1

“สงห” ผพทกษในงานสถาปตยกรรม THE LION: ARCHITECTURAL PROTECTOR

รปท 1: รปปนสงโตแบบจนประดบอยบนราวระเบยงในวดพระศรรตนศาสดาราม

(http://www.bloggang.com/data/b/beauty-angel/picture/1244216934.jpg)

ส าหรบใครบางคนทเคยสงเกตและเคย ตงขอสงสยวา

สถาปตยกรรมไทยทพบเหนไดทวไปในปจจบนนน ไมวาจะเปน วด

โบสถ วหาร หรอศาสนสถานอนๆ สงทน ามาประดบตกแตง

ประกอบเขากบตวอาคารนน ท าไมตองรปสตวตางๆ หลายชนด

อาท วว มา ชาง สงห ลง นก ฯลฯ ซงสตวเหลานทงทอยเฝ าประต

ดานหนาของอาคารบาง อยตรงราวบนไดบาง หวเส า ราวระเบยง

หรอบนหลงคากด ลวนแลวแตถกประดบตกแตงดวยรปสตวทงสน

กลาวถงสตวชนดหนง ทมบทบาทส าคญของงาน

สถาปตยกรรมอยมากเชนเดยวกน นนคอ “สงห หรอ “สงโต ” เราจะ

มองเหนเดนชดมากในงานสถาปตยกรรมไทย บางกนงประกบคเฝาประต

อย บางกประดบตรงราวระเบยง ตดอยบนผนงกม รปแกะสลก รปปน นน

ท าใหเราชวนคดสงสยวา “สงห” มความส าคญอยางไรกบสถาปตยกรรม

นนๆ มความหมาย เปนสญลกษณหรอมบทบาทหนาทอะไรกบ

สถาปตยกรรม

หากเรามอง สโลกกวางไกลออกไป ไมใชแคศาสนาสถานใน

ประเทศไทยเทานน ทวโลกกปรากฏรปสงหหรอสงโตอยมากมายเชนกน

ซงมความแตกตางกนในทางลกษณะรปราง แตแกนแทหรอจดประสงค

ส าคญจะแตกตางกนดวยหรอไมนน เรายงไมสามารถตอบได และนนคอ

ความสงสยทเราสามารถทจะรและศกษาหาค าตอบได

2

สงโต คอ...? “สงห” หรอ “สงโต” ภาษาองกฤษเรยกวา “Lion” จดเปนสตวทอยในไฟลมสตว

ทมกระดกสนหลง ชนสตวเลยงลกดวยนม อยในวงศ Felidae 1 มล าตวขนาดใหญไลเลยกบ

เสอโครง มพนล าตวเปนสน าตาล ไมม ลาย ตวผเมอโตเตมทแลวจะมขนแผงคอยาว ขน

ปลายหางจะเปนพ ชอบอยตามทงโลงเปนฝง มน าหนกประมาณ 250 กโลกรม สวนตวเมย

จะมขนาดเลกกวา ไมมขนแผงคอ มกจะท าหนาทลาเหยอ มน าหนกประมาณ 180 กโลกรม

สงโตมอายขยประมาณ 10-14 ป 2

สงโตมถ นก าเนดอยในทวปแอฟรกาและทวปเอเชย ในปจจบนมอยทงหมด 6

สายพนธ มกจะพบในทวปแอฟรกาเปนสวนใหญ มถง 5 สายพนธและอกสายพนธหนงอย

ทวปเอเชย เรยกสงโตแถบนวา สงโตเอเชย 3 พบในภมภาคตะวนออกกลางจนถงอนเดย

ตอนเหนอและภาคตะวนตก

มนษยกบยคแหงการคนพบสงโต สตวตางๆ ทถอก าเนดมาในยคแรกๆ นน สายหนงไดววฒนาการกลายเปน

มนษยพรอมกบสตวประเภทอนดวยในเวลาเดยวกน มนษยถอวาเปนสตวยอมตองตอสกบ

ธรรมชาตเพอใหมชวตอยรอด วฒนธรรมการลาจงถอก าเนดขน สตวทกตว จ าเปนตองลา

และหาอาหารเพอความอยรอด มนษยกเชนเดยวกน

ในยคแรกนนมนษยยงไมรจกการใชไฟ ยงไมรจกการเพาะปลก เลยงสตว มนษยจงตอง

เตรดเตรเรรอนโดยไมมถนฐาน เพยงแควาอาศยรมไม เพงผาตามธรรมชาตเปนทพกพง

อาศยเวลากลางคนและเวล าฝนตกพายกระหน าเปนชวคราวเทานน มนษยจงตองลาสตว

หาอาหารกนเอง ถาหากวาอาหารในบรเวณนนหมดกจะโยกยายไปหาแหลงอาหารยงทอนๆ

และหาทอยใหมไปเรอยๆ หากอาหารบรเวณนนหมดไปอก กจะยายแหลงอาหารใหมหรอไม

กกลบไปแหลงอาหารเดมทเคยจากมา เชอวาอาหารจะกลบมามเหมอนเดมอกครง

จนพฒนาการของมนษยกาวหนาขน ถ าและเพงผากลบกลายเปนทอยอาศยกง

ถาวร มนษยสามารถจดการกบอาหารการกนไดแลว ชวงเวลานเองท าใหมนษยไดแสดงออก

ทางศลปะ จากประสบการณประจ าวน ท าใหมนษยไดแสดงวถชวตออกมาเ ปนภาพเขยนส

บนผนงถ า โดยภาพทแสดงออกมานน สะทอนใหเหนถงรปสตวและการลาสตวทเคยลาและ

พบเหน เชน วว กวาง ปลา เปนตน หรอแมกระทงการตอสกบสตวทดราย อยางหมาปา เสอ

และ “สงโต” ซงภาพเหลานนจะสะทอนใหเหนวามสตวประเภทนนอยตรง บรเวณนจรงและ

มนษยกเกดแรงบนดาลใจอยากสรางสรรคงานศลปะไวเพอบนทกเหตการณส าคญๆ ไว ซง

ถกเรยกวาเปน อารยธรรมในยคแรกๆ

1 วงศ Felidae เปนวงศเดยวกบแมว สงโตมชอวทยาศาสตรวา Panthera leo 2 http://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%AA%E0%B8%B4%E0%B8%87%E0%B9%82%E0%B8%95 3 สงโตเอเชย ชอวทยาศาสตร Panthera leo persica จะมขนาดเลกกวาสงโตแอฟรกา

