บทท 2

แนวคดทฤษฎและผลงานวจยทเกยวของ

การวจยเรอง “การมสวนรวมของประชาชนในการจดการปาชมชนในจงหวดสรนทร”

ผวจยไดศกษาแนวคด ทฤษฎ เอกสาร และงานวจยทเกยวของ ทงในและตางประเทศ เพอกาหนด

กรอบแนวคดในการวจย โดยมรายละเอยด ดงน

1. ทรพยากรปาไมในประเทศไทย

2. แนวคดเกยวกบปาชมชน

3. นโยบายสาธารณะวาดวยการจดการปาชมชน

4. แนวคดเกยวกบการนานโยบายไปปฏบต

5. แนวคดเกยวกบการจดการ

6. แนวคดเกยวกบการมสวนรวมของประชาชน

7. ความรเบองตนเกยวกบองคกรปกครองทองถน

8. ขอมลเบองตนของจงหวดสรนทร

9. งานวจยทเกยวของ

ทรพยากรปาไมในประเทศไทย

มการใหค านยามหรอความหมายของปาไมในหลากหลายรปแบบ ท งนขนอยกบ

วตถประสงคในการเขาไปใชประโยชนในพนทปาไม โดยมการใหความหมายของปาไม ดงน

1. ความหมายของปาไม

พระราชบญญตปาไม พ.ศ. 2484 มาตรา 4 ไดใหความหมายของคาวาปา หมายถง ทดนท

มไดมบคคลไดมาตามกฎหมายทดน

พระราชบญญตปาสงวนแหงชาต พ.ศ. 2507 มาตรา 4 ใหความหมายวาเปน ทดนรวม

ตลอดถงภเขา หวย หนอง คลอง บง บาง ลาน า ทะเลสาบ เกาะ และทชายทะเล ทยงมไดมบคคล

ไดมาตามกฎหมาย

โยธน สรยพงศ (2542, หนา 96) ไดใหความหมายของปาไม วา หมายถง สงคมพชและ

สงมชวตชนดอนๆ ทรวมกนอยในพนทหนง และไดใชแสงอาทตย อากาศ น า และดน ชวยในการ

เจรญเตบโต และขยายพนธตอไป ซงสามารถอานวยประโยชนแกมนษยนานปการ

สมฤทธ ทองศร (2542, หนา 95-114) ไดใหความหมายของปาไม หมายถง พนทสงคม

ของพชและสงมชวตอนๆ ซงมความสมพนธกนปกคลมพนทกวางใหญมการเพมพนผลผลตและ

เปนประโยชนตอมนษย

18

จากทมนกวชาการหลายทานไดใหคานยามของปาไม ผวจยสามารถสรปคานยามของปา

ไมไดดงน คอ ปาไม หมายถง ทดนทไมมผใดครอบครองถามกฎหมายทดน และมความหลากหลาย

ทางชวภาพ มสงคมพชและสงมชวตอนๆ ซงเปนประโยชนตอสงคมโลก

2. ชนดของปา

ใน พ.ศ. 2549 ประเทศไทยมเนอทปาอยประมาณ 99,157,875 ไร หรอรอยละ 30.92 ของ

เนอทประเทศ โดยประเมนจากการแปลภาพถายดาวเทยม LANDSAT-5TM และไมรวมเนอทสวน

ผลไม และสวนยางพารา ปาในประเทศไทยสามารถจาแนกไดเปน 2 ชนดใหญๆ คอ ปาไมผลดใบ

(Evergreen Forest) และปาผลดใบ (Deciduous Forest) (กรมปาไม, 2552, หนา 8-10)

2.1 ปาไมผลดใบ

เปนปาทมเรอนยอดเขยวชอมตลอดป เนองจากตนไมแทบท งหมดทขนอยเปน

ประเภทไมผลดใบจาแนกออกเปนชนดใหญๆ ได 4 ชนด ดงน

1) ปาดบเขตรอน (Tropical Evergreen Forest) ประกอบดวย

- ปาดบชน (Tropical Rain Forest)

- ปาดบแลง (Dry Evergreen Forest)

- ปาดบเขา (Hill Evergreen Forest)

2) ปาสน (Coniferous Forest)

3) ปาพรหรอปาบง (Swamp Forest) ประกอบดวย

- ปาพร (Fresh-Water Swamp Forest)

- ปาชายเลน (Mangrove Forest)

4) ปาชายหาด (Beach Forest)

2.2 ปาผลดใบ

เปนปาทมองคประกอบพชพรรณเปนพรรณไมผลดใบ พบทวไปในทกภาคทมชวงฤด

แลงยาวนาน ยกเวนภาคใต และภาคตะวนออกเฉยงใต (จนทบร-ตราด) ปาผลดใบสามารถจาแนก

เปน 3 ชนด ตามองคประกอบพชพรรณดงน

1) ปาเบญจพรรณหรอปาผลดใบผสม (Mixed Deciduous Forest)

2) ปาเตงรง ปาแพะ ปาแดง หรอปาโคก (Deciduous Dipterocarp Forest หรอ Dry

Dipterocarp Forest)

3) ปาหญา (Savanna Forest)

3. ความหลากหลายทางชวภาพดานปาไม

ประเทศไทยเปนหนงในไมกประเทศในโลกทมปาเขตรอน และมอยหลายชนดกระจาย

อยในภาคตางๆ ของประเทศ ดวยสภาพทางภมศาสตรทหลากหลายน ทาใหประเทศไทยเปนแหลง

ทมความหลากหลายทางชวภาพสงแหงหนงในโลก โดยมพนธพชและสตวอยประมาณรอยละ 7

19

ของโลก และมพนธพชและสตวไมตากวา 2,000 ชนด ทพบเฉพาะในประเทศไทยเทานนพชพรรณ

ทพบในประเทศไทยมประมาณ 15,000 ชนด คดเปนรอยละ 5.56 ของพนธพชทพบในโลก เปนเฟน

ประมาณ 633 ชนด กลวยไมมากกวา 1,000 ชนด เหด รา มากกวา 3,000 ชนด และสมนไพรมากกวา

1,000 ชนด สาหรบพนธสตวทคนพบในประเทศไทยมประมาณ 1,408,500 ชนด คดเปนรอยละ

2.6-10 ข อง พน ธ ส ตว ท พ บ ใ นโล ก ม ส ตว เ ล ย ง ล ก ดวย นม 292 ช นด ส ต วป ก 962 ช น ด

สตวเลอยคลาน 318 ชนด สตวสะเทนน าสะเทนบก 123 ชนด ปลาน าจด 606 ชนด ปลาทะเล และ

ปลาน ากรอย 1,672 ชนด และมสตวไมมกระดกสนหลงอกหลากหลายชนด สาหรบจลนทรยม

ประมาณรอยละ 7-10 ของความหลากหลายทางชวภาพทพบในโลก (กรมปาไม, 2552, หนา 28)

4. หลกการจดการทรพยากรปาไม

กรมสงเสรมการปกครองสวนทองถน กระทรวงมหาดไทย (2549, หนา 21-26) ได

กลาวถงหลกการจดการทรพยากรปาไม และแนวทางในการแกปญหาทรพยากรปาไม ซงเปนการ

กาหนดมาตรฐานการพฒนาปาชมชนใหกบองคกรปกครองสวนทองถน เพอนาไปเปนแนวทางใน

การปฏบตงานในการดและและรกษาปาชมชน ดงน

4.1 สถานการณปาไม

ทรพยากรปาไม ไดถกบกรกทาลายและนามาใชประโยชนจนเกนศกยภาพของการ

ผลต และอยในสภาพทเสอมโทรมเปนอยางมาก โดยใน พ.ศ. 2535 พนทปาลดลงเหลอเพยงรอยละ

26.34 ของพนทประเทศ หรอประมาณ 84.3 ลานไร โดยมอตราลดลงในชวงเวลา 30 ป (พ.ศ. 2504-

2534) เฉลยถงปละ 2.8 ลานไร ขณะทมอตราการปลกปาทดแทน ระหวาง พ.ศ. 2449-2530 ไดเพยง

เฉลยปละประมาณ 50,000 ไรเทานน

รฐบาลไดประกาศนโยบายปาไมแหงชาต พ.ศ. 2528 โดยกาหนดเปาหมายจะเพม

พนทปาเพอความสมดลของระบบนเวศใหเปนรอยละ 40 ของพนทประเทศ โดยแบงออกเปนพนท

ปาอนรกษรอยละ 15 และพนทปาเศรษฐกจ รอยละ 25 ของพนทประเทศ ดงนนตามเปาหมายของ

นโยบายปาไมแหงชาตดงกลาวจะตองเพมพนทปาอกรอยละ 14 ของพนทประเทศ หรอ 45 ลานไร

นอกจากนรฐบาลไดมประกาศยกเลกสมปทานทาไมทวประเทศ ตงแตวนท 14 มกราคม พ.ศ. 2532

ดงนน การจดการทรพยากรปาไมทงในรปของปาอนรกษและปาเศรษฐกจในอนาคต จงจาเปนตอง

กาหนดแนวทางและทศทางการดาเนนงานใหชดเจน

ปญหาความเสอมโทรมของทรพยากรปาไมยงคงมอย และมแนวโนมทจะรนแรงขน

ในอนาคต และยงทรพยากรปาไมถกทาลายลงมากเทาใด ผลกระทบตอความอดมสมบรณของ

ระบบนเวศ และสงแวดลอมกจะมมากขน ดงจะเหนไดจากการขาดแคลนน าเพออปโภคบรโภค

ในชวงฤดแลง และปญหาอทกภยในฤดฝนในพนทภาคตางๆ ของประเทศ ในระยะเวลา 2-3 ปท

ผานมา อกทงมความจาเปนเพมขนในการใชประโยชนทรพยากรธรรมชาตในพนทปาอนรกษอนจะ

สงผลตอวถการดารงชวตของประชาชนตามลาดบ

20

4.2 ปญหาทรพยากรปาไม

การทาลายปาไมกอใหเกดผลกระทบตอสงแวดลอม ไดนานาประการ ดงน

4.2.1 ความเสอมโทรมของพนทตนนาลาธาร และพนทอนรกษอนๆ ทาใหปรมาณ

และคณภาพของน าทไหลลงสแมน าลาธารเปลยนแปลง และไมสมาเสมอตลอดป กอใหเกดปญหา

ความแหงแลงในฤดแลงและนาทวมในฤดฝน

4.2.2 ความเสอมโทรมของระบบนเวศปาไม ทาใหทรพยากรชวภาพ เชน พช

พรรณและสตวปาทมความสาคญทงในแงเศรษฐกจและสงแวดลอม มจานวนลดนอยลงหรอสญ

พนธไป

4.2.3 สภาวะภมอากาศเปลยนแปลง เนองจากเกดภาวะแหงแลงในฤดแลง ทาให

อณหภมของอากาศสงขน อกทงเกดปรมาณคารบอนไดออกไซดในบรรยากาศเพมขน จากการเผา

ปาและเศษไมใบไม อณหภมของอากาศจะสงขนพรอมๆ กบเกดภาวะรอนอบอาว

4.2.4 ทาลายทรพยากรทองเทยวทมความสวยงามตามธรรมชาต โดยเฉพาะอยางยง

พนททเปนปาไมทสวยงาม นาตก หนาผาทมปาไมปกคลม ฯลฯ

4.2.5 เพมความรนแรงของภยธรรมชาตทเกดขนไมวาความแหงแลง อทกภย วาต

ภยและการเลอนไหลของดน

4.2.6 ขาดแคลนไมและของปาใชสอย จนทาใหตองสงเขาจากตางประเทศ

4.3 เหตของปญหา

สาเหตสาคญททาใหทรพยากรปาไมมสภาพเสอมโทรม และสญหายไปเปนจานวน

มาก จนทาใหเกดปญหาดงกลาว พอสรปไดดงน

4.3.1 ความตองการทดนทากนเพมขน อนเนองมาจากการเพมขนอยางรวดเรวของ

จานวนประชากรโดยจะเหนไดวา ใน พ.ศ. 2504 ประเทศไทยมประชากร 37.3 ลานคน ในขณะทม

พนทปาไมรอยละ 53.00 ของพนทประเทศ แตใน พ.ศ. 2534 ประชากรไดเพมขนเปน 56 ลานคน

และพนทปาไมลดลงเหลอรอยละ 26.64 ของพนทประเทศ ปญหาการเพมขนของจานวนประชากร

ดงกลาว กอใหเกดความกดดนและขาดแคลนทดนทากนจนตองบกรกพนทปาไม

4.3.2 การบกรกทาลายปาเพอทาไร ทานา ปลกพชและเลยงสตว และบางพนทถก

ทอดทงใหเปนไรเลอนลอย โดยเฉพาะพนทตนน าทกภมภาคของประเทศ นอกจากนรวมไปถงการ

ทาเหมองแร การเพาะเลยงชายฝง การทองเทยว ฯลฯ

4.3.3 การใชประโยชนในพนทปาไมเพอกจกรรมการพฒนาตางๆ ทงโดยรฐบาล

และเอกชน เชน การสรางถนน/คมนาคม การสรางเขอน การพฒนาโครงสราง ไฟฟาแรงสง การ

สอสารการเกษตรบนทสง การศกษา การสาธารณสข ฯลฯ

4.3.4 การเกดไฟปา โดยเฉพาะอยางยงบรเวณพนทลาดชน และพนทปลกสราง

สวนปา โดยความตงใจและไมตงใจ ความเผอเรอและเหตสดวสย

21

4.3.5 การปองกนรกษาพนทปาไมไมเขมแขงและเดดขาด กรมอทยานแหงชาต

สตวปา และพนธพช กรมปาไมและหนวยงานอนๆ ทเกยวของยงไมมการประสานงานทดเพยงพอ

อกทงขอจากดเรองงบประมาณในการดาเนนงานดงกลาว และแผนงานทไมเปนอนหนงอนเดยวกน

4.3.6 การบรหารและการปกครองทมหลกการ หลกปฏบตและกฎหมายของแตละ

หนวยงานแตกตางกนไป หนวยงานหนงมหนาทปกปองรกษาปา แตอกหนวยหนงตองบาบดทกข

บารงสขโดยตองจดหาททากนใหกบราษฎร เหลานเปนตน

4.4 แนวทางแกไข

อนนต คงคา (2540, หนา 44) ไดกลาวถงแนวทางการแกไขทรพยากรปาไม ทหนวยงาน

ภาครฐตองดาเนนการอนรกษปาไมทสาคญ คอ

1. การปลกปาทดแทน ไดแก การทาสวนปา สวนพฤกษศาสตร สวนรกขชาต

สวนสาธารณะ

2. การดาเนนการคมครองปาไม ไดแก อทยานแหงชาต วนอทยาน และเขตรกษาพนธ

สตวปา

3. ขจดการบกรกถางปา ซงประเดนสาคญของการปองกนการบกรกทาลายปา คอ การ

จดสรรททากนเพอลดการบกรกปา และปองกนการลกลอบตดไมมาใชประโยชน

4. การปองกนไฟปา

5. การปรบปรงวธการทาปาไม

6. การนาไมมาใชใหเกดประโยชนสงสด

7. การจดการดแลรกษาพนธไมสงวน

สมบต เสารแกว (2536, หนา 22) ไดใหแนวปฏบตในการจดการทรพยากรปาไมไว ดงน

1. ดานการจดทาแผนพฒนา โดยประกอบดวย ปาตางๆ เชน ปาสงวน ปาทาเลเลยงสตว

ปาชา ปาหวไรปลายนา ปาโรงเรยน และอนๆ

2. ดานการมมาตรการในการบารงรกษาปา ประกอบดวย การกาหนดโทษผบกรกปา การ

ออกกฎระเบยบเพอรกษาปา การแตงตงคณะผดแลปา มศนยเพาะชากลาไม และการจดทาเขตปา

ชมชน

3. ดานการควบคมการใชประโยชน ประกอบดวย การกาหนดพนทปาชมชน ตรวจสอบ

การใชประโยชนจากปาใหขออนญาตใช กาหนดเวลาเปด ปดปาสงวน และใหประชาชนมสวนรวม

ในการดแลปาและรกษาปา

4. ดานการประชาสมพนธในการจดการ ประกอบดวย ประชมชแจงหนาท การยกยองคน

ดทรกษาปา การมปายประกาศคาขวญเชญชวนอนรกษ การมเอกสารแผนพบ และการรณรงคใหใช

ประโยชนจากปา

22

5. ดานการประเมนผล ประกอบดวย การแตงตงคณะกรรมการประเมนการตดตามการใช

ประโยชนจากปา การสรปผลการปฏบตงาน การใชแบบฟอรมตดตามงานและการใชเครองมอใน

การประเมนผล

แนวคดเกยวกบปาชมชน

การลดลงของพนทปาไมอยางรวดเรวและเหลอปาไมนอยลง กอใหเกดผลกระทบตอ

สภาพสงคมเศรษฐกจทงระดบครวเรอนและระดบประเทศ จากปญหาดงกลาวจงมความจาเปนอยาง

ยงทจะตองดาเนนการอนรกษปาไม เชน การตงชมรมอนรกษปา ตลอดจนการสรางปาชมชนขน

หลายๆ แหง ซงทกวนนมปาชมชนเกดขนทวประเทศ สาเหตสาคญเปนเพราะวาสงคมตระหนกดวา

ลาพงรฐฝายเดยวไมสามารถฟนคนปาใหกลบมามความสมบรณได ฉะนนจงจาเปนอยางยงทภาค

ประชาชนตองเขามามสวนรวม โดยชมชนตองแสดงบทบาทการเปนเจาของและบารงรกษาปาให

เปนของชมชน (กรมสงเสรมการปกครองทองถน, 2549, หนา 1-2)

1. ความหมายของปาชมชน

เสนห จามรก, ยศ สนตสมบต, บวรศกด อวรรณโณ, เจรญ คมภรภาพ และไพสฐ พาณชย

กล (2536, หนา 163) ไดใหคานยามความหมายของ ปาชมชน วาเปนขบวนการทางสงคมหรอการ

รวมตวกนขององคกรประชาชนในระดบชมชน และ/หรอระดบเครอขายภายในระบบนเวศแหง

หนง เพอทาการใชประโยชนและจดการทรพยากรดน-น า-ปา ซงถอเปนทรพยสนสวนรวมของ

ทองถน อยางย งยนและเปนธรรม บนฐานของระบบความคด ภมปญญา อดมการณ และสทธชมชน

ซงเนนหลกการทางศลธรรมและความมนคงในการยงชพของชมชนเปนสาคญ

มงคล ดานธานนทร, บญชา แกวสอง, วระ ภาคอทย, ประสทธ คณรตน และสวทย

ธรศาสวต (2536, หนา 83-84) ไดประมวลความหมายของ ปาชมชน ไดดงน 1) เปนพนทปาท

ชาวบานอาศยและทามาหากนอย ในการนทาใหชาวบานรสกผกพนในทรพยากรปา 2) เปนพนทปา

ทชาวบานเลอกเพอใชประโยชน หมายความวาชาวบานไมไดครอบครองพนทปาทงหมด แตได

เลอกใชตามความจาเปนทางการอนรกษตนนา การประกอบพธทางวฒนธรรมความเชอ 3) ชาวบาน

สามารถจาแนกชนดและขนาดของพนทปาทใชประโยชนนนได ชาวบานมความร ความเขาใจ และ

มสวนรวมในระบบการจดการทรพยากรรวมทงยอมรบกฎเกณฑรวมกน ของชมชนในการจดการ

ทรพยากร

โกมล แพรกทอง (2540, หนา 1) กลาววา ปาชมชน คอ รปแบบของการจดการปาไมท

นาเอาความตองการพ งพงปาของประชาชนมาเปนวตถประสงคในการจดการปาน น และให

ประชาชนผไดรบประโยชนจากปาดงกลาว เปนผกาหนดแผนการและควบคมการดาเนนงานให

เปนไปตามวตถประสงคทวางไว เพอผลประโยชนตอเนองอยางสมาเสมอตามความตองการของ

ชมชน

23

กรมปาไม (2540, หนา 3) ไดสรปถงความหมายของ ปาชมชน หมายถง พนท ซงไดรบ

การจดการโดย ขบวนการของชมชน เพอเกดประโยชนตามความประสงคของชมชนอยางย งยน

กฤษฎา บญชย (2556, หนา 30) ไดใหความหมายของ ปาชมชน คอ ปาทชมชนทองถน

รวมกนจดการทงดแลรกษา ฟนฟ และวางแผนการใชประโยชนอยางย งยนทงทางนเวศ เศรษฐกจ

และสงคม เนองจากความเปนชมชนทองถนมหลายรปแบบ เชน ชมชนหมบาน ชมชนตาบล ชมชน

ตามลกษณะนเวศ ดงนนขอบเขตของปาชมชนจงสมพนธกบลกษณะความเปนชมชนทแตกตางกน

ไป แตกระนนทปาชมชนตางๆ มหลกการรวมกนคอ เปนระบบการสทธจดการทรพยากรสวนรวม

โดยสมาชกในชมชน เพอความย งยนและประโยชนสขรวมกนของชมชน

จากคานยามเกยวกบปาชมชนของนกวชาการหลายทาน ผวจยจงไดสรปถงความหมาย

ของปาชมชน ดงน ปาชมชน หมายถง การจดการทรพยากรปาไม การใชประโยชนจากทรพยากรปา

ไม โดยประชาชน เพอประโยชนของชมชน เพอความย งยนของทรพยากรปาไมของชมชน

2. ววฒนาการของปาชมชน

ปาชมชนเปนการดาเนนงานทเกดขนจากการรเรมของผดาเนนงาน 2 กลม กลมท 1 เปน

การดาเนนงานโดยการรเรมและพฒนาโดยชมชนเองมประวตยาวนานในการรกษาพนทปาไมสวน

หนง เพอเปนแหลงทรพยากรปาไมทสามารถเออประโยชนใหแกชมชนในทองถนของตนเองใน

ลกษณะตางๆ ภายใตวตถประสงคทแตกตางกนของแตละชมชน และกลมท 2 เปนการดาเนนงานท

รเรมโดยหนวยงานภายนอกตางๆ ทงจากภาครฐ และภาคเอกชน ซงตระหนกถงความสาคญ ในการ

มสวนรวมของชาวบานในการจดการทรพยากรปาไม โดยไดพยายามจดทาโครงการตางๆ เพอให

ชาวบานไดรวมมอรวมใจกนปลกปาชมชนเพอเปนแหลงทรพยากรปาไมของชมชนรายละเอยด

ปรากฏ ดงน (กรมปาไม, 2540, หนา 3-6)

2.1 ปาชมชนทรเรมโดยชมชน แนวคดเกยวกบการมพนทปาสาหรบหมบาน โดย

ชมชนเปนผกาหนดขอบเขตและดแลรกษาใหคงสภาพยนยาวตลอด เพอตอบสนองวตถประสงค

การใชประโยชนของชมชนนนเกดขนในประเทศไทยมานานแลว และสภาพปาเหลานยงคงอยได

ตลอดมาโดยไมไดรบผลกระทบใดๆ จากการลกลอบตดไมหรอบกรกเพอเปดปาเปนแหลงทากน

ดงปรากฏใหเหนทวไปในพนทหลายแหงในประเทศไทยทเปนปาขนาดเลกใกลหมบาน ลกษณะ

วธการจดการ จะแตกตางกนไปตามสภาพภมศาสตร สงแวดลอมระหวางภาคตางๆ ของประเทศ ซง

ชมชนแตละภาคมระบบสงคม สภาพทางเศรษฐกจ ขนบธรรมเนยมประเพณ ความเชอในเรองพลง

เหนอธรรมชาต ตลอดจนสภาพการพงพงปาทคลายคลงกนหรอแตกตางกน

2.2 ปาชมชนทรเรมโดยหนวยงานภายนอก เนองจากปาชมชนเปนทสนใจของ

หนวยงานตางๆ ทงหนวยงานราชการและหนวยงานเอกชน นอกจากน ยงมหนวยงานเอกชนอนๆ

ทดาเนนการพฒนาชนบทในรปแบบอนๆ เชน การศกษา การประกอบอาชพ การสาธารณปโภค

ของประชาชน ซงอาจมความเกยวของกบการปาไมชมชนอยบาง เพราะการพฒนาชนบทมกสงผล

24

กระทบถงกนโดยตลอด และในอนาคตบทบาทของหนวยงานเอกชนตอการปาไมชมชนคงจะเพม

มากขน

3. พฒนาการปาชมชนภาคอสาน

พฒนาการทางประวตศาสตรของหมบานปาชมชนภาคอสาน อาจแบงออกไดเปน 3 ยค

คอ ยคบานปา ยคบกเบกปา และยคอนรกษปา (เสนห จามรก, ยศ สนตสมบต, บวรศกด อวรรณโณ,

เจรญ คมภรภาพ และไพสฐ พาณชยกล, 2536, หนา 173-174)

ยคบานปา (กอนป พ.ศ. 2513) เปนยคของการกอตงถนฐานอนเกดจากการแสวงหาพนท

ทากนทอดมสมบรณ มแหลงน าสาหรบการเพาะปลกและจบสตวน าเปนอาหาร ดงนน ทาเลในการ

กอตงหมบานจามกเปนทราบลมรมแหลงน าทมปาอยโดยรอบ ในยคของหมบานปาน ชาวบานมง

ทาการผลตเพอยงชพเปนหลก ดงนนพนทสาหรบการเพาะปลกจงมไมมากนก อาหารสวนใหญ

สามารถหาไดตามธรรมชาตจากปา การตดตอกบภายนอกยงมนอย

ยคบกเบกปา (ป พ.ศ. 2513-2527) เปนยคทชาวบานเรมตดตามสมปทานไมเขาไปยดจบ

จองพนทเพอการเพาะปลกพชไร โดยในชวงแรกการเพาะปลกพชเนนทการยงชพเปนหลก แต

หลงจากป พ.ศ. 2516 เปนตนไปมนสาปะหลงเรมไดรบการสงเสรมอยางแพรหลายจากองคกรของ

รฐและพอคา เนองจากเปนพชราคาดและไดรบการสงออกไปยงตางประเทศ ชาวบานจงเรมหนมา

ปลกกนมากขนการเพาะปลกพชพาณชยทาใหเกดการขยายพนทปาเพอการเพาะปลกอยางขนาน

ใหญ ในชมชนดงเดมตางๆ กเรมมการบกเบกพนทปาเรมมการนารถไถเขาไปใชทาใหการบกเบก

ทาไดสะดวกรวดเรวยงขนพนทใดทยงไมมคนจบจองกจะมชาวบานจากชมชนตางๆ ทวอสานเขา

ไปจบจองเพอซอขาย นอกจากนน ในบางพนท เชน ปะคา เจาหนาทของรฐกไดทาการชกชวนให

ชาวบานเขามาอยในพนทเพอจดตงหมบานอาสาปองกนชาตทาการตอสกบคอมมวนสต ยงผลให

ชมชนใหมๆ เกดขนและขยายตวไปอยางรวดเรว ความตองการพนทเพาะปลกขยายตวไปพรอมกบ

การเพมของประชากร พนทปาจงลดลงอยางรวดเรว ในยคนจดมมหมายของการผลตอยทการขาย

เปนหลก พนทปาเรมลดลงจากสมปทานและการปลกพชพาณชย ทาใหอาหารตามธรรมชาตลด

นอยลงไปดวย อาหารจากตลาดเรมเขามาทดแทนเพมมากขน นอกจากนน ประเพณความเชอ

เกยวกบปากเรมสญหายไปในชวงน เพราะความจาเปนทางเศรษฐกจบบบงคบใหชาวบานมงหาเงน

เพอปากทองมากกวาการรกษาปา

ยคอนรกษปา (พ.ศ. 2527-ปจจบน) ความเสอมทรามของทรพยากรปา ทาใหชาวบานเรม

รสกถงผลกระทบทเกดขนกบวถชวตของตน เชน ภาวะแหงแลง ไมใชสอยเรมขาดแคลน อกทง

พลงกดดนจากภายนอกเรมมมากขน ปจจยเหลานลวนแลวแตผลกดนใหชาวบานเรมมความคดเชง

อนรกษเพมมากขน

25

4. รปแบบของปาชมชน

ปาชมชนทไดววฒนาการขนมาในสภาพชมชนลกษณะตางๆ ทง 3 ลกษณะในประเทศ

ไทย คอ การรกษาพนทปาไมไวเพอประโยชนของชมชน โดยประชาชนไดรวมกนรกษาไวภายใต

วตถประสงคทแตกตางกน จากวตถประสงคในการรกษาพนทปาไมไว สามารถทจะแบงรปแบบ

ของปาชมชนออกไดเปน 2 รปแบบ คอ ปาชมชนแบบดงเดม กบ ปาชมชนทพฒนาขนใหม (โกมล

แพรกทอง, 2540, หนา 2-3)

4.1 ปาชมชนแบบดงเดม ปาชมชนแบบดงเดม เปนแบบปาชมชนทประชาชนไดรกษา

พนทปาไมไว โดยมวตถประสงคแตกตางกนออกไป ดงน

4.1.1 การอนรกษปาไมเพอประกอบพธกรรมตามประเพณ เชน การรกษาปาดอน

ป ตาในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ การรกษาปาชาในภาคเหนอ ซงเปนไปตามประเพณของทองถน

เพอใชในการประกอบพธกรรมตางๆ ปาดงกลาวจะถกรกษาไวโดยไมมการทาลาย

4.1.2 การอนรกษปาไมเปนแหลงซบน า เปนการรกษาปาเพอเปนแหลงซบน า

ใหกบพนทนา หรอพนทประกอบเกษตรกรรมอนๆ หรอเพอปองกนการพงทลายของดน ทจะชะ

ลางทรายเขาสพนทนา พนทปาซบน าของหมบาน จะพบไดในชมชนของชาวเขาทมการทานา เชน

กะเหรยง และในกลมคนไทยในทราบ ปาเพอแหลงซบน าจะถกรกษาไวอยางด นอกจากเปนแหลง

ซบนาแลวยงเปนแหลงอาหาร สมนไพร และของปาตางๆ อกดวย

4.1.3 การอนรกษปาไวเปนเขตอภยทาน เปนพนทซงหามลาสตวตดชวตตามหลก

ของพทธศาสนา เปนทยอมรบไมมการลาสตวตดชวตในอาณาเขตพนทดงกลาวและไมมการตดไม

จะรกษาไวเพอความรมรนและเปนทพกพงของสตวและมนษยทางดานจตใจ เปนพนทซงมความรม

รนใชในการพกผอนหยอนใจ จะพบเหนตามวดทวไปในภมภาคของประเทศ

4.1.4 การอนรกษพนทเปนทพกผอน โดยเนนการรกษาสภาพปาไวตามสภาพตาม

ธรรมชาต ปาเหลานจะมจดสนใจ เชน ถ า น าตก ไดถกรกษาไวเพอเปนของกลางทใหทกคนใน

หมบานไดเขามาพกผอนหยอนใจ

4.1.5 การอนรกษพนทไวเปนแหลงอาหาร และใชสอยอนๆ โดยทวไปราษฎรจะ

รกษาปาใกลเคยงหมบานไว เพอการเกบอาหาร เชน เหด หนอไม ผลไม ยาสมนไพร พนทปาไดถก

รกษาไวเพอการใชประโยชนดงกลาว ซงบางครงเปนแหลงเสรมรายไดเพมใหกบประชาชนใน

หมบานทอยใกลเคยง

4.2 ปาชมชนแบบพฒนา ปาชมชนแบบพฒนา เปนผลอนเกดจากการสงเสรมใหสราง

ปาชมชนขนสาหรบหมบานเพอเปนแหลงทรพยากรทชาวบานจะพงพาอาศยได เนองจากการขาด

แคลนแหลงปาไมหรอแหลงปาไมเดมทมอยในสภาพเสอมโทรม ไมสามารถทจะอานวยประโยชน

ใหได ปาชมชนทไดรบการพฒนาขนมาใหมจะมรปแบบตางๆ ขนอยกบการใชทดนและสถาบนท

เกยวของ ดงน

26

4.2.1 ปาชมชนเพอการใชสอย เปนปาทไดรบการสรางขนในบรเวณทดนประเภท

ตางๆ ในหมบาน เชน ทสาธารณะ ทสองขางทาง ทอางเกบน า เพอการประโยชนจากปาไมใน

ลกษณะตางๆ เชน ฟน ถาน และเพอการซอมแซมสงกอสรางทไมใหญโต

4.2.2 ปาโรงเรยน เปนการปลกปาขนในบรเวณโรงเรยนเพอการศกษาทางดาน

การเกษตรจากโรงเรยน และการใชประโยชนจากรายได การจาหนายผลประโยชนจากตนไม

สาหรบเปนอาหารกลางวนสาหรบเดกทยากจนในโรงเรยน

4.2.3 การพฒนาวดปา เปนการปลกปาไมขนบรเวณวดหรอสานกสงฆ เพอใหเกด

ความรมรนเหมาะกบการสงบทางดานจตใจ และใชประโยชนจากไมในกจกรรมของวดซงเปน

แหลงรวมใจของประชาชนในทองถน ในพธเทศกาลทาบญตางๆ

4.2.4 การกนพนทดนไวเปนปาจานวน 20% ของพนทจดสรรทดน เพอเปนแหลง

ใชสอยของหมบานทไดรบจากการจดทดนตามมตของคณะกรรมการจดทดนแหงชาต เมอวนท 19

มนาคม พ.ศ. 2499 เพอเปนแหลงไมใชสอยของชมชน

4.2.5 การจดปาของชาตใหเปนปาชมชน ตามนยมตของทประชมคณะกรรมการ

พฒนาทดน ครงท 4/2530 เมอวนท 8 กรกฎาคม พ.ศ. 2530 ใหกนพนทปาทเหลออยไมเกน 500 ไร

และไมตดกบเขตปาสงวนแหงชาต อทยานแหงชาต เขตรกษาพนธสตวปา สาหรบเปนปาชมชน

โดยใหองคกรของหมบาน ตาบล เชน คณะกรรมการหมบาน สภาตาบล เปนผดแล

5. ลกษณะของปาชมชน

การดาเนนงานปาชมชนมวตถประสงคทสาคญ 3 ประการ คอ เพอเปนพนทประกอบ

พธกรรมตามประเพณ เพอเปนแหลงตนน าลาธารและปองกนสงแวดลอม และเพอเปนแหลงปาไม

ใชสอย สาหรบการดแลรกษาพนทปาชมชน สามารถแยกตามลกษณะการใชประโยชนไดดงน

(กรมปาไม, 2540, หนา 11)

5.1 ปาป ตา เปนปาชมชนซงเกดขนจากการอนรกษพนทปาธรรมชาตสวนหนงของ

ชาวบานโดยใชความเชอและประเพณเปนวตถประสงคหลกในการจดการและใชประโยชน พบ

เหนไดทวไปตามหมบานในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ เพราะเมอมการตงหมบานจะตองมการตง

ศาลป ตาขนเปนหลกบานในบรเวณทมตนไมใหญและหนาทบ แลวเชญผป ตามาประจาศาลเพอปก

ปกรกษาหมบานใหมความอยเยนเปนสข และทามาหากนไดผลด นอกจากนจะมการทาพธตงจ า

เพอเปนผดแลรกษาศาลป ตาและตดตอกบป ตา ปาป ตา ถอเปนบรเวณทศกดสทธ ชาวบานทกคนจะ

ชวยกนดแลรกษามใหผใดบกรกทดน ตดไม และลาสตว แตสามารถเกบหาอาหารได เชน เหด

ใบไม เปนตน ทงน โดยกลมชาวบานทจดตงขนในหมบาน เชน กลมผอาวโสจะเปนแกนนาในการ

ดแลรกษาโดยจดตงกฎเกณฑและพจารณาลงโทษปรบไหมแกผละเมด

5.2 ปาชา เปนปาชมชนทเกดขนจากการรกษาพนทปาธรรมชาตบรเวณใกลเคยง

หมบานของชาวบานสาหรบใชเปนสถานทเผาหรอฝงศพ โดยใชประเพณและความเชอเปน

27

วตถประสงคหลกในการจดการในบางชมชน เชน ชมชนกะเหรยงในภาคเหนอกาหนดพนทปาชา

เปน 2 ลกษณะ คอ ปาชาทเรยกวา ปกาโละ ผะโตะ และปาชาทเรยกวา ตาลวาโข ปาชา ปกา โล

ผะโตะ เปนปาทรกษาไวสาหรบเปนศนยกลางของหมบานและศนยรวมของคนกะเหรยง ถอวาเปน

สถานทศกดสทธ เปนศนยกลางระหวางมนษยกบเทพ โดยเชอวาตนไทรเปนเจาทหลก คนกะเหรยง

จานาขาวของของคนตายไปไวใกลตนไทรเพอมอบใหแกวญญาณ ขณะทศพจะถกเผาเปนเถาถาน

ในปาชา ตาลวาโข ปาชา ปกา โล ผะโตะ มการตงกฎเกณฑหามมใหผใดเขาไปตดไมและลาสตวแต

สามรถเขาไปเกบหาอาหารได เชน เหด หนอไม เปนตน สวนปาชา ตาลวาโข สามารถเขาไปเกบฝน

ได

5.3 ปาซบน า เปนปาชมชนซงเกดขนจากการอนรกษพนทปาธรรมชาตของชาวบาน

โดยมวตถประสงคในการจดการและใชประโยชนเพอเปนแหลงตนน าลาธารของหมบาน สาหรบ

ใชในการอปโภคบรโภค และการเกษตรกรรม นอกจากเปนแหลงตนนาแลวผลพลอยไดอกหลาย

ประการคอ เปนแหลงอาหารธรรมชาต แหลงไมฝน แหลงสมนไพรและนนทนาการ ปาซบน า

สวนมากมสภาพปาอดมสมบรณ มตนไมขนาดใหญ ลกษณะพนทมความชนมาก ผวดนมน าซม

ออกมาอยตลอดเวลา บางแหงมลกษณะเปนตาน าไหลหรอรน าไหล ชาวบานทกคนจะชวยกนดแล

รกษามใหผใดเขาไปตดไม มการตงกฎเกณฑและบทลงโทษ โดยมคณะกรรมการทาหนาทพจารณา

โทษและปรบไหม ปาซบนาจะพบไดในหมบานทางภาคเหนอ

5.4 ปาหวนา เปนปาชมชนทเกดขนจากการรกษาพนทปาหรอปลกปาตามหวนาเลกๆ

รอบบรเวณหมบานเหนอพนทนาของชาวบาน โดยมวตถประสงคเพอปองกนการพงทลายของดน

หรอกรวดทรายลงไปในพนทนาในบางชมชน เชน ชมชนกะเหรยงมระบบการจดการภายในชมชน

อยางเขมแขง มการอนรกษปาหวนารอบหมบาน โดยการทาระบบการปองกนไฟปา มการตง

กฎระเบยบของชมชนในการจดการอยางเขมงวด โดยตงคณะกรรมการขนมาดแลและควบคม

5.5 วดปา เปนปาชมชนซงเกดขนจากการรกษาปาธรรมชาตหรอปลกปาขนในบรเวณ

วดของพระภกษและชาวบาน โดยใชความเชอและประเพณเปนวตถประสงคหลกในการจดการเพอ

เปนสถานทสาหรบพระภกษสายอรญวาส ใชปฏบตธรรมและใชประโยชนจากไมในกจกรรมของ

วด มการตงกฎเกณฑและจดตงคณะกรรมการอนประกอบดวยพระภกษและชาวบานขนมาดแล

พจารณาโทษและปรบสนไหมแกผละเมด กฎเกณฑทตงไว ไดแก หามบกรกพนท หามตดไมและ

หามลาสตวในบรเวณวน แตในบางแหงชาวบานสามารถเขาไปเกบหาอาหารธรรมชาตได

5.6 ปาอภยทาน เปนปาชมชนซงเกดขนจากการรกษาปาธรรมชาตของชาวบาน โดยม

วตถประสงคหลกเพอเปนพนทหามลาสตวตามหลกพระพทธศาสนา โดยทวไปจะพบเหนตามวด

5.7 ปาโรงเรยน เปนปาชมชนซงเกดขนจากการรกษาปาธรรมชาตใกลโรงเรยนหรอ

ปลกปาขนในโรงเรยนของครนกเรยนและชาวบาน โดยมวตถประสงคเพอเปนแหลงนนทนาการ

28

แหลงอาหารธรรมชาตของนกเรยน แหลงการศกษาทางดานการเกษตร และใชประโยชนจากการ

ขายตนไมเพอเปนรายไดสาหรบอาหารกลางวนแกเดกทยากจนในโรงเรยน

5.8 ปาใชสอยชมชน เปนปาชมชนซงเกดจากการรกษาปาธรรมชาตหรอปลกปาขน

ของชาวบานโดยปาธรรมชาตชาวบานจะชวยกนอนรกษไวเพอเปนแหลงไมใชสอย แหลงไมฟน

แหลงอาหารธรรมชาต แหลงสมนไพร ตลอดจนเพอการยงชพและเปนทเลยงสตว สาหรบปาท

ชาวบานปลกเพอการใชสอยในชมชนนน เนองมาจากสภาพการขาดแคลนไม จงไดรวมมอกนปลก

ขนมาในพนทสาธารณะประโยชนของหมบาน หรอทซงชมชนใชประโยชนรวมกน เพอเปนแหลง

ไมใชสอยและแหลงไมฟนสาหรบใชในครวเรอน

5.9 ปาเศรษฐกจชมชน เปนปาชมชน ซงเกดขนจากความพยายามของชาวบานในการ

ปลกปาหรออนรกษปาธรรมชาตเพอเปนแหลงรายไดของชมชน โดยมองคกรประชาชนซงอาจเปน

คณะกรรมการสภาตาบล คณะกรรมการหมบาน หรอองคกรประชาชนอนๆ เปนผจดการดแล

ควบคมผลประโยชนทไดจากปาตลอดจนเงนรายไดทไดจากการขายผลผลตจากปา

5.10 ปาในเมอง เปนปาชมชนทเกดขนในชมชนทเจรญแลว ทาการกนพนทปาขนาด

เลกไวเพอการพกผอนหยอนใจ ความรมรนของเขตเมอง เปนสถานทออกกาลงกายกลางแจง โดย

ชมชนมสวนรวมในการจดการในลกษณะตางๆ เชน การจดสวนสาธารณะกลางเมอง การปลก

ตนไมสองขางทางในเขตเมอง เปนตน

6. การใชประโยชนในปาชมชน

ชมชนมการเลอกใชพนทปาชมชนเพอประโยชนดงตอไปน(มงคล ดานธานนทร, บญชา

แกวสอง, วระ ภาคอทย, ประสทธ คณรตน และสวทย ธรศาสวต, 2536, หนา 200)

