ในขณะทหนงในหาของผสงอายภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ภาคกลาง และภาคใต มสดสวนการรายงานวาสขภาพของตนเองอยในระดบ ไมแขงแรง/ไมด (รอยละ 21.4 รอยละ 20.7 และรอยละ 20.5 ตามลาดบ) สงทนาสนใจคอ ผสงอายในภาคใต และภาคตะวนออกเฉยงเหนอเปนภาคทผสงอายประเมนสขภาพตนเองวาออนแอหรอ แยมากเปนสดสวนทสงกวาทกภาค (รอยละ 2.4 ภาคใต และรอยละ 2.2 ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ)

สาหรบการประเมนภาวะสขภาพของตนเองตามประเภทขององคกรปกครองสวนทองถน (ตารางท 5.2.2) พบวาผสงอายทอาศยอยในเขตเทศบาลตาบล ประเมนภาวะสขภาพตนเองวาแขงแรงดมากเปนสดสวนทสงทสด (รอยละ 19.0) สวนเทศบาลนครและเทศบาลเมองประเมนภาวะสขภาพตนเองวาแขงแรงเปนสดสวนทสงทสด (รอยละ 34.7 และรอยละ 32.4 ตามลาดบ) ในขณะท ผสงอายในเขต อบต. มสดสวนรายงานภาวะสขภาพตนเองแขงแรงปานกลาง (รอยละ 40.1) ถงระดบไมแขงแรง/ไมด (รอยละ 20.6) เปนสดสวนทสงทสด ดวยเหตน อบต. ซงมขอบเขตพนทความรบผดชอบไมใหญเทา อปท. อน ประกอบกบจานวนเฉลยของผสงอายนอยกวา อปท. อน จงควรมการจดกจกรรมเพอสงเสรมสขภาพใหกบผสงอายเพมมากขน

134

ตารางท 5.2.1 รอยละของผสงอายตามภาวะสขภาพทประเมนดวยตวเอง ในชวง 7 วนกอนการ สารวจ โดยรวมและจาแนกตามเขตทอยอาศยและภาค (n=3,694) ภาวะสขภาพทประเมนดวยตวเอง 7 วนกอนการสารวจ

รวม เขตทอยอาศย ภาค

เมอง ชนบท เหนอ ตอ./เหนอ กลาง ใต

แขงแรงมาก/ดมาก 11.6 (427)

14.9 (316)

7.1 (111)

23.9 (172)

9.2 (75)

6.0 (62)

10.5 (118)

แขงแรง 32.4 (1,196)

33.7 (716)

30.6 (480)

34.9 (251)

30.1 (246)

31.1 (322)

33.5 (377)

ปานกลาง 34.8 (1,286)

30.9 (657)

40.1 (629)

27.1 (195)

37.0 (302)

40.3 (417)

33.1 (372)

ไมแขงแรง/ไมด 19.4 (715)

18.4 (391)

20.6 (324)

13.3 (96)

21.4 (175)

20.7 (214)

20.5 (230)

ออนแอ/แยมาก 1.9 (70)

2.1 (44)

1.7 (26)

0.8 (6)

2.2 (18)

1.8 (19)

2.4 (27)

รวม 100.0 (3,694)

100.0 (2,124)

100.0 (1,570)

100.0 (720)

100.0 (816)

100.0 (1,034)

100.0 (1,124)

ตารางท 5.2.2 รอยละของผสงอายตามภาวะสขภาพทประเมนดวยตวเอง ในชวง 7 วนกอนการ สารวจ จาแนกตามองคกรปกครองสวนทองถน (n=3,694) ภาวะสขภาพทประเมนดวยตวเอง 7 วนกอนการสารวจ

ประเภทขององคกรปกครองสวนทองถน เทศบาลนคร/เมอง เทศบาลตาบล อบต.

แขงแรงมาก/ดมาก 11.8 (145) 19.0 (171) 7.1 (111) แขงแรง 34.7 (425) 32.4 (291) 30.6 (480) ปานกลาง 32.1 (393) 29.4 (264) 40.1 (629) ไมแขงแรง/ไมด 19.0 (233) 17.6 (158) 20.6 (324) ออนแอ/แยมาก 2.4 (29) 1.7 (15) 1.7 (26)

รวม 100.0 (1,225) 100.0 (899) 100.0 (1,570)

5.2.2 ภาวะนอนตดเตยง องคการอนามยโลกไดใหคานยามภาวะทพพลภาพ (Disability) ภายในขอบขายของเรองสขภาพ หมายถงความจากดหรอสญเสยของความสามารถ (Performance) ในการประกอบกจตางๆ ทควรจะกระทาไดเปนปกต โดยเปนผลมาจากภาวะบกพรอง (สทธชย จตะพนธกล และคณะ, 2542)

135

ซงภาวะนอนตดเตยง เปนภาวะทพพลภาพทสาคญอยางหนงของผสงอาย ผลทเกดขนทาใหผสงอายจาเปนตองเปนภาระแกผดแล หรอตองพงพาผอนในการดาเนนชวต ผลการศกษา (ตารางท 5.2.3) พบวาผสงอายรอยละ 2.7 เปนผสงอายทมภาวะตดเตยง โดยผสงอายทมภาวะนอนตดเตยงอาศยอยในเขตเมองเปนสดสวนทสงกวาในเขตชนบท (รอยละ 3.6 เปรยบเทยบกบรอยละ 1.4) สาหรบภาคทอยอาศย พบวาผสงอายทมภาวะตดเตยงอาศยอยภาคใตเปนสดสวนทสงทสด รองลงมาไดแกภาคเหนอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และภาคกลาง (รอยละ 3.6, รอยละ 2.9, รอยละ 2.8 และ รอยละ 1.3 ตามลาดบ) นอกจากน เมอศกษาถงภาวะนอนตดเตยงของผสงอายจาแนกประเภทขององคกรปกครองสวนทองถน (ตารางท 5.2.4) พบวา ผสงอายในเขตเทศบาลนครและเทศบาลเมอง มภาวะนอนตดเตยงเปนสดสวนทสงทสด รองลงมาไดแกเทศบาลตาบล และ อบต. (รอยละ 3.9, รอยละ 3.1 และรอยละ 1.4 ตามลาดบ) ตารางท 5.2.3 รอยละของผสงอายตามภาวะนอนตดเตยง โดยรวมและจาแนกตามเขตทอยอาศย

และภาค (n=3,694)

ภาวะนอนตดเตยง รวม เขตทอยอาศย ภาค

เมอง ชนบท เหนอ ตอ./เหนอ กลาง ใต

ไมมภาวะนอนตดเตยง 97.3 (3,596)

96.4 (2,048)

98.6 (1,548)

97.1 (699)

97.2 (793)

98.7 (1,021)

96.4 (1,083)

นอนตดเตยง 2.7 (98) 3.6 (76) 1.4 (22) 2.9 (21) 2.8 (23) 1.3 (13) 3.6 (41) รวม 100.0

(3,694) 100.0 (2,124)

100.0 (1,570)

100.0 (720)

100.0 (816)

100.0 (1,034)

100.0 (1,124)

ตารางท 5.2.4 รอยละของผสงอายตามภาวะนอนตดเตยง จาแนกตามองคกรปกครองสวนทองถน

(n=3,694)

ภาวะนอนตดเตยง ประเภทขององคกรปกครองสวนทองถน

เทศบาลนคร/เมอง เทศบาลตาบล อบต. ไมมภาวะนอนตดเตยง 96.1 (1,177) 96.9 (871) 98.6 (1,548) นอนตดเตยง 3.9 (48) 3.1 (28) 1.4 (22)

รวม 100.0 (1,225) 100.0 (899) 100.0 (1,570)

5.2.3 ภาวะสขภาพทางรางกาย (Functional health) การประเมนภาวะสขภาพรางกาย โดยการสอบถามถงการทาหนาทของรางกาย 5 อยาง ไดแก การนงยองๆ การลกจากทนอน การยกของหนก 5 กโลกรม การเดนระยะทาง 200-300 เมตร และการเดนขนบนได 2-3 ขน เพอประเมนวาผสงอายมการทาหนาทของรางกาย (Functional limitations) ดเพยงใด ผลการศกษา (ตารางท 5.2.5) พบวาในภาพรวมมผสงอายประมาณเกอบครง