รปท: 2 สงโตแอฟรกา

(http://2.bp.blogspot.com/_TcwbP

uj2SZ0/SOMIlynxSdI/AAAAAAAAC

r4/oNqPmr7Cckw/s1600/african-

lion-closeup.jpg)

3

ความสมพนธระหวางสงโตกบกลมอารยธรรม เมอมนษยมพฒนาการมากขน ประสบการณทไดสงสมมาและบทเรยนทไดรบ

จากธรรมชาตรอบตว จากทมนษยเคยอยอาศยกนอยางเรรอนไมเปนหลกแหลง จนในทสด

มนษยไดรจกการเพาะปลก เลยงสตว รจกใชไฟ จงท าใหมนษยหนมาสรางทอยอาศยเปน

หลกแหลง โดยไมยายไปไหนอก เนองจากมอาหารหมนเวยนอยตลอด ผกเกบแลวกปลก

ใหมได สตวเลยงกออกลก มาเปนอาหาร มนษยเรมรจกค าวา “สงคม ” จากบานกเรม

ขยายตวกลายเปนชมชน จากชมชนกกลายมาเปนเมอง ถงจดนแลวมนษยตองมอารยธรรม

ทเจรญจนถงขดสด ศลปะจงบงเกดแกทกอารยธรรม

ดงททราบมาแลววาสงโตมถนก าเนดอยในแถบทวปแอรกาและทวปเอเชย

(ภมภาคตะวนออกกลางจนถงอนเดย ) กลมอารยธรรมลมแมน าไนล (Nile) แมน าไทกรส-ย

เฟรตส (Tigris-Euphrates) รวมถงแมน าสนธ ซงเปนบรเวณทมการคนพบสงโต ตางกม

ความสมพนธกบสงโต ซงเปนสตวพนเมองและพบเหนกนอยบอยๆ

ถงแมวา “สงโต” จะไมมความใกลชดกบมนษยมากเทากบ วว ควาย ซงเปนสตว

เลยงทเลยงไวใชแรงงานใหกบมนษย แตกเปนสตวทมนษยยกยองและนาเกรงขาม ภาพ

จตรกรรมหรอประตมากรรมทมนษยสรางสรรคขนนน นอกจากจะมรปของสตวเลยงตางๆ

แลว มนษยยงน าเอารปสงโต มาเขยนหรอแกะเปนรป มาเปรยบกบผเปนใหญ ผคนชนสง

หรอกษตรย ซงเปรยบเสมอนวา เปนผกลาหาญ นาเกรงขาม สงางามและมอ านาจ

เหมอนกบสงโต และนกคอจดเรมตนท “สงโต ” เขามามบทบาทในงานสถาปตยกรรมซง

เกยวของกบผมอ านาจ อยางเชนกษตรย

อยปต

อยปต อารยธรรมอนเกาแกแหงหนงของโลก เปนอารยธรรมลมแมน าไนล (Nile)

หลกฐานทปรากฏเกยวกบสงโตอยางเหนไดชด กคอ “สฟงซ (Sphinx)” เปนรปแกะสลกหน

ขนาดมหมา ตงอยหนาปรามดคเฟรน (Chephren) หรอคาฟรา (Krafra) รปสฟงซนนม

รปรางเปนสงโตและมใบหนาเปนหญงสาวหมอบอย 4 สรางขนเพอเปนทเคารพแทนสรยเทพ

สฟงซจะหนหนาไปทางทศตะวนออกเพอบชาสรยเทพในตอนเชา และเอาไวปกปกษรกษา

หลมศพของฟาโรหหรอปรามด (Pyramid)

นอกจากนยงพบรปสฟงซในจารกแผนหนแกรนตทเรยกวา “ศลาจารกพระสบน

(Dream Stela)” อยตรงระหวางองเทาหนาของสฟงซ ซงเปนบนทกเรองราวความฝนของ

ฟาโรหทธโมสสท 4 (Tuthmosis IV) ซงทรงพระสบนในระหวางทบรรทมอยใตรมเงาของส

ฟงซขณะออกลาสตววา “จอมอสรตนน ก าลงส าลกทรายทถมทบตวมนอ ย มนทลพระองค

วา หากจดการเอาทรายนออก พระองคจะไดครองมงกฎเหนออาณาจกรไอยคปตทง

ตอนบนและตอนลม”

4 ลกษณะของการผสมผสานของสตวหลายประเภท รวมทงสตวประเภทอนดวย มมาตงแตสมยโบราณกาลแลว

แนวความคดเดยวกบ สตวปาหมพานตในวรรณคดไทย

รปท 3: รปสลกสฟงซของอยปตทมชอเสยงมากทสดคอ มหาสฟงซ

(The Great Sphinx of Giza) บรเวณใกลกบพระมดคาเฟร ซงเปน

สวนหนงของ หมพระมดแหงกซา | Giza Pyramid Complex

(http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/c5/Egypt.