6.1 เพอเปนแหลงตนน าลาธาร เชน ปาอนรกษตนน าลาธาร หรอปาพฒนาแหลงตน

นา

6.2 เพอเปนสถานประกอบพธกรรมตามวฒนธรรมและความเชอ เชน วดปา เขต

อภยทาน ปาชา ดอนป ตา เปนตน

6.3 เพอเปนพนทสาหรบการทามาหากน เชน ทาเลเลยงสตว พนทเกบเหด ฯลฯ

6.4 เพอเปนพนทสาหรบไมใชสอยของชมชน เชน ปาใชสอย เปนตน

7. การจดการปาชมชน

การบรหารจดการปาชมชนโดยทวไปพบได 3 รปแบบ ตามเงอนไขแรงกดดนในแตละ

พนทคอ (มงคล ดานธานนทร, บญชา แกวสอง, วระ ภาคอทย, ประสทธ คณรตน และสวทย

ธรศาสวต, 2536, หนา 205-206)

รปแบบท 1 การบรหารจดการเชงวฒนธรรม การบรหารจดการในรปแบบนดาเนนการ

ไดภายใตเงอนไขของชมชนดงเดมทมความผกพนในเชงเครอญาต และเปนการบรหารจดการกบ

บคคลภายในชมชนเดยวกนหรอชมชนใกลเคยงทอยรวมกนมานานเปนสวนใหญการบรหารจดการ

29

ทกระทาโดยกลมผนาจงไดรบการยอมรบและปฏบตตาม เพราะถอวาเปนวถชวตของชมชนมาแต

ดงเดม แตเมอใดทมการขดแยงในเรองผลประโยชนกบคนภายนอกทมาแยงชงทรพยากร การ

จดการรปแบบนมกจะไมไดรบการยอมรบ ยกเวนคนภายนอกทเปนชมชนใกลเคยงเทานน

รปแบบท 2 การบรหารจดการภายใตผลประโยชนทางเศรษฐกจ การบรหารจดการใน

รปแบบนดาเนนการภายใตระบบการแขงขนทางเศรษฐกจทเขามาในชมชนสง และสวนใหญมกจะ

เกดขนกบชมชนใหมทมกลมหลากหลายจากพนทตางๆ เขามาอาศยอยรวมกน การบรหารจดการ

มกกระทาโดยผแทนของกลมเหลานนเขามาประสานประโยชนรวมกน

รปแบบท 3 การบรหารจดการเชงการเมอง เปนรปแบบการบรหารจดการทเกดขนภายใต

แรงกดดนจากอานาจรฐในเรองของปา เชน การสมปทาน การปลกปา ปาอนรกษ และโครงการ

คจก. เปนตน ทาใหชาวบานตองจดตงองคกรขนมาพทกษผลประโยชนของชมชนโดยอาจจะม

องคกรเอกชนจากภายนอกเขาไปชวยเหลอ การจดการมกดาเนนการในรปของขบวนการตอส

ทางการเมอง มการขยายเครอขายองคกรในการตอสระหวางชมชนขนมาขนเพอตอสกบอานาจรฐ

หรออทธพลจากนายทนภายนอก

การจดการปาชมชน ทสามารถสะทอนใหเหนถงความมนคงและย งยนของการจดการปา

ของประชาชน เพอประโยชนและโดยประชาชน จะมองคประกอบทสาคญ ดงน (โกมล แพรกทอง,

2540, หนา 5-6)

1. การใชประโยชนของพนทปา ประโยชนทตองการจากปาจะเปนสงกาหนด

วตถประสงคในการรกษาปาเหลานนไว เชน เปนแหลงปาไมเพอการประกอบพธการตางๆ ซงแปร

ผนไปตามสภาพสงคมในแตละภมภาคการใชแหลงปาไมเพอเปนแหลงตนน าลาธารของหมบาน

การใชแหลงปาไมเปนแหลงไมใชสอย แหลงอาหาร จะเปนจดรวมทประชาชนจะรวมตวกนในการ

รกษาปานนๆ ไวเพอการใชสอยรวมกน หรอเปนสมบตสวนรวมของชมชน

2. การมระเบยบและกฎเกณฑ เพอควบคมกนเองระหวางประชาชนในหมบาน การ

จดการปาชมชนจะมระเบยบหรอกฎเกณฑทวางไวเปนทยอมรบของทกคนในหมบาน เมอมการ

ละเมดจะมการปรบไหม หรอลงโทษตามกตกาทไดตกลงกนไว

3. องคกรประชาชน เพอดาเนนการจดการปาใหบรรลตามวตถประสงคทกาหนดไวของ

ปานน จะตองมองคกรของประชาชนทเขมแขง ซงสะทอนใหเหนถงความเขมแขงของผนาของ

องคกรทจะดแลปาดงกลาวใหเกดประโยชนตอทกคนในชมชน องคกรทปรากฏมกจะเปนองคกร

ประชาชนทมอยเดม เชน องคกรเหมองฝายในภาคเหนอ และไดปรบลกษณะเปนคณะกรรมการ

หมบาน (กม) ทไดจดตงขนมาใหม รวมถงสภาตาบลในบางพนท

4. การสนบสนนจากองคกรภายนอก การจดปาชมชนขององคกรประชาชน ในหมบาน

จะตองอาศยการสนบสนนจากองคกรภายนอก เชน การสนบสนนทางวชาการ การสนบสนน

อปกรณและวสดทจาเปน เพอใหชมชนสามารถจดการปาโดยใหประโยชนไดย งยน ซงรวมถงการ

30

ใหการคมครองการดาเนนการใหสามารถนากฎหมายทมอยเขามาคมครองรกษาสภาพปาไมไว เชน

การประกาศเปนเขตหามลาสตวปา สวนรกขชาต วนอทยาน นอกจากนนยงไดรบการสนบสนน

จากองคกรเอกชนในการใหความร และความเขมแขงในการดาเนนงาน ขององคกรชาวบานให

สามารถดาเนนการจดการปาชมชนใหบรรลตามวตถประสงคทวาง เปนไปตามเปาหมายทวางไว

เพอการจดการปาดงกลาว

เปนททราบโดยทวไปแลววา การจดการ หมายถง การดาเนนการอยางมประสทธภาพตอ

การใชทรพยากรแบบยงยน การกาจด/การบาบด/การฟนฟตอของเสยและมลพษ ในทานองเดยวกน

การจดการปาชมชน มแนวทางการดาเนนการตอไปน (กรมสงเสรมการปกครองสวนทองถน,

2549, หนา 42-43)

1. การใชทรพยากรแบบยงยน ปาชมชนใหประโยชนทางตรงและทางออมตอชมชน ซงก

คอ ชมชนใชทรพยากรปาชมชนเพอสนองความตองการของตนเอง โดยตรงและโดยออม สาหรบ

การใชทรพยากรแบบยงยนโดยตรง ไดแก การจดการใหปาชมชนผลตไมใชสอย อาหาร สมนไพร

และของปา สวนการใชทรพยากรแบบยงยนโดยออม ไดแก การจดการปาชมชนเปนแหลงตนน าลา

ธาร เขตกนชน แหลงพนธกรรม ทอยอาศยของสตวปา ปองกนพนทเสยงภย ปองกนการพงทลาย

ของดน ปองกนดนทรดและดนถลม เปนแหลงทองเทยว ฯลฯ การทจะพจารณาวาย งยนหรอไม

จะตองพจารณาผลตผลทไดจากปาตองสมาเสมอและย งยน

2. การกาจด การบาบด และการฟนฟตอของเสยและมลพษ การกาจด การบาบด และการ

ฟนฟ หมายถง การขจด ซงในประเดนนกคอ การขจดของเสยและมลพษ หมายถง การจดการปา

ชมชนเพอการขจดของเสยและมลพษ เชน เสยงเปนพษ ความรอน อากาศเปนพษ น าเสย ฯลฯ การ

จดการปาชมชนตองขจดของเสยและมลพษใหลดลงในเกณฑมาตรฐานทกาหนดไว

3. การควบคมกจกรรมการจดการ ปาชมชน มบทบาทหนาทหลากหลายทงทางตรงและ

ทางออม แตการทจะไดประโยชนจากปาชมชนได จาเปนตองมกจกรรมการจดการทงการใช

ทรพยากรและการขจดของเสยและมลพษ ถาดาเนนกจกรรมไมมประสทธภาพแลว จะทาใหเกด

ปญหาตอปาชมชน อนงการดาเนนการควบคมกจกรรมจะตองครอบคลมถงกจกรรมตางๆ ทไมได

กาหนดไวในแผนการจดการดวย

แนวทางการจดการปาชมชน โดยชมชนเปนออกขอตกลงและกฎระเบยบปาชมชน

ดงเชนเครอขายปาชมชนเขาราวเทยนทอง (2557, ออนไลน) ไดจดทาขอตกลงและกฎระเบยบปา

ชมชน ดงน

31

ขอตกลงและกฎระเบยบปาชมชน

หมวดทวไป

1. หามตดตนไมทกชนด ไผทกชนด ออกจากพนท หากไมไดรบความเหนชอบจาก

คณะกรรมการปาชมชน ซงความเหนชอบของคณะกรรมการจะระบในแบบฟอรมขออนญาต

2. หามขดตนไมทกชนด ออกจากพนทโดยเดดขาด

3. หามลาสตวปาทกชนด (สวนของหมปา หากวาหมปาลงมาทาลายขาวของในไร

เจาของไรสามารถฆาได แลวนามาขาย เงนสวนทเกบไดแบงเขาบญชกองทนปาชมชนครงหนง)

4. หามรถบรรทก (ตงแต 4 ลอขนไป โดยเฉพาะหนาหนอไม) เขาไปบรเวณปาชมชน

เพอเปนการปองกนการลกลอบตดและขนยายตนไม, การบรรทกหนอไมจานวนมากเกนไปออก

จากพนท

5. หามกระทาการใดๆ เชน เผาหนอไมในปา, การทงกนบหร เปนตน ทกอใหเกดไฟปา

หรอ เผาหวไร ปลายนา ตามแนวเขตปาชมชน

6. หามทาการใดทเปนการบกรก และยดครองพนทปาชมชน

บทลงโทษ

1. ความผดครงท 1 ตกเตอน พรอมยดของกลาง

2. ความผดครงท 2 ปรบ 500-3,000 บาท (พจารณาจากเจตนาและจานวนตนทตด)

3. สงดาเนนคดตามกฎหมาย

หมวดการเกบหาหนอไม

1. หามเกบหาหนอไมโดยการใชอปกรณทกชนดขด

2. หามเกบหนอไมทมความยาวมากกวา 1 เมตร

3. จะมประกาศวนหยดเกบหนอไมของทกป โดยเครอขายปาชมชนเขาราวเทยนทอง เปน

ผประกาศ และหามทกคนเกบหาหนอไมในชวงดงกลาว

4. การหาหนอไม เกบหาไดไมเกน 1 กระสอบปยอาหาร ตอคน

5. ชวงปดปาหามหาโดยเดดขาด

บทลงโทษ

- หากมผฝาฝนปรบ 500 บาท ตอคน และเงนทปรบจะนาเขาบญชกองทนปาชมชน

32

หมวดการเกบหาผกปาและสมนไพร

1. การเกบหาผกในปา เชน ผกหวาน ผกอนนในปาใหใชวธการเดดหรอสอย หามตดกง

หรอโคนตนโดยเดดขาด

2. การหาพชสมนไพรในปาชมชน ตองแจงแกคณะกรรมการปาชมชนกอนทกครง

บทลงโทษ

- หากมผฝาฝนจะถกปรบครง 500 บาท

8. การพฒนาปาชมชน

ปาชมชนเปนรปแบบของการรวมมอรวมใจของประชาชนในการรกษาพนทปาไมเพอ

ประโยชนของตนเอง เปนการจดการในระบบนเวศททาใหคน ตนไม สตวปา และสงมชวตอนๆ ให

สามารถอยรวมกนอยางมความสข ในการพฒนาปาชมชนยงตองการปจจยสนบสนนหลายประการ

จะเพมความเขมแขงใหกบการดาเนนงานของปาชมชน เชน (โกมล แพรกทอง, 2540, หนา 6-7)

1) การจดหาทดนเพอนามาใชเปนพนทปาชมชน ชมชนทจาเปนจะตองพงพาประโยชน

จากแหลงปาไมยงมอกมาก ทมความขาดแคลนแหลงปาไมเนองจากเปนชมชนทจดตงมานาน ทดน

ไดเปลยนเปนพนทเกษตรกรรม ซงเปนทดนมราคาแพง มการแขงขน ในระหวางการใชประโยชน

ทดนมอย เพอกจการตางๆ ในหมบาน ทดนอนทมอยกอยภายใตการควบคมดแลของหนวยงานท

เกยวของ เชน ทสองขางทาง คลองสงน า การจดหาทดน ในการดาเนนงานจงเปนปญหาและ

อปสรรคในการทจะขยายความตองการ ไปยงหมบานทขาดแคลนไม แตไมมทดนทจะนามาใชเพอ

การปลกตนไมทมรอบตดฟนนาน

2) การรกษาปาไวเปนปาชมชนแบบด งเดม เปนแหลงซบน า ปาชา ปาดอนป ตา ปา

อภยทาน ยงไมมระเบยบ และวธปฏบตทชดเจนในการกาหนดใหราษฎร หรอองคกรชาวบานซง

ดแลรกษาพนทอยสามารถรกษาพนทไวตามวตถประสงคของตนเอง ทผานมาเปนการอะลมอลวย

ของทางราชการในบางกรณทพนทดงกลาวเปนเขตปาสงวนแหงชาต หรอเขตตนน าชน A ดงนน

หากมการกาหนดระเบยบและวธปฏบตทชดเจน จะเปนผลใหเจาหนาทปาไมสามารถใหการ

สงเสรมใหการสนบสนนองคกรชาวบานใหสามารถคมครองพนทปาเหลานนตามวตถประสงคท

กาหนดไวไดเตมท

3) การพงพงจากแหลงปาชมชน ทงแบบพฒนาและแบบดงเดม นาจะมใชเปนการพงพง

แตเพยงระดบเพอการอยรอด ในขณะทการขยายตวทางเศรษฐกจไดเจรญเตบโตมากขน ชมชนใน

ชนบทจาเปนจะตองพงพงปาไมมากขน จาจาเปนจะตองมการจดการปาชมชนในแนวใหมทมงจะ

ยกระดบเศรษฐกจของราษฎร ใหราษฎรพฒนาปาชมชนของหมบาน ใหเปนแหลงผลตทสามารถนา

ผลผลตปอนเขาสระบบแขงขนในระบบเศรษฐกจทวไป การจดการปาชมชนจาเปนจะตองพฒนา

33

รปแบบใหสามารถเอออานวยใหประชาชนสามารถผลตผลจากปา อนไดแก อาหาร สมนไพร ของ

ปา เปนตน เพอการคาไดมากขน โดยทปาจะไมถกทาลาย และใหผลในระยะยาว

4) ปาชมชนเปนการดาเนนงานโดยองคกรประชาชน ซงจาเปนจะตองอาศยการ

สนบสนนจากองคกรภายนอกอกมาก โดยเฉพาะอยางยงจากหนวยงานของทางราชการ เนองจาก

ชมชนมเปนจานวนมาก หลากหลายไปตามสภาพภมประเทศ เศรษฐกจและสงคม มความ

หลากหลายในการพงพงตอเขตปาไม หนวยงานของรฐ โดยเฉพาะอยางยงกรมปาไมจาเปนจะตองม

เจาหนาทซงปฏบตงานอยในภมภาคตางๆ ใหสามารถนาความรดานปาไมเขาไปสประชาชนเพอ

เพมความเขมแขงในการพฒนาตนเอง เพอแกไขปญหาพนฐานของตนเอง การปรบปรงหนวยงาน

ของกรมปาไมในสวนภมภาคในระดบอาเภอ ซงเปนหนวยงานแรกของกรมปาไม ในการใหการ

บรการแกประชาชนในภมภาค ควรทจะไดรบการพฒนาใหมความเขมแขงเพอการใหการบรหาร

ทางดานวชาการปาไมขนพนฐาน แกองคกรชาวบานในทองถน และรวมกบหนวยงานอนๆ ใน

พนทในการดาเนนการเพอใหบรรลวตถประสงคดงกลาว

5) ในการพฒนาปาชมชน จาเปนจะตองอาศยความรวมมอจากผนาทองถนและองคกร

ชาวบานในทองถน ดงนนผนาทองถนมความสาคญ และบทบาทสงในการนาไปสการพฒนาปา

ชมชน ผนาในทองถนดงกลาวไดแก กานน ผใหญบาน คร และพระสงฆและผนาทไมเปนทางการ

อนๆ ซงเปนแกนนาในการพฒนาตางๆ ในหมบาน การสรางความเขาใจของผนาดงกลาวจะ

สามารถชกจงใหประชาชนในทองถนไดดาเนนงานเกยวกบปาชมชนไดอยางเขมแขงใน

ขณะเดยวกน องคกรชาวบานเปนผ ท สบเนองแนวความคดปาชมชนใหไดรบการปฏบต

กลมเปาหมายทง 2 กลมน ควรจะไดรบการพฒนาความคดทางดานการจดการปาชมชนอยางถก

หลกวชาการปาไม โดยระบบการอบรม การสมมนา และดงานตางๆ เพอใหเกดการรวมมอในการ

พฒนาปาชมชนตามแนวความคดของการจดการปาของประชาชน โดยประชาชน และเพอ

ประชาชน

การพฒนาปาชมชน ไดอยบนพนฐานของความคด 4 ประการ คอ (โกมล แพรกทอง,

2540, หนา 1-2)

1) แนวความคดทางดานนเวศวทยา ซงไดยอมรบวามนษยเปนสวนหนงของระบบนเวศ

(Ecosystem) ซงมความสมพนธตอกนระหวางสงมชวต คอ คน ตนไม สตวปา และสงไมมชวตซง

ประกอบเปนระบบนเวศอยภายใตการโยงใยของระบบเชอมโยงตางๆ ทสรางความสมดลใหเกดขน

ในระบบนเวศ มนษยมความจาเปนทจะตองพงพงและอาศยอยในระบบนเวศ จาเปนองคประกอบ

หนงในระบบนเวศ อยางไรกด โดยทพฤตกรรมของมนษยอนเกดจากระบบสงคมของมนษยเปน

องคประกอบทสาคญทมอทธพลตอความสมดลของระบบนเวศ การจดการทมงเนนใหเกดสมดล

ของระบบนเวศ จงมงถงการทจะใหมนษยสามารถอาศยและพงพงกบระบบนเวศนโดยไมมการ

ทาลาย

34

2) แนวความคดของการพฒนาชนบท ซงมองเหนวากจกรรมทางดานปาไมเปนกจกรรม

ทมผลตอการพฒนาชมชนในชนบทใหสามารถยนอยได เ นองจากแหลงปาไมเปนแหลง

ทรพยากรธรรมชาตทชนบทไดพงพงในลกษณะตางๆ เชน แหลงน าเพอการเกษตร ไมใชสอย เปน

ศนยรวมจากจตใจอนเกดจากความเชอและประเพณทปฏบตสบตอกนมา ประชาชนผอาศยอยใน

ชนบทไดมการดารงชวตและมวธการรกษาแหลงปาไมของประชาชนแตกตางกนออกไป ตาม

ประโยชนทไดรบจากปานบวาเปนความรและประสบการณพนบานทควรไดรบการสนบสนนให

เขมแขง เพอการพฒนาชนบท กจกรรมของปาไมจงเปนกจกรรมทอานวยผลตอการดารงชพของ

ประชาชนในชนบท สมควรทจะถกนามาใชเปนสวนหนงรวมกบกจกรรมอนๆ ในการพฒนา

เพอใหชมชนชนบทอยรอดและพฒนาตนเองได

3) แนวความคดของการกระจายอานาจ เปนแนวความคดในการกระจายอานาจในการ

ดแลรกษาปาไม จากทดาเนนการโดยหนวยงานของรฐใหเปนการรวมกนดแลรกษาปาไมโดย

ประชาชน เพอใหเกดการรวมมอในการดแลรกษาทรพยากรปาไมทมอยอยางจากด ใหสามารถ

อานวยผลประโยชนตอชมชนทอยใกลพนทปาไมไดโดยตรงมากขนและเนนการกระจายงานให

หนวยงานในภมภาคใหสามารถทจะใหการบรหารแกประชาชนไดตรงกบความตองการมากขน

4) แนวความคดทางดานการใชประโยชน ทรพยากรปาไมเปนทรพยากรทงอกเงยได

สามารถทจะไดรบการจดการใหมผลประโยชนตอเนอง สม าเสมอ และเนองจากปาเปน

ทรพยากรธรรมชาตทเอออานวยตอมนษยในดานตางๆ เชน ปาใชสอย แหลงซบน า การพกผอน

หยอนใจ และเปนศนยรกษาและควบคมดลธรรมชาต ระหวางสงมชวตและสงไมมชวต ภายใตการ

จดการทเหมาะสมปาสามารถใหประโยชนหลายๆ อยางในลกษณะเอนกประสงคตอชมชนทอยใกล

แหลงปาไม

การฟนฟและพฒนาปาชมชนไมไดหมายความถงเปนการพยายามยอนกลบไปสอดต

ในทางตรงกนขาม ถาจะพเคราะหเรองราวทงหมดกนดวยใจอสระและเปนธรรมแลว ปาชมชนอน

เปนแหลงผสานเชอมโยงระหวางความหลากหลายทางพนธกรรมและภมปญญาทองถน ยงจะเปน

กญแจเปดชองทางโอกาสทสงคมโดยสวนรวมจะสามารถกาวไปขางหนาอยางเปนอสระและรจก

ตนเองอยางแทจรง ทงนบนพนฐานของหลกการพฒนาอยางนอย 3 ประการ กลาวคอ (เสนห จาม

รก, ยศ สนตสมบต, บวรศกด อวรรณโณ, เจรญ คมภรภาพ และไพสฐ พาณชยกล, 2536, หนา 23-

24)

ประการแรก นอกเหนอไปจากเกษตรกรรมทางเลอกในรปแบบของวนเกษตร เกษตร

ผสมผสาน หรอเกษตรธรรมชาตตามแตจะเรยกหรอปฏบตกนตามสภาพเงอนไขตางๆ กนไปแลว

ปาชมชนยงเปนฐานอานวยสงเสรมอตสาหกรรมทางเลอก โดยอาศยใชทงวสดและองคความรทม

อยเองภายในสงคมวฒนธรรมไทย แทนทจะยดตดอยกบอตสาหกรรมแบบพงพงภายนอกทงใน

ดานวสด เทคโนโลยและกาลงทนอยางเชนทปฏบตกนอยตลอด และทสาคญกคอโดยพนฐานของ

35

ปาเขตรอนอนอดมสมบรณในความหลากหลายทางพนธกรรม อตสาหกรรมทางเลอกทวานยงเปน

เรองเกยวของอยกบปจจยจาเปนของชวตมนษย โดยเฉพาะในดานอาหารและยา ซงมแตจะทว

ความสาคญยงๆ ขนตามลาดบ และนบเปนขอไดเปรยบเชงเปรยบเทยบ ทจะดารงคงอยกบ

สงคมไทยและประชาชนคนไทยตลอดไป

ประการทสอง การพฒนาปาชมชนยงเทากบเปนการฟนฟภมปญญาพนบาน และองค

ความรอนทมาในวฒนธรรมประเพณใหขนมาได มโอกาสพฒนาสานตอไปดวยกนกบวทยาศาสตร

และเทคโนโลยใหมๆ (ซงตางจากวทยาศาสตรและเทคโนโลยสมยใหม) โดยนยน การพฒนาทาง

เทคโนโลยกจะสามารถประสานสอดคลองตอปญหาและความตองการภายในสงคมอยางแทจรง

แทนทจะคดมงแตพงพาเทคโนโลยภายนอกเพอแขงขนในเวทตลาดโลก แตถายเดยว และโดยนย

ทานองเดยวกนการพฒนาเศรษฐกจของประเทศยอมจะประสานสอดคลองกนไประหวาง

อตสาหกรรมกบเกษตรกรรม ระหวางเมองกบชนบท แทนทจะตองมาแบงภาคแบงสวนครอบงา

ทาลายกนทงคนและธรรมชาต อยางเชนทเกดขนมาแลวในประวตศาสตรการพฒนาของโลก

ตะวนตกและกาลงจาลองแบบอยางทานองเดยวกนมาใชกบสงคมประเทศโลกทสามรวมทงไทยเรา

ประการทสาม โดยนยทงหมดทกลาวมา ปาชมชนโดยสาระกคอ การพฒนาคนนนเอง

โดยเฉพาะทรพยากรคนผยากไรผถกทอดทงและลดรอนสทธและโอกาสทงในทางการศกษาท

เหมาะสมสอดคลอง และในการทจะมสวนรวมในกระบวนการพฒนา แตสทธและโอกาสเชนวาน

ยอมไมอาจเปนไปไดตราบเทาทสงคมไทยยงตกอยใตแอกอาณานคมทางปญญา และภายใตแอก

อาณานคมทางปญญาเชนน ทรพยากรมนษย จงกลายเปนเพยงทรพยากรทจะตองถกนามาใชเพอ

ตอบสนองความตองการกาลงคนของบรรดานกลงทนซงสวนใหญมาจากภายนอก แทนทเพอใหได

มขดความสามารถพงตนเองและแสวงทางเลอกวถชวตทเหมาะสมของตนเองอยางเสร โดยนยนเอง

ประเดนปญหาของปาชมชนจงเปนเรองเกยวของอยกบวฒภาวะทางปญญาและวฒนธรรมการ

เรยนร โดยเฉพาะในแวดวงของกลมชนชนนา ซงจาเปนตองมการปฏรปเปลยนแปลงเพอใหหลด

พนจากสภาวะการครอบงาทาลายดงทเปนอยในรอบหลายๆ ทศวรรษทผานมา

งานพฒนาปาชมชนเชงบรณาการ เปนการจดการปาชมชนใหสามารถเออประโยชน

หลายอยางแกชมชน โดยปาชมชนหนงๆ สามารถทาหนาทไดหลายอยางพรอมๆ กน โดยตองแบง

ลกษณะการจดการใหชดเจน โดยแบงการจดการออกเปนการจดการเพอวตถประสงคหลกและการ

จดการเพอวตถประสงครอง การจดการทงสองวตถประสงคนจะตองไมทาใหสถานภาพของ

ทรพยากรปาไมในพนทปาชมชนตองเสยสมดลไป และใหประโยชนทงทางตรง รวมทงสามารถ

เออประโยชนทางออมใหแกชมชนอกดวย โดยมขนตอนงานพฒนาปาชมชนเชงบรณาการ ดงน

(กรมสงเสรมการปกครองสวนทองถน, 2549, หนา 73-75)

1. กาหนดขอบเขตทชดเจนของพนทปาชมชนทตองการพฒนา โดยการทาแผนทแสดง

ขอบเขตปาชมชนในแผนทแสดงภมประเทศ

36

2. สารวจทรพยากรปาไมในพนทปาชมชน เพอทราบถงโครงสรางของระบบนเวศปาไม

ในดานกายภาพและชวภาพ ชนดพนธพชและสตวทพบ ปรมาณทพบ สดสวนระหวางชนดพนธ

รวมทงการกระจายตวในระบบนเวศปาชมชนดวย

3. ประเมนสถานภาพทรพยากรปาไมของระบบนเวศปาชมชน ออกมาในแบบลกษณะ

สงคมพชทพบในพนท เพอวางแผนการจดการเชงบรณาการตอไป โดยประเมนได 3 ลกษณะคอ

1) ดานการอนรกษ มความสมบรณของระบบนเวศทรพยากรปาไมเหมาะแกการใช

ประโยชนในแงการอนรกษ เชน สงคมพชปาดบเขา สงคมพชปาดบชน สงคมพชปาดบแลง เปนตน

2) ดานการพฒนา มความสมบรณของระบบนเวศทรพยากรปาไมเหมาะแกการพฒนา

เพอการใชประโยชนในดานตางๆ เชน สงคมพชปาเบญจพรรณ ปาเตงรง ปาชายเลน ปาชายหาด

เปนตน

3) ดานการฟนฟ มความสมบรณของระบบนเวศทรพยากรปาไมในระดบตาเสอม

โทรม เหมาะแกการฟนฟเพอการใชประโยชน เชน พนทโดนบกรกแผวถางไมมพชปกคลม เปนตน

4. เลอกวตถประสงคของการจดการเชงบรณาการใหเหมาะสมกบสถานภาพของ

ทรพยากรปาไมในปาชมชนทสารวจได โดยวธการจดการสามารถแบงไดดงน

1) วตถประสงคหลก หมายถง วธการจดการทสมควรดาเนนการในสถานภาพ

ทรพยากรปาไมของระบบนเวศปาไมนน

2) วตถประสงคเสรม หมายถง วธการจดการเสรมทสามารถดาเนนการควบคกบการ

จดการหลกไดโดยไมทาใหสถานภาพทรพยากรปาไมของระบบนเวศเปลยนแปลง

5. กาหนดกจกรรมทสอดคลองกบวตถประสงคของการจดการทจะดาเนนการจดการใน

ปาชมชน

6. สงเสรมการมสวนรวมของประชาชนกบองคกรปกครองสวนทองถน ในการรวมมอ

พฒนาปาชมชน เพอใหชมชนและทองถนไดมสวนรวมในการพฒนาปาชมชน และชมชนไดรบ

ประโยชนจากการพฒนาปาชมชนอยางแทจรง

9. ปจจยความสาเรจในการดาเนนงานปาชมชน

ในการดาเนนงานปาชมชนนน เนองจากเปนการจดการปาทนาความตองการพงพาปา

ของประชาชนในชนบทมาเปนวตถประสงคหลก และใหประชาชนผไดรบประโยชนจากปา

ดงกลาวเปนผควบคมดาเนนการโดยมองคกรประชาชนเปนแกนนา มการตงกฎเกณฑขนใชบงคบ

มการลงโทษเมอมการฝาฝน ในกรณทไมสามารถควบคมไดกขอรบการสนบสนนจากหนวยงาน

ภายนอก เชน หนวยงานของรฐ การดาเนนงานปาชมชนใหสาเรจไปดวยดนน นอกจากมองคกร

ประชาชนทเขมแขงคอยดาเนนการแลวยงมยทธวธทสาคญ ซงในทนจะกลาวถง 3 ประการ ไดแก

ตองเปนความคดรเรมของชมชน ตองเปนความรวมมอของประชาชนในการดาเนนการ และตอง

ไดรบการสนบสนนจากภายนอกชมชน (กรมปาไม, 2540, หนา 35-37)

37

9.1 เปนความคดรเรมของชมชน งานปาชมชนจะตองเกดจากความคดรเรมของชมชน

เพราะประชาชนในชนบทเปนทรพยากรสาคญในการพฒนาปาไมระดบทองถนของตนเอง โดย

ปกตแลวประชาชนในชนบทมความพรอมทจะรบรขาวสารและมความคดรเรมดวยตนเอง และกลม

สมาชกของชมชนดวยกน โดยมตองรอใหบคคลหรอองคกรภายนอกเขามาจดตงองคการ ดงจะเหน

ตวอยางไดจากการจดต งกลมเหมองฝายทาการอนรกษปา มการกาหนดขอบเขตปาทจะรกษา

กาหนดกฎเกณฑ บทลงโทษ เปนการจดการระหวางสมาชกของชมชนดวยตนเอง

ความคดรเรมทมาจากภายนอกมกจะไมคอยตรงกบความตองการ และปญหาของชมชน

และมกจะไมคอยไดรบการยอมรบจากประชาชนดวย อยางไรกด ในบางทองถน ชมชนยงมความ

ลงเลและมความเตมใจทจะออกความคดรเรม จงจาเปนทจะตองเขาไปทาความคดและกระตนให

ชมชนเกดความเคลอนไหว โดยวธการรวมกลม และใหการศกษาแกชมชนอนเปนแนวทางในการ

กระตนใหชมชนเกดความคดรเรมซงจะนาไปสการมสวนรวมของประชาชนในการดาเนนงาน

ตอไป

9.2 เปนความรวมมอของประชาชนในชมชน งานปาชมชนนอกจากเปนความคดรเรม

ของชมชนแลว ประชาชนจะตองใหความรวมมอดวย โดยเขามามสวนรวมในการดาเนนงาน ซงม 5

ขนตอน ดงตอไปน

9.2.1 การมสวนรวมในการระบปญหาและความตองการใหมปาชมชนของทองถน

เปนขนตอนแรกซงนบวามความสาคญทสด ประชาชนจะตองตระหนกถงปญหาและความตองการ

ทแทจรงจงจะทาใหเขาใจและมองเหนความสาคญของกจกรรมและใหความรวมมอในขนตอไป

9.2.2 การมสวนรวมในการวางแผนการดาเนน ในขนนประชาชนตองรวมมอกน

วางแผนการดาเนนงานโดยใชขอมลทไดจากขนตอนแรกมากาหนดวตถประสงคกจกรรมทจะทา

การวางแผน การระดมทรพยากรทมอยในทองถน เชน แรงงาน วสดอปกรณ งบประมาณ เพอให

การดาเนนงานบรรลวตถประสงคทวางไว

9.2.3 การมสวนรวมในการลงทนและการดาเนนงาน เปนการนาแผนงานทวางไว

มาปฏบตในขนนประชาชนจะไดเรยนรการทางานเปนกลม เรยนรการดาเนนงานอยางใกลชด

รวมทงเปนการสรางความรสกความเปนเจาของในผลงานทจะเกดขนดวย

9.2.4 การมสวนรวมในการตดตามและควบคม ประชาชนจะตองเขามามสวนรวม

ในการตดตามและควบคมการดาเนนงานในขนตอนตางๆ ตามแผนงานทวางไว เชน การเพาะชา

กลาไม การปลกปา เพอทราบถงความกาวหนาของผลงาน ตลอดจนปญหาทเกดขนระหวางการ

ดาเนนงานอนจะไดแกปญหาทเกดขนไดอยางทนทวงท

9.2.5 การมสวนรวมในการประเมนผลงาน ในขนตอนนประชาชนจะไดทราบวา

การดาเนนงานททานนไดรบผลสาเรจอยางไร สามารถบรรลวตถประสงคทตงไวหรอไม

38

9.3 ไดรบการสนบสนนจากภายนอกชมชน ในการดาเนนงานปาชมชนนน ถงแม

ประชาชนจะมความกระตอรอรนถงขนาดเขามามสวนรวมอยางจรงจงดงกลาวแลว การสนบสนน

จากภายนอกชมชนทงจากหนวยงานของรฐหรอเอกชน ตามความจาเปนหรอตามทไดรบคารองขอ

จากประชาชนอกทางหนง จะชวยใหการดาเนนงานปาชมชนบรรลผลสาเรจไดดขนการสนบสนน

แกองคกรประชาชนเพอใหเปนแกนนาในการดาเนนงานตอไป การสนบสนนจากภายนอกชมชนท

สาคญ มดงน

9.3.1 การสนบสนนดานความร

1) ความรในดานการบรหารองคกร ทงนเพอใหสมาชกองคกรประชาชนทก

คนรและเขาใจในวธการทางานขององคกรซงมระเบยบแบบแผนมขนตอนตางๆ มการแบง

ภาระหนาทรบผดชอบในการดาเนนงานตางๆ รวมทงมการควบคมกนเองภายในองคกร อนจะทา

ใหบรรลวตถประสงคในการดาเนนงานจดการรายไดและแบงสรรผลประโยชนในระหวางสมาชก

ขององคกรได

2) ความรในดานวชาการและเทคโนโลยทางการปาไม ในการดาเนนงานปา

ชมชนนน ถงแมวาประชาชนในชนบทจะมความใกลชดและผกพนอยกบปามพนฐานภมปญญา

เกยวกบการจดการปา แตกควรใหองคกรประชาชนในชนบทไดมความรดานปาไมแผนใหม เพอ

นาไปประยกตใชใหมการจดการปาชมชนทไดผลผลตจากปาอยางถาวรยงขนตอไป หรอในกรณท

มการปลกปาขนใหม เทคนคทางดานปาไมบางอยางเปนสงสาคญทองคกรประชาชนจาเปนจะตอง

เรยนร

การสนบสนนดานความรทง 2 ดานขางตนสามารถทาไดหลายประการ เชน การ

ฝกอบรม การดงาน การประชมเชงปฏบตการ ฯลฯ

9.3.2 การสนบสนนดานวสดอปกรณทจาเปน ในการดาเนนงานปาชมชนน

จาเปนตองใชวสดอปกรณบางประการ เชน การปลกปาชมชนขนใหม ซงในกระบวนการปลกปา

ของบางกจกรรมในระยะแรกตองใชวสด ไดแก บวรดนา ปย ยาฆาแมลง สาหรบการเพาะชากลาไม

หรอในบางกรณรกษาปา ซงตองมการปองกนไฟปา หนวยงานภายนอกสามารถสนบสนน

เครองมอดบเพลง ใหยมรถแทรกเตอรไถพนทหรอทาแนวกนไฟ เปนตน

9.3.3 การสนบสนนการจดต งกองทนพฒนาหมบานดานปาไม การใหการ

สนบสนนจดตงกองทนพฒนาหมบานดานปาไมนเหมาะสาหรบการปลกปาชมชนแบบหวง

ผลตอบแทนทางเศรษฐกจ ในระยะแรกอาจสนบสนนงบประมาณในการจดตงจานวนหนง เมอ

องคกรประชาชนมรายไดจากการขายผลผลตไมจากปาชมชนกใหนารายไดดงกลาวเขากองทน

พฒนาหมบานโดยสวนหนง เพอเปนเงนทนหมนเวยนใชจายเกยวกบการบารงรกษาปาและ

กจกรรมอนๆ ทเกยวของเพอรกษาและขยายพนทปาชมชนใหเพมขนและคงอยตลอดไป และอก

39

สวนหนงเพอใชในกจกรรมของหมบานหรอสภาตาบลตอไป ดงตวอยางสวนปาชมชนโคกผบาน

จงหวดมหาสารคาม เปนตน

เมอมองในภาพรวม ปาชมชนสงผลสาคญตอการอนรกษและการพฒนาชนบทอยางนอย

ใน 3 ลกษณะดวยกน คอ (เสนห จามรก, ยศ สนตสมบต, บวรศกด อวรรณโณ, เจรญ คมภรภาพ

และไพสฐ พาณชยกล, 2536, หนา 145-146)

1. การฟนฟและสงเสรมสานกความเปนชมชน และ “สทธชมชน” ในการจดการ

ทรพยากรของตนเอง ซงหมายถง การมสวนรวมของราษฎรในทองถนในการดแลจดการและ

ควบคมทรพยากรธรรมชาตของตนเอง การเปดโลกทศนเพอทาความเขาใจกบปญหาทองถน เรยนร

เลอกสรรและปรบเทคโนโลยทเหมาะสมและสอดคลองกบความตองการของชมชน เพอเพม

ศกยภาพในการพงตนเองใหมากทสด รวมทงการสรางอานาจตอรองกบพลงภายนอกเพอเรยกรอง

สทธในการครอบครองทดนทากนและทปา การยอมรบความเปนนตบคคลขององคกรชาวบาน เปน

ตน อยางไรกตาม เปาหมายหลกตรงจดน คอ การพฒนาคนและศกยภาพของชมชนทองถนในการ

ทาความเขาใจและจดการกบปญหาของตนเองเปนสาคญ

2. การใชประโยชนของชาวบานจากปา โดยเฉพาะอยางยงในดานของการสรางความ

สมดลระหวางระบบการผลตในภาคเกษตรกบสภาพแวดลอมธรรมชาต เพอ 1) เพมประสทธภาพ

ทางการผลต (Productivity) 2) สรางความคงท (Stability) ทงในดานของการผลตและการดารงชวต

รวมกบสภาพแวดลอมธรรมชาตอยางไดสมดล 3) เพอความย งยน (Sustainability) สาหรบการผลต

และการดารงชวตในระยะยาว 4) เพอสรางงานภายในชมชน และนาไปสการกระจายรายไดและการ

แกปญหาความยากจนในชนบทรวมทงการใชประโยชนใชสอยของราษฎรในชวตประจาวน เชน

เปนแหลงอาหาร สมนไพร ฟนสาหรบหงตม อาหาร สตว และ ฯลฯ

3. การฟนฟและสงเสรมการอนรกษทรพยากรปาไม และการรกษาความสมดลเพอสราง

ความย งยนของสภาพแวดลอมธรรมชาต

นโยบายสาธารณะวาดวยการจดการปาชมชน

นโยบายปาไมเปนนโยบายทรฐใหความสาคญมาตงแตอดตจนถงปจจบน วดไดจาก

งบประมาณของกรมปาไม และกรมอทยานแหงชาตสตวปาและพนธพช รวมกนแลวประมาณ 2 ใน

3 ของงบประมาณรายปของกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ความพยายามทจะ

