7-3 Spedicija i spedicisko rabotenje za III god alb.indd

2011

Kire Dimanoski, Martin Pavllov

viti III drejtimi i komunikacionit(Teknik për transport dhe shpedicion)

Shpedicioni dhe puna

shpediterike

ii

Shpedicioni dhe puna shpediterike

SHPEDICIONI DHE PUNA SHPEDITERIKEVITI III (MËSIM I RREGULLT DHE ZGJEDHOR)

Teknik për transport dhe shpedicion

Autorë:Kire Dimanoski, inxh. i dipl. i kom. Martin Pavllov, inxh. i dipl. i kom.

Recensentë:Dr. Verica Dançevska, inxh. i dipl.i kom.Boris Vasilevski, profesor i gjeografi së së komunikacionitMr. Cvetanka Ristiq, inxh. i dipl.i kom.

Përkthyes:Afrdita Volina

Redaktor i botimit në gjuhën shqipe:Prof. dr. Fauzi Skenderi

Lektor: Abdulla Mehmeti

Përpunimi grafi k:Kire Dimanoski

Botues: Ministria e arsimit dhe shkencës për Republikën e Maqedonisë

E botoi: Qendra grafi ke dooel, Shkup.

Tirazhi: 200

Me aktvendimin e Ministrit të Arsimit dhe Shkencës të Republikës së Maqedonisë,Nr. 22-4674/1, të datës 27.08.2010, lejohet përdorimi i këtij libri.

CIP - Каталогизација во публикацијаНационална и универзитетска библиотека “Св.Климент Охридски” , Скопје656 . 9 (075.3)

ДИМАНОСКИ, Кире Шпедиција и шпедитерско работење : III година сообраќајна струка : (техничар за транспорт и шпедиција) / Кире Диманоски, Мартин Павлов. - Скопје : Министерство за образование и наука на Република Македонија, 2010. - 244 стр. : табели ; 30 смБиблиографија : стр. 182-183. - Содржи и: Прилог

ISBN 978-608-226-194-2COBISS.MK-ID 84328970

iii

PARATHËNIE

PARATHËNIE

Ky libër është përpunuar sipas programit mësimor të lëndës mësimore Shpedicioni dhe puna shpediterike për vitin III, si lëndë e rregullt dhe zgjedhore, arsimi i mesëm, për profi lin arsimor teknik për transport dhe shpedicion.

Shpedicioni dhe puna shpediterike, në sferën arsimore të shkollimit të mesëm në Republikën e Maqedonisë për herë të parë është përpunuar në këtë libër. Materia në libër përfshinë të dhëna për mënyrat bashkëkohore të zbatimit të punës shpediterike.

Materia në libër është ndarë në dy pjesë (mësimi i rregullt dhe zgjedhor) që janë të përbëra nga tetë, gjegjësisht nëntë tërësi tematike, që duhet të ndihmojnë në realizimin e qëllimeve të parashtruara në programin mësimor të kësaj lënde, gjegjësisht t’i mundësojnë nxënësit që në mënyrë optimale, efi kase dhe efektive t’i kuptojë, njohë, zbatojë dhe realizojë detyrat e parashtruara.

Përveç kësaj, janë përpunuar edhe qëllime konkrete që duhet të realizohen nëpërmjet përpunimit të tërësive tematike.

Libri mund të përdoret edhe për aft ësime të ndryshme profesionale nga lëmi e punës shpediterike, për të gjithë punëtorët tjerë në sferën e shpedicionit që merren me këtë problematikë, por nuk e kanë mësuar këtë profi l arsimor.

Autorët me falënderim do t’i pranojnë vërejtjet që do të ndihmojnë në përmirësimin e përmbajtjes së këtij libri, si dhe sugjerimet për lëshimet eventuale dhe gabimet në tekst.

Autorët

iv


Përmbajtja

PARATHËNIE............................................................................................................................. iii

Përmbajtja.................................................................................................................................... iv

Shpedicioni dhe puna shpediterike – i rregullt .................................................. 1

Tema I: Nocioni shpedicion ..........................................................................................................2

1.1. Nocioni shpedicion ........................................................................................................... 3

1.2. Ndarja e shpedicionit ........................................................................................................ 3

1.3. Nocion për sigurimin e transportit .................................................................................. 5

1.4. Nocione në shpedicion ...................................................................................................... 6

Tema II: Puna shpediterike ...........................................................................................................7

2.1. Organizimi i ndërmarrjes shpediterike ............................................................................ 8

2.2. Tregu i shërbimeve transportuese .................................................................................... 8

2.3. Akuizimi ............................................................................................................................ 9

2.4. Ndjekja e tregut ................................................................................................................10

2.5. Instradimi .........................................................................................................................10

2.6. Punët e shpedicionit ndërkombëtar ................................................................................11

2.6.1. Punët themelore të shpedicionit ..............................................................................12

2.6.2. Punët konsultative ...................................................................................................12

2.6.3. Punëtprojektuese.......................................................................................................13

2.6.4. Punët operative ........................................................................................................13

2.6.5. Punët kontrolluese ...................................................................................................14

2.6.6. Punë informative ......................................................................................................15

2.7. Përgatitje të punës së shpedicionit ...................................................................................15

2.8. Defi nimi i statusit eksportues-importues të mallrave .....................................................16

2.9. Parakalkulimi i shpedicionit ............................................................................................16

2.10. Analiza e elementeve të marrëveshjes shit-blerëse të ardhshme ..................................17

2.10.1. Marrëveshje për klauzolat transportuese ..............................................................17

2.10.2. Dokumente që shërbejnë si dëshmi për dorëzimin e mallrave .............................18

2.10.3. Marrëveshja për paketimin transportues .............................................................19

2.10.4. Marrëveshja për dinamikën e dorëzimit ...............................................................20

2.11. Oferta shpediterike ........................................................................................................20

v

Përmbajtja

2.12. Nënshkrimi i marrëveshjes për shpedicion ...................................................................21

2.12.1. Detyrimet e shpediterit nga marrëveshja për shpedicion ....................................22

2.13. Detyrime dhe të drejta të shpediterit sipas marrëveshjes për shpedicion ...................23

2.13.1. Të drejta të shpediterit sipas marrëveshjes për shpedicion ..................................24

Tema III: Procedura e lejuar doganore .....................................................................................26

3.1. Hyrja e mallrave në territor doganor...............................................................................26

3.2. Vendosja e mallrave në procedurë doganore ..................................................................26

3.3. Futja e mallrave në zonë të lirë ........................................................................................27

3.4. Eksporti i sërishëm, shkatërrimi dhe braktisja e mallrave në leverdi të shtetit .................27

Tema IV: Procedura doganore...................................................................................................29

4.1. Procedurë dhe doganim i mallrave gjatë importit ..........................................................29

4.2. Pranimi i DUD dhe dokumentacionit tjetër të përshkruar ...........................................29

4.3. Kontrolli i mallrave ..........................................................................................................30

4.4. Caktimi i doganës dhe detyrime e tjera të importit ........................................................31

4.5. Procedura doganore transite ...........................................................................................31

4.6. Përpunimi aktiv i mallrave ...............................................................................................32

4.7. Importi i përkohshëm ......................................................................................................33

4.8. Përpunimi pasiv i mallrave ..............................................................................................33

4.9. Eksport mallrash ..............................................................................................................34

4.10. Dokumentacion në procedurë doganore .......................................................................34

4.11. Lëndim dhe shkelje të procedurës doganore .................................................................35

Tema V: Deklarata doganore .....................................................................................................38

5.1. Deklarata doganore ..........................................................................................................39

5.1.1. Sete të DUD ..............................................................................................................39

5.2. Plotësimi i rubrikave të DUD ..........................................................................................40

5.2.1. Plotësimi i rubrikave të DUD për eksport, eksport të sërishëm, eksport me përpunim

dhe mallra transite .............................................................................................................43

Tema VI: Deponimi doganor ......................................................................................................53

6.1. Në përgjithësi për deponimin doganor ...........................................................................53

6.2. Lloje dhe tipe të depove doganore....................................................................................54

6.2.1. Depo publike doganore ............................................................................................54

6.2.2. Depo private doganore .............................................................................................55

vi


6.3. Standarde për depo doganore ..........................................................................................56

6.3.1. Kushte të përgjithshme për vetë hapësirat ..............................................................57

6.4. Lloje të mallrave që mund të deponohen .........................................................................59

6.5. Lloje të mallrave që nuk mund të deponohen .................................................................59

6.4. Lloje të mallrave që mund të deponohen dhe/ose përpunohet në depo doganore dhe nuk

është lëndë procedure të deponimit doganor ........................................................................60

Tema VII: Borxhi doganor..........................................................................................................61

7.1. Nocioni borxh doganor ....................................................................................................61

7.2. Llojet e garancisë, Garanci bankare .................................................................................62

7.2.1. Garanci individuale............... ...................................................................................62

7.2.2. Garanci bankare e përgjithshme ..............................................................................62

7.2.3. Garanci bankare .......................................................................................................62

7.3. Krijimi i borxhit doganor ................................................................................................63

7.3.1. Mënyra dhe momenti i krijimit të borxhit doganor ...............................................63

7.3.2. Borxhi doganor gjatë importit .................................................................................63

7.3.3. Borxhi doganor gjatë mosrespektimit dhe mospërmbajtjes ndaj rregullave.........64

7.3.4. Futja e mallrave pa të drejtë në territor doganor ....................................................64

7.3.5. Mënjanimi i mallrave pa të drejtë nga mbikëqyrja doganore ................................64

7.3.6. Depozita me para të gatshme ...................................................................................65

7.3.7. Paraqitja dhe pranimi i depozitës individuale ma pare të gatshme.......................65

7.3.8. Paraqitja e depozitës së përgjithshme me pare të gatshme .....................................65

7.3.9. Pranimi i depozitës së përgjithshme me pare të gatshme .......................................66

7.3.10. Lartësia e depozitës me para të gatshme ................................................................66

7.3.11. Përdorimi i depozitës me para të gatshme .............................................................66

7.3.12. Kthimi i depozitës me para të gatshme .................................................................66

Shpedicioni dhe puna shpediterike- mësim zgjedhor ...................................67

Tema I: Organizimi i shpedicioneve. .........................................................................................68

1.1. Asociacioni i Maqedonisë i Shpediterëve Ndërkombëtarë dhe Operatorëve të Logjis-

tikës (MIFA) ............................................................................................................................69

1.2. Federata Ndërkombëtare e Asociacioneve të Shpediterëve (FIATA) .............................70

1.3. Zbatimi i kushteve të përgjithshme nacionale për punën e shpediterit .........................71

1.4. Kushte të përgjithshme të punës së shpediterëve - zbatimi ...........................................72

vii

Përmbajtja

1.4.1. Marrëveshja................................................................................................................72

1.4.2. Sigurimi i transportit ...............................................................................................73

1.4.3. Zbatimi i marrëveshjes .............................................................................................74

1.4.4. Ndërmjetësimi gjatë doganimit eksportues-importues ..........................................74

1.4.5. Përgjegjësi nga palët e treta .....................................................................................75

1.4.6. Pagesa, e drejta e retencionit ...................................................................................75

1.4.7. Forca madhore .........................................................................................................76

1.5. Roli dhe detyra e shpedicionit ndërkombëtar në shtetin tonë ........................................76

1.6. Dokumentacioni të cilin e lëshon FIATA ........................................................................77

Tema II: Transporti përmbledhës .............................................................................................81

2.1. Nocioni transport përmbledhës .......................................................................................82

2.2. Organizimi i transportit përmbledhës.............................................................................82

2.3. Përparësi të transportit përmbledhës ..............................................................................83

2.4. Organizimi i transportit përmbledhës gjatë importit dhe eksportit ..............................84

2.5. Transporti përmbledhës gjatë importit ...........................................................................85

2.6. Transporti përmbledhës gjatë eksportit ..........................................................................87

Tema III: Punë speciale të shpediterit .......................................................................................89

3.1. Punë speciale shpediterike ..............................................................................................90

3.2. Organizimi i transportit përmbledhës ............................................................................90

3.3. Paketimi dhe shënimi i mallrave ......................................................................................91

3.4. Matja dhe klasifi kimi i mallrave .......................................................................................91

3.5. Marrja e ekzemplarit nga mallrat ....................................................................................92

3.6. Ngrirja e tërësishme e mallrave ........................................................................................92

3.7. Ushqimi dhe dhënia ujë shtazëve të gjalla .......................................................................93

3.8. Kontrolli i kualitetit dhe kuantitetit të mallrave .............................................................93

3.9. Lëshimi i dokumentacionit - FIATA ..............................................................................94

3.10. Lëshimi i letrave garantuese ..........................................................................................95

3.11. Përfaqësimi i klientëve ...................................................................................................96

3.12. Kreditimi i klientëve ......................................................................................................96

3.13. Punë trafi kore - agjentore ..............................................................................................97

3.14. Punë panairi ...................................................................................................................97

3.15. Punë Konsignacioni .......................................................................................................98

viii


3.16. Punë lizingu ...... .............................................................................................................98

3.17. Funksioni faktoring i shpedicioneve ............................................................................98

3.18. Loko transport ...............................................................................................................99

Tema IV: Sigurimi i transportit ............................................................................................... 101

4.1. Nocioni dhe funksioni i sigurimit ................................................................................ 102

4.2. Zhvillimi i sigurimit të transportit ............................................................................... 102

4.3. Parime dhe lënda e sigurimit të transportit ................................................................. 102

4.4. Kargo sigurimi................................................................................................................103

4.5. Dokumentacioni që përdoret gjatë sigurimit .............................................................. 104

4.5.1. Polica për sigurim ................................................................................................. 104

4.5.2. Çertifi kati për sigurim .......................................................................................... 106

4.5.3. Letër mbulesë ........................................................................................................ 106

4.5.4. Vërtetim për sigurim të nënshkruar ..................................................................... 107

4.5.5. Marrëveshje sigurimi të shkruara ......................................................................... 107

4.5.6. „Slip” dhe „Cover note” ........................................................................................ 108

Tema V: Procedura doganore me efekt ekonomik dhe procedura pezullimi......................... 109

5.1. Efekti ekonomik i doganimit.........................................................................................110

5.1.1. Efekti ekonomik i doganës mbi çmimin e prodhimeve ....................................... 110

5.1.2. Efekti ekonomik i doganave mbi marrëdhëniet e këmbimit ............................... 111

5.1.3. Efekte mbrojtëse të doganës.................................................................................. 111

5.2. Procedura pezullimi dhe procedura doganore me efekt ekonomik ............................ 112

5.3. Depo doganore...............................................................................................................113

5.4. Përgjegjësi të mbajtësit të depos dhe shfrytëzuesit të depos ........................................ 114

5.5. Garanci për sigurimin e borxhit doganor .................................................................... 115

5.6. Depo ..............................................................................................................................115

5.7. Procedurë transiti...........................................................................................................116

5.8. Procedurë te organi nisës doganor te procedura transite ............................................117

5.9. Procedurë e organit doganor të caktuar te procedura transite .................................... 120

5.10. Vendosja e organit doganor nisës te procedura transite ........................................... 121

5.11. Pagesa e borxhit doganor ............................................................................................ 122

5.12. Procedurë transite me TIR karnet ............................................................................. 122

5.13. Procedurë transite me ATA karnet ........................................................................... 126

ix

Përmbajtja

Tema VI: Procedura të thjeshtuara ......................................................................................... 129

6.1. Procedura të thjeshtuara ................................................................................................130

6.2. Nocione të caktuara ....................................................................................................... 130

6.3. Lloje të procedurave doganore të thjeshtuara .............................................................. 132

6.4. Dorëzimi i kërkesës për procedurë të thjeshtuar ......................................................... 132

6.5. Miratim për procedurë të thjeshtuar ............................................................................ 133

6.6. Shqyrtimi i kërkesës te dogana kompetente për procedura të thjeshtuara....................133

6.6.1.Kontrolli formal i kërkesës për procedura të thjeshtuara .................................... 133

6.6.2. Kontrolli përmbajtjesor i kërkesës për procedura të thjeshtuara ........................ 133

6.7. Kontrolli paraprak në shoqërinë tregtare për procedura të thjeshtuara......................135

6.8. Mendim i doganës përkatëse për procedura të thjeshtuara ........................................ 135

6.9. Lëshimi i miratimit për procedura të thjeshtuara........................................................ 135

6.10. Vlefshmëria e miratimit për procedura të thjeshtuara .............................................. 136

Tema VII: Importi i përkohshëm dhe eksporti i përkohshëm i mallrave .............................. 137

7.1. Importi i përkohshëm ................................................................................................... 138

7.2. Procedura e zbatimit të importit të përkohshëm ........................................................ 138

7.2.1. ATA karnet ............................................................................................................ 139

7.2.2. Mbarimi i procedurës për import të përkohshëm ................................................ 140

7.3. Eksporti i përkohshëm .................................................................................................. 143

Tema VIII: Importi dhe eksporti për përpunim ..................................................................... 145

8.1. Import ipër përpunim ................................................................................................... 146

8.2. Operacione për përpunim ............................................................................................. 146

8.3. Procedurë për kërkim të miratimit të importit për përpunim .................................... 147

8.4. Eksporti për përpunim .................................................................................................. 148

8.4.1. Riparim .......................................................................................................... ........149

8.5. Procedura për kërkim të miratimit të eksportit për përpunim ................................... 150

Tema IX: Lirim nga pagesa e doganës ..................................................................................... 152

9.1. Lirim nga pagesa e detyrimeve të importit ................................................................... 153

9.2. Lloje të mallrave që lirohen nga detyrimet e doganës .................................................. 153

9.2.1.Lloji1........................................................................................................................153

9.2.2. Lloji 2......................................................................................................................153

9.2.3. Lloji 3 .....................................................................................................................154

x


9.2.4. Lloji 4.......................................................................................................................155

9.2.5. Lloji 5.......................................................................................................................156

9.2.6. Lloji 6.......................................................................................................................157

9.3. Kritere, lloji dhe sasia e mallrave për lirim të mallrave doganore nga pagesa e detyrimeve

të importit..............................................................................................................................157

9.3.1. Përfaqësi diplomatike dhe konsulare si dhe përfaqësues dhe personeli i tyre......157

9.3.2. Malli në bagazhin personal të udhëtarëve..............................................................159

9.3.3. Mjete me vlerë të vogël............................................................................................159

9.3.4. Barna.......................................................................................................................159

9.3.5. Mjete të dedikuara për invalidë dhe organizata të invalidëve..............................160

9.3.6. Lëndë për djegie dhe lyerje në rezervuare, që fabrikisht janë venduar në mjetet

motorike dhe motoçikletat ..............................................................................................160

9.3.7. Mjete personale të trashëguara në vend të huaj.....................................................161

9.3.8. Prodhime të fi tuara nga bujqit në pronat personale që gjenden në shtetin

fqinj...................................................................................................................................161

9.3.9. Mjete ndihmëse mësimore......................................................................................161

9.3.10. Dekorime se shpërblime.......................................................................................162

9.3.11. Vepra personale të shkencëtarëve, shkrimtarëve dhe artistëve...........................163

9.3.12. Mall i dedikuar për viktimat nga fatkeqësitë natyrore dhe tëtjera......................163

9.3.13. Pajisje kundër zjarrit dhe për shpëtim.................................................................163

9.3.14. Përmbledhje dhe mjete artistike, material biblioteke dhe material arkivor i

reproduktuar....................................................................................................................164

9.3.15. Pajisje dhe pjesë rezerve në bazë të depozitës së personit të huaj.......................164

9.3.16. Lëndë me karakter arsimor, shkencor dhe kulturor (instrumente dhe aparate

shkencore) ........................................................................................................................164

9.3.17. Substanca terapeutike me prejardhje humane dhe reagjensa për përcaktimin e

grupeve të gjakut dhe tipat e indeve ................................................................................164

9.3.18. Kafshë laboratorike dhe substanca biologjike ose kimike të dedikuara për hulum-

tim.....................................................................................................................................165

9.3.19. Ekzemplarë të mallrave me vlerë të vogël.............................................................165

9.3.20. Materiai i shtypur reklamues................................................................................165

xi

Përmbajtja

9.3.21. Sende për përdorim në panair, ekspozita tregtare ose manifestime të

ngjashme...........................................................................................................................166

9.3.22. Malli, i cili importohet për shkak të provës, hulumtimit, analizës ose

testimit..............................................................................................................................166

9.3.23. Dërgesa të dërguara organizatave për mbrojtjen e të drejtave të autorit ose të dre-

jtat nga pronësia industriale ........................................................................................... 166

9.3.24. Material propagandues turistik ........................................................................... 167

9.3.25. Prodhime farmaceutike që përdoren në manifestime ndërkombëtare sport-

ive..................................................................................................................................... 167

9.3.26. Materiale të nevojshme për përforcimin dhe mbrojtjen e mallrave gjatë

transportit........................................................................................................................167

9.3.27. Sfond dhe ushqim për kafshët gjatë transportit ................................................. 167

9.3.28. Materiale për ndërtim, mirëmbajtje apo zbukurim të përkujtimoreve ose varreza

të dëshmorëve të luft ës .................................................................................................... 168

9.3.29. Arkivole, urna funerale dhe mjete tjera të nevojshme në shoqërim .................. 168

9.3.30. Malli, i cili si dhuratë është pranuar nga donatorë të huaj ................................. 168

9.3.31. Malli i nevojshëm për realizimin e projekteve të fi nancuara me mjete materiale nga

donatorë të huaj .............................................................................................................. 168

Literatura e përdorur.................................................................................................................170

Shtojca .......................................................................................................................................172

xii


1

Shpedicioni dhe puna shpediterike –mësim i rregullt


shpediterike –mësim i rregullt

Viti III drejtimi i komunikacionit(teknik për transport dhe

shpedicion)

Kire Dimanoski, Martin Pavlov

2


Tema I: Nocioni shpedicion

Rezyme Tema I:

Që të kuptohet baza e punës së shpedicionit dhe funksionet e tij e nevojshme është që më mirë të kuptohet nocioni shpedicion. Në kuadër të kësaj teme do të keni mundësi që në mënyrë më të de-tajuar të njiheni me këto nocione dhe me këtë të mund:

• ta njihni nocionin shpedicion,

• ta njihni ndarjen e shpedicioneve,

• ta njihni punën e shpediterit ndërmjetësues dhe nënshpediterit,

• t’i njihni nocionet themelore të sigurimit të transportit.

3


1.1. Nocioni shpedicion

Fjalët shpediter dhe shpedicion burojnë nga fj ala latine që në përkthim do të thotë të ngarkohet, gjegjësisht të dërgohet diçka. Ngarkimi dhe shpërndarja e sendeve me zhvillimin e ekonomisë bëhet problem i rëndësishëm, i cili kërkon jo vetëm organizim të mirë të punës, por edhe njohje të mirë të tw gjitha kushteve që duhet të jenë plotësuar gjatë transportit të mallrave me të gjitha llojet e mjeteve transportuese.

Shpediteri paraqitet në rolin e organizatorit special të ngarkimit dhe shpërndarjes së të mirave ma-teriale me të gjitha mjetet transportuese. Rregullat ligjore të shtetit tonë, shpediterët i trajtojnë në mënyrën e njëjtë si në shumicën e shteteve evropiane. Në rregullat tona shpediteri është personi, i cili kryen ngarkimin dhe shpërndarjen e udhëtarëve dhe artikujve në emër të vet, dhe në llogari të klientit kryen punë tw tjera lidhur me transportin. Shpediteri i merr përsipër të gjitha punët lidhur me transportin si dhe ndjekjen e dërgesave, poashtu paraqitet edhe si koordinues special i të gjithë pjesmarrësve në transport. Nga kjo del se shpedicioni është tërësi e veçantë organizative, e cila në bazë të marrëveshjes për punë shpediterike obligohet që artikujt e klientit t’i marrë nga një vend dhe t’i transportojë në njw vend tjetër me arkëtim të kompensimit të caktuar. Për kryerjen e këtyre punëve, përveç njohjes së karakteristikave të mallrave, karakteristikave të mjeteve trans-portuese dhe njësive të ngarkimit, shpediteri duhet t’i njohë edhe rregullat ligjore në shtetin e vet (shtetin amë) dhe në shtetin ku zhvillohet transporti. Ai, poashtu duhet të ketë njohuri për zgjed-hjen e rrugës më të përshtatshme të transportit, e cila kërkon njohjen e gjithanwshme të tw gjitha elementeve që kanë çfarëdo qoft ë ndikimi në transport.

1.2. Ndarja e shpedicionit

Ndarja themelore e shpedicioneve bëhet sipas tre kritereve në vijim :

1. sipas zonës në të cilën veprojnë,2. sipas specializimit në punë,3. sipas marrëveshjes së nënshkruar për punë shpediterike.

Sipas kushtit të parë punët shpediterike mund të kryhen në dy zona:

• në territorin e një shteti• në suaza ndërkombëtare

4


Te shpedicionet ndërkombëtare ekzistojnë tri forma të punës edhe atë: limanore-shpediterike, kontinentale-shpediterike dhe punë shpediterike -ndërkufi tare.

Punët limanor-shpediterike përbëhen nga ngarkimi dhe shpërndarja e sendeve përtej detrave, de-ponimi i ngarkesës, kryerja e punëve paraprake, nënshkrimi i marrëveshjeve të transportit, sigura-cioni i ngarkesës e tjerë.

Punët kontinentale-shpediterike kanë të bëjnë me komunikacionin rrugor, hekurudhor dhe i lu-menjve. Në këto punë, kryesisht bën pjesë gjetja e rrugës më të përshtatshme transportuese, për-dorimi i mjeteve, me të cilat sendet duhet të transportohen, kombinimi i mjeteve transportuese si dhe pwrgatitja e dokumenteve adekuate që duhet ta shoqërojnë dërgesën.

Punët shpediterike-ndërkombëtare i përfshijnë punët që kryhen gjatë doganimit të ngarkesës.

Sipas specializimit në punë i dallojmë llojet e shpedicionit në vijim:

• Shpedicioni shpërngulës• Shpedicioni përmbledhës• Shpedicioni panairi• Shpedicioni për transport të llojit të caktuar të mallrave

Shpedicioni shpërngulës, punën e vet e bazon në kryerjen e të gjitha punëve të nevojshme gjatë shpërnguljes.

Shpedicioni përmbledhës i mbledh sendet për transport në komunikacionin e brendshëm dhe ndërkombëtar dhe mandej bashkërisht i ngarkon.

Shpediterët e panairit e përfshijnë punën e ngarkesës dhe shpërndarjes së mallrave të dedikuara për panair.

Shpedicioni i specializuar për transport të llojit të caktuar të mallrave, e përfshin transportin vetëm e një lloji të ngarkesës. Shpesh këto shpedicione janë të specializuara për mallra që kërkojnë trans-port masiv (materiale të rrezikshme, drithëra, lloje të ndryshme të lëndëve djegëse e tjerë).

Sipas kushtit të tretë shpediterët mund të ndahen në :• shpedicioni jo i plotë• shpedicioni i plotë• shpedicioni fi ks• shpedicioni përmbledhës

Shpedicioni jo i plotë është ai shpedicion te i cili shpediteri sipas marrëveshjes për punë shpediterike obligohet ta pranojë dhe ngarkojë dërgesën e klientit si dhe t’i kryejë punët e tjera juridike dhe

5


teknike pa obligim që vetë ta realizojë transportin. Në këtë rast shpediteri nënshkruan marrëveshje për transport me transportues sipas zgjedhjes së tij.

Shpedicioni i plotë është ai shpedicion te i cili shpediteri përveç punëve të parashikuara me mar-rëveshjen për punë shpediterike e merr edhe obligimin qw vetë ta realizojë transportin.

Shpedicioni fi ks në thelb paraqet një lloj i shpedicionit të plotë. Në këtë shpedicion sipas mar-rëveshjes për punë shpediterike klienti pagon shumë fi kse për mbulimin e të gjitha shpenzimeve të shpediterit.

Shpedicioni përmbledhës është ai shpedicion te i cili shpediteri me të njëjtat mjete transportuese dhe me të njëjtat dokumente transportuese transporton sende që ju përkasin klientëve të ndryshëm.

1.3. Nocioni për sigurimin transportues

Sigurimi është institucioni, i cili ka për qëllim ta kompensojë dëmin e shkaktuar në mënyrë stihike ose gjatë ngjarjeve tw tjera të jashtëzakonshme si dhe rastet e fatkeqësisë te personat fi zik e juridik dhe mallrat. Sipas mjedisit ku realizohet transporti, gjegjësisht nënshkruhet Marrëveshje për sig-urim. Dallojmë sigurime:

• detare• ajrore• tokësore

Sipas lëndës së sigurimit dallojmë:

• pronësor• personal• sigurim nga përgjegjësia

Sigurim nga përgjegjësia është lloj sigurimi te i cili bartësi sigurohet nga përgjegjësia nga dëmi i shkaktuar ndaj palës së tretë.

Sipas mënyrës së krijimit të siguracionit, ekzistojnë: sigurim i detyrueshëm dhe vullnetar.

Risigurimi është kur i siguruari gjendet në marrdhënie juridike vetëm me një kompani, me të cilën tani më ka nënshkruar marrëveshje për sigurim.

Te bashkësigurimi – i siguruari është në marrdhënie me më tepër kompani sigurimi, gjegjësisht për rrezikun e njëjtë ai sigurohet disa herë.

6


1.4. Nocione në shpedicion

Shpediteri është biznesmen (person juridik ose fi zik) që konsiderohet si komisioner në shtetet ev-ropiane, dhe shumë më rrallë si agjent në shtetet anglo-saksonike. Te ne shpediteri është kategori e pavarur e biznesmenit, gjegjësisht sistemi ynë juridik shpedicionin e trajton njëlloj si shtetet ev-ropiane.

Për kryerjen më të mirë të punës shpediterike shpediteri mund të autorizojë edhe persona tw tjerë që do t’i ndihmojnë, gjegjësisht do ta kryejnë tërë punën ose një pjesë të saj. Këta persona në shpediteri janë të njohur si ndërmjetshpediter dhe nënshpediter.

Ndërmjetshpediteri është person juridik ose fi zik, të cilit shpediteri i ka përcjellur autorizime për kryerjen e disa punëve në punën shpediterike.

Shpediteri angazhon ndërmjetshpediter kur nuk mund ta kryejë tërë punën gjatë tërë rrugës trans-portuese, gjegjësisht në rastet që vijojnë:

• kur sendet në rrugën e vet nga vendngarkimi deri te shpërndarja kalojnë nw më tepër kufi j shtetëror,

• kur gjërat gjatë udhëtimit ndërrojnë më tepër mjete transportuese.

Nënshpediter është personi, të cilit shpediteri kryesor ia ka përcjellur të gjitha autorizimet për kry-erjen e tërësishme të punës shpediterike. Shpediteri përgjigjet për nënshpediterin, gjegjësisht për përzgjedhjen e tij, për punën e tij si dhe për të gjithë personat e tjerë të angazhuar nga ana e tij.

Pyetje për kontrrollim të diturisë:1. Në çfarë roli gjendet shpediteri?2. Numëroi tre kriteret themelore për ndarjen e shpedicionit?3. Sipas specializimit shpedicionet ndahen në?4. Sipas marrëveshjes së nënshkruar për punë shpediterike ndahen në?5. Çka paraqet nocioni ndërmjetshpediter?6. Çka paraqet nocioni nënshpediter?7. Sipas lëndës së sigurimit çfarë llojesh të sigurimeve dallojmë?8. Sipas mënyrës së sigurimit çfarë lloje të sigurimit ekzistojnë?

7

Tema II: Puna shpediterike


Rezyme Tema II

Pasi u njohët me nocionet themelore të shpedicionit është e nevojshme të bëhet hyrje pak më thellë në kuadër të punës shpediterike, si dhe detajisht të njiheni me veprimin shpediterik.

Kështu në kuadër të kësaj teme nxënësit do të mund:• ta njohin vendosjen organizative të ndërmarrjeve shpediterike,

• ta njohin instradimin,

• t’i njohin kushtet e tregut të shërbimeve transportuese,

• t’a përdorin akuizimin si procedurë,

• t’i njohin punët që i kryen shpedicioni ndërkombëtar,

• t’i njohin punët konsultative, proektuese, operative, kontrolluese dhe informatike të shpedi-cioneve,

• ta njohin mënyrn e nënshkrimit të marrëveshjes për punë shpediterike,

• t’i njohin detyrimet dhe përgjegjësitë e shpediterit dhe klientit.

8


2.1. Organizimi i ndërmarrjes shpediterike

Veprimtaria e shpedicionit ndërkombëtar për shkak të kompleksitetit dhe rëndësisë së vet në siste-min ndërkombëtar dhe nacional të transportit duhet shqyrtuar si sistem kompleks biznesi, dinamik dhe ekonomik. Veprimtaria e shpedicionit është përmbledhje e aktiviteteve shpediterike të ndër-lidhura ndërmjet. Nuk ekziston asnjë rregull, dispozitë ose ndonjë formë gjithmonë e dhënë sipas së cilës kryhet organizimi i një ndërmarrjeje shpediterike. Varësisht nga puna, pozita gjeografi ke ku gjendet dhe punon, si dhe nga madhësia e vetë organizatës punuese varet edhe organizimi i brend-shëm i organizatës shpediterike të caktuar.

Sipas strukturës së organizimit të organizatës shpediterike, kryesisht ndahen në dy grupe themelore:

Ndërmarrje të pastra shpediterike,

Ndërmarrje të kombinuara shpediterike-transportuese.

Nën ndërmarrje të pastra shpediterike i nënkuptojmë ato shpedicione ndërkombëtare që merren kryesisht me organizimin e transportit pa veprimtari transporti dhe njëkohëssisht ato nuk kanë regjistrim për transport ndërkombëtar të mallrave.

Nën ndërmarrje të kombinuara shpediterike- transportuese i nënkuptojmë ato shpedicione ndërkombëtare që kanë regjistrim për shpedicion ndërkombëtar dhe transport ndërkombëtar të mallrave. Edhe pse mund të kryejnë veprimtari të kombinuar në vendosjen organizative këto dy veprimtari qartësisht janë të ndara. Shërbimet (sektorët) në organizimin e brendshëm të ndërmar-rjeve shpediterike formohen sipas llojeve të veçanta të punëve shpediterike ashtu që më shpesh në ndërmarrjet shpediterike ekzistojnë sektorë importi, eksporti dhe transit.

2.2. Tregu i shërbimeve transportuese

Teoria e përgjithshme për shërbimet e transportit defi nohet si treg, i cili paraqet përmbledhje të mardhënieve që formohen ndërmjet ofertës dhe kërkesës së shërbimeve të transportit.

Karakteri i shërbimeve të transportit është ai se nuk ka formë fi zike dhe njëkohësisht paraqet proces prodhues dhe proces shpenzues.

Shërbimet e transportit paraqesin prodhim jo material që nuk mund të prodhohet paraprakisht dhe më vonë të ofrohet në treg. Shfrytëzuesit e transportit nuk mund ta dijnë cilësinë e shërbimit transportues gjatë nënshkrimit të marrëveshjes për transport. Duke u nisur nga aspekti i formimit

9


të politikës vepruese dhe sjelljes së ndërmarrjes transportuese në treg, për defi nimin e tij të rëndë-sishme janë tri karakteristika:

• Zona ku formohen burimet për kërkesë të shërbimeve• Drejtime – relacione, me të cilat vendosen lidhje ndërmjet zonave të ndryshme• Vëllimi dhe struktura e kërkesës (lloji i ngarkesës ose numër pasagjerësh)

Burimi i kërkesës së shërbimeve transportuese në kuptimin e ngushtë tw fj alws paraqet vendin konkret ku krijohet nevoja për ndryshimin e vendit nëpërmjet objektit të transportit. Burime më të shpeshta të shërbimeve transportuese janë qytetet më të mëdha, gjegjësisht qendrat e mëdha industriale.

2.3. Akuizimi

Në sektorin tarifor–konjuktiv kryhen punët më të rëndësishme lidhur me punën shpediterike. Në këtë sektor kryhen punët në vijim:

• Akuizimi

• Ndjekja e tregut

• Instradimi

• Informacioni dhe oferta

• Nënshkrimi i marrëveshjes për transport

• Refakcioni dhe provizioni

Akuizimi rrjedh nga fj ala latine „Azuisitio” që në përkthim do të thotë të mira materiale të përfi tu-ara, fi tim, furnizim etj. Në këtë rast do të thotë përfi tim nëpërmjet fi timit të realizuar. Fitimi paraqet rezultantë nga dy komponenta themelore:

• vëllimi i prodhimtarisë dhe shërbimeve, gjegjësisht fi tim i realizuar me realizimin e tyre,• shpenzime të prodhimtarisë, gjegjësisht shpenzme të punës.