Giza.Sphinx.01.jpg)

รปท 4: ศลาจารกพระสบน (Dream Stela)

(http://euler.slu.edu/~bart/egyptianhtml/kings%20and%20Qu

eens/Tuthmosis4-sphinx_low.gif)

4

สงเกตไหมวา ท าไมพระเศยรของสฟงซมขนาดเลกไมไดสดสวนทเหมาะสมกบ

ขนาดล าตว บางคนเชอวา เดมนนพระเศยรอาจจะเปนหวแกะหรอเหยยวทไดสดสวน แต

ตอมาภายหลงใหแตงใหมจนกลายเปนใบหนามนษย เมอฟาโรหองคตอไปครองราชยสมบต

กเปลยนใหมอกครง จนมพระเศยรทเลกลงแบบไมไดสดสวน

กรก-โรมน

กรกและโรมน ถอไดวาเปนทายาททางวฒนธรรมของอยปต ศลปะตางๆ กจะได

รบมาจากอยปตเปนสวนใหญ วฒนธรรมของศลปะการสรางสรรคสงโตกเชนเดยวกน ถอวา

ศลปะกรกไมนอยหนาใครเลย ตามต านานของกรกเราจะร จกสงโตในนามของ “กรฟฟอน

หรอ กรฟฟน” (Griffon or Griffin) เปนสตวในเทพนยายรางกายเปนครงนกอนทร ครงสงโต

โดยสวนหว ขาคหนาและปก เปนนกอนทร สวนล าตวและขาคหลงเปนสงโต และมหางเปนง

บางจ าพวกกมหางของสงโต อาศยอยในถ าตามภเขา เปนสตวเทพผพทกษเหมองทองค า

ของดนแดนไฮเปอรโบเรย (ดนแดนในต านานซงอยทางขวโลกเหนอ มแสงอาทตย และ

ความอดมสมบรณตลอดกาล) นอกจากนยงเปนผลากรถมาของเทพอพอลโล (เทพแหงพระ

อาทตย) อกดวย

The Lion Gate at the ancient Greek city of Mycenae เปนโบราณสถาน

ของกรกทมรปปนเปนรปสงโตสองตวหนหนาเขาหากน ยนเหยยบแทนคบเพลงดวยขาหนา

ทงสองตวประดบอยบนซมประตหนขนาดใหญ และยงพบรปแกะสลกหนรปสงโตแบบ

ลอยตวประดบอยทางเขาของโบราณสถานนอกดวย

แอสซเรย

แอสซเรยเปนพวกแคสไซต อ นารยชนทเขามาสลมน าไทกรส- ยเฟรตส (Tigris-

Euphrates) ชาวแอสซเรย มความสามารถอยางยงในการสรบและลาสตว ผลงานศลปะท

ออกมามกจะแสดงถงความโหดราย ความบาบน และการทารณสตว การแกะสลกภาพนน

ต า (Bas-relief) ของชาวแอสซเรย จง เกยวของกบเรอ งสงครามและการลาสตว ภาพ

แกะสลกทมการเคลอนไหวเหมอนธรรมชาตมาก เชนภาพทแสดงสงโตดรายสแบบจนตรอก

แสดงอาการทรนทรายดวยความบาดเจบ นอกจากนยงมประตมากรรมรปววมปกและรป

สงโตมปกมหวเปนคน แตจดพเศษคอ นบขาไดตวละ 5 ขา ซงคลายกบทเม องแอสเฮอร

(Ashur) อนเปนลกษณะเดนของศลปกรรมทใชประดบสถาปตยกรรมของชาวแอสซเรย

รปท 5: กรฟฟน หรอ กรฟฟอน สตวในเทพนยายของ

กรก (http://image.ohozaa.com/it/mhhh6.jpg)

รปท 6: The Lion Gate at the ancient Greek city of Mycenae

(http://img1.photographersdirect.com/img/12694/wm/pd555026.jpg)

รปท 7: ภาพสลกหนนนตาชาวแอสซเรยเปนชาตนกรบ

และนกลาสตว จงตองสลกภาพใหเหนถงการลาสตวและ

วถชวตนกรบ

(http://www.ipesk.ac.th/VISUAL%20ART/lesson425

_files/As003.jpg)

รปท 5: กรฟฟน หรอ กรฟฟอน (Griffin or Griffon) สตวในเทพ

นยายของกรก เปนผลากรถมาของเทพอพอลโล

(http://image.ohozaa.com/it/mhhh6.jpg)

5

เปอรเซย

เมอชาวเปอรเซยมอ านาจเหนอชาวแอสซเรย ความเปนชาตนกรบเรรอน

แบบเดมของชาวเปอรเซยท าใหสถาปตยกรรมเกดขนไดยาก จงตองอาศยศลปวฒนธรรม

ของตางชาต ไมวาจะเปน อยปต กรกโยนก (ทางตะวนออก) หรอแมกระทงเชลยศกชาวแอส

ซเรย จงท าใหศลปกรรมของชาวเปอรเซยมความหลายหลายและผสมผสานกลายเปน

เอกลกษณเฉพาะตว “สงโต” ทพบในสถาปตยกรรมของชาวเปอรเซย สวนใหญแลวจะเปน

ภาพจตรกรรมและแกะสลกนนต าทตดกบฝาผนงเปนสวนใหญ เชนพระราชวงทเมองเปอรซ

โปลส (Persepolis) มรปสงโตกนววประดบอยตรงผนงบนไดของพระราชวง นอกจากนยงม

จอกน ารปสงโต และพรมเปอรเซยทถกทอเปนลายสงโตซงเปนลกษณะเฉพาะของชาว

เปอรเซยอกดวย

อนเดย (สมยสมเดจพระเจาอโศกมหาราช)