คมครองพนทปาและจดหาททากนใหกบราษฎรในสงคมไทยมมาอยางตอเนอง มการออกกฎหมาย

มาบงคบหลายฉบบ รวมถงนโยบายของรฐในชวงเวลาตางๆ เพอสรางสมดลระหวางพนทปาเพอ

การอนรกษกบพนทอาศย และพนททาประโยชนของราษฎร แตกฎหมาย และนโยบายเหลานนได

กอใหเกดขอขดแยงกบราษฎรในหลายกรณ เนองมาจากการทกฎหมายเกยวกบปาไมมหลายฉบบ ม

40

การกาหนดพนทซอนกน และมเงอนเวลาทซบซอน มคาจากดความทกวางขวาง (มงสรรพ ขาว

สะอาด และคณะ, 2555, หนา 68)

การมองนโยบายสาธารณะวาดวยการปาไมของไทยนนหากจะมองเพยงปจจบนกอาจจะ

ทาใหไมเขาใจถงแนวคด กระบวนการสาธารณะ ถงการอนรกษปาของไทยไดอยางครบถวน

กระบวนความ ดงน น เพอใหมมมองนโยบายสาธารณะเกยวกบการปาไมของไทยมมมมอง

หลากหลายมตมากขน จงไดเสนอการแบงยคสมยของนโยบายสาธารณะวาดวยการจดการปาของ

ไทย ออกเปน 4 ยคสมย ดงน

1. นโยบายปาไมของไทยกอน พ.ศ. 2500

นโยบายปาไม หรอกฎหมายเกยวกบปาไมในยคแรกๆ ของไทย คอ กอน พ.ศ. 2500 เปน

กฎหมายทเนนการหารายไดเขารฐทมวตถประสงคในการควบคมการทาไม และเกบของปา ดงน

1) สนธสญญาบาวรง หรอสญญาบาวรง พ.ศ. 2398 โดยผลของสนธสญญาฉบบนทา

ใหกฎหมายไทยและศาลไทยไมสามารถบงคบคนองกฤษและคนในบงคบองกฤษได ซงความ

เสยเปรยบดงกลาวขางตนมนยสมพนธกบสทธและความสมพนธทางกฎหมายในการเขามา

ดาเนนการธรกจการทาไมสกของคนสญชาตองกฤษ

2) สนธสญญาเชยงใหม หรอสญญาเชยงใหม พ.ศ. 2417 และแกไข พ.ศ. 2426

สนธสญญาดงกลาวไดระบใหเจาเชยงใหมหามมใหเจาของปาทาหนงสอสญญาขายไมหรอปาไมใน

ตาบลเดยวกนสองรายซอนกนและกาหนดวธการซอไม ตดไมกานไมของคนในบงคบองกฤษ ตอง

ทาเปนหนงสอสญญาตอเจาของปากาหนดระยะเวลาเปนรายป ใหทาเปนสองฉบบประทบตราตระ

ลงการเมองเชยงใหม และตราเมองเชยงใหมใหแกขนนางองกฤษทตงอยเขตแดนยองสะลนฉบบ

หนงทกครง

3) พระราชบญญตสาหรบผรกษาเมองซงจะทาสญญากบชาวตางประเทศ พ.ศ. 2417

เปนกฎหมายทกาหนดเรองการขออนญาตทาไมฉบบแรกทรฐสวนกลางบญญตขนใชบงคบ โดย

สาระสาคญแลวคอการใหหลกประกนแกชาวตางชาต ตดทอนอานาจผรกษาเมอง ในการอนมต

อนญาตใหบคคลทาไมในปา และใหอานาจอนมตนนมาสสวนรฐสวนกลาง

4) ประกาศเรองซอขายไมสก พ.ศ. 2427 ใหผมอาชพทาไมซงไดเคยทาหนงสอสญญา

เชาปา แตยงไมไดมการใหสตยาบนรบรองสญญาดงกลาวโดยรฐสวนกลาง ตองมาทาสญญากบเจา

พนกงานภายใน 5 เดอนนบแตวนออกประกาศ หากพนกาหนดนแลว รฐจะอนญาตใหผถอสญญาท

รฐสวนกลางใหสตยาบนรบรองแลวเปนผมสทธในการเชาปานนๆ

5) ประกาศตดไมสก พ.ศ. 2427 บญญตหามมใหตดไมสกในปาเขตเมองเชยงใหม

ลาปาง ลาพน แพร และนาน นอกจากจะไดรบอนญาตจากขาหลวงใหญ ผใดฝาฝนใหรบไมเปนของ

หลวงและใหปรบไหม

41

6) การจดตงกรมปาไม พ.ศ. 2439 หลงจากพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว

ไ ดท ร ง พ จ า รณ า รา ย ง า นข อง ม ร . ส เล ด แลวไ ดท รง จดต ง ก รม ป า ไ ม ข น อ ย ใ น ส ง กด

กระทรวงมหาดไทย พรอมทงแตงตง มร.สเลด ใหเปนเจากรมปาไมคนแรก เมอวนท 16 ตลาคม

พ.ศ. 2439 มร.สเลด ไดปฏบตหนาทอยไดประมาณ 4 ปครง และไดลาออกในป พ.ศ. 2444

7) พระราชบญญตไมซงและไมทอนทดวงตราลบเลอน พ.ศ. 2439 ใหอานาจเจา

พนกงานยดไมทดวงตราลบเลอน หรอตตราซอนซ ารอยเดม และใหรบไมทมไดมรอยดวงตราเปน

ของรฐบาล หามการแกไขทาลายเปลยนแปลงดวงตรา กบไดวางโทษผเปลยนแปลงแกไขรอยดวง

ตราซงตแสดงกรรมสทธและปลอมแปลงดวงตราคาภาษตอ

8) พระราชบญญตประกาศการรกษาปาไม พ.ศ. 2441 หามกานไมหรอตดโคนไมสกท

ยงเลกออน หรอยงไมไดขนาด ซงมขนาดลาตนไปถง 5 กา วดจากพนดนขนไปสง 3 ศอก

9) พระราชบญญตรกษาตนไมสก พ.ศ. 2441 กาหนดใหการตดไมสกจะตองไดรบ

อนญาตจากเจาพนกงาน

10) พระราชบญญตปองกนการลกลอบตตราไม พ.ศ. 2442 หามมใหผใดตตรา

ประจาตวของตนบนไมของผอน

11) พระราชบญญตปองกนการลกลอบชกลากไมสกทยงมไดเสยคาตอคาภาษ พ.ศ.

2443 หามมใหชกลากไมสก ซงตดฟนลมแลวออกจากปาใดๆ เวนแตไมนนไดเสยคาตอ คาภาษแลว

12) ประกาศออกโฉนด พ.ศ. 2445 รเรมใหใชวธการนาหลกฐานทางแผนทออกโฉนด

ทดนใหกรรมสทธกบผถอครองทดน รวมทงการจดทาทะเบยนทดนเพอสะดวกในการตรวจสอบ

อนเปนการนาแนวคดระบบกรรมสทธเอกชน (Private Ownership) แบบตะวนตกเขามาสสงคมไทย

อยางเปนทางการ

13) พระราชบญญตออกตราจองทดนชวคราว พ.ศ. 2446 เพอออกตราจองในทองทท

ขาหลวงออกโฉนดทดนยงเดนไปไมถงใหแกราษฎรผไดโกนสรางหรอหกรางถางพงไวแลวเปน

หลกฐานปองกนการววาทไวชวคราวกอน เมอขาหลวงออกโฉนดทดนเดนทางมาถงทองทใดแลวก

จะออกโฉนดทดนใหใหมเปนการมนคงตอไป

14) พระราชบญญตออกโฉนดตราจอง พ.ศ. 2449 โดยมสาระสาคญคอกาหนดให

เสนาบดกระทรวงเกษตราธการ ตงขาหลวงเกษตรเปนผออกตราจองชวคราวให และตงหอทะเบยน

และนายทะเบยนขนสาหรบทองทๆ ไดรบประกาศเพอการออกโฉนดตราจองชวคราว เมอขาหลวง

เกษตรลงชอและประทบตราออกใหแกผใดแลว ใหถอวาผนนมกรรมสทธในเนอทตามตราจองนน

15) พระราชบญญตการออกโฉนดทดน พ.ศ. 2455 โดยเปดโอกาสใหประชาชนเขา

จบจองทดนรกรางวางเปลาของรฐได โดยรฐจะออกใบเหยยบย าและตราแดงใหไวเปนหลกฐาน

เบองตน เมอผนนไดทาประโยชนในทดนเตมทแลวกมสทธทจะรบตราจอง ซงตราวา “ไดทา

ประโยชน” แลว หรอรบโฉนดแผนทเปนหลกฐานรบรองกรรมสทธในทดนนนตอไป

42

16) พระราชบญญตรกษาปา พ.ศ. 2456 เพอควบคมรกษาไมกระยาเลย และของปา

ตางๆ ซงมการทาออกจาหนายอยางกวางขวางขน

17) ประกาศใชประมวลกฎหมายแพงและพาณชย พ.ศ. 2473 ทสาคญละเกยวของ

ไดแก บรรพท 4 วาดวยเรองทรพยสน โดยเฉพาะไดแบงทรพยสนของรฐและเอกชนใหชดเจน

ยงขน เปนทรพยสนของแผนดนและทรพยสนของเอกชน การทเอกชนจะไดทรพยสนนนมาก

จะตองเปนไปตามประมวลกฎหมายนและตามกฎหมายทดน

18) พระราชบญญตวาดวยการหวงหามทดนรกรางวางเปลาอนเปนสาธารณสมบต

ของแผนดน พ.ศ. 2478 เพอการหวงกนทดนของรฐบางแหงไวเพอใชเปนสาธารณะประโยชน

สาหรบพลเมองใชรวมกน หรอใชในราชการโดยเฉพาะ

19) พระราชบญญตรกษาปา ฉบบท 2 พ.ศ. 2479 เปนกฎหมายทออกมาแกไขเพมเตม

พระราชบญญตรกษาปา พ.ศ. 2456 และกฎขอบงคบวางระเบยบวธการจดการรกษาปา พ.ศ. 2456

ออกใบอนญาตยกเวนการเสยคาภาคหลวงตามเกณฑในการตดฟน ชกลากไมประเภทหวงหาม

20) พระราชบญญตสงวนและคมครองปา พ.ศ. 2481 เปนกฎหมายทเกยวกบปาฉบบ

แรกทรฐใหความสนใจ “ปา” ในฐานะทเปนอาณาบรเวณ (เขตปา) จากเดมทสนใจบงคบเฉพาะ

“ตนไม” โดยใหมการกาหนดแนวเขตปาเปน “ปาคมครอง” และ “ปาสงวน” ทสาคญในกฎหมาย

ฉบบนไดใหความหมายของ “ปา” วาหมายถง สาธารณสมบตของแผนดนประเภททดนรกรางวาง

เปลา

21) พระราชบญญตปาไม พ.ศ. 2484 เปนการรวบรวมปรบปรงกฎหมายทเกยวกบการ

ทาไมทเคยประกาศใชมาแลวหลายฉบบในอดตเขาดวยกนใหเปนกฎหมายฉบบเดยว แบงประเภท

ใหหวงหามเปน 2 ประเภท คอ ไมหวงหามธรรมดา และไมหวงหามพเศษ ใหความหมายของคาวา

“ปา” หมายถง ทดนทยงมไดมบคคลไดมาตามกฎหมายทดน

22) พระราชบญญตควบคมการไดมาซงทดนโดยหางหนสวนและบรษทจากดเพอคา

กาไร พ.ศ. 2485 กฎหมายนมวตถประสงคเพอปองกนมใหมการรวมทนกนจดตงเปนหางหนสวน

หรอบรษทจากด เพอการทากวานซอทดนคากาไร อนเปนเหตใหทดนมราคาสงขน และ

กระทบกระเทอนถงเศรษฐกจของประเทศ

23) พระราชบญญตทดนในสวนทเกยวกบคนตางดาว พ.ศ. 2486 กฎหมายนตราขนมา

เพอกาจดสทธในการไดมาซงทดนของคนตางดาว และนตบคคลบางประเภทซงมทน หรอหนของ

คนตางดาวเกนกวากงหนงของทนหรอหนทงหมด โดยใหถอครองทดนแตละประเภทไดในจานวน

เนอทกาหนดไวตามความเหมาะสม

24) พระราชบญญตใหใชประมวลกฎหมายทดน และประมวลกฎหมายทดน พ.ศ.

2497 เปนการรวบรวมกฎหมายทเกยวกบทดนหลายฉบบทเคยประกาศใชมากอนป พ.ศ. 2497 เขา

ดวยกนใหอยในรปของประมวลกฎหมายฉบบเดยวกน กาหนดรายละเอยดการไดมาซงสทธใน

43

ทดน การออกเอกสารสทธในทดน การรงวด การจดทะเบยนสทธและนตกรรม การกาหนดสทธใน

ทดนของคนตางชาต นตบคคล การคาทดน ฯลฯ ทสาคญคอไดกาหนดสทธการถอครองทดนของ

บคคลไว โดยใหทดนเพอเกษตรกรรมถอครองไดไมเกน 50 ไร ทดนเพออตสาหกรรมไมเกน 10 ไร

ทดนเพอพาณชยกรรมไมเกน 5 ไร และทดนเพออยอาศยไมเกน 5 ไร

2. นโยบายปาไมของไทยระหวาง พ.ศ. 2501-2520

1) ประกาศคณะปฏวต ฉบบท 49 ลงวนท 13 มกราคม พ.ศ. 2502 ไดประกาศยกเลก

บทบญญตของประมวลกฎหมายทดนวาดวยการกาหนดสทธในทดนของคนไทย โดยใหเหตผลใน

การยกเลกครงนนวา การกาหนดสทธดงกลาวเปนการบอนทาลายความเจรญกาวหนาในทาง

เกษตรกรรม อตสาหกรรม พาณชยกรรม และสงผลเสยหายแกเศรษฐกจของประเทศ ผลจากการ

ประกาศฉบบนทาใหการกาหนดสทธในทดนของคนไทยถกยกเลกไปไมมการจากดสทธอกตอไป

2) พระราชบญญตสงวนคมครองสตวปา พ.ศ. 2503 กาหนดบรเวณเขตรกษาพนธสตว

ปา หามมใหผใดเขาไปครอบครองยดถอทดน ตดโคน แผวถางในเขตทสงวนไวใหความคมครอง

สตวปาตามบญชทายพระราชบญญตเปนสตวปาคมครองและสตวปาสงวน ออกใบอนญาตใหลา

สตวบางจาพวก หามการลาสตวปาสงวนและสตวปาคมครองเพอการคา หามมไวในครอบครองซง

สตวปาหรอซากสตวปา

3) พระราชบญญตอทยานแหงชาต พ.ศ. 2504 โดยมสาระสาคญทออกมาเพอคมครอง

สตวรกษาทรพยากรธรรมชาตทมอย เชน พนธไมและของปา สตวปา ตลอดจนทวทศน ปาและภเขา

ใหคงอยในสภาพธรรมชาตเดมมใหถกทาลายหรอเปลยนแปลงไป

4) พระราชบญญตปาสงวนแหงชาต พ.ศ. 2507 ในกฎหมายฉบบนไดยกเลก

พระราชบญญตสงวนและคมครองสตวปา พ.ศ. 2481 ใหอานาจแกรฐมนตรวาการกระทรวงเกษตร

ออกกฎหมายกาหนดเขตปาในบรเวณใดเปนปาสงวนแหงชาต เพอรกษาสภาพปาไม ของปา หรอ

ทรพยากรธรรมชาตอน ตามเปาหมายทกาหนดไวในแผนพฒนาการเศรษฐกจแหงชาต ฉบบท 1

(พ.ศ. 2504-2509) วาจะทาการสงวนปาไมไวเปนเนอทประมาณรอยละ 50 แหงเนอทประเทศไทย

คอประมาณ 250,000 ตารางกโลเมตร หรอ 156 ลานไร

3. นโยบายปาไมของไทยระหวาง พ.ศ. 2521-2540

1) นโยบายปาไมแหงชาต พ.ศ. 2528 ประกาศใชใหเปนนโยบายระดบชาตตามมต

คณะรฐมนตร เมอวนท 25 กนยายน พ.ศ. 2528 โดยมสาระสาคญคอ กาหนดใหมพนทปาไมทว

ประเทศอยางนอยอตรารอยละ 40 ของพนทประเทศ เพอประโยชน 2 ประการ คอ เปนปาเพอการ

อนรกษ ในอตรารอยละ 15 ของพนทประเทศ และเปนปาเพอเศรษฐกจ เพอการผลตไมและของปา

เพอประโยชนในทางเศรษฐกจ ในอตรารอยละ 25 ของพนทประเทศ

2) การแกไขพระราชบญญตปาสงวนแหงชาต พ.ศ. 2507 (ฉบบท 3) พ.ศ. 2528

ประเดนหลกกเพออนมตการใหเปนไปตามนโยบายปาไมแหงชาต พ.ศ. 2528 ทรฐบาลตองการนา

44

ทดนในเขตปาสงวนไปใหธรกจภาคเอกชนเชาทาการปลกปายคาลปตสเพอเพมพนทปาใหครบรอย

ละ 40 ตามนโยบายปาไมแหงชาต พ.ศ. 2528 ทแยกปาไมออกเปน 2 ประเภทคอ ปาอนรกษอตรา

รอยละ 15 และปาเศรษฐกจอตรารอยละ 25 โดยถอวาการปลกปายคาลปตสตามนโยบายดงกลาว

เปนปาเศรษฐกจ ซงตามเปาหมายจะตองใหครบในอตรารอยละ 25 จงมความตองการทดนเปน

จานวนมากเพอการน ยงผลใหมการจบกมและขบไลราษฎร ทงทหลายชมชนไดตงทากนอยใน

พนทดงกลาวกอนพระราชบญญตปาไม พ.ศ. 2484 ดวยซ าไป

3) พระราชกาหนดแกไขพระราชบญญตปาไม พ.ศ. 2532 หลงเกดภยพบตสาธารณะท

อาเภอกระทน จงหวดนครศรธรรมราช เมอป พ.ศ. 2531 ประชาชนและองคกรอนรกษไดเรยกรอง

ใหมการปดปาไมใหมการสมปทาน รฐบาลไดสนองตอบโดยออกพระราชกาหนดยกเลกการ

สมปทานตามพระราชบญญตปาไม พ.ศ. 2484 และใหการสมปทานเปนอนสนสดลง

4) พระราชบญญตสวนปา พ.ศ. 2535 สาระสาคญของกฎหมายฉบบนใหอานาจอธบด

หรอผซงอธบดมอบหมายเปนนายทะเบยนรบทดนทมโฉนด หรอ นส.3 ทดนในเขตการจดรปทดน

เพอเกษตรกรรม หรอทดนตามกฎหมายวาดวยการจดทดนเพอการครองชพ ทดนในเขตปฏรปทดน

ทดนในเขตปาสงวนแหงชาต ทมหนงสออนญาต ใหบคคลทาการปลกสรางสวนปาหรอทดนทมอบ

ใหทบวงการเมอง รฐวสาหกจ หรอหนวยงานอนของรฐปลกปาอยแลว มาขนทะเบยนเปนสวนปา

เพออาศยสทธพเศษตางๆ ในการทาไมเชนการตดหรอโคน การมตราเพอแสดงการเปนเจาของไม

การชกลากไมเคลอนท การแปรรปไม การยกเวนคาภาคหลวง การสบสทธใหบคคลอนหรอทายาท

ฯลฯ นอกจากนยงกาหนดใหการทาสวนปาไดเฉพาะไมหวงหามตามกฎหมายวาดวยปาไมเทานน

5) พระราชบญญตสงวนและคมครองสตวปา พ.ศ. 2535 กฎหมายฉบบนตราขนเพอ

ปรบปรงแกไขมาตราตางๆ ในกฎหมายเดมใหเหมาะสมและสอดคลองกบสภาพสงคมทเปลยนไป

และใหสอดคลองกบความตกลงระหวางประเทศ ตลอดจนมการแกไขกฎหมายใหมการเพาะเลยง

ขยายพนธสตวปา (เพอการพาณชย) ได ควบคไปกบสงวนและคมครองสตวปาทมมาแตเดม

6) พระราชบญญตสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมแหงชาต พ.ศ. 2535 ให

อานาจรฐมนตรกระทรวงวทยาศาสตรและเทคโนโลย โดยคาแนะนาของคณะกรรมการสงแวดลอม

แหงชาต ออกกฎกระทรวงกาหนดพนททยงมไดเปนเขตอนรกษ (กรณอาจเปนเขตตนน าลาธารใน

เขตปาสงวนกได) ใหเปนเขตพนทคมครองสงแวดลอม หามมใหบคคลเขาไปกระทาการดวย

ประการใดๆ อนเปนการทาลาย ทาใหสญหาย หรอเสยหายแกทรพยากรธรรมชาต หรอกรณทม

บคคลใดบกรกหรอครอบครองทดนของรฐโดยไมชอบดวยกฎหมาย (กรณอยในเขตปาสงวน

แหงชาตกได) มโทษจาคกไมเกน 5 ป หรอปรบไมเกนหาแสนบาท หรอทงจาทงปรบ

7) มตคณะรฐมนตร วนท 4 พฤษภาคม พ.ศ. 2536 ไดกาหนดวธการทจะเพกถอน

พนทปาใหประชาชนไดใชประโยชน โดยใหกรมปาไมสงมอบพนทปาเสอมโทรม ยกเวนปา

45

อนรกษใหสานกงานการปฏรปทดนเพอการเกษตร (ส.ป.ก.) จานวน 44 ลานไร เพอใหราษฎรทไมม

ทดนทากนและยากจนไดเขาทาประโยชน และเปนทอยอาศย

8) มตคณะรฐมนตร วนท 22 เมษายน พ.ศ. 2540 ไดมการวางมาตรการและแนวทาง

ในการแกไขปญหาพนทปาและทดนทงประเทศ เพอใหหนวยงานทเกยวของใชเปนแนวทางในการ

ปฏบต โดยไดมการจาแนกปาออกเปน 5 ประเภทคอ ปาถาวรตามมตคณะรฐมนตร ปาสงวน

แหงชาต ปาอนรกษตามมตคณะรฐมนตร ปาอนรกษตามกฎหมาย และพนทอนๆ เชน พนทสวนปา

การเขาใชประโยชนในปาแตละประเภทจะมความแตกตางกน ขนอยกบสภาพความสมบรณของปา

ชนดนนๆ

9) มตคณะรฐมนตร วนท 17 และ วนท 19 เมษายน พ.ศ. 2540 ไดกาหนดมาตรการใน

การจดการปญหาระหวางคนกบปา คอ ใหมการแตงตงกรรมการพสจนสทธราษฎรทอาศยในเขตปา

ในพนทภาคเหนอจานวน 19 กรณ 107 หมบาน วาอยมากอนการประกาศเขตอนรกษหรอไม ถาอย

มากอนใหมการรบรองสทธโดยใหสทธนนๆ ตกทอดสทายาท แตหามมใหจาหนายถายโอนส

บคคลอน ระหวางดาเนนการใหยตการอพยพราษฎรออกนอกพนท ถามการบกรกพนทใหมให

ดาเนนการตามกฎหมาย ใหมประชาพจารณรางพระราชบญญตปาชมชน

4. นโยบายปาไมของไทยระหวาง พ.ศ. 2541-พ.ศ. 2556

1) มตคณะรฐมนตร วนท 30 มถนายน พ.ศ. 2541 เปนมตทสบเนองจากมต

คณะรฐมนตร วนท 17 วนท 22 และวนท 29 เมษายน พ.ศ. 2545 ซงยงขาดความชดเจนยากแกการ

ปฏบต ไมใหความเปนธรรมกบราษฎรทกกลมโดยเทาเทยมกน คณะรฐมนตรจงมมตใหแกไขและ

ยกเลกมตขางตนบางประการ โดยออกมาตรการในการจดการใหมเพอใหสอดคลองกบสถานการณ

ตามมตคณะรฐมนตรฉบบนกรมปาไมไดจด “โครงการจดการทรพยากรทดนและปาไม” เพอแกไข

ปญหาราษฎรทอาศยอยในเขตปา โดยทาการสารวจพนทมปญหาระหวางป พ.ศ. 2541-2543 และทา

โครงการในป พ.ศ. 2544 เปนตนมาจนถงปจจบน

2) มตคณะรฐมนตร วนท 11 พฤษภาคม พ.ศ. 2542 เปนการตอบสนองขอเรยกรอง

ของเครอขายเกษตรกรภาคเหนอ (คกน.) และชนเผา 8 จงหวดภาคเหนอขอสทธไมจบกม โดยให

ระงบการจบกมดาเนนคดชวคราว ตามมตคณะรฐมนตรฉบบนใชบงคบเฉพาะผทมสญชาตไทย

เทานน ซงผลกระทบตอชนเผาตางๆ ในภาคเหนอทบางสวนไมมสญชาตไทย จงเปนทมาของการ

“ระงบการจบกมดาเนนคดชวคราว” เพอใหมการพสจนสทธทชดเจนกอนดาเนนการ

3) โครงการพฒนากรมทดนและเรงรดการออกโฉนดทดนทวประเทศ พ.ศ. 2543-

2546 เพอสอบและลงลายมอชอรบรองแนวเขตปาถาวร และนาไปเปนขอมลประกอบในการ

พจารณาออกเอกสารสทธใหราษฎร

4) มตคณะรฐมนตร วนท 3 เมษายน พ.ศ. 2544 ตงคณะกรรมการรวมระหวางฝายรฐ

และราษฎรใหมคณะกรรมการในจานวนเทากน เพอสารวจพนทครอบครอง แกไขปญหาของ

46

สมชชาคนจน ใหคณะกรรมการสารวจและพสจนสทธการครอบครองทดน ปรบแนวพนทให

สอดคลองกบความเปนจรง

5) พระราชบญญตเลอยโซยนต พ.ศ. 2545 มสาระสาคญเพอควบคมการมเลอยโซยนต

ไวในครอบครอง และการนาเลอยโซยนตเขามาในราชอาณาจกร จงเปนการเพมมาตรการในการ

ปองกนและปราบปรามการบกรกตนไมทาลายปาตามนโยบายของรฐบาล ขณะเดยวกนกไมเปน

อปสรรคตอการประกอบอาชพทตองใชเลอยโซยนตโดยสจรตของประชาชน

แนวคดการนานโยบายไปปฏบต

1. ความหมายของการนานโยบายไปปฏบต

Williams (1975, p. 144) ไดใหทศนะวา การนานโยบายไปปฏบต คอ ความพยายามทจะ

ตดสนความสามารถขององคการในการรวบรวมคนและทรพยากรในหนวยงานหนงและกระตน

บคลากรใหปฏบตงานเพอบรรลวตถประสงคขององคการใหบรรลผลอยางมประสทธภาพและม

ประสทธผล

Van Meter และ Van Horn (1975, pp. 445-488) ใหนยามวา การนานโยบายไปปฏบต

ประกอบดวยการกระทาโดยคนหรอกลมคนของภาครฐและเอกชนทมงใหบรรลวตถประสงคท

กาหนดไวตามการตดสนใจของนโยบายนน การกระทานรวมทงความพยายามครงเดยวทแปลงการ

ตดสนใจไปสการปฏบต และความพยายามอยางตอเนองทจะทาใหเกดผลการเปลยนแปลงอยางมาก

หรอทละนอยตามทกาหนดไวในการตดสนใจของนโยบาย

Pressman และ Widavsky (1979, p. 13) ไดเนนวา การนานโยบายไปปฏบต หมายถง

กระบวนการดาเนนงานของรฐบาลใหประสบความสาเรจตามวตถประสงคทกาหนด ดงนน จงตอง

มนโยบายเกดขนกอนแลวจงมการนานโยบายไปปฏบตใหเกดผลลพธออกมา

Bardach (1980, p. 9) ไดกลาววา การนานโยบายไปปฏบต หมายถง กระบวนการของกล

ยทธทแสดงการปฏสมพนธของกลมผลประโยชนทงหลายในอนทจะตอสเพอใหไดมาซงการบรรล

เปาหมายของกลมตน ซงเปาหมายทกลมเหลานตองการใหเกดขนอาจสอดคลองหรอไปกนไดหรอ

ไมไดกบเปาหมายตามอาณต

Mazmanian และ Sabatier (1981, pp. 5-6) ใหนยามวา การนานโยบายไปปฏบตเปนการ

กาหนดการตดสนใจของนโยบายไปปฏบต ซงอาจกาหนดในรปพระราชบญญต กระบวนการนา

นโยบายไปปฏบตจะกระทาผานหลายขนตอนตงแตการเสนอรางพระราชบญญตไปถงการทาตาม

โดยหนวยงานทนานโยบายไปปฏบต และการทาตามของกลมเปาหมาย ตลอดจนเกดผลกระทบท

เปนไปตามทตงใจและไมตงใจไว โดยอาจมการแกไขนโยบาย หรอพยายามแกไขพระราชบญญต

ดวยกได

47

Ripley และ Franklin (1986, p. 4) อธบายวา การนานโยบายไปปฏบตคอ สงทเกดขน

หลงจากทกฎหมายไดใหอานาจแกแผนงาน นโยบาย หรอใหผลประโยชนหรอผลผลตบางอยางท

จบตองได สงนหมายถงกลมของกจกรรมทตามมากบเจตนาของแผนงานหรอผลลพธทพง

ปรารถนา การนานโยบายไปปฏบต ประกอบดวย การกระทาหรอไมกระทาของตวแสดงหลายคน

โดยเฉพาะขาราชการ การออกแบบใหแผนกลยทธการปฏบตงานบงเกดผลจงตองมวธการท

มองเหนไดวาจะบรรลจดมงหมาย

Palumbo และ Calista (1990, p. 1) มความเหนวา การศกษาการนานโยบายไปปฏบตม

พนททบซอนกนอยใน 4 สาขาวชา ไดแก รฐประศาสนศาสตร ทฤษฎองคการ การวจยการจดการ

ภาครฐ และรฐศาสตร โดยการศกษาการนานโยบายไปปฏบตจะเนนการตรวจสอบวา มอะไร

เกดขนระหวางความคาดหวงของนโยบายและผลลพธของนโยบายทรบรได และใชวธการ

ตรวจสอบ 2 ดานคอ อธบายวาอะไรเกดขน และผลกระทบของสงนนเปนอยางไร ทงน เมออธบาย

ประเดนแรกแลวจะตองอธบายประเดนทสองตอไป

สมพร เฟองจนทร (2539, หนา 157) ไดใหความหมายวา การนานโยบายไปปฏบต เปน

กระบวนการ เปนผลตอเนอง มาจากขนตอนการกาหนดนโยบาย มความตอเนอง นอกจากนน ยง

เปนกจกรรมทมการกาหนดเปาหมายไวลวงหนาวาตองการผลสดทายเปนเชนไร

มยร อนมานราชธน (2547, หนา 208) ไดใหความหมายวา การนานโยบายไปปฏบต

หมายถงการแปลงวตถประสงคทกาหนดไวในนโยบาย ซงอาจเปนกฎหมาย หรอคาสงของรฐบาล

หรอคณะรฐมนตรใหเปนแนวทาง/แผนงาน/โครงการ กจกรรมทเปนรปธรรม ประกอบดวย การ

จดหาทรพยากรตางๆ เพอดาเนนการใหสาเรจลลวงตามวตถประสงค การวางแผนโครงการเพอ

ตอบสนองวตถประสงคทกาหนด การออกแบบองคการ และการดาเนนงานใหเปนไปตามแนว

ทางการดาเนนงานโครงการทกาหนดไว

วรเดช จนทรศร (2554, หนา 16) กลาววา การนานโยบายไปปฏบตเปนการศกษาวา

องคการทรบผดชอบสามารถนาและกระตนใหทรพยากรทางการบรหารตลอดจนกลไกทสาคญทง

มวลปฏบตงานใหบรรลตามนโยบายทระบไวหรอไม แคไหน เพยงใดหรออกนยหนงการนา

นโยบายไปปฏบตจะใหความสนใจเกยวกบเรองของความสามารถทจะผลกดนใหการทางานของ

กลไกทงหมดสามารถบรรลผลลพธทไดตงเปาหมายเอาไว

2. กระบวนการนานโยบายไปปฏบต

Williams (1975, pp. 168-170) เหนวา นโยบายสาธารณะทถกกาหนดขน และม

งบประมาณ จะถกสงเขาสกลไกระบบราชการหรอการเมอง ซงภายในถกแบงออกเปนชนๆ สง

ตอไปยงผปฏบตงานระดบสดทายซงมกจะเปนผบรหารหนวยงาน และผใหบรการในหนวยงานท

นานโยบายไปปฏบต และสงตอถงผรบผลประโยชนหรอกลมเปาหมายของนโยบาย

48

Bardach (1980, pp. 36-37) มองวา นโยบายเปรยบไดกบการนาเครองจกรขนาดใหญไป

ใชปฏบตงานใหมประสทธ เทยบไดกบการมกลไกการตรวจสอบทางการบรหารและการเงน ผรบ

ประโยชนมสวนรวม มระบบการใหบรการ มการตดสนใจอนมต มการสรางนวตกรรม มแหลงเงน

งบประมาณ มการวธแกปญหา และตองมแรงเสรมสนบสนนดานการเมอง ขณะทปญหาหลกของ

การนานโยบายไปปฏบต ไดแก ทรพยากรอยในมอหลายคนหรอหลายฝาย และสวนใหญเปนอสระ

ตอกน กลวธเพอไดมาซงทรพยากรมการเจรจาชกจงและตอรอง ซงบางครงทาใหเกดเกมสการเมอง

ทมลกษณะเฉพาะ และมผลกระทบตอกลยทธ และวธการนานโยบายไปปฏบตเนองจาก

สภาพแวดลอมไมคงท

Winter (1990, pp. 19-38) เสนอวธการแบงกระบวนการนานโยบายไปปฏบตเปน 5 สวน

คอ 1) การกอรปนโยบาย 2) พฤตกรรมองคการและระหวางองคการทนานโยบายไปปฏบต 3)

พฤตกรรมของผปฏบตในพนท 4) พฤตกรรมกลมเปาหมายและเงอนไขทางสงคมและเศรษฐกจ 5)

ผลลพธของการนานโยบายไปปฏบต

3. ตวแบบการนานโยบายไปปฏบต

Van Meter และ Van Horn (1975, pp. 455-488) เปนแนวทางการศกษาแบบบนลงลาง

(Top down Approach) ถอเปนตวแบบในยคแรกโดยมงแสดงขนตอนการนานโยบายไปปฏบต และ

มตวแปรสาคญทมความเชอมโยงระหวางนโยบายและผลการปฏบตงานอย 6 ปจจย ทแสดงความ

เชอมโยงสงผลกระทบระหวางกน ประกอบดวย

1) มาตรฐานและวตถประสงคของนโยบาย (Policy Standards and Objectives) หมายถง

นโยบายตองมวตถประสงคทเปนรปธรรม และมมาตรฐานทชดเจน เพอความสะดวกตอการ

ประเมนผลการปฏบตงาน

2) ทรพยากรของนโยบาย (Policy Resources) โดยตองมการจดงบประมาณวสดอปกรณ

หรอสงจงใจอนๆ อยางเพยงพอ จดสาคญ การชวยเหลอและสนบสนนจากหนวยงานของรฐ

3) การสอสารระหวางองคการและกจกรรมสงเสรมการนานโยบายไปปฏบต (Inter-

Organizational and Enforcement Activities) มงเนนความสมพนธระหวางองคการตองเปนไปอยาง

มคณภาพ ใชหลกการกระจายอานาจ สามารถสอสารวตถประสงคและเปาหมายอยางเขาใจชดเจน

เทยงตรงและตอเนอง เพอบงคบใชนโยบายได

4) ลกษณะขององคการทนานโยบายไปปฏบต (Characteristics of Implementing

Agencies) ไดแก ความชดเจนของโครงสรางองคการ ปรมาณบคคลากร การควบคมตามสายบงคบ

บญชา สมรรถนะขององคการ ความสมพนธทเปนทางการและไมเปนทางการกบผกาหนดนโยบาย

5) เงอนไขทางเศรษฐกจ สงคม และการเมอง (Economic, Social and Political

Conditions) ไดแก ลกษณะทางสงคม และกลมผลประโยชนทสรางผลกระทบตอนโยบายทง

ทางตรงและทางออม

49

6) ความรวมมอหรอตอบสนองของผนานโยบายไปปฏบต (Disposition the

Implementers) ไดแก การรบรและเขาใจนโยบาย ทศนคตของผรบผดชอบ และทศทางการ

สนองตอบนโยบาย

นโยบาย

ภาพประกอบท 2 ตวแบบสหองคการในการนานโยบายไปปฏบต

ทมา: Van Meter และ Van Horn (1975, p. 208)

Edwards III (1980, p. 148) ไดนาเสนอตวแบบปฏสมพนธระหวางปจจย (Interactions

Between Factor Models) ทศกษาถงความสมพนธระหวางปจจยตางๆ ทมผลตอการนานโยบายไป

ปฏบต ซงประกอบดวยตวแปรทมผลตอการนานโยบายไปปฏบตทงทางตรงและทางออม 4 ตวแปร

ดงน

1) การสอขอความ (Communication) การตดสนใจนโยบายและคาสงในการนานโยบาย

ไปปฏบตทถายทอดไปสบคลากรผปฏบตยงมความชดเจน (Clarity) เทยงตรง (Accuracy) และม

ความคงเสนคงวา (Consistency) เพยงใด จะยงทาใหโอกาสของการนานโยบายไปปฏบตประสบ

ความสาเรจสง ความผดพลาดในการถายทอดขอความไปสการปฏบต คอ สาเหตเบองตนของความ

ลมเหลวในการนานโยบายไปปฏบตและการสอขอความถงผลกระทบทงทางตรงและทางออมตอ

การนานโยบายไปปฏบต

วตถประสงค

และมาตรฐาน

ทรพยากร

นโยบาย

การสอสารระหวาง

องคการกจกรรม

เสรมแรง

ลกษณะหนวยงานท

นโยบายไปปฏบต

เงอนไขทางเศรษฐกจ

สงคมและการเมอง

ทศนคตของผ

ปฏบต

ผลการ

ปฏบต

ตาม

นโยบาย

50

2) ทรพยากร (Resources) เปนปจจยทมความสาคญตอการนานโยบายไปปฏบตทง

ทางตรงและทางออม ทรพยากรทสาคญในการนานโยบายไปปฏบตหมายรวมถงจานวนบคลากรท

พอเหมาะและมความชานาญเพยงพอ มระบบสารสนเทศทสอดคลองและพอเพยง และไดรบความ

รวมมอจากผเกยวของเปนอยางด และการจดหาสงอานวยความสะดวกตางๆ ไดแก สถานท

ปฏบตงาน เครองมอ และงบประมาณทจาเปนตองใช

3) จดยนหรอทศนคตของผปฏบตงาน (Dispositions or Attitudes of Implementers) เปน

ปจจยทมความสาคญตอความสาเรจของการนานโยบายไปปฏบตอยางยง ผปฏบตมโอกาสในการ

ใชดลพนจในการกาหนดนโยบายไปปฏบต ทงนเพราะการสอขอความจากผกาหนดนโยบายมกจะ

ไมชดเจนและคงเสนคงวา และผปฏบตสวนใหญพอใจทจะเปนอสระจากผบงคบบญชา นโยบาย

อาจจะขดแยงกบจดยนหรอทศนคตของผ ปฏบต หรอขดแยงกบผลประโยชนสวนตวและ

ผลประโยชนขององคการ ดงนน จดยนหรอทศนคตของผปฏบตในหลายกรณจงเปนอปสรรคตอ

การนานโยบายไปปฏบต และสงผลกระทบทงทางตรงและทางออมตอการนานโยบายไปปฏบต

ความสาเรจในการนานโยบายไปปฏบต

4) โครงสรางระบบราชการ (Bureaucratic Structure) เปนปจจยทมอทธพลตอความสนใจ

ในการนานโยบายไปปฏบต โดยการแบงสวนงานขององคการและมาตรฐานของระเบยบการปฏบต

ขององคการอาจจะเปนอปสรรคตอการประสานงานในการนานโยบายไปปฏบต

เหนไดวาปจจยทง 4 ดงกลาว มทงบทบาทในการพงพาและสงผลตอความสาเรจในการ

นานโยบายไปปฏบต โดยแตละปจจยอาจจะสงเสรมหรอเปนอปสรรคตอการนานโยบายไปปฏบต

และเนนวา นกวเคราะหนโยบายจะตองเขาใจวา การนานโยบายไปปฏบตเปนกระบวนการพลวตร

(Dynamic Process) ซงเกยวของกบปฏสมพนธระหวางตวแปรมากมาย

51

ภาพประกอบท 3 ตวแบบปฏสมพนธระหวางปจจย

ทมา: Edwards III (1980, p. 148)

