I1. NAZIV I PREDMET UVODA U PRAVORanije su postojali, a i danas se upotrebljavaju razni nazivi. Danas se kod nas ne upotrebljava termin Enciklopedija, ve Uvod u pravo i Uvod u pravne nauke. Pored ovih, ponekad se koriste i drugi termini, kao npr. Osnovni pojmovi o dravi i pravu. Pravo je usko povezano sa dravom. Ne moe se govoriti i izuavati pravo, a da se drava odvoji ili apstrahuje. Kada i dolazi do odvajanja drave i prava, to je vie da bi se izvesni elementi u ovim pojavama dublje prouili ili razradili. U Uvodu u pravo izuavaju se drava i pravo u cjelini. Daju se opti pojmovi i veze u oblasti drave i prava, objanjavaju se najvaniji i opti problemi. Uvod u pravo ima opti karakter. Kada uzmrmo u obzir naziv Uvod u pravne nauke, tu predmet predstavlja pravna nauka, a kada uzmenmo naziv Uvod u pravo mnogo jasnije i tanije ukazuje na osnovnu materiju prouavanja-pravo, bez obzira na pravne nauke, njihovu razvijenost, vrstu i razvoj.2. NASTANAK I RAZVOJ UVODA U PRAVOUvod u pravo se dosta kasno pojavilo kao zasebna disciplina sa odreenim predmetom i cjelinom. Prije uvoda u pravo formirale su se mnoge pravne nauke i ak dostigle veliki stepen razvoja. Tako smo imali graansko prava, krivino pravo i dr. U Rimu se razvila posebna pravna disciplina Institutions koja je sluila kao uvod u pravne nauke, a koja je sadrla uglavnom pojmove graanskog prava. Iz tog vremena poznata he knjiga uvenog pravnika Gajusa pod nazivom Institutiones. Isto tako poznat je Institutiones, teoretski uvod u Corpus iuris civilis cara Justinijana. Moe se rei da ovi radovi prestavljaju prve osnove Uvoda u pravo. U 13 vijeku tek popinje ponovni razvoj pravne nauke sa privrednim razvojem naroito u gradovima sjeverne Italije. U prouavanju drave i prava naroito je vaan razvoj drutva i drave u 17 i 18 bvijeku. U 19 i 20 vijeku teoretsko prouavanje drave i prava se sve vie razvija sa razvojem kapitalizma i drave. Kod nas se poslije II svjetskog rata iz Teorije drave i prava razvija zasebna nastana disciplina-Uvod u pravo. 3. INSTITUCIJE I UVOD U PRAVOU rimskom pravu institucije su sadrale osnovne pojmove preteno graanskog prava i tako bile uvod u graansko pravo. Poznate su Institucije kao uvod u Corpus iuris civilis cara Justinijana, koji sadri osnovne pojmove prava Corpus iuris civilis. Danas se materija graanskog prava tako razvila da svaki njen deo predstavlja posebnu naunu disciplinu, a izvesni delovi nisu vie u domenu graanskogprava, ve javnog prava. Uvod u pravo od svih ovid djelova Institucija ima najvie dodirnih taaka sa uvodnim dijelom. Rije institucije prevodi se razliito. Neki je prevode kao uputstvo, a neki kao udbenik. U rimskom pravu uvene su 2 institucije Gajeva i Justinijanova. Justinijanova je bila opta, teoretski uvod u Justinijanov zbornik, Corpuc iuris civilis, vezan za kodeks graanskog prava. Gajeve institucije su pak bile udbenik koji je bio predmet prouavanja prava i izvor klasinog rimskog prava. Gajeve institucije imaju 4 dijela: uvod posveen pravu, prvi dio koji se odnosi na lica, drugi i trei koji sadre pravo koje se odnosi na stvari i etvrti koji se odnosi na postpak. Gaj vri klasifikaciju izvora prava. Izlae iz kojih akata se sastoji pravo rimskog naroda, kao to su zakoni, plebiscit, itd, a isto tako daje i pojmove tih akata. Sve je to karakteristino i ini temelj za prouavanje ne samo rimskog prvava, nego i prava uopte, teorije prava.4. ODNOS UVODA U PRAVO I DRUGIH PRAVNIH I DRUTENIH NAUKAOdnos izmeu ovih nauka je uzajam. Uvod u pravo u svojim izuavanjima oslanja se na druge pravne i drutvene nauke. Uvod u pravo je u tjesnon vezi naroito sa drutvenim naukama koje prouavaju, sem drave i prava, i druge drutvene pojave kao to su: sociologija, ekonomske i politike nauke. Uvod u pravo utie pravne, naroito konkretne i pozitivne nauke. S obzir na svoj predmet i odnose prema drugim pravnim naukama, Uvod u pravo je uvodna, opta i osnovna nauka. U uvodu u pravo imamo one pojmove i znakove koji predstavljaju uvod za dalja izuavanja u svim drugim naukama. Bez Uvoda u prvao nemogue je shvatiti dravo i pravo. Uvod u pravo, oslanjajui se ne samo na norme, ve i na teorijsko sagledavanje materije, uz pomo sociolokih, ekonomskih i politikih nauka, prua ire mogunosti sagledavanja drave i prva kao optih kategorija, to i na odreeni nain obogauje pozitivne i konkretne pravne nauke.PRAVO5. POJAM METODA UVODA U PRAVOMetod je sastavni dio nauke. Od kakvog je znaaja metod za nauku vidi se i po tome da postoje i posebne discipline koje prouavaju detaljno metodologiju pojedinih nauka. Tenja svake nauke pa i pravne je da postigne istinu o pojavama koje ispituje. Taj posao je vrlo sloen, dug i teak, ali i neminovan za nauku. Nauka ne bi bila nauka ako bi drugaije pristupila svom poslu. U tom procesu naunog saznanja moramo traiti najbolje,najprikladnije i najispravnije puteve,sredstva naine odgovarajui metod koji e nas dovesti do ispravnog rezultata. Treba izabrati pravilan metod. Samo on moe odgovarati pravnoj nauci. Tako metod uslovljava nauku i praticipira u nauni rezultat. Metod i nauka postaju tijesno i neraskidivo povezani. Metod ne moe biti sam sebi svrha ve sredstvo, put za naunu istinu. U sutini promjena i kretanja drutvenih pojava, drave i prava lei kretanje nauke. To jedinstvo predstavlja osnovnu saznanja drave i prava i dalje akcije i razvoja. U toj sloenosti prouavanja i saznanja mogui su i razni metodi. Da bi se neka pojava prouila mogue je upotrijebiti i vie metoda da bi se dolo do rezultata .Potrebo je koristiti razliite metode da bi smo bolje prouili dravu i pravo i njihove elemente.6. VRSTE METODA UVODA U PRAVO

1

Opti metod je onaj metod koji ima opte naine i zakone posmatranja pojava i polazi od odreenih naunih postavki i gledita na pojave. Takvih metoda ima vie, metafiziki,spekulativni,sholastiki, dijalektiki itd. Ovi metodi su vezani i za odreeni pogled na svijet, odealistiki, materijalistiki itd. Svaka nauka ima svoj specifian metod, a kod prava to je pravni metod. Pravne nauke pored opteg i pravnog metoda takoe koriste i socioloki, istoriski, komparativni i dr. metode.Pravni metod je poseban metod izuavanja pravnih nauka . Ovaj metod izuava dravu i pravo putem pravnih normi. Ovaj metod tumai norme i to onakve kakve su, normu kao dogmu, pa se i sam metod naziva normativni i dogmatski metod. Pravne norme i njihova sreenost pokazuju odreenu loginost, pa se taj metod naziva logikim metodom. Bitno je uoiti razliku izmeu normativnog i dogmatskog metoda.a) Dogmatski metod njime se utvruje ta svaka pravna jedinica i pravna norma stvarno znae, kakvo ponaanje zahtjeva pravo od pravnih subjekata. Prva njegova crta je prouavanje prava izolovanjem od okruenja tj.odvajanje prava od politike drutvenih kretanja i ekonomskih zbivanja. Ovaj metod posmatra pravo kao dogmu. Dogmatski metod obino prati logika prava sa odgovarajuim osnovnim metodama lingvistike Ovaj metod istie naelo zakonitosti i naelo istine autoriteta. Dogmatski metod se u pravnoj praksi koristi prilikom stvaranja i primjene pravnih akata uz pretpostavku da treba poznavati pravne akte i ponaati se u skladu sa njima. Dogmatski metod utvruje znaenje prava.b)Normativni metod je blizak dogmatskom. Normativni metod posmatra pravo kao cjelovi normativni sistem s odreenom funkcijom. Normativni metod ostvarenje drutvene funkcije prava. Normativni metod se bavi krupnijim pravnim jedinicama. Ovim metodom se utvruje da se svaka norma sastoji iz dispozicije i sankcije i da se ovim povezanou odreuje njena realizacija. Normativnim metodom, dakle utvrujemo iz ega se pravo sastoji i kako funkcionie. Ova anatomija i fiziologija prava nam omoguava prilagoavanje strukture funkciji, omoguava kako utvrditi iz ega se sastoji pravo, da bi bolje funkcionisalo.Asioloki metod Ovim metodom ocjenjujemo, vrednujemo pravne norme,pravne odnose i pravni poredak u cijelini. Ovaj metod ima i drugi naziv: metod vrednovanja. Njime se presuuje kako bi trebalo da bude pravo, a ne kakvo pravo jeste. Vrednovanje se vri na osnovu odreenih kriterijuma i principa, a oni zavise od politiko ideolokog sistema koji vlada u odreenoj zemlji. Ovim metodom se ocjenjuju a) itav pravni poredak i njegovi dijelovi, te predlau odgovarajue promjene; b)pravna nauka, pravno obrazovanje, pravna metodologija, posebno pravne tehnike i nain rada pravnika s kritikom postojeeg o predlogom budueg stanja i razvoja. U normativnoj djelatnosti njime se ocjenjuje da li neke drutvene odnose treba nominirati i kako; tehnika rjeenja u pravnom norminiranju, kao i radnje koje e se kvalifikovati kao delikti i sankcije. Aksioloki metod koriste advokati, graani u podnescima, ali i sudije slubenici upravnih organa pri donoenju konkretnih akata. Sledi zakljuak da je aksioloki metod vrlo znaajan u pravu i to pri stvaranju prava, posebno u oblasti pravne tehnike i kritici postojeeg prava s nuenjem novog.Socioloki metod Socioloki metod, koji je poseban metod za Sociologiju, objanjava drutvene faktore nastanka i razvoja pojava te i drave i prava. Sociolokim metodom obogaujemo znanja od kojih ne moemo doi pravnim metodom.Istoriski metod Ovim metodom se pojave posmatraju u kretanju, u njihovom nastajanu, razvijanju i nestajanju. Istorisko pravni metod je sloen metod i u okviru njega se javlja i dogmatsko normativni metod, socioloki, pa i ostali osnovni pravni metodi. Ta simbioza istorisko pravnog i ostalih metoda govori jasno da su ova dva metoda nesamostalna i da se javljaju udrueni sa drugim metodama.Komparativni metoda Komparativni ili usporedni metoda prouava pojave usporeujui ih sa drugim slinim ili suprotnim. Ovaj metod potie iz antike grke. Njime utvrujemo slinost, ali i razliitost pri regulisanju istih pitanja u razliitim pravnim sistemima. Lingvistiki metod Pravni teoretiar Jering je istakao da pravnik treba misliti kao filozof a govoriti kao seljak. Lingvistiki metod je jako vezan za logiki, toliko da se gotovo redovno javljaju zajedno. On se javlja u dvostrukoj funkciji, prva je da opisivanje, ona objanjava kakav je jezik u pravu, a druga objanjava kakav jezik treba da bude u pravu. Pravni jezik nema svoju gramatiku, ni svoju morfologiju, ali je po svojoj sintaski , sematici i stilistici drugaiji od narodnog jezika.Pravne tehnike su skup radnji i instrumenata kojima se stvara i primjenjuje pravo.7. DRAVA , PRAVO I PRAVNE NAUKEPravna nauka ima za svoj predmet pravo, a ono je u tijesnoj vezi sa dravom. Uloga prava proizlazi iz samog drutva i drave, njihova snaga i razvoj, ali ulogu prava treba traiti i u samom pravu, njegovoj sutini i uticaju na drutvo i dravu. Pravo je povezano sa dravom. To su dve pojave koje se teko mogu zamisliti odvojeno. U svom poetnom stadijumu kada se drava pojavila i imala manji broj poslova i oblasti uticanja i reguliranja, sa vrlo malim brojem pravnih normi, bila je predmet velikog izuavanja. U starom vijeku, drava i pravo se izuavaju sa filozifskog gledita kao i mnoge druge pojave. Danas dravu i pravo prouavaju sve drutvene nauke i svaka vri izuavanja sa svog aspekta. Pravne nauke ne izuavaju dravu i pravo na isti nain i u istom obliku .Drava i pravo utiu na razvoj pravne nauke, pravna nauka utie na razvoj drave i