อนเดย เปนอารยธรรมลมแมน าสนธ ครนเมอชาวอารยนไดเปนใหญเหนอชาว

พนเมองแหงชมพทวป ลทธความเชอของชาวอารยนสอดคลองกบชนพนถนเดม 5 ท าใหพระ

เวทของชาวอารยนเปนทยอมรบกวางขวาง ศาสนาพราหมณ แกนของพระเวทกลายเปน

แกนประเพณส าค ญของนกภรต แมจนกระทงภายหลงจากทพระพทธเจาไดทรงประกาศ

พระพทธศาสนา สมเดจพระเจาอโศกมหาราชกลายเปนผเลอมใสศรทธาในพระพทธศาสนา

มการกอสรางสถปเจดยมากถง 8,400 องคในชมพทวป และมการปกเสาอโศกแสดง

ขอบเขตแหงอาณาจกรของพระองค เสาอโศกทวานเด มมหวเสาเปนรปวว แตหลงจากท

พระองคเปลยนมานบถอพทธศาสนาจงเปลยนมาเปนรปสงโต ซงมความหมายวาเปนเจา

ปาหรอเจาแหงสตวทงปวง เมอเปรยบกบพระองคคอ เปนผทมดนแดนกวางใหญไพศาลไป

ทวทกสารทศ

เสาอโศกทมชอเสยงทสดไดจากเมองสารนาถ เปนรปสงโต 4 ตวหนหนาออกไปยงทศทงส ตงอยรวมกนบนแผนรปวงกลม ทขอบมารปสตวอยประจ าทศ ทศเหนอเปนรปสงโต (มอ านาจเหนอทกสรรพสง) ทศตะวนออกเปนรปชาง ทศใตเปนรปมา และทศจะวนตกเปนรปวว จะมรปธรรมจกรวางสลบกบสตวทงสชนดดวย หมายความวา ลอแหงธรรมจกร 6 ไดแลนผานไปทวทกสารทศแลว

ลงกา

ในชวงทสมเดจพระเจาอโศกมหาราชเรองอ านาจในการเผยแผพระพทธศาสนา

พระหนทะ และ พระนางสงฆมตตา พระโอรสและพระธดาของสมเดจพระเจาอโศกมหาราช

ผทไดบรรพชาเปนภกษและภกษณ เป นผน าพระพทธศาสนามาเผยแพรทางตอนใตของ

อนเดยและเขาสลงกาทวป ถงแมวาลงกาจะไมมเสาอโศกปรากฏใหเหน แตศลปกรรมและ

สถาปตยกรรมทางพทธศาสนาทปรากฏใหเหนกมอยมากมาย

5 ชาวฑราวด (Dravidian) เปนชนพนเมองเดมในแถบลมแมน าสนธ 6 ลอแหงธรรมจกร หมายถง พระพทธศาสนา

รปท 8: รปสลกหนรปสงโตมปกแตหวเปนคน ทคลายกบ

เมองแอสเฮอร

(http://home.cc.umanitoba.ca/~umghania/lion.jpg)

รปท 9: ภาพสงโตกนววบนผงบนไดของพระราชวงทเมอง Persepolis

(http://www.thaidphoto.com/forums/attachment.php?attachmen

tid=344956&stc=1&d=1240659779)

รปท 10: หวเสาพระเจาอโศกมหาราชทเปนรปสงโตอนเดย 4 ตวหนหลงชนกน ในปจจบนทางอนเดยถอเปนตราแผนดน (http://upload.wikimedia.org/wikipedia/th/1/15/Sarnath_Lion_Ca

pital_of_Ashoka..jpg)