Cheema และ Rondinelli (1983, p. 16) เปนตวแบบการกระจายอานาจ (A Model of

Decentralization Program Implementation Process) ทพฒนาขนเพอใชในการศกษาวจยเกยวกบ

แผนงานการกระจายอานาจในการนานโยบายไปปฏบตในเอเชย โดยมงเนนศกษาสมรรถนะของ

องคการทองถนในการพฒนาชนบท ตวแบบนมตวแปรทมอทธพลตอการนานโยบายไปปฏบต 4

กลม ไดแก

1. เงอนไขทางสภาพแวดลอม (Environmental Conditions) ปจจยทางสภาพแวดลอมและ

โครงสรางทางสงคมมอทธพลตอปจจยความสมพนธระหวางองคการทรพยากรองคการสาหรบการ

นาแผนงานไปปฏบต คณลกษณะและสมรรถนะของหนวยปฏบตและผลกระทบของแผนงานผาน

ปจจยความสมพนธระหวางองคการ ทรพยากรองคการ และคณลกษณะและสมรรถนะของหนวย

ปฏบต และผลการปฏบตงานและผลกระทบของแผนงานจะสงผลสะทอนกลบไปสปจจย

สภาพแวดลอมอกตอหนง ความเขาใจในเงอนไขทาง สงคม เศรษฐกจและการเมองทเกยวของกบ

แผนการกระจายอานาจ เปนสงจาเปนอยางยงตอการบรรลความสาเรจของแผนงาน โดยเฉพาะ

อทธพลของปจจยสภาพแวดลอมอาจมลกษณะเปนปจจยสนบสนนหรอขดความความสาเรจของ

แผนงานกได โดยปจจยทเกยวกบเงอนไขทางสภาพแวดลอมทสาคญไดแก

1) รปแบบทางการเมอง

2) โครงสรางการกาหนดนโยบาย

การสอขอความ

โครงสราง

ระบบราชการ

ทรพยากร

ทศนคตของผ

ปฏบต

ผลการนโยบาย

ไปปฏบต

52

3) ขอจากดทางทรพยากร

4) ปจจยทางสงคมและวฒนธรรม

5) ผลประโยชนของแผนงานตอองคการ

6) ความพอเพยงของโครงสรางพนฐานทางกายภาพ ไดแก การตดตอสอสาร ความ

เชอมโยงระหวางองคการ และการจดการเชงบรณาการ

2. ความสมพนธระหวางองคการ (Inter-Organizational Relationship) การนานโยบาย

และแผนงานไปปฏบตเกยวของกบปฏสมพนธและการประสานงานระหวางองคการโดยตรง ดงนน

การนานโยบายไปปฏบตใหประสบความสาเรจจงขนอยกบองคประกอบทสมบรณของกจกรรม

ของหนวยงานระดบทองถน ระดบภมภาคจนถงระดบชาต และขนอยกบบทบาทขององคกรเอกชน

และกลมผลประโยชนตางๆ ดวย ดงนน กลไกและทฤษฎเพอประสานงานและปฏสมพนธระหวาง

องคการในระดบตางๆ จงเปนลกษณะทสาคญทสดในการออกแบบองคการ

3. ทรพยากรองคการสาหรบการนาแผนงานไปปฏบต (Organizational Resources for

Program Implementation) การออกแบบองคการทมประสทธภาพเพอใหการนาแผนงานไปปฏบต

ใหประสบผลสาเรจนน ตองไดรบการสนบสนนทงทางการเมอง การบรหารและงบประมาณใน

เรองของการกระจายอานาจในการนานโยบายไปปฏบต การถายโอนอานาจหนาทในการวางแผน

และจดสรรทรพยากร

4. คณลกษณะและสมรรถนะของหนวยปฏบต (Characteristics and Capabilities of

Implementing Agencies) ลกษณะภายในของหนวยงานทนาแผนงานไปปฏบตเปนอกปจจยหนงท

มความสาคญตอความสาเรจในการนาแผนงานไปปฏบต และเปนเครองบงชสาคญในการตดสน

ผลงานของแผนงาน รฐบาลและหนวยงานกงภาครฐตางๆ ในแทบทกประเทศ แมวาจะม

ลกษณะรวมกน (Common Characteristics) แตความสามารถในเชงบรหารในการดาเนนกจกรรมท

แปลกใหมมความแตกตางกน ทงนขนอยกบภมหลงของแตละหนวยงาน

ผลการปฏบตงานและผลกระทบของแผนงาน (Performance and Impact) การประเมน

ความสาเรจของแผนงานอาจทาได 2 วธ วธแรก ทาการประเมนโดยพจารณาจากพนฐานของ

วตถประสงคตามทระบไวในเอกสารนโยบายของรฐบาล โดยตรวจสอบวตถประสงคเหลานดวย

การสรางเครองมอชวดทเหมาะสม วธทสอง ทาการประเมนผลงานจากผลกระทบทางสงคมและผล

การพฒนาทเกดขน โดยพจารณาจากเปาหมายของการพฒนาซงเปนทยอมรบกนโดยทวไป

53

ภาพประกอบท 4 กระบวนการนานโยบายไปปฏบตตามตวแบบกระจายอานาจ

ทมา: Cheema และ Rondinelli (1983, p. 25)

วรเดช จนทรศร (2554, หนา 129-146) ไดทาการศกษาการนานโยบายไปปฏบตจาก

ผลงานของนกวชาการทมชอเสยงหลายทาน รวมทงงานวจยทไดทาการศกษาดวยตวเองทผานมา

จงไดเสนอตวแบบทางทฤษฎของการนานโยบายไปปฏบตรวม 6 ตวแบบ ไดแก

1. ตวแบบยดหลกเหตผล (Rational Model)

2. ตวแบบทางดานการจดการ (Management Model)

3. ตวแบบทางดานการพฒนาองคการ (Organization Model)

4. ตวแบบทางดานกระบวนการของระบบราชการ (Bureaucratic Model)

5. ตวแบบทางการเมอง (Political Model)

6. ตวแบบเชงบรณาการ (Integrative Model)

การนาเสนอตวแบบรวม 6 ตวแบบดงกลาวเปนความพยายามในการทจะแยกประเดน

ความสนใจในการศกษาการนานโยบายไปปฏบตออกไปอยางกวางๆ ไมไดมการใหความสาคญ

เปนพเศษแกตวแบบใดโดยเฉพาะ ทงนเพราะการศกษาการนานโยบายไปปฏบตแมจะไดรบความ

สนใจเปนอยางมากในปจจบน แตผลงานศกษาทออกมายงไมมากเพยงพอทจะชวยทาใหสามารถหา

ขอสรป หรอยดถอตวแบบใดตวแบบหนงในการสรางความเขาใจปญหาทเกดขนในกระบวนการ

ของการนานโยบายไปปฏบต (Implementation Processes) ได ดวยทฤษฎน การศกษาของผเขยนใน

ครงนจงตองการทจะพฒนาตวแบบทางทฤษฎโดยนาผลงานและกรณศกษาทสาคญมาทาการ

วเคราะหและสงเคราะหเพอใหไดตวแบบทมความสมบรณมากยงขน

ตวแบบทง 6 ตวแบบน มตวแปรตามคอผลทไดจากกระบวนการนานโยบายไปปฏบต

และตวแปรอสระทเปนปจจยสนบสนนและสงผลใหเกดผลของการนานโยบายไปปฏบต ซงในแต

เงอนไขทาง

สภาพแวดลอม

ความสมพนธ

ระหวางองคการ

ทรพยากร

องคการ

คณลกษณะ

และสมรรถนะ

ของหนวย

ปฏบต

ผลการปฏบตงาน

และผลกระทบ

54

ละตวแบบท วรเดช จนทรศร ไดพฒนาขนจะพจารณาถงขอบเขตทเฉพาะ และคนพบวาตวแบบแต

ละตวแบบจะมตวแปรอสระทแตกตางกน

1. ตวแบบทยดหลกเหตผล

ตวแบบทยดถอฐานคต (Assumptions) ทวา “นโยบายทประสบความสาเรจจะตองม

การกาหนดวตถประสงคและภารกจทชดเจน มการมอบหมายงาน และกาหนดมาตรฐานการทางาน

ใหแกหนวยยอยตางๆ ขององคการ มระบบวดผลการปฏบตงาน ตลอดจนระบบการใหคณใหโทษ”

ทงนเนองจากกระบวนการนานโยบายไปปฏบตเรมตนมาจากการกาหนดวตถประสงคทชดเจน

เพอใหผปฏบตเขาใจวาอะไรคอเปาหมายหรอผลลพธทผกาหนดนโยบายตองการ ซงจะชวยใหผ

ปฏบตสามารถกาหนดภารกจมอบหมายงานหรอความรบผดชอบเฉพาะของแตละฝายใหสอดคลอง

กบวตถประสงคของนโยบาย ซงจะชวยใหการประสานงานการปฏบตงานเปนไปโดยราบรน

นอกจากน การกาหนดมาตรฐานในการทางานยงอานวยประโยชนใหเกดระบบการประเมนผลท

สมบรณและมประสทธภาพ เปนการงายทผบรหารนโยบายสามารถควบคมตรวจสอบการ

ปฏบตงานของแตละฝายไดอยางตลอดเวลาและตอเนอง ในประเดนสดทาย ระบบการประเมนผลท

สมบรณและการมมาตรฐานในการทางานทเดนชดยอมสงผลใหการใชระบบการใหคณใหโทษ

เปนไปอยางเปนธรรมมากยงขน และการสรางความเปนธรรมในระบบจะชวยเสรมสรางให

มาตรฐานในการปฏบตงานสงขนอกดวย

ภาพประกอบท 5 ตวแบบทยดหลกเหตผล

ทมา: วรเดช จนทรศร (2554, หนา 131)

การวางแผน

และการ

ควบคม

วตถประสงค

ของนโยบาย

การกาหนด

ภารกจและการ

มาตรฐานใน

การปฏบตงาน

ระบบการวดผล

ผลของการนา

นโยบายไป

ปฏบต

มาตรการในการ

ใหคณใหโทษ

55

กลาวโดยสรปคอ ความสาเรจและความลมเหลวในการนานโยบายไปปฏบตในกรณ

ดงกลาวนสามารถชใหเหนถงการสงประโยชนของตวแบบทยดหลกเหตผลไดอยางถกตอง

กลาวคอ ผลสาเรจของการนานโยบายไปปฏบตจาเปนตองมการกาหนดวตถประสงคทแนชด มการ

แปลงวตถประสงคออกเปนภารกจยอยภายใตความรบผดชอบเฉพาะเพอความสะดวกในการ

ตรวจสอบ ควบคม และประเมนผล

2. ตวแบบดานการจดการ

ตวแบบดานการจดการ (Management Model) ตงอยบนแนวคดพนฐานของทฤษฎ

องคการ เนนใหความสนใจไปทสมรรถนะขององคการเพราะเชอวาความสาเรจของการนานโยบาย

ไปปฏบตขนอยกบองคการทรบผดชอบในการนานโยบายไปปฏบตวามขดความสามารถทจะ

ปฏบตงานใหสอดคลองกบความคาดหวงเพยงใด ในลกษณะนนโยบายทจะประสบความสาเรจได

จงตองอาศยโครงสรางขององคการทเหมาะสม บคลากรทอยในองคการจะตองมความร

ความสามารถทงทางดานการบรหารและดานเทคนคอยางเพยงพอ นอกจากน องคการยงตองมการ

วางแผนเตรยมการ หรอมความพรอมทงทางดานวสดอปกรณ สถานท เครองมอเครองใช และ

งบประมาณ ตวแบบนจงเปนความพยายามทจะศกษาหาแนวทางแกไขอปสรรคของการนานโยบาย

ไปปฏบตโดยการแกทตวองคการ เชน การขาดเงนทน การขาดบคลากรทมความรความสามารถ

ความลาชาในการสรรหาบคลากร ความลาชาในการจดตงระบบงานตางๆ เปนตน

ภาพประกอบท 6 ตวแบบทางดานการจดการ

ทมา: วรเดช จนทรศร (2554, หนา 134)

สมรรถนะ

ขององคการ

โครงสราง

บคลากร

งบประมาณ

สถานท

วสดอปกรณและ

เครองมอเครองใช

ผลของการนา

นโยบายไป

ปฏบต

56

3. ตวแบบทางดานการพฒนาองคการ

ตวแบบนเนนศกษาปญหาของการนานโยบายไปปฏบตในแงของการสรางความ

ผกพนและการยอมรบ เพอมงสนองตอบความตองการทางจตวทยาและทางสงคมของมนษย ความ

สนใจในลกษณะนจงเปนเรองของการนาตวแบบทางดานการพฒนาองคการ (Organization

Development Model) มาประยกตโดยตรง ตวแบบนจงเนนทการมสวนรวม (Participation) ของ

องคการเปนสาคญ ภายใตฐานคตทวา “การมสวนรวมจะทาใหเกดการทางานทมประสทธภาพ การ

นานโยบายมาปฏบตใหบงเกดความสาเรจจงนาจะเปนเรองของการจงใจ การใชภาวะผนาท

เหมาะสม การสรางความผกพนของสมาชกในองคการ การมสวนรวมเพอใหเกดการยอมรบ

ตลอดจนการสรางทมงานมากกวาการมงใชการควบคม หรอใชอานาจทางรปนยของผบงคบบญชา”

ทงนเพราะการแบงแยกวาการกาหนดนโยบายเปนเรองทควรมาจากระดบสง และการปฏบตตาม

นโยบายเปนเรองของผทอยในระดบลางเปนเรองทขดกบสภาพความเปนจรง การทาใหผปฏบต

ตระหนกในความสาคญของนโยบายและเหนวาความสาเรจของนโยบายคอความสาเรจของผปฏบต

และผมสวนเกยวของทกคนจงนาจะสงผลตอความสาเรจของการนานโยบายไปปฏบตมากกวากล

ยทธอนๆ กลาวอกนยหนง การนานโยบายไปปฏบตจงเปนเรองของกระบวนการททาใหผปฏบตเขา

ไปมสวนเกยวของในการกาหนดหรอวางกรอบนโยบายโดยถอวานโยบายเหลานนมาจากตวผ

ปฏบตเองโดยตรง

ภาพประกอบท 7 ตวแบบทางดานการพฒนาองคการ

ทมา: วรเดช จนทรศร (2554, หนา 136)

4. ตวแบบทางกระบวนการของระบบราชการ

ตวแบบทางกระบวนการของระบบราชการ (Bureaucratic Processes Model) พฒนา

มาจากแนวคดของนกสงคมวทยาองคการ ทพยายามจะสรางกรอบการมองหาสภาพความเปนจรง

ภาวะผนา

การจงใจ

การมสวนรวม

การทางาน

เปนทม

ความผกพนและการยอมรบ

ผลของการนา

นโยบายไป

ปฏบต

57

ทางสงคม (Social Reality) ในองคการตวแบบนเชอวาอานาจขององคการไมไดอยทตาแหนงทาง

รปนย (Formal Positions) แตมอยกระจดกระจายในองคการ ในทรรศนะนหมายความวาสมาชก

ขององคการทกคนมอานาจในแงของการใชวจารณญาณ โดยเฉพาะอยางยงขาราชการทมหนาท

ตองตดตอและใหบรการประชาชน (Street-Level Bureaucrats) โดยทผบงคบบญชาไมอาจจะ

ควบคมได การยดเยยดนโยบายใหมๆ ทจะไปมผลกระทบหรอเปลยนแปลงการปฏบตในวถ

ชวตประจาวนของขาราชการเหลานมกจะไรผล นอกเสยจากขาราชการหรอผปฏบตจะยอมรบหรอ

ปรบนโยบาย แนวทางปฏบตเหลานนเขาไปเปนสวนหนงของหนาทประจาวนเอง โดยนยน ความ

ลมเหลวของการนานโยบายไปปฏบตจงไมใชเปนเรองของการบรหารทขาดประสทธภาพ แตเกด

จากผกาหนดนโยบายหรอผบรหารนโยบายทไมเขาใจวาสภาพความเปนจรงของการปฏบตเกดขน

ในลกษณะใดมากกวา

ภาพประกอบท 8 ตวแบบทางกระบวนการของระบบราชการ

ทมา: วรเดช จนทรศร (2554, หนา 138)

5. ตวแบบทางการเมอง

ตวแบบทางการเมอง (Political Model) เชอวา ความสาเรจของการนานโยบายไป

ปฏบตเกดจากความสามารถของผเลน (Player) หรอบคคลทเปนตวแทนองคการ กลม หรอสถาบน

และความสมพนธกบปจจยภายนอกองคการ ตวแบบนเหนวาการสรางการยอมรบ (Consensus)

และการมสวนรวม (Participation) เปนสงทยากทจะเกดขนได แตความขดแยง (Conflict) เปน

ปรากฏการณธรรมชาตทเกดขนไดในองคการและในระบบสงคมทวไป การหวงทจะใหทกฝาย

เหนชอบและปฏบตตามนโยบายจงเปนสงทยาก เพราะนโยบายคอการเมอง ซงเปนเรองของการ

ระดบความเขาใจสภาพ

ความเปนจรงในการ

ใหบรการของผกาหนด

นโยบาย

ระดบของการยอม

ปรบนโยบายเขาเปน

สวนหนงของหนาท

ประจาวนของผปฏบต

ผลของการนา

นโยบายไป

ปฏบต

58

จดสรรสงทมคณคาใหแกสงคม ซงยอมจะมทงผไดประโยชนและผเสยประโยชน จงเปนเรอง

ธรรมดาททกฝายจะตองปกปองผลประโยชนของตนเองกอนเปนเบองแรก

ดงนน การนานโยบายไปปฏบตจงเปนเรองของการเผชญหนา การบรหารความขดแยง

การแสวงหาผสนบสนนหรอการยอมรบ การโฆษณาชวนเชอ การรจกสรางเงอนไขและหาขอ

ตอรองในการจดสรรทรพยากรทงระหวางบคคล กลมบคคล หนวยงาน ตลอดจนองคการตางๆ ท

เกยวของ ความเปนไปไดของการสรางความสาเรจในการนานโยบายไปปฏบตโดยสวนหนง จง

ขนอยกบความสามารถในการเจรจา สถานะของอานาจและทรพยากรทมอยของหนวยงานในฐานะ

ทจะใชเปนเครองมอตอรองของบคคลทเปนตวแทนขององคการ (Player) จานวนหนวยงานท

จะตองเขาไปเกยวของ การสนบสนนจากนกการเมอง สอมวลชน กลมอทธพลและกลม

ผลประโยชน บคคลสาคญตางๆ รวมถงสภาพความแตกตางทางดานบคลกภาพ ความร

ความสามารถ ความชานาญในการตอรองของผเลน (Player) แตละคนเปนสาคญ

ภาพประกอบท 9 ตวแบบทางการเมอง

ทมา: วรเดช จนทรศร (2554, หนา 140)

จานวนหนวยงานทเกยวของ

ในการนานโยบายไปปฏบต

บคลกภาพ

ความร

สถานะ อานาจ และ

ทรพยากรของหนวยงาน

ความสามารถใน

การตอรอง

การสนบสนนจาก

- สอมวลชน

- นกการเมอง

- หวหนาหนวยงานอนๆ

- กลมอทธพล

- กลมผลประโยชน

- บคคลสาคญ

ผลของการ

นานโยบาย

ไปปฏบต

59

6. ตวแบบเชงบรณาการ

ตวแบบเชงบรณาการ เปนตวแบบทรวบรวมแนวคดของทง 5 ตวแบบมาไว โดยมง

แสวงหาผลกระทบของตวแปรตางๆ ทมตอการนานโยบายไปปฏบตทประสบความสาเรจ ซงแบง

การพจารณาออกเปน 3 มตดวยกน ไดแก มตทหนง เปนการวดความสาเรจและความลมเหลวของ

นโยบายจากผลผลตผลลพธ และผลลพธสดทายทเกดขน มตทสองเปนการวดถงผลกระทบของ

นโยบาย และมตทสาม เปนการวดวาของผลนโยบายนนสามารถสงประโยชนตอประเทศชาต

โดยรวมไดหรอไม สวนตวแปรอสระทนามาพจารณานนมาจาก 4 ปจจยดวยกน คอ สมรรถนะของ

องคการ ประสทธภาพในการวางแผนและการควบคม ภาวะผนาและความรวมมอ และการเมอง

และการบรหารสภาพแวดลอมภายนอก

ภาพประกอบท 10 ตวแบบเชงบรณาการ

ทมา: วรเดช จนทรศร (2554, หนา 144)

ตวแบบการบรณาการนเปนเสมอนการผสมผสานตวแปรทเปนตวแปรสาคญทมาจากตว

แบบอนๆ ทง 5 ตวแบบ เชน มการนาตวแปรจากตวแบบทางดานการจดการ ตวแบบดานการพฒนา

องคการ และตวแบบทางการเมอง โดยไดกาหนดตวแปรอสระ 4 ตวแปร ดงน

ตวแปรดานประสทธภาพในการวางแผนและควบคม เปนเงอนไขหนงทสาคญในการ

สรางใหเกดความสาเรจของการนานโยบายไปปฏบต ตวแปรนประกอบไปดวยเงอนไขตางๆ คอ

ความชดเจนและความเปนไปไดของวตถประสงคและเปาหมายของนโยบาย การกาหนดภารกจ

สมรรถนะ

ขององคกร

ประสทธภาพในการ

วางแผนและการควบคม

ภาวะผนาและ

ความรวมมอ

การเมองและการ

บรหารสภาพแวดลอม

ภายนอก

ความสาเรจ

ของการนา

นโยบายไป

ปฏบต

มตท 1

มตท 2

มตท 3

60

และการมอบหมายงาน การกาหนดมาตรฐานในการทางาน ระบบการตดตามควบคม และการ

ประเมนผลนโยบาย และความเปนธรรมของมาตรการในการใหคณใหโทษ

ตวแปรดานสมรรถนะขององคการ หรอหนวยงานทนานโยบายไปปฏบต ตวแปรนจะ

ประกอบไปดวยปจจยยอยๆ อก 5 ปจจย คอ โครงสรางองคการ งบประมาณ บคลากร วสดอปกรณ

และสถานท วรเดช จนทรศร ไดสรปวานโยบายจะสามารถสาเรจไดนนสวนหนงมาจากความ

แขงแกรงของสมรรถนะทองคการม กลาวคอ องคการจะตองมโครงสรางภายนอกและภายในท

แขงแกรง เชน มโครงสรางทกะทดรด มระบบการตดสนใจ มระบบขอมลขาวสาร และการสอสาร

ทด บคลากรมความรความสามารถและมจานวนทเพยงพอ มงบประมาณเพยงพอและมระบบการ

จดสรรงบประมาณทมประสทธภาพ มวสดอปกรณ เครองมอเครองใช ตลอดจนเทคโนโลยท

ทนสมย ชวยใหการดาเนนนโยบายขององคการมความรวดเรว มประสทธภาพและมสถานะท

สะดวกสบาย

ตวแปรดานภาวะผนาและความรวมมอ กลาวคอ การนานโยบายไปปฏบตจะประสบ

ความสาเรจไดผบรหารในหนวยงานจะตองใชภาวะผนาทเหมาะสม รจกใชวธจงใจในเชงบวกแก

ผปฏบตงาน เชน มการใหรางวล ชมเชยหรอยกยอง สามารถสรางใหสมาชกในองคการมสวนรวม

ในการปฏบตงานเพอสรางใหเกดความผกพน และการยอมรบจากสมาชกคนอนๆ และรจกการ

สรางทมงานทมประสทธภาพ

ตวแปรดานการเมองและการบรหารสภาพแวดลอมภายนอก ตวแปรนมความสาคญอยาง

ยงในการสรางใหเกดความสาเรจของการนานโยบายไปปฏบต เพราะแนวคดทวาความสาเรจของ

การนานโยบายไปปฏบตนนเกดจากความสามารถของผเลน (Player) หรอบคคลทเปนตวแทนของ

องคการ กลมหรอสถาบน และความสมพนธกบปจจยสภาพแวดลอมภายนอกขององคการ ตวแปร

นประกอบไปดวยปจจยยอยอกหลายประการ เชน ระดบความสนบสนนหรอตอตานจากฝายตางๆ

จานวนหนวยงานทเกยวของและระดบการพงพาทตองมระหวางหนวยงาน ความสามารถในการ

เจรจาตอรองตอสภาพแวดลอมภายนอก และเงอนไขของการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจ สงคม และ

การเมอง

4. ปญหาและอปสรรคของการนานโยบายไปปฏบต

วรเดช จนทรศร (2554, หนา 98-103) มความเหนวา ประเดนปญหาของการนานโยบาย

ไปปฏบตแยกออกเปน 5 ดาน คอ

1) ปญหาดานสมรรถนะของหนวยงานทนานโยบายไปปฏบต ซงเปนเรองความสามารถ

ในการดาเนนงานตามวตถประสงค และมองคประกอบยอยทมผลกระทบ คอ บคคลากร เงนทน

และเครองมออปกรณ

61

2) ปญหาดานการควบคม ซงควรตองเนนการวดผลการปฏบตงานตามนโยบาย โดย

ตรวจสอบตามแนวทางปฏบตของนโยบาย กจกรรมทสอดคลองตามวตถประสงค และมาตรฐานใน

การดาเนนภารกจตางๆ

3) ปญหาดานความรวมมอและการตอตานการเปลยนแปลง เนองจากความรวมมอของ

บคลากรในองคการเปนกลไกขบเคลอนนโยบายทสาคญ ดงนนหากบคลากรผปฏบตขาดความร

ความเขาใจสาระของนโยบาย หรอมพฤตกรรมตอตานภารกจทตองดาเนนการจะทาใหการใชดลย

พนจในการปฏบตงานมการเบยงเบนได

4) ปญหาดานอานาจและความสมพนธกบองคกรทเกยวของ ถอเปนการปฏสมพนธกบผ

มสวนรวมอนๆ ในการปฏบตในระหวางกระบวนนโยบาย ไดแก การตดตอประสานงาน การ

แสวงหาความรวมมอกบหนวยงานอน และวธการปฏบตงานรวมกนระดบเจาหนาท

5) ปญหาดานสนบสนนและความผกพนขององคการหรอบคคลสาคญเนองจากการนา

นโยบายไปปฏบตจะตองไดรบการสนบสนนสงเสรมจากกลมผลประโยชน (Stakeholder)

นกการเมอง สอสารมวลชนตางๆ ทจะตองมความสมพนธทดกบผบรหารระดบสงของสวนราชการ

ทเปนหนวยรบผดชอบนโยบาย และผบรหารจาเปนตองดาเนนตามแผนงานอยางตอเนองจรงจง

ศภชย ยาวะประภาษ (2552, หนา 101-118) ไดเสนอปจจยทอาจกาหนดความสาเรจหรอ

ลมเหลวของการนานโยบายไปปฏบตรวม 8 ปจจย ไดแก

1) ลกษณะของนโยบาย โดยนโยบายทเกยวของกบการเปลยนแปลงนอยจะมโอกาส

บรรลความสาเรจตามวตถประสงคสง รวมทง การรบรทจะไดรบผลประโยชนจากนโยบายทม

ความเปนไปไดจรง จะมโอกาสประสบความสาเรจได

2) วตถประสงคของนโยบาย โดยตองมความชดเจนของวตถประสงคและตองถายทอด

เพอการรบรไดโดยงาย รวมทงสาระของนโยบายควรมความสอดคลองสมเหตสมผล และมการ

กาหนดดชนชวดความสาเรจทเทยงตรง

3) ความเปนไปไดทางการเมอง ซงจะขนอยกบการสนบสนนจากทกฝายทเกยวของ

โดยเฉพาะภาครฐ ภาคเอกชน กลมชนชนนาในสงคม (Elite) และกลมสอสารมวลชน โดยตองเนน

ผลกระทบของนโยบายทมตอกลมอทธพลทางการเมอง

4) ความเปนไปไดทางเทคโนโลยและทฤษฎ เนองจากการเปลยนแปลงทฤษฎสการ

กาหนดนโยบาย และพฤตกรรมผปฏบตงานตองมแผนงานและมาตรฐานรองรบชดเจน และตอง

ปรบใชเทคโนโลยทเหมาะสมกบสภาพแวดลอมนโยบายดวย

5) ความเพยงพอของทรพยากร ซงจาเปนทจะตองไดรบการสนบสนนอยางจรงจง ทง

ดานการเงน งบประมาณ อตรากาลงคน บคลากรทมคณภาพ และปจจยบรการตางๆ ไดแก

เครองมออปกรณ สถานททาการ เปนตน

62

6) ลกษณะของหนวยงานทนานโยบายไปปฏบต โดยตองเปนหนวยงานทมความพรอม

เพยงเชงโครงสราง ลาดบชนบงคบบญชา และมการสอสารทดกบหนวยงานทเกยวของ และผม

สวนไดเสย (Stakeholder) โดยเฉพาะตองมผนาองคกรทมความสามารถและมความเขมแขง

7) ทศนคตของผนานโยบายไปปฏบต เพราะวตถประสงคของนโยบายอาจขดแยงกบ

ทศนคตและคานยมของผทปฏบตงาน หรอผปฏบตงานจะตองเปลยนแปลงพฤตกรรมการทางาน

ทาใหเกดผลกระทบตออานาจ ศกดศร ผลประโยชนทมอยเดม ดงนน จงตองควบคมทศนคตของ

ผปฏบตงานไมใหเกดความเบยงแบนดวย

8) ความสมพนธระหวางกลไกตางๆ ทนานโยบายไปปฏบต ซงขนอยกบจานวน

หนวยงานทเกยวของ และระบบการประสานงานระหวางกนในกระบวนการตดสนใจแตละระดบ

สงทอาจสงผลกระทบอยางมากคอ การแทรกแซงจากหนวยงานระดบบนหรอนกการเมอง

แนวคดเกยวกบการจดการ

1. ความหมายการจดการ

ไดมนกวชาการหลายทานแสดงทศนะถงความเหมอนและความแตกตางของคาวา “การ

จดการ” (Management) และ “การบรหาร” (Administration) เอาไว ซงสรปเปนประเดนหลกๆ ได

วา ทงสองคามความหมายใกลเคยงกน จนเกอบจะเปนคาเดยวกนและสามารถใชทดแทนกนไดแตท

นยมใชคาวา การจดการ ในการจดการธรกจ (Business Management) และสวนคาวา การบรหาร

มกจะนยมใชในการบรหารกจการของรฐทเรยกวา การบรหารรฐกจ (Public Administration)

วรารตน เขยวไพร (2542, หนา 48) กลาววา การจดการ หมายถง การประสานการใช

ทรพยากรทมอยขององคการใหมประสทธภาพและประสทธผล บรรลตามเปาหมายขององคการท

กาหนดไวโดยการใชกระบวนการของการวางแผน การจดองคการ การจดบคลากร การสงการ และ

การควบคม

สมคด บางโม (2540, หนา 61) กลาววา การจดการ หมายถง ศลปะในการใชคน เงน วสด

อปกรณขององคการ และนอกองคการ เพอใหบรรลวตถประสงคขององคการอยางมประสทธภาพ

วโรจน สารตนะ (2542, หนา 3) ไดใหความหมายของ การจดการ ไววา การจดการเปน

กระบวนการดาเนนงานเพอใหบรรลจดมงหมายขององคการ โดยอาศยหนาททางการจดการท

สาคญ คอ การวางแผน (Planning) การจดการองคการ (Organizing) การนา (Leading) และการ

ควบคม (Controlling)

จากคานยามของนกวชาการ ผวจยจงไดสรปคานยามของการจดการ ดงน การจดการ

หมายถง ศลปะการใชทรพยากรขององคกรทมอยอยางจากดใหเกดประสทธผลสงสด เพอใหบรรล

เปาหมายขององคกร

63

2. กระบวนการจดการ

ผบรหารในองคการตางๆ แมวาจะมกจกรรมทแตกตางกนในการดาเนนงาน ดานการผลต

สนคา ดานการเงน ดานการตลาด การใชทรพยากรบคคล และการหาขอมล แตผบรหารทกคนลวน

มกจกรรมทเหมอนกนนนกคอ การบรหารทรพยากรตางๆ โดยผานกระบวนการจดการ (วรารตน

เขยวไพร, 2542, หนา 62) ไดมผเสนอแนวความคดเรองกระบวนการจดการ ซงเปนทยอมรบกน

โดยทวไป เชน Gulick และ Urwick (1937, p. 44) เสนอวา กระบวนการจดการควรประกอบดวย

ขนตอนทสาคญ 7 ขนตอน หรอทเรยกยอๆ วา “POSDCORB Model” ไดแก

1. การวางแผน (Planning: P) หมายถง การวางแนวทางอนเปนการคาดการณในอนาคต

ซงจะตองคานงถงนโยบายเปนหลก ทงนเพอใหแผนงานทกาหนดขนมความสอดคลองกบการ

ดาเนนงาน การวางแผนเปนเรองทเกยวกบการใชความรในทางวทยาการ และวจารณญาณ วนจฉย

เหตการณในอนาคตแลวกาหนดวธการโดยถกตองอยางมเหตผล เพอใหการดาเนนงานเปนไปโดย

ถกตองและสมบรณ

2. การจดองคการ (Organizing: O) หมายถง การจดสวนราชการ หรอองคการให

เหมาะสมกบการปฏบตงาน เชน การจดแบงงานเปนกรม กอง แผนก โดยอาศยหลกพจารณาจาก

ปรมาณงานและคณภาพของงาน

3. การจดตวบคคล (Staffing: S) หมายถง การจดหาบคคลและเจาหนาทมาปฏบตให

สอดคลองกบการจดแบงหนวยงานทกาหนดไว หรอการจดการเกยวกบการบรหารงานบคคล

เพอใหไดบคคลทมความร ความสามารถเหมาะสมกบงาน รวมถงการทจะสรางและธารงไวซง

สมพนธภาพในการปฏบตงานของบคลากรดวย

4. การสงการ (Directing: D) หมายถง การศกษาวธการอานวยการรวมทงการควบคมและ

นเทศงาน ตลอดจนศลปะในการบรหารงาน เชน ภาวะผนา มนษยสมพนธ การจงใจ และการ

วนจฉยสงการ

5. การประสานงาน (Co-Ordinating: Co) หมายถง การรวมมอประสานงานเพอใหการ

ดาเนนงานเปนไปดวยความเรยบรอย ราบรน ศกษาหลกเกณฑและวธการทจะชวยใหการ

ประสานงานดขน เพอชวยแกปญหาขดของในการปฏบตงาน

6. การรายงานผล (Reporting: R) หมายถง การรายงานผลการปฏบตงาน รวมถงการ

ประชาสมพนธทจะตองแจงใหพนกงานทกคนทราบ

7. การบรหารงบประมาณ (Budgeting: B) หมายถง การงบประมาณ โดยศกษาใหทราบ

ถงระบบและกรรมวธในการบรหารเกยวกบงบประมาณและการเงน การวางแผน หรอโครงการใน

การใชจายเงน การบญช การควบคมดแล การใชจายเงน หรอตรวจสอบบญชโดยรอบคอบและ

รดกม

64

Konntz และ O’Donnell (1972, p. 43) กไดกาหนดขนตอนการจดการไว 5 ขนตอน เรยก

ยอๆ วา “POSDC” ไดแก

1. การวางแผน (Planning: P) หมายถง การคาดการณ การกาหนดวตถประสงค การ

พฒนากลวธในการวางแผน โดยจาแนกแผนออกเปน โครงการ กาหนดงบประมาณและแนวทาง

ปฏบตตลอดจนจะตองปรบปรงนโยบายใหสอดคลองและทนกบเหตการณอยเสมอ

2. การจดองคการ (Organizing: O) หมายถง การจดโครงสรางขององคการ การสราง

ขอบเขตของงาน และความสมพนธของหนวยงานตางๆ การกาหนดตาแหนงหนาท ตลอดจนการ

กาหนดคณสมบตทตองการตาแหนงนนๆ

3. การจดคนเขาทางาน (Staffing: S) หมายถง การเลอกสรร คดเลอก ปฐมนเทศ การ

ฝกอบรม และการพฒนาบคคล

4. การอานวยการ (Directing: D) หมายถง การตดสนใจ การมอบหมายหนาทการงาน

การจงใจ การประสานงาน การจดใหมสวนรวมในการปฏบตงานเพอใหภารกจขององคการบรรล

วตถประสงคทกาหนดไว

5. การควบคมการทางาน (Controlling: C) หมายถง การกาหนดระบบการรายงานพฒนา

มาตรฐานการปฏบตงาน การวดผลงาน และการดาเนนการแกไขขอบกพรอง

Daft (1997, p. 9) กลาววา ผบรหารในองคการของรฐหรอเอกชนทมขนาดเลกหรอขนาด

ใหญ จะมกจกรรมทแตกตางกนในการดาเนนการ ดานการผลตสนคา การเงน การตลาด การใช

ทรพยากรบคคล การหาขอมล แตผบรหารทกคนมกจกรรมทเหมอนกนน นกคอ การบรหาร

ทรพยากรตางๆ อนไดแก คน เงน วสด เครองจกร วธการ ตลาด และขวญกาลงใจผานกระบวนการ

บรหาร ซงองคประกอบทสาคญของกระบวนการบรหารมสาระสาคญทงหมด 5 ประการ ดงน

1. การวางแผน (Planning) หมายถง การกาหนดเปาหมายองคการในอนาคต ตดสนใจใน

การสรางยทธวธ หาวธปฏบตงานทดทสด การใชทรพยากรเพอใหบรรลเปาหมายทตงไว ทงนตอง

พจารณาถงงบประมาณคาใชจาย ตารางการปฏบตงาน ขอมลทเกยวกบอตสาหกรรม การเงน และ

สภาพเศรษฐกจทวไป ทรพยากรทมอยในปจจบนขององคการ และทรพยากรทตองจดหาเพมเตมใน

อนาคต

2. การจดองคการ (Organizing) หมายถง การจดทรพยากรใหเปาหมายขององคการ

ประสบความสาเรจ ผบรหารจะตองพจารณาองคประกอบ ดงน

2.1 การกาหนดงานและจดกลมงานแยกเปนฝาย แผนกงาน และสวนงาน โดย

พจารณาจากปรมาณงานและคณภาพงาน ลกษณะงาน

2.2 การจดสรรทรพยากรตามกลมงาน

2.3 การแกไขอปสรรคขอขดของและปรบปรงใหดขน

65

3. การจดคนเขาทางาน (Staffing) หมายถง การจดหาบคคลและเจาหนาทมาปฏบตงาน

ใหสอดคลองกบการจดองคการ โดยมจดมงหมายใหองคการธรกจมกาลงคนทมประสทธภาพ

พรอมในการทางานทกตาแหนงงาน ตามหลกการของ “Put the Right Man to The Right Job”

นอกจากน ยงรวมถงการเสรมสรางและรกษาสมพนธภาพในการทางานของคนงานดวย

4. การนา (Leading) หมายถง การทผบรหารทาใหบคคลทางานอยางมประสทธภาพดวย

ความเตมใจ ผบรหารตองใชหนาทการสงการในการมอบหมายการทางาน มสวนรวมในวฒนธรรม

คานยมขององคการ การตดตอสอสารทวทงองคการ การกระตนใหพนกงานมจตสานกปรารถนาท

จะปฏบตงานใหไดผลดทสด

5. การควบคม (Control) หมายถง การตดตามตรวจสอบการปฏบตงานของพนกงานวาม

การดาเนนตามจดมงหมายทไดกาหนดไวหรอไม มการปฏบตตามอานาจหนาทคดเลอกคน โยกยาย

และประเมนผลทดหรอไม และหากพบขอบกพรองตองดาเนนการแกไข ผบรหารทกระดบจะ

ควบคมเปนไปตามวงจรของการควบคม คอ

5.1 การกาหนดมาตรฐาน

5.2 การวดผลการปฏบตงาน

5.3 เปรยบเทยบผลการปฏบตงานกบมาตรฐาน

5.4 หากผลการเปรยบเทยบตากวามาตรฐานจะตองแกไขการปฏบตงาน โดยมการตง

มาตรฐานใหม การวางแผนใหม การจดการองคการใหม และสงการใหม

Lussier (1997, p. 11) ไดสรปกระบวนการจดการไววาควรจะมประเดนหลกของการ

จดการทงหมด 4 ประการ ดงน

1. การวางแผน (Planning) หมายถง การกาหนดเปาหมายและตดสนใจหาวธทดทสดไว

ลวงหนาเพอจะทาใหเปาหมายนนๆ บรรลผลสาเรจตามทไดกาหนดไว

2. การจดองคการ (Organizing) หมายถง กระบวนการในการจดตงและจดแบงงาน

ตลอดจนจดสรรทรพยากรตางๆ เพอบรรลดงเปาหมายขององคการ

3. การนา (Leading) หมายถง กระบวนการทมอทธพลตอผใตบงคบบญชาในการทางาน

โดยอาศยการสอสารและการจงใจใหผใตบงคบบญชาปฏบตงานไดสาเรจตามเปาหมายขององคการ

4. การควบคม (Controlling) หมายถง กระบวนการในการสรางและสนบสนนกจกรรม

ตางๆ ขององคการใหบรรลผลสาเรจตามเปาหมาย และกากบดแลผใตบงคบบญชาใหมการ

แสดงออกทเหมาะสมสอดคลองกบเปาหมาย

จากแนวคดเกยวกบกระบวนการจดการของนกวชาการหลายทาน ผวจยจงไดสรปถง

กระบวนการจดการวา กระบวนการจดการ ควรประกอบไปดวย การวางแผนงาน การจดองคการ

การบรหารงานบคคล และการควบคมการทางาน

66

แนวคดเกยวกบการมสวนรวมของประชาชน

การมสวนรวมของประชาชนไดเรมปรากฏใหเหนในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคม

ฉบบท 5 (พ.ศ. 2525-2529) เปนตนมา และตอเนองมาในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย

พทธศกราช 2540 และรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 ซงเปนเจตนารมณ