2

prava. Taj odnos stvara vrlo sloene uticaje i jedne i druge strane. Neophodno je da se drava i pravo stvaraju pod uticajem pravne nauke, a i drugih nauka, naroito sociologije, ekonomskih i politikih nauka. Pravo i drava moraju biti izraz stvarnosti, postojeih drutvenih odnosa svojim normama moraju dalje razvijati te odnose u odreenom pravcu ,radi postizanja odreenih drutvenih ciljeva. Prema tome, pravo i dravu treba stvarati i ostvarivati uz pomo pravne nauke ali i uz dobro poznavanje drutva i njegovog kretanja i politikih uslova ,snaga ciljeva na osnovu znanja koja daju socioloke, ekonomske i politike nauke. Na ovakav nain razvie se drava i pravo i imati veu ulogu i uticaj na drutvo. Nauka je pretea pojava, ukazuje na to kako e se pojave razvijati. 8. PRAVNE NAUKE I NJIHOVA PODJELAZajedniko za sve pravne nauke je da izuavaju dravu i pravo. U pravnim naukama se izuavaju pravne norme, koje reguliu odgovarajue drutvene odnose. A pravne norme ustvari ine pravo. Pod pravnim naukama podrazumjevamo cjelokupnu nauku o dravi i pravu, sve pravne nauke koje na razliite naine izuavaju dravu i pravo. Pravne nauke su drutvene nauke. Najvanija, osnovna podjela pravnih nauka se vri prema predmetu i nainu izuavanja drave i prava, tako imamo sledee pravne nauke:a) Istorijsko pravne ove nauke izuavaju dravu i pravo kakve su nekad bile, u istoriskom razvoju. U tome se mogu prouavati istoriski razvoj drave i prava uopte ili istorija odreene, konkretne, drave i prava. Tako, istorisko pravne nauke mogu prouavati odreenu dravu i pravo prolosti (primjer Rimasko pravo)b)Pozitivno pravne ove nauke izuavaju dananju dravu i pravo, kakva je danas drava i pravo. To je vaee pravo, pravo koje je na snazi pozitivno pravoc)Konkretno pravne ove nauke izuavaju odreenu konkretnu dravu i pravo ili njegove pojedine djelove. d)Apstraktne, teorijsko pravne nauke prouavaju dravu i pravo apstraktno uopte. Ovakva teorijska izuavanja u pravu nazivaju se teorija prava. 9. JURISPRUDENCIJA, TEORIJA PRAVA I FILOZOFIJA PRAVATermin jurisprudencija je u najirem smislu pravna nauka. To je njegovo etimoloko znaenje koje se najvie upotrebljava u praksi. Vrlo esto se pored termina jurisprudencije upotrebljavaju razni termini. Tako tradicionalna jurisprudencija, moderna jurisprudencija, obina jurisprudencija, voljna jurisprudencija itd. koji blie objanjavaju razne vrste pravne nauke i boljeja pojedinih shvatanja ili oblasti pravne nauke. U tjesnoj vezi sa pravnom naukom je teorija prava i filozofija prava. Teorija prava izuava pravo u cjelini na nauni nain i u tome nije samo odreena konkretna nauna disciplina, ve opta teorijska nauka. Teorija prava u svom izuavanju oslanja se i na praksu: primjenu prava, naroito na sudsku praksu. Filozofija prava se vie odvaja od pravne nauke. Filozofiju prava u pravu ne sagledava pravo kao pravnu normu i pravo kao drutveni fenomen, ve ide dalje i trai objanjenje u sferi metafizike, trai ostvarenje ak opte pravde, humanosti i jednakosti. Filozofi su izuavajui filozofski karakter prava polazio od odreenih teorijskih i naunih objanjenja kao pravnih normi i od pozitivnog prava. I zbog toga, mada se filozofija prava odvaja od jurisprudencije, moglo bi se u jurisprudenciju, shvatajui je u najirem smislu, uvrstiti i filozogija prava.10. EVOLUCIJAEvolucija predstavlja dugotrajan, postepen proces promjena u dravi i pravu. Evolutivne promjene su sitne, male promjene u drutvu, dravi i pravu, koje ne mjenjaju sutinu, osnovu, bit odreenog drutva, drave i prava. U drutvu, dravi i pravu postoje mnogobrojne i raznovrsne evolutivne promjene, a skup tih promjena se zajednikim imenom naziva evolucija. U evoluciji dolazi samo do odreene korekcije pojedinih sfera drutvenih odnosa. Promjene mogu biti zakonite i nezakonite. Prva vrsta je je u skladu sa drutvenim i pravnim normama, druga vrsta je suprotna ovim. Evolutivne promjene koje su bitne za dravu i pravo su:1.Reforma. Ova promjena je svakodnevna. Reforme zahvataju gotovo sve oblasti drutvenog ivota, privredu, kulturu, nauku pa i itavo drutvo. Reforme mogu biti zakonite ( koje su u skladu sa drutvenim poretkom) i nezakonite ( suprotne drutvenom poretku) 2.Dravni udar To je nezakonita promjena kojmo linost ili grupa u vrhovima dravne hijerarhije vri promjenu u dravi i pravu koja se sastoji u preuzimanju vlasti. Dravni udar se vri po pravilu nasilinim putem upotrebom ili pretnjom sile. Dravnim udarom se ne mjenja sutina drave i prava. Ostaje isti tip drave i prava.3.Pu je nezakonita promjena koju vri linost ili grupa koji nisu u vrhovima dravne organizacije . To su sporednije linosti koje preuzimaju vlasti na nezakonit nain. Pu ne mjenja sutinu drave i prava. Vri se nasilnim putem.11. REVOLUCIJARevolucija znai konkretnu optedrutvenu, drastinu promjenu, ne samo dravnog i pravnog poretka. Revolucione promjene su krupne, kvalitativne promjene. One mjenjaju u sutini dravu i pravo, mjenjaju se i druge pojave u drutvu ;ideologija, svjest, politika, moral itd. Nastaje novo drutvo, nova drava i pravo. Ovih promjena je manje nego evolutivnih. Evolutivne promjene se svakodnevno deavaju. One se gomilaju sve vie i vie, dovode do sporova i sukoba i u jednom trenutku dolazi do revolucionih promjena. Revolucija podrazumjeva radikalan raskid sa prolou, pratee obiljeje revolucije je i nasilnost. Revolucionarne promjene su skokovit, kvalitativna prelaz iz jednog drutva,

3

drave i prava u drugo. Za ostvarenje revolucije postoje razliita sredstva i naini. Razumjevanjem sutine revolucije moe se zakljuiti da se takva promjena moe samo izvriti silom. Izvrenje revolucije i potpuno osvajanje vlasti u svim oblastima i tenja zbaenih da se ponovo vrate na vlast, jasno ukazije nunost upotrebe nasilja u izvrenju revolucionarnih promjena i daljeg uvrivanja revolucije.12. ULOGA DRAVE U STVARANJU I PRIMJENI PRAVAUloga drave u odnosu na pravo najbolje se vidi kroz dve oblasti, stvaranje i primjenu prava, a uloga prava u odnosu na dravu kroz organizaciju i djelatnost te drave. Uloga drave u stvaranju prava bitna. Drava donosi pravne akte kojima ureuje odnose u drutvu i dravi. Drava moe stvoriti pravo, donositi razne pravne akte te stvarati pravne norme. Tako drava donosi kako opte pravne akte, tako i pojedinane pravne akte. Pored drave mogu se pojaviti i drugi subjekti koji stvaraju pravo, i to kako opte tako i pojedinane akte, odnosno, norme. Pojedinci tako zakljuuju ugovore i donose druge akte. U dravi imamo i razne organizacije koje donose opte pravne akte. Ukoliko je u dravi razvijen decentralizam i demokratija, utoliko ima vie izgleda da e opte pravne akte pored dravnih organa donijeti i razne organizacije. U pogledu stvaranja prava drava mnoge norme preuzima iz obiaja i dr. vrsta drutvenih normi i da sankcionisanjem ini ih pravnim normama. U pogledu primjene prava, uloga drave je daleko vea nego u stvaranju prava. Drava sankcionie norme, ona im obezbjeuje primjenu. Prema tome nije kako su stvorene pravne norme , ve je bitno da ih drava sankcionie, obezbjeuje njihovu primjenu. Bitno je i to da je drava uvjek u mogunosti da primjeni sankciju i time obezbjedi primjenu. Dravni organi se moraju ponaati po dispoziciji mnogih normi. U sluaju povrede dispozicije dolazi do odgovornosti i ponaanja po sankciji. Graani se moraju pridravati pravnih normi. To je tenja svakog pravnog poretka.13. ULOGA PRAVA U ORGANIZOVANJU I FUNKCIONISANJU DRAVEUloga prava u odnosu na dravu je kroz organizovanje i funkcionisanje drave. Pravo svojim normama odreuje dravne organe, njihovu nadlenost i odnose. Tako je drava pravno organizovana. Ona predstavlja pravnu organizaciju. Putem pravnih normi se obezbjeuje skladnost dravne organizacije. Putem prava se odreuje i djelatnosti, rad dravnih organa. Pravno regulisanje drave je od najniih do najviih organa. Najvii dravni organ je pravno regulisan najviim aktom tj. ustavom. Najvii organ ipak ima vie slobode za razliku od drugih organa. On moe mjenjati najvanije akte, ustav, mada po odreenoj proceduri. Kod najvieg organa vie se pojavljuje politika, a manje pravna ogranienost. Treba istai da najvii organ, kada donosi prvi ustav, prvi akt o organizovanju i funkcionisanju dravnog mehanizma, njie nikakvim pravnim normama ogranien. Tada je on politiki ogranien. Koliko pravo utie na dravu, koliko su dravni organi vezani za pravne norme, naroito se primjeuje kada organi primjenjuju pravne norme u spornim sluajevima, kada se ceni ustavnost i zakonitost. Tada se na sudu i pred drugim organima vrlo konkretno primjenjuju pravne norme, dravni organi zasnivaju svoj rad na njima i donose pravne akte u kojima se vidno istie uticaj prava na dravu. Pravnim normama vezani su, kako dravni organi tako i drugi subjekti i graani.14. NAELO HIJERARHIJE U DRAVI I PRAVUOdnos izmeu drave i prava manifestuje se i u jednom od osnovnih principa organizacije i rada drave principu hijerarhije. To je odreeni red, skladnost odnosa niih i viih organa po kome su vii nadreeni niim,a ovi podreeni viim. U dravi je najkarakteristiniji monopol fizike sile, dravna vlast. Hijerarhiski odnos se isto pojavljuje i u pravu. Tako se na vrhu nalazi ustav, pa zakon i sve nie do akata najnieg organa. Svi akti moraju biti saglasni, nii, da ne proturjee viim. Taj odnos saglasnosti, zavisnosti niih viim aktima, naziva se hijerarhija u pravu. Ustav donosi najvii organ u dravi. Vii je akt akt vieg dravnog organa, a nii nieg. Hijerarhija dravnih organa odgovara hijerarhiji pravnih akata. Ostvarenje hijerarhije u dravnoj organizaciji i pravu je ustvari ostvarenje zadatka i cilja, zakonitosti i efikasnosti pravnog poretka. Jedan organ moe donositi i vie akata, akta sa razliitom snagom. Najvii zakonodavni organ, pored ustava donosi zakone i druge akte. Ovi akti su vii u odnosu na akte niih organa. U tim aktima je uvjek vanija osnovna materija, osnovni drutveni odnosi regulisani su na veem stepenu optosti. Odnos izmeu akata regulie se po materiji i po formi akta. Kako pravne norme i akte mogu stvarati i nedravni subjekti, tako se i kod ovih akata pojavljuje odreena zavisnost, hijerarhija u odnosu na kate dravnih organa. Ovo obezbjeuje zakonitost pravnog poretka. 15. IME DRAVEU teoriji drave i prava ne postoji potpuna saglasnost oko pitanja vremenskog postojanja drave, odnosno da li svi organizacioni oblici povezivanja meu ljudima kroz razliite peiode razvoja drutva zasluuju da budu nazvani imenom drave.