Fitimi mund të zmadhohet në mënyrë adekuate me zvogëlimin e mjeteve të angazhuara për prod-himtari.

Sipas kësaj, tendencë e të gjitha ndërmarrjeve është të realizohet fi tim sa më i madh me shfrytëzim më racional të mjeteve të angazhuara për prodhimtari. Një nga qëllimet më të rëndësishme të akuizimit është zmadhimi i madhësisë së punës dhe zvogëlimi i shpenzimeve. Puna e ndërmarrjeve

10


shpediterike nëpërmjet akuizimit është e bazuar nëpërmjet tre parimeve të reprodukcionit eko-nomik :parimi i produktivitetit të punës, parimi i ekonomizimit dhe parimi i rentabilitetit.

2.4. Ndjekja e tregut

Mendjekje të tregut nënkuptohet ndjekja e marrdhwnieve të ofertës dhe kërkesës së tregut të shër-bimeve të transportit. Varësisht nga niveli i veprimit të ndërmarrjes shpediterike tregu transportues mund të jetë lokal, nacional dhe ndërkombëtar. Në nivelin e kërkesës së shërbimeve të transportit ndikojnë faktorët në vijim:

niveli i përgjithshëm i zhvillimit të ekonomisë dhe shoqërisë,

shpërndarja territoriale e ekonomisë dhe popullsisë,

struktura e prodhimtarisë dhe standardi i popullsisë,

aft ësia fi nanciare për bartjen e shpenzimeve të transportit,

politika tarifore në komunikacion.

Shpedicionet ndërkombëtare detyrohen rregullisht ta ndjekin ofertën e tregut të transportit gjegjë-sisht ta ndjekin punën e konkurencës së shpediterëve ndërkombëtarë që të sigurojnë punë më të madhe në periudhën e ardhshme. Pa ndërprerje duhet t’i ndjekin dhe analizojnë ndryshimet në tarifat dhe kursin, lëvizjen e mallrave sipas llojit, zhvillimin e mjeteve transportuese, rrugët trans-portuese e tjerë.

Analiza dhe ndjekja e tregut mund të kryhet me ndihmën e statistikës.

2.5. Instradimi

Instradim do të thotë caktimi i rrugës më të përshtatshme transportuese dhe mjeteve më të për-shtatshme transportuese, me cilat do të kryhet transporti i një dërgese. Shpediteri nuk është i obliguar me secilën marrëveshje të bëjë instradim. Ai bën instradim vetëm në rast se nuk merr udhëzime nga klienti për rrugën transportuese, gjegjësisht mjeti transportues me tw cilin do të bëhet transporti, duke i respektuar kushtet ekonomike - teknike. Instradimi është i rëndësishëm gjatë caktimit të çmimit të ofertës për arsye se në bazë të instradimit mund të përcaktohet çmimi i përgjithshëm i transportit të kryer. Në përzgjedhjen e rrugës transportuese dhe mjeteve transpor-tuese ndikojnë faktorët në vijim:

• Largësia e transportit – ky faktor nuk ndikon shumë në përzgjedhjen e rrugës transportuese, gjegjësisht ndikim të madh ka në përzgjedhjen e mjetit transportues.

11


• Pesha e ngarkesës, gjegjësisht volumi i saj – ky faktor ka ndikim të njëjtë edhe gjatë përzgjed-hjes së rrugës transportuese edhe gjatë përzgjedhjes së mjetit transportues.

• Lloji i ngarkesës– ky faktor ka rol të rëndësishëm gjatë përzgjedhjes së mjeteve transpor-tuese (mallra që prishen lehtë), kurse përzgjedhja e rrugës transportuese varet nga shpejtësia e nevojshme e transportit. Sipas llojit të ngarkesës përcaktohet edhe lloji i mjetit transportues (frigoriferë, makina të hapura, makina të mbyllura e tjerë).

• Kapaciteti i mjeteve transportuese – është i lidhur drejtpërdrejtë me ekonomizimin e trans-portit.

• Mundësi për adaptimin e mjetit transportues sipas nevojave të shërbimeve transportuese – në treg gjithnjw e më tepër mbahet llogari për mundësinë e adaptimit të mjeteve transpor-tuese sipas nevojave të komunikacionit.

• Shkallë mosekulibrimi i transportit – ky faktor mund të jetë kohor dhe territorial

• Kushte të eksploatimit.

• Cilësia e transportit.

• Dendësia dhe zhvillimi i rrjetit të komunikacionit.

• Madhësia e transportit – drejtpërsë drejti ndikojnë në përzgjedhjen e rrugës së transportit dhe mjetit transportues.

• Ekonomizimi i transportit – ky është faktori themelor, sipas së cilit bëhet përzgjedhja e rrugës së transportit ose mjetit transportues.

2.6. Punët e shpedicionit ndërkombëtar

Rrethimi i punës dhe diapazoni i punëve të shpedicioneve ndërkombëtare është shumë i gjërë dhe kompleks. Klasifi kimi i punëve shpediterike në bazë të një kriteri të vetëm është i pamundshëm. Kriteret më të rëndësishme janë: lloji i punës së tregtisë së jashtme, lloji i transportit, statusi juridik i shpediterëve dhe rëndësia në sistemin tregtar të jashtëm dhe transportues.

Sipas llojit të punës së tregtisë së jashtme, shërbimet shpediterike mund të jenë: eksportuese, im-portuese dhe transite.

Sipas fazës së realizimit të punës së tregtisë së jashtme, shërbimet shpediterike ndahen në: për-gatitëse dhe operative.

Sipas llojit të transportit, punët shpediterike mund të jenë: detare, lumenjsh, ajrore, tokwsore ose të kombinuara.

Sipas statusit juridik, punët shpediterike mund të jenë: komisionere, agjente dhe të pavarura.

12


Sipas rëndësisë në sistemin e tregtisë së jashtme dhe në sistemin transportues, shërbimet shpediterike mund të jenë themelore dhe speciale. Punët themelore janë ato punë që shpediteri i kryen rregullisht për shkak të kënaqjes së kërkesave themelore të rëndomta të organizimit të trans-portit në eksport, import ose transit i mallrave. Punët speciale shpediterike janë ato punë, të cilat shpediteri i kryen përkohësisht, nga rasti në rast, si plotësim i punëve themelore dhe për këtë shkak quhen edhe plotësuese.

2.6.1. Punët themelore shpediterike

Punët themelore shpediterike janë bazë e punës shpediterike dhe në përgjithësi ato janë të shumta. Nuk është e thjeshtë të sistematizohen, as edhe atëherë kur si kriter përdorin parametra të njëjtë si edhe për të gjitha punët shpediterike. Sipas natyrës juridike, të gjitha punët themelore shpediterike janë komisione pasi shpediteri ato i kryen në emër të vet, por në llogari të klientit.

Sipas funksionit që e kanë në lidhje me nevojat dhe kërkesat e klientit, punët themelore shpediterike mund të grupohen në: konsultative, projektuese, operative, kontrolluese dhe informative.

2.6.2. Punët konsultative

Në këto punë mund të numërohen të gjitha këshillat profesionale dhe udhëzimet, të cilat shpediteri ia jep klientit para, gjatë dhe pas punës të mbaruar të tregtisë së jashtme, bëhet fj alë për të gjitha pyetjet në rrethin veprues të punës së shpediterit. Sipas kushteve të përgjithshme të punës së shpediterëve në vendin tonë, të gjitha këshillat dhe udhërat profesionale janë falas dhe janë një nga adutet më të rëndësishëm të marketingut shpediterik.

Në punët konsultative bëjnë pjesë këshilla dhe udhëzime profesionale në lidhje me:

• Marrëveshja për klauzolat transportuese më të përshtatshme,

• Përzgjedhja e llojit të transportit dhe rrugës transportuese,

• Pregatitja adekuate e mallrave për transport,

• Rregulla doganore dhe juridike,

• Zgjidhja e problemeve të krijuara gjatë realizimit të punës e tj.

13


2.6.3. Punët proektuese

Punët proektuese janë punët më të rëndësishme përgatitëse që paramendohen dhe e projektojnë mënyrën e realizimit të transportit konkret të mallrave. Njëkohësisht, këto janë punët më kreative shpediterike ku më së tepërmi vjen në shprehje dituria dhe përvoja shpediterike. Për këtë shkak shpediteri e ka marrë emrin „arkitekt transportues”, kjo do të thotë se nga shpediteri si njohës i mirë i tregtisë së jashtme, tregut transportues, rrjedha transporti mallrash, karakteristikat e mallrave që do të transportohen, nga njëra anë, dhe kërkesa, gjegjësisht dëshira e klientit nga ana tjetër, pritet që të „projektojë” zgjidhjemë optimale të transportit. Nga ky projekt drejtpërsë drejti varen shpenzi-met e përgjithshme, shpejtësia dhe siguria e transportit.

Në punë projektuese bëjnë pjesë:

• Përzgjedhja e mjetit transportues për realizimin e transportit,

• Përzgjedhja e rrugës më të përshtatshme transportuese,

• Caktimi i kohës dhe mënyrës së transportit,

• Përzgjedhja e kombinacionit nga llojet e transportit, për transport multimodal,

• Përzgjedhja e transportuesit dhe pjesmarrësve tjerë në transport,

• Sigurimi i çmimit të privilegjuar te realizuesi i transportit.

2.6.4. Punët operative

Punët operative ose punët në kryerje bëjnë pjesë në grupin e punëve më të mira shpediterike dhe përfaqësojnë bosht të punëve shpediterike. Këto janë punë që zbatohen në vepër dhe që për gjithçka paraprakisht është bërë marrveshje, gjegjësisht këto janë punë të realizimit të marrëveshjes për shpedicion ose urdhëresës së klientit.

Fillimi i këtyre punëve ndeshet me vënien në fuqi të marrëveshjes për shitblerje, prej ku fi llojnë të rrjedhin afatet e dorëzimit të mallrave, pagesa dhe obligimet e tjera të klientit të shpediterit. Për-gatitja e punëve shpediterike ndonjëherë mund të zgjasë shumë gjatë; por, punët operative zgjasin relativisht shkurt dhe për këtë arsye duhet të jenë efi kase, të shpejta dhe precize, pasi që secili gabim apo lëshim mund të shkaktojë pasoja serioze. Për këtë arsye, përveç përvojës dhe njohjes së teknikës së punës, e nevojshme është përgjegjësia maksimale, preciziteti dhe kooperativiteti i kryerësve të këtyre punëve.

14


Në punët operative bëjnë pjesë:

• Nënshkrimi i marrëveshjes për transport,

• Nënshkrimi i marrëveshjes për transport multimodal,

• Nënshkrimi i marrëveshjes për mbingarkesë dhe deponim të mallrave,

• Nënshkrimi i marrëveshjes për sigurimin e mallrave,

• Pranimi i mallrave ngarkimi (për eksport),

• Dorëzimi i mallrave te transportuesi,

• Lëshimi dhe sigurimi i dokumentacionit transportues,

• Organizimi i pasqyrave inspektoriale të mallrave,

• Organizimi i doganimit të mallrave,

• Informimi i pranuesit për dërgesën,

• Ndjekja e transportit gjatë realizimit,

• Sigurimi i dokumentacionit në rast të mangësisë ose dëmtimit të mallrave,

• Dorëzimi i mallrave te pranuesi,

• Dhënia e llogarisë te klienti.

2.6.5. Punët kontrolluese

Punët shpediterike kontrolluese para së gjithash kanë të bëjnë me testimin e saktësisë së disa doku-menteve ose përllogaritjes së shpenzimeve për disa shpenzime, për disa operacione gjatë realizimit të transportit. Përveç kësaj këtu bëjnë pjesë edhe punë mbikqyrëse ose kontrolle që shpediteri i kryen mbi disa manipulime me mallrat (ngarkimi, shkarkimi, paketimi, sortimi dhe ngjashëm.) me qëllim mbrojtjen e interesave të klientit të mallrave.

Në punët kontrolluese bën pjesë:

• Ngarkimi, shkarkimi ose ngarkimi i sërishëm,

• Dokumentacioni i transportit,

• Shpenzimet e përllogaritura për transport, dhe

• Dokumentacioni i doganës dhe përllogaritja e detyrimeve doganore dhe të tjera.

15


2.6.6. Punët informative

Nën punë shpediterike informative nënkuptohet obligimi në kontinuitet i shpediterit ta informojë klientin për të gjitha momentet e rëndësishme rreth realizimit të transportit, edhe atë në mënyrë të plotë dhe në kohë. Sipas rregullës informata duhet të jetë me shkrim, e formuluar në mënyrë të qartë dhe e kontrolluar.

Në punën shpediterike vlenw rregulla se informimi i plotë, në kohë dhe i saktë i klientit është më tepër se gjysma e punës së kryer. Informimi ka rëndësi të madhe për realizimin e suksesshëm të punës, pasi i mundëson klientit të ndërmarrë poteza të hershme në plotësimin e obligimeve të veta dhe realizimin e të drejtave të veta nga marrëveshja e shitblerjes.

Funksioni informativ është një ndër funksionet më të rëndësishme shpediterike jo vetëm në re-alizim, por edhe gjatë përgatitjeve të punës së tregtisë së jashtme. Emrin ndihmës të tregtisë së jashtme shpedicioni ndërkombëtar e ka marrë, ndërmjet tjerash edhe duke iu falënderuar këtyre funksioneve. Përveç kësaj, punët informative janë në lidhje të ngushtë më punët konsultative, pasi me informacionin zakonisht shkon edhe këshilla ose sugjestioni se si duhet të veprojë në situatë të dhënë.

2.7. Përgatitjet e punës shpediterike

Shpedicioni ndërkombëtar, si ndihmës i tregtisë së jashtme, ka shumë rol të rëndësishëm në të gjitha fazat e punës së tregtisë së jashtme. Secila punë e tregtisë së jashtme ka tri faza: përgaiitore, faza për marrwveshje, gjegjësisht nënshkrimi i marrëveshjes për shitblerje dhe faza e realizimit, gjegjësisht realizimi i punës.

Faza përgaditore përfshin një varg të aktiviteteve që duhet të japin përgjigje për pyetjen a është puna në vijim rentabile. Para së gjithash bëhet fj alë për hulumtimin dhe analizën e tregut të mall-rave të caktuara, përzgjedhja e mënyrës dhe kanalit të blerjes ose shitjes, kontrollimi dhe gaditsh-mëria e partnerit të punës dhe para kalkulime të punës së tregtisë së jashtme. E domosdoshme është që në këtë fazë të kyçen shpediterë, të cilët me këshillat e tyre profesionale, idetë rreth zgjedhjeve të mundëshme të transportit dhe parakalkulimin e shpenzimeve të transportit, klientit do t’i japin material të rëndësishëm për vlerësimin e rentabilitetit të punës dhe me këtë zgjidhen dilemat a duhet të hyjnë në fazën e ardhshme ose nuk duhet.

Në fazën e marrveshjes së punës, në të cilën precizohen të gjitha detajet në lidhje me transportin e mallrave, është i nevojshëm roli aktiv i shpediterit, me çka mundësohet klienti të bëjë marrveshje

16


për ato zgjidhje transporti që do t’i mbrojnë interesat e tij dhe do të evitojnë çfarëdo qoft ë paqartësi në marrëveshjen për shitblerje. Me marrëveshje të këtillë të nënshkruar për shitblerje më vonë është shumë më lehtë të arrihet deri në dispozita të marrëveshjes për shpedicionet, në të cilat shpediteri do të realizojë qëllim rreth angazhimit të vet në përgaditjen dhe marrveshjen për punën e tregtisë së jashtme.

Të gjitha aktivitetet e shpediterit në fazën përgatitore dhe fazën për marrveshjen e punës së tregtisë së jashtme i përbëjnë paradispozitat e punës shpediterike.

Në këto paradispozita bëjnë pjesë:

• Defi nimi i eksport-import statusit të mallrave dhe në bazë të tij lartësinë e shpenzimeve,

• Parakalkulimi i shpenzimeve të transportit,

• Analiza e elementeve të marrëveshjes për shitblerje që janë të rëndësishëm për transportin e mallrave,

• Kalkulimi i shpenzimeve të transportit,

• Oferta shpediterike,

• Përmbyllja e marrëveshjes për shpedicion.

2.8. Defi nimi i statusit eksport – import i mallrave

Defi nimi i eksport – import statusit të mallrave jep përgjigje për pyetjen a mundet dhe nën cilat kushte një mall i caktuar, nga pika e rregullave që vlejnë, të eksportohet, gjegjësisht importohet. Kjo arrihet me procedurën për pajtueshmëri të mallrave me tarifën doganore që i përfshin procedurat në vijim:

• Caktimi i emërimeve sipas tarifës doganore,

• Caktimi i numrit tarifor dhe shenjës tarifore,

• Caktimi i regjimit të importit ose eksporti,

• Caktimi i lartësisë së normave doganore,

• Caktimi i lartësisë së detyrimeve tjera.

2.9. Parakalkulimi shpediterik

Me parakalkulim shpediterik nënkuptohet pasqyrë e shpenzimeve të pritura apo të njohura për organizimin e transportit të mallrave të caktuara. Qëllimi i tij është t’i japë klientit elemente të

17


rëndësishme për parakalkulim tregtar. Parakalkulimi shpediterik duhet të përfshijë më tepër vari-ante të transportit, me më tepër klauzola transporti me shpenzime që janë reale ose realisht mund të parashikohen për periudhën e kryerjes së punës. Parakalkulimi mund të jetë: eksportues, impor-tues ose transit dhe ka karakter preliminar, gjegjësisht i bazuar në kushtet dhe çmimet që në atë moment vlejnë në treg.

Parakalkulimi i përfshin elementet e rëndësishme në vijim:

• Lartësia e shpenzimeve doganore, tatimore dhe të tjera,

• Shpenzimet për marrjen e mallrave nga furnizuesi,

• Shpenzimet për transport në shtetin e eksportit,

• Shpenzimet për mbingarkesë gjatë rrugës,

• Shpenzimet për transportin kryesor,

• Shpenzimet për sigurimin e mallrave në transport,

• Shpenzimet për transport në shtetin e importit,

• Shpenzimet për kontrollat inspektoriale të parashikuara,

• Shërbimet shpediterike.

2.10. Analiza e elementeve të marrëveshjes së ardhshme për shitblerje

Elementet e marrëveshjes për shitblerje, të rëndësishme për transportin e mallrave, janë:

Marrëveshja për klauzolën e transportit,

Marrëveshja për dokumentet që shërbejnë si dëshmi rreth dorëzimit të mallrave,

Marrëveshja për paketimin transportues të mallrave,

Marrëveshja për dinamikën e dorëzimit të mallrave.

2.10.1. Marrëveshja për klauzolën e transportit

Klauzola e transportit është element shumë i rëndësishëm i marrëveshjes për shitblerje në rregulli-min e marrëdhënieve ndërmjet shitësit dhe blerësit, njëkohësisht është pikë kyçe dhe bazë nismëtare e organizimit të tërësishëm të transportit dhe shpenzimet e përgjithshme të transportit.

Këshillat e shpediterit rreth pyetjes për përzgjidhjen e klauzolës së transportit mund të jenë të rëndë-sishme për klientin. Këto këshilla duhet të japin pasqyrë të qartë për përparësitë ose mangësitë për marrveshje, të cilës do qoft ë klauzolë. Analiza e parakalkulimeve shpediterike jep më tepër përgjigje

18


për këtë pyetje, por një nga më të rëndësishmet është dallimi në ndërmarrjen e rrezikut dhe çmimi i shpenzimeve të transportit ndërmjet klauzolave individuale.

Shembull: blerja e 200 ton fosfat në Marok

Sipas klauzolës FOB (liman Kazabllanka, INCOTERMS 2000) çmimi i mallrave është 100 dollarë për ton, kurse sipas klauzolës CFR (liman Bari) 130 dollarë. Nga analiza paralele të paradispozitave nga klauzola FOB dhe CFR del se dallimi në shpenzime është 30 USD, çmim me transport detar. Sipas të dyja klauzolave kalimi i rrezikut është në momentin e kalimit të mallrave tej gardhit të anijes në limanin Kazabllanka. Nëse shpediteri mund të sigurojë transport detar me çmim prej 28 dollarë, i qartë është dallimi prej 2 dollarë në ton, gjegjësisht për tërë sasinë 40 000 dollarë që klienti do t’i paguajë nëse nënshkruan marrëveshje me klauzolën FOB. Nëse çmimi i transportit detar në treg është mbi 30 dollarë, klientit më tepër do t’i konvenojë klauzola CFR.

2.10.2. Dokumentacioni, i cili shërben si dëshmi për dorëzim të mallrave

Në shitjen ndërkombëtare, i shpesht është rasti mallrat të paguhen para se të arrijnë deri në mar-rjen fi zike të blerësit. Blerësi që t’i përmbushë obligimet e pagesës, duhet të posedojë dokument, i cili ia mundëson të drejtën e disponimit me mallrat. Përveç kësaj, me këtë dokumentacion shitësi vërteton se e ka plotësuar obligimin e dorëzimit. Klauzola e transportit për të cilën kanë marrveshje sugjeron cili dokumentacion është i zakonshëm si dëshmi për dorëzim, por ka klauzola që nuk japin përgjigje të plotë për këtë pyetje (EXËË, FAS, DEQ). Kjo nuk do të thotë se marrëveshja e shitblerjes ose kushtet e akreditivit dokumentues nuk mund të akordohen me dokument tjetër. Të gjitha dokumentet që shërbejnë si dëshmi për dorëzimin e mallrave mund të kategorizohen në: transporti, shpediterike dhe dokumente tw tjera.

Në dokumente transporti bëjnë pjesë:

• Konosman detar ose llogari (Bill of lading, B/L)

• Listë ngarkese detare (Sea Waybill)

• Konosman lumenjsh ose llogari (Inland waterway Bill of Lading),

• Listë ngarkese lumenjsh (Inland waterway Bill)

• Listë ngarkese ndërkombëtare hekurudhore (Railway bill )

• Listë ngarkese ndërkombëtare rrugore (Road Bill)

• Listë ngarkese ndërkombëtare ajrore (Airway Bill, AWWB).

Në dokumente shpediterike bëjnë pjesë:

• Vërtetimi shpediterik për pranim (FCR- Forëëarders Certifi cate od Receipt)

19


• Vërtetimi shpediterik pwr transport (FCT- Forëëarders Certifi cate of transport)

• Vërtetimi shpediterik për transport multimodal (FBL- FIATA bill of landing)

• Vërtetimi shpediterik për deponim (FËËR- FIATA Warehouse Receipt).

Në dokumentet e tjera bëjnë pjesë:

• Depo (warrant)

• Vërtetim kapiteni (Mate’s receipt)

• Urdhëresë për dorëzim (Delivery order)

• Vërtetim limanor (Dock receipt, Wharf receipt)

Roli themelor i shpediterit është t’i udhëzojë klientët në dokumentacion, i cili do t’i mundësojë shkallë më të lartë të sigurisë për realizimin e të drejtave të veta nga marrëveshja e ardhshme. Kjo është me rëndësi të veçantë nëse klienti ka ndërmend të kontraktojë dëshmi për dorëzim të mall-rave që nuk është dokument transporti. Atëherë shpediteri do t’i rekomandojë ndonjë dokument tjetër, i cili u përshtatet kushteve të marrëveshjes. Të gjitha dokumentet shpediterike dhe doku-mentet e tjera kanë funksion të zëvendësojnë dokument transporti dhe klientit mund tii shërbejnë si dëshmi për dorëzimin e mallrave.

2.10.3. Marrveshja për paketimin e transportit

Marrwveshja për paketimin e mallrave është një ndër faktorët më të rëndësishëm që ndikojnë në sigurinë dhe në shpenzimet e transportit. Qëllimi kryesor i paketimit është mbrojtja e mallrave nga ndikimet e jashtme,dëmtimet gjatë transportit, manipulimet gjatë rrugës, si dhe të mundësojë shfrytëzim optimal të hapsirës së ngarkesës në mjetin transportues. Duhet të dallohet paketimi komercial dhe transportues. Paketimi komercial përbëhet nga ambalazhi, i cili bashkë me mallin i shitet blerësit.

Paketimi transportues përbëhet nga ambalazhi i pavarur nga paketimi komercial, që shërben për mbrojtjen e mallrave gjatë transportit. I përpunuar është nga materiali përshtatës në dimensione që përputhen me më tepër njësi ngarkese (paleta, kontenjerë dhe mjeti transportues.

Shpediteri i rekomandon klientit marrveshje për paketim konkret transporti, që i plotëson të gjitha kriteret e përmendura, që të evitohet dëmtim i mallrave gjatë transportit. I rëndomtë është men-dimi se shpenzimet për paketim transorti duhet t’i bartë shitësi i mallrave, që është i saktë. Paketimi komercial është obligim i shitësit, kurse për paketimin e transportit bëhet marrveshje varësisht nga lloji i transportit dhe gjatësia e rrugës së transportit.

20


2.10.4. Marrveshja për dinamikën e dorëzimit

Nën dinamikën e dorëzimit nënkuptohet shpërndarja e dërgesave të vogla në intervale të caktuara kohore ose termine, deri në realizimin e tërësishëm të marrëveshjes. Dërgesat e vogla quhen LOTE dhe varen nga mundësia e dërguesit ta përgatitë mallin për ngarkesë, mundësitë e transportit dhe mundësitë e pranuesit për pranim të mallit. Përputhja e këtyre mundësive është kusht për mar-rveshje të dinamikës përkatëse.

Roli i shpediterit përbëhet në rekomandimin e asaj zgjedhjeje të transportit që mund t’i përgjigjet edhe dinamikës së ngarkesës edhe dinamikës së pranimit. Në rast se klienti e pranon dinamikën e ngarkesës, për të cilën nuk ka mundësi të mjaft ueshme transporti, do të duhet t’i bartë të gjitha pa-sojat, që mund t’i zmadhojnë shumë shpenzimet e tij dhe ta sjellin në pyetje rentabilitetin e punës. Të njwjta janë pasojat edhe në rastet kur bëhet marrveshje për transport, kurse mallrat nuk janë të gatshme për ngarkesë, pasi që do të paguhen shpenzime për vonesë dorëzimi, si dhe shpenzime për mbajtjen e tepërt të mjetit për transport që është vënw për ngarkim.

2.11. Oferta shpediterike

Informacion do të thotë njoft im, mësim, raport e tjerë. Deri te informacioni arrihet me kontakt biznesi të tërthortë dhe të drejtpërdrejtë. Kontakti i tërthortë bëhet me shfrytëzuesit e ardhshëm të shërbimeve të transportit nëpërmjet propagandës ekonomike dhe reklamim në mediat e shtypit dhe ato elektronike. Kontakt biznesi i tërthortë nuk ka grup qëllimi, gjegjësisht nuk bën selek-sionimin e shfrytëzuesve të ardhshëm. Kontakti i drejtpërdrejtë është rezultat i qasjes selektive dhe zgjedhje të partnerëve të interesuar të biznesit. Kur partnerët e biznesit do të njihen mirë me shërbimet që i ofron ndërmarrja shpediterike mund të kërkojnë informacione plotësuese, gjegjë-suisht t’i përcjellin kërkesat e veta për kryerjen e disa shërbimeve të transportit. Oferta përfaqëson kalkulim të detajuar i të gjitha shpenzimeve dhe provizioneve si dhe aktivitete, të cilat do t’i kryejë ndërmarrja shpediterike me kërkesë të biznes partnerit. Ndërmarrja shpediterike para kyçjes së marrëveshjes patjetër ta kontrollojë bonitetin e biznes partnerit. Indikatorë më të rëndësishëm për bonitetin e një ndërmarrjeje është aft ësia kreditore e ndërmarrjes, aktivitete investuese, gjendja me borxhet, llogari bankare e tjerë.

Oferta shpediterike është kalkulim përfundimtar i shpenzimeve të transportit dhe të gjitha shërbi-met, të cilat shpediteri ia ofron klientit si zgjidhje transporti. Ajo e tregon gatishmërinë e shpediterit

21


të organizojë transport nën kushte më të volitshme që i ka arritur në tregun e transportit. Njëkohë-sisht kjo është edhe thirrje ndaj klientit të nënshkruajë marrëveshje me shpedicion.

Përveç çmimit të të gjitha shpenzimeve dhe çmimit të shërbimeve shpediterike oferta përfshin edhe afate për pagesë të disa shpenzimeve, mundësi për kreditim dhe realizim të privilegjeve të caktuara te disa pjesmarrës në transport. Poashtu, përfshin edhe skicë të rrugës të transportit, mjeti i trans-portit me të cilin do të transportohen mallrat, koha për të cilën mund të kryhet transporti dhe disa detaje tw tjera, të cilat e bëjnë ofertën të kompletuar dhe konkurente.

Në praktikë, kalkulimi shpediterik shumë shpesh barazohet me ofertën, që mund të pranohet me kusht të mos jenë ndryshuar rrethanat e tregut. Por, secila ofertë duhet të përfshijë opcion për vlef-shmëri të çmimit dhe kushtet nga ajo, pasi që me të drejtë kjo vlenw edhe në tregun e transportit, kurse kalkulimi do të thotë kushte dhe çmime në momentin e bërjes së marrveshjes. Për këtë arsye oferta ka domethënie të kalkulimit të vërtetuar.

Kur klienti do të pohojë pranimin e ofertës, janë krijuar kushte për përmbylljen e marrëveshjes për shpedicion.

2.12. Nënshkrimi i marrëveshjes për shpedicion

Marrëveshja për shpedicion është marrëveshje e së drejtës ekonomike mëëe çka shpediteri merr obligim klientit t’i organizojë transport të mallrave, si dhe të gjitha punët e nevojshme, formalitete doganore dhe formalitete tw tjera në lidhje me këtë transport. Lënda e marrëveshjes në shpedi-cion është organizimi i transportit të mallrave, të cilën e kryen shpediteri në emër të vet, por në llogari të klientit.

Marrëveshja për shpedicion është marrëveshje joformale, që do të thotë se nuk është e domos-doshme forma me shkrim, por në praktikë insistohet të përmbyllet në formë të shkruar. Nëse kli-enti e ka lajmëruar shpediterin se e ka pranuar ofertën e tij dhe ka dhënë dispozicion (urdhëresë) për organizimin e transportit me anë të gojës, dhe ky e ka pranuar këtë, llogaritet se marrëveshja për shpedicion është e përmbyllur.

Në praktikë, gjithmonë shpediteri urdhëresën e fi tuar në atë mënyrë do ta vërtetojë në formë të shkruar që njëkohësisht është edhe vërtetim për përmbylljen e marrëveshjes për shpedicion. Nëse pranohen oferta dhe dispozicioni në formë të shkruar, atëherë është vërtetim për marrëveshje të përmbyllur. Por, interesat e klientit dhe të shpediterit janë që qartë të precizohen të drejtat e ndërsjella dhe obligimet, kështu që shpesh marrëveshja për shpedicion përmbyllet në formë të shk-ruar.

22


Marrëveshja për shpedicion mund të jetë e përgjithshme dhe individuale. Marrëveshja e përgjith-shme për shpedicion përmbyllet kur klienti i kontrollon të gjitha punët rreth organizimit të trans-portit të një shpediteri. Marrëveshja individuale për shpedicion përmbylllet me kryerjen e njërës punë dhe vazhdon deri në mbarimin e saj.

2.12.1. Detyrimet e shpediterit nga marrëveshja për shpedicion

Shpediteri merr përsipër detyrime të njëjta pa dallim nëse marrëveshja për shpedicion është përm-byllur në formë të shkruar ose oferta e pranuar është kumtuar me gojë. Kjo del nga Ligji për Mard-hënie obligative dhe Kushte të përgjithshme të punës së shpediterëve ndërkombëtarë të Maqedo-nisë.

Obligime për përmbyllje të marrëveshjes me palë të tretë: shpediteri është i detyruar të përmbyllë, në emër të vet e në llogari të klientit, një ose më tepër marrëveshja për transport dhe kryerjen e punëve tw tjera që janë në lidhje me transportin. Në kuadër të këtyre obligimeve, shpediteri bën zgjedhjen e personave të tretë që do të kryejnë disa punë në lidhje me transportin, caktojnë rrugë transporti dhe llojin e mjetit transportues.

Obligime për sjellje me kujdes të ndërmarrësit të mirë: përveç obligimeve të përmbajtjes së rreptë ndaj obligimeve të kontraktuara dhe mbrojtje të interesave të klientit, shpediteri është i obliguar të veprojë sipas zakoneve të punës, parimeve të moralit të punës, rregullat për sjellje lojale në pro-fesionin e vet dhe rrethanat e marrëveshjes konkrete. Secila sjellje që del nga korniza e sjelljes me kujdes të ndërmarrësit të mirë llogaritet për gabim shpediterik. Kjo del nga mendimi se shpediteri nuk është vetëm njohës i parimeve të sjelljes me kujdes të ndërmarrësit të mirë, por edhe se kjo është bazë e veprimtarisë së tij.

Obligime të pranimit dhe ruajtjes së mallrave: shpediteri ka për obligim që nga klienti ose personi i tretë, ta pranojë mallin për të cilin ka bërë marrveshje për ngarkesë, si dhe ta ruajë nëse ndodhet në depon e vet për përgatitje për transport të mëtutjeshëm. Nëse mallrat kanë dëm të dukshëm ose pak dëmtim, shpediteri ka për obligim të ndërmarrë gjithçka që t’i mbrojë interesat e klientit.

Obligimet për pranimin dhe dorëzimin e mallrave: pranimi i mallrave paraqet pranimin e tyre nga ana e transportuesit, kur shpediteri është pranues sipas dokumentit të transportit. Dorëzimi i mall-rave është obligim i shpediterit deri te shfrytëzuesi i fundit, i cili është caktuar në marrëveshje, t’i a japë mallrat në disponim.

Obligime të përcjelljes së të drejtave të klientit: shpediteri ka për obligim t’ia përcjellë klientit të gjitha të drejtat dhe kërkesat për të drejta ndaj personit të tretë, me të cilin është nënshkruar mar-rveshja nga momenti kur klienti ka shprehur mendim t’i përdorë ato të drejta.

23


Obligime për dhënien e llogarisë ndaj klientit: shpediteri ka për obligim pas mbarimit të punës t’i japë llogari klientit në mënyrë të dokumentuar dhe të detajuar. Mënyrë e dokumentuar do të thotë në llogari të vëndohen të gjitha dokumentet, më të cilat dëshmohet kryerja e punës, kurse mënyrë e detajuar është llogaria e dhënë në atë mënyrë që klientit i mundëson qasje të plotë në shpenzime për kryerjen e punës.

2.13. Obligime dhe të drejta të shpediterit sipas marrëveshjes për shpedicion

Pyetja e përgjegjësisë të shpediterit trajtohet në mënyrë të njëjtë si dhe detyrimet e tij, pa dallim mënyrës së përmbylljes së marrëveshjes.

Përgjegjësia për dëmet: shpediteri është i përgjegjshëm për dëmet që janë bërë me mos kryerjen ose mos kryerjen e tërësishme të obligimeve nga marrëveshja për shpedicion. Në të gjitha rastet ku shpediteri nuk i ka plotësuar detyrimet e marrveshjes, dhe është bërë dëm, supozohet se ekziston lidhje sfi duese ndërmjet lëshimit të shpediterit dhe dëmit të bërë. Shpediteri do të bartë përgjegjësi për ato dëme, të cilat nuk do t’i kompensojë klienti, por personi i tretë, nëse nuk përdëft on se janë shkaktuar prej ndonjë force madhore, për shkak të dobësive të fshehura të mallrave ose faj i klientit. Në rastet ku shpediteri është i detyruar ta kompensojë klientin, dëmi llogaritet në bazë të vlerës së deklaruar të mallrave, gjegjësisht vlera e mallrave e treguar në dokumentet tregtare.

Mirëpo, shpediteri është i përgjegjshëm për punën e personave të tretë kur paraqitet si operator i transportit multimodal, gjatë së cilwës lëshon një dokument transporti për tërë relacionin, pa dal-lim numrit të pjesmarrësve në realizimin e transportit. Përgjegjësi të njëjtë bartw edhe në rastin kur për realizimin e plotë të marrëveshjes së transportit të ashtuquajtur qëndrim forfet (çmim i vetëm i përgjithshëm, shuma paushale ose fi skale, që i përfshin të gjitha shpenzimet për transport dhe të gjitha shërbimet e tjera). Shpediteri është i përgjegjshëm edhe për punën e personave të tretë edhe gjatë organizimit të transportit të përgjithshëm.

Përgjegjshmëri për punën e punëtorëve të vet: hpediteri është i përgjegjshëm për veprimet e këqija të punëtorëve të vet. Niset nga ajo që ndërmarrja shpediterike të realizojë përfi tim nga puna e punë-torëve të vet dhe për këtë patjetër të bartë rrezik nga puna e tyre.