6

“อฒจนทรศลา (Moon Stone)” เปนอกหนงหลกฐานทแสดงใหเหนวา

ศลปกรรมทเกยวของกบสงโตไดเขามายงลงกาทวปแลว อฒจนทรศลาเปนแผนหนรปครง

วงกลมวางไวเปนบนไดขนแรกของทางขนไปยงศาสนสถาน ซงจะปรากฏรปแกะสลบหน

ศลาเปนรปสตวตางๆ อนไดแก สงโต ชาง มา วว เชนเดยวกบสญลกษณบนหวเสาอโศก แต

อฒจนทรศลานจะมหงส เพมเขามาอกชนดหนง ซงแสดงถงมตของทศเบองบน

นอกจากดานสถาปตยกรรมแลว “สงโต” ยงถกใชเปนสญลกษณทตดอยบนธง

ชาตและตราแผนดนของประเทศศรลงกาดวย เนองจากชนพนเมองเปนชาวสงหล ซงแปลวา

สงห

จน

จนเปนอารยธรรมลมแมน าฮวงโหและแยงซเกยง เมอเปรยบเทยบกบถนก าเนด

ของสงโตแลวบรเวณลมแมน าแหงนไมใชถนก าเนดของสงโต สงโตไมไดเปนสตวพนเมอง

ของชาวจน แตทวาอ ทธพลของกลมอารยชนรอบขาง ศลปกรรมไดเผยแพรเขามายงจน

ศลปกรรมทไมเคยมมากอนไดปรากฏขน จนไดรบเอารปสงโตมาจากเปอรเซย จงท าใหเกด

ประเพณ “การเชดสงโต ” ขน ซงเปนการละเลนประกอบพธกรรมมงค ลรนเรงตางๆ เพราะ

ชาวจนเชอวา สงโตเปนสตวใ หญทสตวอนๆ เกรงขาม จงมพลงอ านาจในการขบไลสง

อปมงคลทงหลายได

สงโตทปรากฏในงานสถาปตยกรรมของจน อนไดแก รปปนสงโตแบบจน มกจะ

ประดบตกแตงอยหนาประตทางเขาทงสองขางและราวระเบยง ไมเวนแตมอจบตรงบาน

ประตของชาวจน ซงเปนรปหวส งโตและมหวงเหลกคลองอย เชอกนวารปสงโตนจะคอย

ปองกนสงอปมงคลชวรายไมใหกล ากลายเขามายงดานใน และอาจจะพบรปสลกสงโตบน

ผนงบาง ประดบบนสนหลงคาบาง ซงชาวจนกไดใหความส าคญกบสงโตมากพอสมควร

สงโตจงมเอกลกษณเฉพาะแบบจนซงตางกบสงโตของอารยธรรมอนๆ ในโลก

สวรรณภม

ดนแดนแหลมทองอนอดมสมบรณทถกขนานนามวา “สวรรณภม ” อยบรเวณ

ทางตอนใตของประเทศจน และเยองลงมาทางดานทศตะวนออกเฉยงใตของอนเดย ซงอย

คาบสมทรอนโดจน อาจจะเรยกดนแดนแหงนวา “เอเชยอาคเนย ” วฒนธรรมและกลมชน

ชาตบรเวณสวนใหญแลวจะเปนกลมเลกๆ ทกระจดกระจายอยทวสวรรณภม เชน

อาณาจกรพกาม อาณาจกรลานนา อาณาจกรลานชาง อาณาจกรขอม อาณาจกรจามปา

อาณาจกรทวารวด อาณาจกรศรวชย และลงไปถงอาณาจกรมลาย อาณาจกรเหลานด

เหมอนวาจะเปนพเปนนองกน เนองจากมการตดตอคาขายกนอยเสมอ จงท าใหอทธพลของ

ศลปกรรมมลกษณะทคลายคลงกน

ศลปกรรมรปสงโตเขามายงดนแดนสวรรณภมจากอนเดยและจน เรมเขามาตอน

แรกทางตอนเหนอของสวรรณภม แลวแผกระจายไปทวแวนแควน ดงจะเหนไดจากต านาน

พมาทกลาวถง สงหลกราชธดาของกษตรยและโอรสของนางไปเลยงด ตอมาโอรสนนไดฆา

สงหผมพระคณ จงแกบาปดวยการปนรปไวบชาตามหนาวดเพอสกการะและเพอการ

รปท 11: อฒจนทรศลา (Moon Stone) (http://www.reurnthai.com/rtimages/RW2501x30.jpg

)

รปท 12: การเชดสงโต ประเพณอนเปนมงคลของจน (http://show-organize.com/content/image/-20090415-

064407.jpg)

รปท 13: รปปนสงโตจน (http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/9

2/ChineseLion2.jpg)

7

คมครอง คตดงกลาวนไดแพรหลายในบรเวณใกลเคยง ทงอาณาจกรลานนาและอาณาจกร

ขอม มกจะเหนรปสงหประดบตรงหนาประตวดมากมายหลายแหง

“สงห” ในสยามประเทศ หลงจากวฒนธรรมของศลปกรรมรปสงโตไดเผยแพรเขามายงดนแดนสวรรณภม

แลวนน อาณาจกรตางๆ ในดนแดนสวรรณภมตางกเอาสงโตไปปรบใชใหสอดคลองกบ

วฒนธรรมของตนเอง มเอกลกษณเฉพาะของตนเอง ครนเ มอไทไดรวมอ านาจและ

อาณาจกรดนแดนตางๆ เขาดวยกนแลวเกดเปน “ไท” หรอ “สยาม” ศลปวฒนธรรมของแต

และอาณาจกรเดมทเปนแบบดงเดมอยแลวกเกดการผสมผสานกน กลายเปนวฒนธรรม

ใหมทเรยกวา “ศลปวฒนธรรมไทย”

สถาบนกษตรย

ในวฒนธรรมไทย “สงห” หรอ “สงโต ” นนถกน ามาใชตกแตงสถาปตยกรรมท

เกยวของกบกษตรย เพอใหเปนสญลกษณของพลงอ านาจและความแขงแกรง ซงในทก

วฒนธรรมลวนแลวแตใชสงโตเปนสญลกษณในเชงนกนทงสน สงทปรากฏในประเทศไทย

นน เราอาจจะเคยไดยน ค าวา “สหบญชร” 7 ซงเปนทพระมหากษตรยเสดจออกยงมขหรอ

หนาตาง และเรยกพระบรมราโชวาทในครงนนวา “สหนาท ” (หมายถงเสยงค ารามของ

สงโต) 8

สถาบนศาสนา

นอกจากสถาบนกษตรยแลว “สงโต” ถอวามบทบาทอยางมากในสถาบนศาสนา

ไมแพกน มกจะมรปปนสงหตงอยหนาประตทางเขาของวหารหรออโบสถ บางกอยตรงหนา

ประตทางเขาเขตวดเลย การน าสงโตมาประดบเชนนกเพอแสดงวา สงโตเปนสตวทมพลง

อ านาจสามารถขบไลสงอปมงคลและสงชวรายไมใหเขาเขตวดและอารามได (ตามความ

เชอของจน) ซงวดทมรปปนสงหเฝาหนาประตวดนน สวนใหญมกจะพบเหนไดตามวดทวไป

ในภาคเหนอของประเทศไทย เพราะชาวลานนาหรอคนภาคเหนอเชอวา ไดรบอทธจากพมา

ตามต านานทกลาวไวขางตน ซงลานนาเองเคยเปนเมองขนของพมามากอน ไมแปลกอะไรท

จะมคตความเชอทคลายกบพมา ดงนนวดลานนาจะมคตความเชอเรองสงหมากพอสมควร

ลกษณะของสงหจะมลกษณะเฉพาะของลานนา

ตวอยางสงหลานนาทสามารถหาดไดคอท “วดพระสงหวรมหาวหาร ” จงหวด

เชยงใหม โดยเฉพาะหอไตร จะมลายปนปนรปสงหบนผนงมากกวา 20 กรอบ โดยสงหแต

ละตวจะมรปรางและลกษณะทาทางตางกนออกไป บางตวกมขนปกคลมล าตว และบางตว

กมปกบนได นอกจากนยงไดพบรปปนปนประดบมมเรอนธาตเจดยวดปาสก เชยงแสน ดวย

7 ซงมาจากค าวา สห + บญชร = สหบญชร (สห แปลวา สงหหรอสงโต สวน บญชร กแปลวา มขหรอหนาตาง) 8 http://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%AA%E0%B8%B4%E0%B8%87%E0%B9%82%E0%B8%95