136

(รอยละ 45.8) ทมขอจากดในการทาหนาทของรางกายดานใดดานหนง (ทาไมไดอยางนอย 1 อยาง) โดยผสงอายมขอจากดในเรองของการนงยองๆ เปนสดสวนทสงทสด (รอยละ 32.2) รองลงมาไดแกการทผสงอายไมสามารถยกของทหนก 5 กโลกรม (รอยละ 29.3) สวนขอจากดในเรองการเดน 200-300 เมตร และการเดนขนบนได 2-3 ขนมสดสวนใกลเคยงกน (รอยละ 19.0 และรอยละ 19.5 ตามลาดบ) แตสงทผสงอายสวนใหญทาไดคอ การลกจากทนอน เพราะมผสงอายทมขอจากดดานการลกจากทนอนเพยงรอยละ 4.4

สาหรบการประเมนภาวะสขภาพตามเขตทพกอาศย พบวา ผสงอายทอาศยอยในเขตเมองมขอจากดในการทาหนาทของรางกายมากกวาเขตชนบทแทบทกดาน ยกเวนการยกของหนก 5 กโลกรมทผสงอายในเขตเมองและเขตชนบทมขอจากดใกลเคยงกน แสดงใหเหนวาการทาหนาทของรางกายผสงอายในเขตชนบททาไดดกวาผสงอายในเขตเมอง สาหรบภาคทพกอาศยพบวา ภาคใตเปนภาคทมผสงอายมขอจากดในดานการทาหนาทของรางกายเปนสดสวนทสงทสดเกอบทกดาน โดยมผสงอายครงหนงทมขอจากดในการทาหนาทของรางกายอยางใดอยางหนง (รอยละ 51.3) โดยขอจากดในการทาหนาทของรางกายสงสด 3 ลาดบแรกของผสงอายภาคใต คอ การนงยองๆ การยกของหนก 5 กโลกรม และการเดนขนบนได 2-3 ขน (รอยละ 41.3, รอยละ 33.1 และรอยละ 23.6 ตามลาดบ)

สวนการจาแนกขอจากดของการทาหนาทของรางกายตามประเภทขององคกรปกครองสวนทองถน (ตารางท 5.2.6) พบวา ผสงอายในเขตเทศบาลเมองและเทศบาลนครมขอจากดในการ ทาหนาทของรางกายอยางนอย 1 อยางเปนสดสวนทสงทสด รองลงมาไดแก อบต. และเทศบาลตาบล (รอยละ 49.6, รอยละ 45.6 และรอยละ 41.2 ตามลาดบ) แตสงทนาสนใจคอ ผสงอายทอาศยอยในเขตเทศบาลนคร/เมอง มขอจากดในการทาหนาทของรางกายเปนสดสวนทสงกวาผสงอายทอาศยอยในเขต อปท. อนเกอบทกดาน ยกเวนเพยงดานการเดน 200-300 เมตรทผสงอายทอาศยอยในเขตเทศบาลตาบลมขอจากดมากกวา

ตารางท 5.2.5 อตราสวนรอยของผสงอายตามขอจากดในการทาหนาทของรางกาย (Functional limitations) โดยรวมและจาแนกตามเขตทอยอาศยและภาค (n=3,694)

รอยละทมขอจากดในการทาหนาทของรางกาย

รวม เขตทอยอาศย ภาค

เมอง ชนบท เหนอ ตอ./เหนอ กลาง ใต

นงยองๆ 32.2 33.5 30.4 31.2 25.7 27.9 41.3 ลกจากทนอน 4.4 5.3 3.3 4.0 5.0 2.3 6.2 ยกของหนก 5 กก. 29.3 29.1 29.5 24.9 24.0 32.4 33.1 เดน 200-300 เมตร 19.0 20.0 17.7 20.4 20.2 15.9 20.1 เดนขนบนได 2-3 ขน 19.5 19.9 19.0 15.7 20.1 17.2 23.6 รอยละทมขอจากดในการทาหนาทของรางกายอยางใดอยางหนงขางตน

45.8 46.0 45.6 43.2 40.8 45.7 51.3

137

ตารางท 5.2.6 อตราสวนรอยของผสงอายตามขอจากดในการทาหนาทของรางกาย (Functional limitations) จาแนกตามองคกรปกครองสวนทองถน (n=3,694) รอยละทมขอจากดในการทาหนาทของรางกาย

ประเภทขององคกรปกครองสวนทองถน เทศบาลนคร/เมอง เทศบาลตาบล อบต.

นงยองๆ 39.9 24.7 30.4 ลกจากทนอน 6.0 4.2 3.3 ยกของหนก 5 กก. 30.4 27.4 29.5 เดน 200-300 เมตร 19.8 20.2 17.7 เดนขนบนได 2-3 ขน 22.5 16.2 19.0 รอยละทมขอจากดในการทาหนาทของรางกายอยางใดอยางหนงขางตน

49.6 41.2 45.6

การประเมนภาวะทพพลภาพในผสงอายเปนเรองทมความสาคญอยางยง ดวยเหตนโครงการสารวจระดบประเทศ อยางเชน “โครงการสารวจประชากรสงอายในประเทศไทย พ.ศ. 2554” ซงจะนาขอมลทไดจากการสารวจไปใชสรางดชนทกาหนดไวในแผนผสงอายแหงชาต แบบสารวจดงกลาวจงตองมความชดเจน และตองสามารถวดผสงอายทอยในภาวะทพพลภาพไดใกลเคยงความเปนจรงมากทสด ซงการวดดงกลาวจะใชขอคาถามทถามถงความสามารถในการทากจวตรประจาวนดวยตนเอง 5 อยาง คอ กนอาหาร ใสเสอผา อาบนา ลางหนา แปรงฟน และการใชหองนาดวยตนเอง ซงถาผสงอายไมสามารถทากจวตรประจาวนดวยตนเอง 1 ใน 5 กจกรรมนถอวาเปนผสงอายทอยในภาวะพงพา สาหรบผลการศกษาในภาพรวมของประเทศจากโครงการสารวจประชากรสงอายในประเทศไทย พ.ศ.2554 พบวา ผสงอายไทยคอนขางนอยทไมสามารถทากจกรรมทถาม 5 อยางไดดวยตนเอง สวนใหญกวา (รอยละ 96) สามารถทากจกรรมตางๆ ไดดวยตนเอง เมอพจารณาสดสวนผสงอายทอยในภาวะทพพลภาพตามรายภาค พบวา กรงเทพมหานครมสดสวนผสงอายทอยในภาวะทพพลภาพสงทสด (รอยละ 5.9) ในขณะทภาคตะวนออกเฉยงเหนอมสดสวนตาสด รอยละ 2.3 (วพรรณ ประจวบเหมาะ และคณะ, 2556) สาหรบการศกษาครงน เปนการศกษาการชวยเหลอตนเองในการทากจวตรประจาวนขนพนฐาน (Activity Daily Living- ADLs) โดยใชขอคาถามทเหมอนกบโครงการสารวจประชากรสงอายในประเทศไทย พ.ศ. 2554 เรองความสามารถในการทากจวตรประจาวนดวยตนเอง 5 อยาง คอ กนอาหาร ใสเสอผา อาบนา ลางหนา แปรงฟน และการใชหองนาดวยตนเอง แตไดเพมคาถามอก 2 ขอ คอ โกนหนวด/หวผม/รวบผม และการใส/สวมรองเทา (ตารางท 5.2.7) ผลการศกษาพบวา ผสงอายทสารวจมขอจากดทไมสามารถทากจกรรมทถาม 7 อยางไดดวยตนเอง ใกลเคยงกบผลการสารวจระดบประเทศ คอมผสงอายเพยงรอยละ 6.1 ทไมสามารถทากจกรรมอยางใดอยางหนงไดดวยตนเอง หรอบงชวาผสงอายมภาวะทพพลภาพ โดยกจกรรมทผสงอายทาไมไดเปนสดสวนทสงทสด คอการใชหองสขา และการอาบนาดวยตนเอง (รอยละ 5.2 และรอยละ 4.5 ตามลาดบ) สวนกจกรรมทผสงอายทาไมไดในสดสวนตาสด คอ การกนอาหาร (รอยละ 2.2)