Përgjegjësi për punën e shpedicionit ndërkombëtar: ndërmjetws shpediteri është shpediter i dytë, të cilin e ka angazhuar shpediteri i kontraktuar, kur nuk është në gjendje t’i kryejë disa nga detyrimet nga marrëveshja për shpedicion dhe gjatë kësaj nuk vihet në pyetje mbrojtja e interesave të klientit. Ky është rast kur është i nevojshëm organizimi i ngarkesës së sërishme ose dhënia e shërbimeve tw tjera në vend të huaj ose ne shtetin e terminalit të transportit ose kalimi kufi tar ku shpediteri i kontraktuar nuk ka fi lialë apo përfaqësi të vetë. Shpediteri është i përgjegjshëm për përzgjedhje të

24


ndërgjegjshme dhe profesionale të shpediterit ndërmjetësues, si dhe për dëmin e bërë në rast kur në mënyrë të papërgjegjëshme ia ka dorëzuar urdhëresën shpediterit ndërmjetësues.

Përgjegjësi gjatë procedurës së doganimit të mallrave: shpediteri në doganimin e mallrave paraqitet si person i kualifi kuar, si përfaqësues i autorizuar i debitorit doganor. Shpediteri nuk mund ta mar-rë përgjegjësinë e debitorit doganor, por është i përgjegjshëm për saktësinë e detyrimeve që i fut në deklaracionin doganor. Po ashtu, i detyruar është të vërtetojë nëse dokumentacioni dhe detyrimet e nevojshme për kontroll doganor dhe formalitetet e tjera janë të sakta dhe të mjaft ueshme.

2.13.1. Të drejtat e shpediterit sipas marrëveshjes për shpedicion

Në bazë të marrëveshjes për shpediciion, përveç obligimeve dhe përgjegjësive, shpediteri ka edhe të drejta të caktuara, që njëkohësisht janë obligime të klientit.

E drejta për të marrë urdhëresë precize: shpediteri ka të drejtën e marrjes të dispozicioneve në kohë, të plota dhe precize nga klienti, si dhe të gjitha dokumentet e nevojshme për kryerjen e punës. Shpediteri ka të drejtë të kërkojë plotësim dhe sqarim në lidhje me dispozicionin.

E drejta e kompensimit të shpenzimeve: shpediteri ka të drejtë të kërkojë kompensim për shpenzime realisht të bëra, gjegjësisht shpenzime të leverdishme dhe të nevojshme për shkak të përmbushjes së marrëveshjes, poashtu shpediteri ka të drejtën e avansit (kapar) për shpenzimet e pritura.

E drejta për arkëtim të shërbimeve: shpediteri ka të drejtë të kërkojë kompensim për shërbimet e kryera. Mund të kenë bërë marrëveshje për njësi peshe (sipas toneve të mallrave), sipas mjetit transportues (kamion apo vagonetë) ose sipas vlerës (ad valorem). Nëse kanë bërë marrëveshje për qëndrim forfet, shërbimi bën pjesë në të.

E drejta e mbajtjes peng: shpediteri ka të drejtë ligjore të mbajtjes peng të mallrave të klientit për shkak të pagesës së shërbimeve dhe shpenzimeve, por vetëm të atyre që kanë të bëjnë me mar-rëveshjen e njëjtë për shpedicion. Kërkesat e mëparshme të shpediterit nuk mund të jenë lëndë e mbajtjes peng sipas marrëveshjes së mëtutjeshme.

25


Pyetje për kontrollimim të diturive:

1. Cilat janë ndërmarrjet shpediterike sipas organizimit ?

2. Numëroi tre parimet e reproduksionit ekonomik?

3. Çka përfaqëson instradimi ?

4. Cilat aktivitete bëjnë pjesë në punët projektuese ?

5. Shënoi karakteristikat e punëve operative ?

6. Si ndahen shërbimet shpediterike sipas fazave të realizimit ?

7. Çka nënkuptohet nën parakalkulim nën shpediterik ?

8. Shënoi elementet e marrëveshjes për shitblerje ?

9. Numëroi dokumentet shpediterike ?

10. Si mund të jetë marrëveshja për punë shpediterike?

26


Tema III: Veprimi i lejuar doganor

3.1. Hyrja e mallrave në zonën doganore

Mallrat që gjenden në zonën doganore të RM-së ju nënshtrohen masave të mbikqyrjes doganore nga momenti i kalimit të vijës doganore. Mallrat doganore mbeten nën mbikqyrjen doganore deri në momentin e vërtetimit të statusit të tyre, gjegjësisht derisa mallrat në zonën e lirë përsëri të nxirren nga zona doganore, të shkatërrohen ose të jepen në leverdi të shtetit. Personi, i cili i fut mallrat në zonën doganore është i detyruar t’i paraqesë mallrat te organet doganore dhe pa humbur kohë, në mënyrë dhe në afat, të cilin do ta caktojë dogana, t’i transportojë mallrat deri në organet doganore ose në vend tjetër nëse këtë e lejojnë organet doganore. Personi, i cili e merr përgjegjësinë për transportin e mallrave pas futjes në zonën doganore është i përgjegjshëm për kryerjen e të gjitha obligimeve ndaj organeve doganore. Përderisa mallrat gjenden nën mbikqyrjen doganore, mund të vendosen në vende që i lejon dogana, më shpesh në depot e doganës. Procedura e lejuar doganore ose përdorimi i mallrave përfshinw:

• vënien e mallrave në procedurë doganore

• futjen e mallrave në zonën e lirë

• eksportin e sërishëm tw mallrave nga zona doganore

• shkatërrimin e mallrave në leverdi të shtetit

3.2. Vendosja e mallrave në procedurë doganore

Procedura e lejuar doganore ose përdorimi i mallrave caktohet për mallrat që kanë hyrë në zonën doganore të RM-së pa kufi zim të llojit, sasisë, prejardhjes ose mënyrës së ngarkesës. Për mallrat për të cilat duhet zbatuar procedura doganore jepet deklaratw për procedurë doganore. Për mallrat për të cilat duhet zbatuar procedura doganore që është paraqitur për eksport deri në përpunim, tran-sit ose deponim doganor gjendet nën mbikqyrje doganore nga momenti i pranimit të deklaratws, deri në momentin e lëshimit të zonës doganore, shkatërrim, gjegjësisht shkarkimi i deklaratws. Deklarata mund të jepet në formë të shkruar, me këmbim elektronik tw të dhënave ose nëpërmjet procedurave tw tjera me cilat ai që i ka mallrat do t’i vwndojë në procedurë doganore. Deklarata në formë të shkruar dorëzohet në formular të caktuar, gjegjësisht i plotësuar në mënyrë të saktë me nënshkrim të dorëzuesit. Patjetër t’i përmbajë të gjitha të dhënat e nevojshme për zbatimin e proce-durave, me cilat është saktësuar procedura doganore. Me deklaratw shtohet edhe dokumentacioni

27

Tema III: Veprimi i lejuar doganor

tjetër i nevojshëm për zbatimin e drejtë të procedurës doganore. Dogana e pranon deklaratwn e dorëzuar me kusht që mallrat e përfshira nwdeklaratw të jenë sjellur në doganë. Shënimet doganore që gjenden mbi mallrat ose mjetit transportues i vendos organi doganor dhe ai mund t’i nxjerrë apo shkatërrojë. Mallrat lëshohen nga mbikqyrja doganore pas pagesës së borxhit doganor ose sig-urimit të garancionit në lartësi të borxhit doganor. Përjashtim bëhet gjatë procedurës së importit të përkohshëm.

3.3. Futja e mallrave në zonën e lirë

Veprimi i lejuar doganor ose përdorimi i mallrave të importit nënkupton procedurë të adminis-tratës doganore sipas procedurave doganore të lejuara. Vënia e mallrave në procedurrë doganore përveç procedurës për doganimin e mallrave përfshinw edhe futjen e mallrave në zonën e lirë, eks-portin e sërishëm të mallrave, shkatërrimin ose lëshimin e mallrave në leverdi të shtetit. Mallrat e importit të vendosura në zonën e lirë mund të :

• Vihen në qarkullim të lirë

• Mund të bëhet përmirësim i caktuar i karakteristikave të mallrave, të bëhet pwrgatitja e mall-rave për treg, e tjerë

• Të vihen në procedurë të përpunimit nën mbikqyrjen doganore

• Të vihen në procedurë për përpunim aktiv

• Të importohen përkohësisht

Masat për zbatimin e mbikqyrjes doganore u adaptohen kushteve teknike për punë në zonën e lirë konkrete. Mallrat e vendit që janë dedikuar për eksport dhe janë vendosur në zonën e lirë, poashtu mund të jenë lëndë e të gjitha procedurave të dedikuara për mallrat e eksportit.

3.4. Eksporti i sërishëm, shkatërrimi dhe lëshimi i mallrave në leverdi të shtetit

Mallrat e importit sërish mund të nxirren nga zona doganore. Mallrat e importuara mund të kthe-hen në vendin e huaj deri në momentin e dorëzimit te i obliguari doganor, gjegjësisht lëshuesi i DUD. Kërkesë për kthim të mallrave në vend të huaj mund të japë personi në emër të të cilit është dokumentacioni i transportit, gjegjësisht transportuesi, nëse dokumentacioni i transportit nuk është blerë. Kjo vlenw për mallrat e pa doganuara. Nëse mallrat janë të doganuara, dhe gjen-den nën mbikqyrje doganore kërkesë për kthim të mallrave në vend të huaj mund të bëjë vetëm

28


lëshuesi i DUD, gjegjësisht transportuesi i autorizuar. Jepet kërkesë me shkrim te dogana, e cila bën mbikqyrjen e mallrave. Nëse mallrat kthehen në vend të huaj dogana është e detyruar që atij që e bën kërkesën t’ia kthejë shumwn e paguar dhe detyrimet tjera të importit. Në raste të veçanta mallrat e importuar mund të kthehen në vend të huaj edhe pas dorëzimit te i obliguari doganor:

• Nëse në afatin garantues është vërtetuar se mallrat nuk i përgjigjen kushteve të marrëveshjes

• Nëse nuk ka marrëveshje për afat garantues, kurse shfrytëzuesi i mallrave në afat prej 6 muajsh nga dita e lëshimit në qarkullim të lirë kundërshton dërguesin e mallrave që nuk u përgjigjet kushteve nga marrëveshja

• Nëse makinat, pajisjet, mjetet transportuese dhe llojet e tjera të mallrave kthehen në pajtuesh-mëri me marrëveshjen (punë lizingu).

Shkatërrimin e mallrave të importuara e lejon doganorja vetëm në kushte të caktuara. Shkatërrimi i mallrave nuk guxon të prodhojë shpenzime në ngarkesë të shtetit. Mallrat lëshohen në leverdi të shtetit në bazë të deklaratës së shkruar për lëshim. Deklaratën për lëshim e nënshkruan importuesi ose ai që i posedon mallrat me obligim se i merr të gjitha përgjegjësitë që mund të krijohen. Ad-ministrata doganore nuk i pranon mallrat doganore që mund të rrezikojnë jetën dhe shëndetin e njerëzve, kafshëve, bimët dhe ambientin jetësor.

Pyetje për kontrollim të diturive:1. Numëro cilat procedura i përfshinw procedura e lejuar doganore?2. Në cilat raste të veçanta mallrat e importuara mund të kthehen në vend të huaj edhe pas

dorëzimit te i obliguari doganor ?3. Cili person mund të bëjë kërkesë për kthimin e mallrave në vend të huaj?

29

Tema IV: Procedura doganore


4.1. Procedura dhe doganimi i mallrave gjatë importit

Vendosja e mallrave në qarkullim të lirë paraqet mbarimin e normave të përshkruara në lidhje me importin e mallrave si dhe parapagesa e të gjitha detyrimeve të përshkruara për import, akciza, tatim qarkullimi dhe kompensime të tjera. Me vënien e mallrave në qarkullim të lirë mallrat fi to-jnë status të mallrave të vendit. Doganimi i mallrave është procedurë më e rëndësishme, të cilën e kryen shërbimi doganor. Me doganimin e mallrave gjatë eksportit sigurohet hyrje me shumicë të devizave, të cilat vihen në funksion të sistemit monetar të RM. Doganimi i mallrave realozohet në disa faza, edhe atë :

• Pranimi i DUD dhe dokumentacionit tjetër të përshkruar;

• Rishikimi dhe kontrolli i mallrave sipas tarifave doganore dhe ato tjera;

• Përcaktimi i vlerës doganore, shuma e doganimit dhe detyrime të tjera të importit, akciza, tatim qarkullimi dhe të gjitha kompensimet e tjera që i ngarkojnë mallrat;

• Parapagesa e detyrimeve doganore, akciza, tatim qarkullimi e tjerë.

Doganimin e mallrave që importohen e bën dogana ku janë paraqitur mallrat. Mallrat doganohen në hapësirat doganore ose njësive të tjera organizative doganore, por me kërkesë të deklaruesit dogana mund të lejojë që mallrat të doganohen jashtë këtyre vendeve, gjegjësisht në hapësira që i konvenojnë lëshuesit të deklaratës.

4.2. Pranimi i DUD dhe dokumenteve tw tjera të përshkruara

Faza e parë në procedurën e doganimit të mallrave që kryhet nga ana e organeve doganore është pranimi i DUD dhe dokumenteve të tjera të përshkruara. Pas pranimit të këtyre dokumenteve dogana duhet të përcaktojë:

• Nëse DUD dhe dokumentet e tjera të përshkruara janë plotësuar në mënyrë të drejtë dhe saktë në pajtim me rregullat

• A janë dorëzuar të gjitha dokumentet e nevojshme të përshkruara për doganimin e mallrave

• A janë lëshur dokumentet nga ana e organeve apo organizatave kompetente dhe a i përfshijnë të gjitha detyrimet për doganimin e mallrave

30


• A është i ndaluar importi/eksporti i këtyre mallrave

• A janë të njëjta të dhënat e dokumenteve të dorëzuara me të dhënat e DUD

Për zbatim më të sigurt të procedurës për doganim të mallrave dorëzuesi i DUD ka të drejtë para dorëzimit, nën mbikqyrjen e doganws , paraprakisht t’i kontrollojë mallrat dhe të vërtetojë: sasinë, llojin dhe cilësinë e mallrave, si dhe të marrë shembuj në sasinë e duhur. Nëse në këtë fazë të doganimit vërtetohet se gjithçka është në pajtim me rregullat, atëherë organi doganor i ndërmerrw masat për zbatimin e bazave tw tjera të doganimit. Nëse vërehen mangësi të caktuara në DUD dhe dokumentacionin tjetër të dorëzuar dogana do t’ia kthejë deklaruesit duke shënuar ku është bërë lëshimi. Nëse dorëzuesi nuk pajtohet me vërejtjet e doganës, dogana është e detyruar të sjellë ven-dim me shkrim me çka rrefuzohet pranimi i DUD si jo i saktë.

4.3. Kontrolli i mallrave

Me kontrollin e mallrave dogana duhet ta vërtetojë gjendjen faktike (reale) të mallrave dhe ta kra-hasojë me të dhënat e shkruara në DUD dhe dokumentet e tjera shoqëruese. Dogana mund të bëjë kontroll të tërësishëm apo të pjesërishëm të mallrave. Gjatë kontrollit dogana duhet të vërtetojë:

1. A përgjigjen të dhënat e shënuara në DUD dhe dokumentet e tjera me gjendjen reale në pik-pamje:

• Llojit

• Sasisë

• Cilësisë

• Vlerës

• Prejardhja e mallrave

2. A janë të shënuara mallrat saktësisht sipas gjendjes reale me numër tarifor, gjegjësisht shenjë tarifore. Kur bëhet kontrolli i mallrave jashtë hapsirave doganore, dogana duhet ta lajmërojë deklarantin, gjegjësisht personin e autorizuar për kohën se kur do të bëhet kontrolli i mall-rave. Deklaruesi është i detyruar ta ofrojë ndihmën e nevojshme gjatë kontrollit të mallrave. Nëse deklaruesi refuzon të jetë prezent ose ndihma e tij e ofruar nuk përgjigjet, nënpunësi doganor cakton afat për të cilin deklaruesi duhet t’i kryejë obligimet e veta. Nëse ai nuk i zba-ton obligimet e veta në afatin e parashikuar nënpunësi i doganës bën kontrollin e mallrave në rrezik dhe shpenzim të deklaruesit. Nëse rezultatet nga kontrolli dallohen nga të dhënat e shënuara në DUD, dogana i shënon të dhënat që ndikojnë në vlerën e mallrave në proces-

31


verbal. Nëse deklaruesianti nuk pajtohet me procesverbalin nga kontrolli i kryer, ai mund të bëjë ankesë deri te komisioni, të cilin e cakton drejtori i doganës. Nëse ky komision e refu-zon kundërshtimin e deklaruesit mund të ankohet te Komisioni për Ankesë i Administratës Doganore. Kur bëhet fj alë për mallra transiti dogana mund të pranojë identifi kim të mallrave nga një shërbim tjetër doganor nëse mënyra e identifi kimit është e pranueshme për të.

4.4. Caktimi i doganës dhe detyrimet tjera të importit

Pas kontrollit të mallrave si fazë e ardhshme në procedurën e doganimit vijon faza për përlloga-ritjen dhe pagesën e detyrimeve doganore dhe detyrimet E tjera të importit, akciza dhe tatim. Kur në pyetje është procedura me mallra doganor, në sistemin doganor parim themelor është së pari të paguhen detyrimet e mandej të barten mallrat. Gjatë përllogaritjes së doganës dhe detyrimeve tw tjera të importit është me rëndësi të madhe që në mënyrë të drejtë të caktohet baza reale doganore, mbi të cilën do të zbatohen normat e tarifës doganore, instrumente për mbrojtje, akcizat dhe tatimi.

Detyrimet doganore aplikohen te mallrat që importohen nga shtetet anwtare të organizatave botërore tregtare, shtetet me të cilat R e M ka nënshkruar marrëveshje për detyrime doganore me çmime të privilegjuara. Detyrimet doganore nuk paguhen për mallrat që kanë prejardhje nga shtetet me të cilat R e M ka nënshkruar marrëveshje për tregti të lirë. Detyrimet doganore të përshk-ruara në % quhen detyrime doganore sipas vlerës. Detyrimet doganore të përshkruara sipas njësisë matëse quhen detyrime doganore specifi ke. Bazë për përllogaritje të akcizës paraqet vlera doganore e mallrave + shuma e doganës + detyrime tw tjera të importit.

4.5. Procedura doganore transite

Transit nëpërmjet hapsirës doganore të R së M paraqet lëvizje të mallrave të huaja dhe vendase. Trajtim të mallrave transite mund të kenë edhe mallrat e vendit që janë dedikuar për eksport, gjatë së cilës procedura për doganim eksporti është bërë në brendinë e vendit. Mallrat e huaj dhe të ven-dit mund të lëvizin:

• në bazë të TIR - karnetit

• në bazë të AТА – karnetit që përdor dokument transiti

• prej njërit vend në vend tjetër në hapsirë të njëjtë doganore

• nëpërmjet postës

32


Procedura doganore për mallrat në transit fi llon me deklarimin e mallrave në doganwnn hyrëse të transitit, kurse mbaron në doganwn e caktuar dalëse me dorëzimin e dokumenteve të nevojshme. Dogana e caktuar dalëse e mbaron procedurën kur me kontrollin e të dhënave të mallrave do të vër-tetojë se gjendja e mallrave është e njëjtë me të dhënat hyrëse. Kur mallrat transite do të largohen nga hapsira doganore e R. së M. është e obliguar ta lajmërojë doganwn hyrëse me çka procedura është e mbaruar. Sipas Konventës së Barcelonës personi, i cili e merr përgjegjësinë për mallrat tran-site është i obliguar që në afat të caktuar të japë siguri për pagesën e borxhit doganor dhe detyrimet e tjera të importit që mund të krijohen. Sigurimi i borxhit doganor mund të jetë:

• individual (për një procedurë transiti),

• i përgjithshëm (gjeneral) – për më tepër procedura transiti me miratim të drejtorit të doganës nëse janë plotësuar të gjitha kushtet,

• sigurim për pagesën e borxhit doganor, eventualisht të krijuar nuk jepet për mallrat që:

• transportohen me postë ose mjet transporttues ajror,

• transportohen me hekurudhë,

• transportohen me gypa përçues ose largpërçues.

4.6. Përpunimi aktiv i mallrave

Përpunimi aktiv i mallrave në zonën doganore përfshin zbatimin e një ose më tepër proceseve, edhe atë për:

• mallra doganor, për të cilat nuk paguhet doganë dhe detyrime tjera të importit, dhe janë të dedikuara për eksport të sërishëm në formë të prodhimit të fi tuar – mallrat janë në pronë të partnerit të huaj dhe kthehen nëpërmjet prodhimeve të fi tuara,

• mallra doganor që janë vënw në qarkullim të lirë dhe është paguar dogana, për të cilën mund të miratohet kthimi i borxhit doganor, nëse eksportohet nga zona doganore në formë të prodhimeve të fi tuara.

Përpunim aktiv paraqet procesi i përpunimit të mallrave, montazha, mbledhja apo vendosja në mallra të tjera, riparimi, restaurimin e tjerë.

Miratimi për përpunim aktiv të mallrave u jepet personave fi zik dhe juridik me seli në R. e M., dhe atë:

• nëse mallrat e importit mund të njihen në prodhimet e fi tuara,

33


• nëse me procedurën e përpunimit aktiv fi tohen kushte të volitshme për eksport ose import të sërishëm të prodhimeve të fi tuara dhe gjatë kësaj nuk guxojnë të jenë të cënuara interesat themelore të prodhuesve vendas me prodhime të njëjta apo të ngjashme.

Procedura për përpunimin aktiv mbaron kur prodhimet e fi tuara dhe mallrat në gjendje të pan-dryshueshme sërish eksportohen nga zona doganore. Në raste me përjashtim procedura doganore mund të mbarojë me vendosjen e prodhimeve të fi tuara ose mallrat e pandryshueshme në qarkul-lim të lirë.

Kthim të detyrimeve të importit, importuesi mund të kërkojë më vonë deri një vit nga krijimi i borxhit doganor.

4.7. Importi i përkohshëm

Importi i përkohshëm paraqet procedurë doganore, gjatë së cilës mallrat e huaja përkohësisht im-portohen në zonën doganore të R. së M. me atë që në afat të caktuar dhe në gjendje të pandry-shueshme mallrat sërish do të eksportohen. Mallrave, të cilwve u bëhet import i përkohshëm mund t’u zvogëlohet vlera e tyre para eksportit të sërishëm, për shkak të përdorimit. Një nga format karakteristike të importit të përkohshëm është puna lizing. Dogana miraton procedurë të importit të përkohshëm dhe përdorim të mallrave të huaja me lirim të pjesërishëm apo të tërësishëm nga detyrimet e importit dhe pa zbatimin e kufi zimeve kuantitative. Në bazë të Ligjit doganor Qeveria i përshkruan rastet kur për import të përkohshëm nuk paguhen detyrimet e importit. Detyrimet e importit te importi i përkohshëm nuk mund të jenë më të mëdha nga detyrimet e importit të mall-rave që vihen në qarkullim të lirë.

4.8. Përpunimi pasiv i mallrave

Përpunimi pasiv miratohet për mallrat me prejardhje vendase, të cilat përkohësisht eksportohen për shkak të përpunimit. Për eksportin e përkohshëm të mallrave do të vlejnë të gjitha rregullat dhe rregulloret e parashikuara me Ligjin doganor për këtë procedurë doganore. Miratim për pro-cedurën e përpunimit pasiv lëshon dogana në bazë të kërkesës me shkrim, të cilën e jep organizata për përpunim ose personi që e organizon këtë. Miratim ju jepet personave me seli ose vendqëndrim në zonën doganore ku mund të vërtetohet se prodhimet e pranuara janë prodhuar nga mallrat përkohësisht të eksportuara. Gjatë dhënies së miratimit për përpunim pasiv dogana cakton afat në të cilin prodhimet e pranuara patjetër të kthehen pas në zonën doganore të R. së M. Ky afat mund të zgjatet për shkaqe të arsyetuara dhe me kërkesë të dorëzuar në kohë më tepër deri në 12 muaj nga dita e eksportit.

34


Prodhimet e fi tuara nga përpunimi pasiv mund t’ju nënshtrohen pagesave të detyrimeve doganore. për prodhimet, të cilat ju nënshtrohen detyrimeve doganore vlera e doganës përcaktohet në mënyrë të njëjtë si edhe për mallrat e importuara

4.9. Eksporti i mallrave

Mallrat që eksportohen janë lëndë e procedurës doganore, të cilën e zbatojnë organet doganore në kuadër të kompetencave të veta Mallrat ju nënshtrohen mbikqyrjess doganore nga momenti i fi llimit të procedurës doganore për eksport e deri në momentin e largimit nga zona doganore, gjegjësisht tejkalimin e vijës doganore. Doganimin importues të mallrave e zbaton dogana, të cilës i është dorëzuar DUD për eksport. DUD i dorëzohet doganws kompetente në territorin e selisë së eksportuesit ose në vendin ku mallrat paketohen ose ngarkohen për eksport. Deklaruesi eksportues (DUD) nuk dorëzohet në rastet në vijim:

• për udhëtarë me ngarkesë personale që e bartin me vete ose e japin në transport, mjeteve me të cilat kanë udhëtuar, gjegjësisht ia japin për transport ndonjw mjetit tjetër transportues ose nëpërmjet postës

• për persona, të cilët përcjellin në vend të huaj sende që nuk llogariten për mallra doganor

• për persona, të cilët nga rripi kufi tar kalojnë nëpërmjet kalimeve doganore ndërkufi tare.

Procedura për doganimin e mallrave gjatë eksportit është e njëjtë me procedurën gjatë importit me dallim themelor që shpesh për mallrat e dedikuara për eksport nuk janë parashikuar detyrime doganore, Ashtu që kjo procedurë është më e thjeshtë dhe e shpejtë.

4.10. Dokumentacioni në procedurën doganore

Përveç Dokumentacionit Unik Doganor (DUD), gjegjësisht deklaruesi doganor, i cili detyrimisht shfrytëzohet në procedurën doganore, shfrytëzohen edhe dokumentacione tw tjera. Këto doku-mentacione ndahen në tre grupe, dhe atë:

1. Dokumentacion doganor,

2. Dokumentacion komercial dhe transportues, dhe

3. Dokumentacione tw tjera.

35


Dokumentacioni doganor

Ky dokumentacion është i përshkruar me ligj dhe i përfshinw të gjitha të dhënat e nevojshme për zbatimin e procedurës doganore. Ky dokumentacion ka karakter të dokumentacionit publik . Në këtë grup bëjnë pjesë DUD, deklruesi për vlerën e mallrave, deklarata e shkurtuar dhe lista e dërge-save.

Dokumentacioni komercial dhe transportues

Në këtë grup bën pjesë dokumentacioni, i cili e sqaron punën komerciale, vlerën e mallrave, mar-rëdhëniet e marrëveshjes, shpenzimet e transportit, dokumentacioni për lëshime të ndryshme, ku-fi zime e tjerë. Këto janë: lloje të ndryshme të faturave, listë ngarkese rrugore (CMR), listë ngarkese hekurudhore (CIM), listë ngarkese ajrore (AËËB), ngarkimore për transport me anije (bill of ladinng).

Dokumentacioni tjetër

Në këtë grup bënë pjesë dokumentacioni i pranuar nga të gjitha llojet e kontrollave, inspekcioneve, lloje të ndryshme të çertifi kateve, patenta, vërtetime e tjerë, siç janë:

• patenta sanitare, veterinare dhe fi topatologjike,

• vërtetime për cilësinë e mallrave,

• dokumentacion për kontroll të bërë të radioaktivitetit,

• miratim për import, eksport ose transit të materieve të rrezikshme dhe drogave mpirëse,

• miratim për lëshim të barnave në qarkullim të lirë,

• dokumentacion nga llojet e ndryshme të atesteve, homologimit, matje e tjerë.

4.11. Lëndimi dhe kundërvajtjet e procedurës doganore

Administrata doganore si organ ekzekutiv i Qeverisë së Republikës së Maqedonisë është e autori-zuar për :

• pengimin dhe zbulimin e kundërvajtjeve doganore dhe udhëheqjen e procedurave kundër-vajtëse,

• pengimi dhe zbulimi i veprave penale dhe kundërvajtjeve doganore në procedurën doganore,

• pengimi dhe zbulimi i kundërvajtjeve devizore në komunikacionin rrugor ndërkombëtar dhe rripin ndërkufi tar.

36


Shkelja e procedurës doganore , gjegjësisht kundërvajtjet doganore, janë punë të paligjshme dhe procedura që kanë shenja kontrabande dhe shmangie doganore.

Sipas legjislacionit tonë shkeljet dhe kundërvajtjet doganore kategorizohen në dy grupe:

• vepër penal – kontrabandë dhe

• shkelje doganore.

Mevepër penal-kontrabandë nënkuptohet futja e mallrave nga ana e personave juridik dhe fi zik nëpërmjet vijës doganore duke ju shmangur masave për mbikqyrje dhe kontroll doganor.

Në shkelje doganore bëjnë pjesë:

• shkelje që rrjedhin nga mosparaqitja e mallrave dhe shmangia e masave të mbikqyrjes dhe kontrollit doganor,

• shkelje që rrjedhin nga dokumentacioni doganor dhe ato tjerat ku shkruhen të dhëna jo të sakta të mallrave me qëllim të shmanget pagesa e detyrimeve doganore ose të paguhen në shumë më të vogël,

• shkelje që rrjedhin nga të dhënat e gabuara për mallrat doganor,

• shkelje që rrjedhin nga lëndimi i rregullave doganore për sigurim të çmimeve të privilegjuara dhe privilegje tw tjera gjatë importit dhe eksportit.

• shkelje me të cilat organeve doganore ju vështirësohet zbatimi i drejtë i rregullave, mbikqyrjes doganore, pagesës së detyrimeve doganore etj.,

• shkelje që rrjedhin nga lëshimi i mallrave të padoganuara në qarkullim ose posedimi i tyre.

37


Pyetje për kontrollim të diturive:

1. Numëroi fazat e zbatimit të procedurës doganore gjatë importit?

2. Cila doganw e zbaton procedurën doganore gjatë importit?

3. Çka duhet të vërtetojë organi doganor gjatë pranimit të DUD ?

4. Ku mund të bëhet kontrolli i mallrave?

5. Si quhen detyrimet doganore që përcaktohen sipas njësisë matëse ?

6. Në cilin rast mallrat e vendit paraqesin mallra transiti ?

7. Me cilin dokumentacion mallrat transit mund të transitojnë nëpër R. e Maqedonisë ?

8. Për cilat procedura doganore transporti i eksponateve të panairit është shembull tipik?

9. Në cilat raste nuk dorëzohet DUD në procedurën doganore gjatë eksportit?

10. Cili dokumentacion bën pjesë në grupin e dokumentacionit doganor?

11. Çka sqaron dokumentacioni komercial - transportues?

38


Tema V: Deklarata doganore

Rezyme Tema V

Në kuadër të kësaj teme nxënësit do të kenë mundësi të mësojnë diçka më tepër për mënyrën dhe të dhënat që futen në DUD.

Kështu nëpërmjet realizimit të kësaj teme nxënësit duhet të njohtohen:

• me dokumentin unik doganor-DUD dhe dedikimin e tij,

• me pjesët përbërëse të DUD dokumentacionit,

• me setet e DUD dokumentit sipas procedurës doganore (gjatë eksportit, importit, transitit etj.),

• me rubrikat dhe mënyrën e plotësimit të DUD dokumentit,

• me të drejtat dhe detyrimet e deklaruesit,

• me dokumentacionin, i cili sipas Ligjit të doganës i shtohen DUD dokumentit,

• me mënyrën e kontrollit, pranimit dhe shkatërrimit të DUD dokumentit.

39


5.1. Deklaratadoganore

DUD është formular zyrtar me tw cilin mallrat mund të lëshohen në procedurë doganore. Kjo deklaratw doganor në territorin e R. së Maqedonisë shfrytëzohet nga 01.01. viti 2006. DUD dhe DUD-BIS plotësues janë përbërë prej 8 fl etësh, gjegjësisht 5 fl etësh për kompletin dyqëllimësh.

5.1.1. Setet e DUD

Qëllimi i DUD dokumentacionit është si në vijim:

• fl eta me nr. rendor 1 dhe vijë të plotë me ngjyrë të kuqe në skajin e djathtw është për organin nisës doganor ose organit doganor të doganës së eksportit.

• fl eta me nr. rendor 2 dhe vijë të plotë të gjelbërt në skajin e djathtë është për përpunimin e të dhënave gjatë dërgimit (eksport)

• fl eta me nr. rendor 3 me vijë të plotë të verdhë në skajin e djathtë është për dërguesin (ekspor-tuesi i mallrave)

• fl eta me nr. rendor 4 dhe vijë të kaltërt të ndërprerë në skajin e djathtë është për organin doganor të destinacionit

• fl eta me nr. rendor 5 dhe vijë të kaltërt të plotë në skajin e djathtë shërben për vërtetim për pranimin e mallrave në organin doganor nisës

• fl eta me nr. rendor 6 dhe vijë të kuqe të ndërprerë në skajin e djathtë është për organin doganor të doganimit të importit

• fl eta me nr. rendor 7 dhe vijë të gjelbërt të ndërprerë në skajin e djathtë është për përpunimin e të dhënave për importin

• fl eta me nr. rendor 8 dhe ngjyrë të verdhë të ndërprerë në skajin e djathtë është për pranuesin, gjegjësisht importuesi i mallrave.

Secila fl etë e kompletit dyqëllimësh të DUD mund të përdoret në mënyrë alternative, numri i papër-dorur i fl etëve duhet të shlyhet. Nëse mallrat deklarohen në dërgesë eksporti, eksport për përpunim ose eksport të sërishëm përdoret set i DUD i përbërë nga fl etët 1, 2, 3. Nëse mallrat deklarohen në procedurë transite përdoret set i DUD që përbëhet nga fl etët 1, 4, 5. Fletët numër 4 dhe 5 shërbejnë për mbikqyrje doganore të mallrave. Këto fl etë transportuesi është i detyruar t’i dorëzojë te organi doganor i destinacionit. Organi doganor i destinacionit me fl etën numër 5 e vërteton daljen e mall-rave nga zona doganore ose pranimin e mallrave te organi doganor nisës. Seti i DUD që përdoret për lëshimin e mallrave në qarkullim të lirë, vëndosjen në procedurë të deponimit doganor import

40


për përpunim, përpunim nën kontroll doganor, import të përkohshëm dhe për futjen e mallrave në zonat e lira, si dhe deponimin e lirshëm përbëhet nga fl etët 6,7,8. Për deklarimin e njëkohshëm të mallrave në procedurë eksporti dhe transiti (procedurë e përbashkët eksporti transiti) përdoret set prej DUD që është përbërë prej fl etëve 1,2,3,4,5. Nëse procedura transite përdor TIR-CARNET për eksportin e mallrave shtohet set prej DUD me fl etët 1,2,3. Deklaruesi mund të përdorë fl etë plotësuese të DUD pa shenjë numërore me tekst të detyrueshëm të shkruar diagonalisht „fl etë plotësuese “

5.2. Plotësimi i rubrikave të DUD

Rubrikat e DUD plotësohen me makinë për shkrim ose shtypës. Formulari DUD nuk guxon të përfshijë të dhëna të shlyera ose mbishkrim. Kur rubrika nuk plotësohet lihet e zbrazët. Rubri-kat e shënuara me numër plotësohen nga ana e deklaruesit, kurse rubrikat e shënuara me shkro-nja të mëdha i plotëson organi doganor. DUD mund të plotësojë edhe organ tjetër i autorizuar (shpediter). Secili DUD plotësohet sipas rregullores për procedurën e zgjedhur doganore. Rubrikat që plotësohen për secilën procedurë janë shënuar në tabelë pa dallim a zbatohen proceduara të thjeshtua doganore.

• А[1] ky numër nuk plotësohet kur dërguesi ose pranuesi nuk ka seli në R. e M. ose kur është person fi zik,

• A[2] nuk përdoret në rast të dërgesave postare ose për transport me lloje të veçanta trans-porti ( gyppërçues ose përçues elektrik ),

• А[3] nuk përdoret në rast të dërgesës postare ose për transport me lloje të veçanta të trans-portit ose hekurudha,

• А[4], kjo rubrikë nuk plotësohet kur formalitetet doganore të eksportit zbatohen në forma-cione doganore dalëse kufi tare.Ċ

41


Fig.5.1. Deklarata doganore

42


Fig 5.2. DUD Komplet dyqëllimësh

43


5.2.1. Plotësimi i rubrikave të DUD për eksport, eksport të sërishëm, eksport me përpunim dhe mallra transite.

Në kllapa është sqarimi për plotësimin e DUD për lëshimin e mallrave në qarkullim të lirë fi llimi i procedurës për deponim doganor, import për përpunim, përpunim nën kontroll doganor, import të përkohshëm dhe shkatërrimi i mallrave nën mbikqyrje doganore.