หลกของรฐธรรมนญดงกลาว อกทงไดมบญญตในกฎหมายตางๆ อกมากมาย ซงเปนการเปด

โอกาสใหประชาชนไดเขามามสวนรวมในการบรหารราชการแผนดน

1. ความหมายของการมสวนรวมของประชาชน

นอกจากนไดมนกวชาการไดใหคาจากดความ หรอความหมายของการมสวนรวม

มากมาย ผวจยขอยกตวอยางคาจากดความหรอความหมายของการมสวนรวม จากนกวชาการทงใน

ประเทศไทย และตางประเทศ พอเปนสงเขป ดงน

เจมศกด ปนทอง (2526, หนา 11) ใหความหมายของการมสวนรวมวา เปนการเขารวม

กจกรรมของชาวบานตามทหนวยงานของรฐหรอเอกชนจดขน และชาวบานเปนผเสนอโดยมการ

เขารวมในหลายระดบ เชน การเขารวมในการฟงเฉยๆ ฟงและออกความคดเหน ตลอดจนรวมใน

การวางแผนและมผเขารวมตงแตผใหญบาน กรรมการหมบาน และชาวบานทวไป

ยวฒน วฒเมธ (2534, หนา 67) กลาวถง การมสวนรวมของประชาชน วาเปนการทเปด

โอกาสใหประชาชน ไดเขามามสวนรวมในการคดรเรม การพจารณา รวมตดสนใจ การรวมปฏบต

และรวมรบผดชอบในเรองตางๆ อนมผลกระทบมาถงตวประชาชนเอง การทสามารถทาให

ประชาชนเขามามสวนรวมในการพฒนาชนบทเพอแกไขปญหา

สทน บญญาธการ ดวงพร บญครบ และรกกจ ศรสรนทร (2540, หนา 5) ใหความหมาย

ของการมสวนรวมของประชาชน วาหมายถง กระบวนการของความสมพนธระหวางประชาชน

หรอกลมของประชาชนกบหนวยงานของรฐดวยเปาหมายทจะเปดโอกาสใหประชาชนไดแสดง

ความคดเหนหรอมบทบาทมารวมรบผดชอบตอการดาเนนการของรฐ

ทววงศ ศรบร (2541, หนา 86) ใหความหมายวา การมสวนรวมเปนการเปดโอกาสให

หนวยงานของภาครฐบาล ภาคเอกชน องคกรเอกชน กลมประชาชนหรประชาชนไดมโอกาสรวม

รบฟงและรวมแสดงความคดเหนในรปแบบตางๆ ตอการเตรยมการของโครงการหรอกจการทจะ

เกดขน

ศราวฒ ศรศกน (2551, หนา 16) ไดกลาวโดยสรปของการมสวนรวมวา หมายถง การ

รวมมอของประชาชน ไมวาจะเปนของปจเจกบคคลหรอกลมคนทเหนพองตองกน และรวม

รบผดชอบหรอเขารวมกจกรรมทเปนประโยชนตอสงคม เพอดาเนนการพฒนาและเปลยนแปลงไป

ในทศทางทตองการ โดยการกระทาผานกลมหรอองคการเพอใหบรรลถงการเปลยนแปลงทพง

ประสงค

67

ถวลวด บรกล และ ปทมา สบกาปง (2552, หนา 18) ไดสรปถงการมสวนรวมของ

ประชาชน หมายถง การเปดโอกาสใหประชาชนมสทธในกระบวนการนโยบายสาธารณะทงใน

ดานการใหและรบรขอมลขาวสาร การใหความคดเหนหรอขอเสนอแนะ การรวมตดสนใจ ทงใน

ขนตอนการรเรมนโยบาย การจดทาแผนงาน โครงการหรอกจกรรมทอาจมผลกระทบตอคณภาพ

ชวตและสงแวดลอม การวางแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคม การจดการสงแวดลอมและ

ทรพยากรธรรมชาต รวมทงการปฏบต การตดตามและการประเมนผลตามนโยบาย แผนงาน

โครงการหรอกจกรรมนน

เทวษย บรรกษสนตกล (2552, หนา 69) ใหความหมายของการมสวนรวมวา หมายถง

การเปดโอกาสใหประชาชนหรอผมสวนไดสวนเสยในแผนงาน โครงการ หรอการดาเนนกจกรรม

ใดๆ มสวนในการรบทราบขอมล การแสดงความคดเหน การตดสนใจ การลงมอปฏบต ตลอดจน

การรบผลประโยชน และการตรวจสอบและการประเมนผลการดาเนนงานใดๆ ทเกยวของกบ

แผนงาน โครงการ หรอกจกรรมดงกลาวอยางเปดเผยและเปนธรรม

เชาวฤทธ จงเกษกรณ (2552, หนา 14) กลาววาการมสวนรวม หมายถง การทประชาชน

หรอผทมสวนเกยวของไดเขามามสวนรวมในการดาเนนการใดๆ โดยมสวนรวมตงแตรวมรบร รวม

คด รวมตดสนใจ รวมวางแผน รวมดาเนนการ รวมประเมนผล รวมรบผดชอบ และรวมใน

ผลประโยชนทเกดขน

สลกษณ เสงยมลกษณ (2553, หนา 103) ไดสรปความหมายของการมสวนรวมวา

หมายถง เปนกระบวนการทผเกยวของทกฝาย หรอสมาชกในองคกร เขาไปมสวนรวมในการ

กาหนดภารกจการปฏบตงาน การตดสนใจ การรวมแกปญหา การตรวจสอบ ไปจนถงรวม

รบผดชอบในฐานะผมสวนได สวนเสยในองคกร การทประชาชนไดคดคนแนวทางขนเอง เปนผ

กาหนดการตดสนใจคดคนปญหาและการดาเนนการในขนตอนตางๆ เชน แสดงความคดเหน

เสนอแนะและสนบสนนกจกรรมตางๆ เพอบรรลตามวตถประสงคและเกดประสทธภาพดขน

สมาน กาบมาลา (2555, หนา 46) การมสวนรวม หมายถง การทประชาชนมโอกาสเขา

รวมในการดาเนนงานหรอกจกรรมการพฒนาของกลมหรองคกรในทกขนตอนไมวา การวางแผน

การดาเนนงาน และประเมนผล

อวยชย วะทา (2555, หนา 89) การมสวนรวมของประชาชน หมายถง การทประชาชน

หรอสาธารณชนมสวนรวมในกระบวนการดาเนนกจกรรมของรฐในดานตางๆ ทกขนตอน เชน

การรบรขาวสารขอมล การคด การตดสนใจ การกาหนดนโยบาย การวางแผน การตรวจสอบ

ตดตามประเมนผล การแกไขปญหา การไดรบประโยชน ทงประโยชนตอตนเอง และประโยชน

ของชมชน ซงการมสวนรวมแบงออกเปน 5 ลกษณะ คอ 1) การมสวนรวมในลกษณะของปจเจก

บคคล 2) การมสวนรวมในลกษณะของกลมหรอขบวนการ 3) การมสวนรวมในลกษณะของ

โครงการ 4) การมสวนรวมในลกษณะของสถาบน และ 5) การมสวนรวมในลกษณะของนโยบาย

68

สรวชญ ทพรตนเดช (2555, หนา 42) การมสวนรวม หมายถง การททกกลมในสงคมม

สวนในการพฒนาทกระดบ ทงทเกยวของโดยตรงและการพฒนาสงคมโดยรวม และเปนการมสวน

รวมพฒนาโดยความสมครใจ และมความตองการมสวนรวมอยางแทจรง ภายใตกระบวนการพฒนา

ทกระดบทกขนตอนตงแตการคดวางแผนพฒนา การดาเนนการ การรบประโยชน จนถงการตดตาม

ประเมนผลการพฒนาและการเสนอแนวทางเลอกทางออกตางๆ

นตย หทยวสวงศ สขศร, นนทวรรณ ชางคด, ณฐวฒ สวรรณทพย และอรรถพงษ ลมป

กาญจนาวฒน (2555, หนา 36) การมสวนรวม หมายถง การรวมมอของบคคล กลมคนโดยเปด

โอกาสใหทกคนมสวนรวมในการทางานโดยเรมตงแตรวมวางแผนเพอกาหนดปญหา วเคราะห

ปญหา กาหนดแนวทางในการทางาน ปรบปรงแกไขปญหา และรวมประเมนผลตดตามผลการ

ปฏบตงานอยางตอเนองทงรกษามาตรฐานทกาหนดขนเพอนาไปสการพฒนาการปฏบตงานใหม

ประสทธภาพมากขน

สงห ปานะชา (2555, หนา 26) ไดสรปความหมาย การมสวนรวมของชมชน หมายถง

การใหโอกาสประชาชนเปนฝายตดสนใจ กาหนดปญหาความตองการของตนเองอยางแทจรงเปน

การเสรมอานาจใหแกประชาชนและองคกรชมชนใหสามารถระดมขดความสามารถในการจดการ

ทรพยากรการตดสนใจ และควบคมดแลกจกรรมตางๆ ในชมชนมากกวาทจะเปนฝายตงรบสามารถ

กาหนดการดารงชวตไดดวยตนเองใหมชวตมความเปนอยทดขนตามความจาเปนอยางมศกดศรและ

สามารถพฒนาศกยภาพของประชาชนในดานภมปญญาทกษะ ความร ความสามารถ และการ

จดการและรเทาทนการเปลยนแปลงของโลกได และประชาชนจะตองเขามามสวนรวมใน

กระบวนการอยางอสระการทางานตองเนนในรปกลมหรอองคกรชมชนทมวตถประสงคในการเขา

รวมอยางชนเจน

Erwin (1976, p. 138) ไดใหความหมายการพฒนาแบบการมสวนรวมของประชาชนวา

หมายถง กระบวนการใหประชาชนเขามามสวนรวมเกยวของในการดาเนนงานพฒนา รวมคดรวม

ตดสนใจแกปญหาของตนเองเนนการมสวนรวมเกยวของอยางแขงขนของประชาชน ใหความคด

สรางสรรคและความชานาญของประชาชนแกไขปญหารวมกน การใชทรพยากรทเหมาะสมและ

สนบสนนผลการปฏบตงานขององคกรและเจาหนาททเกยวของ

Cohen และ Uphoff (1977, pp. 7-9) ไดกลาวถงความหมายของการมสวนรวมวา หมายถง

การมสวนรวมในการตดสนใจ แตไมไดหมายความวาจะเปนการตดสนใจไดเพยงอยางเดยว ตองใช

การตดสนใจควบคไปกบการปฏบตการดวย เชน ในองคกรการกาหนดกจกรรมพฒนาการตดสนใจ

ยงมการเกยวของกบประชาชนในเรองผลประโยชน การประเมนผลในกจกรรมการพฒนาดวย ซง

จะเหนไดวาการตดสนใจนนเกยวของโดยตรงกบการปฏบตการและเกยวของกบผลประโยชนและ

การประเมนผลดวยเหมอนกน โดยทผลประโยชนเปนผลมาจากการปฏบต และผลประโยชนนน

นามากาหนดใหมการประเมนผล ซงตางกไดรบผลมาจากขนตอนการตดสนใจท งสนนนเอง

69

นอกจากนกจะมผลสะทอนกลบจากการประเมนผลและการปฏบตงานกลบไปสการตดสนใจเลอก

ปญหาอกครง

Bertcher (1994, p. 138) ใหความหมายการมสวนรวมไววา เปนการใหประชาชนท

เกยวของมสวนรวมในการตดสนใจดาเนนงาน ปฏบตงาน และรบผลประโยชนของการพฒนานนๆ

การมสวนรวมในการพฒนานนเปนการกระตนใหประชาชน ตระหนกถงสถานการณของเขา

กอใหเกดการเปลยนแปลงภายใตการกาหนดและการดาเนนการของประชาชนเอง

Farmer-Centred Agricultural Resources Management Programme (1998, p. 114)

อธบายถงความหมายของการมสวนรวมของประชาชน วา เปนกระบวนการกระทาทางสงคม ทเกด

จากความตองการของแตละคน กระทงลงมอกระทา ซงตองมความชดเจนโปรงใส และเกด

ประโยชนระหวางกนมวธดาเนนการโดยสนบสนนใหผมสวนเกยวของรวมสรปปญหา วางแผน

ดาเนนการ ควบคม เจรจาสรางโอกาส ประสานประโยชน ในดานการจดการทรพยากร

Gunes และ Coskun (2005, p. 543) กลาวถงการมสวนรวมของประชาชนในประเดนดาน

สงแวดลอมวา การมสวนรวมของประชาชนเปนกระบวนการทสนบสนนคณภาพของกระบวนการ

ตดสนใจ และอนญาตใหผมสวนไดเสย โดยเฉพาะประชาชนในทองถนทไดรบผลกระทบโดยตรง

สามารถแสดงความคดเหน และมบทบาทในประเดนนนๆ ไดอยางเตมท

จากแนวความคดของนกวชาการทงไทย และตางประเทศ เกยวกบการมสวนรวม ผวจยจง

ไดสรปนยามความหมายของการมสวนรวม ดงน การมสวนรวม หมายถง การทประชาชนทกชน

ชนของสงคม มสวนรวมในกระบวนการนโยบาย หรอโครงการ ทมผลกระทบตอวถชวต ตงแต

ขนตอน การรบรขอมลขาวสาร การรบฝงความคดเหน การตดสนใจ การวางแผน การลงมอปฏบต

การตรวจสอบ การประเมนผล และสดทายคอการทประชาชนรวมรบผลประโยชนจากนโยบาย

หรอโครงการนนอยางเทาเทยมและเปนธรรม

2. ความสาคญของการมสวนรวมของประชาชน

สมฤทธ กางเพง (2544, หนา 11) กลาวถง ความสาคญของการมสวนรวม มดงน

1) การมสวนรวมกอใหเกดการระดมความคด และอภปรายรวมกนระหวางผทเกยวของ

ทาใหเกดความคดเหนทหลากหลาย ทาใหการปฏบตมความเปนไปไดมากกวาการคดเพยงคนเดยว

2) การมสวนรวมมผลในทางจตวทยาคอ ทาใหเกดการตอตานนอยลงในขณะเดยวกนก

จะเกดการยอมรบมากขน นอกจากน ยงเปนวธการทผบรหารสามารถใชทดสอบวาสงทตนเองรตรง

กบสงทผรวมงานหรอผใตบงคบบญชารหรอไม

3) เปดโอกาสใหมการสอสารทดกวา สามารถแลกเปลยนขอมลและประสบการณในการ

ทางานรวมกน ตลอดจนการเสรมสรางความสมพนธทดตอกน

4) เปดโอกาสใหผรวมงาน หรอผเกยวของมโอกาสไดใชความสามารถและทกษะในการ

ทางานรวมกน เกดความมนาใจ (Team Spirit) และความจงรกภกดตอหนวยงานมากขน

70

5) การมสวนรวมทาใหผลการปฏบตงานดขน การตดสนใจมคณภาพมากขนและเสรมให

การปรบปรงงานมความเปนไดสง ตลอดจนผรวมงานมความพงพอใจในการปฏบตงานมากขนดวย

นรนทรชย พฒนพงศา (2547, หนา 20-21) ใหเหตผลและความจาเปนในการมสวนรวม

ดงน

1) ทรพยากรธรรมชาตมอยจากดทกคนมความหวงใยจงตองเขามามสวนรวม

2) เพอใหชมชนและกลมตางๆ สนบสนนตอผลการตดสนใจนนๆ หรอในบางกรณท

หนวยงานของรฐไมอยในสถานทบงคบใชการตดสนใจนนๆ ไดหรอตองไดรบความสมครใจ

สนบสนนจากคนสวนใหญของชมชนจงจะสามารถดาเนนการได มฉะนนกลมทคดคานอาจทาให

โครงการลมเลกไปไดจงตองใหชมชนสนบสนนโครงการใหมาก

3) เมอตองตดสนใจอยางไรแลวจะเกดผลกระทบทสาคญตอบคคลหรอกลมบคคล เชน

จะสรางอางเกบนาแลวตองอพยพบคคลจานวนมากออกจากสถานทกอสราง

4) เพอหาทางเลอกทดกวาทงนฝายรฐบาลอาจไมมขอมลทดหรอแนวคดทเหมาะสมทสด

เสมอไปหรอจะลอกแบบจากกจกรรมทสาเรจโดยใชชดความรเดยว หรอแผนงานทวเศษเพยงแผน

เดยวเพอไปใชในทอนทตางสภาพแวดลอมใหสาเรจไดงายๆ จงตองใหผทไดรบผลกระทบหรอผท

จะใชประโยชนจากโครงการมารวมใหความคดเหนดวย

5) เปนหลกการบรหารบนพนฐานความสจรตและยตธรรมภายใตระบบประชาธปไตย

การใหมสวนรวมจากประชาชนเสมอนการใหตรวจสอบการทางานของหนวยงาน นอกจากนการท

ชนกลมตางๆ มสวนรวมในการคนหาปญหารวมวางแผน หมายถง การไดใหความเปนธรรมทจะให

พวกเขาไดรบประโยชนจากการพฒนาอยางทวถงยงขน

6) ประชาชนอาจจะเปนตนเหตของความลมเหลวของโครงการได ถาไมใหมสวนรวม

เชน การรณรงคลดปรมาณขยะ การใหงดสบบหร การเลกดมสรา การรกษาสขภาพอนามย การ

ประหยดพลงงาน เปนตน

7) ประชาชนอยใกลชดเหตการณรบทราบและเผชญปญหานนๆ เอง เชน การรณรงคลด

ปญหาอาชญากรรมและยาเสพตด การใชสงสาธารณะประโยชน การทจรตการเลอกต ง การ

คอรรปชน เปนตน

8) จาเปนตองมตวแทนประชาชนหลายฝายรวมดแลผลประโยชนของตนเพราะทผานมา

ผลประโยชนจากการพฒนาตกถงเฉพาะคนบางกลม

อรทย กกผล (2550, หนา 40) ไดสรปถงความสาคญของการมสวนรวมของประชาชนท

กอใหเกดผลประโยชนหลายประการ ดงน

1) เพมคณภาพการตดสนใจ ทาใหการตดสนใจรอบคอบขน เพราะมโอกาสรบฟงขอมล

และความคดเหนทหลายหลาย

71

2) การลดคาใชจาย ลดการสญเสยเวลาและลดความขดแยงระหวางการนาไปปฏบต การม

สวนรวมของประชาชนอาจสงผลใหชวงเวลาการตดสนใจใชเวลานานขน แตเมอประชาชนมความ

เขาใจไดขอมลเพยงพอยอมรบการตดสนใจ จะสงผลใหการบรหารโครงการรวดเรวขน รวมทง

ประหยดทรพยากรมากขน

3) การสรางฉนทามต เปดใหผมสวนไดสวนเสยทกภาคมสวนรวม ยอมทาใหเกด

ความชอบธรรมในการตดสนใจของรฐและนามาสความไววางใจสาธารณะ

4) ชวยทาใหการวางแผนงานและโครงการไปปฏบตงายขน สรางใหประชาชนเกด

ความรสกเปนเจาของและมความกระตอรอรนในการชวยใหเกดผลในทางปฏบต

5) ลดการเผชญหนาและความขดแยงทรนแรงได

6) เจาหนาทของรฐมความใกลชดกบประชาชนและไวตอความรสกหวงกงวลของ

ประชาชนและเกดความตระหนกในการตอบสนองตอความกงวลของประชาชน

7) การพฒนาเชยวชาญและความคดสรางสรรคของสาธารณะ ถอวาเปนการใหการศกษา

ตอประชาชนและชมชนเพอเรยนรกระบวนการตดสนใจและเปนเวทฝกผนาชมชน

8) ชวยทาใหประชาชนสนใจประเดนสาธารณะมากขนเปนการเพมทนทางสงคมและ

ชวยเสรมสรางใหประชาชนเปนพลเมองทกระตอรอรน สอดคลองกบการปกครองตามหลก

ประชาธปไตยแบบมสวนรวม

Creighton (2005, p. 7) การนารปแบบการมสวนรวมของประชาชนมาใชในการดาเนน

โครงการทงในภาครฐและภาคเอกชนสามารถชวยสรางประโยชนได ดงน

1) เพมคณภาพของการตดสนใจ กระบวนการปรกษาหารอกบสาธารณะชวยใหเกดความ

กระจางในวตถประสงคและความตองการของโครงการหรอนโยบายนนๆ ไดอยเสมอ สาธารณชน

สามารถทจะผลกดนใหเกดการทบทวนขอสนนฐานทปดบงอย ซงอาจจะปดบงไมใหมองเหน

ทางออกทมประสทธภาพทสด บอยครงกระบวนการมสวนรวมของประชาชนกอใหเกดการ

พจารณาถงทางเลอกใหมแทนวธการทเคยใชกนมาในอดต สาธารณชนมกจะมขอมลทสาคญซงทา

ใหเกดความแตกตางในการทจะนาไปสการตดสนใจ กอใหเกดความแตกตางระหวางโครงการท

ประสบความสาเรจและไมประสบความสาเรจ

2) การลดคาใชจายและสญเสยเวลา กระบวนการหรอโครงการการมสวนรวมของ

ประชาชนอยางเตมรปแบบมกจะสนเปลองและเสยเวลา แตในทางปฏบตแลวการมสวนรวมของ

ประชาชนมาตงแตตน สามารถทจะลดความลาชาและลดคาใชจายทเกยวของกบความขดแยงของ

ประชาชนได การตดสนใจอยางใดอยางหนง อาจจะดวาสนเปลองและเสยเวลากวาทจะตดสนใจได

แตวาเมอตดสนใจแลวและนาไปสการปฏบตอาจเปนวธการทประหยดกวาดวยซ าไป การตดสนใจ

อยางใดอยางหนงททาไปอยางรวดเรวและดเหมอนจะไมสนเปลองอาจจะเสยคาใชจายมากกวาถา

การตดสนใจนนไมไดทาใหเกดขอตกลงระหวากลมแตกลบนาไปสความขดแยงของประชาชน

72

อยางตอเนองมากขน การมสวนรวมของประชาชนสามารถเกดผลในการยอมรบอยางสงตอการ

ตดสนใจโดยกลมซงมสวนไดเสยในการตดสนใจนนๆ ในการนกจะชวยลดความขดแยงระหวาง

การนาไปปฏบตทาใหเกดการประหยดคาใชจาย ซงโดยทวไปอาจจะแพงกวาคาใชจายในการทา

โครงการการมสวนรวม

3) การสรางฉนทามต โครงการการมสวนรวมของประชาชนสามารถทจะสรางขอตกลงท

มนคง ยนยาวและการยอมรบระหวางกลมซงกอนหนานอาจมความเหนขดแยงกนคนละทาง การม

สวนรวมนยงกอใหเกดความเขาใจระหวางคกรณ ลดความขดแยงทางการเมองและสรางใหเกด

ความชอบธรรมในการตดสนใจของรฐ

4) การเพมความงายตอการนาไปปฏบต การมสวนรวมในการตดสนใจทาใหมความรสก

ถงความเปนเจาของการตดสนใจ และครงหนงเมอไดรวมตดสนใจแลวกยอมตองการทจะเหนสง

นนนาไปปฏบต ไมเพยงแตจะมความสนบสนนทางการเมองตอการนาไปปฏบต แตกลมและปจเจก

ชนอาจรสกกระตอรอรนในการชวยใหเกดผลในการปฏบต

5) การหลกเลยงการเผชญหนาใน “กรณรายแรงทสด” เมอความขดแยงไดนาไปสความ

ขมขนและการเปนปฏปกษจะทาใหยากในการแกประหาประเดนนน กระบวนการมสวนรวมของ

ประชาชนกอใหเกดโอกาสทคกรณจะแสดงความตองการของกลมเขา และความหวงกงวลท

ปราศจากความรสกทเปนปฏปกษ การมสวนรวมของประชาชนตงแตตนสามารถลดการเผชญหนา

ทรนแรงทอาจจะเปนไปได อยางไรกดการมสวนรวมของประชาชนไมอาจจะลดหรอกาจดความ

ขดแยงในทกๆ กรณได

6) การดารงไวซงความนาเชอถอและความชอบธรรม ตองใชกระบวนการตดสนใจท

โปรงใสและนาเชอถอตอสาธารณชนและใหสาธารณชนมสวนรวม โครงการการมสวนรวมของ

ประชาชนยงกอใหเกดความเขาใจถงเหตผลทนาไปสการตดสนใจนนๆ

7) การคาดคะเนความหวงกงวลของประชาชนและคานยมของสาธารณชน ผทดาเนนงาน

ดานการมสวนรวมของประชาชนจะคอยๆ เพมความรสกทไวตอความหวงกงวลของสาธารณชนวา

สาธารณชนมองการทางานทเกดของของเจาหนาทอยางไร เพอทเจาหนาทจะเกดความตระหนกถง

การตอบสนองของสาธารณชนทเปนไปไดตอกระบวนการและการตดสนใจตางๆ

8) การพฒนาความเชยวชาญและความคดสรางสรรคของสาธรณชน ประโยชนทสาคญ

ของการมสวนรวมของประชาชนคอการใหการศกษาตอสาธารณชนทดกวา ผมสวนรวมไมเพยงแต

จะเรยนรเกยวกบเนอหา แตยงไดเรยนรดวยวาการตดสนใจของเจาหนาทควรเปนอยางไรและทาไม

ตองตดสนใจอยางนน

จากความคดเหนของนกวชาการหลายทาน ผวจยไดสรปถง ความสาคญของการมสวน

รวม มดงน

1) กอใหเกดการระดมความคดอยางหลากหลายจากหลายภาคสวน

73

2) ทาใหการสอสารมความชดเจนและมความเขาใจในวตถประสงคของโครงการหรอ

นโยบายตางๆ เปนอยางด

3) มระบบการตดสนใจทด ดวยขอมลทเพยงพอในการตดสนใจดาเนนการ

4) สรางความสมคค ความเขาใจซงกนและกนในกลม หรอชมชน หรอระหวางรฐกบ

ประชาชน

3. รปแบบการมสวนรวมของประชาชน

อคน รพพฒน (2531, หนา 78-79) ไดแบงรปแบบการมสวนรวมของประชาชนออกเปน

5 ระดบ คอ

1) ประชาชนมสวนรวมในการคนหาปญหาและความตองการของชมชนตลอดจน

เรยงลาดบความสาคญของปญหา รวมกบผปฏบตงานในสนาม (Organizer)

2) ประชาชนมสวนรวมในการวเคราะหหาสาเหตแหงปญหาและแนวทางตางๆ ทอาจ

นาไปใชในการแกปญหา

3) ประชาชนมสวนรวมในการพจารณาแนวทางและวธการทจะใชในการแกปญหาและ

วางแผนเพอแกปญหารวมกนกบผปฏบตงานสนาม

4) ประชาชนมสวนรวมในการดาเนนงานตามแผนเพอแกปญหา

5) ประชาชนมสวนรวมการตดตามผลการปฏบตงานรวมกนกบผปฏบตงานในสนาม

ชาตชาย ณ เชยงใหม (2533, หนา 2) เสนอรปแบบหรอมตของการมสวนรวมไว 4

รปแบบ ดงน

1) การมสวนรวมในการตดสนใจ

2) การมสวนรวมในการปฏบตงานโครงการ

3) การมสวนรวมไดรบผลประโยชน

4) การมสวนรวมในการประเมนผล

ชนรตน สมสบ (2539, หนา 21-22) ไดแบงการมสวนรวมออกเปน 3 ประเภท คอ

1) การมสวนรวมในแนวระดบ (Horizontal Forms of Participation) เปนการมสวนรวม

แบบดงเดมทกาหนดโดยการเขารวมเปนสมาชกพรรคการเมอง หรอพฤตกรรมทางการเมอง เชน

การเลอกตง การรณรงคหาเสยง กจกรรมผลประโยชน การแนะนาชกชวน การมสวนรวมแบบน

ประชาชนจะเขามสวนรวมในความพยายามทจะมอทธพลตอการตดสนนโยบายตางๆ

2) การมสวนรวมในแนวตง (Vertical Forms of Participation) การมสวนรวมในแนวตงน

เปนการทประชาชนมความสมพนธในเรองตางๆ กบผนา หรอเจาหนาทเพอทจะไดรบผลประโยชน

จากกนและกน ( Mutually Beneficial) เชนโครงขายของนาย-บาว และกลไกทางการเมองตางๆ

3) การมสวนรวมในการบรหาร ( Participation in Administration Process) เปนการม

สวนรวมทงในแบบแนวนอนและแบบแนวตง ซงอาจจะเปนแบบของกจกรรมทกลมผลประโยชน

74

กาหนดการตดสนใจในการบรหาร หรอการแลกเปลยนระหวางนาย-บาว อยางใดอยางหนง แตม

การเขารวมมากกวา 2 แบบขางตน เชนการตดสนใจยอมรบเทคโนโลยใหมการวางแผนทากจกรรม

มงหลงคาบานรวมกน การวางแผนตลาด และการเขารวมฝกอบรมเปนตน

พฒน บญยรตพนธ (2541, หนา 145) กลาววา การมสวนรวมของชมชนจะตองมขนโดย

ตลอด ตงแตขนของการรวมวางแผนโครงการ การเสยสละกาลงแรงงาน วสด กาลงเงน หรอ

ทรพยากรทมอยในชมชนนนๆ

นรต ถงนาค (2550, หนา 41) ไดสรปรปแบบของการมสวนรวมของประชาชนในการ

จดการทรพยากร ประกอบดวย การเปนผรเรม การเปนผชกชวน การรวมประชมและวางแผน การ

เปนสมาชก การสนบสนน การรวมรบผดชอบ การรวมใชประโยชน และการรวมตดตาม

ประเมนผล

Cary (1976, p. 144) กลาววา รปแบบของผทเขามามสวนรวม หมายถง การเปนผ

สมภาษณ ผชกชวน ผใชแรงงาน รวมทงเปนผคนหาความชวยเหลอสนบสนนในผลของการกระทา

นอกจากนยงสามารถแบงรปแบบของการมสวนรวมตามบทบาทและหนาทของผเขารวมได คอ

การเปนสมาชก เปนผเขารวมประชม เปนผบรจาค เปนกรรมการ และเปนประธาน

Nie และ Verba (1975, pp. 9-12) ไดจาแนกรปแบบและกจกรรมในการมสวนรวม

ทางการเมองในลกษณะกวางและชดเจนไว 4 รปแบบ คอ

1. การลงคะแนนเสยงเลอกตง (Voting) ซงเหนวารปแบบการมสวนรวมทางการเมองทา

ใหประชาชนมอทธพลเหนอผนา เพราะทาใหผนาจาเปนตองปรบปรงนโยบายเพอคะแนนเสยงของ

ตนแตคะแนนดงกลาวนคอความเหนเกยวกบความชนชมของพลเมองทมตอผนาไดเพยงเลกนอย

เทานน เพราะเปนเพยงการเปลยนแปลงการลงคะแนนเสยงจากผสมครคนหนงไปยงอกคนหนง

เทาน น มไดแสดงความชนชอบเปนพเศษ สาหรบขอบเขตของผลผลตของการเลอกต งน น

กวางขวางมาก และมอทธพลเหนอพลเมองทงหมด เพราะการรวมชนชอบของพลเมองและแรง

กดดนทาใหคะแนนเสยงเปนเสมอนอาวธทมอานาจควบคมรฐบาล

2. กจกรรมการรณรงคหาเสยง (Campaign Activity) ซงพบวา การทพลเมองไดมการสวน

รวมในการรณรงคหาเสยงเลอกตงนน ทาใหสามารถเพมอทธพลเหนอผลการเลอกตงได โดยการ

กาหนดคะแนนเสยงใหกบผสมครคนใดคนหนงไวกอน และมอทธพลตอผนาไวเชนเดยวกบ

กจกรรมการลงคะแนนเสยง ผลผลตของการรณรงคหาเสยงนาไปสความขดแยงไดและกจกรรม

ดงกลาวเปนกจกรรมทยากและตองการความคดรเรมมากกวาการลงคะแนนเสยง สาหรบขอบเขต

ของกจกรรมรณรงคหาเสยง ไดแก การชกชวนใหผอนลงคะแนนเสยงการทางานอยางกระตอรอรน

เพอพรรคการเมอง ตลอดจนการรวมประชมสมมนาทางการเมอง การบรจาคเงนสนบสนนพรรค

การเมอง การเปนสมาชกสโมสรทางการเมอง และการเขารวมเปนสมาชกพรรคการเมอง

75

3. การตดตอในฐานะของพลเมอง การมสวนรวมทางการเมองรปแบบน หมายถง การ

ตดตอเผชญหนาของบคคลทมตอรฐบาลหรอหนวยงานของรฐบาลซงเปนการกระทาตามลาพงโดย

ตดสนใจเกยวกบเวลาเปาหมายและเนอหาสาระของการเขามสวนรวมเอง การเขามสวนรวม

ทางการเมองในรปแบบนสามารถคาดหวงในผลประโยชนไดมาก เนองจากบคคลสามารถตดสนใจ

เลอกเรองทจะตดตอโดยคานงถงความเปนไปไดภายใตสภาพแวดลอมนนๆ แตในดานอทธพลทม

ตอรฐบาลมเพยงเลกนอย เนองจากเปนการกระทาของคนจานวนนอย กจกรรมดงกลาวมกไมม

ความขดแยงโดยตรงกบกลมบคคลอนๆ และตองการความคดรเรมคอนขางมาก สาหรบขอบเขต

ของกจกรรมการมสวนรวมทางการเมองในรปแบบน ไดแก การตดตอกบเจาหนาททองถนเกยวกบ

ปญหาเฉพาะ เชน ปญหาครอบครวหรอปญหาสวนตว การตดตอกบเจาหนาททองถนระดบพเศษ

ในเรองปญหาสงคม เชน ปญหาอาชญากรรม หรอการบรหารงานของรฐบาลทองถน เปนตน

4. การรวมกจกรรมของชมนมหรอองคการทางสงคม (Cooperative Activity) ลกษณะ

การมสวนรวมทางการเมองในรปแบบน คอ การกระทารวมกนเปนกลมหรอกลมองคกร ในเรอง

เกยวกบปญหาการเมองและสงคม เพอทจะมอทธพลเหนอการดาเนนงานของรฐบาล การกระทา

ดงกลาวอาจเกดขนไดเวลาใดกได และจะเกยวกบปญหาใดของกลมกได นอกจากนอาจเปนการ

กระทารวมกนในกจกรรมภายในองคการทเปนทางการหรอไมเปนทางการกได การมสวนรวม

ทางการเมองในรปแบบนมอทธพลตอรฐบาลมากกวารปแบบท 3 เนองจากมคนจานวนมากเขารวม

และอาจมความขดแยงระหวางกลมได อยางไรกตามกจกรรมทรวมมอกนนตองการความคดรเรม

เชนกน สาหรบขอบเขตของกจกรรมทรวมมอกนน ไดแก การทางานรวมกบคนอนๆ เกยวกบ

ปญหาทองถน การตงกลมทางานเพอทองถน และเปนสมาชกทมบทบาทแกปญหาชมชนการตดตอ

เจาหนาททองถนรวมกบคนอนๆ การตดตอเจาหนาททองถนระดบพเศษรวมกบคนอนๆ การตดตอ

เจาหนาททองถนในเรองเกยวกบสงคม และการตดตอกบเจาหนาทระดบพเศษเกยวกบปญหาสงคม

Cohen และ Uphoff (1980, pp. 213-235) ไดแบงขนตอนของการมสวนรวมออกเปน 4

ขนตอน ประกอบไปดวย

ขนท 1 การมสวนรวมในการตดสนใจ (Decision Making) ประกอบดวย 3 ขนตอน คอ

การรเรม การตดสนใจ และ การตดสนใจปฏบตการ

ขนท 2 การมสวนรวมในการปฏบตการ (Implementation) ประกอบดวย การสนบสนน

ดาน ทรพยากร การบรหาร และการประสานความรวมมอ

ขนท 3 การมสวนรวมในผลประโยชน (Benefits) ไมวาจะเปนผลประโยชนทางดานวสด

ผลประโยชนทางสงคม หรอผลประโยชนสวนบคคล

ขนท 4 การมสวนรวมในการประเมนผล (Evaluation)

เพอชวยใหเขาใจระดบขนของการมสวนรวมตามแนวคดของ Cohen และ Uphoff ไดงาย

ขน ถวลวด บรกล (2551, หนา 8) จงไดนาเสนอวงจรของการมสวนรวม ดงภาพประกอบตอไปน

76

ภาพประกอบท 11 แสดงวงจรการมสวนรวมตามแนวคดของ Cohen และ Uphoff

ทมา: Cohen และ Uphoff (1980, p. 222)

4. ขนตอนของการมสวนรวมของประชาชน

อคน รพพฒน (2527, หนา 150-151) ไดกลาวถงขนตอนการมสวนรวมของประชาชนใน

การพฒนาวาควรจะม 4 ขนตอน ดงน

ขนตอนท 1 การมสวนรวมในการคนหาปญหาและสาเหตของปญหาของชาวชนบท

ขนตอนนเปนสวนแรกทสาคญทสดเพราะถาหากไมเขาใจปญหาและคนหาสาเหตของปญหาดวย

ตวเขาเองแลวกจกรรมตางๆ ทเกดขนกไรประโยชน เพราะชาวชนบทจะขาดความเขาใจและมองไม

เหนความสาคญของกจกรรมนน

ขนตอนท 2 การมสวนรวมในการวางแผนดาเนนกจกรรม เปนขนตอนทขาดไมได เพราะ

หากตองการแตผลงานการพฒนาวตถใหเสรจสนโดยฉบไวกจะวางแผนดาเนนการดวยตวเอง ผลท

ตามมากคอชาวบานไมสามารถวางแผนไดดวยตนเองและไมสามารถพฒนาตอไปได

ขนตอนท 3 การมสวนรวมในการลงทนและการปฏบตงานทาใหมสวนรวมในการ

ปฏบตงานดวยตนเองอยางใกลชดเมอเหนประโยชนกสามารถดาเนนกจกรรมดวยตนเองไปได

ขนตอนท 4 การมสวนรวมในการตดตามประเมนผลงาน เปนขนตอนสดทายทม

ความสาคญเพราะถาหากขาดการตดตามประเมนผลงานขาดการมสวนรวมชองชาวชนบท แต

ดาเนนการโดยบคคลภายนอก ชาวชนบทยอมจะไมไดประเมนดวยตนเองวางานทดาเนนไปนน

สวนรวมในการตดสนใจ

Decision Making

สวนรวมในการดาเนนงาน

Implementation

สวนรวมในการรกษาผลประโยชน

Benefit

สวนรวมในการประเมนผล

Evaluation

77

ไดรบผลด ไดรบประโยชนอยางไร หรอไม การดาเนนกจกรรมอยางเดยวในโอกาสตอไปจงอาจ

ประสบความยากลาบาก เพราะชาวชนบทไมไดประเมนดวยตนเองใหรแจงวาดหรอไมอยางไร

ไพรตน เตชะรนทร (2527, หนา 67) ไดกลาวถงขนตอนการมสวนรวมในการดาเนนงาน

ใหบรรลวตถประสงคของนโยบายพฒนา คอ

1) การทาการศกษาคนควาปญหาและสาเหตของปญหาทเกดขนในชมชนรวมตลอดถง

ความตองการของชมชน

2) รวมคดหาและสรางรปแบบวธการพฒนาเพอแกปญหาของชมชนหรอสรางสรรคสง

ใหมทเปนประโยชนตอชมชนหรอสนองตอความตองการของชมชน

3) รวมวางนโยบายหรอวางแผนหรอกจกรรม เพอขจดและแกปญหาเพอสนองความ

ตองการของชมชน

4) รวมตดสนใจใชทรพยากรทมอยอยางจากดใหเปนประโยชนตอสวนรวม

5) รวมจดหรอปรบปรงการบรหารงานการพฒนาใหมประสทธผล

6) รวมลงทนในกจกรรมโครงการชมชนตามขดความสามารถของตนเองและหนวยงาน

7) รวมปฏบตตามนโยบาย แผนงาน โครงการ หรอกจกรรม ใหบรรลเปาหมายทวางไว

8) รวมควบคม ตดตาม ประเมนผล และรวมบารงรกษาโครงการ และกจกรรมททาไว

โดยเอกชนและรฐบาล ใหไดประโยชนไดตลอดป

เจมศกด ปนทอง (2542, หนา 10) ไดสรปการมสวนรวมของประชาชนในการพฒนาไว 4

ขนตอน ดงน

1) การมสวนรวมในการคนหาปญหาและสาเหตของปญหา

2) การมสวนรวมในการวางแผนดาเนนการ

3) การมสวนรวมในการลงทนและปฏบตงาน

4) การมสวนรวมในการตดตามและประเมนผล

นรต ถงนาค (2550, หนา 40) ไดสรปขนตอนการมสวนรวมไว 4 ขนตอน คอ

1) การมสวนรวมในการคดคนปญหา

2) การมสวนรวมในการวางแผนดาเนนการ

3) การมสวนรวมในการปฏบต

4) การมสวนรวมในการตดตามประเมนผล

จฑารตน ชมพนธ (2555, หนา 127-128) ไดกลาวถงแนวทางการสรางกระบวนการหรอ

ขนตอนการสรางการมสวนรวมของประชาชนม 3 ขนตอน ดงน

ขนท 1 การวเคราะหการตดสนใจ

ขนตอนนสาคญโดยเฉพาะการตดสนใจวาใครจาเปนทจะอยในทมวางแผน เพราะแตละ

ขนตอนของการวางแผนอาจมผมสวนไดเสยเพมเขามาในแตระยะทแตกตางกน ซงหากไมครบถวน

78

กจะเกดปญหาได ข นตอนนประกอบดวยการวเคราะหองคประกอบสภาพแวดลอมของ

กระบวนการตดสนใจใดๆ ทกระบวนการมสวนรวมนนจะถกจดทาขน ในขนตอนนจะกาหนด

องคประกอบสาคญของการมสวนรวมทงหมด ไดแก ขนตอนตางๆ ของกระบวนการมสวนรวม

ปจจยตางๆ ทจะสงผลกระทบตอความเชอมนและความโปรงใสของกระบวนการ และตารางเวลา

สาหรบกจกรรมตางๆ ของกระบวนการมสวนรวม รวมถงการวเคราะหวาการมสวนรวมม

ความสาคญตอกระบวนการตดสนใจนหรอไมหรอมความจาเปนดวยเหตผลอน

เงอนไขในการตดสนใจทจะดาเนนการมสวนรวมของประชาชน ไดแก

1) การตดสนใจนนมผลกระทบตอสาธารณะชนในวงกวาง

2) การตดสนใจนนสงผลกระทบในวงกวางและรนแรง

3) การตดสนใจนนสงผลกระทบตอผลประโยชนบางคนหรอกลมคนทมอยเดม เชน การ

วางผงเมอง

4) การตดสนใจนนมความเกยวของกบประเดนทมความขดแยงอยกอนแลว

5) ความจาเปนเพอใหมการสนบสนนตอผลการตดสนใจ

ขนท 2 การวางแผนกระบวนการ

ขนตอนนเกยวของกบการกาหนดกจกรรมและเทคนคการมสวนรวม โดยเฉพาะอยางยง

การวเคราะหคนหาเทคนคการมสวนรวมทเหมาะสมทสดในการประยกตใชในแตละขนตอนของ

กระบวนการมสวนรวม เพอใหบรรลวตถประสงคของการมสวนรวมอยางแทจรงและการเชอมโยง

ความสมพนธระหวางกจกรรมการมสวนรวมกบขนตอนการตดสนใจ รวมถงการกาหนดผมสวน

ไดเสย หรอผไดรบผลกระทบจากการตดสนใจนนๆ สถานทในการจดกจกรรมตางๆ

ขนท 3 การปฏบตตามแผน

ขนตอนสดทายนเปนการนาแผนการทกาหนดไวทงหมดกจกรรมการมสวนรวมตางๆ ไป

ปฏบตจรง และทาการประเมนผลของกจกรรมมสวนรวม ตลอดจนการนาขอมลทไดจากกจกรรม

ตามกระบวนการมสวนรวมนนไปใชประโยชนอยางแทจรง

Fornaroff (1980, p. 104) เสนอวากระบวนการมสวนรวมของชมชน มขนตอนการมสวน

รวม ดงน

1. การวางแผน รวมถงการตดสนใจในการกาหนดเปาหมาย กลวธ ทรพยากรทตองใช

ตลอดจนการตดตามประเมนผล

2. การดาเนนงาน

3. การใชบรการจากโครงการ

4. การมสวนรวมในการรบผลประโยชน

จากการทนกวชาการไดเสนอแนวคดขนตอนการมสวนรวมของประชาชนดงกลาว ผวจย

ไดสรปถง ขนตอนการมสวนรวมของประชาชน สรปไดดงน

79

1) การมสวนรวมคดคนหาปญหา สาเหตของปญหาทเกดขนในชมชน

2) การมสวนรวมในการพฒนากระบวนการหรอรปแบบการแกปญหาทเกดขน

3) การมสวนรวมในการวางแผนการดาเนนการ

4) การดาเนนการมอบหมายใหผทมศกยภาพหรอผทมหนาทในการดาเนนการ

5) การมสวนรวมในการตรวจสอบประเมนผลการดาเนนการตามแผนหรอกระบวนการ

5. เงอนไขการมสวนรวม

นรนดร จงวฒเวศย (2542, หนา 186) กลาวถงเงอนไขการมสวนรวมวาอยางนอยตอง

ประกอบดวย 3 ประการ คอ

1) ประชาชนตองมอสรภาพทจะมสวนรวม (Freedom to Participation)