138

เมอพจารณาสดสวนผสงอายทอยในภาวะทพพลภาพตามเขตทพกอาศยและรายภาค พบวา ผสงอายในเขตเมองมภาวะทพพลภาพเปนสดสวนทสงกวาผสงอายในเขตชนบท (รอยละ 6.7 เปรยบเทยบกบรอยละ 5.2) ภาคใตมสดสวนผสงอายทอยในภาวะทพพลภาพสงทสด (รอยละ 8.4) ในขณะทภาคกลางมสดสวนตาสด (รอยละ 3.6) แตสงทนาสนใจคอ กจกรรมทมความจาเปนอยางเชนการใชหองสขา และการกนอาหาร มผสงอายภาคใตถงรอยละ 7.6 ทไมสามารถใชหองสขาเองได และรอยละ 3.1 ทไมสามารถกนอาหารเองได ซงทาใหผสงอายประสบปญหาในการดาเนนชวต และตองมผดแลอยางใกลชด

เมอศกษาเพมเตมถงประเภทขององคกรปกครองสวนทองถนทมผสงอายมภาวะทพพลภาพอาศย (ตารางท 5.2.8) พบวาในเขตเทศบาลเมองและเทศบาลนครมผสงอายทมขอจากดในการทากจวตรประจาวนเปนสดสวนทสงทสด (รอยละ 7.7) ในขณะทผสงอายในเขตเทศบาลตาบล และ อบต. มขอจากดในการทากจวตรประจาวนในสดสวนทใกลเคยงกน (รอยละ 5.5 และรอยละ 5.2 ตามลาดบ)

สาหรบการวดความสามารถในการชวยเหลอตนเองทซบซอนหรอตองใชอปกรณชวย (Instrumental Activity Daily Living- IADLs) โดยมขอคาถามถงความสามารถในการทากจกรรมทซบซอนขน 3 อยาง คอ การเดนทางโดยขนรถหรอลงเรอ การนบเงนทอนไดถกตอง และการหยบยาประจาตวกนเองไดถกตองพบวาผสงอายเกอบรอยละ 40 มขอจากดในการชวยเหลอตนเองในกจกรรมดงกลาวอยางนอย 1 อยาง โดยกจกรรมทผสงอายรายงานวาทาไมไดดวยตนเอง หรอตองใชอปกรณชวยเปนสดสวนทสงทสดคอ การเดนทางโดยขนรถหรอลงเรอคนเดยว (รอยละ 37.0) โดยทผสงอายทอยในเขตเมองและเขตชนบทประสบกบปญหาดงกลาวในสดสวนใกลเคยงกน (รอยละ 36.4 ในเขตเมอง และรอยละ 37.7 ในเขตชนบท) โดยเฉพาะอยางยงมผสงอายภาคใตถงรอยละ 40.3 ทประสบปญหาการเดนทางขนรถ หรอลงเรอคนเดยว สงนสะทอนใหเหนวานาจะมการศกษาเพมเตมถงประเดนดงกลาวเพอหาแนวทางในการปรบปรงสภาพแวดลอมใหเออตอการเดนทางของผสงอายเพมมากขน

139

ตารางท 5.2.7 อตราสวนรอยของผสงอายตามการทากจวตรประจาวนพนฐาน (ADLs) และทมความซบซอนหรอตองใชอปกรณ (IADLs) โดยรวมและจาแนกตามเขตทอยอาศยและภาค (n=3,694)

รอยละทมขอจากด ADL และ IADL รวม

เขตทอยอาศย ภาค

เมอง ชนบท เหนอ ตอ./เหนอ กลาง ใต

ขอจากดในการทากจวตรประจาวนพนฐาน กนอาหาร 2.2 2.3 2.0 1.9 1.5 1.8 3.1 ใสเสอผา 3.3 3.6 2.8 3.5 3.1 2.0 4.4 อาบนา 4.5 4.9 3.9 4.2 4.3 3.1 6.1 ลางหนา แปรงฟน 3.2 3.7 2.5 3.3 2.5 1.8 4.9 การใชหองสขา 5.2 6.0 4.2 5.7 4.5 2.9 7.6 โกนหนวด/หวผม/รวบผม

2.6 2.8 2.4 2.9 1.8 1.9 3.6

ใส/สวมรองเทา 3.5 3.8 3.2 3.8 3.7 1.9 4.8 รอยละทมขอจากด ADLs อยางใดอยางหนง

6.1 6.7 5.2 6.1 6.1 3.6 8.4

ขอจากดในการทากจวตรประจาวนทซบซอนหรอตองใชอปกรณชวย เดนทางโดยขนรถหรอลงเรอคนเดยว

37.0 36.4 37.7 33.8 37.6 35.0 40.3

การนบเงนทอนใหถกตอง

9.6 7.5 12.6 8.6 9.6 14.0 6.3

หยบยาประจาตวกนเองไดถกตอง

9.5 9.2 9.8 9.2 9.4 9.2 9.9

รอยละทมขอจากด IADLs อยางใดอยางหนง

38.6 37.8 39.8 36.0 38.8 37.9 40.8

140

ตารางท 5.2.8 อตราสวนรอยของผสงอายตามการทากจวตรประจาวนพนฐาน (ADLs) และทมความซบซอนหรอตองใชอปกรณ (IADLs) จาแนกตามองคกรปกครองสวนทองถน (n=3,694)

รอยละทมขอจากด ADL และ IADL

ประเภทขององคกรปกครองสวนทองถน เทศบาลนคร/เมอง เทศบาลตาบล อบต.

ขอจากดในการทากจวตรประจาวนพนฐาน กนอาหาร 2.8 1.7 2.0 ใสเสอผา 4.2 2.9 2.8 อาบนา 5.6 3.9 3.9 ลางหนา แปรงฟน 4.4 2.7 2.5 การใชหองสขา 7.1 4.4 4.2 โกนหนวด/หวผม/รวบผม 3.3 2.1 2.4 ใส/สวมรองเทา 4.5 2.9 3.2 รอยละทมขอจากด ADLs อยางใดอยางหนง

7.7 5.5 5.2

ขอจากดในการทากจวตรประจาวนทซบซอนหรอตองใชอปกรณชวย เดนทางโดยขนรถหรอลงเรอคนเดยว

38.5 33.5 37.7

การนบเงนทอนใหถกตอง 6.4 9.0 12.6 หยบยาประจาตวกนเองไดถกตอง

9.1 9.3 9.8

รอยละทมขอจากด IADLs อยางใดอยางหนง

39.1 36.0 39.8

5.2.4 การดแลตนเองของผสงอายในการทากจวตรประจาวน ขอมลเรองของการดแลตนเองของผสงอาย และผใหการดแลในการทากจวตรประจาวน ไดมผลการสารวจระดบประเทศของ “โครงการสารวจประชากรสงอายในประเทศไทย พ.ศ. 2554” (วพรรณ ประจวบเหมาะ และคณะ, 2556) พบวาสวนใหญรอยละ 82.8 ของผสงอายไมมผดแลหรอดแลตนเองในการทากจวตรประจาวน และรอยละ 17.2 มผดแล เมอเปรยบเทยบกบผลการศกษา ครงน (ภาพท 5.2.1) พบวาผสงอายทตกเปนตวอยางไมมผดแลรอยละ 91.0 และรอยละ 9.0 มผดแล ซงอาจกลาวไดวาผสงอายทตกเปนตวอยางในการศกษาครงนมสดสวนของการมผดแลตากวาผสงอายในการสารวจระดบประเทศ แตผลการศกษาทพบกมความสอดคลองกนในเรองของผททาหนาทใหการดแล โดยผใหการดแลสวนใหญเปนบตร (รอยละ 68.6 เปรยบเทยบกบระดบประเทศรอยละ 66.2) ลาดบตอมาคอ คสมรส (รอยละ 17.1 เปรยบเทยบกบระดบประเทศรอยละ 18.1) ญาต