Rubrika 1 - Deklarata – Kjo rubrikë është e ndarë në 3 nënrubrika. Nënrubrika e parë plotësohet me shifrën e marrë nga kodeksi i shifrave dhe përbëhet prej tri shkronjave.

Nënrubrika e dytë plotësohet me numrin e parë nga rubrika 37.

Nënrubrika e tretë plotësohet me shifrën nga kodeksi i shifrave (kjo rubrikë nuk plotësohet)

Rubrika 2 - Dërgues - Eksportues – në këtë rubrikë shkruhet emri dhe adresa, gjegjësisht numri tatimor nëse dërguesi është me seli në R. e M. Nëse dërguesi është person fi zik pas fj alës numër nuk plotësohet, kurse në rreshtat e mbetur shkruhet :

• Rreshti i parë: numri unik amë

• Rreshti i dytë: nuk plotësohet

• Rreshti i tretë dhe i katërt: emri, mbiemri dhe adresa e dërguesit.

Nëse dërguesi nuk është banor i R. së M. në rreshtat e mbetur plotësohet:

• Rreshti i parë: nuk plotësohet

• Rreshti i dytë: numri i dokumentit të udhëtimit

• Rreshti i tretë dhe i katërt: emri, mbiemri dhe adresa e qytetarit

Rubrika 3 - Formular – i përbërë nga dy nënrubrika:

Në nënrubrikën e parë shënohet numri rendor i formularit, kurse në nënrubrikën e dytë, numri i përgjithshëm i formularëve që e përbëjnë deklaratën.

Rubrika 4 - Ngarkimore – shënohet numri i përgjithshëm i ngarkimoreve të dhëna ose numri i përgjithshëm i listave për përshkrim të mallrave.

Rubrika 5 - Emërime – shënohet numri i përgjithshëm i emërimeve.

Rubrika 6 – Numri i koletave – shkruhet numri i koletave, nëse bëhet fj alë për ngarkesë që shkundet shënohet njësi.

Rubrika 7 – Numër referent – shënohet numri rendor i përbërë prej shenjave numerike të deklaruesit, gjegjësisht përfaqësuesit.

44


Rubrika 8 - Pranuesi – në këtë rubrikë shënohet emri dhe adresa e fi rmës ose personit, tw cilit i dorëzohen mallrat në rast të procedurës transite, në këndin e djathtë lartë shënohet numri tatimor nëse pranuesi është me seli në R. e M., nëse pranuesi është person fi zik rezident ose jorezident kjo rubrikë plotësohet njëlloj si edhe rubrika 2. Në rast të dërgesës në përgjithësi në këtë rubrikë shk-ruhet „të ndryshëm”, dhe në deklaratw shtohet lista e pranuesve.

Rubrika 9 – Person përgjegjës për fi nanca – kjo rubrikë nuk plotësohet

Rubrika 10 –Shteti i pranimit të parë (shteti i pranimit të fundit) – kjo rubrikë nuk plotësohet.

Rubrika 11 – Shtet me të cilin tregtohet – në këtë rubrikë shkruhet shifra e shtetit ku ndodhet selia e fi rmës.

Rubrika 12 – Veçanti për vlerën – në këtë rubrikë shkruhet vlera e përgjithshme e TR (transport, sigurim, ambalazhim) e shprehur në denarë e llogaritur sipas kursit të shkruar në rubrikën 23. Kjo vlerë e zmadhon ose e zvoglon vlerën e mallrave në rubrikën 46. Nëse e zvogëlojnë vlerën shënohet shenja „minus” nëse nuk ekzistojnë TR shënohet 0.

Rubrika 13 - PPB (Politikë e Përbashkët Bujqësore) – Nëse ndryshe nuk është caktuar me rregulla të veçanta, kjo rubrikë nuk plotësohet.

Rubrika 14 - Deklaruesi/përfaqësuesi – Në këtë rubrikë shënohet emri dhe adresa e deklaruesiit ose përfaqësuesit. Në këndin e djathtë lartë pas shenjës „Nr.”shkruhet numri i tij tatimor. Në rast kur nuk ka përfaqëësim kjo rubrikë është identike me rubrikën 2., në rast të përfaqësimit, pa dallim të llojit të përfaqësimit, në këtë rubrikë shënohet emri dhe adresa e përfaqësuesit, kurse në këndin e djathtë lartë pas shenjës „Nr.”shënohet numri i tij tatimor. Që të caktohet deklaruesi ose statusi i përfaqësuesit, shënohet shifra përkatëse nga kodeksi i shifrave1.

Rubrika 15 – Shteti i nisjes/eksporti – Në këtë rubrikë shënohet emri i shtetit prej ku janë eksportuar mallrat, gjegjësisht emri i shtetit prej ku mallrat janë dërguar. Për mallra, që kanë arritur nga vendi i huaj dhe nuk janë liruar në qarkullim të lirë në zonën doganore, gjegjësisht vetëm ka transituar në zonën doganore ose ka qenë e deponuar, në këtë rubrikë nuk shënohet „Maqedoni”, gjegjësisht shkruhet emri i shtetit prej ku paraprakisht mallrat janë dërguar/eksportuar për në Maqedoni.

Rubrika 15а dhe 15b – Shifra e shtetit të nisjes/ eksport – Në këtë rubrikë 15а shënohet shifra e shtetit nga rubrika 15, nga kodeksi i shifrave. Nëse me rregulla të veçanta nuk është përcaktuar ndryshe, rubrika 15b nuk plotësohet.

1 Kodeksi i shifrave mund të gjendet në shtesën e këtij libri dhe në ëëeb faqen e Administratës doganore të R. të Maqe-

donisë: www.customs.gov.mk

45


Rubrika 16 – Shteti i prejardhjes – Nëse nuk është përcaktuar ndryshe me rregullore të veçanta, kjo rubrikë nuk plotësohet.

Rubrika 17 – Shteti i qëllimit – Në këtë rubrikw shkruhet emri i shtetit ku dërgohen mallrat (shteti në të cilin mallrat do të përdoren, përpunohen ose ripërpunohen).

Rubrika 17а dhe 17b – Shifra e shtetit të destinacionit – Në rubrikën 17а shënohet shifra nga kodeksi i shifrave për shtetin që është dhënë në rubrikën 17. Nëse me rregulla të veçanta nuk është përcak-tuar ndryshe, rubrika 17b nuk plotësohet.

Rubrika 18 – Identiteti dhe shteti i mjetit transportues gjatë nisjes – Në këtë rubrikë shkruhen të dhëna për identitetin e mjetit transportues ku mallrat janë ngarkuar në mënyrë të drejtpërdrejtë në momentin e formaliteteve të eksportit apo transite, pas së cilave shkruhet shifra e shtetit të mjetit transportues (ose i mjetit, i cili i tërheq tjerat nëse ekzistojnë disa mjete transporti) nga kodeksi i shifrave. Nëse tërheqësi dhe rimorkioja kanë numra të ndryshëm regjistrimi, shkruhen të dy numrat e regjistrimit, kurse për shifër të shtetit të mjetit transportues shënohet shifra e shtetit të tërheqësit.

Varësisht nga lloji i transportit, në tabelën që vijon janë dhënë të dhëna për identitetin që duhet të jenë të shkruara:

Lloji i transportit Metoda e identifi kimit

Transport liqenor Emri i lundrës

Transport ajror Numër dhe data e fl uturimit (në rast kur nuk ka numër fl uturimi, shkruhet numri regjistrues i fl utarakes)

Transport rrugor Numër regjistrimi i mjetit

Transport hekurudhor Numri i vagonetës

Për dërgesa në qarkullimin postar, si dhe gjatë dërgesave që transportohen me lloje të ndryshme të transportit (gyp përçues ose përçues elektrik), kjo rubrikë nuk plotësohet.

Rubrika 19 - Kont. (kontejner) – Në këtë rubrikë shënohet shifra përkatëse nga kodeksi i shifrave varësisht nga situata, e cila parashikohet kur do të tejkalohet kufi ri, në bazë të informacionit të dis-ponueshëm gjatë kohës së mbarimit të formaliteteve të eksportit.

46


Rubrika 20 – Kushte të dërgimit – Në këtë rubrikë shkruhet shifra përkatëse nga kodeksi i shifrave, varësisht nga kushtet nga marrëveshja komerciale, dhe atë:

• në nënrubrikën e parë, me gjatësi prej tre vendeve, shkruhet shifra sipas INKOTERMS nga kodeksi i shifrave.

• në nënrubrikën e dytë shkruhet emri i vendit për të cilin dedikohet kushti i dërgimit (parite-ti).

• në nënrubrikën e tretë, me gjatësi prej një vendi, shkruhet shifra nga kodeksi i shifrave, e cila e përcakton vendin e dhënë nga nënrubrika e dytë a gjendet brenda ose jashtë nga zona doganore ose në kufi .

Rubrika 21 – Identiteti dhe shteti i mjetit aktiv për transport që e kalon kufi rin – Në këtë rubrikë shkruhet shifra nga kodeksi i shifrave për shtetin e mjetit (tërheqës) aktiv të transportit, me tw cilin mallrat e kalojnë kufi rin në momentin e mbarimit të formaliteteve. Në rast të transportit të kombinuar ose kur përdoren mjete të ndryshme transporti, mjeti aktiv transportues është ai, i cili e tërheq tërë kombinimin. Në rast të tërheqësit dhe rimorkios, mjeti aktiv i transportit është tërheqësi. Varësisht nga lloji i transportit, në tabelën në vijim janë dhënë të dhënat për identitetin që duhet të jenë të shënuara, të dhënat që janë të njwjta si në rubrikën 18. Për dërgesa në qarkul-limin postar, si dhe gjatë dërgesave që transportohen me lloje të veçanta transporti (gypapërçues ose përçues elektrik), kjo rubrikë nuk plotësohet.

Rubrika 22 – Valuta dhe shuma e përgjithshme e faturës – Në nënrubrikën e parë shënohet shifër nga kodeksi i shifrave të valutave ku shprehet vlera e mallrave. Në nënrubrikën e dytë shënohet çmimi i përgjithshëm i faturës së mallrave, të shprehur në valutë nga nënrubrika e parë e kësaj rubrike, e rrethuar në dy vende decimale. Çmimi i përgjithshëm i faturës së mallrave është shuma e sasive nga rubrikat 42 në të gjitha emërimet. Nëse çmimi i mallrave është shprehur në më shumë valuta, për secilin lloj të valutës duhet të dorëzohet set i veçantë i DUD.

Rubrika 23 – Kurs i valutës – Në këtë rubrikë shkruhet kursi ndërmjet valutës nga fatura dhe denari maqedonas, i cili përdoret për përllogaritjen e të detyrimeve në ditën e dorëzimit të DUD. Gjatë përdorimit të procedurave të thjeshtuara, në pajtim me nenin 88 nga Ligji, me deklaratw plotësuese shkruhet kursi që është përdorur në ditën e pranimit të deklaratws jo të plotë (të thjeshtuar).

Rubrika 24 – Natyra e transakcionit – Kjo rubrikë është e ndarë në tri nënrubrika dhe plotësohet në mënyrën si vijon:

• nënrubrika e parë: shkruhet shifra nga kodeksi i shifrave (kolona А).

• nënrubrika e dytë: shkruhet shifra nga kodeksi i shifrave (kolona B).

• nënrubrika e tretë: nëse nuk është përcaktuar ndryshe me kodekse të veçanta, kjo nënrubrikë nuk plotësohet.

47


Rubrika 25 – Lloji i transportit në kufi – Në këtë rubrikë shkruhet shifra nga kodeksi i shifrave për llojin e mjetit aktiv transportues (tërheqës) të parashikuar me cilin mallrat do të dalin nga zona doganore e Republikës së Maqedonisë.

Rubrika 26 – Lloji i transportit të brendshëm – Në këtë rubrikë shkruhet shifra nga kodeksi i shi-frave për llojin e mjetit aktiv transportues (tërheqës) në momentin e nisjes.

Rubrika 27 – Vendi i ngarkimit dhe Rubrika 28 – Detyrime fi nanciare dhe bankare – Nëse me rregulla të veçanta nuk është përcaktuar ndryshe, këto rubrika nuk plotësohen.

Rubrika 29 – Organ doganor dalës – Në këtë rubrikë shkruhet shifra përkatëse e kodeksit të shifrave në formacionin doganor ku mallrat do ta lëshojnë zonën doganore të Republikës së Maqedonisë.

Rubrika 30 – Mallrat janë vendosur – Kjo rubrikë plotësohet kur mallrat në procedurën paraprake ka qenë e deponuar në depo doganore të tipit “A”, “B”, “C”, “E” ose “F”. Në këtë rast, në rubrikë shkruhet shifra e depos e shënuar në miratimin për hapjen e depos doganore.

Rubrika 31 – Koleta dhe përshkrimi i mallrave; shenja dhe numra; numri i kontejnerit; numër dhe lloj –Kjo rubrikë përbëhet prej tetë rreshtave dhe plotësohet në mënyrën si vijon:

Rreshti i parë: Nëse nuk është përcaktuar ndryshe me rregulla të veçanta, ky rresht nuk plotësohet,

Rreshti i dytë: Nëse nuk është përcaktuar ndryshe me rregulla të veçanta, ky rresht nuk plotësohet,

Rreshti i tretë: Ky rresht përbëhet prej tri pjesëve dhe plotësohet në mënyrën si vijon:

Pjesa e parë (numri i koletave - paketa): në këtë pjesë shkruhet numri i përgjithshëm i kole-tave. Në raste kur mallrat nuk janë paketuar në koleta, shkruhet numri i këtyre mallrave i përfshirë me deklaratws së bashku me të dhënat e nevojshme për identifi kimin e saj.

Pjesa e dytë (shifra për llojin e koletave - paketave): në këtë pjesë shkruhet shifra për llojin e koletave nga kodeksi i shifrave.

Pjesa e tretë (lloji i koletës - paketës): në këtë pjesë shkruhet lloji i koletës.

Rreshti i katërt dhe i pestë (numri identifi kues i kontejnerëve): nëse në rubrikën 19 është shkruar numri “1” shkruhet numri identifi kues i kontejnerit. Gjithsej mund të shkruhen katër numra iden-tifi kues të kontejnerëve.

Rreshti i gjashtë dhe rreshta tw tjerë (përshkrimi i mallrave): në këtë dhe rreshtat e tjerë shkruhet emri i zakonshëm tregtar i mallrave me të gjitha të dhënat e nevojshme që mundësojnë identifi kim të mallrave.

48


Nëse në DUD plotësohet rubrika 33 (shenja tarifore), përshkrimi i mallrave patjetër të sigurojë shpërndarje të saktë sipas Tarifës doganore dhe zbatimin e drejtë e të gjitha rregullave të tjera lid-hur me llojin e mallrave për procedurën e zgjedhur doganore.

Nëse DUD përdoret për procedurë transiti, përshkrimi i mallrave duhet të shënohet në mënyrë mjaft precize, prej ku del identifi kimi i qartë i sasisë dhe llojit të mallrave, për shkak të sigurimit të përllogaritjes së borxhit doganor që mund të krijohet.

Nëse në procedurën transite përdoret ngarkimore ose lista për përshkrimin e mallrave, në reshtin e gjashtë shkruhet përshkrim i përgjithshëm i mallrave duke u thirrë në ngarkimoren ose listat për përshkrim të mallrave. Në ngarkimore ose në listat për përshkrim të mallrave, përshkrimi i mallrave duhet të shënohet në mënyrë precize, prej ku del identifi kimi i qartë i sasisë dhe llojit të mallrave, për shkak të sigurimit të përllogaritjes së borxhit doganor që mund të krijohet.

Me përjashtim, rreshti i gjashtë dhe rreshtat e tjerë plotësohen edhe në mënyrë tjetër që është qa-rtësuar në rregulloren për plotësimin e DUD.

Rubrika 32 – Numër rendor i emërimit – Në këtë rubrikë shkruhet numri rendor i emërimit në krahasim me numrin e përgjithshëm të emërimeve të shënuara në rubrikën 5.

Rubrika 33 – Shenja tarifore – Kjo rubrikë është e ndarë në pesë nënrubrika dhe plotësohet në mënyrën si vijon:

• nënrubrika e parë: shkruhet tetë numrat e parë nga shenja tarifore e tarifës doganore;

• nënrubrika e dytë: shkruhet numri i nëntë dhe i dhjetë nga shenja tarifore e tarifës doganore;

• nënrubrika e tretë: shkruhet shifra përkatëse nga kodeksi i shifrave të njësisë matëse të detyrueshme të rregulluar me Ligjin për tarifa doganore;

• nënrubrika e katërt dhe e pestë: nëse me rregulla të veçanta nuk është përcaktuar ndryshe, këto nënrubrika nuk plotësohen.

Në procedurën transite kjo rubrikë plotësohet kur:

• deklarata transite është pwrgatitur nga personi i njwjtë, njëkohësisht me deklaratwn doganore ku është shkruar shenjë tarifore për mallrat, ose kur deklarata transite vijon pas deklaratws doganore, në të cilën është shkruar shenja tarifore për mallrat,

• kur deklarata transite përfshinw mallra me rrezik më të madh nga gënjeshtrat të shënuara në Shtojcë 28 të Regullores,

• kur me rregulla të veçanta nuk është parashikuar ndryshe.

Rubrika 34 – Shifra e shtetit të prejardhjes – Nëse me rregulla të veçanta nuk është caktuar ndryshe, kjo rubrikë nuk plotësohet.

49


Rubrika 35 – Bruto masa (kg.) – Në këtë rubrikë shënohet bruto masa e mallrave të dhëna në do-kumentacionin komercial, e shprehur me kilogramë, rrethuar në dy vende decimale. Bruto masa është masa e përgjithshme e mallrave me ambalazhin e saj, duke i përjashtuar kontejnerët dhe pajis-jen tjetër transportuese. Nëse nuk është e mundur të përcaktohet bruto masa (transporti i mallrave me lloje të veçanta transporti: gyppërçues ose përçues elektrik), kjo rubrikë nuk plotësohet.

Rubrika 37 - Procedura – Në këtë rubrikë shkruhet shifra përkatëse nga kodeksi i shifrave.

Rubrika 38 – Neto masa (kg.) – Në këtë rubrikë shënohet neto masa e mallrave të përshkruar në rubrikën përkatëse 31, të shprehur në kilogramë. Neto masa është masa e vetë mallrave pa ambala-zhin e saj. Nëse nuk është e mundur të përcaktohet neto masa (transporti i mallrave me lloje të veçanta: gyppërçues dhe përçues elektrik), kjo rubrikë nuk plotësohet.

Rubrika 39 - Kuota – Nëse nuk është përcaktuar ndryshe me rregulla të veçanta, kjo rubrikë nuk plotësohet.

Rubrika 40 – Deklaratë e përgjithshme/dokument paraprak – Në këtë rubrikë shkruhet shifra për-katëse nga kodeksi i shifrave.

Rubrika 41 – Sasi në njësi matëse – Në këtë rubrikë shkruhet sasia e mallrave për emërimin e lëndës së shprehur në njësi matëse të shënuar në nënrubrikën e tretë të rubrikës 33.

Rubrika 42 – Vlera e emërimit – Në këtë rubrikë shënohet çmimi i faturës së mallrave i shprehur në valutën nga nënrubrika e parë e rubrikës 22, që ka të bëjë me emërimin përkatës, rrethuar në dy vende decimale. Për DUD me një emërim, kjo rubrikë patjetër të jetë identike me nënrubrikën e dytë të rubrikës 22.

Rubrika 43 – Metoda e vlefshmërisë - Nëse nuk është përcaktuar ndryshe me rregulla të veçanta, kjo rubrikë nuk plotësohet.

Rubrika 44 – Informacione plotësuese, dokumente të shtuara, vërtetime dhe miratime – në këtë rubrikë shkruhen të dhëna për llojin dhe numrin e dokumenteve të shtuara, të dhëna për mira-timet e kërkuara, të dhëna të nevojshme për përcaktimin e vlerës doganore të mallrave, të dhëna për numrat e dokumenteve që janë shtuar kah DUD dhe të dhëna tw tjera për shkak të zbatimit të procedurës doganore. Në këtë rubrikë shkruhen të dhënat në vijim dhe atë për dokumentet që shtohen kah DUD, dhe atë:

• faturat,

• numri i dokumentacionit jo të plotë ose deklaratws swë thjeshtuar të eksportit, të përdorur gjatë procedurës së thjeshtuar,

50


• shenja „RET-EXP”, nëse deklaruesi ose përfaqësuesi i tij do t’i kthehet fl eta me numër 3 nga DUD te formacioni dalës doganor,

• organi mbikqyrës doganor, në rast se deklarata për eksport të sërishëm është dorëzuar me mbarimin e njëkohësishëm të procedurës së deponimit doganor dhe atë te organi doganor që nuk është mbikqyrës për evidencën e depos doganore,

• patenta dhe miratime në pajtueshmëri me rregullat për ndalesa dhe kufi zime,

• numër dhe datë i patentave/miratimeve të ndryshme,

• kërkesa të veçanta në pajtueshmëri me rregullat për akciza,

• lloj dhe numër i dëshmive preferenciale të dorëzuara,

• dokumentacion tjetër i dorëzuar,

• vërejtje të tjera.

Në pjesën e shënuar „Shifra”, shkruhet shifra në formë të eksportit nga kodeksi i shifrave.

Rubrika 46 – Vlera statiistikore – Në këtë rubrikë shkruhet vlera e mallrave e shprehur në denarë në paritet „dorëzuar në kufi rin maqedonas”. Çmimi i faturës së mallrave llogaritet në denarë sipas kursit, që është shkruar në rubrikën 23. Për eksport të sërishëm të mallrave që kanë qenë të impor-tuara për përpunim, në këtë rubrikë shkruhet vlera e përgjithshme e llogaritur e mallrave të impor-tuara, vlera e shërbimeve, vlera e materialit të futur vendas, si dhe vlera e shpenzimeve të krijuara në zonën doganore të Republikës së Maqedonisë.

Rubrika 47 – Përllogarittja e detyrimeve – Kjo rubrikë është e ndarë në pesë kolona dhe plotësohet në mënyrën si vijon:

• kolona e parë „LLOJI”: shifra e detyrimeve sipas kodeksit të shifrave.

• kolona e dytë „BAZA”: vlera ose sasia ose bazë tjetër e caktuar për përllogaritjen e detyri-meve.

• kolona e tretë „SHKALLA”: shkalla ose njësi tjetër matëse sipas sw cilës përllogariten detyri-met.

• kolona e katërt „SHUMA”: detyrime që paguhen për emërimin përkatës. Nëse dokumenti unik doganor përbëhet prej më tepër emërimeve, shuma e kompensimit për shërbim doganor plotësohet në rikapitulimin e DUD-BIS të fundit.

• kolona e pestë „MËNYRA E PAGESËS”: shifra nga kodeksi i shifrave.

Nëse me një formular DUD janë deklaruar mallra që shpërndahen në më tepër shenja tarifore të nomenklaturës së Tarifës doganore, rekapitulimi i sumës së përgjithshme të detyrimeve sipas llo-jeve shhkruhet në ndarjen e fundit të formularit DUD-BIS.

51


Rubrika 48 – Pagesë e shtyrë – Në këtë rubrikë shënohett numri i miratimit të organit doganor përr pagesë të shtyrë të detyrimeve.

Rubrika 49 – Shenja e depos – Kjo rubrikë plotësohet kur mallrat në procedurën paraprake kanë qenë të deponuara në depo doganore të tipit „D”. Në këtë rast, në rubrikë shkruhet shifra e depos së shënuar në miratimin për hapjen e depos doganore.

Rubrika 50 – Taksapagues kryesor – Në këtë rubrikë shkruhet emri dhe mbiemri/emërimi (per-son fi zik/juridik) dhe adresa e taksapaguesit kryesor, si dhe numri i tij tatimor ose numër tjetër identifi kues në pajtueshmëri me rregullat doganore. Nëse bëhet fj alë për përfaqësues të autorizuar të taksapaguesit kryesor, patjetër të shkruhet emri dhe mbiemri i përfaqësuesit të autorizuar që nënshkruhet në llogari të taksapaguesit kryesor. Fleta me numër 1 nga DUD, të cilin e mban organi doganor nisës, taksapaguesi kryesor ose përfaqësuesi i autorizuar (person i autorizuar) patjetër ta nënshkruajë me dorën e vet. Nëse taksapaguesi kryesor është person juridik, përveç nënshkrimit të vet patjetër të jetë shënuar emri, mbiemri dhe funksioni (pozita) i personit, i cili është nënshkruar.

Rubrika 51 – Organe doganore transite të parashikuara (dhe shtete) – Nëse ndryshe nuk është për-caktuar me rregulla të veçanta, kjo rubrikë nuk plotësohet.

Rubrika 52 - Garanci – Në nënrubrikën e parë shkruhet numri evidentues i garancisë nga vër-tetimi i garancisë ose nga vërtetimi për lirimin e garancisë ose nga garancioni i veçantë në formë të vauçerit. Në rubrikën e dytw shkruhet shifra nga kodeksi i shifrave.

Rubrika 53 – Organ doganor i destinacionit – Në këtë rubrikë shkruhet shifra nga kodeksi i shifrave të formacionit doganor ku mallrat janë prezentuar për mbarimin e procedurës transite.

Rubrika 54 – Vendi dhe data, emri mbiemri, si dhe nënshkrimi i deklaruesit ose përfaqësuesit të tij – Në këtë rubrikë shkruhet vendi dhe data iedorëzimit të deklaratws. Në rast kur nuk ka për-faqësim, në këtë rubrikë shkruhet emri, mbiemri dhe nënshkrimi i personit që është i autorizuar për nënshkrim te deklaruesi. Deklaruesi e vërteton këtë rubrikë me vulë. Në rast të përfaqësimit, pa dallim llojit të përfaqësimit, këtë rubrikë e vërteton me vulë përfaqësuesi dhe shënohen të dhënat në vijim:

• numri i miratimit për kryerjen e punëve për përfaqëësim të përfaqësuesit,

• numri i licencës doganore për kryerjen e punëve për përfaqësim të personit te përfaqësuesi, si edhe emri i tij, mbiemri dhe nënshkrimi.

Rubrika 55 - Ringarkesë – Në këtë rubrikë, në fl etën e shënuar me numër 4dhe5shkruhet vendi i ringarkesës, regjistrimi dhe shteti i mjetit të ri transportues, në të cilin janë ringarkuar mallrat, numri i kontejnerit, nëse bëhet ringarkesë në kontejner të ri.

52


Të dhënat mund të shkruhen me dorë, me ngjyrë dhe shkronja shtypi. Transportuesi mund t’i ringarkojë mallrat pas pranimit të miratimit nga organi doganor, nëse organi doganor vlerësonw se transporti mund të vazhdojë nëpër rrugët e veçanta, do t’i vërtetojë fl etët me numër 4 dhe 5 të DUD.

Rubrika 56 – Fatkeqësi të tjera gjatë transportit/masa të ndërmara – Kjo rubrikë plotësohet në pajtueshmëri me rregullat që vlejnë për procedurën transite. Në rast se mallrat kanë qenë të ngarkuara në gjysëm rimorkio dhe gjatë udhëtimit vjen deri te ndërrimi i makinës tërheqëse (pa ringarkesë të mallrave), në këtë rubrikë shënohet numri i regjistrit dhe shifra e shtetit të makinës së re tërheqëse, në këtë rast nuk ka nevojë nga vërtetimi nga ana e organit doganor kompetent.


1. Prej sa fl etësh është përbërë DUD?

2. Për cilën procedurë përdoret seti i DUD i përbërë nga fl etët 1, 2 dhe 3?

3. Për çka përdoret DUD - BIS?

4. Kush i plotëson rubrikat e shënuara me shkronja të mëdha?

5. Në cilën rubrikë shënohet shifra nga Inkoterms?

53

Tema VI: Deponimi doganor


6.1. Në përgjithësi për deponimin doganor

Procedura e deponimit doganor kryhet pa pagesën e detyrimeve të importit, akciza dhe TVSH, pa zbatim të masave të politikës tregtare që zbatohen gjatë lëshimit të mallrave në qarkullim të lirë, me zbatimin e masave të politikës tregtare që kanë të bëjnë me futjen e mallrave në zonën doganore të RM.

Kjo do të thotë se personat fi zik dhe juridik mund të fusin mallra nga vendi i huaj për shkak të de-ponimit që më vonë mund të lëshohen në qarkullim të lirë me pagimin e doganës dhe detyrimeve tw tjera të importit ose përsëri të eksportohet ose të caktohet procedurë tjetër e lejuar me doganë ose përdorimin e mallrave.

Mallrat e importuara që kanë qenë të vëna në procedurë doganore me efekt ekonomik (për sh. immport për përpunim, import të përkoohshëm) poashtu, mund, gjatë mbarimit të procedurës të vihen në procedurë të deponimit doganor me qëllim përsëri të eksportohet.

Kur me rregullat në fuqi për lëmi të caktuara është parashikuar se për mallrat e vendit të vënduara në depo doganore zbatohen masa që kanë të bëjnë me eksportin e mallrave, ata mallra poashtu mund të deponohen në depo doganore. (Kjo regullore zbatohet në BE për pagesën e stimulimeve të prodhimeve bujqësore, subvencioneve dhe zbatohet për parafi nansimin e eksportuesit, gjegjësisht pagesa e subvencionit para daljes së mallrave nga zona doganore e BE.).

Përveç deponimit të mallrave të lartëpërmendura, depoja doganore, poashtu mund të përdoret për të deponuar mallra të vendit që nuk janë vënë në procedurë doganore. Kjo quhet „ruajtja e përbashkët”. Edhepse nuk nuk është e detyrueshme të zbatohen formalitete doganore për këtë de-ponim, sërish duhet të plotësohen rrethana të caktuara.

Përdorimi i depos doganore është i leverdishëm në rast se personi juridik:

• do ta vonojë pagesën e detyrimeve importuese dhe /ose TVSH për rezervat e mallrave të fu-tura;

• do ta vonojë zbatimin e procedurës doganore të mallrave të futura;

• sërish do t’i eksportojë mallrat e vendit të huaj (në atë rast detyrimet e importit dhe /oseT-VSH-ja mund të mos jetë lëndë pagese);

54


• ka vështirësi me plotësimin e kushteve të caktuara për lëshimin në qarkullim të lirë (si për shembull sigurimi i miratimeve për import etj.); ose

• do të mbarojë procedurë tjetër doganore (si për shembull, import për përpunim etj.) pa i eksportuar mallrat fi zikisht.

Depoja doganore mund të jetë ndërtesë e tërë, pjesë e vogël e ndërtesës, sillos i hapur, rezervoar për deponim etj., për çka është dhënë miratim nga ana e organit doganor.

Mallrat mund të mbesin në procdurë të deponimit doganor pa kufi . Në raste të veçaanta organi doganor mund të caktojë afat deri kur shfrytëzuesi i depos patjetër mallrave tuu caktojë procedurë të re të lejuar doganore ose përdorim (mallra me afat vlefshmërie).

Mbajtës i depos doganore është personi, i cili ka miratim të punojë me depo doganore. Shfrytë-zues i depos doganore (depozitor) është personi i obliguar me deklaratw doganore t’i vëndojë mallrat në procedurë të deponimit doganor ose personi, të cilit i janë përcjellur të drejtat dhe obligi-met nga ai person. Shfrytëzuesi i depos, poashtu është i përgjegjshëm për plotësimin e obligimeve që dalin nga vënia e mallrave në procedurë të deponimit doganor.

6.2. Lloje dhe tipe të depove doganore

Depot doganore mund të jenë publike ose private:

• depo publike doganore është depoja, në të cilën secili person mund të deponojë mallra;

• depo private doganore është depoja, në të cilën mallrat deponohen nga ana e mbajtësit të depos, i cili njëkohësisht është edhe shfrytëzues i depos, por nuk është e domosdoshme edhe pronar i mallrave.

6.2.1. Depo publike doganore

Ekzistojnë tri lloje të depove publike doganore:

Depo doganore e tipit „А”

Depo publike doganore në të cilwn secili person mund të deponojë mallra (varësisht nga ajo a i plotëson kushtet depoja). Mbajtësi i depos ka obligim të sigurojë kryerjen e mbikqyrjes doganore mbi mallrat e deponuara dhe plotësimin e obligimeve që dalin nga procedura e deponimit doganor.

55


Depo doganore e tipit „B”

Depo doganore publike në tw cilin secili shfrytëzues i depos (depozitor) është përgjegjës për vendos-jen e mallrave në procedurë të deponimit doganor dhe sigurimin e mbikqyrjes doganore mbi mall-rat. Mbajtësi i depos në vetë miratimin obligohet t’i njoft ojë shfrytëzuesit e depos për përgjegjësitë e veta. Kësisoj tip tw depove nuk ka në R. e M.

Depo doganore e tipit „F”

Depo publike me tw cilën udhëheq organi doganor. Mund ta përdorë cili do qoft ë person (shfrytë-zues i depos). Organi doganor kompetent udhëheq me depon dhe mban evidencë për mallrat e de-ponuara. Secili shfrytëzues është i përgjegjshëm për plotësimin e obligimeve që dalin nga deponimi i mallrave. Kësisoj tip të depove nuk ka në R. M.

6.2.2. Depo doganore private

Në të gjitha tipet e depove private doganore, shfrytëzuesi i depos doganore (depozitori) njëkohë-sisht është edhe mbajtës i depos, por nuk është edhe pronar i mallrave. Kjo do të thotë se deklarata për vënien në procedurë të deponimit doganor patjetër të jetë në emër të shfrytëzuesit, gjegjëësisht mbajtësit të depos. Mallrat e deponuara mund të jenë pronë e mbajtësit të depos, e personit të huaj ose personit me seli në R. e M.

Mbajtësi i depos është i obliguar të mbajë evidencë për mallrat. Ekzistojnë tre tipe të depove private doganore:

Depo doganore e tipit „C”

Depo doganore private ku përgjegjësinë e bart mbajtësi i depos doganore, i cili detyrimisht është edhe shfrytëzues i depos, por jo edhe pronar i mallrave.

Depo doganore e tipit “D”

Depo doganore private ku përgjegjësinë e bart mbajtësi i depos doganore, i cili detyrimisht është edhe shfrytëzues i depos (depozitor), por jo detyrimisht edhe pronar i mallrave. Lëshimi i mallrave në qarkullim të lirë patjetër të kryhet me procedurë të doganimit lokal (shiko А-6). Merren natyra, vlera dhe sasia e mallrave që janë pranuar ose vërtetuar nga ana e organit doganor gjatë vënies së mallrave në procedurë të deponimit doganor. Kjo do të thotë se mallrat e deponuara mund

56


të lëshohen në qarkullim të lirë pa vënien në shqyrtim të organit doganor dhe para dorëzimit të deklaratws së rregullt doganor dhe në bazë të evidencës së mbajtësit të depos. Deklarata plotësuese dorëzohet në mënyrë plotësuese.

Për këtë tip të depos mund të jepet miratim vetëm nëse:

• dorëzuesi i kërkesës i plotëson kërkesat e rrepta për përdorim të procedurës për doganim lokal;

• dorëzuesi i kërkesës dëshmon se është me rëndësi për punën e tij t’i lëshojë mallrat në proce-durë të deponimit doganor në qarkullim të lirë menjëherë (në çdo moment);

• dorëzuesi i kërkesës dëshmon se nuk mund të parashikojë kur do t’i lëshojë mallrat nga pro-cedura e deponimit doganor në qarkullim të lirë;

• nevoja që mallrat të jenë vënduar në procedurë të deponimit doganor është urgjente (për shembull, pjesë rezerve, barna e tj.)

Depo doganore e tipit „E”

Depo private doganore ku përgjegjësinë e bart mbajtësi i depos doganore, i cili detyrimisht është edhe shfrytëzues i depos (depozitor), por jo detyrimisht edhe pronar i mallrave. Mallrat mund të deponohen në cilat do hapwsira për deponim me tw cilat disponon ai që ka miratim ose të zhven-doset ndërmjet atyre hapwsirave pa dokumentacion doganor. Kjo do të thotë se hapwsirat për de-ponim nuk janë të detyrueshme të jenë të defi nuara në miratim nga ana e organit doganor, ndërsa sistemi i evidencës dhe kontrollit të rezervave veçanërisht janë të theksuar .