รปท 14: หอไตร วดพระสงหวรมหาวหาร ผนงตกแตงดวยปนปนรปสงหมากกวา 20 กรอบ และมรปปนสงหเฝาประตทางเขาอย (http://i237.photobucket.com/albums/ff261/pitarn07/watsi

ngha1.jpg?t=1197355142)

รปท 15: พระสถปทวดธรรมกราช จ.พระนครศรอยธยา ไดรบสงหแบบเขมรมาเปนองคประกอบสวนหนงในงานสถาปตยกรรมไทย (http://www.oknation.net/blog/home/blog_data/622/7622/ima

ges/ayu3/DSCF3798.jpg)

8

ส าหรบลกษณะสงหแบบภาคกลางนน คงเปนอทธทรบมาจากลานนาหรอเชยงใหมอกท

ในชวงทเชยงใหมตกเปนเมองประเทศราชของกรงเทพฯ ลกษณะของสงหกจะเปนแบบไทย

ซงน าเอาลายไทยเขาไปประดบเพมเตม กลายเปนสงหทมเอกลกษณแบบหนงของไทย เรา

จะเหนไดจาก รปภาพสตวหนพานต

ดานวรรณกรรมและวรรณคด

ในดานวรรณกรรมไทย “สงห” เปนสตวปาหมพานต มพลงก าลงสง ดสงาและนา

เกรงขาม ในต านานหมพานตสามารถจ าแนกออกไดเปน 2 ชนด คอ ราชสห และ สงหผสม 9

1. ราชสห เปนสตวทมพละก าลงสง มอยดวยกน 4 ชนดคอ บณฑราชสห

กาฬสหะ ไกรสรราชสห และตณสหะ

2. สงหผสม เปนสงหทมลกษณะประสมกบสตวประเภทอน ไดแก เกสรสง

หะ เหมราช คชสห ไกรสรจ าแลง ไกรสรคาว ไกรสรนาค า ไกรสรปกษา

โลโต พยคฆไกรสร สางแปรง สกณไกรสร สงฆ สงหคาว สงหคกคา สงห

พานร สงโตจน สหรามงกร เทพนรสห ฑชากรจตบท โต โตเทพสงฆนต ทก

ทอ

ในวรรณกรรมไทย “สงห” ถอเปนพาหนะของพระอาทตย 10 เทพผแหงแสงสวาง

ซงเปนทนาแปลกใจมากเมอเทยบกบความเชอตามต านานของกรก “สงห” ของกรก เรยกวา

“กรฟฟน หรอ กรฟฟอน (Griffin หรอ Gryphon)” เปนสตวในเทพนยาย รางกายเปนครง

นกอนทรย ครงสงโต โดยสวนหว ขาคหนาและปกเปนนกอนทรย สวนล าตวและขาคหลง

เปนสงโต และมหางเปนง (บางต าพวกกมหางเป นสงโต) ซงเปนสตวผลากรถมาของเทพอ

พอลโล (Apollo) ซงเปนเทพเจาแหงดวงอาทตย ดนตร บทกวและวรรณกรรม 11 และเมอ

เทยบกบ “สฟงซ (Sphinx)” กเกยวของกบพระอาทตย เปนตวแทนการบชาสรยเทพ

เชนเดยวกน เชอวาคงเปนพาหนะของสรยเทพ

9 http://www.himmapan.com/thai/himmapan_lion.html 10 บางต ารากเปน “ราชรถเทยมมา” ทใชเปนพาหนะของพระอาทตย 11 http://www.siamsouth.com/smf/index.php?topic=7393.0%3Ball

รปท 16: รปปนนนสงรปหวสงห ตรงหนาพระทนงจกรมหาปราสาท

(http://i33.photobucket.com/albums/d96/waidhaya/Vimanme

k/022.jpg)

รปท 16: สงโตแบบจน นยมนามาประดบตกแตงในงาน

สถาปตยกรรมไทยสมยรตนโกสนทร

(http://i33.photobucket.com/albums/d96/waidhaya/Vimanme

k/008.jpg)

9

ลกษณะสงโตของแตละอารยธรรม อยางทรกนอยวาสงโตมแหลงก าเนดในทวปแอฟรกาและเอเช ยกลาง กลมอารย

ธรรมในแถบนนกยอมไดเหนสงโตดวยเชนกน สงโตกลายเปนสญลกษณตางๆ ในเรองของ

ความเชอเกยวกบสตวในเทพนยายบาง เรองความมพลงอ านาจบาง และกอาจเปนเรองราว

ของวถชวตทตองตอสกบสงโตในยคโบราณ อยางไรกตามวฒนธรรมเกยวกบ สงโตกได

แพรกระจายมาจากแหลงก าเนด จงท าใหลกษณะของสงโตในแตละอารยธรรมทถกเผยแพร

ออกไปไดมการเปลยนแปลง เพอใหคลองกบวฒนธรรมของตนเอง

อารยธรรม รปสงโต ลกษณะเฉพาะ

อยปต

สฟงซ (Sphinx) มรางเปนสงโตและมใบหนาเปนคน มเคราทคาง ตรงหนาผากมงจงอางแผแมเบย และมเครองประดบ รดเกลาแบบกษตรยโดยรอบ ทตงอยหนาปรามดคเฟรน (Chephren) หรอคาฟรา (Krafra) รปท 17: http://www.thewholetruth.com/sphinx.jpg