16. SHVATANJA O NASTANKU I RAZVOJU DRAVE

Drava se pojavljuje u odnosu prema drugim drutvenim organizacijama sa posebnim znaenjem i ulogom u drutvu. Drava postaje organizacija bez koje ovjek ne moe. Opte obiljeje polisa , kao grada- drave je njegova samovoljnost. Drava je nastala u razvoju drutva u jednom odreenom momentu nenog razvoja kada su se desili odreeni uslovi. Postoji vie teorija koje objanjavaju nastanak drave:

4

a)Patrijarhalna teorija - istie objektivne drutvene uslove nastanka drave. Po ovoj teoriji drava je nastala namnoavanjem stanovnitva i grananjem prvobitne patrijarhalne porodice u pleme itdb)Psiholoka teorija istie da su uzroci nastanka drave psihike prirode. c)Ugovorna teorija istie da je drava nastala ugovorom koji su stvorili ljudi i time zatitili svoja prirodna prava;d)Teoriji sile istie da je drava nastala pod uticajem sile tako to je jedna drutvena zajednica podbijedila drugu i stvorila dravnu vlast. e) Organska teorija sitie slinost drave kao organizma i prirodnog biolokog, ljudskog organizma. Teorije o dravi kao ideji, polazei od idealistikog shvatanja, istiu da sutina drave ne lei u realnom ve u ideji, to postoji nezavisno od nerealnih. Normativistike teorije istiu dravu kao pravnu pojavu, pravni momenat je bitan i samo njime se objanjava drava. Bioloke teorije istiu da je drava ivi organizam i da za njega vae isti zakoni nastanka i razvitka, kao i za svaki individualni organizam. Socioloke teorije su u objanjenju drave istakle drutveni faktor i sukobe u drutvu.17. FUNKCIJA DRAVEUtvrivanje funkcija drave istovremeno predstavlja i odreivanje njenih granica i smetanje u realne, razumne, logike okvire, primerene potrebama normalnog razvoja pojednica i ljudske zajednice. Pri tome se prvenstveno misli na odnos ljudskih sloboda i prava i funkcije drave. Drava moe vriti zadatke i poslove u raznim oblasitma : obrazovanju, kulturi, nauci, zdravstvu i dr. djelatnostima, ali se takoe mnogi poslovi u ovim oblastima mogu obavljati i bez drave, tj. drava nije nuna.18. DRAVA KAO DRUTVENA ORGANIZACIJA I DRUTVENA ZAJEDNICADrava se uglavnom posmatra kao drutvena organizacija. Drava se najvie vidi kao skup mnogobrojnih i raznovrsnih organa koji donose razne akte, dolaze u neposredan kontakt sa graanima i primjenjuju vlast, silu u primjeni svojih akata. To je spoljanjost drave koja se jasno i uoljivo manifestuje. Drava se manifestuje i kao drutvena zajednica, kao zajednica ljudi povezanih izvjesnim ekonomskim i duhovnim vezama. Drava nije pojava koja se javlja sa jednom generacijom, ve od momenta nastanka postoji stalno kao drutvena kategorija koja menja organizaciju, norme, sisteme, ali ostaje kao drava. Ona se uvijek ispoljava najvie u drutvu kao odreena organizacija koja primjenjuje silu, vlast i zato, kako smo naprijed istakli, shvata u globalnom drutvu, drutvenih pojava, kao drutvena organizacija. Drava, s obzirom na svoj nastanak i prganizaciju stvara odreeni dravni i drutveni poredak koji nije svima po volji, ali svojom silom taj poredak obezbjeuje. Drava stvara svoje norme pravo. Pravo mogu stvarai i drugi subjekti, pa i privatna lica, ali to obezbjeuje drava svojim normama i svojim dravnim aparatom obezbjeuje njegovu primjenu.19. POJAM DRAVEa) Drava je drutvena pojava nastala u drutvu u jednom dugom i vrlo sloenom drutvenom procesu koji nije jedinstven kod svake konkretne drave., ali da se u tom procesu kod drave uopte mogu nai izvjesni uzroci koji su bili preteni u njenom nastanku;b) Drava raspolae najveom silom, monopolom fizike sile, za razliku od drugih organizacija.c) Drava stvara pravo radi regulisanja i odravanja dravnog i drutvenog poretka.Na osnovu navedenog smatramo da bi pojam drave u njairem smislu bio sledei: Drava je drutvena organizacija koja raspolae monopolom fizike sile radi ouvanja svog dravno pravnog poretka i ostvarenja vrijednosti i cilja tog poretka. 20. TERITORIJA KAO ELEMENAT DRAVEDrava je teritorijalna organizacija, ona je teritorijalna jedinica koja vri vlast nad ljudima odreene teritorije. Drava je odreena teritorijom. Teritorijalnost drave je odreena teritorijom na kojoj drava vri svju vlast, a ta teritorijalnost obezbjeuje sigurnost i bezbjednost graana. Teritoriju drave ini pre svega deo zemljine povrine koji je obiljeen odrenim granicama. Pored zemljine i morske povrine, teritorija drave obuhvata i vazduni i bezvazduni prostor iznad dravne teritorije. Teritoriju drave ini i deo zemljita ispod zemljine povrine, zemljina utroba. Na svojoj teritoriji drava ima najveu vlast nad graanima za razliku od drugih drutvenih organizacija i zajednica. Drava na svojoj teritoriji vri vlast nad svim licima koja se nalaze na teritoriji. Nad tim licima drava primljenjuje svoje pravne norme i za njihovo nepotovanje odgovarajue sankcije. Izvjesne pravne norme se ne vre nad strancima licima koja nemaju dravljanstvo drave u kojoj se nalaze. Izuzimaju se i lica koja vre slubene, diplomatske poslove za drugu dravu, efovi stranih drava, strani diplomati,lanovi stranih misija, delegacija i sl. U sluaju da ta lica ne potoju norme drave u kojoj se lica nalaze, drava im moe uskratiti povjerenje i udaljiti ih, protjerati. Takva lica su nepoeljna za dravu u kojoj se nalaze ( persona non grata). Princip po kome su odreena lica izuzeta od potpune vlasti drave u kojoj se nalaze naziva se exteritorijalnost.Teritorija je bitan element za vrenje dravne vlasti nad ljudima. 21. VLAST KAO ELEMENAT DRAVEVlast je najvanije i najizrazitije obiljeje drave. Vlast je ustvari onos izmeu dva

5

subjekta, dve strane na kojima mogu biti i vie lica, u kome jedna strana, jedan subjek nareuje, a druga strane drugi subjek slua. To je odnos nadreenosti i podreenosti, izvjestan stepen pokornosti. Ono to je bitno u vrenju dravne vlasti je da drava raspolae najjaom silom, monopolom fizike sile koju moe upotrijebiti i natjerati graane na potovanje i pokornost onda kad je potrebno, tj. kad graani ne potoju pravo. Vlast se manifestuje u donoenju pravila ponaanja po kojima se ljudi moraju ponaati i obezbjeivati primjene tih prava putem prinudnih mjera. Tako se dravna vlast sastoji u donoenju pravnih normi i u obezbjeenju njihove primjene od strane graana putem dravne vlasti. U sluaju povrede tih normi drava moe prema svakom pojedincu, grupi, ogranizaciji ili zajednici na svojoj teritoriji upotrijebiti i najjae sredstvo i nain u ostvarenju vlasti, monopol fizike sile. Da bi se pojmovno odredila dravna vlast, treba distancirati je od onih pojmova koji su po svom znaenju, u njenoj neposrednoj blizini. A to su mo, sila i autoritet dravne vlasti.Mo je psiholoki pojam kojim se obiljeava sposobnost ovladavanja i upravljanja dogaajima i ljudima. Nju moemo razdjeliti na mo pojedinca i mo kolektiva. Osim ove podjele, moe jo biti i politika, ekonomska, duhovna, pravna mo. Autoritet najee podrazumjeva ugled, potovanje, vjeru, povjerenje, dostojanstvo; kao predstavu, sliku koju drugi imaju o odreenoj linosti. Osim autroiteta pojedinca, on moe biti i autoritet institucija. Za nas je najbitniji autoritet dravne vlasti. Postojanje dravne vlasti je uslovljenjo autoritetom tj. legitimnim uvjerenjem stanovnitva u opravdanost dravne vlasti. Sutina moi drave je njena sila, koja je monopolisanan tako da se dravna bez autoriteta svodi na silu. Nelegitimna sila bez autoriteta jednaka je nasilju. Dravna vlast je pozvana da primjeni fiziku silu , kako bi eleminisala mo sile razbojnicima i zaustavila nasilje. Ali drava to ini jer posjeduje autoritet, a njena sila je nuna i zasnovanan na objektivnim pravnim pravilima. Bitan element za pravilno razumjevanje dravne vlasti je pravo; pravni element kao neizostavni deo autoriteta dravne vlasti koji izdvaja ovu vrstu autoriteta koji pripada dravi u odnosu na sve druge autoritete.22. TEORISKA SHVATANJA O SUVERENOSTISuverenost je jedna od najsloenijih i po sadraju, najbogatijih teorisko pravnih kategorija. Istraivati suverenost, znai otkrivati sutinu drave i njenog centralnog elementa vlasti. Suverenitet, kao i drava, nije nita drugo do centar pravnog ureenja. Suverenost se javila dosta kasno i vezuje se za ime francuskog teoretiara an Bodena, ijom pojavom nastaje odluan trenutak u nastanku moderne drave sa svim bitnim i prateim obiljejima. Bodenova definicija suverenosti najvie, apsulutne i trajne vlasti nad graanima i podanicima drave, je imala izuzetan znaaj u procesu formiranja i uobliavanja posebnih i nezavisnih drava. Boden je svojom teorijom imao za cilj razobliavanje i osporavanje feudalno pravne doktrine o dravi i pravu. Tomas Hobs ne ini razliku na formi drave i formu vladavine, ve ih prihvata kao odvojene i nezavisne organizacije.. . Rusoova politika teorija o narodu kao nosiocu suverene vlasti je okosnica koja e kasnije posluiti u modernim dravama za sticanje svojstva legitimnosti dravne vlasti putem potih izbora. Polayna osnova razrjeenja teoriskog problema suverenosti predstavlja drutveni ugovor. Moderni razvoj teorije suverenosti odbacuje ideje o apsolutnoj dravnoj vlasti. S. Jovanovi suverenost posmatra, polazei od pretpostavke apsolutizacije ovog pojma. On uoava nevezanost suverene vlasti zakonima, u prirodi pojma suverenosti. . Tasi pristupa suverenosti realistino, uvaavajui stanje meunarodnih odnosa u vremenu u kojem je djelovao. M. Milovanovi smatra da sutinu suverenosti sa meunarodnog aspekta treba potraiti u unutranjij organizaciji drave i njenim spoljnim odnosima. Ovaj autor istie mogunost gradacije dravnog suvereniteta, tako da postoje suverene i polusuverene drave. Sveobuhvatnost pojma suverenosti podrazumjeva uvaavanje postojanja razlike izmeu dravne, nacionalne i narodne suverenosti.