2) ประชาชนตองสามารถทจะมสวนรวม (Ability to Participation)

3) ประชาชนตองเตมใจทจะมสวนรวม (Willingness to Participation)

นอกจากนการมสวนรวมจะสาเรจไดยงตองขนกบเงอนไข ดงน ตองมเวลาทจะมสวน

รวม ตองไมเสยเงนทองหรอคาใชจายเกนกวาผลตอบแทนทจะไดรบ ตองมความสนใจสมพนธ

สอดคลองกบการมสวนรวมนน ตองไมรสกกระทบกระเทอนตอตาแหนงหนาท และตองสามารถ

สอสารรเรองทงสองฝาย

นรต ถงนาค (2550, หนา 42) ไดสรปถงเงอนไขการมสวนรวม ดงน

1) ประชาชนตองมความเปนอสระและสามารถทจะมสวนรวมไดอยางเสรโดยไมตองเสย

คาใชจายมากเกนความสามารถของเขา

2) ประชาชนตองไดรบการสนบสนนจากหลายฝาย เชน หนวยงานราชการ องคกร

เอกชนและนกพฒนาทองถน

3) ประชาชนตองมความสนใจทจะเขารวมและสามารถทจะสอสารรเรองในกจกรรม

ตางๆ ไดอยางด

6. ระดบของการมสวนรวมของประชาชน

ปราณ พนธมสนชย (2536, หนา 410) กลาววาการใหประชาชนมสวนรวมนนสามารถทา

ไดในหลายระดบ ขนอยกบรฐบาลแตละยควาจะใหความสาคญตอประชาชนมากนอยตางกน คอ

1) ประชาชนเปนผใชอานาจ หมายถง ใหประชาชนเขาจดการหรอดาเนนการเอง โดยไม

มการตดตอกบรฐบาลกอน ซงอาจมการโตตอบจากรฐบาล ตวอยางเชน การต งศาลเตย การ

เดนขบวน การเขายดสถานทของทางราชการเพอเรยกรองความเปนธรรม เปนตน

2) ประชาชนและรฐบาลรวมกนแกปญหา โดยมอานาจเทาเทยมกน ตวอยางเชน

โครงการทาความสะอาดหมบาน การสรางถนน และขดบอนาในหมบาน เปนตน

3) ประชาชนเปนทปรกษา หมายถง รฐบาลขอความคดเหนจากประชาชน และตงใจทจะ

กระทาตามความเหนนน แตยงมอานาจทจะไมรบความคดเหนนนไปปฏบต ตวอยางเชน การตง

80

คณะกรรมการเพอการประสานงานระหวางประชาชนและสวนราชการ การแตงตงคณะทปรกษา

การประชมกลมยอยเพอรบฟงความคดเหนของประชาชนเฉพาะกลม เปนตน

4) ประชาชนแสดงความคดเหน รฐบาลใหโอกาสประชาชนไดแสดงความคดเหนในบาง

เรอง แตมกจะไมนาความเหนไปปฏบตและยงมอานาจทจะไมรบฟงความคดเหนนน ตวอยางเชน

การประชมใหญทใหโอกาสประชาชนทกคนไดแสดงความคดเหน การขอความเหนในกฎระเบยบ

ทกาลงจะนาออกใช

5) ประชาชนรบทราบ เปนการแถลงขาวสารและ/หรอมตรฐบาลใหประชาชนไดทราบ

ประชาชนอาจมปฏกรยาโตตอบหรอไมมกได เชน การแถลงถงโครงการตางๆ ทรฐบาลไดมมตให

ดาเนนการ การรเรมกฎหมายตางๆ และการเวนคนทดน เปนตน

6) รฐบาลใชอานาจ กลาวคอ รฐบาลใชอานาจจดการโดยไมแจงใหประชาชนทราบ

ลวงหนา ตวอยางเชน การสบสวน จบกมผกระทาผดกรณตางๆ โดยไมแจงใหทราบลวงหนา เปน

ตน

อานาจของประชาชน อานาจของรฐบาล

มาก นอย

ประชาชนใชอานาจ

ประชาชนมสวนรวม

ประชาชนทปรกษา

ประชาชนแสดงความคดเหน

ประชาชนรบทราบ

รฐบาลใชอานาจ

นอย มาก

ภาพประกอบท 12 แสดงความสมพนธระหวางการมสวนรวมของประชาชนกบอานาจของรฐบาล

ซงมความสมพนธเชงลบตอกน

ทมา: ปราณ พนธมสนชย (2536, หนา 410)

ปารชาต วลยเสถยร (2543, หนา 101-102) การมสวนรวมของประชาชนในการบรหาร

จดการกจการสาธารณะของภาครฐ แบงออกเปน 5 รปแบบ ดงน

1) การรบรขาวสาร (Public Information) การมสวนรวมในรปแบบน ประชาชนในพนท

โครงการและผจะไดรบผลกระทบ จะตองไดรบแจงใหทราบถงรายละเอยดของโครงการทจะ

81

ดาเนนการ และผลกระทบทคาดวาจะเกดขน ทงนการไดรบขาวสารดงกลาวตองไดรบกอนการ

ตดสนใจดาเนนโครงการ

2) การปรกษาหารอ (Public Consultation) เปนรปแบบของการมสวนรวมในลกษณะของ

การปรกษาหารอระหวางผดาเนนโครงการกบประชาชนทมสวนได-เสยโดยตรง ทงนเพอเปนการ

รบฟงความคดเหนและตรวจสอบขอมลเพมเตม นอกจากนยงเปนการสรางความเขาใจเกยวกบ

โครงการใหประชาชนไดทราบ และรบขอเสนอแนะ เพอประกอบการตดสนใจ

3) การประชมรบฟงความคดเหน (Public Meeting) เปนรปแบบการมสวนรวมทผดาเนน

โครงการกบประชาชน ผมสวนได-เสย จะไดทาความเขาใจรวมกนดวยเหตผล ซงการมสวนรวม

ของประชาชนในรปแบบนสามารถทาไดใน 2 ลกษณะ คอ

(1) การประชมในระดบชมชน (Community Meeting) ซงจดประชมในชมชนทจะ

ไดรบผลกระทบจากโครงการโดยผดาเนนการจะสงผแทนเขารวมประชม

(2) การประชมรบฟงความคดเหนทางวชาการ (Public Hearing) การประชมลกษณะน

จาเปนสาหรบโครงการขนาดใหญทมเรองของเทคนค และวชาการทเกยวของ และตองเปดกวาง

สาหรบสาธารณะ

4) การรวมในการตดสนใจ (Decision Making) การมสวนรวมในรปแบบน ถอเปน

เปาหมายสงสดของการมสวนรวมของประชาชน ในทางปฏบตจรง การดาเนนโครงการซงมก

ดาเนนการในรปของคณะกรรมการจะตองมตวแทนของประชาชนรวมเปนคณะกรรมการดวย

5) การใชกลไกทางกฎหมาย รปแบบน แมจะไมใชรปแบบการมสวนรวมของประชาชน

โดยตรง แตเปนลกษณะของการเรยกรองสทธหรอการใชสทธของประชาชนเมอเหนวาเกดความไม

โปรงใสหรอความไมเปนธรรมเกดขนในการดาเนนโครงการ

เพมศกด มกราภรมย (2543, หนา 11-12) ไดแบงระดบการมสวนรวมไดหลายระดบตาม

บทบาทหนาททเกยวของ อาท

1) แบบการจดการคนใหเขารวม ผเขารวม คดเลอกจากตวแทนของประชาชนไมได

เลอกตงและไมมอานาจอะไร

2) แบบตอบสนองหรอคอยเปนคอยไป ผเชยวชาญจากสวนกลางบอกวาจะตองทาอะไร

ไมมการสะทอนความเหนจากประชาชน

3) แบบขอคาปรกษาหารอ องคกรภายนอกเปนผ ระบปญหาและกระบวนการเกบ

รวบรวมขอมลและควบคมการวเคราะหขอมลโดยไมไดรบฟงความคดเหนของประชาชน

4) แบบรวมตามหนาทหรอภารกจทกาหนดให ใชวธการเพอใหบรรลเปาหมายโครงการ

ประชาชนอาจมสวนรวมโดยรวมเปนกลมเพอชวยศกษาวเคราะหปญหาตามวตถประสงคทกาหนด

ไวแลวประชาชนอาจเขารวมอยางแขงขนรวมตดสนใจแตคาตอบหลกสดทายมกกาหนดไว

ลวงหนาแลวโดยหนวยงานภายนอก

82

5) แบบแขงขน รวมในการวเคราะหและพฒนาแผนปฏบตการและศกยภาพของกลม

องคกรทองถน โดยกระบวนการเรยนรรวมกน ใชวธการทหลากหลายจากหลายสาขา

6) แบบสมครใจทาเอง ประชาชนเปนผคดรเรมอยางอสระ ประชาชนอาจตดตอประสาน

หนวยงานภายนอกมาชวยแนะนะโดยยงสามารถควบคมการจดการและใชทรพยากรได

ทง 6 ระดบมตงแตระดบตน (ระดบ 1) ทเขาไปเตรยมการหรอจดการอยางเขมเพอกระตน

ใหคนเขามามสวนรวมจนถงระดบ 6 คอแบบสมครใจ ประชาชนรบร ตระหนกและเคลอนไหวผลก

ดนใหรวมงานกนเองโดยปราศจากการจดตงใดๆ

สนย มลลกะมาลย (2545, หนา 57) ไดแบงระดบการมสวนรวมของประชาชนไว 2 ระดบ

คอ

1) การมสวนรวมของประชาชนในระดบตา หมายถง หนวยงานรฐเปนฝายรเรมคด

ตดสนใจใหมโครงการหรอกจกรรมขนมาและเหนวาสมควรจะใหประชาชนมสวนรวมดาเนนการ

ดวย จงไดแจงและมอบหมายใหประชาชนเขาดาเนนการ การมสวนรวมของประชาชนในระดบน

จงมลกษณะเปนการสงการจากรฐสประชาชน (Top-Down Approach) ซงเปนการมสวนรวมท

ไมไดเกดจากความตองการโดยแทของประชาชน ประชาชนอาจไมเหนความสาคญและความ

จาเปนทจะเขาไปมสวนรวม ดงนนจงไมเกดความประสงคจะเขาดาเนนการใดๆ ดวย และบางครง

จาเปนตองเขาไปมสวนรวมเนองจากเปนการสงการหรอการมอบหมายของเจาหนาททไมอาจ

หลกเลยงไดเพราะฉะนนเมอมโครงการหรอกจกรรมนนไดดาเนนการไปไดระยะหนงกจะมอน

ยกเลกไป การมสวนรวมของประชาชนระดบนจงเปนการปฏบตตามนโยบายของหนวยงานรฐท

เกยวของ จงอาจมการเปลยนแปลงไดตามนโยบายทเปลยนแปลงตามเจาหนาทรฐทเขามาดแล

ประชาชน

2) การมสวนรวมของประชาชนในระดบสง หมายถง ประชาชนเปนฝายคดรเรมตดสนใจ

และดาเนนโครงการหรอกจการนนๆ (Bottom-Up Approach) หลกการนจะเปนการมสวนรวมของ

ประชาชนทมประสทธภาพสงสดแตมกมปญหาเชนกนคอ การดาเนนการนนในบางครงจาเปนตอง

ไดรบความชวยเหลอสนบสนนจากรฐ ซงในทางปฏบตแลวอาจไมเปนเชนนน เพราะโครงการหรอ

กจการนนอาจไมไดรบความเหนชอบ หรอเจาหนาททเกยวของอาจไมเหนดวยเพราะถอวาเปนเรอง

ของประชาชนฉะนนประชาชนกควรทากนเอง โครงการหรอกจการทไมไดรบการสนบสนนจาก

รฐลวนยอมไมสมฤทธผลเชนกน

จนตนา สจจานนท (2549, หนา 48-49) แบงระดบการมสวนรวม ออกเปน 7 ระดบ ดงน

1) การถกบงคบ การมสวนรวมลกษณะนประชาชนทเขารวมโครงการเพราะถกบงคบ

โดยไมมทางหลกเลยง

83

2) การถกหลอกลอ การมสวนรวมลกษณะนประชาชนจะถกลอใจดวยผลประโยชนอาจ

เปนในรปของคาจางแรงงานหรอความสะดวกสบายบางอยาง แตเบองหลงจรงๆ แลวเปนการหา

เสยงของนกการเมองทยนโครงการมาลอเทานน

3) การถกชกชวน การมสวนรวมลกษณะนประชาชนถกชกชวนใหเขารวมโครงการทถก

คดและวางแผนจากทางราชการ แลวถงชกชวนใหประชาชนรวมมอ โดยประชาสมพนธผานสอ

ตางๆ วาเปนโครงการทดขอใหประชาชนใหความรวมมอ

4) การถกสมภาษณแลววางแผนให การมสวนรวมลกษณะนผทวางแผนโครงการจะ

สารวจปญหาความตองการของประชาชน โดยการประชม และสมภาษณ แตการตดสนใจวาปญหา

คออะไร จะวางแผนแกปญหาอยางไร และปฏบตการอยางไรยงอยทการตดสนใจของทางราชการ

5) การมโอกาสเสนอความคดเหน การมสวนรวมลกษณะนประชาชนเรมเขาไปมสวน

รวมในการเสนอความเหนทเกยวกบการวางโครงการ และการดาเนนการตามโครงการแตการ

ตดสนใจยงเปนของสวนราชการ

6) การมโอกาสเสนอโครงการ การมสวนรวมลกษณะนประชาชนมโอกาสเสนอ

โครงการ ราชการกบประชาชนจะมการปรกษาหารอกนอยางใกลชด ประชาชนจะมโอกาส

ตดสนใจวาปญหาของตนคออะไรจะแกไขไดอยางไร วธใดดทสด จนกระทงมสทธเสนอโครงการ

และเขารวมปฏบตในโครงการ

7) การมโอกาสตดสนใจ การมสวนรวมลกษณะนประชาชนจะเปนผตดสนใจทกเรอง

ตงแตการวางแผน การปฏบตตามแผน และการประเมนโครงการ

ถวลวด บรกล (2551, หนา 10-14) กลาววา วธการแบงระดบขนการมสวนรวมของ

ประชาชนอาจแบงไดหลายวธ ขนอยกบวตถประสงคและความละเอยดของการแบงเปนสาคญ การ

แบงระดบขนการมสวนรวมของประชาชนอาจแบงไดจากระดบตาสดไปหาระดบสงสด ออกเปน 7

ระดบ และจานวนประชาชนทเขามสวนรวมในแตละระดบจะเปนปฏภาคกบระดบของการมสวน

รวม กลาวคอ ถาระดบการมสวนรวมตา จานวนประชาชนทเขามสวนรวมจะมาก และยงระดบการ

มสวนรวมสงขนเพยงใด จานวนประชาชนทเขามสวนรวมกจะลดลงตามลาดบ ระดบการมสวน

รวมของประชาชนเรยงตามลาดบจากตาสดไปหาสงสด ไดแก

1) ระดบการใหขอมล เปนระดบตาสดและเปนวธการทงายทสดของการตดตอสอสาร

ระหวางผกาหนดนโยบายหรอผวางแผนโครงการกบประชาชน เพอใหขอมลแกประชาชนเกยวกบ

การตดสนใจของผกาหนดนโยบายหรอผวางแผนโครงการ แตไมเปดโอกาสใหแสดงความคดเหน

หรอเขามาเกยวของใดๆ วธการใหขอมลอาจกระทาไดหลายวธ เชน การแถลงขาว การแจกขาว การ

แสดงนทรรศการ และการทาหนงสอพมพใหขอมลเกยวกบกจกรรมตางๆ ตลอดจน การใชสออนๆ

เชน โทรทศน วทย สอบคคล และหอกระจายขาว เปนตน

84

อยางไรกด เพอปองกนมใหรฐบาลหรอเจาหนาทของรฐใชอานาจดลยพนจในการใหหรอ

ไมใหขอมลดงกลาวแกประชาชน จงควรมขอกาหนดใหรฐบาลหรอเจาหนาทของรฐตองกระทา

และกระทาอยางทวถงดวย ยกเวนขอมลบางประเภท เชน เรองเกยวกบความมนคงของชาต เปนตน

นอกจากน การใหขอมลแกประชาชนจะตองใหอยางทวถง ถกตอง เทยงตรง ทนการณ

เขาใจไดงาย และไมมคาใชจายมาเปนอปสรรคในการไดรบขอมลนนๆ

2) ระดบการเปดรบความคดเหนจากประชาชน เปนระดบขนทสงกวาระดบแรก กลาวคอ

ผกาหนดนโยบายหรอผวางแผนโครงการเชญชวนใหประชาชนแสดงความคดเหนเพอใหไดขอมล

มากขน และประเดนในการประเมนขอดขอเสยชดเจนยงขน เชน การสารวจความคดเหนของ

ประชาชนเกยวกบการรเรมโครงการตางๆ และการบรรยายใหประชาชนฟงเกยวกบโครงการตางๆ

แลวขอความคดเหนจากผฟง เปนตน

อนง การรบฟงความคดเหนน จะกระทาไดอยางมประสทธภาพและประสทธผล กตอเมอ

ประชาชน ผมสวนได สวนเสย ไดมขอมลทถกตองและพอเพยง

3) ระดบการปรกษาหารอ เปนระดบขนการมสวนรวมของประชาชนทสงกวาการเปดรบ

ความคดเหนจากประชาชน เปนการเจรจากนอยางเปนทางการระหวางผกาหนดนโยบายและผ

วางแผนโครงการและประชาชน เพอประเมนความกาวหนาหรอระบประเดนหรอขอสงสยตางๆ

เชน การจดประชม การจดสมมนาเชงปฏบตการ ตลอดจน การเปดกวางรบฟงความคดเหน โดยใช

รปแบบตางๆ อาท การสนทนากลม และประชาเสวนา เปนตน

4) ระดบการวางแผนรวมกน เปนระดบขนทสงกวาการปรกษาหารอ กลาวคอ เปนเรอง

การมสวนรวมทมขอบเขตกวางมากขน มความรบผดชอบรวมกนในการวางแผนเตรยมโครงการ

และผลทจะเกดขนจากการดาเนนโครงการ เหมาะสมทจะใชสาหรบการพจารณาประเดนทมความ

ยงยากซบซอนและมขอโตแยงมาก เชน การใชกลมทปรกษาซงเปนผทรงคณวฒในสาขาตางๆ ท

เกยวของ การใชอนญาโตตลาการเพอแกปญหาขอขดแยง และการเจรจาเพอหาทางประนประนอม

กน การประชมวางแผนแบบมสวนรวม เปนตน

5) ระดบการรวมปฏบต เปนระดบทสงถดไปจากระดบการวางแผนรวมกน คอ เปนระดบ

ทผรบผดชอบนโยบายหรอโครงการกบประชาชนรวมกนดาเนนการตามนโยบายหรอโครงการ

เปนขนการนานโยบายไปปฏบตรวมกนดาเนนตามหรอโครงการรวมกนเพอใหบรรลผลตาม

วตถประสงคทวางไว

6) รวมตดตามตรวจสอบ ประเมนผล เปนระดบการมสวนรวมทมผเขารวมนอย แตม

ประโยชนทผทเกยวของหรอไดรบผลกระทบสามารถมาคอยตดตามการดาเนนกจกรรมนนๆ ได

รปแบบของการตดตามตรวจสอบหรอประเมนผล อาจอยในรปแบบของการจดตงคณะกรรมการ

ตดตามประเมนผลทมาจากหลายฝาย การสอบถามประชาชน โดยการทาการสารวจเพอให

85

ประชาชนประเมน การประเมนผลน มความสาคญมาก เพราะ จะมผลตอการพจารณาจดสรร

ประโยชน การยต หรอคงไว ตลอดจนปรบปรงนโยบายหรอโครงการ

7) ระดบการควบคมโดยประชาชน เปนระดบสงสดของการมสวนรวมโดยประชาชน

เพอแกปญหาขอขดแยงทมอยท งหมด เชน การลงประชามต เปนตน ขอสงเกตเกยวกบการลง

ประชามตม 2 ประการ คอ ประการแรก การลงประชามตจะสะทอนถงความตองการของประชาชน

ไดดเพยงใดอยางนอยขนอยกบความชดเจนของประเดนทจะลงประชามตและการกระจายขาวสาร

เกยวกบขอดขอเสยของประเดนดงกลาวใหประชาชนเขาใจอยางสมบรณและทวถง และ ประการท

สอง ในประเทศทมการพฒนาทางการเมองแลว ผลของการลงประชามตจะมผลบงคบใหรฐบาล

ตองปฏบตตาม

ภาพประกอบท 13 แสดงระดบขนการมสวนรวมของประชาชน

ทมา: ถวลวด บรกล (2551, หนา 14)

สโขทยธรรมาธราช (2552, หนา 10-14) ไดกลาวสรปถงแนวคดเรองระดบการมสวนรวม

ของประชาชนตามหลกของ International Association for Public Participation (IAP2) ซงเปน

องคกรทสงเสรมการมสวนรวมของประชาชน ประกอบดวย ระดบการมสวนรวม 5 ระดบ ไดแก

การใหขอมล

การเปดรบความคดเหนจากประชาชน

การปรกษาหารอ

การวางแผนรวมกน

การรวมปฏบต

การรวมตดตามตรวจสอบ

การควบคมโดยประชาชน

ตา

สง

ระดบ

การม

สวน

รวม

นอย

มาก

มาก

86

1) ระดบท 1 การใหขอมลขาวสารแกประชาชน (To Inform)

ถอเปนการมสวนรวมของประชาชนในระดบตาสด แตเปนระดบทสาคญทสด เพราะเปน

กาวแรกของการทภาคราชการจะเปดโอกาสใหประชาชนเขาสกระบวนการมสวนรวมในเรองตางๆ

วธการใหขอมลสามารถใชชองทางตางๆ เชน เอกสารสงพมพ การเผยแพรขอมลขาวสารผานทาง

สอตางๆ การจดนทรรศการ จดหมายขาว การจดงานแถลงขาว การตดประกาศ และการใหขอมล

ผานเวบไซต เปนตน

2) ระดบท 2 การรบฟงความคดเหน (To Consult)

การเปดใหประชาชนแสดงความคดเหนเกยวกบการดาเนนการ/การปฏบตงานของ

หนวยงานของรฐอยางอสระ และเปนระบบโดยหนวยงานภาครฐจดใหมกระบวนการรบฟงความ

คดเหนการปรกษาหารอทงเปนทางการและไมเปนทางการ และนาขอเสนอแนะ ความคดเหน

ประเดนทประชาชนเปนหวงไปเปนแนวทางการปรบปรงนโยบาย การตดสนใจและพฒนาวธการ

ปฏบตงานในหนวยงาน

3) ระดบท 3 การใชประชาชนเขามาเกยวของในการวางแผนและตดสนใจ (To Involve)

การกาหนดนโยบายการวางแผนงานโครงการ และวธทางาน โดยหนวยงานภาครฐม

หนาทจดระบบอานวยความสะดวก ยอมรบการเสนอแนะและการตดสนใจรวมกบภาคประชาชน

(To Involve) การมสวนรวมระดบนมกดาเนนการในรปแบบกรรมการทมตวแทนภาคประชาชนเขา

รวม

4) ระดบท 4 การใชประชาชนเขามารวมกจกรรม (To Collaborate)

การทหนวยงานภาครฐเปดโอกาสใหประชาชนเขามามสวนรวมมบทบาทเปนหนสวน

หรอภาคในการดาเนนกจกรรมของหนวยงานภาครฐ (To Collaborate)

5) ระดบท 5 การกระจายอานาจใหแกประชาชน (To Empower)

การเสรมอานาจประชาชน เปนระดบทเปดโอกาสใหประชาชนมบทบาทเตมในการ

ตดสนใจ การบรหารงานและการดาเนนกจกรรมใดๆ เพอเขามาทดแทนการดาเนนงานของ

หนวยงานภาครฐดาเนนการหรอปฏบตงานอยางใดอยางหนงระดบการมสวนรวมของประชาชนใน

ระดบสงสดนเนนใหประชาชนเปนเจาของดาเนนภารกจและภาครฐมหนาทในการสงเสรม

สนบสนนเทานน

87

Arnstein (1969, pp. 216-224) ไดแบงระดบการมสวนรวมเปนบนได 8 ขน ดงน

ภาพประกอบท 14 แสดงบนได 8 ขน ของการมสวนรวมของประชาชน

ทมา: Arnstein (1969, pp. 217)

บนไดขนท 1 ขนถกจดกระทา ขนท 2 คอ ขนบาบดรกษา นน เรยกวาการมสวนรวม

เทยม หรอไมมสวนรวม เปนขนทประชาชนเขาไมถงการมสวนรวมทแทจรงในการตดสนใจ

อานาจการตดสนใจเปนของผมอานายหนาทเทานน

บนไดขนท 3-5 เปนขนทผมอานาจรบฟงความคดเหนของประชาชนบาง ยอมรบให

แสดงความคดเหนไดบาง ไดเสนอแนะการตดสนใจไดบาง แตยงคงไวซงสทธในการตดสนใจของ

ผมอานาจตอไป

บนไดขนท 6-8 เปนการเพมระดบการมสวนรวมในการตดสนใจมากขน สามารถเขารวม

แสดงความคดเหนไดโดยผานตวแทน และบนไดขนท 8 เปนขนทควบคมโดยประชาชน เปนการ

ใชอานาจตดสนใจของประชาชนโดยตรง

(8) ขนควบคมโดยประชาชน

Citizen Control

(7) ขนใชอานาจผานตวแทน

Delegated Power

(6) ขนเปนหนสวน

Partnership

(5) ขนปลอบใจ

Placation

(4) ขนปรกษา

Consultation

(3) ขนรบฟงขาวสาร

Informing

(2) ขนบาบดรกษา

Therapy

(1) ขนถกจดกระทา

Manipulation

การมสวนรวมแทจรง หรอ

การมสวนรวมในระดบอานาจ

Genuine Participation or

Delegated of Citizen Power

Participation

การมสวนรวมบางสวน หรอ

การมสวนรวมระดบพธกรรม

Partial Participation or

Degree of Tokenism

การมสวนรวมเทยม หรอ

ไมมสวนรวม

Pseudo Participation or

Non-Participation

88

อยางไรกตามการแบงการมสวนรวมของประชาชนดงกลาวสามารถแบงระดบการมสวน

รวมของประชาชน เปน 3 ระดบใหญๆ ดงน

ระดบท 1 ระดบการมสวนรวมเทยม (Pseudo Participation)

ระดบท 2 ระดบการมสวนรวมบางสวน (Partial Participation)

ระดบท 3 ระดบการมสวนรวมทแทจรง (Genuine Participation)

7. ปจจยทสงผลตอการมสวนรวมของประชาชน

นรนดร จงวฒเวศย (2527, หนา 183) ไดกลาวถงปจจยทมผลตอการมสวนรวม ไดแก

1) ความศรทธาทมตอความเชอถอบคคลสาคญและสงศกดสทธ ทาใหประชาชนมสวน

รวมในกจกรรมตางๆ เชน การบาเพญประโยชน

2) ความเกรงใจทมตอบคคลทเคารพนบถอ หรอมเกยรต ตาแหนง ทาใหประชาชนเกด

ความเกรงใจทจะมสวนรวมดวย ทงๆ ทยงไมมศรทธาหรอความเตมใจอยางเตมเปยมทกระทา เชน

ผใหญออกปากขอแรง ผนอยกตองชวยแรง

3) อานาจบงคบทเกดจากบคคลทมอานาจเหนอกวา ทาใหประชาชนถกบงคบใหมสวน

รวมในการกระทาตางๆ เชน บบบงคบใหทางานเยยงทาส

ปรชญา เวสารชช (2528, หนา 170) ระบวา ปจจยทสงผลใหประชาชนเขามามสวนรวม

ในกระบวนการตางๆ คอ

1) ปจจยสภาพแวดลอมทางกายภาพ เศรษฐกจ สงคม การเมอง การปกครองและความ

ปลอดภย

2) ปจจยผลกดนจากบคคลอน โดยเฉพาะผนา เชน กานน ผใหญบาน

3) ปจจยทเปนรางวลตอบแทน ไดแก คาตอบแทนแรงงาน เงนปนผล

4) ปจจยภายในตวบคคล เชน ความคาดหวงในประโยชนของสวนรวม ความรสกเกรงใจ

สมศกด ศรสนตสข (2536, หนา 179-181) ไดกลาวถงปจจยททาใหชมชนเขามามสวน

รวมอยางแทจรงในการพฒนา ดงน

1) ปจจยทางดานบคคล บคคลทจะทางานพฒนาเพอใหเกดการมสวนรวมอยางแทจรง

ของประชาชนตองสรางเงอนไขของบทบาทของตนใหพรอมทจะเขาไปทางานและใหประชาชนม

สวนรวม โดยตองมทศนคตและจตสานกตอประชาชนอยางเหมาะสม เชน การยอมรบศกดศรของ

ประชาชนเทาเทยมกบตน การมความเชอและเคารพในตวประชาชน การพรอมทจะเรยนรจาก

ประชาชน และใหโอกาสแกประชาชนในการแสดงความคดเหนและรวมในกจกรรมการพฒนาและ

การสงเสรมใหเหมาะสม ในขณะเดยวกนควรใหโอกาสผนาชมชน รวมไปถงบคคลทมความคด

รเรมในการกระตนใหประชาชนมสวนรวมในการพฒนาใหมบทบาทในการพฒนาอยางเตมตาม

ความสามารถ

89

2) ปจจยดานการบรหาร เปนผลทเกยวของกบการปฏบตตามระเบยบราชการหรอองคกร

พฒนาเอกชน ควรนามาใชใหมความยดหยนในการปฏบตพอสมควร เพอใหเกดการมสวนรวมของ

ประชาชนทคอนขางเปนอสระและไมผกพนกบระเบยบราชการมากเกนไป

3) ปจจยดานโครงสรางชมชน แบงออกเปนหลายองคประกอบ คอ

(1) ลกษณะความสมพนธของชมชน ชมชนใดทมความสมพนธในชมชนเปนลกษณะ

ปฐมภม รจกกนเปนญาตพนอง การมสวนรวมจะดกวาชมชนทมประชาชนจากหลายแหงและตาง

วฒนธรรมมาอยดวยกน โดยมฐานะความเปนอยและความสมพนธซงกนและกนแบบทตยภม

(2) โครงสรางของประชากร ชมชนทมโครงสรางประชากรวยแรงงานมาก การมสวน

รวมจะมมากกวาโครงสรางชมชนทวยแรงงานยายออกไปทางานทอน

(3) วฒนธรรมชมชนทเออตอการมสวนรวม เชน การมคนในชมชนมความเหนอก

เหนใจและการเหนความสาคญของการชวยเหลอผอน จะทาใหชมชนเกดการมสวนรวมกนใน

ชมชนมากกวาชมชนทตางคนตางอย

4) คานยมของชมชน เชน คานยมการนบถอผนาอาวโสหรอผนาชมชน ทาใหผนาชมชน

เปนแกนนาทจะทาใหประชาชนมสวนรวมในกจกรรมตางๆ ได

5) คณภาพของประชากร ในชมชนทประชากรมคณภาพด เชน ฐานะรายไดดการศกษาด

มทศนคตทเหนแกประโยชนสวนรวม มความตนตวในการพงตนเอง จะเอออานวยใหประชาชนม

จตสานกในการมสวนรวมของชมชนมากกวา

6) โครงสรางของอานาจ หมายถง บคคลหรอกลมทมอทธพลในการตดสนใจของกลมใน

ชมชน เชน ผนาชมชน ซงโดยมากมกมฐานะด มความรและประสบการณมากกวาคนอน ถาผนา

เหนประโยชนในการมสวนรวม กจะเปนแกนนาในการมสวนรวมของประชาชน

7) ลกษณะการตงถนฐานของชมชน ถาชมชนตงถนฐานมลกษณะเปนกลมจะทาให

ประชาชนรจกกนและทากจกรรมรวมกนมากกวาชมชนทตงอยอยางกระจดกระจายยากตอการ

รวมกลม

8) ทรพยากรและสภาพแวดลอมของชมชน ชมชนใดมทรพยากรและมสภาพแวดลอม

ของชมชนทด เชน เปนชมชนทอยในเขตชลประทานหรอประชาชนมการศกษาดมรายไดจาก

การเกษตรสมาเสมอทกป จะทาใหประชาชนมสวนรวมในการแกปญหาและความตองการของ

ชมชนดกวาชมชนทขาดทรพยากรและมสภาพแวดลอมทไมด

กาญจนา แกวเทพ (2538, หนา 129) ระบวา ปจจยสาคญทสงผลตอการมสวนรวม คอ

1) ลกษณะของการพงพาอาศยซงกนและกน รบผดชอบรวมกน

2) ความเสมอภาคเทาเทยมกน

3) ความสมพนธทมผลประโยชนรวมกน

90

วฒกานต ลาภสาร (2557, ออนไลน) กลาววาการจดการภยพบตทมประสทธภาพ ตองม

สวนรวมของประชาชน ซงมปจจยหรอตวแปรทประกอบทาใหเกดการมสวนรวม ดงน

1. คณลกษณะดานคณธรรมของผนา ประกอบดวย

- การเปนทพงใหกบคนในชมชน

- นาเคารพ ศรทธา

- มความนาเชอถอ

- เสยสละ มคณธรรม

2. คณสมบตดานความสามารถของผนา ประกอบดวย

- กลาตดสนใจ

- มความสนใจทจะแกปญหาทเกดขน

- กระตนใหชาวบานมสวนรวมในการแกไขปญหา

- มศกยภาพในการวเคราะหปญหาและแนวทางแกไข

- รจกแหลงขอความชวยเหลอ

- รบฟงความคดเหนของสมาชก

- ทางานอยางซอสตย

- มความรบผดชอบ

3. การใหคณคาทางสงคมของสมาชก ประกอบดวย

- ใหคณคาระบบอาวโส

- ใหความสาคญกบระบบเครอญาต

- ใหความสาคญตอสทธชมชน

- เหนคณคาภมปญญาทองถน

4. ความตระหนกของสมาชก ประกอบดวย

- จตสานกรกทองถน

- ภาคภมใจในทองถน

- สานกความเปนเจาของทรพยากร

- ตระหนกถงปญหาหรอการไดรบผลกระทบรวมกน

- ตองการใหชมชนมสภาพแวดลอมทด

5. ความใสใจในกจกรรมของชมชน ประกอบดวย

- สนใจรบรขอมลขาวสารดานตางๆ

- มความรความเขาใจตอความสาคญของกจกรรมตางๆ ทจดขนในชมชน

- มความพรอมในการเขารวมกจกรรมตางๆ ในชมชน เชน มเวลา มความสนใจ ม

ความตงใจ

91

6. ความเขมแขงของชมชน ประกอบดวย

- เขารวมทากจกรรมสาธารณะของหมบาน

- สามคคทงในระดบหมบานและครวเรอน

- แสดงความคดเหนเพอประโยชนของชมชน

- ประชาคมเพอคนหาและแกไขปญหา

- การจดกจกรรมเรยนรในชมชน

- จดทาแผนชมชน

- สมาชกชมชนมความรบผดชอบตอหนาท

- กรรมการหมบาน/ชมชนรบผดชอบขยนขนแขง

7. การไดรบการสนบสนนและการยอมรบ ประกอบดวย

- ไดรบการสนบสนนเงนทน

- ไดรบการสนบสนนขอมลขาวสาร

- พาไปศกษาดงานตางทองถน

- เขารวมกจกรรมสาธต/อบรม

- ไดรบการยอมรบจากหนวยงานภาครฐ

- ไดรบการยอมรบจากชมชนอนๆ

ทวศลป กลนภาดล (2553, หนา 19-20) ไดสรปถงแนวคดเกยวกบปจจยของการมสวน

รวม สรปไดวาปจจยททาใหเกดการมสวนรวมมดงน คอ

1) ปจจยสวนบคคล ปจจยทางสงคมและเศรษฐกจ ปจจยทางการสอสาร คอ การ

ตดตอสอสารทงการสอสารมวลชนและสอสารบคคล

2) การปฏบตตนใหคลอยตามความเชอพนฐาน มาตรฐานคณคา เปาหมาย ประสบการณ

ทผดปกตธรรมดา ความคาดหมาย การมองแตตนเอง การบบบงคบ นสยและประเพณ โอกาส

ความสามารถ และการไดรบการสนบสนนของบคคลและกลมบคคล

3) ความศรทธาทมตอความเชอถอบคคลสาคญและสงศกดสทธ ความเกรงใจทมตอ

บคคลทเคารพนบถอหรอมเกยรต ตาแหนง และอานาจบงคบทเกดจากบคคลทมอานาจเหนอกวา

4) ปจจยของสงจงใจ ปจจยโครงสรางของโอกาสหรอชองทางในการเขารวม และปจจย

ดานอานาจในการสงเสรมกจกรรมของการมสวนรวม

Kaufman (1949, p. 7) ศกษาปจจยทมสวนเกยวของกบการมสวนรวมของประชาชนใน

งานพฒนาชมชนในชนบท พบวาอาย เพศ การศกษา ขนาดของครอบครว อาชพ รายไดและ

ระยะเวลาการอยอาศยในทองถน ม ความสมพนธกบระดบการมสวนรวมของประชาชน

McClosky (1968, pp. 252-253) ไดระบถงปจจยทมผลตอการมสวนรวมของประชาชน

ในทางการเมองโดยใชปจจยในการอธบาย 3 ปจจย คอ

92

1. ปจจยทางดานสงแวดลอมทางสงคม (The Social Environment) สงแวดลอมทางสงคม

กมอาท เชน ระดบการศกษา อาชพ รายได เชอชาต ศาสนา เพศ ระยะเวลาทอาศย ถนทอยอาศย

และการเปลยนแปลงชนชนทางสงคม (Social Mobility)