Ky tip i depos private i jep fl eksibilitet maksimal poseduesit të miratimit, për çka ai detyrimisht duhet t’i plotësojë kërkesat e rrepta për përshtatshmërinë e veprimtarisë së tij që të fi tojë miratim. Kësisoj tip të depove nuk ka në R. M., zbatohet vetëm në disa shtete anëtare të BE.

6.3. Standarde për depo doganore

Depot e tipit А, C, dhe D, kanë lokacion të përcaktuar fi zik dhe lokacioni i njëjtë nuk mund të jetë miratuar për më tepër nga një tip i depos doganore. Lokacioni i përcaktuar mund të përfshijë disa vende (depo me më tepër vende për deponim).

Depot me më tepër vende për deponim kanë më tepër se një lokacion për deponim dhe lëvizja e mallrave ndërmjet këtyre vendeve është e lejuar pa dokumentacion doganor. Ndër tjerash, evi-

57


denca e rezervave në depo ose sistemi kontabilistik patjetër në çdo kohë të mundësojnë vërtetimin e lokacionit të mallrave.

Ambiente që mund të përdoren si depo doganore

Si rregull e përgjithshme, mund të miratohen ambiente që mundësojnë siguri strukturale dhe qasje të sigurt. Depoja doganore mund të përbëhet prej një ose më tepër sipërfaqeve të rrethuara ose ambienteve të ndërlidhura ndërmjet që duhet patjetër të jenë qartë të shënuara dhe në mënyrë të përshtatshme të ndara nga sipërfaqet dhe ambientet tjera.

Ambientet, që organet doganore mund t’i miratojnë për ambiente të depos doganore janë:

• ambiente të mbyllura në objekte që janë ndërtuar qëllimisht për depo dhe ambiente për të cilat është dhënë miratim për deponimin e mallrave (në përjashtim të objekteve banesore, ambiente garazhe, ambiente zyrash dhe ambiente në të cilat kryhet veprimtari tregtare);

• rezervoare statike, silose etj., nëse bëhet fj alë për lëngje, gjegjësisht materiale që derdhen, që duhet të kenë volum të miratuar nga ana e organit kompetent;

• sipërfaqe të hapura për mallra, për të cilat ambientet e mbyllura nuk janë të përdorshme në praktikë, gjegjësisht nuk janë ekonomikisht të arsyeshme. Ambientet e hapura duhet të jenë në mënyrë adekuate tëë rregulluara dhe të siguruara që të pamundësohet futja dhe nxjerrja e pa autorizuar e mallrave.

Nuk është e lejuar ambient i njëjtë ose lokacion i njëjtë të jetë miratuar për më tepër prej një tipi të depos doganore. Kjo do të thotë se për një ambient në objekt, gjegjësisht për një lokacion mund të lëshohet vetëm një miratim për një tip të depos doganore.

Për lokacion apo ambient të njëjtë nuk llogaritet ambienti ku nuk mund të ecet dhe defi nitivisht i ndarë fi zikisht nga ambienti tjetër (për shembull me mur, rrjetë nga teli i vendosur nga dyshemeja deri në tavan etj.).

6.3.1. Kushte të përgjithshme për vetë ambientet

Patjetër të plotësohen kushtet e përgjithshme në vijim:

• ambientet e depos doganore të kenë qasje të drejt nga madhësia dhe vendosja e tyre të mundë-sojnë punë të lehtë dhe pedante. Kushtet që kanë të bëjnë me ambientet nuk janë plotësuar në rast se ambienti i parashikuar për depo doganore ka qasje nëpërmjet ambientit të depos tjetër doganore.

58


• nuk ka kërkesa të veçanta në ndërtimin e vetë objektit ose instalimin e pajisjes për mbrojtje nga vjedhjet, përveç asaj se ambientet duhet të mundësojnë mbrojtje të mallrave nga kushtet kohore në mënyrë që nuk e mundëson rrënien e vlerës së tyre.

• të ketë të instaluar sistem alarmues kundër vjedhjeve nëse bëhet fj alë për mallra me detyrime të mëdha (pije alkoolike, cigare etj.)

• të kënaqen kërkesa të caktuara në drejtim të vendosjes së ambienteve për shkak të kryerjes së mbikqyrjes doganore (duke e konsideruar natyrën e mallrave). Për shembull, duhet të kënaqen kërkesa të veçanta nëse mallrat e deponuara janë derivate të naft ës nëpër rezervuare, patjetër t’u mundësohet organeve doganore ta bëjnë matjen e mallrave.

• në rast se poseduesi i miratimit do të bëjë ndryshime në vendosjen e depos (shpërndarja e brendshme), patjetër të ketë miratim, para se t’i bëjë këto ndryshime.

• miratimi për ambiente doganore mund të tërhiqet nëse ambientet përdoren ose bëhen ndry-shime në mënyrë që e rëndon kryerjen e mbikqyrjes doganore.

• të sigurohet pajisje përrkatëse për ngarkim dhe shkarkim të mallrave, peshore për peshim të mallrave që duhet të mirmbahen në gjendje të rregullt.

• të ketë ambient në depo veçanërisht të shënuar për ruajtjen e përkohshme të mallrave në rast se mbajtësi i depos posedon miratim të atillë.

Nëse në drejtim të deponimit të mallrave është parashikuar të plotësohen kushte të veçanta të caktuara në rregullore tw tjera nga ana e shërbimeve tw tjera të autorizuara, dorëzuesi i kërkesës me shtesën e dokumentacionit të nevojshëm kah kërkesa patjetër të dëshmojë se janë plotësuar ato kushte.

Duke i konsideruar mendimet e shërbimeve të tjera, organi doganor në miratim mund të kërkojë nga mbajtësi i depos mallrat t’i ruajë në ambiente veçanërisht të pajisura:

• në rast se mallrat paraqesin rrezik (mallra të dëmshëm për shëndetin, materie që avullohen lehtë, materie me dyshim ekologjik, helme, eksplozive);

• nëse mund të prishin mallrat e tjerë (rrjedhja për shkak të rimbushjes së palejuar, materie me erë të keqe); ose

• nëse për mallrat për cilatdo shkaqe të tjera janë të nevojshme kushte të veçanta për veprim me të (mallra që prishen lehtë, barna, mbeturina etj.);

• të sigurojë ambient të shënuar për deponimin e mallrave të mbajtur me ndonjë arsye (lënda e shkeljes, mallra të paparaqitura, etj.).

59


Ambiente me qira

Nëse depoja doganore gjendet në ambiente me qira, patjetër të zbatohen rregullat në vijim:

• dorëzuesi i kërkesës patjetër të shtojë marrëveshje për marrje me qira të verifi kuar te noteri,

• ambientet duhet të jenë vetëm në disponim të qiraxhiut,

• si rregull themelore, ambientet kyçen.

6.4. Lloje të mallrave që mund të deponohen

Mallra që mund të ruhen në depo doganore:

• mallra të huaj që me vënien në këtë procedurë nuk i nënshtrohen pagesës së detyrimeve të importit dhe TVSH ose masave të politikës tregtare;

• mallra të vendit për ruajtjen e të cilave në depo doganore zakonisht zbatohen masa të para-shikuara për eksport të mallrave të këtilla.

Mallra që mund të deponohen:

• mallra të huaj për të cilat dokumentacioni shtesë i nevojshëm (si për shembull: patenta, mi-ratimi, vërtetimi) nuk është në dispozicion në momentin e importit;

• mallra të huaj të importuar me procedurë tjetër të vonuar (si për shembull import për për-punim, import të përkohshëm dhe përpunim ndër kontroll doganor) dhe më vonë;

• të deponuar me qëllim mbarim të procedurës pa eksport fi zik të mallrave, me qëllim për eks-port të sërishëm;

• mallra të huaj që nuk u nënshtrohen pagesës së shkallës së tërësishme të detyrimeve të impor-tit sipas tarifës, por i nënshtrohet pagesës së TVSH për import;

• mallra të huaj të lëshuara në qarkullim të lirë që janw lëndë e kërkesës për kthim ose falje të detyrimeve të importit ;

6.5. Lloje të mallrave që nuk mund të deponohen

Mallra të huaj që u nënshtrohen përkufi zimeve ose ndalesave gjatë futjes në R.e Maqedonisë nuk mund të vihen në depo doganore në qoft ë se nuk është shtuar dokumentacioni i nevojshëm nga ministritë kompetente për futjen në zonën doganore të R. së M. janë: prodhime me prejardhje kaf-

60


shësh, bimë, mjete për mbrojtjen e bimëve, material farash, derivate të naft ës, droga mpirëse dhe substanca psikotropike, prekursorë, ushqim, barna, materie eksplozive, gazra të ngjeshur, lëngje që digjen, materie të ngurta që digjen, materie, të cilat në prekje me ujin zhvillojnë gazra që digjen, materie që vetëndizen, materie oksiduese, perokside organike, helme, materie infektuese, materie radioaktive, materie korozive, materie tw tjera të rrezikshme e tj.)

6.6. Lloje të mallrave që mund të deponohen ose përpunohen në depo doganore dhe nuk janw lëndë e procedurës së deponimit doganor

Me përjashtim, organi doganor mund të miratojë mallrat e poshtë renditura të ruhen në depon doganore ose përpunohen në ambientet e depos doganore, gjatë kësaj mallrat nuk janë lëndë e pro-cedurës së deponimit doganor, njëkohësisht mund të kërkojë që këto mallra të hyjnë në evidencë.

• ruajtja e përbashkët ose ruajtja e ndarë e mallrave të vendit,

• ruajtja e përkohshme e mallrave. Mallrat që përkohësisht ruhen në depo doganore nga tipi А, C dhe D patjetër të ndahen nga mallrat e tjerë në depon doganore. Mbajtësi i depos është i obliguar të mbajë evidencë për mallrat përkohësisht të ruajtura ndarë nga evidenca për mall-rat në procedurë të deponimit doganor.


1. Sqaro rolin e depove doganore?

2. Cilat lloje të depove doganore ekzistojnë?

3. Çka është mbajtës i depos doganore?

4. Çfarë depo publike doganore ka në R. e Maqedonisë?

5. Cilët tipe të depove doganore personale ekzistojnë?

6. Për çka shfrytëzohet depoja doganore e tipit „D”?

7. Cilwt mallra mund të deponohen në depot doganore dhe cilwt jo?

61

Tema VII: Borxhi doganor


7.1. Nocioni borxh doganor

Me nocionin borxh doganor nënkuptohet obligim, gjegjësisht detyrim të pagohet shuma e detyri-meve të eksportit ose importit që janë përshkruar për mallrat në fj alë.

Detyrimet e importit për të cilat është borxhi doganor i përfshijnë doganën (shkallën doganore dhe shumën e detyrimeve doganore për njësi masë), si dhe detyrimet e tjera të importit (anti damp-ing ose detyrime kompensatore). Personi që është përgjegjës për pagesën e borxhit doganor quhet debitor. Debitor me të drejtë është deklaruesi. Në rast të përfaqësimit indirekt, përveç deklaruesit, debitori paraqet edhe personin nwllogarinë e tw cilit është dorëzuar deklarata (për shembull im-portuesi, pranuesi).

Sipas asaj që si deklarues doganor nënkuptohet personi, i cili dorëzon deklaratwn në emër të vet ose personi në emër të të cilit dorëzohet deklarata doganore, varësisht nga lloji i përfaqësimit deklarues doganor, gjegjësisht debitor doganor mund të jetë:

• Përfaqësuesi, i cili dorëzon deklaracion në emër të vet, ose

• importuesi në emër të të cilit dorëzohet deklarata doganore.

Në mënyrë plotësuese përveç personave paraprakisht të shënuar si debitor doganor llogaritet se-cili person tjetër që ka dorëzuar të dhëna në bazë të të cilave është dorëzuar deklarata doganore që çojnë deri te mos pagesa e tërësishme apo e pjesërishme e doganave në raste kur personi, i cili i ka dorëzuar ka ditur ose është dashur të dijë se të dhënat e tilla janë të pavërteta.

këto persona mund të vërtetohen gjatë kontrollimeve të doganës ose gjatë kontrollit plotësues të deklaratës.

Garanci dorëzohet në rastet kur duhet të sigurohet borxh, i cili është krijuar ose ka mund të krijohet gjatë zbatimit të procedurave doganore. Me borxh nënkuptohet:

• borxh doganor, i cili është krijuar ose borxh doganor që ka mund të krijohet

• shuma e detyrimeve tw tjera dhe tatimeve që janë krijuar ose mund të krijohen, për të cilat organet doganore janë të autorizuara t’i parapagojnë,

• kamata që janë krijuar ose që mund të krijohen.

62


Garanci për sigurimin e pagesës së borxhit doganor sipas rregullës kërkohet gjatë vendosjes së mallrave në procedurat e vonuara që vijojnë:

• deponim doganor,

• import për përpunim me sistem për pagesë të vonuar,

• përpunim nën kontroll doganor,

• import i përkohshëm me deklaratë doganore në formë të shkruar.

7.2. Lloje të garancisë, garancia bankare

Garancia për pagesën e borxhit doganor mund të dorëzohet në formë të:

- Depozitës me para të gatshme, ose

- Garanci bankare.

Të dyja format e garancive mund të përdoren si:

7.2.1. Garanci individuale

Garancia individuale përdoret për pagesë, gjegjësisht për sigurimin e borxhit doganor. Sipas regullës kjo përfaqëson operacion individual doganor (një DUD. Me përjashtim një garanci mund të pranohet për më tepër DUD-e, vetëm nëse të njwjtët dorëzohen, gjatë së cilës secili DUD duhet të fi tojë numër të njëpasnjëshëm rendor të regjistrimit).

7.2.2. Garanci e përgjithshme bankare

Garancia e përgjithshme bankare përdoret për pagesën e të gjitha borxheve që janë krijuar ose mund të krijohen në periudhë të caktuar kohore, në procedurë të caktuar doganore.

7.2.3. Garanci bankare

Banka garant, e cila jep garanci patjetër të jetë e regjistruar në R. e Maqedonisë dhe e miratuar nga administrata qendrore e administratës doganore të R. së Maqedonisë.

63


Garancia bankare jepet në formë të formularit të dhënë në shtojcën 60 të USCZ. Me dhënien e ga-rancisë bankare banka është e detyruar ta paguajë borxhin „në thirrje të parë dhe pakundërshtim” , duke e përfshirë edhe kamatën për shpenzimet e krijuara në procedurën e pagesës.

Personi prej të cilit kërkohet të dorëzojë garanci ka të drejtë të zgjedhë cilëndo nga llojet e përshk-ruara të garancisë do ta japë. Organi doganor mund ta pranojë garancinë e propozuar kur ajo nuk siguron krahasim të drejtë të procedurës doganore të lëndës, veçanërisht në rastet kur bëhet fj alë për afat të kufi zuar të vlefshmërisë së garancisë.

Banka garant që jep garanci, patjetër të jetë e regjistruar në R. e Maqedonisë dhe e miratuar nga administrata qendrore e Administratës doganore.

Garancitë bankare (individualet dhe të përgjithshmet) dorëzohen te seksioni.

Garancitë bankare dorëzohen te seksioni.kompetent për parapagim dhe buxhet.

Garancia bankare dorëzohet së bashku me kërkesën për pranimin e garancisë bankare të dhëna në shtojcë të udhëzuesit për zbatimin e Ligjit doganor. Në kërkesë duhet të shënohet për cilën peri-udhë kohore dhe për cilwt formacione doganore do të përdoret garancia.

7.3. Krijimi i borxhit doganor

7.3.1. Mënyra dhe momenti i krijimit të borxhit doganor

Ekzistojnë dy mënyra themelore të krijimit të borxhit doganor gjatë importit. I pari është lëshimi në qarkullim të lirë i mallrave që nuk janë të liruara nga pagesa e doganës. Borxhi doganor në këtë rast krijohet në momentin e pranimit të deklaratws doganore. I dyti është me vendosjen e mallrave të tilla në procedurë të importit të përkohshëm me lirim të pjesërishëm nga pagesa e doganës. Edhe në këtë rast borxhi doganor krijohet në momentin e pranimit të deklaratws doganore.

7.3.2. Borxh doganor gjatë importit

Borxhi doganor krijohet në momentin e pranimit të deklaratws doganore të eksportit prej të cilës kërkohet lëshim i dëshmisë për prejardhjen preferenciale nga Republika e Maqedonisë, për mallra që janë fi tuar në procedurë të importit për përpunim në të cilën janë shtuar mallra nga vendi i huaj.

64


7.3.3. Borxh doganor gjatë mosrespektimit dhe mospërmbajtjes ndaj rregullave

Borxhi doganor krijohet edhe për shkak të mosrespektimit dhe mospërmbajtjes kah rregullat me të cilat rregullohet sistemi doganor në situata të caktuara dhe atë gjatë:

• Futjes pa të drejtë e mallrave në zonën doganore,

• Mënjanimit pa të drejtë tw mallrave nga mbikqyrja doganore,

• Mospërmbushja e obligimeve,

• Përdorimi ose shfrytëzimi jo i drejtë i mallrave në zonën e lirë.

7.3.4. Futja pa të drejtë e mallrave në zonën doganore

Borxhi doganor në këtë rast krijohet në momentin e futjes pa të drejtë. Debitorë doganorë janë:

• personat që pa të drejtë i kanë futur mallrat,

• personat që kanë bashkëpunuar gjatë futjes pa të drejtë ose i kanë ruajtur mallrat e tilla gjatë së cilës kanë qenë të vetëdijshëm ose është dashur të jenë të vetëdijshëm se bëhet fj alë për futje pa të drejtë.

7.3.5. Mënjanimi pa të drejtë i mallrave nga mbikqyrja doganore

Borxhi doganor në këtë rast krijohet në momentin e mënjanimit pa të drejtë. Obligime doganore janë:

• personat që i kanë larguar mallrat,

• personat që kanë bashkëpunuar gjatë mënjanimit të paligjshëm ose i kanë ruajtur mallrat e tilla gjatë së cilës kanë qenë të vetëdijshëm ose është dashur të jenë të vetëdijshëm se bëhet fj alë për largim të paligjshëm,

• Personat që kanë qenë të obliguar t’i plotësojnë obligimet lidhur me mbetjen e mallrave nën mbikqyrje doganore që dalin nga ruajtja e përkohshme ose procedura doganore (transit, de-ponimi doganor, import i përkohshëm për përpunim, import i përkohshëm dhe përpunim nën mbikqyrjen doganore).

65


7.3.6. Depozita me para të gatshme

Si garanci për sigurimin e borxhit doganor tash më të krijuar ose borxh doganor që mund të krijo-het, mund të përdoret depozita me para të gatshme.

Debitori dorëzon depozitë me para të gatshme me pagesë të denarëve në llogarinë e depozitës së administratës doganore të Republikës së Maqedonisë, gjatë kësaj, mënyra e pagesës duhet të jetë urgjente, me plotësimin e shifrës 1.

Në depozitën me para të gatshme organi doganor nuk pagon kamatë.

7.3.7. Dorëzimi dhe pranimi i depozitës individuale me para të gatshme

Depozita individuale me para të gatshme dorëzohet te formacioni doganor ku e njwjta do të për-doret.

Pranimi bëhet me shënimin e vërejtjes në deklaratwn doganore të cilwn ia bashkangjit edhe një ekzemplar të fl etpagesës së dorëzuar.

7.3.8. Dorëzimi i depozitës së përgjithshme me pare të gatshme

Depozita e përgjithshme me para të gatshme dorëzoohet në Administratën qendrore të adminis-tratës doganore së bashku me kërkesën për pranimin e depozitës me para të gatshme. Në kërkesë shtohen:

• Deklarata nga debitori doganor në të cilën ai deklaron se pas pranimit të lajmit me përl-logaritjen e borxhit, organi doganor mund ta parapaguajë borxhin nga depozita me para të gatshme paparalajmërim plotësues,

• Pajtueshmëri për kthim të depozitës së paguar nga ana e Seksionit për pagesë dhe buxhet, me detyrim zyrtar, pas mbarimit të procedurës (nëse ka mbetur diçka nga i njejti), pa kërkesë plotësuese për kthim të depozitës, dhe

• Deklaratë nga debitori doganor për përdorimin e mjeteve të lira nga depozita për qëllime të tjera, për rregullimin e obligimeve tw tjera doganore.

66


7.3.9. Pranimi i depozitit të përgjithshëm me para të gatshme

Administrata qendrore – Seksioni për pagesë dhe buxhet, e vërteton pranimin e depozitës së përgjithshme me para të gatshme me lëshimin e vërtetimit në formë të formularit. Me pranimin e depozitës së përgjithshme me para të gatshme i njwjti futet në sistemin kompjuterik dhe fi tohet identifi kim unik doganor (Numër evidentues i garancisë), që do të përdoret në të gjitha doku-mentet gjatë përpunimit elektronik.

7.3.10. Lartësia e depozitit me para të gatshme

Për lartësinë e depozitës me para të gatshme përkatësisht zbatohen sqarimet për lartësinë e garancisë.

7.0.11. Përdorimi i depozitës me para të gatshme

Depozita me para të gatshme nuk mund të përdoret më tepër, pasi debitori doganor ka dorëzuar kërkesë për kthim të mjeteve të paguara.

7.3.12. Kthimi i depozitës me para të gatshme Depozita me para të gatshme nuk mund t’i kthehet debitorit doganor edhe atë në veçanti personit të njwjtë që e ka paguar depozitën me para të gatshme, vetëm pasi borxhi doganor do të shuhet ose kur borxh doganor më tutje nuk mund të krijohet. Kjo do të thotë se nëse depozita me para të gatshme është dorëzuar për sigurimin e borxhit eventual doganor (për shembull mbarimi i kon-trollit, deklaratë jo e plotë) të vërtetohet se borxhi i tillë nuk mund të krijohet ose në rast se ka fi l-luar procedura doganore e transportit të përkohshëm, import për përpunim ose procedurë tjetër vonuese, të vërtetohet se procedura e tillë është e mbaruar ose borxhi i mundshëm të jetë mbuluar.

Pyetje për kontrollim të diturive:1. Çka paraqet borxhi doganor?2. Numëroi rastet e krijimit të borxhit doganor?3. Lloje të garancisë së borxhit doganor janw?4. Cilat kushte duhet t’i plotësojë banka garant që të japë garanci bankare?5. Procedura e kthimit të depozita me para të gatshme?

67

Shpedicioni dhe puna shpediterike –mësim zgjedhor


shpediterike –mësim zgjedhor

Viti III drejtimi i komunikacionit (teknik për transport dhe

shpedicion)

Kire Dimanoski, Martin Pavlov

68


Tema I: Organizimi i shpedicioneve

Rezyme Tema I

Siç dihet, secili njeri nuk mund të mbijetojë nëse nuk jeton, punon dhe krijon në bashkësi, ashtu edhe organizatat shpediterike vështirë do të mbijetojnë nëse nuk grupohen në organizata, nëpërm-jet të cilave do t’i mbrojnë të drejtat e veta. Këto organizata qoft ë të jenë ndërkombëtare apo nacio-nale janë përfaqësues të tërësishëm.

Me njohjen e përmbajtjeve të kësaj tematike, do të mundeni:

• T’i sqaroni mënyrat e organizimit të shpedicioneve në R. e Maqedonisë edhe në korniza ndërkombëtare,

• T’i dalloni dokumentet e FIATA,

• T’i njihni kushtet e përgjithshme për punën e kompanive shpediterike.

69


1.1. Asociacioni i Maqedonisë i Shpediterëve Ndërkombëtarë dhe Operatorë logjistik (MIFA)

Asociacioni i Maqedonisë i Shpediterëve Ndërkombëtarë dhe Operatorë Logjistik (MIFA) është regjistruar në vitin 1993 në kuadër të Odës Ekonomike të Maqedonisë. Asociacioni i bashkon shpediterët dhe operatorët logjistik që mundësojnë transport tokësor, ajror, detar, të kombinuar, si dhe doganimin dhe shërbimet logjistike. Qëllime kryesore të kësaj forme të organizimit janë:

• T’i promovojë dhe mbrojë interesat dhe mirëqenien e të gjithë të angazhuarve në Industrinë Shpediterike dhe Logjistike;

• T’i pajtojë mospajtimet dhe vështirësitë ndërmjet anëtareve, si dhe të tjerëve;

• Të mirwmbajë dhe zhvillojë lidhje konsultative me institucione qeveritare relevante;

• Të mirwmbajë dhe mundësojë programe përkatëse për trajnim dhe edukim;

• Të arrijë standardizim në industrinë shpediterike dhe të promovojë nivel përkatës të sjelljes profesionale të anëtarëve, duke përfshirë siguri etike dhe fi nanciare;

• Të asistojë me dedikim për anëtarësinë në pajtueshmëri me kompetencat e veta.

Edhe pse nga aspekti kohor grupacioni është formë e re organizative e veprimit, nëpërmjet aktiv-iteteve të saj janë arritur rezultate të rëndësishme, jo vetëm me interes për veprimtarinë që e mbu-lon, por me interes edhe për bashkësinë ekonomike më të gjërë.

Aktivitetin e vet grupacioni e realizon më së tepërmi nëpërmjet seancave dhe mbledhjeve të or-ganeve dhe trupave të anëtareve të veta, si dhe nëpërmjet takimeve dhe mbledhjeve të rëndësishme me organe dhe institucione qeveritare dhe jo qeveritare në vend dhe jashtw.

Aktivitetet themelore janë drejtuar, para së gjithash, kah përmirësimi i bashkëpunimit me organet doganore dhe inspektuese, në mënyrë permanente është prezent edhe procesi i përmirësimit të organizimit të brendshëm të shpediterëve, në pajtim me nevojat e tregut.

Duke u nisur nga qëllimet dhe detyrat themelore të parashikuara, ndërmjet të cilave për prezen-tim dhe mbrojtje dinjitoze të interesave të anëtareve të veta dhe industrisë shpediterike në tërësi para organeve dhe organizatave kompetente, me rëndësi të veçantë për veprimtarinë shpediterike paraqet nënshkrimi i Memorandumit për Bashkëpunim dhe Partneritet ndërmjet Grupacionit të Shpediterëve Ndërkombëtarë dhe Administratës doganore të Republikës së Maqedonisë dhe formimi i „Komitetit doganor-shpediterik” si trup operativ për implementimin e përcaktimeve nga Memorandumi, me çka janw vënw themelet për bashkëpunim të ndërsjelltë më të fortë dhe të dre-jtëpërdrejtë në drejtim të avansimit të marrëdhënieve të përgjithshme në sferën e punës doganore-shpediterike.

70


Me qëllim të njejtë, MIFA ka nënshkruar Memorandum për Bashkëpunim dhe Partneritet me In-spektoratin Shtetëror të Tregëtisë, kurse në fazë të nënshkrimit të dokumentacionit për bashkë-punim të drejtëpërdrejtë operativ dhe partneritet janë aktivitete edhe me Drejtorinë për Ushqim dhe me Inspektoratin Fitosanitar dhe Veterinar.

Me tendencë të sqarohet dhe imponohet para publikut ekonomik si formë, e cila do ta zbatojë metodën institucionale të veprimit, nëpërmjet respektimit dinjitoz të rregullave ligjore, me sjellje etike dhe morale të anëtareve të saj, MIFA pwrgatiti dhe miratoi Kodeks të veçantë, pranimi i të cilit paraqet një nga kushtet themelore për anëtarësim në radhët e saj.

MIFA, poashtu në mënyrë permanente është prezente gjatë miratimit të rregullave ligjore të reja ose ndryshimit të rregullave ekzistuese ligjore në vend, si dhe në avansimin e akteve të veta të punës.

Në bazë të kësaj, deri te organet kompetente dorëzohet numër i madh i mendimeve, propozime-ve, iniciativa ose kërkesa, gjithçka në funksion të lehtësimit të punës së përditshme të rreth 300 anëtareve aktive ose më pak aktive.

1.2. Federata Ndërkombëtare e Asociacioneve Shpediterike (FIATA)

Federata Ndërkombëtare e Asociacioneve Shpediterike (INTERNATIONAL FEDERATION OF FREIGHT FORËËARDERS ASSOCIATIONS - FIATA) është themeluar më 31.05.1926 me qëllim promovimi dhe mbrojtje të interesave të shpediterëve në nivel global.

FIATA është themeluar prej 19 shteteve evropiane në vitin 1926 me seli nw Vienë. Pas mbarimit të Luft ës së Dytë Botërore selia është zhvendosur në Paris. Në vitin 1959, FIATA është zhvendosur në Cirih ku gjendet edhe sot. FIATA ka trupat e vet punues dhe komisione, nëpërmjet të cilave e kryen veprimtarinë e vet. Qëllimet dhe detyrat e FIATA-s janë:

• ta avansojë punën e shërbimeve transportuese

• të krijojë dhe unifi kojë formularë dhe dokumente nga lëmia e transportit ndërkombëtar

• t’i mbrojë interesat e anëtarëve të vet në organizatat tjera ndërkombëtare

• t’i këshillojë anëtaret e veta dhe të jetë organ kontrollues, i cili do të kontrollojë nëse zbatohen rregullat dhe rregulloret ndërkombëtare

• ta zmadhojë efi kasitetin e manipulimit me ngarkesën gjatë transportit

• t’i autorizojë anëtaret e veta për lëshimin e dokumentacionit ndërkombëtar e tj.

71


FIATA është organizata më e madhe jo qeveritare në lëmin e transportit, në të cilën sot anëtare janë përafërsisht 40.000 fi rma shpediterike nga 150 shtete.

Si përfaqësuese e industrisë shpediterike ajo është e pranuar prej më tepër organizatave qeveritare dhe ndërkombëtare nga lëmia e transportit, siç janë: Oda Ndërkombëtare Ekonomike (ICC), Aso-cioacioni Ndërkombëtar për Transport të Mallrave me Rrugë Ajrore (IATA), Unioni Ndërkom-bëtar i Hekurudhave (UIC), Unioni Ndërkombëtar për Transport Rrugor (IRU), Organizata doganore Botërore (WWCO) e tj.

Anëtarësimi në FIATA paraqet përparësi për të gjitha fi rmat shpediterike që janë angazhuar në nar në dërgimin dhe pranimin e mallrave, si dhe marrjen e të drejtës për përdorim të dokumenta-cionit të unifi kuar FIATA, si për shembull FCR (Vërtetim shpediterik për pranim), FCT (Vërtetim shpediterik për transport), FBL (FIATA konosman përçues për transport multimodal), FWWR (Vërtetim i FIATA për vendosje të mallrave në depo), FWWB (FIATA dokument jo përçues për transport multimodal), SDT (FIATA deklaracion i dërguesit për transport të materieve të rrezik-shme, SIC (FIATA vërtetim i dërguesit për peshë intermodale), pa të cilët pjesmarrja në dërgimin dhe pranimin ndërkombëtar të mallrave është e vështirësuar dhe pothuajse e pamundur.

Grupacioni i shpediterëve pranë Odës Ekonomike të Maqedonisë kа statusin e anëtares me të drejtë të plotë të FIATA-s e fi toi në vitin 1996.

Në harmoni me aktivitetet organizative që Oda Ekonomike e Maqedonisë i bën në pajtim me Ligjin e ri për Odën Ekonomike të Maqedonisë, jepet propozim për miratimin e Vendimit të ri për themelimin e Fondit për qëllim të veçantë për pagesën e anëtarësisë në FIATA dhe për fi nansimin e aktiviteteve tw tjera të Grupacionit të shpediterëve, si kontinuitet i Fondit të deritashëm.

1.3. Zbatimi i kushteve të përgjithshme nacionale për punën e shpediterit

Në zhvillimin historik të shpediterisë, transportuesit janë organizuar në më tepër organizata dhe atë:

• lokale

• rajonale

• nacionale

• shumë nacionale

• organizatë ndërkombëtare

72


Sjellja e kushteve të përgjithshme për punë të shpedicionit në nivel nacional ka kushtëzuar zhvillim më të shpejtë të veprimtarisë shpediterike. Për rëndësinë e kushteve të përgjithshme për punën e shpediterit ekzistojnë dy këndvështrime të ndryshme. Karakteristika pozitive e këtyre kushtreve të përgjithshme nacionale për punë të shpedicionit është ajo se komiteti shumë më lehtë mund të njoft ohet me kushtet e përgjithshme të shpediterit se sa me rregullat e ndryshme ligjore dhe prak-tika e ndryshme gjyqësore në shtetin e vet dhe shtetet e huaja. Kushtet e përgjithshme nacionale për punën e shpedicionit, pasi me to verifi kohet punë skematike dhe formulare, paraqet rregullim me ndihmën e marrëveshjeve tipike sipas përmbajtjes.

Përveç domethënies pozitive kushtet e përgjithshme kanë edhe domethënie negative që në masë të madhe e zvogëlojnë rëndësinë e tyre. Qëllimi themelor i këtyre kushteve është sa më mirë t’i mbro-jnë interesat e shpediterit, kurse interesat e komitetit janë përfaqësuar vetëm atëherë kur përputhen me interesat e shpediterëve.

Shumë kushte të përgjithshme nacionale për punën e shpediterit në zona të caktuara si zakone bi-znesi kanë fi tuar bazë ligjore për zbatimin e tyre.

1.4. Kushtet e përgjithshme për punën e shpediterëve - zbatimi

Kushtet e përgjithshme në vijim aplikohen për secilën formë të shërbimit, të cilën e kryen shpediteri. Pala, e cila e emëron shpediterin për kryerjen e veprimeve dhe aktiviteteve llogaritet për klient të shpediterit, pa dallim të marrveshjes për mënyrën dhe formën e pagesës.

Këto kushte zbatohen pa dallim kompleksitetit të veprimeve dhe aktiviteteve, si ato të agjentëve të anijeve, agjentë sigurimi, depombajtës, paketues etj.

1.4.1. Marrëveshjet

Të gjitha ofertat e bëra nga ana e shpediterit, në rast se të njejtat nuk përmbajnë datë të vlefsh-mërisë, janë vetëm të natyrës informative.

Të gjitha çmimet e ofruara duhet të jenë të bazuara në tarifa, mëditje, shpenzime për sigurim social dhe rregulla ligjore, para për vozitjen dhe kurse devizore që janë të vlefshme në kohën e kotimit ose marrëveshjes. Gjatë ndryshimit të një ose më tepër nga këto faktorë, çmimi i ofruar ose për të cilin ka marrëveshje duhet të jetë përkatëse dhe e ndryshuar në mënyrë retroaktive në kohë kur është

73


krijuar ndryshimi. Shpediteri duhet të jetë në mundësi ta dëshmojë ndryshimin e krijuar, në bazë të vullnetit të vetë të lirë pa asnjë obligim.

Në qoft ë se nuk është ndryshe e caktuar, all-in ose tarifat fi kse nuk duhet t’i përfshijnë shpenzimet në vijim: doganën, taksat dhe tatimet, shpenzime për dhënien e garancisë bankare dhe premija sigurimi.

Për punë me natyrë specifi ke, punë jo të zakonshme ose punë, e cila kërkon kohë dhe mund të veçantë, mund të parapagohet shumë plotësuese e kuptimtë.

Në rast kur koha e ngarkimit dhe shkarkimit është joadekuate – pa dallim arsyes për këtë – të gjitha shpenzimet e krijuara si qëndrim, humbje dite etj., duhet t’i bartë klienti. Shpenzimet nga natyra e veçantë dhe mëditjet më të larta që krijohen kur transportuesit (në bazë të rregullave ekzistuese ose marrëveshjeve) ngarkojnë ose shkarkojnë në mbrëmje, e shtunë ose e dielë, ose festa, nuk duhet të përfshihen në çmimin e marrëveshjes, në qoft ë se ndryshe nuk është përcaktuar. Cilat do nga këto shpenzime duhet të jenë paguar nga klienti i shpediterit.