23. DRAVNA SUVERENOST

Za dravu se vezuje suverenost kao kvalitet i obiljeje. Najvii organ u dravi se naziva suvereni organ. Porijeklo termina suverenost potie od latinske rijei supernatus to znai vii, a kasnije je dobio obiljeje vii. Subjekat koji je suveren ima najjau vlast, samostalan je i nezavisan.Ostali su mu potinjeni i zavisni. Suverenost drave se manifestuje u tome da na svojoj teritoriji drava moe vriti vlast neogranieno, da je ta vlast najjaa od svih vlasti raznih organizacija i zajednica. Suverenost drave dalje se izraava u nezavisnosti i samostalnosti dravne vlasti od svakog stranog mjeanja. Odnosi izmeu drava se odreuju ugovorima i drugim aktima koje sklapaju same drave. One prihvataju odreene meunarodne organizacije i to sve pokazuje suverenost drave. Dravna suverenost je faktika kategorije, ali je drava vezana pravom, te je ne moemo odvojiti od prava, pa tako se i govori o pravnoj suverenosti. Drava je suverena sve dotle dok moe da vri dravnu vlast sa njenim karakteristikama u odnosu na faktore, subjekte unutar drave i spolja, van nje. Dok drava raspolae monopolom fizike sile da bi mogla da vri svoju vlast drava je suverena. Iz ovog proizilazi da se suverenost vezuje prvenstveno za dravu te se govori o dravnoj suverenosti. Dravna suverenost se manifestuje i u odnosu velikih i malih drava, kao i u meunarodnim organizacijama. Dravna suverenost ipak i pored svega nije neograniena i sa onim obiljejima kakva su

6

joj data u teoriji i u samom znaenju rijei i pojma suverenost.

24. NARODNA I NACIONALNA SUVERENOST

Pojam narodne suverenosti je nastao u borbi protiv apsolutizma i odnosi se na vladavinu naroda, na injenicu da je narod subjekat vrenja vlasti, narod shvaen kao skup graana. Nacionalna suverenost ima svoje potpuno opravdanje, ukoliko se pod time podrazumjeva suverenost nacije u odnosu na druge nacije, u odnosu na drugu dravu i sl. Tako shvaena, nacionalna suverenost je osnov prava nacije na samoopredjeljenje. Demokratija i suverenost naroda predstavljaju lice i nalije iste koncepcije, jer demokratija podrazumjeva da vlast pripada narodu, to znai da suverenost pripada narodu, jer on vri vlast. 25. STANOVNITVO KAO ELEMENAT DRAVEDravljani i stranci ine stanovnitvo drave. Skup odreenih odnosa izmeu dravljana i drave naziva se dravljanstvo. U prostom znaenju dravljanstvo je pripadanje ovjeka odreenoj dravi. Dravljanstvo je pravna veza izmeu drave i dravljanina. Drava ima odreenih prava i dunosti prema dravljanima. Drava je duna da graanima obezbjedi sigurnost, bezbjednost i odreene uslove za ivot i razvoj. Dravljanin s druge strane mora vriti odreene dunosti prema dravi( odbrana, plaanje poreza isl.). Dravljanin ima i odreena prava ( da trai zatitu isl.) Dravljanstvo se stvara na odreene naine. Postoje tri osnovna naela po kojim se stie dravljanstvo: 1. naelo krvne veze ili porijekla (ius sangninis), naelo podruja, teritorije (ius soli) i naelo prebivalita (ius domicili). Po prvom djete stie dravljanstvo svojih roditelja, bez obzira gdje se rodi i gdje ono ili roditelji ive. Po drugom djete stie dravljanstvo na teritoriji gdje se rodilo. Tako djete stie dravljanstvo ako su roditelji nepoznati ili bez dravljanstva. Po treem lice stie dravljanstvo drave gdje prebiva. Tako se moe stei dravljanstvo naturalizacijom. Dravljanstvo je trajna veza izmeu drave i dravljanina, jednom steeno dravljanstvo stalno postoji i njega se ne moe odrei ni jedna niti druga strana. Postoje i momenti kada dolazi do gubitka dravljanstva. Drava postavlja tano odreene uslove pod kojima se moe rakinuti taj odnos drave i dravljanina. Drave razliito primjenjuju naela sticanja i gubitka dravljanstva. Pa se tako mogu pojaviti lica koja imaju dva ili vie dravljanstava ( bipatridi ili polipatridi) ili pak lica bez dravljanstva (apatridi). Drava je obavezna da zatiti svog dravljanina kada je u drugoj dravi. Stranici su lica koja ive na teritoriji drave ije dravljanstvo nemaju. Stranci su duni da potuju vlast drave u kojoj se nalaze i imaju izvjesna prava. Drava prema stranci ne moe vriti otpunu vlast. Strana drava moe intervenisati i tititi svog dravljanina. Pored ove dve grupacije dravljana i stranaca, u dravi postoji i trea grupacija, a to su diplomatski predstvanici i lica koja uivaju ovaj status ( lanovi ambasada, diplomatskog poslanstva, konzulata, lanovi meunarodnih organizacija itd). Ova lica uivaju odreeni imunitet i nad njima drava u kojoj se nalaze ne vri vlast. Stanovnitvo je jedan od osnovnih elemenata, jer drava ne moe postojati bez njega, ne moe vriti vlast ako nema nad kim da je vri. 26. 26. POJAM DRAVNE ORGANIZACIJE Drava se najee posmatra kao dravna organizcija. Putem nje drava vri svoju vlast i najjae se izraava. Drava se manifestuje u akciji svojih organa i tu se ogleda i predstavlja svu svoju cjelinu i specifinost koja ostaje upeatljiva svakom pojedincu. Dravna organizacija raspolae monopolom fizike sile, neogranienom silom radi ostarenja svog dravnog i pravnog poredka. U tome je najvea razlika izmeu dravnih i drutvenih organizacija. Za razliku od drugih drutvenih organizacija, dravna organizacija posjeduje stabilnost, stalnost, kontinuitet, legalno i legitimno posjedovanje fizikom silom, dominacijom, moi itd. Dravna organizacija pripada rodu organizovanih drutvenih grupa jer je odlikuje nekoliko onovnih naela i elemenata na kojima se zasniva njeno funkcionisanje. U pravu se linou smatra sve ono to je sposobno da ima svoju volju, a to je naravno ovjek. Fizika lica dakle nesumnjivo imaju svoju volju koja je pojedinana i osnov za linu djelatnu aktivnost. Odnos izmeu fizikih lica je komplikovan i sloen. Sama drava ima dravnu volju koja je skup raznovrsnih pojednianih volja fizikih lica koja se stvara podsredstvom dravnih organa. Ona je pravni izraz zajenike svijesti koja se prikplja u jedan sabirni centar. Zakon i pravo predstvlja pravni izraz jedinstva dravne volje. Zakonodavni organ predstavlja dravnu volju, jer je u njemu skoncentrisana kolektivna volja neposredno izabranog narodnog predstavnitva, a ono je rezultat saglasnosti volje fizikih lica. Zato i kaemo da je dravna organizacija sastavljena od odreenih fizikih lica a i dravni organ je sastavljen od fizikih lica.

27. ELEMENTI DRAVNE ORGANIZACIJE.

Dravnu organizaciju ine lica koja vre posao u dravnoj organizacij kao jedino zanimanje, a mogu pored ovih biti i lica konima je obavljanje tih poslova povremeno. Dravna organizacija moe imati za predmet poslovanja privredu, obrazovanje, kulturu,i dr.djelatnosti ali je sve usmjereno ostvarenju cilja koji ima dravna organizacija. Sa razvojem drave njena organizacija postaje vea i sloenija. Za obavljanje predmeta poslovanja i ostvarenja cilja organizacija se slui odreenim sredstvima. Osnovno sredstvo kojim se dravna organizacija slui je monopol fizike prinude. Po monopolu fizike prinude dravna organizacija se razlikuje od drugih organizacija. I druge organizacije mogu koristiti sredstva prinude ali nisu toliko jake kao sredstva prinude

7

kojim raspolae dravna organizacija. Za dravu je karakteristino da je u njenoj organizaciji bezbroj raznih organa a ta povezanost je jaa, odnos nadreenih i podreenih vei te se trai vea koordinacija i organizaciona povezanost. Upotreba sredstva prinude radi ostvarivanja cilja dravne organizacije zahtjevaju posebnu vrstinu, povezanost i kontrolu rada dijelova organizacije. Dravna organizacija je samostalnija od drugih organizacija. Sve druge zavise od dravne organizacije i moraju svoje poslove uskladitit sa dravnom organizacijom. Drava preko svoje organizacije odobrava rad drugih organizacija. Taj poloaj i odnos je rezultat poloaja i uloge drave u drutvu i njenog odnosa prema drugim drutvenim organizacijama. Drava odobrava one organizacije koje su u njenom interesu, a koje e postojati zavisi od same drave.

28. ZNAAJ DRAVNE ORGANIZACIJE.

Dravn organizacije je uvjek bila vana.Uvjek su u dravi morali postojati organi koji su vrili bezbjednost (policija,vojska) a koji su s druge strane predstavljali organe kojim se maksimalno pokazivala organizacija. Kada je drava zahvatila sve vei broj poslova, ulazila u sve pore drutvenog ivota , njena organizacija je postala sloenija i vea. Stvarana je mona dravna organizacija sa sve veim i sloenijim zadatcima. Mnoge nauke prouavaju dravnu organizaciju ali je za nas najvanija pravna nauka. Nema pravne nauke koja problemu dravne organizacije nije poklonila odreenu panju. Uvod u pravo ulazi samo u ona osnovna, pota i uvodna znanja o dravnoj organizaciji. Kada se posmatra znaaj dravne organizacije potrebno je uoiti ono to je osnovno, da bi se to sagledalo treba poi od onog to je najvanije kod drave a to je da se odri dravno pravni poredak. Za dravnu organizaciju je najvanije da raspolae silom i da tu silu moe upotrijebiti radi izvrenja svojih zadataka. Pored ovih osnovnih elemenata kojim se ispoljava dravna organizacija, ona se izraava i udrugim oblastima.Tako je vrlo vano izraavanje dravne organizacije u oblasti politikoh reima, dravnog ureenja, organizovanja vlasti itd. Iz svih ovih elemenata vidi se razlika dravne organizacije i drugih organizacija te poloaj i uloga dravne organizacije. Dravna organizacije je najjaa od svih i moe zatiti ovjeka kako od napada iznutra tako i od napada spolja, od napada drugih drava. Ali stoji da je dravna organizacija i najjaa u obuzdavanju ovjeka te da joj se ljudi moraju pokoravati bez obzira da li ele ili ne.

29. POJAM DRAVNOG ORGANA

Dravna organizacija predstavlja celinu sastavljenu od odreenih dijelova. Dravni organ je osnovni dio dravne organizacije, Dravni organi mogu biti razliiti kakao po velini tako i po vrsti poslova koje obavljaju. Dravni organi se povezuju u po odreenim djelatnostima inei posebne cijeline u dravnoj organizaciji. Tako postoji skup dravnih organa u upravi, sudstvu i dr.oblastima. Te cijeline su povezane po odreenim zadatcima ali svi skupa ine dravnu organizaciju. Dravni organi na odreenoj teritoriji predstavljaju cjelinu. Tako se govori o lokalnim, najniim organima (organi optine) ili organi veih teritorija. Dok u prvom sluaju vrsta poslova (realan princip) dotle u drugom teritorija (teritorijalni princip) povezuje organe u odreene cjeline. Bilo koji princip da se uzme sva povezivanja ine skupa dravnu organizaciju koja ima u svojoj osnovi dravni organ.

30. ELEMENTI I OBILJEJA DRAVNOG ORGANA

Elementi i obiljeja dravnog organa su : lica, poslovi, sredstva, samostalnost i povezanost sa dravnom organizacijom. Svaki dravni organ povezan je sa odreenim brojem lica. Ta lica obavljaju odreene poslove u dravnom organu za dravnu organizaciju. Ta lica mogu biti sa razliitim ovlatenjem, te raspolagati odreenim sredstvima, imati razliit poloaj. Ta lica koja obavljaju poslove za dravni organ nazivaju se zajednikim imenom dravna slubena lica. Ona se dijele na dve grupe. Jednu ine lica koja obavljaju poslove u dravnom organu kao jedino zanimanje. Drugu grupu ine lica kojima ovaj posao nije jedino niti glavnom zanimanje ve ove poslove obavljaju povremeni te su tako i plaenji tj. primaju nadoknadu za izgubljenju zaradu na svom stalnom radnom mjestu. Sva lica koja obavljaju poslove za dravnu organizaciju moraju raditi u granicama svojih ovlatenja i ne smiju nastupati kao privatna lica. Struna lica predstavljau posebnu cjelinu sa odreenim obiljejima koja se naziva birokratija. Svaki dravni organ ima odreeni obim poslova koji je razliit. Skup svih poslova dravnih organa naziva se nadlenost. Razlikujemo dvije vrste nadlenosti.: stvarnu i mjesnu. Stvarna nadlenost se odreuje prema poslovima , Mjesna nadlenost se odreuje prema mjestu tj.prema teritoriji. Svakom dravnom organu se tano odreuju ove nadlenosti. Nadlenost obezbjeuje red, pravilnost i zakonitost u radu dravnih organa i organizacija. Svaki dravni organ raspolae odreenim sredstvima. To su prijesvega, materijalna sredstva bez kojih se ne mogu obavljati poslovi i ona su razliita i brojna. Pored ovih sredstava drava raspolae sredstvima prinude i to monopolom fizike prinude. Da bi dravni organi mogli to bolje da obavljaju poslove, moraju da uivaju odreenu samostalnost. Svaki dravni organ je odreeni deo dravne organizacije, sa odreenim poslovima, sredstvima i drugim elementima. Dravni organi slue dravnoj organizaciji i izmeu sebe moraju biti povezani tako da odgovore svim elementima dravne organizacije, a naroito cilju koji ima dravna organizacija. Povezivanje dravnih organa

8

moe biti razliito, a osnovno je da odnosi moraju biti takvi da postoji nadreenost i podreenost viih i niih organa, da nii budu podinjeni viim i od njih kontrolisani, da postoji hijerarhija dravnih organa.