141

(รอยละ 12.6 เปรยบเทยบกบระดบประเทศรอยละ 12.5) และมการจางคนดแลเลกนอย (รอยละ 1.8 เปรยบเทยบกบระดบประเทศรอยละ 3.2) ภาพท 5.2.1 การดแลตนเองของผสงอาย และผใหการดแลในการทากจวตรประจาวนมากทสด (n=3,694)

ไมมผดแล 91.0%

คสมรส 17.1%

บตร 68.6%

ญาต 12.6%

จางผดแล 1.8%

มผดแล 9.0%

5.3 ผสงอายและผดแลกบการรบรถงการม อผส. และการไดรบบรการ/ความชวยเหลอจาก

อผส. โครงการ อผส. ไดมการดาเนนการมาตงแตป 2546 และไดขยายผลครอบคลมทวประเทศในป พ.ศ.2549 จนกระทงในป 2556 โครงการ อผส.ดาเนนการครอบคลมทกเขต อปท.ทวประเทศ (กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย, 2557) เนองจาก อผส. ไดรบภารกจใหทาหนาทใหบรการหรอใหความชวยเหลอแกผสงอาย ดวยเหตนการประเมนประสทธภาพและประสทธผลการทางานของ อผส. ยอมตองขนอยกบผรบบรการ (ผสงอาย และผดแล) เปนสาคญ นอกจากนขอมลทไดจากการประเมน อผส. โดยผรบบรการยงสามารถนาไปปรบปรงการทางานของ อผส. ใหมความชดเจน และครอบคลมการดาเนนงานทสอดคลองกบแนวคดพนฐานของโครงการ อผส. ทจะดแลชวยเหลอผสงอายทกคนในชมชน การศกษาเพอประเมนผลสมฤทธของ อผส. โดยผสงอายและผดแลผสงอายในฐานะทเปนผรบบรการประกอบดวย 2 ประเดน คอ

5.3.1 การรบรการม อผส. 5.3.2 การไดรบบรการ/ความชวยเหลอจาก อผส.

5.3.1 การรบรการม อผส. แมวาการดาเนนงานอาสาสมครดแลผสงอายทบาน (อผส.) จะเปนโครงการทกาหนดไวชดเจนวาจะสรางใหชมชนเปนกลไกสาคญในการดาเนนงานดแลและเกอหนนในดานตางๆ ใหกบ

142

ผสงอายทกคน โดยมอาสาสมครลงไปปฏบตหนาทในทกพนทครอบคลมทวประเทศ แตประเดนทนาสนใจ (ตารางท 5.3.1) คอ เมอสอบถามผสงอายและผดแลเกยวกบการเคยไดยนเรองอาสาสมครดแลผสงอายทบาน หรอทเรยกวา อผส. พบวา มผสงอายและผดแลผสงอายทเคยไดยนเกยวกบ อผส. นอยมาก (รอยละ 14.7 ในกลมผสงอาย และรอยละ 14.0 ในกลมผดแล) ซงในเขตเทศบาลนคร/เมองไดยนเกยวกบ อผส. เปนสดสวนทสงทสด รองลงมาไดแก อบต. และเทศบาลตาบล ซงสะทอนใหเหนวาหนวยงานทรบผดชอบควรมการประชาสมพนธ หรอจดกจกรรมเพอใหความรแกผสงอาย และผดแลถงบทบาทและหนาทของ อผส. ในการใหการชวยเหลอดแลผสงอายใหมากขน สาหรบพนททผสงอายและผดแลรายงานวาเคยไดยนเกยวกบ อผส. จะถกถามเพมเตมวา “ในหมบาน/ชมชนททานพกอาศยอยนมอาสาสมครดแลผสงอายทบาน หรอ อผส. หรอไม” (ตารางท 5.3.2) ผลการศกษาพบวามผสงอายประมาณหนงในหา (รอยละ 21.2) รายงานวาหมบาน/ชมชน ทพกอาศยม อผส. ในพนท สวนผดแลผสงอายประมาณรอยละ 44.0 รายงานวาม อผส. ในพนท ตารางท 5.3.1 รอยละของผสงอายและผดแล ตามการเคยไดยนเกยวกบการม อผส. ในพนทโดยรวม และจาแนกตามประเภทขององคกรปกครองสวนทองถน

การเคยไดยนเกยวกบ อผส.

รวม

ประเภทขององคกรปกครองสวนทองถน

เทศบาลนคร/เมอง เทศบาลตาบล อบต.

ผสงอาย เคย 14.7 (543) 19.6 (240) 11.5 (103) 12.7 (200) ไมเคย 85.3 (3,151) 80.4 (985) 88.5 (796) 87.3 (1,370)

รวม 100.0 (3,694) 100.0 (1,225) 100.0 (899) 100.0 (1,570) ผดแล เคย 14.0 (25) 16.9 (11) 10.5 (6) 14.0 (8) ไมเคย 86.0 (154) 83.1 (54) 89.5 (51) 86.0 (49)

รวม 100.0 (179) 100.0 (65) 100.0 (57) 100.0 (57)

143

ตารางท 5.3.2 รอยละของผสงอายและผดแล ตามการรายงานถงการม อผส. ในพนท โดยรวมและ จาแนกตามประเภทขององคกรปกครองสวนทองถน

การม อผส. ในพนท

รวม

ประเภทขององคกรปกครองสวนทองถน

เทศบาลนคร/เมอง เทศบาลตาบล อบต.

ผสงอาย ม 21.2 (115) 19.6 (47) 19.4 (20) 24.0 (48) ไมม 63.4 (344) 65.8 (158) 72.8 (75) 55.5 (111) ไมทราบ 15.5 (84) 14.6 (35) 7.8 (8) 20.5 (41)

รวม 100.0 (543) 100.0 (240) 100.0 (103) 100.0 (200) ผดแล ม 44.0 (11) 18.2 (2) 83.3 (5) 50.0 (4) ไมม 40.0 (10) 63.6 (7) 16.7 (1) 25.0 (2) ไมทราบ 16.0 (4) 18.2 (2) 0.0 (0) 25.0 (2)

รวม 100.0 (25) 100.0 (11) 100.0 (6) 100.0 (8) 5.3.2 การไดรบบรการ/ความชวยเหลอจาก อผส. เนองจากขอกาหนดถงแนวทางปฏบตสาหรบ อผส. ไดถกกาหนดหนาทเปาหมายของการทางานไวอยางเปนรปธรรมรวม 6 ประการ คอ 1) สขภาพกาย 2) สขภาพจต 3) การใหความร 4) เศรษฐกจ 5) สงคม 6) สภาพแวดลอมทางกายภาพทเหมาะสมกบผสงอาย ซงเมอสอบถามผสงอายและผดแลทรายงานวาม อผส. ในพนทถงการไดรบบรการหรอความชวยเหลอจาก อผส. ในเรองเกยวกบอะไรบาง (ภาพท 5.3.1) ผลการศกษาพบวา มผสงอายเกอบครงหนง (รอยละ 43.5) และรอยละ 9.1 ของผดแล ทรายงานวาไมเคยไดรบบรการหรอความชวยเหลอจาก อผส. ในพนท ในขณะทผสงอายและผดแลทเคยไดรบบรการหรอความชวยเหลอจาก อผส. จะไดรบบรการหรอความชวยเหลอดานสขภาพเปนหลก โดยไดรบความชวยเหลอดานสขภาพกายเปนสดสวนทสงทสด (ผสงอายรอยละ 83.1 และผดแลรอยละ 100.0) รองลงมาไดแกสขภาพจต (ผสงอายรอยละ 36.9 และผดแลรอยละ 40.0) สวนบรการและความชวยเหลอดานกจกรรมทางสงคม ดานทอยอาศย และดานเศรษฐกจมเพยงเลกนอย ผลการศกษานสะทอนใหเหนถงผลการดาเนนงานของ อผส. ทนาสนใจคอ มผสงอายทตกเปนตวอยางในการสารวจครงน 3,694 ราย แตรายงานวาไดรบบรการ/การชวยเหลอจาก อผส. เพยง 65 ราย สวนผดแลทงหมดม 179 รายและรายงานวาไดรบบรการ/การชวยเหลอจาก อผส. เพยง 10 ราย ซงถอวาเปนจดออนทสาคญอยางยงของการทาหนาทของ อผส. เพราะผรบบรการซงเปนเปาหมายหลกของการทางานของ อผส. กลบไมไดรบรถงการทาหนาทหรอการใหบรการจาก อผส. อยางทควรจะเปน

144

ภาพท 5.3.1 รอยละของผสงอายและผดแลทเคยไดรบบรการ/ความชวยเหลอในดานตางๆ จาก อผส.