1.4.2. Sigurimi i transportit

Shpediteri do të investojë, mund t’i kyç sigurimet kundër të gjitha rreziqeve (ААР) ose lloje tw tjera të sigurimit të dërgesës vetëm në rast se pranon instruksione të shkruara nga klienti në kohën e duhur para se të bëhet dorëzimi nga pika nisëse. Njëkohësisht, klienti patjetër ta shënojë llojin dhe shumën e sigurimit. Shpediteri nuk ndërmerr dhe nuk garanton sigurim nëse e njwjta nuk është kërkuar nga ana e klientit, përveç në raste kur klienti e ka polisën e vet të përgjithshme të nënshk-ruar drejtpërsëdrejti me kompaninë siguruese dhe i jep instruksione shpediterit, dërgesën në fj alë ta përfshijë në sigurimin e përmendur. Sigurimi duhet të jetë i vërtetuar me çertifi katw ose polisë të lëshuar dhe do të zbatohet vetëm në rast nëse është pranuar nga ana e kompanive të sigurimit. Nëse i siguruari ka mosmarrëveshje në lidhje me të drejtat dhe obligimet e veta, të krijuara për ndonjë shkak, i drejtohet vetëm siguruesit dhe shpediteri nuk merr asnjë përgjegjësi në lidhje me këtët, pa kuptuar se dërgesa ka qenë e siguruar sipas policës së lëshuar në emër dhe llogari të shpediterit ose se premija në pajtim me policën e lëshuar nuk duhet t’i pagohet shpediterit nga ana e klientit –i sig-uruari. Nëse për shkak të ndonjë arsyeje, dërgesa në fj alë është mbajtur në depo ose në vend tjetër, sigurimi nuk do të vlejë përveç nëse Shpediteri nuk pranon instruksione të shkruara nga ana e kli-entit. Të gjitha premitw dhe shpenzimet lidhur me sigurimin e dërgesave janë në llogari të klientit.

74


1.4.3. Zbatimi i marrëveshjes

Vetëm në rast kur instruksionet janë shkruar nga ana e klientit, në secilin rast tjetër shpediteri ka liri të plotë në përzgjedhjen e mënyrës, marshutës dhe procedurës që do të ndiqet gjatë manipulimit të dërgesës, transporti dhe dorëzimi fi nal. Secila këshillë nga ana e shpediterit për Klientin se indi-vid i caktuar ose fi rmë është përzgjedhur t’i kryejë shërbimet në lidhje me transportin e dërgesës nuk do të thotë se të njëjtit do ta zbatojnë obligimin në fj alë. Në interes të dërgesës si dhe varësisht nga transportuesi, shpediteri ka të drejtë diskrecione të ndryshimit të rrugëve transportuese që një herë i ka zgjedhur, marshutës ose agjentëve.

Klienti duhet të jetë i sigurt se mallrat dhe dokumentacioni janë prezentuar në vendin dhe kohën nga marrëveshja. Shpediteri nuk është i obliguar, por është kompetent të bëjë kontroll nëse ajo që është dërguar deri te ai është në rregull dhe e kompletuar. Shpediteri duhet të jetë i autorizuar, por jo edhe i detyruar, me autoritetin e vet dhe në llogari dhe rrezik të klientit t’i ndërmarrë të gjitha aksionet, për të cilat ai konsideron se janë të nevojshme dhe janë në interes të urdhëresëdhënësit.

Shpediteri nuk duhet të punojë si ekspert. Në asnjë rast nuk duhet të jetë i përgjegjshëm për cilin do instruksion apo Rregullore të lëshuar nga institucioni qeveritar relevant që ka të bëjë me natyrën dhe cilësinë e mallrave, dhe në asnjë bazë nuk duhet të jetë i përgjegjshëm se mallrat e transportuara janë të njwjta si ekzemplaret.

1.4.4. Ndërmjetësim gjatë doganimit të importit-eksportit

Shpediteri është i obliguar që në mënyrë kontinuale të bëjë ndjekjen e të gjitha rregullave dhe rfegulloreve ligjore dhe nënligjore lidhur me rregullimin e të drejtës së importit dhe eksportit të mallrave dhe shërbimeve. Shërbimet e veta nga lëmia e ndërmjetësimit gjatë doganimit të impor-tit-eksportit, në pajtim me Ligjin për marëdhënie obligative dhe Kushtet e përgjithshme për punë të Shpediterëve Ndërkombëtarë në Maqedoni, shpediteri i jep në bazë të marrëveshjes gojore ose me shkrim me klientët e vet. Klienti është i obliguar që në kohë t’i dorëzojë të gjitha informacionet e nevojshme lidhur me llojin e dërgesës, vlerën e saj dhe prejardhjen, për ta zbatuar doganimin.

Në asnjë moment shpediteri nuk ndërmerr asnjë përgjegjësi në emër të klientit të vet para organeve doganore në aspekt të saktësisë së informacioneve të dhëna rreth llojit dhe sasisë së secilës dërgesë të prezentuara në bazë të dokumentacionit të pranuar. Të gjitha shpenzimet që mund të krijohen si pasojë e mbajtjes së dërgesës nga ana e organeve doganore për shkak të parregullsive gjatë paraqitjes së dërgesës, janë në barrë të klientit. Po ashtu, të gjitha pasojat lidhur me deklarimin, eventualisht të parregullt të dërgesës janë në barrë të klientit. Në rast se rregullativa ekzistuese vërteton përgjegjësi

75


materiale-penale të ndërmjetësuesit doganor, në rast të cilitdo lloji të parregullsisë të krijuar me dërgesën e manipuluar, pa diturinë dhe ndikimin e tij, klienti i kompenson të gjitha shpenzimet e gjyqit dhe eventualisht dënimet e caktuara. Në raste të këtilla për shkak të mbrojtjes së autoritetit dhe nderit të shpediterit, klienti ndërmerr obligim që publikisht të pranojë se Shpediteri është futur në veprimtari joligjore pa qëllim dhe dijen e tij.

Përveç nëse nuk është veçanërisht e rregulluar me marrëveshje, në asnjë moment Shpediteri nuk ndërmerr përgjegjësi për pagesën e detyrimeve doganore dhe tw tjerave në emër të klientit të vet. Pagesa e të gjitha detyrimeve lidhur me importin ose eksportin e dërgesës së caktuar është obligim vetëm i klientit. Pagesa e detyrimeve mund të kryhet nga ana e shpediterit, vetëm nëse paraprakisht të njwjtat janë paguar nga ana e klientit.

1.4.5. Përgjegjësi nga palët e treta

Shpediteri është i autorizuar të përzgjedhë dhe angazhojë transportuesë, subshpediterë, ndërm-jetësues doganor, depombajtës dhe gjithçka tjetër që është e nevojshme që të zbatohet urdhëresa e dhënë nga klienti. Dërgesa mund t’u lihet palëve të lartëpërmendura të angazhuara me të gjitha kushtet e kufi zimeve të përgjegjësisë për humbje, dëme ose vonesë, pa dallim nëse përkufi zimi i përgjegjësisë është i shkruar apo shtypur në listat e ngarkesës ose dokumentacione tw tjera të lësh-uara. Me asnjë kusht shpediteri nuk ndërmerr përgjegjësi për dëme, humbje ose vonesë të dërgesës, në rast kur e njwjta është ndër mbikqyrje, përkatësi ose kontroll të palëve të treta të përzgjedhura për manipulim me dërgesën.

1.4.6. Pagesa, e drejta e retencionit

Urdhërdhënësi duhet t’i pagojë shpediterit për shumën nga marrëveshja dhe të gjitha shpenzimet e krijuara si për vozitje, doganë dhe shpenzime tw tjera që krijohen nga marrëveshja dhe këto kushte gjatë arritjes, por para dorëzimit fi nal të mallrave që janë pranuar apo dërguar. Rrezikun për ndry-shim të kursit devizor e mban urdhërdhënësi.

Shuma nga marrëveshja dhe shpenzimet e tjera të krijuara për vozitje, të drejta etj., që dalin nga marrëveshja dhe këto kushte, poashtu duhet të parapagohen në qoft ë se gjatë zbatimit të mar-rëveshjes shkaktohet dëm.

Nëse Shpediteri lejon pagesë të vonuar, shpediteri është kompetent të kërkojë shpenzime plotë-suese për limitin e kredisë. Nëse klienti nuk e pagon menjëherë shumën e arritur në afat të cak-tuar, shpediteri ka autorizim të kërkojë kamatë ligjore. Në rast të prishjes së marrëveshjes, të gjitha

76


kërkesat e shpediterit, duke i përfshirë edhe kërkesat e ardhshme, duhet të jenë paguar në tërësi. Klienti gjithmonw duhet të jetë i obliguar ta mbulojë shpediterin për shumën që në mënyrë plotë-suese do të kërkohet nga organet kompetente në lidhje me urdhëresën, si dhe dënimet relative kundër hpediterit. Klienti, poashtu është i detyruar t’i pagojë sasitë shpediterit në rast se pala e tretë e angazhuar nga shpediteri kërkon pagesë në kuadër të Marrëveshjes Shpediterike. klienti duhet që gjithmonë ta kompensojë shpediterin për secilën sasi si dhe për shpenzimet plotësuese që mund të kërkohen nga Shpediteri në lidhje me urdhëresën si rezultat i pagesave për vozitje ose shpenzimeve gabimisht të aplikuara.

Në qoft ë se klienti nuk i mbulon obligimet e veta një kohë më të gjatë, shpediteri e mban të drejtën për retencion – mbajtja e dërgesës së caktuar deri në momentin e pagesës së kërkesave të mbetura.

1.4.7. Forca madhore

Kushtet (duke përfshirë greva dhe bllokada), për të cilat shpediteri nuk është i përgjegjshëm, por që e pengojnë tërësisht apo pjesërisht në zbatimin e obligimeve të veta, do ta lirojnë nga obligimet lidhur me urdhëresat, zbatimi i të cilave është penguar nga këto kushte, për periudhën që vazhdo-jnë këto kushte. Në raste të këtilla, shpediteri do të mund, por nuk do të jetë i detyruar (edhe nëse është caktuar datë fi kse për dorëzim të dërgesës) të prishë marrëveshjen, edhe pse një pjesë e urd-hëresës është realizuar. Në raste të këtilla edhe klienti i ka të drejtat e njwjta duke patur parasysh se nuk mund të realizohet marrëveshja. Në rast se shpediteri ose klienti tërhiqen, gjegjësisht e prishin marrëveshjen për shkak të arsyeve të lartëpërmendura, shpediteri patjetër të fi tojë kompensim për të gjitha shpenzimet e krijuara.

1.5. Roli dhe detyra e shpedicionit ndërkombëtar në shtetin tonë

Roli i shpedicionit ndërkombëtar në shtetin tonë është plotësimi dhe harmonizimi i interesave të përgjithshme me interesat e tregtisë së jashtme. Ekzistimi i shpedicionit ndërkombëtar varet nga fi timi i punës të eksportuesit-importuesit, gjegjësisht komiteti, për këtë arsye shpediteri patjetër të kujdeset për komitetin. Shpedicioni ndërkombëtar patjetër të kujdeset edhe për interesat e shtetit. Shpediteri ndërkombëtar paraqitet si bashkëpunëtor më i afërt (këshilltar) i organizatave ekspor-tuese-importuese në pregatitjen dhe fazën e shitblerjes së mallrave.

Përvoja e shpediterëve ndërkombëtarë jep më tepër përparësi:

• përparësi tarifore – lirimi i shpenzimeve transportuese, çmime paushale, arritja e zërave të autorizuara të transportit, transport i përgjithshëm etj.

77


• përparësi gjatë distribuimit – përdorimi i depove të shpediterit, mjete transportuese dhe forcë punuese profesionale

• përparësi transportuese - teknike- përdorin forcë pune të trajnuar gjatë manipulimit me ngarkesën, kurim të ambalazhit me përdorim të kontejnerëve etj.

• përparësi tjera – ndërmjetësim gjatë pagesës, përfaqësim para klientëve tjerë etj.

1.6. Dokumentacioni të cilin e lëshon FIATA

Një nga qëllimet themelore të FIATA- s është standardizimi i dokumentacionit shpediterik dhe formularëve. Secili prej këtyre formularëve ka ngjyrë të ndryshme me qëllim të dallohen ndërmjet veti, dhe të njëjtit janë lëshuar ashtu siç është sqaruar në vijim:

1955-FIATA FCR-FIATA Vërtetim shpediterik për pranim ( i gjelbër)(fotografi a 1.1)

1959-FIATA FCT-FIATA Vërtetim shpediterik për transport (i verdhë) (fotografi a 1.2)

1970- FIATA FBL-FIATA fl etëngarkese përçuese për transport të kombinuar (kaltër)(foto-grafi 1.3)

1975-FËËR FIATA Vërtetim për deponim (portokall)(fotografi 1.4)

1984.-FFI-FIATA Instruksione shpediterike (bardh)(fotografi 1.5)

1984-FIATA SDT- Deklaratw edërguesit për transport të materieve të rrezikshme (bardh-kuq)(fotografi 1.7)

1992- Shtesë e FBL-Multimodal në vendin e të kombinuarit (kaltër)(fotografi 1.8)

1996-FËËB- Fletë hekurudhore multimodale FIATA e papërçueshme (bardh/gjelbër)(foto-grafi 1.6)

1997 - FIATA SIC - Vërtetim intermodal i dërguesit për peshën (i bardh/i gjelbërt) (fotogra-fi a 1.9)

78


Слика 1.1. FIATA FCR – FIATA Шпедитерска потврда за прием

Слика 1.2. FIATA FCT – FIATA Шпедитерска потврда за превоз

Fotografi a1.1. FIATA FCR - FIATA Vërtetim shpediterik për pranim

Fotografi 1.2. FIATA FCT - FIATA Vërtetim shpediterik për transport

Fig. 1.3. FIATA FBL - FIATA Fletëngarkese që përçohet për transport të kombinuar

Foig.1.4. FWWR - FIATA Vërtetim për de-ponim (i portokalltë)

79


Слика 1.5. FFI - FIATA Шпедитерски инструкции Слика 1.6. FWB - непренослив FIATA

мултимодален железнички лист

Fotografi 1.5. FFI - FIATA Instruksione shpediterike Fotografi 1.6. FWWB – Fletë multimodale heku-rudhore FIATA që nuk përçohet

Fotografi 1.7. SDT – Deklara-ta e dërguesit për transport të

materieve të rrezikshme

Fotografi 1.8. FBL –Multimodal në vend të kombinuarit

Fotografi 1.9. SIC – Vërtetim intermodal i dërguesit për

peshën

80



1. Kur është formuar MIFA?

2. Cilat janë qëllimet e MIFA-s?

3. Çka paraqet FIATA?

4. Kur është formuar FIATA dhe ku është selia e saj sot?

5. Cilat janë qëllimet dhe detyrat e FIATA?

6. Me cilat organizata ndërkombëtare FIATA e koordinon punën e vet?

7. A është MIFA anëtare e FIATA-s dhe prej kur?

8. Si janë grupuar më parë transportuesit dhe shpediterët?

9. Çka paraqesin kushtet e përgjithshme për punën e shpediterit?

10. Prej cilave pjesë përbëhen kushtet e përgjithshme dhe çka rregullohet me to?

81

Tema II: Transport përmbledhës


Rezyme Tema II

Transporti përmbledhës paraqet një nga funksionet më të rëndësishme të kompanive ndërkom-bëtare shpediterike që janë udhëheqëse në atë grup biznesi. Që të organizohet transport përmbled-hës është e nevojshme që shpedicioni të ketë rrjet mjaft mirë të organizuar dhe të degëzuar të partnerëve dhe fi lialeve që do të punojnë si një organizëm. Procedurat dhe mënyrat e zbatimit të transportit përmbledhës detajisht janë sqaruar në kuadër të kësaj teme.

Kështu me mësimin e përmbajtjeve të kësaj teme do të mundeni:

• ta defi noni transportin përmbledhës,

• ta përshkruani rëndësinë e transportit përmbledhës,

• ta sqaroni procedurën e pwrgatitjes së përmbledhur të mallrave gjatë importit,

• ta sqaroni procedurën e pwrgatitjes së përmbledhur të mallrave gjatë eksportit.

82


2.1. Nocioni transport përmbledhës

Transporti përmbledhës defi nohet si përmbledhje dërgesash të një apo më tepër klientëve te shpediteri, për shkak të shfrytëzimit të zërave të veçanta tarifore për transport të mallrave të përm-bledhura, gjatë së cilës përdoret një mjet transportues dhe një dokumentacion transportues. Edhe pse llogaritet se transporti përmbledhës (i brendshëm ose ndërkombëtar) paraqet produktin e transportit bashkëkohor, është fakt se ky transport hy në format më të vjetra të punës shpediterike, pasi që në vitin 1881, në Bazel është formuar ndërmarrje e specializuar shpediterike për transport përmbledhës. Transporti përmbledhës shpesh kryhet me hekurudhë dhe për këtë arsye administra-tat hekurudhore të shteteve të caktuara kanë miratuar dispozita tarifore të veçanta për transport përmbledhës. Këto tarifa për transport hekurudhor dhe përmbledhës përfshijnë:

• pagesa më të vogla vozitjeje ose klasë tarifore të veçantë (të vetme) për dërgesa të përmbled-hura,

• relacione, për të cilat vlejnë dispozitat tarifore për transport përmbledhës,

• kushtet që duhet plotësuar që një dërgesë e caktuar të llogaritet si e përmbledhur që të mund t’i shfrytëzojë çmimet e privilegjuara nga transporti përmbledhës.

Përveç hekurudhës, ekzistojnë edhe transportues tw tjerë (me komunikacion rrugor, ujor dhe lumenjsh) që ofrojnë volitshmëri për organizimin e transportit përmbledhës. Me organizimin e transportit përmbledhës merren ndërmarrjet shpediterike në atë mënyrë që mbledhin dërgesa di-tore deri në sasi të caktuara nga klientët e vet dhe formojnë një dërgesë të kompletuar vagonët, ose mjet tjetër transportues që i kënaq kushtet për transport përmbledhës më të lirë.

Në këtë rast shpediteri paraqitet në rol të dërguesit të transportit përmbledhës dhe për këtë arsye ky quhet transport përmbledhës shpediterik.

2.2. Organizimi i transportit përmbledhës

Organizimi i transportit përmbledhës është një veprimtari mjaft e leverdishme për organiza-tat shpediterike pa dallim a bëhet fj alë për transport të brendshëm apo ndërkombëtar. Më tepër shpediterë në botë janë specializuar për transport përmbledhës ndërkombëtar. Dërgesat ditore shpediteri i përgatit me vetura përmbledhëse të ndërmarrjeve transportuese hekurudhore ose ndër-marrje që bëjnë transport me lloj tjetër komunikacioni.

Organizimi i transportit përmbledhës është veprimtari specifi ke që mund ta kryejë shpediteri ndërkombëtar. Ai para transportuesit paraqitet si dërgues i dërgesave të transportit përmbledhës

83


dhe mandej, i pranon dhe bën shpërndarjen. Sipas kësaj shpediteri në një vend e mbledh dhe e për-gadit dërgesën, kurse në vend tjetër shpediter tjetër shpesh fi lijalë e shpediterit (ndërmjet shpediter ose nënshpediter) e pranon dërgesën e përmbledhur dhe e shpërndan deri te shfrytëzuesit e fundit (pranues).

Fig. 2.1. Skema e procesit të organizimit të transportit përmbledhës

2.3. Përparësit e transportit përmbledhës

Përparësi ekonomike të transportit përmbledhës paraqiten te:

1. shfrytëzuesi i transportit,

2. transportuesi (hekurudha),

3. shpediteri që organizon transport përmbledhës.

Për shfrytëzuesin e transportit ka tri përparësi themelore:

• transport më të shpejtë – shpejtësia e transportit shihet aty se shpediteri mbledh sasi më të mwdhe të dërgesave të përmbledhura, të cilat pas ngarkimit menjëherë lidhen me tren, ndërsa dërgesat e rëndomta që nuk transportohen me transport përmbledhës e kalojnë tërë procedurën, të cilën e kërkon komunikacioni hekurudhor për Pregatitjen e dërgesave ditore.

• transport më cilësor dhe të sigurt – transporti i dërgesave ditore është i papërshtatshëm pasi u eksponohet manipulimeve të shumta gjatë kryerjes së NSHR2 –operacioneve me çka vjen deri te dëmtimi i ngarkesës. Gjatë transportit përmbledhës dërgesat ditore nuk ndalohen në stacionet gjatë rrugës për plotësim me bruto me çka është zvogëluar mundësia për vjedhje të ngarkesës.

• transporti me transportin përmbledhës është më ekonomik – në transportin përmbledhës shpediteri paguan transport për tërë dërgesën e kompletuar duke i përfshirë edhe shpenzimet për manipulim. Shpenzimet për manipulim me ngarkesë te transporti i dërgesave ditore janë më të vogla, pasi që paguhhet manipulim, veçanërisht për secilën dërgesë.

2 Operacione ngarkimi, shkarkimi dhe ringarkimi

Shfrytëzues-dërgues

(dërgesë)transportuesshpediter

Shfrytëzues-pranues

(dërgesë ditore)shpediter

84


Përparësi të transportuesit:

• shpenzime më të vogla dhe të shpejta për manipulim me mallrat,

• shfrytëzim racional të hapsirës së makinave ngarkuese.

Statistika tregon se ngarkesa mesatare e makinave në transport përmbledhës është mbi 8t, kurse te dërgesat ditore rreth 2t. Shfrytëzimi i këtillë racional i makinave ngarkuese ndikon në zvogëlimin e shpenzimeve të hekurudhës për njësi të peshës transportuese, dhe me këtë edhe të shpenzimeve në përgjithësi. Poashtu, me transport të zhvilluar përmbledhës hekurudha e zvogëlon manipulimin me peshën, e zvogëlon numrin e të punësuarve me çka lirohet hapwsirë e madhe për depo.

Përparësi të shpediterit, i cili organizon transport përmbledhës – përparësi kryesore e transportit përmbledhës në drejtim të shpediterit është ajo se zbatohen tarifa transportuese me çmime më të ulta për dërgesa të përmbledhura që mundësojnë transport më të lirë, gjegjësisht shpenzime më të vogla transporti.

Zërat e transportit për transport përmbledhës janë të ndryshme për secilin rast konkret. Ato varen nga sasia e dërgesave të transportuara, largësia ku transportohen, nga shpedicioni që e organizon transportin përmbledhës dhe politika e ndërmarrjes hekurudhore. Shpesh këto pagesa të privi-legjuara janë prej 30-40%.

2.4. Organizimi i transportit përmbledhës gjatë importit dhe gjatë eksportit

Procedura për organizimin e transportit përmbledhës mund të ndahet në dy pjesë:

1. Organizimi i transportit përmbledhës gjatë importit – zbatohet nga ana e shpedicioneve nëpër-mjet njësive të veta organizative (sektori për import). Transporti përmbledhës gjatë importit fi l-lon me thirrje të dërguesit të huaj ngarkesën ta dorëzojë te shpediteri i caktuar (nënshpediter ose ndonjë përfaqësues tjetër i shtëpisë shpediterike). Kopjen e thirrjes, shërbimi për import ia dorë-zon përfaqësuesit përkatës, i cili duhet ta pranojë dërgesën. Në rast se ka transport përmbledhës të organizuar drejt për së drejti për në R. e M. përfaqësuesi duhet dërgesën e përmbledhuar t’ia shtojë këtij transporti. Në rast se nuk ka linjw direkte, dërgesën duhet ta pwrgatitë për qendrën e ardh-shme përmbledhëse prej ku dërgesa do të ridërgohet deri te shteti ynw (reekspedicion). Përfaqë-suesi i huaj për secilën përgatitje të përmbledhur përpilon të ashtuquajturin „bordero”, gjegjësisht kjo përfaqëson regjistrimin e të gjitha dërgesave me të gjitha informacionet e nevojshme, shpesh në bordero bëhet edhe përllogaritja e shpenzimeve transportuese. Një ekzemplar të borderosë i ngjitet fl etës së ngarkesës, kurse ekzemplari tjetër i dërgohet shpediterit me postë (sot kjo mund të bëhet

85


edhe në mënyrë elektronike nëpërmjet internetit). Dërgesat që arrijnë nga transporti përmbledhës me të drejtë shkarkohen në depo doganore.

2. Gjatë organizimit të eksportit të dërgesave të përmbledhura – dërgesat për transport përmbled-hës i organizon shpediteri, gjegjësisht ai i mbledh i shkruan në fl etën e ngarkesës me të gjitha in-formacionet për to dhe i përgadit, gjatë kësaj shërbimi për eksport e lajmëron agjentin e shtëpisë shpediterike në vend të huaj dhe i dorëzon informacione për pranuesit e dërgesave. Pas pranimit të dërgesës së përmbledhur, agjenti, gjegjësisht përfaqësuesi i shtëpisë shpediterike në vend të huaj ka për obligim t’i riekspeditojë dërgesat deri te pranuesit e shënuar në dokumentacionin e transportit.

2.5. Transport përmbledhës gjatë importit

Organizimi i transportit përmbledhës paraqet veprimtari shumë profi tabile dhe e leverdisshme e ndërmarrjeve shpediterike, qoft ë të bëhet fj alë për transport të brendshëm apo ndërkombëtar. Në botë ekzistojnë ndërmarrje shpediterike që janë të specializuara për transport përmbledhës, te të cilat ky transport paraqet veprimtari themelore të tyre.

Siç është përmendur më parë, transporti përmbledhës nënkupton mbledhjen e dërgesave individ-uale më të vogla prej një ose më tepër dërguesve nga një qytet apo shtet, në ndonjë vend (qendër komunikacioni apo biznesi), prej ku pas grupimit me një dokumentacion transporti, mallrat dre-jtohen kah shpediteri në vend tjetër ose shtet, i cili ua shpërndan dërgesat pranuesve në atë vend ose punon në përgaditje plotësuese për dërgim. Pjesa më e madhe e transportit përmbledhës kry-het me ndihmën e hekurudhës, por, poashtu përdoren edhe transporti detar (dorëzim në bazë të ngarkimores përmbledhëse), ajror, rrugor dhe transport lumenjsh ose si kombinim të dy degëve të transportit.

Nga transporti përmbledhës mirë i organizuar të gjithë pjesëmarrësit shfrytëzojnë benifi cione, kurse përgatitja e mallrave për dërgesë shumë më shpejtë se sa kur e njëjta do të bëhej si dërgesa individuale, përveç kësaj shpediteri ka llogari që klientit tw përllogarisë transport pak më të lirë se sa ai për këtë dërgesë do të kishte paguar nëse vet e kishte dorëzuar për transport, gjegjësisht do të realizojë dallim në çmime. Te ngarkimi i dërgesave të përmbledhura zvogëlohet dëmtimi i mallrave gjatë transportit pasi evitohen ringarkimet e sërishme që paraqiten te transporti ditor i mallrave. Ky lloj i transportit është mjaft i zhvilluar në Austri, por këtu patjetër të përmendet se hekurudha e Maqedonisë SHA Transport nuk transportojnë më dërgesa ditore, çka e zvogëlon konkurencën në këtë sektor.

Ekzistojnë më tepër dërgesa ditore që mund të ngarkohen si dërgesa përmbledhëse, por ato sërish ngarkohen në mënyrë individuale. Arsyet për këtë janë të shumta, siç janë mosdija e importuesve

86


në momentin e nënshkrimit të marrëveshjes, ngarkimi i mallrave në momentin e fundit, mosda-kordim ndërmjet shpediterëve vendas dhe ngjashëm. Përndryshe, ngarkimi përmbledhës është i mundur në rast se shpediterët kanë duar të zgidhura në drejtim të disponimit, gjegjësisht në rast se në momentin e nënshkrimit të marrëveshjes nuk janë marrë vesht, si kusht për pagesë, prezentim të kopjes të fl etës së transportit, por në mënyrë alternative vërtetim shpediterik. Në rast se shpediteri është i kufi zuar në punë, dërgesën patjetër ta ngarkojë me hekurudhë si dërgesë ditore individuale, por nëse si dëshmi të ngarkimit janë marrë vesht të tregohet vërtetim shpediterik (FCR), dërgesa mund të ngarkohet si dërgesë përmbledhëse me rrugën më të përshtatshme.

Ngarkesa përmbledhëse gjatë importit të mallrave fi llon me lajmërimin e furnizuesit të huaj me kërkesë t’ia dorëzojë mallrat për shkak të ngarkimit shpediterit të caktuar, i cili është partner i shpediterit tonë në vendin e caktuar. Kjo mund të sqarohet me shembull të ngarkimit të një dërgese ditore me transport përmbledhës nga Amsterdami për në Prilep. Shpediteri jonë nga Prilepi me lajmërim do ta lusë furnizuesin që dërgesën ta japë për ngarkim shpedicionit të atjeshëm në Am-sterdam. Ky shpedicion do ta marrë dërgesën nga „dera” e furnizuesit, nënkuptohet pasi ka dërgesa të veta përmbledhëse nga dërgues tjerë deri në qendër tjetër evropiane më të madhe përmbledhëse (Salcburg) prej ku vjen pjesa më e madhe nga dërgesat përmbledhëse për rajonin tonë. Prej atje së bashku me dërgesat tjera të dedikuara për: Serbi, Greqi, Turqi, dërgesa e dedikuar për Prilep do të mund të shkarkohet në Shkup prej ku shpediteri së bashku me dërgesa tw tjera të dedikuara për në Prilep do ta marrë dhe do ta dorëzojë te pranuesi i fundit. Teoretikisht është e mundur nga Am-sterdami të ngarkohet vagonetë direkte përmbledhëse për Prilep, por që të ndodhë kjo patjetër të plotësohet mjaft ueshëm me mallra hapësira e vagonetës.

Sa i përket efekteve të leverdishme nga transporti përmbledhës, për shpediterët ekzistojnë dy alter-nativa:

• kur bëhet fj alë për dërgesa franko,

• kur bëhet fj alë për dërgesa jofranko.

Te dërgesat franko, gjegjësisht dërgesat për të cilat shpenzimet e transportit i pagon dërguesi (furni-zuesi i huaj), shpediteri jonë nuk mund të caktojë se cilit shpediter të huaj furnizuesi do t’ia dorëzo-jë mallrat, pasi që për këtë vendos ai, i cili i paguan shpenzimet e transportit, gjegjësisht furnizuesi i huaj. Mirëpo, nëse iniciativa për shkarkim të dërgesës nis nga importuesi jonë, shpediteri i huaj, të cilit shpediteri ynw i dorëzon kopje nga lajmërimi dhe me këtë i mundëson të kyçet në marrëveshje, do të ketë llogari që shpediterit tonë t’i japë një pjesë nga përfi timi i vet nga kjo marrëveshje, nor-malisht nëse furnizuesi i huaj i plotëson kërkesat e shpediterit tonë do t’ia besojë transportin kor-respondentit të shpediterit tonë, respektivisht shpediteri ynw në atë rast do ta ngarkojë atë dërgesë

87


në transportin e vet përmbledhës, kurse pjesën nga përfi timi nga dallimi i çmimit në një lloj të provizioniot do t’i paguhet shpediterit tonë.

Te dërgesat jofranko, gjegjësisht te dërgesat ku importuesi i pagon shpenzimet e transportit, shpediteri ynw e cakton llojin e mjetit transportues dhe mënyrën e transportimit, gjithsesi në kuadër të dispozitave të marrëveshjes për shitblerje. Në rast të tillë, ai në lajmërim do të caktojë që blerësi i huaj t’ia dorëzojë shpediterit të caktuar, në këtë rast shpedicioni nga Amsterdami, i cili në dërgesën e tij përmbledhëse do ta ngarkojë së bashku me dërgesat e tjera për në Salcburg, prej ku së bashku me dërgesat përmbledhëse për rajonin e Evropës Juglindore, dërgesa e dedikuar për në Prilep do të jetë e ngarkuar. Për relacionin prej Amsterdami në Shkup shpediteri i huaj do t’i përl-logarit shpenzimet për transport, së bashku me shpenzimet për manipulim në Salcburg, që nuk do t’i tejkalojnë shpenzimet që do të ishin bërë në rast se dërgesa do të ngarkohej individualisht.

Dërgesa në relacionin e përshkruar mund të blehet edhe me paritetin „Franko Salcburg”, atëherë dorëzimi i shpenzimeve për manipulim dhe transport janë sipas atij pariteti.

Pasi për secilën dërgesë përmbledhëse shpediteri përpilon bordero, respektivisht regjistrim të të gjitha dërgesave me informacionet e nevojshme, shpediteri jonë do të dijë për kë janë dedikuar dërgesat dhe si janë kushtet për përgatitje për ngarkim. Poashtu, në bordero përllogariten shpenzi-met për transport.

Dërgesat e aritura të transportit të dërgesave të përmbledhura (duke e përfshirë edhe transportin rrugor) me të drejtë shkarkohen në magazinën doganore. Procedura rreth doganimit dhe ngarkim-it të mallrave të tilla nga magazina doganore është e njëjtë si edhe te mallrat e tjerë të importuara.

2.6. Transport përmbledhës gjatë eksportit

Transporti përmbledhës te eksporti mund të organizohet në mënyrën e njëjtë si edhe te importi i mallrave. Kjo punë përbëhet nga ajo se funksioni i shpediterit gjatë eksportit është t’i mbledhë dërgesat individuale nga dërguesit e ndryshëm, dhe t’i ngarkojë si dërgesë e kompletuar vagonete (kontejneri), kah partneri i tij në vend të huaj, i cili poashtu, është shpediter, i cili sipas rastit, i shpërndan dërgesat në adresat e pranuesve ose më tutje i riekspediton si dërgesa përmbledhëse ose individuale.

Për transportin përmbledhës e mundur është që përveç transportit hekurudhor të përdoren edhe degët e tjera të transportit (rrugor, detar, lumenjsh dhe ajror). Por, transporti përmbledhës më së tepërmi është i zhvilluar dhe ka traditë më të gjatë te transporti hekurudhor dhe shpediterët nga ky transport përmbledhës kanë leverdi të madhe.

88


Lloji i këtillë i ngarkesës, poashtu është i leverdishëm për hekurudhën, pasi zvogëlohet manipulimi me numër të madh të dërgesave ditore individuale (ngarkim, shkarkim, ringarkim, zënia e hapw-sirës së depos), zvogëlohet muundësia për dëmtim për çka përgjegjësi bart hekurudha, përveç kësaj zvogëlohet edhe administrata, pasi në vend të 20 dërgesave ditore, për transport pranon vetëm një dërgesë vagonete. Dërgesa e përmbledhur është e leverdishme edhe për eksportuesin, pasi mallrat e ngarkuara në këtë mënyrë më shpejt arrijnë në vendin e caktuar, kurse transporti i tillë është më i lirë. Duke u nisur nga dallimi i përmendur në çmime për transport në interes të shpediterit është të shtyjë ngarkim të përmbledhur dhe transportin e tillë ta organizojë dhe zgjerojë sa më shumë.

Që të jetë transporti përmbledhës efi kas është e nevojshme të ketë përqëndrim të mallrave përm-bledhës në vendin e ngarkesës sipas drejtimeve dhe vendeve të destinacionit.

Poashtu, e nevojshme është shpediterët të kenë rrjet të zhvilluar ose fi lialet e veta nëpër vend dhe në vend të huaj, si dhe gjatë kësaj patjetër të bashkëpunojë me shpediterët e tjerë. Por bashkëpuni-met e këtilla ndërmjet shpediterëve akoma janë në numër të vogël dhe transporti përmbledhës nuk shfrytëzohet ashtu si duhet.

Te përgatitja e përmbledhur për ngarkesë, shpediteri përpilon bordero për vagonetën e tërësishme përmbledhëse (ose mjet tjetër transportues) ku futen udhëzime për shpediterin tjetër.


1. Çka përfaqëson transporti përmbledhës?

2. Cila është rëndësia e transportit përmbledhës?

3. Cilat janë benefi cionet nga transporti përmbledhës për klientët?

4. Cilat janë benefi cionet nga transporti përmbledhës për shpediterin?

5. Cilat janë benefi cionet nga transporti përmbledhës për transportuesin?

6. Cila është procedura e ngarkimit të përmbledhur?

7. Cila është procedura e shkarkimit të përmbledhur?

8. Cilat janë përparësitë e transportit përmbledhës gjatë importit?

9. Pse nuk mund të organizohen dërgesa përmbledhëse direkte për qytetet evropiane nga Maqe-donia?

10. Cili është dallimi ndërmjet transporti përmbledhës gjatë importit dhe eksportit?

89

Tema III: Punët speciale të shpediterit


Rezyme Tema III:

Përveç punëve themelore që i kryen shpediteri, ai kryen edhe punë speciale sipas urdhëresës së kli-entit, respektivisht nuk mund t’i kryejë i pavarur. Cilat janë këto punë dhe në çfarë mënyre i kryen , më gjerësisht dhe në mënyrë të precizuar në kuadër të kësaj teme?

Me njohjen e përmbajtjes, do të keni mundësi:

• t’i defi noni punët speciale të shpediterit,

• ta kuptoni rolin e shpediteri gjatë kontrollit të cilësisë dhe sasisë së mallrave, manipulimet e nevojshme, lëshimi i garancioneve, përfaqësimi i klientëve, pagesa e mallrave, shoqërim, deponim, ngarkim, shkarkim, shënim, loko transport e tj.

90


3.1. Punët speciale shpediterike

Për dallim nga puna themelore, të cilën shpediteri rregullisht e kryen, përkohësisht kryen punë speciale, si për shembull shërbime plotësuese dhe të veçanta shpediterike. Këtë punë mund ta krye-jnë vetëm ato ndërmarrje shpediterike që disponojnë me personel, mjete dhe janë regjistruar për kryerjen e punëve të këtilla.