31. VRSTE DRAVNOG ORGANA

U dravnoj organizaciji postoje monogobrojin i raznovrski organi, sa razliitim poslovima, zadatcima, odnosima i poloaje. Podjela dravnih organa:1 Oruani i graanski ( civilni) organi u svakoj dravi pravimo razliku na ove dvije vrste dravnih organa : oruane i civlne. Oruani organi imaju u svojim rukama sredstva fizike sile i primjenjuju ta sredstva. Oruani organi mogu birti razliiti, ali se osnovna podjela vri na vojsku i policiju. Vojska raspolae boljom, jaom i veom organizacijom i sredstvima upotrebe fizike sile. Vojska slui za odbranu drave, ali se moe upotrijebiti i radi obezbjeenja reda i mira unutar drave. Policija je druga vrsta oruanih organa koja moe raspolagati jakom organizacijom i sredstvima upotrebe sile, ali u manjoj mjeri nego vojska. Civilnih organa ima vrlo mnogo. Oni se mogu razliito podijeliti. Tako imamo sudove, organe uprave isl.2. Demokratski i birokratski organi U dravi se uvijek vri podjela na demokratske i birokratske organe. Kao kriterijum se uzima nain formiranja organa, da li se organi biraju ili postavljaju. Demokratski organi su oni ija se lica biraju. Nain izbora moe biti razliit. Mogu svi graani birati ili samo odreena lica, dravni organi itd. Birokratski organi su oni ija se lica ne biraju. Ona se mogu postavljati, nasleivati itd. Demokratinost i birokratinost se manifestuje ne samo u formiranju ve i u funkcionisanju organa.3. Odluujui i izvrni organi Podjela organa na odluujue i izvrne je posljedica osnovnog principa podele rada u dravnoj organizaciji. U njoj izvjesni organi odluuju, dok drugi izvravaju odluke. Civilni organi su obino odluujui, naroito oni koji donose zakone, ustav i druge vane akte u dravi. Oruani su po pravilu izvrn4. Politiki i struni organi politiki organi su oni koji stvaraju odreenu politiku, a struni koji obavljaju razne strune poslove. Politiki organ je sastavljen od politikih lica. Ta lica u organima su politiari.Strune organe ine struna lica. Poslovi tih organa su takvi da zahtjevaju odreenu strunost. Politiki organi formiraju strune organe. Tako se odrava veza izmeu politikih i strunih organa. Politiki organi su izborni. lanove biraju graani. Struni organi se postavljaju, ali ima odstupanja pa tako sudije mogu biti birane, isto tako i rukovodea lica u organima uprave ili drugim organima.5.Individualni i zborni ( kolektivni) organi. Podjela se vri po tome da li u organu odluje jedno ili vie lica. Kod individualnog organa na elu se nalazi jedno lice. Ono odgovara za rad cjelokupnog organa i donosi odluke. Individualni organ se formira kad je potrebno brzo i efikasno obavljati poslove. Kolegijalni princip formiranja organa se primjenjuje kada je za obavljanje poslova i donoenje odluka potrebno due pripremanje, studiozniji rad, polemika i iznoenje raznih gledita. Kod kolegijalnog organa u donoenju odluka odluuje vie lica. Trai se odreena veina potreba za rad i odluivanje kolegijalonog tijela i ta veina se zove kvorum. Tako razlikujemo kvorum za rad ( kvorum prisutnih ) i kovorun za odluivanje ( kvorum glasalih). Veina za odluivanje moe biti obina, apsolutna i kvalifikovana. Kod vanijih odluka ( ustav npr) trai se vei broj glasova za odluku i obrnuto, ako je u pitanju donoenje manje znaajnih odluka, trai se manji broj glasova. Prilikom rada i odluivanja kolegijalnog tijela mora se strogo voditi rauna o kvorumu , jer od toga zavisi da li je odluka donijeta i kakva je.32. POJAM I VRSTE DRAVNIH OBLIKANa oblike drave naroito utiu sledei elementi: klasni, macionalni, geografski, kulturni, rasni idrugi. Istoriski razvoj naroda, tradicija, obiaja i sl. utiu na dravnu organizaciju. Sve navedeno se odraava na dravni oblik i daje mu odreeno obiljeje. Da bi se sagledali osnovni oblici klasifikacije drava izdvajaju se etiri klasifikacije i to: a) Drave se dijele po organizaciji i poloaju efa drave. Po njemu drave dijelimo na monarhiju i republiku.b) Drave se dijele prema odnosu dravne organizacije i naroda. Po njemu drave dijelimo na demokratije i autokratije.c) Drave se dijele po odnosu izmeu centralnih i necentralnih organa. Po njemu djelimo drave na proste i sloene.d) Drave se dijele prema odnosu izmeu zakonodavstva, uprave i sudstva. To je oblik dravne vlasti u kojoj postoje dva principa: princip podjele vlasti i princip jedinstva vlasti.33. MONARHIJAEtimoloki potiui iz grkog jezika , monarhija oznaava jednog koji vlada, upravlja ( monos jedan). Smatra se da je proces nastanka drave okonan nastankom monarhije. Pri tome se podrazumjeva stabilizovanje mone politike vlasti koju otkrivamo u sposobnostima najdominantnijih porodica koje su uspjele da nametnu svoju dominaciju putem monopolisanja koncentrisane vlasti. Monarhija je takav oblik vladavine u kome se na elu drave nalazi monarh. On moe imati razne nazive : princ, kralj, car itd. Najvanije je za monarhiju poloaj monarha. Taj poloaj moe biti razliit.Monarh za razliku od predsjednika republike uvaava vee privilegije, vie je neodgovoran. Prava i privilegije obuhvataju i itavu dinastiju kojoj monarh pripada. Osnovno je u monarhiji da

9

je monarh neodgovoran, da je to suverena linost. Za monarha odgovaraju ministri, vlada i to putem ministarskih premapotpisa. Ipak radnje monarha ne mogu biti nekontrolisane jer moe doi do nasilnog smjenjivanja vladara. Karakteristika monarhije je i u naslednou lanova dinastije. Monarsi se ne smjenjuju ve dolaze na presto. Monarhije se mogu razliito podijeliti. Prema nazivima monarha: kralj kraljevina, car carevina itd. Prema vremenu kad su postojale, tako da imamo monarhije u robovlasnikom, feudalnom i buruaskom drutvu. Najvanija podjela koja uzima za kriterijum prava koja ima monarh, koliko je monarh ogranien. Pa prema tome imamo neograniene i ograniene monarhije. U neogranienim monarh ima neograniena prava. To je apsolutna monarhija. Monarh ne samo da je neogranien u upravi, ve i u zakonodavstvu i sudstvu. U zakonodavstvu i sudstvu postoje organi, ali pod uticajem monarha. On svojim pravima ograniava vlast zakonodavnog organa a i sudstva. U ogranienim monarhijama, monarh ima manje prava. Monarh je ogranien u odreenim aktivnostima iako je lino neodgovoran. Za njega odgovaraju drugi funkcioneri (vlada, ministri) Stepen ogranienosti moe biti razliit. Pa razlikujemo ustavnu i parlamentarnu monarhiju. Kod ustavne monarh je ogranien ustavnim normama. Ustav regulie poloaj monarha i saglasno s tim monarh vri vlast. Parlamentarna monarhija znai veu ogranienost monarha. Monarh je ogranien parlamentom, zakonodavnim organom. Ovaj organ je suveren i monarh ima samo odreene line privilegije. Ministri i vlada, upravljaju i odgovaraju parlamentu kako za svoj rad tako i za akte monarha. U ovakvoj monarhiji monarh je najmanje vlast. 34. REPUBLIKARepublika je obilk vladavine suprotan monarhiji, a na ijem elu se nalazi predsednik republike. On je suveren drave. Predstavlja dravu u zemlji inostranstvu. Na elu je uprave, ali moe obavljati izvjesne poslove u zajednici sa zakonodavnim suverenim organom i sudstvom. Predsednik republike ima suspenzivni veto. Ovaj veto se sastoji u tome, da se samo privremeno obustavlja primjena zakona ili drugog akta zakonodavnog tijela koji nije prihvatio predsednik republike. Predsednik republike je izborno lice. Po pravilu, bira se na odreeno vrijeme. Predsednik republike se moe birati na razne naine. Njega moe birati neposredno narod: mogu ga birati delegati, predstavnici, koje je za tu svrhu izabrao narod, a moe ga birati zakonodavni organ, suvereni organ (parlament). U prvom i u drugom nainu biranja predsednik je odvojen od zakonodavnog tijela. On odgovara narodu koji ga je birao i ima vea prava. Kod treeg naina predsednik republike je odgovoran zakonodavnom tijelu, za njega je vezan i manje samostalan od predsednika iz predhodna dva sistema. I republike se mogu razliito podijeliti zavisno od kriterijuma. Dve klasifikacije su vane. Prva podjela na:a)ograniene i neograniene i b) individualne i kolegijalne republike. Prva podjela polazi od prava koja ima predsednik republike. Po pravilu republke su ograniene. Predsednik nema neka velika prava. U odnosu na suvereni zakonodavni organ mogu postojati neka prava predsednika republike, ali se po njima ne izdie niti ravna zakonodavnim tijelom. Zakonodavno tijelo je uvjek jae. Ono je suvereni organ. Zakonodavni organ moe dati predsedniku republke neka ovlatenja, ali su preneta a ne izvorna prava. Isto tako i u sudstvu predsednik republike ima neka prava, ali ne velika. Predsednik moe uivati velika prava. U tom sluaju bi smo imali nogranienu republiku. Druga podjela se zasniva na sastavu, organizaciji efa drave. U individualnim republikama ef drave je jedna linost predsednik republike. U kolegijalnim, na elu drave se nalazi kolegiju, efa drave ine vie lica koja odluuju sjednicamam. Kod ovakve republike bitno je odrediti koje e lice predstavljati dravu. Po pravili to je predsednik kolegijalnog tjela.

35. DEMOKRATIJA

Demokratija je takav oblik politikog reima u kome vlasti vri narod. Demokratija je sloenica od dve grke rijei demos narod i kratein vladati. U izvornom znaenju demokratija se mnoe shvatiti kao vladavina naroda, dakle takav politiki oblik u kome se funkcionisanje drave zasniva na vlasti koja potie od naroda. Razvojni put demokratije se moe podijeliti u dvije faze. Prva poinje u antikom periodu i izraava lo politiki oblik koji ima peorativno znaenje. Ovakav stav je prvenstveno, zasnovan na injenici da demokratija predstvalja vladavinu veine siromanih tj, rulje koja ne dozvoljava da se na pozicijama dravnih upravljaima nau najmudriji, najpametniji, najsposobniji. Druga faza nastaje zaslugom novovekovnih politiko pravnih filozofa i mislilaca koji stvaraju ideoloku potporu nadiranju novog drutvenog sloja buroazije koja uspjeva da srui okove feudalnog reima apsolutne monarhije. Demokratija kao vladavina cjelokupnog naroda je istovremeno negacija drave i politikog reima. Za realizaciju demokratije potrebno je da svi graani mogu slobodno da formiraju politiki volju. Najbitnije je da ovjek bude slobodan i bez pritiska fromira tu volju. Sloboda miljenja, tampe, informacija, udruivanja, zobra i dogovora, pravo glasa, kandidovanja i mnoga druga politika prava su osnov za formiranje demokratije. Drava mora graaninu svojim organizacijom i kulturnim obrazovanjem, socijalnim i politikim ivotom omoguiti koritenje tih prava. Pored prava i sloboda, potrebno je preko odreenih politikih organizacija politiki vaspitati graane da oni stvarno i aktivno uestvuju u vrenju vlasti. U razliitim dravama mogu postojati razliiti sistemi partija.