2. ปจจยทางดานจตวทยา (Psychological Variables) เมอพจารณากนในแงของจตวทยา

แลว การเขามสวนรวมทางการเมองจะยงคงมอยไดกขนอยกบวา การเขามสวนรวมทางการเมองจะ

ยงคงมอยไดกขนอยกบวา การเขารวมทางการเมองน นใหผลประโยชนหรอผลตอบแทนแก

ผเขารวมอยางไรบาง นกวชาการทงหลายมกใหเหตผลวาการทบคคลเขารวมทางการเมองนน กเพอ

ตอบสนองความตองการตางๆ อาท เชน ตองการมอานาจตองการแขงขน ตองการความสาเรจ

ตองการไปสมพนธกบผอน ตองการเงนทองศกดศร ตองการสถานภาพทสงขน ตองการการยอมรบ

จากสงคม เหลานเปนตน

3. ปจจยดานสงแวดลอมทางการเมอง (The Political Environment) สงแวดลอมทาง

การเมองมความเกยวของสมพนธกบการเขารวมทางการเมองซงมกจะถกนามากลาวอางอยเสมอ

เชน ในกรณของประเทศอเมรกา มกจะพดกนเสมอๆ วา การทบคคลบางพวกบางกลมไมเขารวม

ทางการเมองกเพราะวา ระบบการเมองของอเมรกามลกษณะสลบซบซอนมากเกนไป การเลอกตงม

บอยเกนไป จานวนตาแหนงทตองเลอก มมากตาแหนงเกนไป แมแตตวบตรเลอกตงเองกมความ

ยาวเกนพอดไป เหลานเปนตน

Cohen และ Uphoff (1980, p. 223) ไดกลาวถงปจจยทมสวนเกยวของกบการมสวนรวม

ในงานพฒนา ไดแก

1) อาย

2) สถานภาพในครอบครว

3) ระดบการศกษา

4) สถานภาพทางสงคม

5) อาชพ

6) รายไดและทรพยสน

7) ระยะเวลาในทองถน และระยะเวลาทอยในโครงการ

8) พนทดนถอครองและสถานภาพการทางาน

Asis และ Acuna-Alfaro (2001, p. 22) กลาววา การมสวนรวมของประชาชน

ประกอบดวยปจจยพนฐานซงสมพนธกน 3 ประการ คอ

1) รฐบาลโปรงใสและเปดฟงความคดเหน

2) ความตอเนองและหนกแนนของขอมลขาวสารทรฐบาลใหกบประชาชนและ

ประชาชนใหกบรฐบาล

93

3) แนวทางทมประสทธภาพในการททาใหประชาชนเขาใจบทบาทหนาทของตนเองและ

มความรบผดชอบในการเขามสวนรวมในฐานะหนสวนทเทาเทยมกน

จากแนวคดของนกวชาการทงไทยและตางประเทศทไดกลาวถงปจจยทสงผลตอการม

สวนรวมของประชาชน ผ วจ ย จงสรปถง ปจจย ทสงผลตอการมสวนรวมของประชาชน

ประกอบดวย 2 ปจจยสาคญ คอ ปจจยสวนบคคล และปจจยแวดลอม ซงมปจจยยอย ดงน

ปจจยสวนบคคล ประกอบดวย เพศ อาย ระดบการศกษา อาชพ รายได และระยะเวลาท

อยอาศยในชมชน

ปจจยแวดลอม ประกอบดวย การไดรบขอมลขาวสาร การเปนสมาชกกลมทางสงคม

ความรวมมอของประชาชนในชมชน การสนบสนนจากภายนอกชมชน วฒนธรรมของชมชน

โอกาสหรอชองทางในการเขารวม และการสงเสรมการมสวนรวม

7. ปจจยทเปนอปสรรคในการมสวนรวมของประชาชน

ไพรช เตชะรนทร (2527, หนา 16-20) กลาวถงปญหาและขอจากดในการมสวนรวมของ

ประชาชนวา

1) นโยบายการมสวนรวมของประชาชนสวนใหญตองขนอยกบระบบราชการ

2) ประชาชนคนเคยกบการรบคาสง การยอมรบความถกตองของขาราชการ และการยอม

รอคอยตอความชวยเหลอแทนการชวยเหลอตนเอง การคดเองและหลกเลยงการโตแยงกบ

ขาราชการ

3) กจกรรมหรอโครงการทไดเขารวม สวนใหญใหรวมเฉพาะการเสนอโครงการและ

ตอนลงมอปฏบตการไมมการรวมแบบครบวงจร

4) องคกรอาสาสมครและมลนธ ตลอดจนชมรมตางๆ มมากมายแตสวนใหญยงขาด

ความรเฉพาะ ขาดทน ขาดเปาหมายและหลกการทแนนอน และขาดการสนบสนนอยางตอเนอง

และทสาคญขาดแกนกลางของรฐบาล และองคกรเหลานประสานตดตออยางเปนทางการในทก

ระดบ

5) องคกรประชาชนสวนใหญมกจะคอยดแลผลประโยชน และขยายผลประโยชนใหกบ

กรรมการรวมกบสมาชกในสงกดมากกวาถงมอประชาชน

ยวฒน วฒเมธ (2534, หนา 69-70) กลาวถงขอ จากดในการจดตงและการพฒนาองคกร

ประชาชนไมกาวหนาเทาทควร ทงนสาเหตเนองมาจาก

1) ผนาทองถนของประชาชนนนถกกาหนดบทบาทและสรางขนโดยกระบวนการทาง

ราชการ จงทาใหเกดความรสกวาเปนคนของทางราชการมากกวาเปนของประชาชนผลงานทเกดขน

จงเปนของทางราชการมากกวาเปนของประชาชน ผนาทองถนจงไมสามารถดงประชาชนเขามาม

สวนรวมไดอยางแทจรง เพระประชาชนเหนวาผนาทองถนไมไดเปนผนาของเขาอยางแทจรง

94

2) ผนาทองถนมขดความสามารถในการบรหาร การจดการคอนขางจากดและมกถก

ครอบงาและการชแนะตางๆ จากทางราชการ ผนาทองถนจงมสภาพเหมอนหนยนตจงขาดความ

ศรทธาทงจากประชาชนและขาราชการ

3) ผนาทองถนมกแสวงหาอทธพลใสตนหรอพรรคพวกของตน ซงแทนทจะพทกษ

ประโยชนของประชาชน กลบกลายเปนผกดขและอาจกลายเปนเครองมอของผมอทธพล

4) โครงสรางและระบบทางสงคมมผลตอทศนะคต คานยมของประชาชนคนไทยตอการ

ยอมรบสภาพชนา โดยผนาทองถน และขาราชการ ขณะเดยวกนคานยมแบบอตนยมคอไมชอบยง

กบเรองคนอนมผลกระทบตอการจดตงและพฒนาประชาชน

แนวคดจากนกวชาการตางๆ ทไดเสนอถงปจจยทเปนอปสรรคในการมสวนรวมของ

ประชาชน ผวจยจงไดสรปถง ปจจยทเปนอปสรรคในการมสวนรวมของประชาชน มดงน

1) โครงสรางหรอระบบของภาครฐทยงไมเออตอการมสวนรวมของประชาชน

2) บทบาทของผนาทองถน ทลดลงเนองจากภาวะสงคม และเศรษฐกจ

3) ความร ความเขาใจ ในกระบวนการมสวนรวมของประชาชน

4) วฒนธรรมของชมชนทแปรเปลยนไปตามคานยมแตละยคสมย

ความรเบองตนเกยวกบองคกรปกครองทองถน

ศมล ศรสขวฒนา (2556, ออนไลน) ไดกลาวโดยสรปเกยวกบองคกรปกครองสวน

ทองถน ถงพฒนาการ ปรชญา แนวคด รากฐานระบบประชาธปไตย โครงสรางการบรหารจดการ

และการมสวนรวมของประชาชนในองคกรปกครองสวนทองถน ดงน

1. พฒนาการขององคกรปกครองทองถนไทย

พฒนาการของการปกครองทองถนของไทย เรมเกดขนตงแตการปฏรประบบราชการ ใน

สมยรชกาลท 5 กลาวคอ ไดมกฎหมายวาดวยการจดกจการทองถนฉบบแรก คอ กระราชกาหนด

สขาภบาลกรงเทพฯ ร.ศ.116 โดยกาหนดให สขาภบาลกรงเทพฯ มหนาทดาเนนการรกษาความ

สะอาด และปองกนโรค ทาลายขยะมลฝอย จดสถานทถายอจจาระปสสาวะ สาหรบราษฎรทวไป

หามการปลกสราง หรอซอมแซมโรงเรอน ทจะเปนเหตใหเกดโรค รวมทงการขนยายสงโสโครก ท

ทาความราคาญใหกบราษฎรไปทง เปนตน ตอมาไดจดตง สขาภบาลทาฉลอม เมองสมทรสาครขน

ในตางจงหวด เปนแหงแรก

ในสมยรชกาลท 6 กไดตราธรรมนญการปกครองคณะนคราภบาลดสตธาน พ.ศ. 2461

เพอทดลองรปแบบเมองจาลอง “ดสตธาน” นบเปนการปกครองในรปเทศบาลครงแรก อนเปน

รปแบบการปกครองอยางประเทศองกฤษ โดยกาหนดใหเปนนตบคคล แยกจากสวนกลาง มรายได

ของตนเอง ดแลการคมนาคม การดบเพลง สวนสาธารณะ โรงพยาบาล สสาน โรงฆาสตว ดแล

โรงเรยนราษฎร การรกษาความสะอาด และการปองกนโรค ทาบรการสาธารณะทมกาไร เชน ตง

95

โรงรบจานา ตลาด รถราง เปนตน ออกใบอนญาต และเกบคาธรรมเนยมสาหรบยานพาหนะ ราน

จาหนายสรา โรงละคร โรงหนง สถานเรงรมย และอนๆ

ตอมาเมอมการเปลยนแปลงระบอบการปกครองของประเทศไทย ในป พ.ศ. 2475 จาก

ระบอบสมบรณาญาสทธราชย มาเปนระบอบประชาธปไตย ทมพระมหากษตรยทรงเปนพระ

ประมข ภายใตกฎหมายรฐธรรมนญ ประเทศไทยไดจดระเบยบการบรหารราชการ เปนราชการ

สวนกลาง สวนภมภาค และสวนทองถน ตามพระราชบญญตวาดวยระเบยบราชการ บรหารแหง

ราชอาณาจกรไทย พ.ศ. 2476 โดยในสวนของราชการสวนทองถน ไดมการจดตง เทศบาล ขน ตาม

พระราชบญญตเทศบาล พ.ศ. 2476 (ปจจบนใช พรบ.เทศบาล พ.ศ. 2496) แตตอมาปรากฏวา การ

ดาเนนงานของเทศบาล ไมไดผลเตมท ตามทมงหมายไว จงไมอาจขยายการตงเทศบาลออกไปทก

ทองท ทวราชอาณาจกรได จงคงตงขนไดเพยง 120 แหง กระงบการจดตงเทศบาลขนใหม เปน

เวลานานหลายสบป และไดมการตง สขาภบาล ขน แทนเทศบาลในทองททยงไมมฐานะ เปน

เทศบาล ตามพระราชบญญตสขาภบาล พ.ศ. 2495 จนกระทงถงป พ.ศ. 2500 จงไดมการยกฐานะ

สขาภบาลบางแหง ขนเปนเทศบาลตาบล คอ เทศบาลตาบลกระบนทร เทศบาลโคกสาโรง เทศบาล

ตาบลบวใหญ เปนตน และกรณทมการจดตงจงหวดใหม กใหจดตงเทศบาลเมองขน ในทองถนท

เปนทต งศาลากลางจงหวด ตามบทบญญตมาตรา 10 แหงพระราชบญญตเทศบาล พ.ศ. 2496

อยางไรกตาม การจดตงเทศบาล และสขาภบาลกยงไมเปนไปโดยทวถง สวนใหญจงคงอย ภายใต

การปกครองสวนภมภาค ดงนน เพอแกความเหลอมลาในการปกครองทองถน ในเขตเทศบาล และ

สขาภบาล กบทองถนทอยนอกเขตดงกลาว จงไดมการจดตง องคการบรหารสวนตาบลขน โดยตรา

พระราชบญญตระเบยบบรหารราชการ สวนจงหวด พ.ศ. 2498 ใหเปนองคกรปกครองสวนทองถน

ทมอานาจหนาทดาเนนกจการสวนจงหวด ภายในเขตพนทจงหวดนอกเขตเทศบาล และเขต

สขาภบาล

นบแตนนมา การปกครองสวนทองถนจงครอบคลมทวทงราชอาณาจกไทย กลาวคอ ทก

พนทของประเทศไทย จะอยในความรบผดชอบของ องคการปกครองทองถน ไมรปใดกรปหนง ซง

ตอมา ไดมการประกาศใชกฎหมายการปกครองทองถน รปพเศษ ไดแก พระราชบญญตระเบยบ

บรหารราชการกรงเทพมหานคร พ.ศ. 2518 และพระราชบญญตระเบยบบรหารราชการเมองพทยา

พ.ศ. 2521 ทงนเนองจาก กรงเทพมหานครเปนเมองขนาดใหญ มประชากรมากทสด สวนเมอง

พทยาเปนเมองทองเทยว ทมลกษณะพเศษ และใชรปแบบการบรหาร โดยการจางผบรหาร ซง

ปรากฏวา ไมประสบผลสาเรจมากนก ปจจบนจงมแนวโนมทเปลยนแปลง ใหเปนเทศบาลนคร

ในป พ.ศ. 2537 กไดมการปรบปรงการบรหารสวนทองถนในสวนพนท ขององคการ

บรหารสวนจงหวด ใหมการบรหารสวนตาบลขน เปน องคการบรหารสวนตาบล (อบต.) ตาม

พระราชบญญตสภาตาบล และองคการบรหารสวนตาบล พ.ศ. 2537 ปจจบนกระทรวงมหาดไทย

96

ไดประกาศจดตงแลวทวประเทศ 6,397 แหง ซงนบวา เปนองคกรปกครองทองถนรปแบบใหมท

เลก และใกลชดประชาชนในทองถนมากทสด

อยางไรกตาม ขณะนไดมการปรบปรง พระราชบญญตองคการบรหารสวนจงหวด พ.ศ.

2540 โดยกาหนดใหมพนทรบผดชอบครอบคลมพนทรบผดชอบของ อบต. ดวย แตใหมอานาจม

หนาทดาเนนการในกจการ ท อบต. ดาเนนการไมได หรอตองประสานงานรวมกน ระหวาง อบต.

หลายแหง เปนตน

ดงนน ปจจบนประเทศไทยจงมรปแบบการปกครองทองถน ทงหมด 5 รปแบบ คอ

1) กรงเทพมหานคร

2) เมองพทยา

3) เทศบาล (แยกเปนเทศบาลนคร เทศบาลเมอง และเทศบาลตาบล)

4) องคการบรหารสวนจงหวด (อบจ.)

5) องคการบรหารสวนตาบล (อบต.)

2. ปรชญา แนวคด ขององคกรปกครองทองถน

โดยท กฎหมายการปกครองทองถน แสดงใหเหนจดมงหมายสาคญ 2 ประการ คอ

ตองการใหการจดทาบรการสาธารณะมประสทธภาพ นนคอ จดทาบรการสาธารณะใหทวถง และ

ตรงกบความตองการของราษฎร ในทองถน ตามความจาเปนในแตละทองถน ซงจดมงหมายนจะ

สาเรจลงได กดวยวธการใหราษฎรในทองถนนนเอง เขาไปมสวนรวม ในการจดการดวย และ

ตองการใหการปกครองทองถน เปนสถาบนสอนการปกครองประเทศ ในระบอบประชาธปไตย

โดยผทจะเขาไปมสวนรวมในการปกครองทองถน จะตองมาจากการเลอกตง ของราษฎรในทองถน

นน

ดงนน กฎหมายการปกครองสวนทองถน ซงเปนกฎหมายทบญญตขน เพอจดตงองคการ

ปกครองทองถน จงมวตถประสงค กระจายอานาจบรหารไปสทองถน โดยกาหนดความสมพนธ

ระหวาง ทองถนกบสวนกลาง ในขอบเขตการกากบดแล นนคอ จะไมกาหนดใหราชการสวนกลาง

มอานาจบงคบบญชา เหนอคณะผบรหารของทองถน เพอใหผบรหารสวนทองถน มความเปน

อสระในการบรหารจดการ แตจะใหมอานาจในการกากบดแล เพอปองกนมใหราษฎร ไดรบความ

เดอดรอน จากการกระทาของราชการสวนทองถน และเพอเปนหลกประกนแกราษฎร ในทองถน

วาจะไดรบการบรการสาธารณะอยางทวถง และมประสทธภาพ กลาวคอ จะกากบดแลและ

ตรวจสอบใหราชการสวนทองถน กระทาการโดยชอบดวยกฎหมาย หากมการกระทาทไมชอบดวย

กฎหมายเกดขน กจะมอานาจในการเพกถอน หรอยบย งการกระทานนได ทงน ตองเปนไปตามทม

กฎหมายบญญตใหอานาจ แกราชการสวนกลาง ใหกระทาได ไวอยางชดแจงดวย

แมในบทบญญตรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. 2540 หมวด 9 การปกครอง

สวนทองถนมาตรา 282 ยงบญญตไววา ภายใตบงคบมาตรา 1 รฐจะตองใหความเปนอสระ แก

97

ทองถนตามหลกแหงการปกครองตนเอง ตามเจตนารมณของประชาชน ในทองถน และมาตรา 283

วรรค 2 การกากบดแลองคกรปกครองสวนทองถน ตองทาเทาทจาเปน ตามทกฎหมายบญญต แต

ตองเปนไป เพอการคมครองประโยชนของประชาชนในทองถน หรอประโยชนของประเทศโดย

สวนรวม ท งน จะกระทบถงสาระสาคญ แหงหลกการปกครองตนเอง ตามเจตนารมณของ

ประชาชนในทองถน หรอนอกเหนอจากทกฎหมายบญญตไวมได

ดงนน แนวคดพนฐาน ของระบบการปกครองทองถน จงพอสรปไดวา

1) เปนระบบของการกระจายอานาจทางการปกครอง ไปสทองถน

2) เพอจดทาการบรการสาธารณะ ไดอยางทวถง ตรงกบความตองการของราษฎร และ

เหมาะสมกบสภาพของแตละทองถน

3) โดยใหประชาชนในทองถนนน ไดมสวนรวมอยางเตมท

4) เพอเปนกระบวนการใหการเรยนรในระบบประชาธปไตย แกประชาชนในระดบ

ทองถน

5) ราชการสวนกลางตองไมมอานาจเหนอคณะผบรหารสวนทองถน แตมบทบาทใน

การกากบดแล และใหความชวยเหลอ

6) ทองถนตองมอสระในการตดสนใจ กาหนดทศทาง นโยบาย และการบรหาร

จดการ เพอการพฒนาทองถนของตนเองได ในระดบหนง

3. องคกรปกครองทองถน รากฐานระบบประชาธปไตย

จากเจตนารมณของกฎหมายการปกครองทองถนไทยดงกลาวขางตน จะเหนไดวา

องคกรปกครองทองถนไทย หรอกลาวในอกนยหนง กคอ “ราชการสวนทองถน” จงถกจดตงขน

บนพนฐานของแนวความคดในการ พฒนาระบอบการปกครองแบบประชาธปไตย ทตองการให

ประชาชนไดมสวนรวม และเพอเพมประสทธภาพการบรหารจดการทองถนมากยงขน จงถอไดวา

องคกรปกครองสวนทองถน เปน รากฐานของ ระบอบประชาธปไตย และ การมสวนรวมของ

ประชาชน ในทองถน และเปน กลไกการปกครอง ทจะ บาบดทกข บารงสข ใหแกประชาชนใน

ทองถนของตน ไดอยางแทจรง ทงนเพราะ องคกรปกครอบสวนทองถน ตองมาจากประชาชน

ดาเนนกจการ เพอประชาชน และ โดยการกากบดแลของ ประชาชน

องคกรปกครองทองถน จงเปนกลไกของการมสวนรวมในเชงปกครอง หรอในเชง

โครงสรางของชมชนทองถน

4. โครงสรางการบรหารจดการขององคกรปกครองทองถน

เมอกลาวในเชงโครงสรางขององคกรปกครองทองถน กพบวา ตามบทบญญตแหง

รฐธรรมนญมาตรา 285 กาหนดให องคกรปกครองสวนทองถน ตองมสภาทองถน หรอ ผบรหาร

ทองถน สมาชกสภาทองถนตองมาจากการเลอกตง คณะผบรหารทองถน หรอผบรหารทองถนให

มาจาการเลอกตง โดยตรงของประชาชน หรอมาจากความเหนชอบของสภาทองถน

98

ดงนน องคกรปกครองทองถนโดยทวไป จงจะแบงโครงสรางการบรหารจดการออกเปน

2 สวน คอ

1) สภาทองถน มบทบาทอานาจหนาทในการ ตราขอกาหนดของทองถน ซงจะเปน

กฎหมายทมผลบงคบใช ในระดบทองถนนน ทงในเรองทเกยวกบการงบประมาณประจาป ทฝาย

บรหารเสนอ และเรองอนๆ ทกาหนดไวในพระราชบญญตสภาตาบล และองคการบรหารสวน

ตาบล พ.ศ. 2537 และพระราชบญญตการสาธารณสข พ.ศ. 2535 หรอพระราชบญญตอนๆ ท

กาหนดใหเปนอานาจของ องคกรปกครองสวนทองถน ทงนเพอเปน กฎ/ระเบยบ/ขอบงคบ ทให

ชมชนในทองถนนน ไดยดถอปฏบต หรอเปนกตกาของสงคม เพอใหประชาชนในทองถน ไดอย

รวมกนอยางเปนปกตสข

2) คณะกรรมการบรหารองคการบรหารสวนทองถน มอานาจหนาทในการบรหาร

จดการ กจการตางๆ ทเปนอานาจหนาทขององคกรปกครองสวนทองถน และดาเนนการใหเกดการ

บงคบใชตามกฎหมายทองถน ทสภาทองถนไดตราขน เพอใหเกดการบาบดทกข บารงสข และ

คมครองประชาชนในทองถนนนๆ

นอกจากน น สภาทองถนย งมบทบาทในการตรวจสอบการบรหารจดการ ของ

คณะกรรมการบรหารองคกรปกครองสวนทองถน โดยการพจารณาอนมตงบประมาณแผนงาน

โครงการ และการตงกระทถาม กรณทสงสย หรอใหความเหนขอแนะนา แกคณะกรรมการบรหาร

ได

5. การมสวนรวมของประชาชนในองคกรปกครองสวนทองถน

ประชาชนในฐานะผเปนเจาของอานาจทแทจรง เปนปจจยทสาคญอยางยง ตอการ

ผลกดนใหกลไก (องคกรปกครองสวนทองถน หรอราชการสวนทองถน) ดาเนนภารกจการพฒนา

ทองถน ใหเปนไปอยางมประสทธภาพ และประสทธผล การมสวนรวมของประชาชนในทองถน

ตอการบรหารจดการขององคกรปกครองสวนทองถน จงเปนสงทสาคญทสด ซงประชาชนใน

ทองถน สามารถเขามามสวนรวมได ดงนคอ

1) การใชสทธในการเลอกสรร หรอเลอกตงผแทนของตนเอง เขาไปเปนสมาชกสภา

ทองถน หรอเปนกรรมการ ในคณะกรรมการบรหารขององคการบรหารสวนทองถนดงกลาว เพอ

เปนตวแทนในการพทกษรกษาผลประโยชน และกาหนดทศทางการพฒนา ใหสอดคลองกบความ

ตองการ ของตนเอง และชมชน ทงน หากผแทนขางตนไมปฏบตหนาทดงกลาว ประชาชนใน

ทองถนกมสทธทจะไมเลอกตง ใหเปนผแทนในสมยตอๆ ไปได

2) การเสนอความตองการ ตอผแทนของตน เพอนาเขาสการพจารณากาหนดเปน

นโยบาย แผนงาน/โครงการ ในเรองตางๆ เพอใหเกดการพฒนาคณภาพชวตทดของคนในชมชน

3) การตรวจสอบ การดาเนนงานของสภาฯ และคณะกรรมการบรหารองคกรปกครอง

ทองถน ประชาชนสามารถตรวจสอบได โดยการเฝามอง และตดตามการดาเนนกจกรรมตางๆ ของ

99

องคกรปกครองสวนทองถนของตน แลวเสนอความคดเหนตอสาธารณะ โดยเสนอในนามของ

กลม/ชมรม หรอองคกรชมชนในทองถน โดยอาจผานสอของชมชน เชน หอกระจายขาว

สอมวลชนทองถน หรอโดยวธการตงขอสงเกต โดยผานปากตอปากของชมชนเอง หรอผานผแทน

ของตนทไดเลอกไป รวมทงการรองเรยนผานผบรหารของหนวยงาน ทกากบดแลองคกรปกครอง

ทองถนนนกได

4) การรองเรยน หรอรองทกข ตอองคกรปกครองทองถน ในกรณทประชาชนไดรบ

ความเดอดรอน จากการประกอบกจการใดๆ ในทองถนนน ซงเปนสทธทประชาชนสามารถ

รองเรยนได และขณะเดยวกนเปนหนาทขององคกร ปกครองทองถน ในฐานะเจาพนกงานฯ ทตอง

ดาเนนการแกไขเรองดงกลาว ตามอานาจหนาททกฎหมายกาหนด

5) การใหความรวมมอ ในการปฏบตตามขอกาหนดของทองถน ซงถอวา เปน กตกา

หรอ หลกปฏบต ทสภาทองถนไดตราขน เพอใหใชบงคบในเขตทองถนนนๆ ทงน เพอประโยชน

ในการรกษาความสะอาด และความสงบเรยบรอยของบานเมอง แลวแตกรณ รวมทงตองใหความ

รวมมอในการดาเนนกจกรรม เรองตางๆ ขององคกรปกครองทองถนดวย

จากบทบาท และสทธหนาทของประชาชน ทเกยวของกบองคกรปกครองทองถน

ดงกลาว จงกลาวไดวา ประชาชน เปนองคประกอบ หรอปจจยทสาคญ ทจะใหองคกรปกครอง

ทองถน เปนองคกรทเปนอนหนงอนเดยวกน กบประชาชนได เปนทพง และเปนหวหอก ของการ

พฒนาคณภาพชวตของประชาชน ในทองถน สมดงเจตนารมณของการปกครองทองถน ในระบอบ

ประชาธปไตย และการกระจายอานาจสประชาชนอยางแทจรง

ขอมลเบองตนของจงหวดสรนทร

1. ความเปนมา

จงหวดสรนทรไดรบการสนนษฐานจากนกประวตศาสตรวา พนทอนเปนทต งเมอง

สรนทรมชมชนอาศยอยเมอประมาณ 2,000 ปลวงมาแลว พบหลกฐานการอยของมนษยต งแต

สมยกอนประวตศาสตร ยคโลหะตอนปลาย ซงมการใชเครองมอเหลกแลว ซงยงปรากฏใหเหน

ชมชนโบราณกวา 59 แหง จากสภาพภมศาสตรทมอาณาเขตตอเนองกบพนททเคยเปนอาณาจกร

ขอมโบราณ ทาใหชมชนในจงหวดสรนทรไดรบวฒนธรรมขอมมาโดยตลอดตงแตในชวงพทธ

ศตวรรษท 12 เปนตนมา เมอขอมเสอมอานาจลง ไมปรากฏหลกฐานเดนชดทแสดงถงการอยอาศย

ของชมชนในสมยตอมา จนกระทงในสมยกรงศรอยธยาตอนปลาย พ.ศ. 2260 จงปรากฏรองรอยขน

อกครงหนงในพงศาวดารอสาน ชาวพนเมองกลมหนงทเรยกตวเองวา สวยหรอกย ซงอาศยอยแถบ

เมองอตปอแสนแป แควนจาปาศกด ซงขณะนนเปนดนแดนของไทย และเปนผทมความสามารถใน

การจบชางปามาเลยงไวใชงาน พากนอพยพขามลาน าโขงมาสฝงขวา โดยไดแยกยายกนไปตง

ชมชนทเมองลง (อาเภอจอมพระ) บานโคกลาดวน (อาเภอขขนธ จงหวดศรสะเกษ) บานอจจะปะ

100

นง (อาเภอสงขะ) และบานกดปะไท (อาเภอศขรภม) ในป พ.ศ. 2303 หวหนาชาวกยทอาศยอยใน

บรเวณนไดชวยขนนาง จากราชสานกคลองชางเผอกแตกโรง มาจากกรงศรอยธยากลบไปได ตอมา

ไดสงสวยของปาและรบราชการกบราชสานก จนไดรบพระราชทานบรรดาศกดและยกบานท

ปกครองขนเปนเมองตอมาในป พ.ศ. 2306 หลวงสรนทรภกดหรอเชยงปม หวหนาหมบานเมองท

ไดขอใหเจาเมอง พมายกราบบงคมทลขอพระกรณาโปรดเกลาฯ จากพระเจาอยหว พระทนงสรยาม

รนทรยายหมบานจากบานเมองท มาตงอยทบรเวณบานคประทาย ซงเปนทตงเมองสรนทรใน

ปจจบน เนองจากเหนวาเปนบรเวณทมชยภมเหมาะสม มกาแพงคายคลอมรอบ 2 ชน มน าอดม

สมบรณเหมาะแกการประกอบอาชพและอยอาศยตอมาหลวงสรนทรภกดไดกระทาความด

ความชอบเปนทโปรดปรานของพระเจาอยหวพระทนงสรยามรนทร จงทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ

ใหยกบานคประทายเปนเมองประทายสมนตและเลอนบรรดาศกดหลวงสรนทรภกดเปนพระยา

สรนทรภกดศรณรงคจางวางใหเปนเจาเมองปกครอง ในป พ.ศ. 2329 พระบาทสมเดจพระพทธยอด

ฟาจฬาโลกมหาราช ไดทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหเปลยนชอเมองประทายสมนตเปนเมอง

สรนทร ตามสรอยบรรดาศกดเจาเมอง เมองสรนทรมเจาเมองปกครองสบเชอสายกนมารวม 11 คน

จนถงป พ.ศ.2451 ไดมการปรบปรงระบบบรหารราชการแผนดน เปนแบบเทศาภบาลสวนกลางจง

ไดแตงตงพระกรงศรบรรกษ (สม สมานนท) มาดารงตาแหนงเปนขาหลวงประจาจงหวดหรอผวา

ราชการจงหวดเปนคนแรก สวนผวาราชการจงหวดคนปจจบน คอ นายนรนดร กลยาณมตร ซงเปน

ผวาราชการจงหวด คนท 52

2. สภาพทางภมศาสตร

จงหวดสรนทรตงอยทางทศใตของภาคตะวนออกเฉยงเหนอ มเนอทประมาณ 8,124.056

ตารางกโลเมตร (ประมาณ 5,077,535 ไร) หางจากกรงเทพมหานคร ประมาณ 450 กโลเมตร

ทศเหนอ ตดตอกบจงหวดรอยเอด และจงหวดมหาสารคาม

ทศตะวนออก ตดตอกบจงหวดศรสะเกษ

ทศตะวนตก ตดตอกบจงหวดบรรมย

ทศใต ตดตอกบจงหวดอดรมชย ราชอาณาจกรกมพชา ในพนท 4 อาเภอ

คอ อาเภอบวเชด อาเภอสงขะ อาเภอกาบเชง และอาเภอพนมดงรก

ความยาวตลอดแนวชายแดนประมาณ 90 กโลเมตร

2.1 ภเขา

จงหวดสรนทร มเทอกเขาพนมดงรกทอดยาวตามแนวเขตแดนไทย-กมพชา ทางดาน

ตอนใตของจงหวด มเขาสวายหรอพนมสวายในเขต ตาบลนาบว อาเภอเมองสรนทร เปนภเขาไฟท

ดบแลว มยอดเตยๆ 3 ยอด ยอดท 1 ชอยอดเขาชาย (พนมเปราะ) เปนทตงของวดพนมสวาย และ

เปนทประดษฐานพระพทธสรนทร มงคล ปางประทานพร ภปร. ยอดท 2 ชอยอดเขาหญง (พนมซ

แรย) เปนทประดษฐานพระพทธรปองคขนาดกลาง ยอดท 3 ชอยอดเขาคอก (พนมกรอล) พทธ

101

สมาคมจงหวดสรนทร ไดสรางศาลาอฏฐะมข เพอเปนอนสรณฉลองกรงรตนโกสนทรครบ 200 ป

เปนทประดษฐานรอยพระพทธบาทจาลอง และสถปบรรจอฐพระราชวฒาจารย (หลวงป ดลย อต

โล) เกจอาจารยทชาวสรนทรเคารพนบถอ ปจจบนเขาสวายไดรบการประกาศเปน วนอทยานพนม

สวาย

2.2 แหลงนาธรรมชาต

จงหวดสรนทรมลานาธรรมชาตทสาคญ 8 สาย คอ แมน ามล ลาน าชนอย ลาหวยอารย

ลาหวยพลบพลา ลาหวยระว ลาหวยทบทน ลาหวยสาราญ และลาหวยแกว เปนลาน าททาประโยชน

แกจงหวดนอกจากนนยงมแหลงน าอนๆ ในเขตอาเภอตางๆ รวมถงแหลงน าอนทไมเออประโยชน

มากนก เนองจากในฤดแลงไมมน าอกเปนจานวนมาก อางเกบน าของจงหวดมหลายแหง ทสาคญ

ไดแก

1) อางเกบน าหวยเสนง ตงอยระหวางบานเฉนยงกบบานโคกกะเพอ ตาบลเฉนยง

อาเภอเมองสรนทร เปนแหลงน าสาคญในการผลตน าประปาของจงหวด และเปนทตงของอาคารท

ประทบ เรอนรบรองเมอคราวพระบรมวงศานวงศเสดจปฏบตพระราชกรณยะกจ ในเขตภาค

ตะวนออกเฉยงเหนอ

2) อางเกบนาอาปล ตงอยทบานอาปล หมท 9 ตาบลเทนมย อาเภอเมอง เปนแหลง

น าสาคญเพอรองรบความตองการน าของอางเกบน าหวยเสนง สงน าเพอการเกษตรพนท

ชลประทานและรองรบการใชนาในการอตสาหกรรม

2.3 ทรพยากรธรรมชาต

พนทปาไมของจงหวดสรนทร สวนใหญอยทางตอนใตของจงหวดบรเวณเทอกเขา

พนมดงรกในเขตอาเภอสงขะ อาเภอบวเชด อาเภอกาบเชง และอาเภอพนมดงรก และยงมปาไม

กระจดกระจายเปนหยอมๆ ในเขตอาเภอปราสาท อาเภอเมองสรนทร อาเภอทาตม อาเภอรตนบร

อาเภอลาดวน และอาเภอศขรภม ตนไมทมอยโดยทวไปในจงหวดสรนทร ไดแก ตนเตง รง ยาง

ประด พะยง ตาด แดง กะบาก และอนๆ รวมทงตนมนปลา หรอตนกนเกรา ซงเปนตนไมประจา

จงหวดสรนทร จากการทปาไมถกทาลายมาก จงมการปลกปาทดแทน หรอปลกไมโตเรวเพอการใช

สอย เชน ตนกระถนณรงค และตนยคาลปตส เกอบทกอาเภอ นอกจากนนมการปลกตนยางพาราท

อาเภอกาบเชง อาเภอพนมดงรก และอาเภอศรณรงค บางอาเภอสามารถกรดยางไดแลว สวน

ทรพยากรธรรมชาตอนๆ ทมอยในจงหวดสรนทร ไดแก บอหนลกรง (อาเภอทาตม อาเภอสาโรง

ทาบ อาเภอสงขะ) และทรายแมน ามลทนามาใชในการกอสราง (อาเภอทาตม อาเภอชมพลบร)

เกษตรกรในจงหวดสรนทรสวนใหญจะเลยงโค กระบอ สกร เปด ไก สวนสตวชนดอนๆ เชน แพะ

แกะ ไกงวง หาน มการเลยงนอยมาก การเลยงสตวนนจะเลยงเปนอาชพเสรมเกอบทกครวเรอน โดย

เลยงสตวหลายๆ ชนดรวมกนในบรเวณบานหรอใตถนบาน เปนการเลยงแบบดงเดมตามทบรรพ

102

บรษเคยเลยงมา ไมคอยมการใชเทคโนโลยใหมๆ มากนก แตทพเศษกวาจงหวดอน คอ การเลยงชาง

ซงเลยงกนมากทหมบานชาง บานตากลาง อาเภอทาตม

3. การเมองการปกครอง

จงหวดสรนทร แบงเขตการปกครองเปน 17 อาเภอ 158 ตาบล 2,120 หมบาน 1 เทศบาล

เมอง 24 เทศบาลตาบล และ 147 องคการบรหารสวนตาบล

งานวจยทเกยวของ

เทวษย บรรกษสนตกล (2552, หนา 217-237) ไดศกษาเรอง การมสวนรวมของชาว

กรงเทพมหานครในการจดการมลฝอย โดยมวตถประสงคเพอศกษาระดบและวธการมสวนรวม

ปจจยทมอทธพลตอการมสวนรวม ปญหาและอปสรรค ในกาจดการมลฝอยของกรงเทพมหานคร

และการมสวนรวมของชาวกรงเทพมหานคร การวจยเปนการวจยเชงสารวจ โดยใชแบบสอบถาม

เปนเครองมอในการเกบขอมล นอกจากนยงใชการสมภาษณเชงลกเกบขอมลอกดวย จากการศกษา

พบวา ปจจยทมอทธพลตอการมสวนรวมในการจดการมลฝอย คอ สถานภาพทางประชากร สงคม

และเศรษฐกจ ประกอบดวย รายได เขตทอยอาศย และลกษณะทอยอาศย

สมตตรา เจมพนธ (2552, หนา 198-208) ไดศกษาเรอง ความสาเรจของการนานโยบาย

ประหยดพลงงานไปปฏบตในภาคราชการ มวตถประสงคเพอศกษาปจจยทสงผลและสามารถ

ทานายความสาเรจของการนานโยบายประหยดพลงงานไปปฏบตในภาคราชการ เพอสรางองค

ความรในการคนหาปจจยทมผลตอการนานโยบายประหยดพลงงานไปปฏบตในภาคราชการของ

ประเทศไทย ซงเปนการวจยเชงปรมาณ การเกบขอมลใชแบบสอบถามและแบบวดมาตรประเมน

รวมคา จากการศกษาพบวา ปจจยททานายความสาเรจของการนานโยบายประหยดพลงงานไป

ปฏบตในภาคราชาการ ประกอบดวย การบรหารงานของผบรหาร การรณรงคตดปายประหยด

พลงงาน ความเปนอสระของกลมงาน

ศรดา สมพอง (2552, หนา 183-209) ไดศกษาเรอง การเสรมสรางพลงสตรในการจดการ

ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในพนทลมน าช มวตถประสงคเพอศกษากระบวนการ

เสรมสรางพลงสตรและบรบทการเสรมสรางพลงในการจดการทรพยากรธรรมชาตในพนทลมน าช

องคประกอบทเปนการสงเสรมเกอหนนและเหนยวรงการเสรมสรางพลงสตรในการจดการ

ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในพนทลมน าช รปแบบการเสรมสรางพลงสตรในการจดการ

ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในพนทลมน าช การวจยครงนใชระเบยบวจยเชงคณภาพ โดย

การสมภาษณเจาะลกกบผใหขอมลสาคญ และการสมภาษณอยางไมเปนทางการ จากการศกษา

พบวา กระบวนการสงเสรมพลงสตรในการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

ประกอบดวย 5 ขนตอน คอ 1) ขนการสะสมพลงในตนเอง 2) ขนเสรมสรางพลงในตนเอง 3) ขน

สรางกลมเครอญาต ชมชน 4) ขนวางแผนกลยทธ 5) ขนขยายเครอขายและบรณาการ ซงเงอนไข

103

และองคประกอบทเปนการสงเสรมเกอหนนและเหนยวรงการเสรมสรางพลงสตรในพนทลมน าช

ประกอบดวย 1) การรวมกลมของแกนนาสตร 2) การสนบสนนจากครอบครว 3) การมเครอขาย

ทางสงคม 4) การมผลงานของแกนนาสตร

เชาวฤทธ จงเกษกรณ (2552, หนา 215-233) ไดศกษาเรอง การพฒนารปแบบการมสวน

รวมของชมชนในการบรหารจดการทรพยากรน า : กรณศกษาชมชนลมน าสะแกกรง จงหวด

อทยธาน เพอศกษาบรบท พนท หลกการ กระบวนการ ปจจยการมสวนรวมของชมชน และนามา

สรางรปแบบการมสวนรวมของชมชน การเกบขอมลใชการสมภาษณ การสงเกต การสนทนากลม

และการรวมอภปรายกลม จากการศกษาพบวา กระบวนการมสวนรวมบรหารจดการทรพยากรน าม

5 ขนตอน คอ 1) การรวมระดมความคด 2) การรวมวางแผน 3) การรวมดาเนนงาน 4) การรวม

ตดตามประเมนผล 5) การรวมรบผลประโยชน

ทวศลป กลนภาดล (2553, หนา 50-52) ไดทาการศกษาเรอง การพฒนาภาวะผนาเพอ

เสรมสรางการมสวนรวมในการพฒนาทองถนของประชาชน มวตถประสงคในการศกษาระดบของ

ภาวะผนาการเปลยนแปลงของผบรหารองคการสวนตาบล และ การเปรยบเทยบภาวะผนาการ

เปลยนแปลงของผบรหารองคการสวนตาบลระหวางองคการบรหารสวนตาบล การเสนอปจจยท

เกยวของกบการมสวนรวมของประชาชนในการพฒนาทองถน ซงเปนการวจยแบบผสมผสาน

ระหวางวธการเชงปรมาณและคณภาพ เครองมอการเกบรวบรวมขอมล แบบสอบถาม และการ

สมภาษณ พบวาปจจยทเกยวของกบการมสวนรวมของประชาชนในการพฒนาชมชน มดงน 1)