Në punë speciale shpediterike bëjnë pjesë :

Organizimi i transportit përmbledhës,

Paketimi dhe shënimi i mallrave,

Matja dhe sortimi i mallrave,

Konfi skimi i mallrave,

Ardhja e mallrave,

Ushqimi dhe dhënia e ujit shtazëve të gjalla,

Kontroll i kualitetit dhe kuantitetit të mallrave,

Lëshimi i dokumentacionit FIATA,

Lëshimi i letrave garantuese,

Përfaqësimi i klientëve,

Kreditimi i klientëve,

Punë trafi kore - agjenture,

Punë panairi,

Punë konsignacione,

Punë lizingu.

3.2. Organizimi i transportit përmbledhës

Organizimi i transportit përmbledhës(shpedicioni përmbledhës) përbëhet nga mbledhja e dërge-save më të vogla prej më shumë dërgues nga një vend apo shtet në ndonjë terminal transporti ose prej depos, ku me një mjet transportues dhe me një dokumentacion transporti dërgohet te shpediterët në shtet apo vend tjetër, të cilët mallrat e ashtu pranuara i shpërndajnë dhe dorëzojnë te pranuesit individual.

Shembull:

Një shpediter në Beograd mbledh në depon e vet dërgesa më të vogla për Gjermani nga dërgues të ndryshëm në Serbi (dërgesë e vogël do të thotë sasia e mallrave që nuk është e mjaft ueshme

91


që transporti i kësaj dërgese të kryhet me një mjet transportues). Kur do të mblidhen mallra të mjaft ueshme, të themi 20 tonë, ai bën marrëveshje për transport me një vagonetë ose kamion deri në Frankfurt, të themi dërgon mallra me një dokumentacion transporti deri te transportuesi i atjeshëm, me tw cilin ka marrëveshje për transport përmbledhës. Që shpediteri – pranuesi të dijë se kujt duhet t’ia dorëzojë mallrat, përveç atij dokumentacioni dërgohet specifi kim të mallrave pranuesve, i cili quhet bordero. Pas pranimit të mallrave, shpediteri gjerman i shpërndan të njwjtat dhe secilën dërgesë individuale ia dorëton pranuesit të tij. Te transporti i zhvilluar përmbledhës ekzistojnë ditë ose javë saktësisht të caktuara kur një makinë trafi kon ndërmjet dy qyteteve ose dy shteteve me mallrat e mbledhura në këtë mënyrë.

3.3. Paketimi dhe shënimi i mallrave

Në lidhje me paketimin dhe shënimin e mallrave, shpediteri mund të paraqitet në rol të atij që bën marrëveshje dhe në rol të kryerësit të paketimit, varësisht nga kërkesa ose urdhëresa e klientit.

Si person që bën marrëveshjen e paketimit të mallrave, shpediteri nënshhkruan në emër të vet mar-rëveshje me ndërmarrjen e specializuar për paketim, por në llogari të urdhërdhënësit.

Është përgjegjës për përzgjedhjen e zbatuesit të paketimit dhe ka për detyrë të bëjë mbikëqyrje mbi paketimin e mallrave të klientit.

Si zbatues paketimi të mallrave, shpediteri ka për detyrë vet ta kryejë punën rreth paketimit dhe shënimit të mallrave, me kusht të ketë krijuar njësinë e vetë punuese, e cila disponon me hapësirë, pajisje dhe kuadër të kualifi kuar që ta kryejë punën në tërësi. Në këtë rast shpediteri ndërmerr edhe përgjegjësi mbi ndërmarrjen e paketimit.

3.4. Matja dhe klasifi kimi i mallrave

Matja e mallrave është vërtetimi i peshës me instrumente matëse zyrtarisht të përshkruara - pe-shore. Në lidhje me përcaktimin e peshës së mallrave është edhe përcaktimi i dimenzioneve (matje) dhe numër të njësive për paketim (numërim).

Klasifi kimi paraqet shpërndarjen e mallrave sipas klasave ose nënklasave, si dhe veçimi i mallrave të dëmtuara, mallrat e prishur ose të papërdorshme para ose gjatë transportit.

Shpediteri nuk ka për obligim matjen ose klasifi kimin e mallrave. ai këtë e punon vetëm atëherë kur me klientin do të nënshkruajë marrëveshje të veçantë ose prej tij do të marrë urdhëresë të veçantë. Shpediteri në këtë rast mund të jetë si marrëveshës ose kryerës i këtyre punëve. Si marrëveshës

92


ai nënshkruan marrëveshje me ndërmarrjet e specializuara për këto punë në emër të vet, por në llogari të klientit. Si zbatues, ai duhet të ketë pajisje përkatëse dhe zbatues të kualifi kuar (punëtorë)

3.5. Marrja e ekzemplarit nga mallrat

Me marrje ekzemplar të mallrave nënkuptohet marrja e sasisë së vogël të mallrave të vërtetohen cilësitë e caktuara të mallrave, që janë lëndë e shitblerjes. Ekzemplari është reprezentativ nëse sipas shënimeve themelore është identik me sasinë e përgjithshme të mallrave, gjegjësisht nëse paraqet fotografi të tyre të zvogëluar.

Marrja e ekzemplarit është profesioniste, kompleks dhe punë me përgjegjësi. Marrja e thjeshtë e ekzemplarit bëhet për shkak të vërtetimit të informacioneve që futen në dokumentacion, dhe mar-rja e ekzemplarit për shkak të vërtetimit të cilësive të mallrave, ashtu që shitësi dhe blerësi do të mund t’i rregullojnë marrëdhëniet e ndërsjella.

Shpediteri i merr mallrat e lartëpërmendura me urdhëresë të veçantë të klientit, si person profe-sionist dhe me shpediterë bën marrjen e ekzemplarit të mallrave me urdhëresë të drejtpërdrejt të klientit, si person profesionist, i kujdesshëm dhe biznesmen i mirë.

Shpediteri është përgjegjës vetëm për marrjen e ekzemplarit në bazë të informacioneve dhe udhëzi-meve nga urdhëresa.

3.6. Ngrirja e tërësishme e mallrave

Ngrirja e tërësishme e mallrave është shtimi i akullit të thatë në dhoma të veçanta, gjegjësisht rezer-vuare të mjetit transportues për shkak të mirwmbajtjes së temperaturës permanente të brendshme. Kjo bëhet gjatë transportit të mallrave që prishen lehtë (mish të freskët, pemë, perime, prodhime qumështi etj.) në periudhën e ngrohtw të vitit në largësi më të mëdha në transportin ndërkombëtar.

Ngrirja e tërësishme bëhet nëpër vende që janë pajisur për punë të këtilla dhe me marrëveshje para-prake. Këto janë raste të shpeshta kur mallrat transportohen me vagoneta hekurudhore –frigoriferë pa pajisje përkatëse për mirmbajtjen e temperaturës permanente, kështu që duhet të ketë rezer-vuare të veçanta për akull, gjegjësisht makina frigoriferë.

Shpediteri gjatë kryerjes së këtyre punëve paraqitet jo veëm si marrëveshje bërës, por edhe zbatues i ngrirjes së tërësishme, në bazë të urdhëresës së klientit. Nëse bëhet fj alë për mallra nën mbikëqyrjen doganore ngrirja bëhet nën mbikëqyrjen e punëtorit doganor.

93


3.7. Ushqimi dhe dhënia ujë shtazëve të gjalla

Në rast se transportohen shtazë të gjalla në largësi më të mëdha, gjegjësisht nëse transporti zgjat më gjatë se 12 orë, duhet të organizojë ushqim dhe dhënie ujë gjatë rrugës, kurse, nëse transporti zgjat më tepër se 24 orë, ushqimi dhe dhënia e ujit duhet të organizoohet çdo 24 orë. Shtazët mund të transportohen me të gjitha mjetet transportuese, por për transport të tw gjitha llojeve të transportit janë përshkruar të gjitha mënyrat e veçanta për ushqim dhe dhënie të ujit. Varësisht nga zgjatja e transportit, është përshkruar se cila sasi e ushqimit duhet të jetë siguruar për secilën shtazë veça-nërisht.

3.8. Kontrolli i kualitetit dhe kuantitetit të mallrave

Kontrolli i kualitetit dhe kuantitetit të mallrave në qarkullimin ndërkombëtar të mallrave ka karak-ter të dyfi shtë. Së pari është kontroll publik - juridik, që është edhe obligim ligjor. Kjo nuk bëhet as në llogari të shitësit as në llogari të blerësit. Organet kompetente shtetërore vërtetojnë nëse mallrat i përgjigjen kualitetit dhe gjendjes shëndetësore për tw cilën janë përshkruar në bazë të gjendjes lëshohet dokumentacion përkatës (çertifi katw) pa të cilwn nuk mund të bëhet doganimi i mallrave, që në praktikë do të thotë patentë për import-eksport. Shpediteri është i detyrueshëm t’i paraqesë mallrat për shkak të inspektimit në vendin e doganimit, kurse klienti t’i paguajë shpenzimet për kontrollin dhe analizat përkatëse, nga ekzemplari i mallrave. Organizimi i këtyre kontrolleve nuk bën pjesë në punë speciale, por në punë shpediterike.

E dyta, ky është kontroll me marrëveshje për kualitetin dhe kuantitetin e mallrave si dëshirë e lirë e palëve në marrëveshje, respektivisht, obligimi i shitësit ose blerësit nga marrëveshja e shit-blerjes. Esenca e këtyre kontrolleve është të vërtetohet nëse mallrat sipas kualitetit dhe kuantitetit ju përgjigjen dispozitave nga marrëveshja e shitblerjes dhe krahasimi bëhet në vendin e kontrollit. Që ta vërtetojnë këtë, palët në marrëveshje angazhojnë shtëpi neutrale, e cila është e specializuar dhe regjistruar për këto punë, dhe e cila është e obliguar t’i kryejë të gjitha procedurat e përshkruara të kontrollit, që të vërtetohet kualiteti dhe kuantiteti i mallrave dhe lëshon dokumentacion përkatës për rezultatet nga kontrolli. Në bazë të këtij dokumentacioni krijohen kushte për dërgim, gjegjë-sisht pagesë të mallrave.

Shtëpia kontrolluese quhet neutrale për shkak se obligimi i saj ligjor është që kontrollin ta bëjë në mënyrë profesionale dhe asnjëanëse, kurse gjendja e gjetur nuk mund të ndikojë në faktin nëse kontrollin e e paguan shitësi apo blerësi.

94


Në lidhje me kontrollin nga marrëveshja për kualitetin e mallrave shpediteri mund të paraqitet në rol të dyfi shtë: si zbatues dhe si marrëveshës i kontrollit.

Si zbatues i kontrollit, shpediteri patjetër të jetë i regjistruar në regjistrin për zbatimin e këtyre veprimtarive, gjegjësisht t’i plotësojë të gjitha kushtet njëlloj si secila shtëpi tjetër kontrolluese. Shpediteri si marrëveshës i kontrollit paraqitet vetëm kur nënshkruan marrëveshje për kontroll me shtëpinë neutrale në emër të vet, në llogari të klientit, gjatë së cilës përgjigjet për përzgjidhjen e tyre, por jo për punën e tyre.

Kontrolli i kualitetit dhe kuantitetit të mallrave nuk do të thotë edhe pranim-dorëzim të mallrave. Pas zbatimit të kontrollit të mallrave nga marrëveshja përgjigjet sipas cilësisë nga marrëveshja dhe se është dërguar në sasinë nga marrëveshja. Në këtë mënyrë është bërë dorëzimi, gjegjësisht përcjel-lja e mallrave të shitësit në mallra të blerësit, pas kësaj blerësi nuk ka të drejtë të kundërshtojë në kualitetin dhe kuantitetin e mallrave.

3.9. Lëshimi i dokumentacionit - FIATA

FIATA – është union ndërkombëtar i Lidhjeve nacionale shpediterike gjegjësisht asociacion ndërkombëtar shpediterik që ka për detyrë ta avancojë veprimtarinë shpediterike në korniza ndërkombëtare. Ai i përfaqëson interesat e shpediterëve në organizatat ndërkombëtare ekonomike juridike në lidhje me rrethveprimin e shërbimeve shpediterike. Aktivitet i veçantë i FIATA –s shprehet në krijimin e dokumentacionit të unifi kuar shpediterik që janë prezent në qarkullimin ndërkombëtar të mallrave. FIATA – dokumentacioni mund të zëvendësojë dokumentacion trans-porti ose, nëse nuk është në marrëveshje, ose nuk është e zakonshme të lëshohet, ka rol si dëshmi të mallrave të dorëzuara. Gjithnjw e më tepër kërkohet si dokumentacion për pagesën e mallrave sipas akreditivave të dokumentuara. Po ashtu, e zakonshme është që në procedurë të doganimit të mallrave dokumentacioni FIATA të pranohet si dokumentacion transporti.

Në dokumentacionin kryesor FIATA (shpediterik) bëjnë pjesë:

• Vërtetim shpediterik për pranim (FCR - Forëëarders Certifi cate of Receipt)

• Vërtetim shpediterik për transport (FCT - Forëëarders Certifi cate of Transport)

• Ngarkimore shpediterike që përçohet për transport multimodal (FBL -Negotiable FIATA Multimodal Transport Bill of Lading)

• Vërtetim shpediterik nga depoja (FËËR - FIATA ËËarehouse Receipt)

Dokumentacion shpediterik mund të lëshojnë vetëm shpediterë ndërkombëtarët që janë anëtarë të asociacionit shpediterik botëror FIATA. Lëshimi i dokumentacionit të këtillë nënkupton edhe një

95


shkallë të caktuar të përgjegjësisë së shpediterit, që është jashtë përgjegjësive të veta për kryerjen e punëve themelore nga marrëveshja për shpedicion. Për këtë shkak lëshimi i këtij dokumentacioni, kontraktohet dhe paguhet veçanërisht si shërbim special shpediterik.

3.10. Lëshimi i letrave garantuese

Letër garancie është dokumentI i cili e përfshinw obligimin e garantuesit dhe kushtet ndër të cilat mundësohet garancia.

Shpediterët punojnë me letra garantuese, veçanërisht në organizimin e transportit detar, dhe gjatë kësaj më shpesh lëshohen dy lloje të letrave garantuese – për shkarkim të mallrave nga anija dhe lëshimin e fl etës konosman (ngarkimore)

Letër garancie për shkarkim të mallrave është garanci e shpediterit për transportuesin me anije ose agjentit të tij në limanin për shkarkim të mund të lejojnë shkarkim të mallrave pa e prezantuar KONOSMAM- in origjinal (ngarkimore). Shpediteri i jep garanci anijes se i merr përsipër të gjitha pasojat që mund të krijohen.

Kjo do të thotë se anija e ka liruar nga çfarë do lloji të obligimeve në lidhje me dorëzimin e mallrave. Shpediteri në këtë rast nuk guxon t’i dorëzojë mallrat para se të posedojë konosmanin origjinal.

Letra garantuese për lëshimin e konosmanit të pastër është garanci e shpediterit për pronarin e anijes ose agjentin e tij në limanin e ngarkimit se do t’i bartë të gjitha dëmet, të cilat poseduesi i anijes do të ishte i obliguar t’i kompensojë pranuesit të mallrave, në rast se ka lëshuar konosman të pastër. Ky është rast kur poseduesi i anijes në vërtetim për ngarkim do të fusë vërejtje në drejtim të peshës, numri i copëve, pamja e jashtme ose kualiteti i paketimit të mallrave pas çka vijon lëshimi i konosmanit në të cilin ekziston vërejtje, që do të thotë se ky dokumentacion është i pastër .

Në rast se për pagesën e mallrave është bërë marrëveshje nëpërmjet akreditacionit të dokumentuar, dokumentacioni i këtillë nuk ia mundëson anijes pagesën e mallrave. Shpediteri nuk do të lëshojë letër garancie në rastet kur është e qartë se vërejtja e pronarit të anijes është e bazuar, dhe ka të bëjë me sasitë dhe cilësitë e mallrave, por do ta lajmërojë klientin dhe do të kërkojë urdhëresë që të mënjanohen mangësitë e mallrave të largohen ose mallrat e dëmtuar të zëvendësohen me të reja. shpesh letrat e garancisë lëshohen kur vërejtja e pronarit të anijes është e dyshimtë ose nuk është e formuluar në mënyrë precize dhe mirë të sqaruar.

96


3.11. Përfaqësimi i klientëve

Shpediteri mund të përfaqësojë klient vetëm me urdhëresë të tij ose autorizim edhe para personave të tretë të veprojë në emër dhe në llogari të tij. Në punët e organizimit të transportit mund të jetë në dy raste: në procedurë regresi kah persona të tretë dhe në rast të havaries gjenerale.

Përfaqësimi i klientëve në procedurë regrese kah persona të tretë do të thotë obligim i shpediterit të kërkojë dëmshpërblim dhe kundërshton një ose më tepër pjesëmarrës në transport, në të cilin është shkaktuar dëm. Regres është e drejta e klientit të kërkojë kompensim të dëmit të mallrave që është bërë gjatë transportit. Personat e tretë janë pjesëmarrës në transport me të cilët shpediteri ka nënshkruar marrëveshje komisioni (transportues, deponues, terminale transporti etj.)

Përfaqësimi i klientëve në rast të havaries së përbashkët është në lidhje me marrëveshjen për siguri-min e mallrave në transportin detar.

Havari e përbashkët (gjenerale) është dëm jo i zakontë, humbje ose shpenzim që i ka ndodhur pronës detare (anije, mallra dhe për vozitje) kjo është bërë me vetëdije, me qëllim me veprim të kapitenit të anijes për shkak të shpëtimit tw të gjitha vlerave pronësore nga rreziku që bashkërisht u kanoset (hedhja e mallrave në det, dëme gjatë fi kjes së zjarrit në anije, drejtimi i anijes me qëllim që të mos fundoset etj.)

Pasojat e havarive të këtilla i bartin të gjithë pjesëmarrësit në ndërmarrjen detare, varësisht nga vlerat me të cilat kanë marrë pjesë në këtë ndërmarrje. Përllogaritja e dëmeve me çka përcaktohet dëmi individual i secilit pjesëmarrës, likuidimi i dëmit me çka përcaktohet baza ndarëse përfun-dimtare dhe pagesa e dëmeve – këto janë faza, në të cilat shpediteri mund ta përfaqësojë klientin.

3.12. Kreditimi i klientëve

Kreditimi i klientëve është punë specifi ke shpediterike, me tw cilën shpediteri i fi nanson shpenzi-met ose pjesë të shpenzimeve të klientit në lidhje me transportin dhe doganimin e mallrave. Këtu para së gjithash mendohet për shpenzimet për ringarkim, transport, kontroll inspektues dhe anal-izë të mallrave, si dhe për detyrimet doganore, të cilat shpediteri i paguan për klientët në afatet e caktuara, që nga klient do të parapaguhen në mënyrë plotësuese. Funksioni kreditor është funksion i rëndësishëm shpediterik dhe paraqet një nga përparësitë konkurente kryesore të shpediterëve.

97


3.13. Punët trafi kore - agjentore

Punët trafi kore - agjentore, janë punë për përfaqësim dhe ndërmjetësim në transportin e mallrave, si dhe punë të zakonshme që janë në lidhje me ato. Përfaqësimi përfshinë punë të pranimit të mjetit transportues dhe përfaqësimi i transportuesit para organeve shtetërore dhe personat e tjerë juridik. Ky është rast më i shpeshtë në transportin detar dhe atë të lumenjve.

Punët e ndërmjetësimit përfshijnë edhe sjelljen në lidhje transportuesin me shfrytëzuesin e trans-portit për shkak të nënshkrimit të marrëveshjes për transport. Në atë rast transportuesi dhe shfrytë-zuesi i transportit nënshkruajnë marrëveshje drejtpërsëdrejti, ndërsa shpediteri vetëm ndërmjetë-son, duke mos ndërmarrë aspak obligime nga marrëveshja e nënshkruar në këtë mënyrë. Në rast se shpediteri i kryen këto punë, patjetër të jetë i shënuar në regjistrin dhe atëherë ai nuk paraqitet si komisioner, por si agjent, respektivisht në emër dhe llogari të huaj.

3.14. Punë panairi

Punë shpediterike panairi kanë karakter specifi k dhe dallohen nga punët standarde shpediterike të organizatave për transport. Eksponuesit e huaj të panairit në vendin tonë janë klientë potencial shpediterik kur bëhet fj alë për punë panairi në vend. Kjo punë përfshinë: pranimi i eksponateve të panairit, organizimi i doganimit të përkohshëm të importit, vendosja e eksponateve në am-bient eksponimi, paketimi dhe ngarkimi i eksponateve pas mbarimit të panairit, shkarkimi nga përgjegjësia materiale e eksponateve përkohësisht të importuara, organizimi i doganimit të impor-tit të eksponateve të shitura etj.

Shpediterët mund të japin shërbime edhe eksponuesve tonë nëpër panairet në vende të huaja. Shpediteri në vend i jep shërbimet në vijim: paketimi i eksponateve të panairit për transport, or-ganizim për doganim të përkohshëm të eksportit të eksponateve, organizimi i transportit deri në vendin e mbajtjes së panairit në vend të huaj etj. Nëpërmjet korrespodentit të vet në vendin e mbajtjes së panairit mund të organizohet pranim dhe vendosje të eksponateve në panair, si dhe kthimin e tyre nga panairi, ashtu që eksponuesi jonë në vend të huaj ka shërbim të vetëm dhe është i shkarkuar nga të gjitha brengat lidhur me transportin e eksponateve në të dyja drejtimet.

98


3.15. Punët konsignacione

Punët konsignacione të shpediterit përfshijnë mbajtjen e depos të konsignacionit, shitjen e mall-rave nga depoja e konsignacionit, dhënia e shërbimit gjatë pranimit dhe ngarkimit të mallrave, si dhe organizon doganimin e mallrave me konsignacion. Kosignacioni (lat. consignatio) është formë e marrëdhënieve të biznesit ku pronari i dërgon mallra përfaqësuesit të vet në shtetin tjetër, i cili këto mallra i shet në emër të tij dhe në llogari të tij. Depo konsignacioni hap personi i vendit juridik i regjistruar për përfaqësimin e fi rmave në vend të huaj, ku vendosen mallrat e pronarit të huaj. Këto mallra janë nën mbikëqyrjen doganore deri në shitjen përfundimtare ose kthim në vend të huaj. Kur një pjesë e mallrave i shitet blerësit të vendit shpediteri organizon doganim importi për atë sasi, gjegjësisht vlerë, dhe shkarkohet nga importi i përkohshëm. Në rast se një pjesë e mallrave kthehet në vend të huaj, atëherë importi i përkohshëm shkarkohet me doganim eksporti.

3.16. Punë lizingu

Me lizing shpediterik të punës (аng. Leasing - huazim) nënkuptohet huazim pune i mjeteve trans-portuese ose kontejnerëve, për shkak të organizimit të transportit të mallrave të caktuara. Gjatë kësaj, mjeti transportues i huazuar ose kontejneri nuk kalojnë në pronësi të shpediterit, por ia kthe-jnë mbrapa pronarit. Nga mjetet transportuese, më së shumti në lizing përdoren cisternat vagonete për transportin e substancave kimike dhe ngarkesë të lëngët, si dhe vagoneta speciale ose kamionë për transport të ngarkesave të rënda dhe jashtgabarite. Sot në botë ekzistojnë shumë kompani, të cilat merren vetëm me huazimin e mjeteve transportuese ose kontejnerëve. Shpediteri në punën e lizingut mund të paraqitet në rol të dyfi shtë. I pari është roli i huamarrësit, kurse i dyti është roli i ndërmjetësuesit në përmbyllje të marrëveshjes për huazim. Roli i huamarrësit mund të jetë i dy-fi shtë: shpediteri si huamarrës në emër dhe llogari të vet (marrëveshje individuale) dhe shpediter si huamarrës në emër të vet dhe në llogari të klientit (marrëveshje komisioni).

3.17. Funksioni faktoring i shpedicioneve

Shpediteri, poashtu mund të paraqitet si faktoring kompani. Faktoring paraqet ndërmarrjen e arkëtimit të kërkesave të klientëve nga ana e shpediterëve për çka me klientin nënshkruan cesion. Kështu ekzistojnë dy lloje të faktoringut: i hapur dhe i mbyllur. Faktoring i hapur është kur kli-

99


enti bën cesion të kërkesës së vet në leverdi të faktoring fi rmës (faktorit) – shpedicionit dhe në atë mënyrë kërkesa e tillë, që do të arrijë periudhën e ardhshme, ia shet faktoring fi rmës, e cila menjëherë e pagon me rrefuzim të provizionit ose kamatës. Me këtë rrezikun për pagesë e merr shpedicioni, gjegjësisht faktoring fi rma. Ndërsa faktoringu i mbyllur funksionon në atë mënyrë që eksportuesi ia shet mallrat faktoring fi rmës, kurse ajo ia pagon klientit vlerën e mallrave nga mjetet prej ndonjë banke, të dedikuara për kreditimin e eksportit. Mandej mallrat i rishiten blerësit të jashtëm të kredisë, gjatë kësaj eksportuesi bën shitje në emër dhe llogari të faktoring fi rmës. Blerësi ia pagon faktoring fi rmës mallrat e eksportuara dhe faktoring fi rma ia kthen kredinë bankës. Në këtë mënyrë faktoring fi rma, gjegjësisht shpediteri realizon dallim në çmime.

3.18. Loko transporti

Me loko transport (vendor –transport lokal) nënkuptohet transport në brendinë e zonës së qytetit, të cilin e kryen seksioni i transportimit të shpedicionit ndërkombëtar.

Për kryerjen e kësaj pune seksioni i transportit duhet të disponojë me park të caktuar vozitjeje, i cili do t’u mundësojë të realizohen detyrat e përditshme. Ky park vozitjeje duhet të jetë i llojllojshëm (nga vani i vogël deri në kamion të madh) që të mundësojë transportin e mallrave me nevoja të ndryshme të transportit.

Te transporti lokal ndonjëherë është e nevojshme të përdoren mjete teknike për ngarkim - shkar-kim – ringarkim të sendeve të rënda individuale (pirun, vinçe etj.). Poashtu, përveç mjeteve teknike e nevojshme është të kyçen edhe punëtorë që do t’i përdorin ato mjete dhe deri në fund do ta zba-tojnë procedurën e loko transportit.

Transporti lokal shërben për mbledhjen dhe dorëzimin e dërgesave individuale (ditore) te trans-porti përmbledhës ose llojet tjera të transportit. Por, përveç kësaj seksioni i transportit mund të nënshkruajë marrëveshje të veçanta me klientë individual, të cilëve do t’u japë shërbime transporti në mjediset e qytetit.

100



1. Çka çërfaqësojnë punët speciale të shpediterit?

2. Kur guxon shpediteri t’i kryejë punët speciale?

3. Cili është roli i shpediterit gjatë paketimit, peshimit dhe shënimit?

4. Çka nënkuptoni me kontroll të kualitetit dhe kuantitetit, si dhe cili është roli i shpediterit?

5. Kur jep shpediteri letër garancie?

6. Cili është roli i shpediterit gjatë transportit të mallrave që prishen lehtë?

7. Kush i shoqëron mallrat shpediteri?

8. Cilat manipulime të veçanta numërohen në punët speciale të shpediterit?

9. Çka është puna lizing e shpediterit?

10. Çka është faktoring?

11. Sa lloje të faktoringut ekzistojnë?

12. Cili është roli i faktoring fi rmës?

13. Çka është loko transporti?

14. Çka është e nevojshme që të kryhet loko transporti?

101

Tema IV: Sigurimi i transportit


Rezyme Tema IV

Transporti pa sigurim transporti nuk mund të paramendohet, edhe pse akoma ekzistojnë kompani, të cilat transportin e kryejnë pa sigurim, me çka janë të eksponuar ndaj rrezikut edhe në rast se ndodh diçka e padëshiruar, nuk do të mund t’i mbulojnë shpenzimet që janë krijuar nga rreziqet e caktuara, çka nuk do të ndodhë në rast se ekziston sigurim transporti.

Që ta kuptoni më mirë sigurimin e transportit, është e nevojshme që t’i njihni përmbajtjet e kësaj teme, dhe pas kësaj do të mundeni:

• ta defi noni sigurimin e transportit,

• t’i njihni elementet themelore të sigurimit të transportit,

• ta dalloni dokumentacionin te sigurimi i transportit.

102


4.1. Nocioni dhe funksioni i sigurimit

Vështirë mund të paramendohet realizimi i transportit pa sigurimin e transportit, dhe ky është lloji më i vjetër i sigurimit. Fillimi i sigurimit mund të gjendet qw në Kodin e Hamurabit, rreth vitit 1750 p.e.r., poashtu në Romën e Vjetër ka qenë i njohur huazimi detar (foenus nauticum).

Sigurimi i transportit paraqet pjesë tw sigurimit, me tw cilin sigurohet mbrojtje ekonomike nga rreziqet që krijohen gjatë transportit dhe ka të bëjë me sigurimin e mallrave që transportohen (pa dallim llojit të transportit), nëpër anije dhe objekte të tjera lundruese, nëpër fl uturuese dhe fl uturuese të tjera ajrore, si dhe sigurime tw tjera në lidhje me anijet dhe fl uturueset (sigurimi i përgjegjësisë, e tj.).

Sigurimi i mjeteve tjera transportuese (mjete motoristike, lokomotiva dhe vagoneta) llogariten për sigurim pronash, kurse sigurimi i udhëtarëve llogaritet për sigurim personash nga pasojat e rasteve të fatkeqësisë.

4.2. Zhvillimi i sigurimit të transportit

Sigurimi i transportit si forma më e vjetër, në fi llim është përbërë prej vetëndihmës në dëmin eko-nomik të shkaktuar, sigurimi fi zik dhe forma tw tjera primitive të ndarjes së rrezikut. Sigurimi i transportit merr hov më të madh pas zbulimit të Amerikës me zmadhimin e transportit detar. Llojd paraqet lidhje më të fuqishme të siguruesëve që më shpesh e përfaqëson transportin në trafi -kun detar. Llojd nuk paraqet kompani sigurimi, por paraqet përmbledhje të siguruesve individual që nënshkruajnë marrëveshje në emër të vet dhe llogari të vet. Sot, Llojd ka rreth 34000 anëtarë të bashkuar në mbi 450 sindikata. Selia kryesore e Llojd-it edhe sot gjendet në Londër. Teknika e përmbylljes së marrëveshjeve për sigurim sipas sistemit të Llojdit përbëhet si vijon: anëtarët e Llojd-it nuk bisedojnë direkt me siguruesit potencial, por me brokerë të akredituar, gjegjësisht ndërmjetësuse profesionistë.

4.3. Parimet dhe lënda e sigurimit të transportit

Funksionimi normal i sigurimit të transportit sot nuk mundet të paramendohet pa zbatimin e parimeve themelore.

103


1. Parimi i kompensimit – nënkupton dhënia e garancionit të tw siguruarve se pas dëmit të krijuar të shënuar në marrëveshje të sigurimit do të fi tojë kompensim. Që të zbatohet në praktikë ky parim patjetër të plotësohen kushtet në vijim:

• të siguruar mund të jenë vetëm personat që kanë ose që mund të kenë interes të arsyetuar material të mallrave që sigurohen.

• kompensim të dëmit të shkaktuar mund të kërkojnë vetëm personat që në të vërtetë janë dëmtuar, gjegjësisht kanë patur interes të mallrave në momentin e krijimit të dëmit ose atë interes e kanë përfi tuar gjatë sigurimit.

• Send sigurimi mund të jenë vetëm ato mallra që kanë vlerë të caktuar që mund të vlerësohen me mjete fi nanciare.

• të siguruarit mund të fi tojnë kompensim deri në shumën e dëmit që e kanë përjetuar, pasi në bazë të kësaj nuk mund të realizojnë përfi tim.

• nëse mallrat e njëjta janë të siguruara te dy ose më tepër sigurues nga rreziku i njëjtë, prej të gjithë siguruesve mund të kërkohet vetëm deri në shumën e dëmit të vërtetë.

2. Parimi për qëllim maksimalisht të mirë – nënkupton detyrim për përfaqësim me përgjegjësi dhe ndershmëri gjatë nënshkrimit të marrëveshjes për sigurim të transportit si dhe për plotësimin e të drejtave dhe detyrimeve që rrjedhin nga kjo.

Sigurimi i transportit është lëmi e veçantë e sigurimit që përfshinw sigurimin e: mjeteve transpor-tuese, mallrave, gjegjësisht ngarkesa në transport, sigurimi nga përgjegjësia e transportuesit dhe sigurimi i interesave tjera që paraqiten në transport. Sigurimi i mjeteve transportuese, i ashtu quaj-tur kasko sigurim është lëmi e veçantë që i mbulon rreziqet, të cilave u janë eksponuar mjetet trans-portuese, por jo edhe ngarkesa që transportohet.

Sigurimi i transportuesit nga përgjegjësia është pjesë e sigurimit të transportit me çka transpor-tuesit e sigurojnë përgjegjësinë e vet për dëmin e mallrave që i kanë pranuar për transport si dhe vonesa në transport dhe dorëzimi i mallrave te pranuesi. Me këtë siguracion nuk mbulohen intere-sat e shfrytëzuesit të transportit, por vetëm interesat e transportuesit.

4.4. Sigurimi kargo

Sigurimi i mallrave në transport përfaqëson mbrojtje të interesave pronësore tw të siguruarit ose shfrytëzuesit të mallrave me ndihmën e kompensimit të dëmit eventual të krijuar gjatë transportit. Sigurimi i mallrave në transport (sigurimi kargo) është degë e sigurimit të transportit që merret me sigurimin e mallrave në transport. Sendet ose shtazët e gjalla që transportohen nga një vend

104


në vend tjetër me cilindo mjet transportues quhen kargo mallra ose ngarkesë në transport. Trans-porti i mallrave brenda procesit prodhues ose depo nuk përfaqëson lëndë e sigurimit të transportit. Rëndësia e kargo sigurimit është në atë që u mundëson subjekteve ekonomike të bëjnë kalkulime të sakta për secilën punë, pasi përveç çmimit të mallrave, transportit dhe shpenzimeve tw tjera i njohur është edhe çmimi i rrezikut, të cilit i janë eksponuar mallrat gjatë kohës së transportit.

4.5. Dokumentacioni që përdoret gjatë sigurimit

Dokumentacioni themelor që përdoret gjatë sigurimit janë polica e sigurimit, çertifi kata e sig-urimit dhe vërtetim për marrëveshje të nënshkruar për sigurim si edhe „slip” dhe „cover note”. Karakteristika e përbashkët e këtij dokumentacioni është se shërben si dëshmi për marrëveshjen e nënshkruar për sigurim.

4.5.1. Polica për sigurim

Polica për sigurim – është dokumentacion, i cili lëshohet në formë të caktuar gjatë nënshkrimit të marrëveshjes për sigurim dhe i përfshinw të gjitha elementet e rëndësishme. Ajo përfaqëson doku-mentacion, me të cilin poseduesi i saj e përdëft on karakterin e të siguruarit. Marrëveshja llogaritet si e përmbyllur kur siguruesi dhe i siguruari do të nënshkruhen në policë. Kështu që elementet themelore të policës janë:

• emri i marrëveshësit të sigurimit,

• sendi i siguruar,

• udhëtimi ose koha gjatë së cilës sigurohet sendi,

• mjeti transportues (te sigurimi i mallrave),

• shuma për të cilën përmbyllet sigurimi,

• rreziku

• kushtet për sigurim dhe

• nënshkrimi i siguruesit.

Në sigurimin ndërkombëtar përdoren numër i madh i policave që dallohen sipas formës dhe përm-bajtjes, karakteristikave dhe esencës. Të gjitha këto polisa ndahen në:

• kasko polisa (për sigurim të anijeve),

• kargo polisa (për sigurim të mallrave),

105


• polisa për sigurim të fl utarakeve ajrore, ndërtimore anijesh, për vozitje, shpenzimet, përgjegjësitë etj.;

• polisa individuale dhe të përgjithshme;

• polisa detare, tokësore, postare, ajrore dhe të kombinuara;

• polisa devizore dhe polica në valutën vendore;

• polisa eksporti dhe importi;

• polisa kohore dhe polisa udhëtimi;

• polisa përcjellëse dhe jopërcjellëse etj.