10

Moe postojati jednopartiski sistem, dvopartiski i viepartiski. Po prvom sistemu u dravi postoji jedna partija i ona je na vlasti i nedozvoljava postojanje drugih politikih partija. Po drugom sistemu su dvije partije od kojih je uvjek jedna na vlasti, one se ustvari smjenjuju. Po treem viepartiskom sistemu imamo vei broj pratija. One se kreu od krajnje desniarkih do krajnje ljeviarskih. U politikim odnosima izmeu njih dolazi do sporazuma da bi se obezbjedila veina i podbjedila na izborima. U politikom ivotu od znaaja su i druge drutvene organizacije, kao to je sindikat radnika, razna udruenja i drutvene organizacije.

36. POSREDNA I NEPOSREDNA DEMOKRATIJA

Prema tome kako narod vri vlast demokratiju dijelimo na posrednu ili predstavniku i neposrednu demokratiju.1)Posredna ili predstavnika demokratija se sastoji u tome da se slubena lica koja ine dravne organe shvataju kao predstavnici naroda, te prema tome dolaze na vlast prema izrazu narodne volje tj. putem izbora od strane naroda . Vaan elemenat u posrednoj demokratiji je pravo glasa tako da svi graani mogu birati predstavnike i biti birani bez obzira na rasu, pol, vjeroispovjest, imovinsko stanje, obrazovanje isl. Od politikih prava vano je istai kandidovanje. Kandidovanje se moe vriti po listama ili pojedinano. Vano je i na koji nain se vri glasanje tj. tajno ili javno. Predstavnici se biraju na odreeno vrijeme koje moe biti razliito. Treba istai karakter mandata. Postoje dva osnovna mandata : vezani i slobodni. Po vezanom predstavnik mora iznositi stavove svojih biraa i ne moe od toga odstupiti bez njihovog odobrenja. Po slobodnom predstavnik je potpuno slobodan u pogledu zauzimanja stavova. Da bi se u predstavnitvu omoguila to vea demokratija, postoje i razni principi, kao princip ogranienja reizbornosti; da predstavnik ne moe vriti i izvjesne poslove dravnog organa. Svim ovim sredstvima i nainima tei se ostvarenju demokratije,a spreava birokratizam i druge tetne pojave kod predstavnika.2) Neposredna demokratija da bi demokratija bila to stvarnija i punija potrebno je ostvariti u pravom smislu neposredno vrenje svih oblika vlasti od strane naroda. Zbog toga se tei da se ostvare razni oblici neposredne demokratije, uz postojanje iroke i kontrolisane predstavnike demokratije od strane naroda. Svaka inicijativa graana dravnom organu bila bi oblik neposredne demokratije. U tome naroito treba istai pravo na zakonodavnu inicijativu, pravo graana da iniciraju donoenje zakona. Najjai izraz neposredne demokratije je u odluivanju graana. Tako putem referenduma graani odluuju o izvjesnim pitanjima. Ovaje odluka definitivna. Ona obavezuje dravne organe. To je najpotpunije vrenje neposredne demokratije.

37. AUTOKRATIJA

Autokratija predstvalja vrstu apsolutistikog politikog reima u kome vladar kao pojedinac koncentrie najveu pravno neogranienu vlast i vlada po mjeri sopstvenih interesa vodei rauna o ouvanju i uveanju svoje vlasti. Ukoliko i postoje neka prava i slobode ne mogu se stvarno koristiti od naroda, te se aktivno uestvovanje u politikom ivotu i dravnoj organizaciji svodi na manjinu ili ak jednu linost. Graani mogu initi odreene organe, vojsku, policiju itd.Nisu proklamovana prava i slobode graana. Zbog politikog i ekonomskog pritiska graani nisu u mogunosti da formiraju pravu politiku volju, a ako i dou do odreenih politikih stavova i miljenja ne ispoljavaju ih iz straha. U modernom politikom rjeniku atukratija je despotija, tiranija, evropska apsolutna monarhija, diktatura, aristokratija i oligarhija. Despotija oblik politike vladavine orjentalnih i aziskih autokratija starog vijeka. Despot je potpuno slobodan, njega ne vezuju gotovo nikakvi propisi. Sam se bavi trgovinom i time spreava klicu slobode i sklon je ka upotrebi terora i surovih metoda kanjavanja radi spreavanja pobune.Tiranija je negativan oblik politikog poretka. Na elu se nalazi jedna linost koja vlada u svom interesu, ne potuju se prava i oslanja se iskljuivo na teror i nasilje. Evropska apsolutna monarhija se karakterie i kao policiska drava, postoji moderna birokratska uprava koja radi na osnovu pravnih pravila. Garantuju se graanima i imovinska i odreena javna, nepolitika prava. Nemjeanje u javni ivot garantuje sigurnost. Ona je izraz uspostavljanja istoriske ravnotee feudalnog plemstva i graanstva. Diktatura vlast pojednca ili grupe do koje se dolazi na nelegitiman nain, ime se naruava legitimacija utvrena ustavom. Totalna diktatura je radikalna, totalno partisko-ideoloka diktatura dvadesetog vijeka: faistika, nacistika, staljinistika diktatura. Centralna megahijerarhija, masovni teror i partiska drava posebno obiljeavaju staljinistiku diktaturu. Lina diktatura neogranienu vlast ima jedna linost, iako mogu postijati politiki organi i organizacije. Cezarizam je forma savremene diktature sa naglaenom personalizacijom i tenjom plebiscitarnom legitimnou. Aristokratija je poseban oblik apsolutistike vlasti u kojoj vlada mnjina. Pravni monopol i suverena vlast su sarani u dijelu naroda. Ovu vlast odrava nasledstvo, poreklo, predpostavljena mudrost, religisko znanje. Oligarhija je vladavina manjine, vlada grupe oligarha, koja nije plemenita, ve suprotno tome. U modernom politikom rijeniku i plurokratija je vladavina manjine, grupe bogatih. Odreena manjina prema stepenu bogastva vlada u dravi.

38. CENTRALIZACIJA I DECENTRALIZACIJA

11

Centralizacija i decentralizacija prdstavljaju dva osnovna principa u mehanizmu funkcionisanja dravne vlasti. Razlike meu njima proistiu iz razliitog karaktera i vrste odnosa koji se uspostavlja izmeu centralnih i necentralnih organa u dravi. Taj odnos moe biti manje ili vie odnos zavisnosti ili nezavisnosti, neodreenosti ili samostalnosti. Kao posebno pogodnos sredstvo kojim se eli omoguiti efikasnost centralizacije je dekoncentracija dravne vlasti. Odluku o formiranju i ukidanju necentralnog organa u sluaju dekoncentracije vlasti donosi centralni organ. Decentralizacija je suprotan proces centralizaciji. To je prenoenje poslova sa centralnih na decentralne organe. Decentralizacija moe biti razliita i razliitog stepena.

39. AUTONOMIJA I LOKALNA SAMOUPRAVA

Autonomija znai pravo odreenih tela i organa da sami obavljaju poslove. To su njihovi poslovi. Autonomna tela imaju i pravo samoorganizovanja. Autonomija moe biti razliita i u raznim oblastima. To moe da bude autonomija u komunalnim poslovima, koja obuhvata sve oblasti ovih delatnosti, kao to je sluaj sa optinama ili samo odreenu oblast, kao to je sluaj sa izvesnim distriktima. Autonomija je najvii stepen u procesu decentralizacije. Lokalna samouprava-je oblik odluivanja i upravljanja lokalnih zajednica, na uoj teritoriji, neposredno od strane njenih stanovnika ili putem njihovog predstavnitva koje oni neposredno biraju i drugih lokalnih organa. Osnovna obiljeja koja karakteriu lokalnu samoupravu ogledaju se u postojanju njene originerne nadlenosti koja nije darovana od strane centralne dravne vlasti.

40. PROSTA DRAVA

U prostoj dravi nii dijelovi dravne organizacije imaju mnogo manje prava nego to je to sluaj u sloenoj dravi. U prostoj dravi se razlikuju dva oblika odnosa djelova viih i niih, centralnih i decentralnih organa : centralizacija i decentralizacija.

Centralizacija je takav sistem po kome se sva vlast, sva prava, nalaze u centralnim organima. Decentralizacija je takva raspodjela da se niim organima daju izvjesna prava, autonomija. Ona mogu vriti odreene poslove i izmeu njih i centralnih organa stvaraju se odreeni odnosi zavisno od stepena decentralizacije. Povezanost izmeu centralnih i necentralnih organa nee biti iskljuivo na pravnim sredstvima i instrumentima, u potpisivanju prava i dunosti viih i niih organa, ve e se traiti povezanost izmeu njih i u mnogim sredstvima politikog sistema. Tako u veem ueu naroda u vrenju vlasti jednih i drugih organa, u kontroli rada tih organa od strane naroda, javnosti i odgovornosti organa itd. Takva decentralizacija dobija pravnu sutinu, ulogu i znaaj. Centralizacija je prostiji sistem i obezbjeuje bre sprovoenje zadataka i ciljeva. Ona je efikasnija. Izmeu potpune centralizacije i decentralizacije mogui su razni oblici, stepeni decentralizacije. Decentralizacija moe biti razliita. Najea i najvanija je sa gledita dravne organizacije je teritorijalna. Teritorijalna decentralizacija se sastoji u davanju prava i slobode organima manjih i njaniih teritorija u dravi ( optine). Ti organi vre razne poslove na svojoj teritoriji, vre vlast nad graanima te teritorije. Lina decentralizacija je davanje prava da izvjesne dravne poslove vre organizacije iji su lanovi vezani odreenim osobinama, obiljejima. Tako imamo razna udruenja. Realna decentralizacija je kada pojedine organizacije ili razna tijela vre istovrsne dravne poslove. Tako obavljanje poslova saobraaja ,kulture, zdravlja i sl. od pojedinih organizacija. Kod teritorijalne decentralizacije vana je odreena teritorija dok poslovi mogu biti razliiti, kod personalne bitna su obiljeja koja povezuju lica, dok poslovi mogu biti razliiti, a kod realne vani su poslovi a ne teritorija ili obiljeja lanova koji vre te poslove. Decentralizacija se moe posmatrati i sa gledita vrste poslova u kojima se moe ostvarivati. Tako imamo decentralizaciju u oblasti zakonodavstva, uprave i sudova. Najee se vri decentralizacija u oblasti zakonodavne djelatnosti. Daje se pravo da pojedine poslove iz ove djelatnosti vre i nii dravni organi. Prenoenje poslova centralnih organa na necentralne te stepen decentralizaacije moe biti razliit. Razlikuju se tri osnovna stepena. Prvo da pored necentralnih organa koji vre svoje poslove postoje centralni organi na teritoriji necentralnih, koji vre poslove centralnih organa sistem duplog koloseka. Drugo da poslove obavljaju necentralni organi, ali su poslovi odvojeni na one koju su u sopstvenoj nadlenosti necentralnih i one koju su i dalje poslovi centralnih organa. Tree da necetralni organi vre sve poslove kao svoje. Prema nainu konstituisanja i realizacije, decentralizacija moe biti birokratska i demokratska. Prva je kada se necentralni decentralizovani organi konstituiu imenovanjem, postavljanjem i kada se u svom radu ne oslanjaju na narod ve koriste birokratske metode. Druga demokratska se ostvarje ako se organi biraju od naroda, ako u tim organima uestvuje u vrenju poslova veine naroda i organi u vrenju poslova upotrebljavaju demokratske metode. Decentralizacija zavisi od mnogih uslova i okolnosti, a naroito od razvoja demoktartije. Ukoliko ona bude vea, mogue je ostvariti i veu decentralizaciju. Prema tome decentralizacija predstavlja proces stalnog razvoja i usavravanja.