5.4 การไดรบบรการ/ความชวยเหลอจากบคคลอนทไมใชญาต ความพงพอใจ การรบรถง

แหลงทมา และผลของความชวยเหลอ การใหบรการ/ความชวยเหลอในการดแลผสงอายเปนหนงในภารกจหลกของ อผส. แมวาผลการศกษาทนาเสนอไวขางตนจะแสดงใหเหนวา ผสงอายและผดแลไมไดรบรถงการบรการหรอการใหความชวยเหลอในการดแลแกผสงอายจาก อผส. มากนก ซงอาจเปนเพราะเมอ อผส. ใหความชวยเหลอแกผสงอาย อผส. ไมไดแจงสถานะของการเปน อผส. ใหผสงอายทราบ ดวยเหตนจงไดมการสอบถามเพมเตมถงการไดรบบรการ/ความชวยเหลอจากบคคลทไมไดอยในครอบครวเดยวกน เพอสะทอนใหเหนการปฏบตหนาทของอาสาสมครในชมชนในการดแลชวยเหลอผสงอาย ซงการศกษาในสวนนประกอบดวย 3 ประเดนดงน

5.4.1 การไดรบบรการ/ความชวยเหลอจากบคคลอนทไมใชญาต และความพงพอใจทมตอบรการ/ความชวยเหลอนนๆ

5.4.2 การรบรถงแหลงทมาของบรการ/ความชวยเหลอ 5.4.3 ผลของความชวยเหลอหรอบรการทผสงอายไดรบตอผสงอายและผดแล

145

5.4.1 การไดรบบรการ/ความชวยเหลอจากบคคลอนทไมใชญาต และความพงพอใจทมตอ บรการ/ความชวยเหลอนนๆ การศกษาเกยวกบการใหบรการ/ความชวยเหลอจากบคคลอนทไมใชญาตตามประเภทของกจกรรม 19 กจกรรมทผสงอาย/ผดแลไดรบบรการ/ความชวยเหลอในชวง 6 เดอนกอนการสารวจ (ตารางท 5.4.1) ผลการศกษาพบวาเมอนามาจดอนดบกจกรรมทไดรบมากทสด 5 อนดบแรก ไดแก 1) เยยมเยยนดแลทกขสข (รอยละ 46.8) 2) เกบขอมลผสงอาย (รอยละ 20.9) 3) พาหมอมาตรวจรกษาทบาน (รอยละ 20.5) 4) ใหความร (รอยละ 20.1) 5) พาไปรวมกจกรรมในชมชน (รอยละ 15.7) สาหรบบรการ/ความชวยเหลอทไดรบนอยทสด 5 อนดบในชวงเวลา 6 เดอนกอนการสารวจ ไดแก 1) พาไปตดตอหรอทากจธระแทนผสงอาย (รอยละ 4.6) 2) พาไปพกผอนนอกบาน (รอยละ 5.1) 3) พาไปพบหมอ (รอยละ 7.3) 4) ประสานหนวยงานใหความชวยเหลอ (รอยละ 9.4) 5) จดกจกรรมทเปนประโยชน (รอยละ 10.1) จะเหนไดวา กจกรรมหรอบรการ/ความชวยเหลอทไดรบจากบคคลอนทไมใชญาตในสดสวนทไมมากนกจะเปนในเรองของกจกรรมทตองพาผสงอายออกไปนอกบาน เชน พาไปทาธระ พาไปพกผอน หรอพาไปพบหมอ ซงเปนกจกรรมทไมสามารถดาเนนการได ถาไมไดรบความยนยอมจากญาตหรอจากตวผสงอายเอง ซงกจกรรมเหลานมกคดกนวาเปนกจกรรม ทเปนเรองเฉพาะภายในครอบครวหรอเปนเรองสวนตว ดงนน สวนใหญจงไมยนยอมใหบคคลอน ทไมใชญาตปฏบตหนาทแทน สวนกจกรรมเรองการประสานงานใหความชวยเหลอทมสดสวนการใหความชวยเหลอไมมากนกนน นาจะเปนเพราะการดาเนนชวตประจาวนของผสงอายจะมญาตหรอคนใกลชดดแลในเรองตางๆ อยแลว กจกรรมการประสานงานใหความชวยเหลอจงไมไดเปนกจกรรมทมความจาเปนนก การดาเนนการดงกลาวมกจะเกดขนในกรณทเกดเหตฉกเฉนหรอเหตทผสงอายมความจาเปนทตองไดรบความชวยเหลอซงไมเกดขนบอยนกในชมชน สวนในประเดนเรองของการจดกจกรรมทเปนประโยชนจะเหนไดวาในชมชนมกจกรรมทจดขนจากหลายภาคสวนอยแลว ไมวาจะเปนกจกรรม วนผสงอาย วนสาคญทางศาสนา และวนสาคญตางๆ ทาใหบทบาทของบคคลอนทไมใชญาต อาจจะไมชดเจนนกในการจดกจกรรมทเปนประโยชนกบชมชน อยางไรกตามเมอสอบถามผสงอาย/ผดแลตามความพงพอใจของบรการ/ความชวยเหลอในกจกรรมตางๆทไดรบ ผลการศกษาพบวาทงผสงอายและผดแลเกอบทงหมดรายงานวาพอใจถงพอใจมากตอบรการ/ความชวยเหลอดงกลาว จะมเพยงประเดนเรองของการพาไปตดตอหรอทากจธระแทน ผสงอายทไดรบความพงพอใจระดบนอยทสดแตกยงคงมความพอใจในระดบทสงถงรอยละ 93.4 ทงนเนองจากประเดนดงกลาวนาจะเปนเรองสวนตวทผสงอายหรอผดแลไมสะดวกใจทจะใหบคคลอนทไมใชญาตใหบรการหรอความชวยเหลอในเรองดงกลาว

146

ตารางท 5.4.1 อตราสวนรอยของผสงอาย/ผดแล ทรายงานวา ในชวงเวลา 6 เดอนกอนการสารวจ ไดรบบรการ/ความชวยเหลอในดานตางๆ จากบคคลอนทไมใชญาต และอตราสวน รอยของผสงอายทไดรบบรการ/ความชวยเหลอและรายงานวาพอใจถงพอใจมากตอ บรการ/ความชวยเหลอดงกลาว บรการ/ความชวยเหลอทผสงอาย/ผดแล

ไดรบในชวง 6 เดอนกอนการสารวจ รอยละทไดรบ รอยละทไดรบบรการ

และรายงานวา พอใจถงพอใจมาก

1 เยยมเยยนดแลทกขสข 46.8 (1,727) 98.3 2 ดแลอาหารการกน 13.6 (501) 99.4 3 ดแลเรองยา 13.8 (509) 98.7 4 ชวยเรองการออกกาลงกาย 11.9 (440) 99.0 5 พาไปพบหมอ 7.3 (268) 99.2 6 พาหมอมาตรวจรกษาทบาน 20.5 (757) 99.2 7 พาไปรวมกจกรรมในชมชน 15.7 (580) 97.5 8 พาไปพกผอนนอกบาน 5.1 (189) 100.0 9 พาไปรวมกจกรรมทางศาสนา 11.0 (406) 100.0