ความหลากหลายของชองทางการสอสารในชมชน 2) การตดตอสอสารในชมชน 3) การพฒนา

โครงสรางพนฐานทางดานการสอสารในชมชน 4) การใหความสาคญกบกลมทางสงคมและกลม

ทางเศรษฐกจในชมชน 5) การจดกจกรรมตามประเพณและวฒนธรรมของไทยอยางสมาเสมอ 6)

การพฒนาทรพยากรมนษยในชมชม 7) การคานงถงประโยชนทจะไดรบจากการเขารวมกจกรรม

สภทร จาปาทอง (2553, หนา 212-219) ไดศกษาเรอง การนานโยบายเงนทนหมนเวยน

เพอพฒนาสถาบนอดมศกษาเอกชนไปปฏบต มวตถประสงคในการศกษาเพอศกษากระบวนการนา

นโยบายเงนทนหมนเวยนเพอพฒนาสถาบนอดมศกษาเอกชนไปปฏบต และเพอศกษาปจจยทม

ผลกระทบตอการปฏบตงานของเงนทนหมนเวยนเพอพฒนาสถาบนอดมศกษาเอกชน ซงเปนการ

วจยเชงคณภาพ โดยใชกรอบแนวคดทฤษฎนโยบายสาธารณะและทฤษฎการนานโยบายไปปฏบต

เปนหลก จากการศกษาพบวา ปจจยทมผลกระทบตอความสาเรจของการนานโยบายเงนทน

หมนเวยนเพอพฒนาสถาบนอดมศกษาเอกชนไปปฏบต ไดแก 1) ดานเปาหมายและวตถประสงค

ของนโยบาย 2) ดานทรพยากร 3) ดานมาตรฐานระเบยบ หลกเกณฑและการมอบหมายภารกจ 4)

ดานลกษณะของหนวยงานปฏบต 5) ดานสมรรถนะและพฤตกรรมผปฏบตงาน 6) ดานการ

ประชาสมพนธ 7) ดานความพงพอใจของผบรการ 8) ดานการวางแผนควบคมและประเมนผล

104

ฐตารตน ศรวฒนพงศ (2553, หนา 91) ไดศกษาเรอง ประชาธปไตยทกนได: ศกษากรณ

การมสวนรวมทางการเมองในการบรหารจดการทรพยากรปาชมชนดงภโหลนของหมบานโนน

ศาลา ตาบลสาโรง อาเภอโพธไทร จงหวดอบลราชธาน วตถประสงคเพอศกษาถงสาเหตและ

แนวทางในการแกไขเพอแสวงหาทางแกไขปญหาทเกดขนจากการจดการปาชมชนดงกลาวอยาง

ย งยน โดยความรวมมอจากชาวบานทกคนในชมชน วธในการดาเนนการวจย เปนการวจยเชง

คณภาพ ดวยการจดการสมภาษณเชงลกกบชาวบานในหมบาน และการลงสารวจพนท จาก

การศกษาพบวา ปจจยทสงผลตอการจดการปาชมชน ในแนวทางการมสวนรวมของชมชน คอ

ความตระหนกร ความรสกรวมถงสทธชมชน และสทธในการจดการทรพยากร

เกศฉราภรณ สตยาชย (2553, หนา 185-194) ไดศกษาเรอง การนานโยบายการเพมพนทส

เขยวของกรงเทพมหานครไปปฏบต มวตถประสงคเพอศกษาประสทธผลของการนานโยบายการ

เพมพนทสเขยวของกรงเทพมหานครไปปฏบต และศกษาปจจยทมผลตอประสทธผลการนา

นโยบายเพมพนทสเขยวตามแผนบรหารราชการกรงเทพมหานคร พ.ศ. 2548-2551 ไปปฏบต

การศกษานเปนการวจยเชงคณภาพ และการวจยเชงปรมาณ จากการศกษาพบวา ปจจยทมผลตอ

ประสทธผลการนานโยบายการเพมพนทสเขยวไปปฏบต ประกอบไปดวย 5 ปจจย ไดแก 1) การ

กาหนดภารกจและมอบหมายงาน 2) การสนบสนนของผบรหารของหนวยปฏบต 3) ทรพยากรของ

หนวยปฏบต 4) การมสวนรวมของผปฏบต และ 5) ทศนคตของผปฏบต

จาตรนต จนระมาด (2553, หนา 223-260) ไดศกษาเรอง การนานโยบายการบรหาร

อทยานแหงชาตไปปฏบต มวตถประสงคเพอศกษาประสทธผลและความสาเรจของการนานโยบาย

การบรหารอทยานแหงชาตไปปฏบต และเพอศกษาปจจยทมผลตอประสทธผลการนานโยบายการ

บรหารอทยานแหงชาตไปปฏบต ซงใชวธวจยแบบเชงปรมาณเปนหลก และมการวจยเชงคณภาพ

เขามาเสรม จากการศกษาพบวา ปจจยทมความสมพนธเชงบวกกบประสทธผลการนานโยบายการ

บรหารอทยานแหงชาตไปปฏบตของเจาหนาทอทยานแหงชาตอยางมนยสาคญ คอ 1) ลกษณะผนา

2) ลกษณะนโยบาย 3) การจดสรรทรพยากร 4) การจดการมสวนรวม 5) การสนบสนนนโยบาย

และ 6) การพงพาหนวยงานภายนอก

ทชชวฒน เหลาสวรรณ, วาสนา บรรลอหาญ, ปรยานช วฒนกล และธรภทร ลอยวรตน

(2553, หนา 118-122) ไดศกษาเรอง บทบาทในการสงเสรมและพฒนาปาชมชนแบบมสวนรวมของ

องคกรปกครองสวนทองถน จงหวดมหาสารคาม มวตถประสงคเพอศกษาและเปรยบเทยบบทบาท

ทคาดหวงกบบทบาททเปนจรงในการสงเสรมและพฒนาปาชมชนแบบมสวนรวมขององคกร

ปกครองสวนทองถน จงหวดมหาสารคาม รวมทงศกษาเงอนไขทเออและทเปนอปสรรคตอบทบาท

ดงกลาว โดยใชระเบยบวธการศกษาแบบผสม ระหวางการวจยเชงปรมาณกบการวจยเชงคณภาพ

เครองมอทใชเปนแบบสอบถาม การจดประชมกลมยอย การสมภาษณรายบคคลและกลม เปน

เครองมอในการเกบรวมรวมขอมล จากการศกษาพบวา ปจจยทเปนอปสรรคตอบทบาทในการ

105

สงเสรมและพฒนาปาชมชนแบบมสวนรวมขององคกรปกครองสวนทองถน จงหวดมหาสารคาม

ประกอบดวย ขาดงบประมาณสนบสนน ขาดแคลนบคลากรทมประสบการณและความร ผบรหาร

ทองถนมนโยบายไมชดเจนในการอนรกษและฟนฟปา ขาดการสนบสนนจากหนวยงานทเกยวของ

แรงกดดนทางเศรษฐกจทาใหประชาชนสวนหนงบกรกปา รวมทงขาดความรวมมอจากประชาชน

ในการอนรกษปา สภาวะธรรมชาต ปญหาเขตพนทปาชมชนไมชดเจนทาใหองคกรปกครองสวน

ทองถน แตละพนทมความขดแยงเรองพนทความรบผดชอบ พนทความรบผดชอบทบซอนกน

ปญหาดานกฎหมายทใชกบปาชมชนไมมความชดเจนทาใหภารกจและหนาทตองรบผดชอบไม

ชดเจน

เสาวพงษ ยมาพฒน (2553, หนา 217-228) ไดศกษาเรอง การจดการทรพยากรธรรมชาต

ของวดปาในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ มวตถประสงคเพอศกษาการจดการทรพยากรธรรมชาตของ

วดปาในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ วเคราะหองคความรในการจดการทรพยากรธรรมชาตโดยอาศย

การประยกตหลกธรรมทางพระพทธศาสนา และเสนอแนะแนวความคดในการกาหนดนโยบายการ

จดการทรพยากรธรรมชาตตามแนวทางของวดปา ซงการวจยในครงนเปนการวจยเชงคณภาพ จาก

การศกษาพบวา วดปามแนวคดในการจดการทรพยากรธรรมชาต 5 แนวคดหลก คอ 1) แนวคดแบบ

ผสมผสานระหวางแนวคดเชงวทยาศาสตรกบแนวคดเชงพทธจรยธรรม 2) แนวคดแบบทางสาย

กลาง 3) แนวคดการจดการแบบเชงโครงสราง 4) แนวคดแบบองครวม 5) แนวคดแบบสรางปญญา

ซงมตวแบบหลกอก 5 ตวแบบ คอ 1) แบบมสวนรวม 2) แบบเครอขาย 3) แบบปรชญาเศรษฐกจ

พอเพยง 4) แบบวฒนธรรมชมชน 5) แบบธรรมชาต

สลกษณ เสงยมลกษณ (2553, หนา 240-250) ไดศกษาเรอง วถชวตประมงพนบาน :

กระบวนการมสวนรวมในการจดการทรพยากรธรรมชาตชายฝง พนทอาวไทยตอนบน ม

วตถประสงคเพอศกษาวถชวตประมงพนบาน ศกษากระบวนการมสวนรวมในการจดการ

ทรพยากรธรรมชาต และเพอศกษาแนวทางการจดการทรพยากรธรรมชาตชายฝงอาวไทยตอนบน

เปนงานวจยทใชแนวทางการวจยเชงคณภาพ (Qualitative Research) จากการศกษาพบวา

กระบวนการมสวนรวมในการจดการทรพยากรธรรมชาตชาวฝงอาวไทยตอนบนทเหมาะสมของ

ประชาชนและองคกรชมชน ในแตละขนตอนมดงนคอ การรวมกนคด รวมกนตดสนใจในการ

แกปญหา ปรกษากนภายในครอบครวหรอกลมเพอนบาน สงเสรมใหเกดการรวมกลมตางๆ ผลจาก

การทชาวประมงพนบาน หนวยงานภาครฐ และผประกอบการไดรวมคดในการวางแผน และการ

ตดสนใจ นาไปสการรวมปฏบต ทาใหเกดการมสวนรวมในผลประโยชนพรอมทงการมสวนรวม

ในการตดตามประเมนผลใหการจดการประสบผลสาเรจในทสด

วรพร เชออา (2553, หนา 153-169) ไดทาการศกษาเรอง การพฒนารปแบบการมสวน

รวมขององคกรปกครองสวนทองถนในการจดการศกษาขนพนฐาน ในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ม

วตถประสงคเพอศกษาปจจยดานสภาพแวดลอม ปจจยดานองคกรปกครองสวนทองถน ปจจยดาน

106

โรงเรยน และการมสวนรวมขององคกรปกครองสวนทองถน พฒนารปแบบการมสวนรวมของ

องคกรปกครองสวนทองถนในการจดการศกษาขนพนฐาน ในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ เปนการ

วจยเชงปรมาณ เครองมอทใชในการเกบขอมลคอแบบสอบถาม จากการศกษาพบวา ปจจย

ความสมพนธเชงสาเหตการมสวนรวมขององคกรปกครองสวนทองถนในการจดการศกษาขน

พนฐาน ไดแก การเมองการปกครอง สงคมและวฒนธรรม สภาพเศรษฐกจชมชน บทบาทหนาท

ขององคกรปกครองทองถนตามกฎหมาย งบประมาณ ภาวะผนาและวสยทศนของผบรหาร

บคลากร การดาเนนงานของโรงเรยน ทศนคตของครทมตอการกระจายอานาจการบรหารจดการ

การมสวนรวมในการบรหารงานวชาการ การมสวนรวมในการบรหารงานบคคล การมสวนรวมใน

การประเมนผล การมสวนรวมในการบรหารงานทวไป การมสวนรวมในการบรหารงาน

งบประมาณ การมสวนรวมในการปฏบต การมสวนรวมในการตดสนใจ และการมสวนรวมใน

ผลประโยชน

เบญจ พรพลธรรม (2553, หนา 335-363) ไดศกษาเรอง การจดการความโปรงใสและการ

มสวนรวมในการบรการสาธารณะขององคกรปกครองสวนทองถน มวตถประสงคเพอศกษาการ

จดการความโปรงใสและการจดการการมสวนรวมของชมชนในบรการสาธารณะขององคกร

ปกครองสวนทองถน และยงศกษาเพออธบายถงปจจยทสงผลกระทบตอการจดการความโปรงใส

และการมสวนรวมของชมชนในการบรการสาธารณะขององคกรปกครองสวนทองถน นอกจากนน

ยงเปนไปเพอเสนอแนะกลไกรปแบบตวชวดการจดการความโปรงใน และการจดการการมสวน

รวมของชมชนกบการบรการสาธารณะขององคกรปกครองสวนทองถน ซงเปนการวจยเชงคณภาพ

และเชงปรมาณ ในการสารวจ การเกบขอมลจากเอกสาร รวมถงขอมลจากการสมภาษณเจาะลก

ผทรงคณวฒ จากการศกษาพบวา ปจจยทสงผลกระทบตอการจดการความโปรงใสและการมสวน

รวมของชมชนในบรการสาธารณะขององคกรปกครองสวนทองถน ไดแก การวางแผนและกาหนด

เปาหมายการบรหารงานใหชดเจน การจดระเบยบขององคกรปกครองสวนทองถนใหเกดความ

คลองตวดานขอมลขาวสาร การเพมประสทธภาพในการปฏบตหนาทในการใหบรการสาธารณะ

การสงเสรมใหประชาชนเหนความสาคญในการมสวนรวมในการตรวจสอบความโปรงใส และ

กาหนดกฎหมายทมบทลงโทษรนแรง การจดการดานการบรหารของผนาองคกรทมความยตธรรม

โปรงใส และเขาถงความเปนอยของประชาชนในชมชน และการมระบบบรหารจดการความโปรง

ในทเปนรปธรรมและมกลไก

ยทธไชยนต พรหมนกร (2554, หนา 169-173) ไดศกษาเรอง การพฒนารปแบบการ

จดการทรพยากรธรรมชาตภายใตการมสวนรวมของประชาชนพนฐานการใชประโยชนอยางย งยน

กรณศกษา: ปาชมชนดงมน จงหวดยโสธร โดยมวตถประสงคเพอศกษารปแบบการจดการ

ทรพยากรธรรมชาตภายใตการมสวนรวมของประชาชนบนพนฐานการใชประโยชนอยางย งยน

เครองมอทใชในการศกษาคอ แบบสอบถามประกอบการสมภาษณ การสงเกตแบบไมมสวนรวม

107

และการสารวจ การจดเวทประชาพจารณ พบวา แนวทางการมสวนรวมของประชาชนในดานการ

อนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ประกอบไปดวย การสรางจตสานก การสอความหมาย

ใหขอมลทถกตอง การสรางกจกรรมการมสวนรวมใหกบประชาชน สงเสรมการทองเทยวเชง

อนรกษ สวนราชการทาเปนแบบอยาง การปฏบตงานในสวนทรบผดชอบอยางเครงครด การ

กาหนดแนวเขต มคณะกรรมการและกฎระเบยบของชมชน

วรรณภา เหลยมสงหขร, สงวน ปสสาโก และสรรพสทธ แกวเฮา (2554, หนา 25) ได

ทาการศกษาเรอง ภมปญญาชาวบานกบขบวนการจดการปาชมชนโคกใหญ อาเภอวาปปทม จงหวด

มหาสารคาม มวตถประสงคเพอศกษาภมปญญาชาวบาน และเพอสงเคราะหองคความรทไดมาจาก

ภมปญญาชาวบานในการจดการปาไมใหไดมาซงนวตกรรมในการอนรกษปาชมชน การศกษาโดย

ใชแบบสมภาษณ เปนการสมภาษณแบบเจาะลก จากการศกษาพบวา มการนาภมปญญาชาวบานไป

ใชในการจดการปาชมชน การใชภมปญญาชาวบานในการเกบเหด การใชภมปญญาในการเกบไม

เพอมาทาฟนจากปาชมชน การใชภมปญญาชาวบานในการเกบพชสมนไพรจากปาชมชน และการ

ใชภมปญญาชาวบานในการเขาหาของปาจากปาชมชน อกทง การมความเชอเรองปาม เจาปา ผ

เทวดา ทชวยดแลรกษาปาชมชน

สรวชญ ทพรตนเดช (2555, หนา 201-225) ไดศกษาเรอง การพฒนาการมสวนรวมและ

การสรางความเขมแขงองคกรผ ใชน าในการบรหารจดการชลประทาน โครงการสงน าและ

บารงรกษาแมแฝก-แมงด อาเภอสนทราย จงหวดเชยงใหม มวตถประสงคเพอศกษา การมสวนรวม

ปจจยทมผลตอการมสวนรวม การพฒนาการมสวนรวม เพอเสนอรปแบบการพฒนาการมสวนรวม

ปญหา อปสรรค และแนวทางแกไขการมสวนรวม ในการบรหารจดการชลประทานและการสราง

ความเขมแขงใหกบองคกรผใชน าชลประทาน เครองมอสาคญทใชในการศกษา คอ วธการสนทนา

กลมยอย การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม การพฒนาชนบทแบบมสวนรวมโดยเทคนค A-I-C

(Appreciation Influence Control) จากการศกษาพบวา ปจจยทมผลตอการมสวนรวมในการบรหาร

จดการชลประทาน ไดแก ประสบการณในดานชลประทาน การไดรบฝกอบรม / สมมนา และการ

ตดตอเจาหนาทชลประทาน ซงมความสมพนธกบการมสวนรวมในการบรหารจดการชลประทาน

เพอชมชนเขมแขง

สงห ปานะชา (2555, หนา 242) ไดศกษาเรอง การมสวนรวมของประชาชนในการ

ปองกนและแกไขปญหายาเสพตดขององคการบรหารสวนตาบลในเขตพนทชายเดนไทย-พมา

อาเภอสวนผง จงหวดราชบร มวตถประสงคเพอศกษาสภาพปญหาของเสนทางลาเลยงและลกลอบ

คายาเสพตดในเขตพนทชายเดนไทย-พมา อาเภอสวนผง จงหวดราชบร ศกษาระดบการมสวนรวม

ของประชาชนในการปองกนและแกไขปญหายาเสพตดขององคการบรหารสวนตาบล ศกษา

ความสมพนธระหวางปจจยดานสภาพแวดลอมภายในองคการ ปจจยดานสภาพแวดลอมภายนอก

องคการ ปจจยพนฐานในการระดมการมสวนรวมของประชาชนและการมสวนรวมของประชาชน

108

และศกษาปจจยทสงผลตอการมสวนรวมของประชาชนในการปองกนและแกไขปญหายาเสพตด

ขององคการบรหารสวนตาบลในเขตพนทชายเดนไทย-พมา อาเภอสวนผง จงหวดราชบร ซงใช

รปแบบการวจยแบบผสมผสาน (Mix Methods Research) โดยใชวธวจยเชงประมาณ (Quantitative

Research) และการวจยเชงคณภาพ (Qualitative Research) ในลกษณะของการสมภาษณเชงลก (In-

Depth Interview) พบวา ปจจยทสงผลตอการมสวนรวมของประชาชนในการปองกนและแกไข

ปญหายาเสพตดขององคการบรหารสวนตาบลในเขตพนทชายเดนไทย-พมา อาเภอสวนผง จงหวด

ราชบร ไดแก ว ฒนธรรมองคการ โครงสรางองคการ ภาวะผ นาของผ บ รหารองคการ

สภาพแวดลอมภายนอกองคการ และปจจยพนฐานในการระดมการมสวนรวมของประชาชน

อวยชย วะทา (2555, หนา 160-168) ไดทาการศกษาเรอง กลยทธการพฒนาผนาองคกร

ชาวบานเพอสงเสรมการอนรกษปาชมชน จงหวดมหาสารคาม โดยมวตถประสงคเพอสรางและ

พฒนากลยทธการพฒนาผนาองคกรชาวบานเพอสงเสรมการอนรกษปาชมชน เพอสรางหลกสตร

การพฒนาผนาองคกรชาวบานในการอนรกษปาชมชน เพอศกษาและเปรยบเทยบความร เจตคต

และพฤตกรรมการอนรกษปาชมชนกอนและหลงใชกลยทธพฒนาผนาองคกรชาวบาน การวจยครง

นดาเนนการวจยในลกษณะของการวจยและพฒนา (Research and Development) ดาเนนการโดยใช

วธการวจยเชงปรมาณ (Quantitative Approach) และการวจยเชงคณภาพ (Qualitative Approach)

จากการศกษาพบวา ความรและทกษะทสงผลตอการอนรกษปาชมชม ประกอบดวย ความรและ

ทกษะเกยวกบภาวะผนา ความรและทกษะเกยวกบศลปะการพดเพอการสอสาร ความรและทกษะ

เกยวกบการพฒนาทมงานและเครอขาย ความรเกยวกบปาชมชน ความรและทกษะเกยวกบการ

อนรกษปาชมชน

สมาน กาบมาลา (2555, หนา 211-207) ไดทาการศกษาเรอง การพฒนาการมสวนรวมใน

การจดการขยะสาหรบองคกรปกครองสวนทองถนในอาเภอแมเมาะ จงหวดลาปาง การวจยครงนม

วตถประสงค เพอศกษาการมสวนรวมในการกาจดขยะ เพอศกษาปจจยทมผลตอการมสวนรวมใน

การจดการขยะของประชาชน และเจาหนาทองคกรปกครองสวนทองถน เพอศกษาปญหา และ

อปสรรคในการจดการขยะของประชาชน และเจาหนาทองคกรปกครองสวนทองถน และเพอ

พฒนาการมสวนรวมในการจดการขยะของประชาชน และเจาหนาทองคกรปกครองสวนทองถน

อาเภอแมเมาะ จงหวดลาปาง เครองมอในการวจย ไดแก แบบสมภาษณ แบบทดสอบ และแบบ

สงเกต จากการศกษาพบวา ปจจยทมผลตอความสาเรจในการรณรงคการจดการขยะแบบมสวนรวม

เกดจากหลายปจจยหลายประการ ดงตอไปน 1) สภาพแนวโนมของปญหาขยะ 2) ความมงหวงของ

องคกรปกครองสวนทองถน 3) ความรวมมอจากประชาชนในพนท 4) ความรวมมอจากสวน

ราชการ 5) การรณรงคการจดการขยะ จะเหนวา ปจจยทกลาวมาทงหมด เปนปจจยพนฐานทสาคญ

ในการรณรงคการจดการขยะแบบมสวนรวมระหวางประชาชน และองคกรปกครองสวนทองถน

109

ใหเกดผลสาเรจ และเปนแนวทางสาคญในการแกปญหาขยะขององคกรปกครองสวนทองถน และ

ชมชนในปจจบน

Robson (2004, p. 132) ไดทาการศกษาเรอง ทนทางสงคม บรบท การสรางฉนทามต และ

การทางานรวมกนในการจดการปาชมชน พบวา จากการศกษาชใหเหนวาความมงมนของ

หนวยงานภาครฐทจะใหคาปรกษากบกลมผมสวนไดสวนเสยในชมชน หรอรปแบบการเตมเตม

พลงทางทนสงคม เปนปจจยทมอทธพลมากทสดในการพฒนาความรวมมอระหวางผมสวนไดสวน

เสยในชมชนและหนวยงานภาครฐในทองถนทจะใหคาปรกษาถงกระบวนการจดการรวมกน เรอง

นในสดไดนาไปสกระบวนการคณะกรรมการทปรกษาในการทจะเขาใจถงกระบวนการการวาง

แผนการจดการปารวมกนซงเปนแรงผลกดนทางดานเทคนค อยางไรกตามทสาคญทสดทมอทธพล

ตอการสรางฉนทามตทเกดขนจากปจจยทเปนเอกลกษณกบบรบทของทองถนและระดบของความ

รวมมอการพฒนาถกจากดตงแตความสมพนธเปนเพยงทปรกษา ในขณะทสงทสาคญทสดทม

อทธพลตอบรบททเปนเอกลกษณของความรสกของชมชนระหวางหนวยงานการจดการรวมและ

ความหลากหลายของผมสวนไดเสยในทองถน หรอการเตมเตมทนทางสงคมและองคกรรวมกนให

สมบรณ ถกปจจยทสาคญทสดเปนปจจยทมอทธพลตอความสามารถของคณะกรรมการทปรกษา

Gaffrey (2007, pp 423-486) ไดศกษาถง พฤตกรรมการบรหารจดการ กรณศกษา หนวย

พทกษปาในสหรฐอเมรกา วตถประสงคของการศกษาครงน คอ การพฒนาทฤษฎทอธบายถงพฤต

กรรมการบรหารจดการของหนวยพทกษปาในสหรฐอเมรกา เปนการศกษาเชงพรรณาโดยการ

สมภาษณ เจาหนาพทกษปา จานวน 473 คน พบวา จากการศกษาจานวนมากหนวยพทกษปาใน

สหรฐอเมรกาเปนหนวยงานและมวธการทจะตอบสนองตอการเปลยนแปลงทางสงคมตงแต ค.ศ.

1960 จากผลการศกษาพบวามความแตกตางในดานสภาพแวดลอมและทศนคตตอองคกรขนกบ

จานวนเจาหนาทและความเปนมออาชพซงนาไปสการเปลยนแปลงทศทางการบรหารจดการของ

หนวยพทกษปาในสหรฐอเมรกา พบวาหนวยพทกษปามความหลากหลายทางเพศ และความเปน

มออาชพ ในป ค.ศ. 1960 Kaufman รายงานวาหนวยพทกษปา รอยละ 90 เปนผชายผวขาวททา

หนาทพทกษปา ในปจจบนมเพยงรอยละ 40 ของเจาหนาทพทกษปาทผานการอบรมเปนผพทกษปา

และมากกวารอยละ 30 เจาหนาทพทกษปาเปนผหญง ขอสรปจากการศกษา พบวา ปจจยทมอทธพล

ตอพฤตกรรมการบรหารจดการหนวยพทกษปา ประกอบดวย 6 ปจจย ประกอบดวย ความเปนมอ

อาชพ การมสวนรวมของประชาชน ประเพณปฏบต สภาพแวดลอมในททางาน ชมชน

สภาพแวดลอมทางธรรมชาตและกายภาพของพนท

Mouton (2007, pp. 149-150) ไดทาการศกษาเรอง การกระจายอานาจในการจดการปา

ในเคเมอรน: มมมองถงความเขาใจของกระบวนการยตธรรมในกระบวนการจดการปาชมชน พบวา

การวจยยงใหภาพทชดเจนของการกระจายอานาจการทางานรวมกนระหวางการมสวนรวมของ

ชมชน และกระบวนการยตธรรมในการตดสนใจในการจดการปาในบรบทของวฒนธรรม Bimbia-

110

Bonadikombo เปนชมชนทมความหลากหลายทางวฒนธรรมกบความหลากหลายของผมสวนได

สวนเสยในการจดการปาชมชน ผลการศกษาพบวาการใชกรอบของกระบวนการยตธรรมทมความ

หลากหลายทางวฒนธรรมในชมชนทแตกตางกนสามารถจดการไดเปนอยางดในเรองของการ

กระจายอานาจใดและการมสวนรวมและการตดสนใจทสงผลตอความสาเรจในการพฒนาทย งยน

งานวจยฉบบนจงเนนกรอบการวเคราะหในเรองของกระบวนการยตธรรมในเรองของนโยบายการ

จดการทรพยากรธรรมชาตในเคเมอรน และความพยายามของหนวยงานภาครฐทจะนานโยบายไป

ปฏบต การศกษาครงนจะเปนสงทยนยนใหกบผกาหนดนโยบายและการวางแผนเกยวกบจานวน

ของมาตรการวดของนโยบายซงรวมถงการกาหนดนโยบายทมประสทธภาพของการชแจงจาก

แงมมทแตกตางกนของนโยบายรวมทงสทธในทรพยสน กลยทธการมสวนรวมของชมชนและกล

ยทธการดาเนนงานทมประสทธภาพ มาตรการเหลานการนานโยบายไปปฏบตจะนาไปส

ความสาเรจของการมสวนรวมของชมชนทมประสทธภาพตาม FAO (2000) เพอลดความขดแยงใน

ระยะยาวทอาจเกดขนเมอนโยบายไปปฏบตบงคบใชงานกบประชาชนโดยปราศจากการมสวนรวม

ของประชาชน

Cooper (2008, pp. 164-165) ไดทาการศกษาเรอง การจดการปาชมชนในเนปาล: ผลตผล

จากปากบการลดคาครองชพของคนจน พบวา ชมชนทมการจดการปาสามารถลดคาครองชพไดใน

ระยะยาว แตการลดคาครองชพเปนชวงเปลยนผานในชวงแรกเทานน ผลกระทบเชงลบเหลาน

ความสาคญตอการนานโยบายไปปฏบตของการจดการปาในระดบชมชนเกดในประเทศกาลง

พฒนาเมอรายไดอยในระดบตาและวถชวตขนอยทรพยากรทองถน กฎของวรรณะและความ

ตองการมสวนรวมมผลกระทบตอกบการเปลยนแปลงของขอจากดและวถชวต เพอปองกนมใหคน

จนหลดออกจากกรอบไป ผกาหนดนโยบายจะตองพจารณาแผนการเปลยนแปลงทอาจรวมถง

คาชดเชยสาหรบผลกระทบเชงลบและการกระจายผลกระทบซงจะชวยกระตนใหเกดการมสวน

รวมของทกภาคสวนของชมชนผท เ กยวของในการรบผลกระทบจากการเปลยนแปลงของ

สถานการณน การตดสนใจในนโยบายดงกลาวมผลกระทบในวงกวางสาหรบการจดการทรพยากร

อนๆ ดวย เชน การกระจายอานาจกลายเปนทแพรหลาย

Biedenweg (2010, pp. 137-138) ไดทาการศกษาเรอง สารวจการเรยนรทางสงคมใน

โครงการสรางขดความสามารถสาหรบการจดการปาชมชนในแพนโด โบลเวย พบวา ผลประโยชน

เพมเตมใหกบเขตขอมลของการเรยนรทางสงคมเพอการจดการทรพยากรธรรมชาตการรบรวาการ

เรยนรทางสงคมทมประสทธภาพไมจาเปนตองรวมคณสมบตทงหมดทกาหนดไวในวรรณคด

การศกษาครงนอธบายใหชดเจนวากจกรรมการขยายการตอบสนองใบสงยาทงหมดของลกษณะ

การเรยนรทางสงคมทดารงอยในแพนโด ในขณะเดยวกนการดาเนนการแมกระทงปฏบตทดทสด

ไมกเชนคามนสญญาในระยะยาว การฝกอบรมประสบการณและการเปดกวางในการแบงปน

มมมองทแตกตางกนสงผลใหเกดผลลพธทตองการเปนจานวนมากในขณะทปจจยหลายประการ

111

เชนการขาดประวตศาสตรของความไววางใจในหมสมาชกในชมชนการกระจายอานาจทไมเทา

เทยมกนระหวาง ชมชนและ บรษททาไมและขอบงคบภายนอกทจากดการขยายไปทความคดการ

จดการใหมสามารถสรางอปสรรคทอาจเกดขนผลการเรยนรทางสงคม บางสวนของการคนพบ

เหลานมแนวโนมทจะเปนจรงในบรบทอนๆ และไมมความประสงคในการสารวจของวธการท

เปนไปไดกคอการรวมทงหมดทกาหนดลกษณะการเรยนรทางสงคมไมวาจะเปนไปไดทจะสราง

มาตรฐานสวนประกอบทจาเปนของการเรยนรทางสงคมและสงทลกษณะของการเรยนรทางสงคม

มความจาเปนทจะเอาชนะอปสรรคภายนอกทเฉพาะเจาะจงเพอผลตามการกระทาทตองการ

Kitchens (2012, pp. 267-289) ไดทาการศกษาเรอง บทเรยนจากโครงการ Tennessee

Valley Authority การศกษาครงนเปนการประเมนผลโครงการ Tennessee Valley Authority (TVA)

เปนนโยบายโครงการโครงสรางพนฐานทใหญทสดในสหรฐอเมรกา จะเปนตรวจสอบ TVA

เพอทจะไดรบทรพยสนสาหรบการกอสรางอางเกบน า ซงเปนการพฒนารปแบบใหมของขอมล

ขาวสารและการทดสอบการคาดการณ รปแบบการใชขอมลระดบทรพยสนจาก TVA และซอ

ทรพยสนในป ค.ศ. 1930 จากนนจะเปนการตรวจสอบผลทไมตงใจใหเกดขนของการพฒนาอาง

เกบน า ตรวจสอบการเปลยนแปลงในอตราการลดลงของไขมาลาเรยทเกยวของกบอางเกบน า

พบวา การเกดขนของอางเกบนา นาไปสการเพมขนจากการตายของไขมาลาเรยและคาใชจายไดถง

รอยละ 30 ของงบประมาณทจดสรรของรฐบาลกลางใหกบ TVA สดทายตรวจสอบผลกระทบของ

โปรแกรมการใชพลงงานไฟฟาตอการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ รวมถงวธการจดเกบขอมลและ

เพอแสดงใหเหนการเปรยบเทยบกนขามกบอดตทผานมา การใชพลงงานไฟฟามอตราไมแตกตาง

กนอยางมากนกจากอตราการเรยกเกบ และประการทสองแสดงใหเหนวารฐทมการทาสญญาซอ

ไฟฟากบ TVA ไมไดมการเตบโตทางเศรษฐกจแตกตางกน

Hildebrand (2012, pp. 122-130) ไดศกษาเรอง ความสบสนในการบงคบใช: การนา

นโยบายภาวะฉกเฉนไปปฏบตของทองถนภายหลงเหตการณ 11 กนยายน มวตถประสงคเพอศกษา

วาผบรหารทองถนมการตดสนใจใชนโยบายจากรฐบาลกลางอยางไร และความคาดหวงของรฐบาล

กลาง จากการศกษาพบวา ความชดเจนของนโยบาย ประสบการณของผบรหารทองถน ความเขาใจ

ในบทบาทหนาทของเจาหนาททองถน สงเหลานเปนปจจยสาคญทจะนานโยบายภาวะฉกเฉนของ

รฐบาลกลางไปปฏบตไดอยางมประสทธภาพ

Kwon (2012, p. 94) ไดศกษาเรอง ปจจยทมผลกระทบตอองคกรในการนากฎหมายดาน

เสรภาพดานขาวสารไปปฏบต โดยมวตถประสงคเพอศกษาปจจยองคกรทมอทธพลกบองคกรตอ

การนากฎหมายเสรภาพดานขาวสารไปปฏบต (Freedom of Information Act หรอ FOIA) โดยใชวธ

การศกษาเชงประจกษ การศกษาวเคราะหขอมลทตยภม เชงปรมาณ และขอมลเชงคณภาพ การ

สมภาษณเจาหนาทของรฐ จากการศกษาพบวา ปจจยทมอทธผลตอการนากฎหมายดานเสรภาพ

ดานขาวสารไปปฏบต ไดแก วฒนธรรมองคกร และงบประมาณ

112

Dabney (2013, pp. 93-108) ไดศกษาเรอง การมสวนรวมของประชาชนในการวาง

แผนการระบบขนสง: ระดบการมสวนรวมของประชาชนทมผลตอการตดสนใจในระบบขนสงใน

เวอรจเนยเปนอยางไร ซงมวตถประสงคเพอศกษาตรวจสอบการมสวนรวมของประชาชนในการ

วางแผนดวยการมงไปทลกษณะของการมสวนรวมของประชาชน การศกษานเปนการศกษาเชง

ปรมาณและเชงคณภาพ จากการศกษาพบวา ขอผกพน และ การปรกษาหารอ เปนปจจยหลกในการ

มสวนรวมของประชาชนในการวางแผนระบบขนสง

Wastchak (2013, pp. 137-141) ไดศกษาเรอง การมสวนรวมของประชาชนและ

ผลกระทบของตอผอานวยความสะดวกบคคลทสาม มวตถประสงคเพอศกษาการเชอมตอระหวาง

ความสาเรจของการมสวนรวมของประชาชนกบบทบาทของผอานวยความสะดวก ซงเปนการวจย

เชงพรรณนา จากการศกษาพบวา ผอานวยความสะดวก มผลกระทบเชงบวกตอความสาเรจในการม

สวนรวมของประชาชน โดยเฉพาะอยางยง ความพยายามในการมสวนรวมของประชาชนโดยผาน

ทางผอานวยความสะดวก จะประสบความสาเรจมากขน

Sherpa (2013, pp. 360-362) ไดทาการศกษาเรอง การกากบการอนรกษและการจดการ

เขตกนชนอทยานแหงชาตซากาเมนทาและเขตกนชนปาชมชนในเมองปารก ประเทศเนปาล ม

วตถประสงคเพอศกษาประเมนระบบนเวศทางการเมองของการอนรกษและการจดการเขตกนชน

อทยานแหงชาตซากาเมนทาและเขตกนชนปาชมชน ในภาคตะวนออกเฉยงเหนอของเมองปาราก

ประเทศเนปาล ซงเปนการประเมนผลการดาเนนการของทงสองเขตกนชนทอยใกลเคยงกนจาก

มมมองทหลากหลายรวมถงมมมองของประชาชน การศกษาครงนเปนการวจยเชงคณภาพ โดยใช

การสงเกต การสมภาษณ จากการศกษาพบวา การมสวนรวมของชมชนในการอนรกษปาและ

ทรพยากรธรรมชาต เปนสงสาคญในการอนรกษทรพยากรธรรมชาต โดยการ กระจายอานาจ ใน

การตดสนใจ สทธของชมชน นาไปสเปาหมายการอนรกษทรพยากรธรรมชาต ผานมมมองทาง

วฒนธรรมและศาสนา ทาใหการอนรกษทรพยากรธรรมชาตประสบความสาเรจ

Lowry (2013, pp. 218-222) การวดประสทธผลการมสวนรวมของประชาชนในการ

บรรลความยตธรรมของนโยบายการมสวนรวมของประของประชาชนในรฐนวยอรกเพอความ

สภาพแวดลอมยตธรรมชมชน มวตถประสงคเพอศกษา ระดบการมสวนรวมของประชาชนในเรอง

ความยตธรรมดานสงแวดลอมและกฎระเบยบทมงเนนการมสวนรวมของประชาชนใน

กระบวนการบรหารงานเพอใหแนใจวาประชาชนมสวนในการตดสนใจดานสงแวดลอมทม

ผลกระทบตอประชาชน การศกษาครงนเปนการวจยเชงคณภาพ โดยการสมภาษณผทเกยวของ จาก

การศกษาพบวา วฒนธรรมองคกรมนยสาคญกบกระบวนการมสวนรวมของประชาชน

จากการทบทวนวรรณกรรมและงานวจยทเกยวของ จะเหนไดวา ปจจยทสงผลตอการม

สวนรวมของประชาชนในการจดการปาชมชนนน ประกอบไปดวย 2 ปจจยสาคญ คอ ปจจยสวน

บคคล และปจจยแวดลอม ในดานปจจยสวนบคคล Kaufman (1949, p. 7) ไดกลาวถง ปจจยทม

113

สวนเกยวของกบการมสวนรวมของประชาชนในงานพฒนาชมชนในชนบท ประกอบดวย อาย เพศ

การศกษา อาชพ รายได และระยะเวลาการอยอาศยในชมชน

ในดานปจจยแวดลอม กรมปาไม (2540, หนา 35-37) ไดระบถงปจจยความสาเรจในการ

ดาเนนงานปาชมชน คอ ความรวมมอของประชาชนในชมชน และการสนบสนนจากภายนอก

ชมชน ทวศลป กลนภาดล (2553, หนา 19-20) ไดทาการศกษาเรอง การพฒนาภาวะผนาเพอ

เสรมสรางการมสวนรวมในการพฒนาทองถนของประชาชน ประกอบดวย โอกาสหรอชองทางใน

การเขารวม และการสงเสรมการมสวนรวม สมศกด ศรสนตสข (2536, หนา 179-181) ไดกลาวถง

ปจจยททาใหชมชนเขามามสวนรวมอยางแทจรงในการพฒนา ไดแก วฒนธรรมของชมชน และ

Nie และ Verba (1975, pp. 9-12) กลาววาปจจยทมความสมพนธกบการมสวนรวม ประกอบดวย

เปนสมาชกกลมทางสงคม การไดรบขอมลขาวสาร

ในสวนของระดบของการมสวนรวม Arnstein (1969, pp. 216-224) ไดแบงระดบการม

สวนรวมเปนบนได 8 ขน ดงน 1) การควบคมโดยรฐทงหมด (Manipulation) 2) การแกปญหาโดย

ใหผแทนจากรฐมาใหความร (Therapy) 3) การใหขอมลขาวสาร การสอสารทางเดยว (Informing)

4) การใหคาปรกษาทางเดยวโดยฝายรฐ (Consultation) 5) การเปดโอกาสใหตอรองได แตรฐเปนผ

ตดสนใจ (Placation) 6) การทางานรวมกนระหวางประชาชนกบรฐ (Partnership) 7) การมอบ

อานาจแกประชาชนในการตดสนใจ (Delegated Power) 8) การควบคมโดยประชาชน (Citizen

Control)

ดงนนผวจยจงไดนาแนวคด ทฤษฎ จากการทบทวนวรรณกรรม ทนกวชาการทงไทยและ

ตางประเทศไดทาการศกษาหรอเสนอแนวคดดงกลาว มากาหนดเปนกรอบแนวคดในการวจยเรอง

“การมสวนรวมของประชาชนในการจดการปาชมชนในจงหวดสรนทร” ตอไป