41. FEDERACIJA

Federalizam je politiki odnos koji se uspostavlja izmeu razliitih teritorijalnih cjelina, a u cilju postizanja harmoninog sklada interesa koje imaju drutvene snage koje vladaju u okviru tih teritorijalnih cjelina. Federalizam bez kompromisa ne moe biti, te se s pravom

12

moe rei da je on kompromisan drutveni odnos, pri emu valja naglasiti da do tog kompromisa moe doi i nemirnim oblicima politike borbe. Idejna klica federalizma je u ideji zajednitva, motivisanoj lakom realizacijom pojedinih interesa. Dva osnovna oblika u kojima se ispoljava federalizam su federacija i konfederacija. Federacija je zajednika drava koja prerasta nivo meusobnog dogovora izmeu federalnih jedinica, postajui i sama zasebna dravna zajednica koja posjeduje sopstvenu dravnu strukturu, sopstvenu nadlenost i sopstvenu suverenost. Federaciju tvore federalne jedinice koje su nale u zajednikoj dravi mogunost da realizuju neke svoje interese, usklaujui ih sa interesima drugih federalnih jedinica. Tipian primjer jeste sluaj biva jugoslovenska federacija. Federacija ima dvojstvo, kao osnov svoje dravne strukture, ime se uvaava samostalnost federalnih jedinica, ali i samostalnost federacije. Zakonodavna vlast je dvodomog tipa, tako da je jedan dom rezervisan za ravnopravnu zastupljenost predstavnika federalnih jednica, a drugi dom je opte predstavniko tijelo sih graana savezne drave, ime se uvaava i samostalnost federacije. Osim federalnog bikameralizma, i uee federalnih jedinica u saveznoj vlasti se podrazumjeva, jer je neophodno voditi rauna o potrebi i zastupljenosti predstavnika federalnih jedinica u izvrnoj vlasti, i to koliko je god to mogue na bazi pariteta, shodno racionalnim kriterijumima. Jedno od bitnih ustavno-polirtikih ptanja koje odreuje karakter i prirodu federacije kao oblika sloene drave jeste nadlenost i njena raspodjela koja se vri izmeu federacije i federalnih jedinica. Ova raspodjela se moe vriti bilo njenim pretpostavljanjem u korist federacije ili u korist federalnih jedinica, bilo osmiljenom podjelom nadlenosti koja se ini po odreenim kriterijumima koji obezbjeuju funkcionisanje federalne dravne tvorevine. Najvii pravni akt federacije je njen, savezni ustav. Ovaj akt je samostalan konstitucionalistiki dokument federacije. Donose ga nadleni savezni organ. Federacija ima neke zasebne dravne organe tj,kompletnu dravnu organizaciju. Federalne jedinice participiraju u vrenju savezne vlasti, ali su savezni organi zasebni organi federacije. Jedinstvo i samostalnost su osnovna obiljeja dravnih organa savezne drave. Zajednika su vojska i policija, moneta, carina, spoljna politika. Zajedniko je dravljanstvo. Federacija je takva dravna organizacija u kojoj dijelovi imaju izvjesne elemente dravnosti, ali su dijelovi tako povezani da ine jednu zajedniku dravnu organizaciju u kojoj se manifestuju sva obiljeja drave. To nije savez drava ve savezna drava. Odnosi izmeu lanica zasnovani su i regulisani ustavom. Organi u federaciji su najvii organi u dravi. Odnosi izmeu lanica zasnovani su i regulisani ustavom. Organi u federaciji su najvii organi u dravi. Oni donose zakone i druge akte koji moraju biti potovani od strane lanica federacije. lanice imaju svoje organe kao najvie na svojoj teritoriji, Oni donose svoje akte: ustav, zakone idr. Ali ti akti moraju biti saglasni aktima federacije. Federacija je ei oblik dravnog ureenja. U tenji da se obezbijedi ravnopravnost i razvoj nacija , nacionalnosti i nacionalnih manjina, stvarane su federacije. lanice u federaciji mogu biti ravnopravne ali isto tako ne moraju svi dijelovi imati ista prava, kod nas u bivem sistemu postoale autonomne pokrajine koje nisu imale ista prava kao republike.

42. KONFEDERACIJA

Konfederacij se zasniva na posebnom ugovoru izmeu dvije dave i ustvari konfederacija nije drava s obzirom da se taj ugovor moe i raskinuti. Osnovni konstitutivni akt konfederacije je konfederalni ugovor ima sve osobine meunarodnog ugovora,tako da je za njegovu izmjenu neophodna saglasnost svih lanica, odnosno njihova jednoglasnost. Drave lanice raspolau pravima nultifikacije tj.pravom neprihvatanja odluka organa konfederacije s kojim se ne slau i pravo secesije tj.pravom istupanja iz konfederacije i kada im dalje lanstvo ne odgovara. To je savez drava. Odnosi izmeu lanica se reguliu ugovorom. lanice su se sporazumjele, dogovorile da stvore zajedniku dravu, ali njihov odnos je labav. One imaju odreeni zajedniki organ, ali su drave slobodne, ne moraju prihvatiti odluke tih organa. lanice imaju posebnu dravnu organizaciju i sva obiljeja drave. U spoljnom svijetu u meunarodnim odnosima, svaka lanica predstavlja posebnu cjelinu. Svaka lanica ima svoju vojsku, diplomatska predstavnitva itd. lanice mogu istupiti iz zajednice , imaju pravo docjepljenja. Zbog vrlo slabe povezanosti dravne organizacije, jednistva i cjeline, s jedne strane i meunarodnih odnosa, komunikacija i odravanja spoljne bezbjednosti s druge strane - konfederacija je vie teoriska tvorevina i dravna organizacija prolosti. Danas se moe govoriti da neka federacija ima elemente konfederacije.

43. STVARNE ZAJEDNICE

Su drave koje imaju zajednikog vladaoca. Meutim, one mogu imati i druge organe i ustanove. Ove zajdnice dijele se na dvije vrste: personalna (lina) unija i realna (stvarna) unija. Kod prve zajedniki vladalac je nastao sluajnu (npr.monarhijsko naslijeivanje prema pdreenom redosledu). U drugom sluaju, stvarna zajednica je ugovorna zajednica. Dve ili vie drava sporazumno su odluile da imaju zajednikog efa drave. S obzirom na ovakvo ureenje stvarnih zajednica, teko se moe rei da su one u pravom smislu konfederacije, zbog toga to su konfederacije uvek imale kao centralni organ skuptinu delagata posebnih drava, a stvarne zajednice zajednikog vladaoca.

44. OBLIK DRAVNE VLASTI

13

Dravna vlast se manifestuje u mnogobrojnim i raznovrsnim poslovima dravnih organa. Polazei od najvanijih, osnovnih vrsta poslova i kojima se manifestuje vlast, istie se zakonodavstvo, uprava i sudstvo. Ranije se podela vrila na dvije grupacije, zakonodavstvo i izvrenje. Izvrenje je obuhvatalo i upravu i sudstvo. Iako je zakonodavstvo najvanija delatnost, ipak se nije prvo pojavilo. Poslovi su se regulisali pojedinanim aktima, naredbama i uputstvom. Izvrna vlast se stara o izvrenju politike, zakona i drugih akata zakonodavnog tela, s jedne stra i, i predlae zakone, druge akte i politiku zakonodavno telu, s druge stane. Uprava predstavlja najkonkretniju delatnost. Ona razlikuje politiku, zakone i druge akte zakonodavnog i izvrnog tela konkretnom primenom na pojedine sluajeve. Sudstvo dejstvuje kada je pravni poredak poremeen, kada je povreen zakon ili drugi propis. Uprava radi samostalno, sudstvo po tubi, na zahtjev odreenog subjekta.

45. NAELO PODELE VLASTI

Sutina se svodi na podelu vlasti na zakonodavnu, izvrnu i sudsku vlast. Zakonodavnu vlast vri parlament, izvrnu vlada i efovi drave, a sudsku sudovi. Napajajui se filozofskim idejama antikog perioda i Starog Rima, Monteskje je teio pronalasku magine formule u sistemu organizovanja vlasti, koja e obezbediti pravnu sigurnost pojedinca-nosioca politikih sloboda. Princip podele vlasti objanjava se tako, da zakonodavna, izvrna, upravna i sudska vlast imaju posebne, samostalne i jedne od druge nezavisne organe.Pored predsednikog sistema u kome ima najvie elemenata podele vlasti, istie se i parlamentarni sistem. Osnovna karakteristika ovog sistema je u nadmonosti zakonodavstva, zakonodavnog organa nad sudstvo i upravom, odnosno njihovim organima.

46. PREDSEDNIKI SISTEM VLASTI

Predsjedniki sistem se uzima kao primer primene principa podelevlasti shvaenog u tom smislu da vlast, odnosno funkcije vlasti, budu tako organizovane da organi koji vre te funkcije budu to vie odvojeni i da se ne meaju i ne utiu jedan na drugog u obavljenju tih funkcija. Predsedniki sistem dobio je ime po organizaciji i funkcionisanju predsednika republike. Obe vlasti (izvrna i zakonodavna) svoju legitimnost baziraju na neposredno izraenoj volji graana, ime su i zakonodavna i izvrna vlast u samom startu ravnopravni uesnici ustavnog i politikog ivota u dravi. Nadlenosti zakonodavne i izvrne vlasti su strikto podeljeni. Zakonodavni orga je kongres. Kongres se sastoji iz dva doma Predsjednikog doma i Senata. Predsjedniki dom ine poslanici izabrani na cijeloj teritoriji optim i neposrednim izborima. Senat ine senatori koji se biraju po dva iz svake drave lanice federacije, bez obzira na njihovu veliinu.

47. PARLAMENTARNI SISTEM VLASTI

Parlamentarni sistem su uvele mnoge drave, ali je on nastao u Engleskoj i druge drave su stvarale parlamentarizam po ugledu na Englesku. Razlike parlamentarnog sistema koje su se stvarale primenom u mnogim drugim dravama menjale su sistem i davale mu drugi izgled i karakter. Parlamentarizam je nastao u borbi kralja i parlamenta u doba kraja apsolutizma i raanja buroazije. Parlament u Engleskoj se od poetka pa do danas sastoji iz dva doma: Gornjeg i Donjeg, Doma lordova i Doma komuna. Dok su se u poetku parlamentarni sistem i parlament stvarali sa monarhom i njegovim apsolutnim tenjama, dotle se kasnije parlamentarizam, njegova sutina i mehanizam odnosa stvarao izmneu parlamenta i vlasti. Vlada je nastala iz jednog uskog tela tzv.Kraljevskog suda, odnosno kasnijeg Tajnog saveta.

48. MEOVITI SISTEM VLASTI

Slabosti funkcionalnog parlamentarnog sistema mnogo su uticale na izgraivanje novog sistema koi je nastao posle Drugog svetskog rata sa etvrtom, a naroito sa Petom republikom. On ima elemente predsednikog sistema, ali se razlikuje od njega. Parlament je dvodoman i sastoji se iz Nacionalne skuptine i Senata. Predsjedik republike je ef drave izabran od naroda. On ima poseban odnos sa parlamentom, meutim predsednik je u stvari i ef vlade. Vlada se obavezuje tako to predsednik Republike imenuje prvog ministra, a na njegov prijedlog i lanove vlade. Osnovna karakteristika odnosa izmeu zakonodavne i izvrne vlasti je da jaa izvrna vlast na raun zakonodavne a posebno uloga predsjednika Republike. Moe se zakljuiti da je ovo sasvim poseban, specifian sistem. On ima elemente parlamentarnog ali i predsjednikog sistema.

49. NAELO JEDINSTVA VLASTI

Ovaj princip se moe shvatiti u nedemokratskom i demokratskom smislu. U nedemokratskom smislu sastoji se u tome da je vlast koncentrisana u jendom ovjeku, grupi,u jednom izvrnom organu. U demokratskom smislu princip jedinstva vlasti polazi od toga da vlast pripada narodu koji je vri neposredno ili posredno preko svojih izabranih predstavnika u najvanijem, zakonodavnom organu.Ovaj organ je osnovni i njegova funkcija, delatnost je bitna. To znai da delatnost u dravi vri samo ovaj organ. Postoje i drugi organi, izvrni, upravni i sudski koji obavljaju odreene vrste poslova i time vre vlast. Princip jedinstva vlasti se razliito primjenjuje u praksi. Deava se da

14

politiko-izvrni, upravni i sudski organi imaju odreena prava i uticaj na zakonodavne organe.