10 ชวยปรบสภาพบาน รอบบาน หรอซอมบานใหเหมาะกบการใชชวตของผสงอาย

12.4 (458) 97.5

11 รวมกลมผสงอายทากจกรรม 12.6 (465) 98.9 12 ใหความร 20.1 (741) 99.3 13 ใหคาปรกษาเมอเกดปญหา 14.9 (551) 99.6

14 ใหความรเรองสทธและการเขาถงสทธของผสงอาย

14.6 (538) 98.8

15 ใหขอมลดานบรการทเปนประโยชน 15.5 (572) 99.4 16 ประสานหนวยงานใหความชวยเหลอ 9.4 (346) 99.4 17 เกบขอมลผสงอาย 20.9 (773) - 18 พาไปตดตอหรอทากจธระแทนผสงอาย 4.6 (169) 93.4 19 จดกจกรรมทเปนประโยชน 10.1 (374) 99.5

147

ตารางท 5.4.2 บรการหรอความชวยเหลอทผสงอายไดรบจากบคคลอนทไมใชญาต มากทสดและ นอยทสด 5 อนดบแรก

บรการหรอความชวยเหลอทผสงอายไดรบ มากทสด

บรการหรอความชวยเหลอทผสงอายไดรบ นอยทสด

1. เยยมเยยนดแลทกขสข 1. พาไปตดตอหรอทากจธระแทนผสงอาย 2. เกบขอมลผสงอาย 2. พาไปพกผอนนอกบาน 3. พาหมอมาตรวจรกษาทบาน 3. พาไปพบหมอ 4. ใหความร 4. ประสานหนวยงานใหความชวยเหลอ 5. พาไปรวมกจกรรมในชมชน 5. จดกจกรรมทเปนประโยชน

5.4.2 การรบรถงแหลงทมาของบรการ/ความชวยเหลอ เนองจากการสอบถามบรการ/ความชวยเหลอในการทากจกรรมดานตางๆ จากบคคลอนทไมใชญาตในชวงเวลา 6 เดอนกอนการสารวจ เปนคาถามทเปดกวางเพราะตองการทราบวามใคร หรอหนวยงานใดใหความชวยเหลอดแลผสงอายบาง ผลการศกษาตามภาพท 5.4.1 พบวา ประมาณรอยละ 80 ของผสงอายและผดแลไดรบบรการ/ความชวยเหลอดานตางๆ จาก อสม. สวนในลาดบรองลงมาไดแก รพ.สต. เจาหนาท อบต. หรอเทศบาล และกานน/ผใหญบาน แตสงทนาสนใจคอ มผสงอายและผดแลจานวนนอยมากทรายงานวาผทมาใหบรการ/ความชวยเหลอในดานตางๆ เปน อผส. เมอศกษาเชงลกถงการใหบรการหรอความชวยเหลอแกผสงอายมากทสด (คาตอบเดยว) ผลการศกษายงปรากฏชดเจนในตารางท 5.4.2 วาผสงอายและผดแลไดรบความบรการ/ความชวยเหลอจาก อผส. นอยมาก เพราะสวนใหญแลวผสงอาย (รอยละ 68.5) และผดแล (รอยละ 64.5) จะไดรบบรการ/ความชวยเหลอจากบคคลทระบวาเปน อสม. ในขณะท ผใหบรการ/ความชวยเหลอทผสงอายและผดแลระบวาเปน อผส. กลบมสดสวนทนอยทสด (รอยละ 0.8 เทากนทงผสงอายและผดแล) ซงทาใหเกดขอนากงวลวา อผส. ไมไดทาหนาทใหการชวยเหลอ/ดแลผสงอาย หรอผสงอายและผดแลไมรจก อผส. ในฐานะทเปน อผส. แตคดวาคนทมาใหการชวยเหลอ/ดแล เปน อสม. เพราะมความเปนไปไดทคนเปนอาสาสมครในหมบานจะมหลายบทบาทและหลายหนาทหรอทเรยกกนวา “สวมหมวกหลายใบ” คอเปนทง อสม. และเปน อผส. ดวย ทาใหผสงอายหรอผดแลระบวาคนทมาชวยเหลอ/ดแลเปน อสม. เพราะ อสม. มมาเปนเวลานานและมการจาตดปากวาคนมาเปนอาสาสมครหมบานจะตองชวยเหลอดแลในทกเรอง

148

ภาพท 5.4.1 อตราสวนรอยของผสงอายและผดแลทไดรบบรการ/ความชวยเหลอดานตางๆ จาก บคคลอนทไมใชญาต ในชวงเวลา 6 เดอนกอนการสารวจ ตามการรบรเกยวกบ บคคลทเปนผใหบรการหรอความชวยเหลอแกผสงอาย

80.2

1.6

23.6

8.2

26.915.5

2.7

80.6

2.4

37.9

4.0

19.48.1 3.2

0

20

40

60

80

100

อสม อผส รพ.สต. ชมรมผสงอาย เจาหนาท อบต หรอ เทศบาล

กานน/ผใหญบาน เพอน/เพอนบาน

รอยล

ะ

ผสงอาย ผดแล

ภาพท 5.4.2 รอยละของผสงอายและผดแลทไดรบบรการ/ความชวยเหลอดานตางๆ จากบคคลอน

ทไมใชญาต ในชวงเวลา 6 เดอนกอนการสารวจ ตามการรบรเกยวกบบคคลทเปน ผใหบรการหรอความชวยเหลอแกผสงอายมากทสด

149

5.4.3 ผลของความชวยเหลอหรอบรการทผสงอายไดรบตอผสงอายและผดแล สาหรบความชวยเหลอหรอบรการทผสงอายไดรบจากบคคลอนทไมใชญาตในชวงเวลา 6 เดอนกอนการสารวจสงผลตอตวผสงอายอยางไร (ตารางท 5.4.3-5.4.4) ผลการศกษาพบวาสวนใหญของผสงอาย (รอยละ 88.2) จะรายงานวาไดรบผลด/ผลทางบวกจากความชวยเหลอ/บรการทไดรบ โดยเฉพาะอยางยงผสงอายทอาศยอยในเขตเมอง เพราะมผสงอายถงรอยละ 90.4 ทรายงานวาบรการหรอความชวยเหลอทไดรบสงผลด/ผลทางบวกตอตวผสงอาย สาหรบภาคทผสงอายใหความเหนวาบรการหรอความชวยเหลอทไดรบสงผลด/ผลทางบวกเปนสดสวนทสงทสด คอ ภาคใต (รอยละ 92.9) รองลงมาไดแก ภาคเหนอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และภาคกลาง (รอยละ 90.8, รอยละ 88.0 และรอยละ 82.3 ตามลาดบ) ในสวนขององคกรปกครองสวนทองถนพบวาผสงอายทอยในเขตการปกครองเทศบาลนคร/เมอง ไดรบผลทางบวกเปนสดสวนทสงทสด รองลงมาไดแกผสงอายทอาศยอยในเขตเทศบาลตาบล และ อบต. (รอยละ 92.5, รอยละ 88.1 และรอยละ 85.6 ตามลาดบ) เมอศกษาในเชงลกถงผลทางบวกทผสงอายไดรบจากบรการ/ความชวยเหลอดานตางๆ จากบคคลอนทไมใชญาตถงประเภทของผลทไดรบ (ตารางท 5.4.5) ผลการศกษาพบวา ผลทางบวกทผสงอายไดรบสวนใหญเปนผลดานสขภาพทงสขภาพกายและสขภาพจต (รอยละ 78.6 และรอยละ 68.6 ตามลาดบ) สวนผลดานอนทไดรบมไมมากนก ซงไดแก ผลบวกในดานกจกรรมทางสงคม (รอยละ 12.0) ทอยอาศยและสภาพแวดลอม (รอยละ 9.8) และผลดานเศรษฐกจ (รอยละ 2.3) เมอจาแนกผลในทางบวกทผสงอายไดรบจากบรการ/ความชวยเหลอดานตางๆ ตามเขตทพกอาศย พบวา ผสงอายในเขตชนบทไดรบผลทางบวกดานสขภาพกายมากกวาผสงอายในเขตเมองเลกนอย (รอยละ 80.0 เปรยบเทยบกบรอยละ 77.6) โดยผสงอายภาคกลางไดรบผลทางบวกในเรองของสขภาพกายมากทสด (รอยละ 84.0) สวนดานสขภาพจต พบวาผสงอายทงในเขตเมองและเขตชนบทไดรบผลทางบวกในดานสขภาพจตในสดสวนทใกลกน (รอยละ 68.7 ในเขตเมอง และรอยละ 68.5 ในเขตชนบท) โดยภาคเหนอจะไดรบผลทางบวกดานสขภาพจตมากทสด (รอยละ 75.1) สวนในดานอน เชน ดานทอยอาศยและสงแวดลอม และดานเศรษฐกจ ผสงอายในเขตชนบทไดรบผลทางบวกมากกวาผสงอายในเขตเมอง ในขณะทดานกจกรรมทางสงคมผสงอายในเขตเมองไดรบผลทางบวกมากกวาเขตชนบท สาหรบผลทางบวกจากบรการ/ความชวยเหลอทผสงอายไดรบตามประเภทขององคกรปกครองสวนทองถน (ตาราง 5.4.6) พบวา เทศบาลนคร/เมองไดรบผลทางบวกในดานสขภาพจต (รอยละ 71.3) และกจกรรมทางสงคม (รอยละ 17.4) เปนสดสวนทสงทสดเมอเปรยบเทยบกบเทศบาลตาบล และ อบต. ในขณะท อบต. ไดรบผลทางบวกจากบรการ/ความชวยเหลอประเภทสขภาพกาย (รอยละ 80.0) ทอยอาศยและสงแวดลอม (รอยละ 13.4) และเศรษฐกจ (รอยละ 3.8) เปนสดสวนทสงทสดเมอเปรยบเทยบกบองคกรปกครองสวนทองถนประเภทอน