กรก-โรมน

ลกษณะของสงโตกรกนน หวจะเรยวเลก มขนแผงคอเปนคลบวางเรยงกนเปนระเบยบ ปากจะกลมท มรางกายทก าย าแข งแรง บางกจะพบสตวในเทพนยายทชอวา “กรฟฟน (Griffin)” ดวย รปท 18: http://i1.trekearth.com/photos/28148/greek_statue_lion.jpg

แอสซเรย

สงโตหาขา เปนเอกลกษณเฉพาะของศลปะแอสซเรย มหวเปนคนสวมหมวกและมเครายาว ตวเปนสงโต มปกเปนนกอนทรย ลกษณะเดนอยทขา จะมทงหมด 5 ขา มองดานขางอาจจะเหนวาม 4 ขา แตพอมองดานหนาจะเหน 2 ขายนคกนอย เมอนบรวมกนทงหมดมองเปนภาพสามมตจะเหนทงหมด 5 ขา ทเมองแอสเฮอร (Ashur) รปท 19: http://karenswhimsy.com/public-domain-images/assyria/images/assyria-4.jpg

เปอรเซย

สงโตเปอรเซยจะมล าตวก าย าแขงแรง เหนเปนกลามเนอเปนมดๆ ชดเจน จะพบภาพแกะสลกนนต ารปสงโตมากทพระราชวงทเมองเปอรซโปลส (Persepolis) รปท 20: http://farm1.static.flickr.com/191/452233907_054824ec26.jpg?v=0

10

อนเดย (สมยสมเดจพระเจาอโศกมหาราช)

เสาอโศกทมชอเสยงทสดไดจากเมองสารนาถ เปนรปสงโต 4 ตวหนหนาออกไปยงทศทงส ตงอยรวมกนบนแผนรปวงกลม ลกษณะของตวสงโตจะคลายกบสงโตกรก-โรมน สงเกตไดจากขนแผงคอจะเปนเหมอนเสนหนามเรยวยาวเปนชนๆ อยางชดเจน รปท 21: http://inventorspot.com/files/images/hetv.org.png

ลงกา

สงโตลงกา จะตวเลกกวาสงโตทวไป จะมควยาว แผงคอสน หางจะเปนลายคลายกบเถาวลย สามารถดรปสงโตในธงชาตของประเทศศรลงกาได จะมลกษณะเหมอนกน รปท 22: http://www.harekrsna.com/gallery/classics1/classics3.jpg

จน

สงโตจน รปรางจะคอนขางเลกแตมรางรปคอนขางล าสนบกบน ลกษณะเฉพาะคอลวดลายของขนแผงคอจะกลมหยกขดเปนวงหลายวง เหนกงเลบชดเจน มกจะตกแตงลวดลายแบบจนเขาไปดวย รปท 23: ศกษาศลปลายไทย, หนา 252

พมา (พกาม)

ลกษณะของ สงโตพมา จะมล าตวคอนขางใหญยกษ ม กจะเปนสขาว ขนสวนหวจะชตงขนคลายกบเปลวไฟและขนแผงคอจะเปนเปลวเรยงกนลงไปเปนชนๆ รจมกใหญและบานเหมอนหม ขาจะประดบดวยลายคลายกบเปลวไฟ หางยาวตรงพมกจะตกแตงดวยลายกนก รปท 24: http://lh3.ggpht.com/_zrEr4f5WHQM/RmAZ4fH98vI/AAAAAAAAACk/a3PUJ 95R2_Y/lion.jpg

11

ขอม (เขมร)

สงโตขอม (เขมร ) มล าตวสงยาว มฟนซเลกเทากนหมด จมกใหญเปนกอน ใบหนาคอนขางดราย ลกษณะของขนแผงคอจะไมคอยมแตขนสวนหวจะบานเรยบไปดานหลง คลายกบผหญงผมสน รปท 25: http://image09.webshots.com/9/0/7/48/122700748hPsiEe_ph.jpg

ไทย (ภาคกลาง)

สงโตไทย หรอ สงหไทย รปรางลกษณะจะคลายกบสงโตพมา ตรงทมการประดบลวดลายทขาคลายกบขนขาทพลวไหวและขนสวนหวทชตงขนคลายเปลวไฟ แตสงหไทยจะไมมขนแผงคอ จงท าใหคอดยาวกวา ล าตวจะมลายขดเปนกนหอยอยเตมตว หางจะเรยวยาว ตรงพจะแตงดวยลายกนก กงเลบจะเหนชดเจนแบบจน รปท 26: ศลปะประจาชาต ลายไทย (ฉบบสมบรณ), หนา 175

จากตารางจะเหนวา ลกษณะของสงโตในแตละอารยธรรมนน บางกมลกษณะท

คลายคลงกน บางกแตกตางกน อารยธรรมทมสงโตคลายๆ กนนนกคอเปนแหลงอารยธรรม

ทอยใกลกน ยอมสงผานศลปกรรมไดงายกวา แ ละในทางกลบกนอารยธรรมทมสงโต

แตกตางกน ยอมอยหางไกลกนจงท าใหอทธพลถงไดยากกวา กวาทจะผานมาไดนน รปราง

ลกษณะของสงโตยอมแปรเปลยนไปตามวฒนธรรมของตนเอง แตกคงไวซงลกษณะ

เฉพาะทสามารถเขาใจไดวานคอ “สงโต”