50. KONVENTSKI SISTEM VLASTI

On je dans ostvaren u u vrlo malom broju drava. I drave koje su ga nekada imale napustile su ga i primile princip podele vlasti. Tako da je i danas vajcarska ostala koa primer ovog sistema. Izvrnu vlas ni Savezno vee. Ono se sastoji od 7 lanova koje bira Savezna Skuptina na zajendnikoj sednici ova vea. Savezno vee je i kolektivni ef drave. Ono ima predsjednika koga bira Savezna skuptina na godinu dana meu lanovima Vea. Zakonodavna i izvrna vlast su povezane i koncentrisane u zakonodavnom organu. lanovi Saveznog vea ne mogu biti i lanovi Savezne skuptine.

51. POLICIJSKA I PRAVNA DRAVA

Policijska drava je drava apsolutizma i vrlo esto nosi naziv apsolutistika drav. Ona nije vezana pravom. Njeni organi rade po naredbama i instrukcijama izvrne vlasti. Pravna pravila su obavezna samo za nie organe. To je premo policije i izvrnih organa nad zakonodavnim. U ovakvoj dravi pojedinac nije graanin nego podanik. On ima prema dravi samo obaveze a ne i prava. Sa nestankom apsolutizma gubi se policijska, a nastaje pravna drava. To je vrijeme revolucijonarnih pokreta, stvaranja liberalne drave, uvoenje sloboda i prava ovjeka i graanina, vladavina prava i pravnog poretka. Pravo je obavezno ne samo za one kojima se upravlja, nego i za one koji upravljaju. Dravna valst nije slobodna, ve vezana pravom koje stvara. Dravni organi moraju raditi na osnov pravnih normi. U pravnoj dravi pojedinac niej podanik ve graanin. On ima i prava i dunosti prema dravi.

52. PROBLEMI U DEFINISANJU PRAVA Pravo se moe uglavnom posmatrati kao drutvena pojava, kao sreena celina pravnih normi i drutvenih odnosa (pravni poredak) i kao sistem prava, povezanost odreenih pravnih normi kao sistem. Kao drutvena pojava pravo se vezuje za mnoge druge drutvene pojave, a posebno za obiaj i moral. Meutim, zajedniko za pravo i druge drutvene norme da su to pravila koja reguliu ponaanja ljudi u drutvu. Drava je dala osnovne elemente i uinila razliku kod pravnih normi u odnosu na druge drutvene norme. Dakle drava je ta koja daje pravno obeleje normama i to se manifestuje u obezbeenju primene norme, obezbjeenju sankcije u sluaju da se norme ne primenjuju. Drava stvara prvane norme ali ih mogu stvarati razne organizacije, pa i privatna lica (statuti, ugovori). Prema tome za karakter pravnih normi nije bitno ko ih stvara, ve da drava obezbeuje primenu pravnih normi, da ih sankcionie jer drava za razliku od drugih organizacija raspolae monopolom sile koja se manifestuje u primeni normi. Pojam prava odreuju teoretiari i filozofi prava. Razlikujemo deskriptivne (vrednosna neutralnost) i preskriptivne ( nisu neutralne, kritiki preispituju pravo prema moralnim opteljudskim standardima) definicije prava. Prvi problem na koji nailazimo prilikom razmatranja uvoenja u pravo svodi se na definiciju samog prava.Pravnici ne mogu definisati jednu definiciju o pravu. Od toga kako je on odreen i shvaen zavisi dalje odreivanje pojmova i prouavanja prava. Izgleda da nema apsolutno savremene najbolje definicije. Cilj pravne nauke jeste da sistematizuje dostignuti nivo grae o pravu kako bi moderna nauka prava imala materiajl za konstruisanje sopstvenog odnosa prema prema optem shvatanju prava.53. PRAVO KAO NORMA I PRAVO KAO FAKT

Pravni poredak kao vrsta drutvenog poretka koji je regulisan pravnim normama ima svoja dva elementa, normativan i faktian. Kao nosioci dva razliita pogleda na svet izdvajaju se normativisti i fakticisti. Najizrazitiji teoretiar normativizma je Hans Kelzen. Po normativistima klju za razumevanje prava sadran je u normi. Sve pojave dovesti u logian sklad sa normom. Po shvatanju normativist pravo se uzdie nad ljudskim ponaanjem. Da pravo nije na ovaj nain shvaeno ne bi bilo mogue razlikovati krivino delo ubistva od izvrenja smrtne presude. I jedno i drugo su ljudska dela sa posledicom prestanka ljudskog ivota, tek uz ideju prava moe se uoiti da je prvo protivpravno a drugo pravom opravdan prestanak ivota.Ako pravo shvatimo kao fakt neemo razlikovati ako drava lii lice ivota ili to uradi kriminalac. Dok normativisti istiu da je pravo sastavljeno od normi koje iskazuju ono to treba da bude, fakticisti u pravu prepoznaju ono to jeste. Predstavnik pravnog fakticizma V. Lundstet objanjava: Pravo je uvek i po svemu faktiko stanje i zbivanje, jedan faktiki poredak stvari smjeten u postojeoj drutvenoj realnosti. 54. PRAVO KAO JEZIKI PROCESPravo je jedan specifian proces , odnosno deleatnost sastavljena od misli koje se iskazuju jezikom- usmeno ili pismeno. Iskazi mogu biti deskriptivni i preskriptivni. Funkcija deskripcije je da obavjetava o injenicama i da na taj nain posredno utiu na ponaanje ljudi, Funkcija preskripcije je da obavetavaju o neijim eljama i volji i da tako neposredno utiu na ljudsko ponaanje, podstiui ih i usmeravajui ih u odreenom pravcu. Oigledno je da normativizmom dominiraju preskriptivni a fakticizmom deskriptivni iskazi.55. PRAVO KAO VREDNOST

15

Radbruh izvodi pravo iz ideje pravde. Pojam prava je usmeren na ideju prava koja ne moe biti nita druge nego pravda. Dakle, pravo se moe pojaviti kao vrednost kojoj tee skupine ljudi eljne dobre organizovanosti sa ciljem skladnog razvoja meuljudskih odnosa. Opteprihvatljive vrednosti ovjeanstva i ljudske civilizacije iz kojih izvire pravo kao vrednost su pravda, sloboda, mir, red i sigurnost. 56. POJAM PRAVAPravo se moe posmatrati filozofski, metafiziki, vezivati za pravdu, slobodu, ast itd. Mi smatramo da pojam pravo treba odrediti pre svega u najirem smislu kao drutvenu pojavu.Pravo je skup pravnih normi koje reguliu drutvene odnose u dravi (dravno-pravni poredak), usmeravajui ih ka razvoju i ostvarenju odreenih vrednosti i ciljeva, a ija je primena obezbeena (sankcionisana ) dravnom, njenim aparatom koji raspolae monopolom fizike sile. Prvi elemenat (normativnog karaktera): Pravo je skup pravnih normiDrugi elemenat (sociolokog karaktera): pravo regulie drutvene odnose u draviTrei elemenat (faktikog karaktera): da se pravnim normama ostvaruju vrednosti i ciljevi odreenog drutva i draveetvrti elemenat (faktikog karaktera): da je primena pravnih normi obezbeena (sankcionisana) dravnim aparatom koji raspolae monopolom fizike silePravo ima funkciju da disciplinuje slobodu odnosno da regulie odnose u drutvenoj zajednici. Pravo je nezainteresovano za neke odnose. Samo oni odnosi koji su konfliktni e se regulisati putem pravnih normi.

57. POJAM DRUTVENE NORME

Norma je latinska rije i oznaava pravilo. Drutvene norme ili drutvena pravila su pravlia ponaanja ljudu u drutvu. ovjek ivi u drutvu i stvara mnogobrojne odnose . Te odnose nazivamo drutveni odnosi. Oni su mnogobrojni i raznovrsni. Pravila koja reguliu ponaanje ljudi u tim odnosima su drutvena pravila. Zajedniko kod svih drutvenih normi je da odreuju ponaanje ljudi u drutvu. Drutvene norme su razliite. Tako postoje obiajne norme, pravne i druge norme. Drutvene norme reguliu ponaanje ljudi u drutvu, moe se desiti da se ista ponaanja reguliu od vie drutvenih normi. Tako se jedno ponaanje moe regulisati od obiajnih normi, a to isto ponaanje da bude odreeno i u pravnoj normi. Drava je prihvatila tu obiajnu normu i svojim propisom regulisala takvo isto ponaanje. Drutvene norme se stalno mjenjaju. Drutvo se mjenja pod uticajem raznih uslova i okolnosti. Nestaju stari a stvaraju se novi drutveni odnosi. Zbog toga se stalno i mjenjaju drutvene norme. Tako su drutvene norme u stalnoj dinamici. Svako drutvo ima svoje norem. Tako se mogu razlikovati drutvene norme po drutveno ekonomskim formacijama : drutvene norem prvobitne zajednice, robovlasnikog , buruaskog poredka itd. Drutveni odnosi utiu na norme a isto tako norme utiu na drutvene odnose, odreuju pravila tih odnosa, obezbjeuju kretanja i razvoj odnosa odreenim pravcem. Poto norme sadre sankcije kojima se obezbjeuje potovanje normi, to se putem sankcije ne samo omoguuje izvrenje normi, ve i usmjerava kretanje drutvenih odnosa. To se postie raznim sankcijama, njihovom jainom i nainom izvrenja. Norme mogu dejstvovati pozitivno na drutvene odnose, omoguavati njihov razvoj. Ali, mogu i dejstvovati negativno, svojim pravilima koiti, onemoguavati dalji razvoj. To smetanje normi razvoju drutvenih odnosa ne moe biti dugo, jer norme su izraz drutvenih odnosa, norme moraju odgovarati novonastalim odnosima, te se moraju stvoriti druge norme koje e regulisati nove odnose.

58. PRIRODNI ZAKONI

ovek je podloan dejstvu prirodnih zakona, bez obzira da li mu se oni dopadaju ili ne. Njihovo delovanje ne zavisi od svesti ili volje oveka, oni deluju neumitno po principu dejstva opteg principa uzronosti i posledinosti. Prirodni zakoni su pravila u prirodi, pravila po kojima se odigravaju razne prirodne pojave. Prema tome prirodni zakoni ne reguliu odnos izmeu ljudi, ve odreuju prirodne pojave. Prirodni zakoni djeluju bez izuzetka, oni su najmoniji. Osim to je dejstvo prirodnih zakona neumetno, ono je i neposredno-deluje na materiju bez ikakvih posrednika. Kod prirodnih zakona ne postoji sankcija, one nisu propisane kod prirodih zakona.

59. NORMA I DRUTVENA STVARNOST

Pod izrazom norma moemo razumeti 2 znaenja. Norma je ili drutveno pravilo o ponaanju ljudi u drutvu, ili je re o neemu to je normalno, to odgovara svakodnevnom drutvu. Drutvenom normom se moe utvrivati odreeni cilj ili se mogu odreivati odreena sredstva za ostvarivanje tog cilja. Drutvene norme imaju 2 elementa: objektivan i subjektiva. Objektivan upravo i predstavlja data stvarnost, a subjektivni element norme ini slobodan prostor oveka u izboru ciljeva i sredstava potrebnih za realizaciju izabranih ciljeca. Norma treba da bude izraz drutvenih odnosa, da postoji skladnost izmeu onog to jeste (drutvena stvarnost) i onog to treba (drutvena norma).

60. TEHNIKE NORME

16

Tehnike norme ili tehnika pravila su pravila koja odreuju primenu odreenih znanja pojedninih nauka i vetina u raznim oblastima kao i sama ta znanja. Za razliku od drugih drutvenih normi, ove norme ne reguliu odnose izmeu ljudi. Tehnike norme ne sadre odreene, propisane sankcije. Nepotovanjem tehnikih upustva nastupie posledice kao neminovnost tehnikih pravila a ne kao propisane sankcije. Tenihkim normama se izraava odreena objektivnost na koju ovjek ne moe uticati. ovek se mora pokoravati tim pravilima.

61. PODJELA DRUTVENIH NORMI PREMA SANKCIJI

Teina sankcije ukazuje na sadra