150

ตารางท 5.4.3 รอยละของผสงอายทไดรบบรการ/ความชวยเหลอดานตางๆ จากบคคลอนทไมใช ญาต ในชวงเวลา 6 เดอนกอนการสารวจ ตามผลทไดจากบรการหรอความชวยเหลอ ทไดรบโดยรวมและจาแนกตามเขตทอยอาศยและภาค (n=2,468) ผลทไดรบจากบรการ/ความชวยเหลอ

รวม เขตทอยอาศย ภาค

เมอง ชนบท เหนอ ตอ./เหนอ กลาง ใต

ไมสงผลอะไรเลย 11.8 (290)

9.6 (131)

14.4 (159)

9.2 (53)

12.0 (65)

17.7 (127)

7.1 (45)

สงผลด/ผลทางบวก 88.2 (2,178)

90.4 (1,230)

85.6 (948)

90.8 (523)

88.0 (475)

82.3 (592)

92.9 (588)

รวม 100.0 (2,468)

100.0 (2,124)

100.0 (1,570)

100.0 (720)

100.0 (816)

100.0 (1,034)

100.0 (1,124)

ตารางท 5.4.4 รอยละของผสงอายทไดรบบรการ/ความชวยเหลอดานตางๆ จากบคคลอนทไมใช

ญาต ในชวงเวลา 6 เดอนกอนการสารวจ ตามผลทไดจากบรการหรอความชวยเหลอทไดรบ จาแนกตามองคกรปกครองสวนทองถน (n=2,468)

ผลทไดรบจากบรการ/ความชวยเหลอทได

ประเภทขององคกรปกครองสวนทองถน เทศบาลนคร/เมอง เทศบาลตาบล อบต.

ไมสงผลอะไรเลย 7.5 (53) 11.9 (78) 14.4 (159) สงผลด/ผลทางบวก 92.5 (654) 88.1 (576) 85.6 (948)

รวม 100.0 (707) 100.0 (654) 100.0 (1,107)

151

ตารางท 5.4.5 รอยละของผสงอายทไดรบผลในทางบวกจากบรการ/ความชวยเหลอดานตางๆ จาก บคคลอนทไมใชญาต ในชวงเวลา 6 เดอนกอนการสารวจ ตามประเภทของผลทได จากบรการหรอความชวยเหลอทไดรบ โดยรวมและจาแนกตามเขตทอยอาศยและ ภาค (n=2,178)

ประเภทของผลทไดรบ

รวม (n=2,178)

เขตทอยอาศย ภาค เมอง

(n=1230) ชนบท

(n=948) เหนอ

(n=523)ตอ./เหนอ (n=475)

กลาง (n=592)

ใต (n=588)

สขภาพกาย 78.6 (1,712)

77.6 (954)

80.0 (758)

74.2 (388)

72.0 (342)

84.0 (497)

82.5 (485)

สขภาพจต 68.6 (1,494)

68.7 (845)

68.5 (649)

75.1 (393)

56.6 (269)

68.4 (405)

72.6 (427)

เศรษฐกจ 2.3 (50)

1.1 (14)

3.8 (36)

0.8 (4)

5.1 (24)

1.7 (10)

2.0 (12)

กจกรรมทางสงคม

12.0 (262)

13.8 (170)

9.7 (92)

14.7 (77)

8.6 (41)

7.3 (43)

17.2 (101)

ทอยอาศยและสภาพแวดลอม

9.8 (214)

7.1 (87)

13.4 (127)

5.9 (31)

16.0 (76)

13.2 (78)

4.9 (29)

ตารางท 5.4.6 รอยละของผสงอายทไดรบผลในทางบวกจากบรการ/ความชวยเหลอดานตางๆ จาก บคคลอนทไมใชญาต ในชวงเวลา 6 เดอนกอนการสารวจ ตามประเภทของผลทได จากบรการหรอความชวยเหลอทไดรบ จาแนกตามองคกรปกครองสวนทองถน (n=2,178)

ประเภทของผลทไดรบ

ประเภทขององคกรปกครองสวนทองถน เทศบาลนคร/เมอง

(n=654) เทศบาลตาบล

(n=576) อบต.

(n=948) สขภาพกาย 78.7 (515) 76.2 (439) 80.0 (758) สขภาพจต 71.3 (466) 65.8 (379) 68.5 (649) เศรษฐกจ 1.2 (8) 1.0 (6) 3.8 (36) กจกรรมทางสงคม 17.4 (114) 9.7 (56) 9.7 (92) ทอยอาศยและสภาพแวดลอม

5.5 (36) 8.9 (51) 13.4 (127)

การสอบถามผดแลถงความชวยเหลอหรอบรการทผสงอายไดรบจากบคคลอนทไมใชญาตใน

ชวงเวลา 6 เดอนกอนการสารวจวาสงผลตอตวผดแลอยางไร (ตารางท 5.4.7-5.4.8) ผลการศกษาพบวาสวนใหญของผดแลรายงานวาไดรบผลด/ผลทางบวกจากความชวยเหลอ/บรการทผสงอายไดรบ