บทสรป สงโต นบเปนส ตวทมความส าคญและมเสนหมากในงานสถาปตยกรรม ซงเรม

มาตงแตยคโบราณจนถงยคปจจบน แตละอารยธรรมตางกรจกสงโต ในยคกอน

ประวตศาสตรมนษยมกจะลาสตวหาอาหารกนกน สงโตเปนหนงในสตวทมนษยยคนนได

พบเหน และสกบสงโตทดราย จนท าให มนษยเกดแรงบนดาลใจทจะสรางสรรคผลงาน

ศลปะถายทอดลงบนผนงถ าดวยเทคนคการเขยนส จนกลายเปนจตรกรรมบนฝาผนงทเปน

แมแบบของมนษยในยคโบราณ กลมอารยธรรมไดพฒนาจตรกรรมฝาผนงจากภาพทเปน

ระนาบแบนราบ ใหยกสงขนเปนภาพแกะสลกนนต าประดบบนฝาผนงของสถา นทส าคญท

เกยวของกบกษตรยบาง ศาสนสถานบาง แลวแตความเชอและการตความในรปแบบการ

เปนตวแทนและสญลกษณตางๆ จากภาพแกะสลกนนต ากลายเปนภาพแกะสลกนนสง

12

และจนในทสดศลปกรรมรปสงโตจงไดถกปลดปลอยออกมาเปนประตมากรรมทมรปราง

ลกษณะเปนภาพลอยตว เหมอนจรง ท าใหยงเหนคณคาและความส าคญมากขน

เมอศลปกรรมรปสงโตไดพฒนามาถอขดสดแลว แตละอารยธรรมตางกมความ

เชอทแตกตางกน บางกน ารปปนสงโตใชเปนตวแทนในการปกปองคมกนสงตางๆ ไมใหเขา

มายงสถานอนศกดสทธ กลายเปนผพทกษ เฝารกษาของ เรามกจะเหนรปปนสงโตตงอย

หนาประตบาง บนบานประตบาง หรอบรเวณทางเขาออกของประต เหตผลทน าเอารปสงโต

มาท าเชนนกเพราะวา สงโตเปนสตวใหญ มอ านาจเปนจาฝง นาเกรงขาม สตวนอยใหญ

ตางพากนเกรงกลวอ านาจและไมกลาเขาใกล กเปร ยบวาจะไมมสงชวรายใดๆ เขามากล า

กลายได บางกน ารปสงโตมาเลาเรองราววถชวตลงบนผนงกบสงทมนษยไดพบเจอมา เชน

การสรบปรบมอกบสงโต การทารณกรรมสงโตอยางโหดรายของคนในยคนน ซงท าใหเรา

ทราบถงเรองราววถชวตของคนในยคนนกบเรองราวท างประวตศาสตร หรอสดทายกน ารป

สงโตมาใชเปนสญลกษณแทนสถาบนของกษตรย เปรยบสงโตเปนเหมอนกษตรยทเรอง

อ านาจบารมเหนอสงอนใด เปนทนาเกรงขามของสงทงปวง

ถงแมวาลกษณะภายนอกของสงโตของแตละอารยธรรมนนจะไมเหมอนกน บาง

ตวมปกบนได บ างตวมลวดลายสวยงาม บางตวมกลามเนอทเปนมดๆ แลวแตวฒนธรรม

ของแตละชาต แตอยาลมวาสงทอยภายในทถกซอนดวยรปกายตางเผาพนธนนเปนสงท

เหมอนและคลายคลงกนทวโลก เปนสากล จนถงบดนเรองราวทไดเลามานนตงแตตน

จนสดทาย ท าใหค ลายขอสงสยของใคร หลายคนไดแลววา “สงโตทประดบตกแตง

ตามสถาปตยกรรมในทตางๆ นน ถกน ามาดวยเรองของความเชอและการเปน

สญลกษณแทนสงใดสงหนงทส าคญเกยวกบสถาปตยกรรมแหงนน เพอประโยชน

สขทางจตใจของมนษยไปชวกาลสมย” และทงทายดวยบทรอยกรองทวา...

“ เสยงค ารามกองกงวานสะทานฟา

สหราชาเดนสงานาเกรงขาม

ผพทกษกษตรยสถานแลอาราม

ทวเขตคามสยามภมคมแผนดน ” ( ธนก หมนคาวง )

แหลงขอมลอางอง

สนต ฉนทวลาสวงศ. สถาปตยกถา. กรงเทพฯ : โรงพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2548.

ไบรอน ฮอหตน (เขยน) ประสทธ ตงมหาสถตกล (แปล). ไขปรศนา อารยธรรมโลก. กรงเทพฯ

: โครงการสรรพสาสน สานกพมพมลนธเดก, 2552.

นนทนา กบลกาญจน . ประวตศาสตรและอารยธรรมโลก (ฉบบปรบปรง ). กรงเทพฯ :

สานกพมพโอเดยนสโตร, พมพครงท 9. 2550.

จรศกด เดชาวงศญา และคณะ , สถาบนวจยสงคม มหาวทยาลยเชยงใหม . หอไตรวดพระ

สงห: ประวตลกษณะศลปกรรมและแนวทางการอนรกษ; โรงพมพธนาบรรณการพมพ, 2539.

พทกษ สายณห พ .ม.ช. F.A., ศลปะประจ าชาต ลายไทย (ฉบบสมบรณ ). กรงเทพฯ :

สานกพมพอกษรวฒนา, พมพครงท 3.

มานะ ทองสอดแสง. ศกษาศลปะลายไทย. กรงเทพฯ : ไทยมตรการพมพ , 2522. (หนา 251 –

252)

กตมา อมรทต (แปล). ศลปะเปอรเซย, กรงเทพฯ : มสลมนวส, 2547.