152

(รอยละ 82.3) โดยผดแลทอาศยอยในเขตเมองไดรบผลด/ผลทางบวกตอบรการทผสงอายไดรบมากกวาผดแลในเขตชนบท (รอยละ 85.7 เปรยบเทยบกบรอยละ 75.0) สาหรบภาคทอยพบวา ภาคเหนอเปนภาคทผดแลใหความเหนวาบรการหรอความชวยเหลอทผสงอายไดรบสงผลด/ผลทางบวกตอตวผดแลเปนสดสวนทสงทสด (รอยละ 87.1) รองลงมาไดแก ภาคกลาง ภาคใต และภาคตะวนออกเฉยงเหนอ (รอยละ 86.8, รอยละ 81.8 และรอยละ 68.2 ตามลาดบ) สาหรบผดแลทอยในเขตเทศบาลตาบล ไดรบผลทางบวกจากบรการ/ความชวยเหลอทผสงอายไดรบเปนสดสวนทสงทสด รองลงมาไดแก เขตเทศบาลนคร/เมอง และ อบต. (รอยละ 86.4, รอยละ 85.0 และรอยละ 75.0 ตามลาดบ) เมอศกษาในเชงลกถงผลทางบวกทผดแลไดรบจากการทผสงอายไดรบจากบรการ/ความชวยเหลอดานตางๆ จากบคคลอนทไมใชญาตถงประเภทของผลทไดรบ (ตารางท 5.4.9) จากการศกษาพบวา ผลทางบวกทผดแลไดรบสวนใหญเปนผลดานสขภาพจต และสขภาพกาย (รอยละ 72.5 และรอยละ 59.8 ตามลาดบ) สวนผลทางดานอนทนาสนใจคอ การทมบรการหรอความชวยเหลอจากบคคลอน ทาใหผดแลมเวลาเพมมากขน (รอยละ 21.6) นอกจากนยงมผลดานอนซงมสดสวนทไมมากนก ไดแก ผลบวกในดานเศรษฐกจ และกจกรรมทางสงคม (รอยละ 4.9 และรอยละ 2.0 ตามลาดบ) เมอจาแนกประเภทผลทางบวกทผดแลไดรบจากบรการ/ความชวยเหลอดานตางๆ ทมใหแกผสงอายตามเขตทพกอาศยพบวา ผดแลในเขตชนบทไดรบผลทางบวกดานสขภาพจตมากกวาผดแลในเขตเมอง (รอยละ 80.0 เปรยบเทยบกบรอยละ 69.4) โดยผดแลภาคเหนอและภาคใตไดรบผลทางบวกในเรองของสขภาพจตเปนสดสวนทสงทสดเทากน (รอยละ 77.8) สวนดานสขภาพกาย พบวาผดแลในเขตเมองไดรบผลทางบวกดานสขภาพกายมากกวาผดแลในเขตชนบท (รอยละ 61.1 เปรยบเทยบกบรอยละ 56.7) โดยผดแลภาคกลางไดรบผลทางบวกในดานสขภาพกายมากทสด (รอยละ 72.7) สวนในดานการมเวลามากขนพบวา ผดแลเขตชนบทไดรบผลบวกมากกวาผดแลในเขตเมอง (รอยละ 26.7 เปรยบเทยบกบรอยละ 19.4) และผดแลภาคกลางไดรบผลบวกดานการมเวลามากขนมากกวาภาคอนๆ (รอยละ 30.3) สาหรบประเภทของผลทางบวกทผดแลไดรบจากบรการ/ความชวยเหลอผสงอายตามประเภทขององคกรปกครองสวนทองถน (ตาราง 5.4.10) พบวา ผดแลในเขต อบต. ไดรบผลทางบวกมากทสดในดานสขภาพจต (รอยละ 80.0) ทาใหมเวลาเพม (รอยละ 26.7) และดานเศรษฐกจ (รอยละ 10.0) ในขณะทเทศบาลนคร/เมองไดรบผลทางบวกในดานสขภาพกายมากทสด (รอยละ 61.8) สวนเทศบาลตาบลเปนเพยงแหงเดยวทผดแลรายงานวาไดรบผลบวกในดานกจกรรมทางสงคม (รอยละ 5.3)

153

ตารางท 5.4.7 รอยละของผดแลทดแลผสงอายทไดรบบรการ/ความชวยเหลอดานตางๆ จากบคคลอนทไมใชญาต ในชวงเวลา 6 เดอนกอนการสารวจ ตามผลทไดจากบรการหรอความชวยเหลอทไดรบ โดยรวมและจาแนกตามเขตทอยอาศยและภาค (n=124)

ผลทไดรบจากบรการ/ความชวยเหลอ

รวม เขตทอยอาศย ภาค

เมอง ชนบท เหนอ ตอ./เหนอ กลาง ใต

ไมสงผลอะไรเลย 17.7 (22) 14.3 (12) 25.0 (10) 12.9 (4) 31.8 (7) 13.2 (5) 18.2 (6) สงผลด/ผลทางบวก 82.3 (102) 85.7 (72) 75.0 (30) 87.1 (27) 68.2 (15) 86.8 (33) 81.8 (27)

รวม 100.0 (124)

100.0 (84)

100.0 (40)

100.0 (31)

100.0 (22)

100.0 (38)

100.0 (33)

ตารางท 5.4.8 รอยละของผดแลทดแลผสงอายทไดรบบรการ/ความชวยเหลอดานตางๆ จากบคคล อนทไมใชญาต ในชวงเวลา 6 เดอนกอนการสารวจ ตามผลทไดจากบรการหรอความ ชวยเหลอทไดรบ จาแนกตามองคกรปกครองสวนทองถน (n=124)

ผลทไดรบจากบรการ/ความชวยเหลอ

ประเภทขององคกรปกครองสวนทองถน เทศบาลนคร/เมอง เทศบาลตาบล อบต.

ไมสงผลอะไรเลย 15.0 (6) 13.6 (6) 25.0 (10) สงผลด/ผลทางบวก 85.0 (34) 86.4 (38) 75.0 (30)

รวม 100.0 (40) 100.0 (44) 100.0 (40) ตารางท 5.4.9 อตราสวนรอยของผดแลผสงอายทไดรบผลในทางบวกจากบรการ/ความชวยเหลอ ดานตางๆทผสงอายไดรบจากบคคลอนทไมใชญาต ในชวงเวลา 6 เดอนกอนการ สารวจ ตามประเภทของผลทไดจากบรการหรอความชวยเหลอทไดรบ โดยรวมและ จาแนกตามเขตทอยอาศยและภาค (n=102)

ประเภทของผลทไดรบ

รวม (n=102)

เขตทอยอาศย ภาค เมอง

(n=72) ชนบท (n=30)

เหนอ (n=27)

ตอ./เหนอ (n=15)

กลาง (n=33)

ใต (n=27)

สขภาพกาย 59.8 (61) 61.1 (44) 56.7 (17) 37.0 (10) 60.0 (9) 72.7 (24) 66.7 (18) สขภาพจต 72.5 (74) 69.4 (50) 80.0 (24) 77.8 (21) 73.3 (11) 63.6 (21) 77.8 (21) เศรษฐกจ 4.9 (5) 2.8 (2) 10.0 (3) 0.0 (0) 13.3 (2) 0.0 (0) 11.1 (3) กจกรรมทางสงคม

2.0 (2) 2.8 (2) 0.0 (0) 0.0 (0) 0.0 (0) 6.1 (2) 0.0 (0)

ทาใหมเวลาเพมขน

21.6 (22) 19.4 (14) 26.7 (8) 22.2 (6) 26.7 (4) 30.3 (10) 7.4 (2)

154

ตารางท 5.4.10 อตราสวนรอยของผดแลผสงอายทไดรบผลในทางบวกจากบรการ/ความชวยเหลอ ดานตางๆ ทผสงอายไดรบจากบคคลอนทไมใชญาต ในชวงเวลา 6 เดอนกอนการ สารวจ ตามประเภทของผลทไดจากบรการหรอความชวยเหลอทไดรบ จาแนกตาม องคกรปกครองสวนทองถน (n=102)

ประเภทของผลทไดรบ

ประเภทขององคกรปกครองสวนทองถน เทศบาลนคร/เมอง

(n=34) เทศบาลตาบล

(n=38) อบต.

(n=30) สขภาพกาย 61.8 (21) 60.5 (23) 56.7 (17) สขภาพจต 73.5 (25) 65.8 (25) 80.0 (24) เศรษฐกจ 5.9 (2) 0.0 (0) 10.0 (3) กจกรรมทางสงคม 0.0 (0) 5.3 (2) 0.0 (0) ทาใหมเวลาเพมขน 17.6 (6) 21.1 (8) 26.7 (8)