Karakteristika të polisës janë:

• Polisa është dokumentacion dëshmues se është nënshkruar marrëveshje për sigurim, dhe i përfshin detyrimet që siguruesi i ka ndërmarrë në lidhje me sigurimin;

• Polisa nuk është marrëveshje e shkruar për sigurim – zakonisht bart nënshkrimin vetëm të siguruesit dhe parimisht i përfshin vetëm obligimet e tij, ndërsa detyrimet e të siguruarit janë shënuar vetëm si kushte prej të cilave varet obligimi i siguruesit;

• Polisa është dokumentacion për borxh, me të cilën siguruesi e vërteton dhe pranon obligimin e vet nga marrëveshja për sigurim;

• Polisa është instrument i përcjelljes së të drejtës nga sigurimi. I siguruari mund t’i përcjellë të drejtat e veta kur ia shet lëndën të siguruarit me indosimin (përcjelljen) e policës ose thjesht me dorëzimin e polisës;

• Polisa nuk është letër me vlerë, pasi poseduesi i polisës është i siguruar dhe ka patur dëm material për shkak të performimit të rastit të siguruar;

• Polisa është dokumentacion për legjitimim. Gjatë nënshkrimit të marrëveshjes për sigurim vetëm caktohet kush është marrëveshësi i sigurimit, por nuk është e nevojshme të dijë sigu-ruesi se kush është i siguruari i vërtetë dhe për interesin e kujt përmbyllet sigurimi. Personi i autorizuar i marrëveshjes është personi që i legjitimohet siguruesit si posedues i polisës origjinale që të vërtetojë se në momentin e performimit të rastit të siguruar ka patur in-teres nga sigurimi i sendit të siguruar. Gjatë humbjes së policës siguruesi është i detyruar të siguruarit për të cilin mendon se e ka humbur policën të paguajë kompensim për dëmin e shkaktuar, por në rast se paraprakisht nga ai merr garanci përkatëse se nuk do të paraqitet më vonë i siguruari i vërtetë me policë origjinale dhe të dëshmojë të drejtën e kompensimit nga sigurimi.

Te sigurimi i mallrave mund të ndodhë polisa të dorëzohet në dy ose më tepër ekzemplarë origjinal, prej të cilëve të gjithë kanë rëndësi të njejtë. Me dorëzimin e një ekzemplari të polisës origjinale dhe në bazë të kësaj pagesa e dëmit, ekzemplarët e tjerë e humbin vlefshmërinë e vet.

106


4.5.2. Certifi kata për sigurim

Certifi kata për sigurim i përfshinw vetëm informacionet themelore për kushtet sipas së cilave përmbyllet sigurimi. Nga aspekti ligjot, certifi kata për sigurim nuk është policë për sigurim, por vetëm vërtetim se është përmbyllur sigurimi i caktuar.

Certifi kata për sigurim zakonisht jepet kur ekziston një marrëveshje e përgjithshme me kushte të detajuara për sigurim. Certifi kata për sigurim jepet edhe te sigurimet individuale, kur për ndonjë shkak nuk mund menjëherë të lëshohet polica për sigurim, kurse marrëveshësit të sigurimit men-jëherë i duhet të marrë dokumentacion për marrëveshje të nënshkruar sigurimi.

Certifi katwn për sigurim e lëshojnë kompanitë siguruese që kanë dhënë mbulesë në formë të ndonjë kontrate të përgjithshme për sigurim. Përveç kësaj, mund t’i lëshojnë edhe ndërmjetësues (brokerë) që kanë nënshkruar marrëveshje të përgjithshme për sigurim në llogari të klientëve të vet me atë që e lajmërojnë kompaninë siguruese për çdo një certifi katw të tillë, me tw cilin është nënshkruar marrëveshje e përgjithshme.

4.5.3. Letër mbulesa

Letër mbulesa dorëzohet në raste kur nënshkruhet marrëveshja për sigurim ndërkombëtar, dhe akoma nuk janë përcaktuar të gjitha elementet e nevojshme për nënshkrim defi nitiv të marrëveshjes.

Fotografi a 4.1. Polisa për sigurim të pronarit të varkës nga përgjegjësia ndaj personave të tretë

107


Me dorëzimin e letër mbulesës pranohet dokumentacion që shërben si dëshmi për marrëveshje sig-urimi të përmbyllur, me atë që ka karakter të përkohshëm. Pas konstatimit të të gjitha elementeve të nevojshme për dorëzimin e policës, letër mbulesa tërhiqet dhe në vend të saj dorëzohet polica për sigurim.

Letër mbulesa shpesh dorëzoihet gjatë sigurimit të anijeve, kurse shumë rrallë gjatë sigurimit të mallrave.

4.5.4. Vërtetimi për sigurim të nënshkruar

Vërtetimi për sigurim të nënshkruar shërben si dëshmi për sigurim të përmbyllur kur dorëzimi i policës nuk është i bevojshëm. Kjo ndodh shpesh gjatë sigurimit të mallrave gjatë importit, atëherë në fl etparaqitjen për sigurim, të cilën e dorëzon marrëveshësi i sigurimit drejtpërsëdrejti ose nëpër-mjet shpediterit, siguruesit vendojnë klauzolë me tw cilën vërtetojnë se është nënshkruar sigurim sipas kushteve dhe zërave të premijës të shënuara në vetë fl etparaqitjen. Një pjesë nga ekzemplarët e fl etparaqitjes siguruesit e mbajnë për nevojat e veta, kurse ekzemplarët e mbetur ia kthejnë mar-rëveshësit të sigurimit si dëshmi e shkruar se është nënshkruar marrëveshje për sigurim. Vërtetimet për sigurim nuk mund të llogariten për polica, edhe pse shpesh në praktikë ashtu quhen.

Praktika e përmbylljes së sigurimit pa dorëzimin e polisës është treguar si shumë e leverdishme, pasi në një masë të rëndësishme e ka zvogëliuar punën teknike rreth dorëzimit të policës dhe e përjashton mundësinë për mospajtim ndërmjet tekstit në policë dhe tekstit në urdhëresën për sig-urimin që e ka dorëzuar marrëveshësi i sigurimit.

4.5.5. Marrëveshje siguracioni të shkruara

Te sigurimi ndërkombëtar kur është e nevojshme që në mënyrë të shkruar të shënohen dispozi-tat e veçanta të marrëveshjeve të nënshkruara, kurse përdorimi i formularëve të rregullt është e pamundëshme ose e papërshtatshme. Kjo ndodh te marrëveshjet e përgjithshme për mbulesë të hapur. Atëherë, përpilohen marrëveshje të shkruara për sigurim në formë që është e zakonshme për përmbyllje të marrëveshjeve. Këto marrëveshje shërbejnë si dëshmi për sigurim të nënshkruar me funksion të njwjtë si dhe polica e sigurimit.

Përparësia e marrëveshjeve me shkrim për sigurim është në atë se gjatë përpilimit të tekstit të mar-rëveshjes palët nuk janë të lidhhur me formularët tipik paraprak dhe kushte që janë shkruar në vetë policë. Foema e tyre e përfaqëson anën negative, e cila zakonisht nuk mundëson përdorimin për nënshkrim masovik të marrëveshjeve për sigurim. Për këto arsye, kur supozohet se sipas një teksti

108


tipik do të nënshkruhen numër më i madh i sigurimeve, shkohet në përpunim të policës gjenerale, e cila sipas formës së saj përshtatet më tepër për sigurime të tilla masovike.

4.5.6. „Slip” dhe „Cover note”

Në praktikën angleze „Slip” dhe „Cover note” kanë rol të rëndësishëm në zbatimin e sigurimit. „Slip” është dokumentacioni, të cilin e pwrgatitin ndërmjetësuesit në sigurim, kurse i përfshinw të gjitha informacionet e nevojshme për vlerësim të madhësisë së rrezikut dhe kushtet sipas së cilave duan të nënshkruajnë sigurimin. Ndërmjetësuesit merren vesht me siguruesin udhëheqës, me cilin i përcaktojnë kushtet për sigurim dhe zërat e premijës dhe pjesa që pranohet në sigurim. Mandej „Slip’’-i përcillet në siguruesit e tjerë potencial, që marrin një pjesë të mirë nga sigurimi dhe e nënshkruajnë deri në mbulesën e tërësishme të shumës së siguruar. „Slip”-i mbetet te ndërmjetë-suesi si dëshmi për sigurim të nënshkruar. Në bazë të informacioneve nga „Slip’’-i ndërmjetësuesit dorëzojnë të ashtuquajturin „Cover note” (notë për mbulesë), me tw cilën e lajmërojnë të sigurua-rin se është nënshkruar sigurim me kushte të caktuara, si dhe për pjesën e secilit nga siguruesit. Në bazë të „Slip’’-it në mënyrë plotësuese dorëzohet polisa për sigurim.


1. Prej kur daton sigurimi i transportit?

2. Si janë fi llimet e sigurimit të transportit?

3. Si ka lëvizur zhvillimi i sigurimit të transportit?

4. Cilat janë parimet e sigurimit të transportit?

5. Çka është kargo, dhe çka kasko sigurimi?

6. Cili dokumentacion përdoret te sigurimi i transportit?

7. Cilwt janë elementet themelore të polisës së sigurimit?

8. Cilat lloje të polisave për sigurim ekzistojnë?

9. Çka është certifi kata për sigurim?

10. Kur lëshohet certifi kata për sigurim?

11. Kush lëshon letër mbulesë?

12. Çka përfaqëson letër mbulesa?

13. Për çka shërben vërtetimi për sigurim?

14. Për çka është e nevojshme marrëveshja me shkrim për sigurim?

15. Çka është „Slip note” dhe për çka shërben?

16. Çka është „Cover note” dhe për çka shërben?

109

Tema V: Procedura doganore me efekt ekonomik dhe procedura e pezullimit


Rezyme Tema V:

Duke u nisur nga fakti se dogana është një nga instrumentet e shtetit ta mbrojë ekonominë ven-dase, prodhimtarinë si dhe qytetarët e vet, por dogana përveç rolit mbrojtës ka edhe role tw tjera që në situata të ndryshme ndryshe refl ektohen mbi sferat e ndryshme të veprimit të elementeve të sistemit.

Procedurat doganore mund të kenë efekte të ndryshme, që me njohjen e kësaj teme mund t’i zotoni dhe do të keni mundësi:

• t’i dalloni procedurat doganore me efekt vonues dhe efekt ekonomik,

• t’i njihni kushtet e përgjithshme për miratimin e procedurave me efekt ekonomik,

• ta identifi koni organin mbikëqyrës,

• t’i sqaroni mënyrat e dorëzimit të kërkesave për ngritjen e procedurave me efekt ekonomik, si dhe llojet e miratimeve,

• ta përshkruani procedurën e deponimit doganor,

• ta dalloni dokumentacionin që pëedoret në procedurën e deponimit doganor të mallrave,

• t’i sqaroni përgjegjësitë e mbajtësit të depos doganore dhe shfrytëzuesit të depos,

• ta njihni mënyrën e veprimit me mallra të venduar në procedurë të deponimit doganor etj.

110


5.1. Efekti ekonomik i doganimit

Veprimi ekonomik i doganave përfaqëson ndryshim të parametrave të vlefshmërisë dhe në mar-rëdhëniet që i shkaktojnë këto instrumente në procesin nacional të reproduksionit dhe në proceset e reproduksionit në shtetet e tjera. Dogana në bazë përfaqëson instrument i politikës së jashtme tregtare me çka nëpërmjet shtimit të shumës së doganës së paguar mbi çmimin e importit, shtren-jtohen mallrat e huaj në tregun vendor. Me shumën e doganës duhet të bëhet anulimi i dallimit ndërmjet çmimit të importit dhe çmimit real të prodhimit përkatës të tregut nacional. Me pagesën e detyrimeve gjatë importit vlera e doganës së tregut të importit e ngarkon çmimin e prodhimit të importit me çka në tregun vendor shitet me çmim më të lartë. Në atë mënyrë u mundësohet prodhuesve të vendit t’i shesin prodhimet e veta në tregun vendor. Efektet e doganave të vwna mbi ekonominë nacionale janë shumë të mëdha. Si efekte më të rëndësishme ekonomike janë:

• efekt ekonomik i doganave mbi çmimet,

• efekt ekonomik mbi marrëdhëniet e këmbimit,

• efekt ekonomik mbrojtës,

• efekt ekonomik fi skal,

• efekt ekonomik i punësimit,

• efekt i doganave mbi alokacionin e resurseve prodhuese, e tjerë.

5.1.1. Efekti ekonomik i doganës mbi çmimin e prodhimeve

Nëpërmjet barazimit të çmimeve të importuesit dhe prodhimit vendor në tregun vendor, prod-huesit vendor i mundësohet plasman më i mirë i prodhimit të vet por shpenzuesi vendor është ai, i cili i pagon shpenzimet nga dogana e paguar nëpërmjet pagesës së çmimit më të lartë për prodh-imin përkatës. Gjatë përcaktimit të ndikimit të doganave mbi çmimin ekzistojnë katër raste edhe atë kur dogana e importit:

• nuk ndikon në çmimet vendore,

• ndikon mbi çmimet për sumë më të vogël nga shuma e doganës,

• ndikon mbi çmimet saktësisht sa shuma e doganës,

• ndikon mbi çmimet për shumë më të madhe nga shuma e doganës.

Dogana e importit nuk ndikon në çmimin e prodhimit në rastet kur eksportuesi i huaj në përgjithësi e ndërmerr shumën e doganave. Në kushte të konkurencës së fortë ose pushtimit të tregut të ri eks-

111


portuesi i huaj mundet nëpërmjet zvogëlimit të çmimeve ta ndërmarrë tërë shumën e doganës në llogari të zvogëlimit të profi tit të vet.

Dogana e importit mund ta zmadhojë çmimin e prodhimit për sumë më të vogël nga shuma e doga-nës në rast kur importuesi i huaj pjesërisht do t’i mbulojë shpenzimet për doganën e paguar në llogari të zvogëlimit të profi tit të vet.

Dogana e importit do ta zmadhojë çmimin e prodhimit të importit për shumën e plotë të doganës në atë rast kur eksportuesi/importuesi nuk do ta paguajë doganën nga të hyrat e veta, por dogana do ta ngarkojë prodhimin e importit.

Doganat e importit do ta zmadhojnë çmimin e prodhimit për shumë më të madhe nga shuma e doganës në rast kur prodhimi importohet nëpërmjet më tepër ndërmjetësuesve dhe gjatë kësaj çmimit të prodhimit i shtohet provizion ndërmjetësues, ashtu që shfrytëzuesi i fundit do ta paguajë prodhimin me çmim shumë më të lartë. Kjo dukuri në praktikë quhet piramidë doganore.

5.1.2. Efekti ekonomik i doganave mbi marrëdhëniet e këmbimit

Doganat e importit në përgjithësi ndikojnë mbi përmirësimin e marrëdhënieve të këmbimit në shtetin importues në rastet kur eksportuesi pjesërisht ose tërësisht e ndërmerr shumën e doganës. Efektet pozitive shihen në çmimet më të ulta të prodhimeve importuese, gjegjësisht në hyrjen me shumicë të devizave nga dogana e paguar e importit.

5.1.3. Efektet mbrojtëse të doganës

Doganat mbrojtëse nuk duhet të jenë të përcaktuara në nivel shumë të lartë me çka do të pa-mundësohet importi i prodhimeve të huaja, gjegjësisht do të pamundësohet krijimi i konkurencës së shëndoshë në tregun vendor. Me mosekzistimin e konkurencës së shëndoshë në tregun vendor mund të vijë deri te paraqitja e përtesës së kapaciteteve vendore prodhuese. Ndikimi negativ i doga-nave mbi prodhimtarinë vendore mund të shihet gjatë vendosjes së mbrojtjes së lartë doganore (dogana) te prodhimet që përfaqësojnë materiale të papërpunuara ose repromateriale për prodh-imin e ndonjë prodhimi fi nal. Me këtë zvogëlohet konkurenca e prodhimit vendor me çka vjen deri në zvogëlimin e prodhimtarisë vendore.

112


5.2. Procedura e pezullimit dhe procedura doganore me efekt ekonomik

Gjatë hyrjes së mallrave në procedurë doganore, gjegjësisht lëshimi i mallrave në qarkullim të lirë mbi mallrat zbatohen procedura ekzekutive ose procedura doganore me efekt ekonomik.

1. Procedura pezullimi përfaqësojnë procedura gjatë:

• transitit,


• import për përpunim sipas sistemit të pagesës së pezulluar,

• përpunim me kontroll doganor,

• import i përkohshëm.

2. Procedura doganore me efekt ekonomik ka të bëjë me:


• import për përpunim,

• import i përkohshëm,

• eksport për përpunim,

• përpunim me kontroll doganor.

Për përdorimin e cilës do qoft ë procedurë doganore me efekt ekonomik është e nevojshme të mer-ret miratim nga organi doganor. Këto miratime u lëshohen vetëm:

• personave që i ofrojnë të gjitha garancitw për zbatim të drejtë të veprimeve në procedurën doganore;

• kur organi doganor mund të bëjë mbikqyrje dhe ndjekje të procedurës panevojë të futjes së ak-tiviteteve administrative joproporcionale me leverdi ekonomike nga procedura e miratuarа.

Poseduesi i miratimit është i detyruar ta lajmërojë organin doganor për të gjitha rrethanat që kri-johen pas lëshimit të miratimit të tillë, të cilët mund të ndikojnë në vazhdimin e vlefshmërisë ose përmbajtjes së tij. Procedura e pezulluar me efekt ekonomik mbaron kur organi doganor ka mi-ratuar doganim të ri , procedurë të lejuar ose ka miratuar përdorimin e mallrave për:

• mallra që janë deklaruar në procedurë me efekt ekonomik,

• prodhimet e fi tuara,

• prodhimet e fi tuara në ndonjë fazë të procedurës me efekt ekonomik.

113


Të drejtat dhe obligimet e bartësit të procedurës doganore me efekt ekonomik në ndonjë mënyrë të caktuar mund të përcillen në persona tjerë që i plotësojnë të gjitha kushtet e përshkruara që të kenë leverdi nga procedura në fj alë.

5.3. Depot doganore

Duke u nisur nga ajo se në depot doganore mund të vendosen mallrat me çka shkaktohen proce-dura pezulluese, depot doganore sërish do të shqyrtohen.

Vendosja e mallrave doganore, mbikqyrja doganore duhet të sigurojë vërtetim të gjendjes së vërtetë të mallrave (lloj, sasi, vlerë), por edhe të pengojë disponim të pa autorizuar me ato mallra. Organet doganore janë të detyruara t’i mbajnë mallrat nën mbikëqyrjen doganore nga momenti i kalimit të vijës doganore deri në mbarim të procedurës doganore dhe lëshimi i mallrave në qarkullim të lirë. Procedura e deponimit doganor miraton ruajtjen e:

• mallrave të huaja që me vendosjen në këtë procedurë nuk u nënshtrohen pagesave të detyri-meve të importit, gjegjësisht nuk u nënshtrohen masave të politikës tregtare;

• mallrave vendor, për të cilat me rregullore të veçantë është përshkruar se vendosja e tyre në depo doganore shkakton zbatimin e masave që zakonisht zbatohen për mallra të tilla gjatë importit.

Depo doganore është secili vend i miratuar nga organi doganor dhe është nën kontroll të organit doganor ku mallrat mund të ruhen sipas kushteve të përshkruara me rregulla dhe miratim doganor. Depot doganore mund të jenë depo doganore publike dhe private.

Depo publike është depo doganore, në të cilën secili person fi zik dhe juridik mund të deponojë mallra dhe që është regjistruar për kryerjen e kësaj pune.

Depo private doganore janë dedikuar vetëm për deponimin e mallrave të pronarit të depos. Pose-duesi i depos doganore i ka përgjegjësitë në vijim:

• mallrat e vendosur në depon doganore të mos merren apo zhvendosen pambikëqyrje doganore;

• t’i plotësojë obligimet që dalin nga procedura e deponimit doganor;

• t’i plotësojë kushtet themelore nga përmbajtja e miratimit për menaxhim me depot doganore.

Kur ekzistojnë shkaqe të arsyetuara ekonomike dogana mund të miratojë:

• që në ambientin e depos të vendosen edhe mallra vendore;

• të përpunohen mallra të huaj në ambient nën mbikqyrje doganore;

114


• të përpunohen mallrat e huaja në ambientin e depos;

lëvizja e mallrave në procedurë në deponimin doganor nuk është e kufi zuar me kohë.

5.4. Përgjegjësit e mbajtësit të depos dhe shfrytëzuesit të depos

Më poshtë janë përmendur disa përgjegjësi të përgjithshme të mbajtësit të depos dhe shfrytëzuesit të depos:

Përgjegjësi të mbajtësit të depos për tip A, C dhe D. Personi i autorizuar për mbajtjen e depos doganore është përgjegjës për:

• sigurimin dhe kontrollin e mallrave të deponuara, mnbajtjen e evidencës për mallrat në rezervë gjatë tërë procedurës së deponimit doganor dhe për mangësi eventuale;

• mallrat e vendosura në depo doganore mos ngrehen nga mbikëqyrja doganore;

• plotësimi i kushteve që dalin nga miratimi i dhënë dhe të gjitha obligimet e tjera doganore;

• bashkëpunim e tërësishëm me organin mbikqyrës për punën e tij;

• mundësim të qasjes së organit doganor deri te ambientet e depos, evidenca e tij për depon dhe mallrat e deponuar në secilën kohë të kuptimtë.

Me pajtim të organit doganor, të drejtat dhe obligimet e mbajtësit të depos mund të përcillen per-sonit tjetër.

Përgjegjësi të shfrytëzuesit të depos (depoziter). Shfrytëzuesi i depos doganore është i obliguar me deklaratwn për vendosjen e mallrave në procedurë të kujdeset:

• në gjendje të pandryshuar mallrat në afat sa më të shkurtër të dërgohen drejtpërsëdrejti në depon doganore të shënuar në deklaratë;

• procedura e deponimit doganor të mbarojë me dorëzimin e deklaratës për mallrat për pro-cedurë tjetër të lejiuar doganore ose përdorim, duke u kujdesur për afatet e deponimit të mallrave.

Në rast se shfrytëzuesi i depos përdor depo publike doganore, atëherë është përgjegjës t’ia dorëzojë mbajtësit të depos doganore të gjitha informacionet e nevojshme nga deklarata me të cilën mallrat janë venduar në procedurë të deponimit doganor për shkak të azhurnimit të evidencës së mallrave në depon doganore (si për shembull: sasia dhe përshkrimi i mallrave).

115


5.5. Garanci për sigurimin e borxhit doganor

Për zbatimin e procedurës së deponimit doganor duhet të dorëzohet instrument për sigurimin e pagesës së borxhit doganor. Instrumenti për sigurim dorëzohet nga ana e mbajtësit të depos doganore.

Për përcaktimin e lartësisë së shumës së garancisë së përgjithshme merret parasysh madhësia dhe mënyra e zbatimit të procedurës së deriatëhershme të deponimit si dhe besueshmëria e debitorit doganor. Merret në konsideratë mesatarja mujore e borxhit të përllogaritur në gjashtë muajt e fun-dit para dorëzimit të garancisë në aspekt të rezervave të mallrave, gjegjësisht lartësia e borxhit, i cili mund të krijohet për mallrat që do të vendosen në depo doganore në aspekt të rezervave të mallrave (për depo të re doganore).

Instrumente për siguri me garanci bankare (e përgjithshme dhe individuale) dhe depozita me para të gatshme (e përgjithshme dhe individuale). Nëse sigurimi i borxhit doganor ka të bëjë vetëm me operacionin individual doganor bëhet fj alë për instrument individual për sigurimin e borxhit doganor, kurse, nëse ka të bëjëme të gjitha borxhet doganore që mund të krijohen në afat të caktuar bëhet fj alë për instrument të përgjithshëm për sigurim. Instrument për sigurim dorëzohet para mo-mentit të dhënies së miratimit për hapjen e depos doganore. Seksioni për pagesa dhe buxhet pranë Administratës qendrore dhe Administratës doganore është kompetent për pranimin e instrumentit për sigurim, për mbajtjen e evidencës dhe pagesës së tij. Lartësia e instrumentit për sigurim duhet t’i përgjigjet lartësisë së borxhit doganor, i cili mund të krijohet dhe nuk guxon të jetë më e vogël se 10.000 euro në kundërvlerë denari kur bëhet fj alë për garanci të përgjithshme.

5.6. Dokumenti për deponim

Kur pranojnë ngarkesë depot publike doganore janë të obliguara të lëshojnë dokument deponimi. Me dokument deponimi nënkuptohet dokumentacioni, të cilin e jep depombajtësi me çka vërteto-het se nga deponuesi i ka pranuar mallrat për ruajtje që është shënuar në atë dokumentacion.Deponuesi gjatë dorëzimit të mallrave mund të kërkojë t’i jepet:

• vërtetim me shkrim, fl etpranimi etj., për pranim të mallrave. Ky vërtetim nuk ka karakter të letrës me vlerë.

• dokument deponimi - ky dokumentacion ka karakter të letrës me vlerë.

Dokument deponimi shërben si dokumentacion, i cili përdëft on se mallrat janë dorëzuar në ruajtje dhe të njejtat mund t’i marrë vetëm poseduesi i dokument deponimit me pagesën e kompensimit

116


të caktuar. Dokument deponimi si dokumentacion është i përbërë prej 2 pjesëve (fl etëpranim dhe fl etëpengu), poashtu dokument deponimi patjetër t’i përmbajë informacionet në vijim:

• thirrja dhe emri i deponuesit,

• adresa e vendbanimit të tij,

• thirrja e selisë së dokument deponimit,

• data dhe numri i dokument deponimit,

• lloji dhe sasia e mallrave,

• informacione tw tjera të nevojshme për njohjen e mallrave.

Depo mbajtësi është përgjegjës për saktësinë e të dhënave në dokument deponimin. Ai është i obl-iguar t’i ruajë mallrt në atë gjendje si i ka pranuar, poashtu është i obliguar në mënyrë pedante të mbajë libër deponimi dhe libër amze të dokumenteve të deponimit.

5.7. Procedurë transiti

Procedura transit përfaqëson procedurë doganore, me tw cilën organi doganor miraton lëvizje të mallrave nga një vend në vend tjetër në kuadër të zonës doganore të Republikës së Maqedonisë.

Në procedurë transite mund të vëndohen:

а) mallra të huaja, të cilat me vendosjen në këtë procedurë nuk i nënshtrohen pagesës së detyri-meve importuese dhe detyrimeve tjera ose masave të politikës tregtare për lëshim në qarkullim të lirë, ose

b) mallra të vendit, për të cilat është zbatuar procedurë eksportuese, vetëm në rastet kur kjo është rreptësisht e përshkruar në Rregulloren për zbatimin e Ligjit për dogana dhe atë:

• eksporti i mallrave vendore akcize,

• eksport i mallrave vendore me TIR Karnet.

Lëvizja e mallrave bëhet me deklaratw doganore në format që vijojnë:

• DUD (me DUD-BIS ose ngarkimore ose ngarkimore të veçantë),

• CIM (për transport hekurudhor të mallrave),

• TIR karnet,

• АТА karnet,

• Dokumentacion postar (për shembull, CN37 – Listë për këmbim) me fl etngjitëse të dhënë në rregullore,

117


• Manifesti për mallra për trafi k ajror (AWWB),

• Fletë dorëzuese TP (dokumentacion për trafi k të kombinuar hekurudhor dhe rrugor për mallra në kontejnerë),

• Formular 302 (për transport të materialeve ushtarake).

Procedura transite bazohet në obligimin e bartësit të procedurës transite–taksapaguesi kryesor ta mbarojë operacionin e transitit. Përgjegjësia e taksapaguesit kryesor përfshinw edhe sigurimin e garancisë, me cilën do të mbulohet borxhi eventual doganor dhe detyrimet e tjera që mund të kri-johen në lidhje me mallrat si dhe vendosja e mallrave në gjendje të pandryshuar te organi doganor i destinacionit në afatin e caktuar.

5.8. Procedurë te organi nisës doganor te procedura transite

Procedura transite fi llon me vendosjen e mallrave në shqyrtim dhe dorëzimit të deklaratws transit nga ana e taksapaguesit kryesor (deklarues) ose nga ana e përfaqësuesit direkt (i cili ndërmerr vep-rime në emër dhe në llogari të taksapaguesit kryesor) te organi nisës doganor, në formë të shkruar. Taksapaguesi kryesor (deklaranti) në procedurën transite nuk është i detyruar të jetë regjistruar në Republikën e Maqedonisë.

Mallrat që futen në zonën doganore me të drejtë llogariten për mallra të huaj dhe pas vendosjes për shqyrtim te organi doganor kufi tar sipas regullës vendohet në procedurë transite – organ doganor nisës.

Para se të fi llojë lëvizja e mallrave nga Formacioni doganor i brendshëm (organ doganor nisës) pat-jetër të përcaktohet si është statusi doganor i mallrave me qëllim që të vërtetohet a duhet për to të fi llojë procedura transite. Procedurë transite brenda Formacionit doganor fi llon në rastet në vijim:

• kur ridrejtohen mallrat e mbetur që nuk janë doganuar gjatë importit, deri te organet e tjera doganore të destinacionit (formacione doganore të brendshme ose kufi tare);

• pas procedurës së eksportit të sërishëm (për shembull: në rast të mbarimit të procedurës së importit për përpunim me sistemin e pagesës së pezulluar ose mbarim të procedurës së de-ponimit);

• pas procedurës së eksportit, vetëm në rastet kur kjo është përshkruar në Rregullore (eksport i mallrave vendore akcize, eksport të mallrave vendore me TIR Karnet).

Në raste tw tjera, pas mbarimit të procedurës së eksportit të mallrave vendor me të drejtë nuk fi llon procedura transite.

118


Deklarata transit mund të përfshijë vetëm mallra të ngarkuar në një mjet transporti, gjatë së cilës si një mjet transportues llogaritet:

makinë udhëtimi me rimorkion e vet/rimorkio ose gjysmërimorkio;

kompozicion i vagonetave të lidhura hekurudhore rrugore dhe vagonetave ngarkuese;

kontejnerë të ngarkuar në një mjet transportues.

Për procedurë transite, e cila fi llon te Formacioni doganor kufi tar dorëzohet:

• një deklaratw transit deri te organi i parë doganor i destinacionit, e cila i përfshinw mallrat për të gjitha destinacionet (deklarata e parë transit për tërë mallrat dorëzohet te organi i parë i destinacionit, deklaracioni i dytë transit me mallrat e mbetur dorëzohet te organi i dytë i destinacionit etj.), ose

• deklaratw transit për secilin destinacion veçanërisht (deklarata e parë transit te organi i parë i destinacionit, deklarata e dytë transit te organi i dytë i destinacionit etj.).

Për procedurë transite për mallra të huaj në një mjet transportues, e cila fi llon te Formacioni i brendshëm doganor(organ nisës doganor), mund të dorëzohet një ose më tepër deklarata transite për një ose më tepër formacionne të brendshme doganore të destinacionit.

Në rastet e eksportit të sërishëm të mallrave të huaj dhe eksport të mallrave vendore për të cilat është përshkruar zbatimi i procedurës transite për nxjerrjen nga zona doganore mund të dorëzohet një ose më tepër deklarata për procedurë eksporti dhe transiti për mallrat e një mjeti transportues.

Shembull 1:

Kur nga Formacioni doganor i brendshëm (А) fi llon eksport i sërishëm i mallrave të huaj (pas mbari-mit të procedurës për import për përpunim ose pas mbarimit të procedurës për deponim doganor) deri në Formacion doganor dalës (В), për mallrat duhet të pwrgatitw deklaratë transiti;

Shembull 2:

Fillon eksport i sërishëmi mallrave të huaj deri në Formacionin doganor dalës (C) nga Formacioni doganor i brendshëm (А), kurse mallrat vendor të dedikuar për eksport me TIR Karnet (ose me DUD) nga Formacioni tjetër doganor i brendshëm(B) duhet të ngarkohet në mjetin e njwjtë trans-portues (ku janë ngarkuar mallrat nga Fornmacioni doganor (А). Ekzistojnë dy mundësi me të cilat transportuesi/taksapaguesi kryesor mund ta zbatojë procedurën transite.

а) Transportuesi/taksapaguesi kryesor fi llon procedurë transite me DUD (eksporti kthyes i mallrave të huaj patjetër të kryhet në procedurë transite) nga Formacioni doganor (А) deri në Formacionin

119


doganor (B) ku përfundon procedura transite. Transportuesi/taksapaguesi kryesor fi llon procedurë të re transiti me TIR karnet (ose me DUD) nga Formacioni doganor (B) deri te Formacioni doganor dalës (C) ku deklarohen mallrat e transportuar nga formacioni doganor (А) dhe mallrat e ngarkuar në formacionin doganor (B). Formacioni doganor i destinacionit e mbaron procedurën doganoren të mallrave nga Formacioni doganor i brendshëm(А) dhe për mallrat nga Formacioni doganor i brend-shëm (B), e cila vihet në shqyrtim me një deklaratw transiti –TIR karnet (ose me DUD).

b) Transportuesi/taksapaguesi kryesor fi llon procedurë transiti me DUD (eksporti i sërishëm i mall-rave të huaj patjetër të kryhet në procedurë transiti) nga Formacioni doganor (А) deri në Forma-cionin doganor (C) ku mbaron procedura transite. Transportuesi/taksapaguesi kryesor i ngarkon mallrat nga Formacioni doganor i brendshëm (B) në mjetin e njwjtë transportues ku janë ngarkuar mallrat nga Formacioni doganor i brendshëm(А). Tramsportuesi/taksapaguesi kryesor fi llon proce-durë të re transiti me TIR karnet (ose me DUD), në të cilën vetëm mallrat nga Formacioni doganor i brendshëm (B) deklarohen te Formacioni doganor dalës (C). Formacioni doganor dalës (njëkohësisht edhe formacion doganor i destinacionit) mbaron dy procedura transite për mallrat nga Formacioni doganor i brendshëm (А) dhe nga Formacioni doganori brendshëm (B) të venduar në shqyrtim me dy deklarata - DUD dhe TIR karnet (ose me DUD).

Në rast se për mallrat e ngarkuar në një mjet transportues dorëzohen më tepër deklarata transite dorëzohet edhe specifi kim i të gjitha deklaratave doganore të dorëzuara për mjetin transportues në fj alë. Shembull të formularit të këtij specifi kimi është dhënë në fotografi në 5.1, së bashku me sqari-min për plotësimin e specifi kimit.

Te deklarata transit shtohet dokumentacion transporti (marrëveshje për transport - CMR, CIM, etj.), i cili vihet në shqyrtim në kërkesë të organit doganor nisës. Në rast kur mallrat eksportohen ose sërish eksportohen nga zona doganore e Republikës së Maqedonisë në procedurën transite, do-kumentacioni doganor për eksport ose eksport të sërishëm të mallrave ose cilido qoft ë dokumen-tacion me vlefshmëri të barabartë vendohet në shqyrtim në organin doganor nisës me deklaratw transite për tw cilën bëhet fj alë. Organi nisës doganor mundet, sipas nevojës, të kërkojë dorëzimin e dokumentacionit edhe për procedurën doganore paraprake, veçanërisht për shkak të përllogaritjes ose vlerësimit të garancisë së dhënë nga ana e taksapaguesit kryesor.

120


5.9. Procedurë e organit doganor të caktuar te procedura transite

Punëtori doganor te organi doganor i destinacionit përgjegjës për vërtetimin e mbarimit të proce-durës transite kontrollon në rast se të gjitha hapat dhe futjet janë bërë në mënyrë të drejtë. Kujdes të veçantë duhet t’i kushtohet si vijon:

SPECIFIKIM

Për të gjitha deklaratat e dorëzuara për mallra në një mjet transportues

Regjistrim/shteti i mjetit transportues

Vulë

Nr. Numri dhe data e deklaratws

Organ doganor i destinacionit

Vendosur për shqyrtim te organi doganor i destinacionit

(numr i deklaratës, nënshkrim, faksimil, vulë zyrtare)

Përfundimisht me numër rendor

Organ nisës doganor / nëpunës doganor

Fig.5.1. Specifi kim për të gjitha deklaratat doganore të dorëzuara për mjetin transportues në fj alë

/

/

.

121


• shifra dhe thirrja e organit doganor të destinacionit nga Shtesa 2 nga Doracaku i DUD „Kodeksi i shifrave”, si dhe numri dhe data nga kontrolluesi me tw cilin është evidentuar DUD te organi doganor i destinacionit;

• data e dërgimit të vërtetimit për pranim te organi doganor nisës;

• nënshkrim dhe faksimil i punëtorit të përgjegjshëm doganor dhe vulë e organit doganor të destinacionit

Organi doganor i destinacionit e kthen fl etën numër 5 nga DUD- (kur deklarata transit është në formë të DUD) ose pjesa e poshtme e fl etës numër. 2 (fl eta e gjelbër) nga TIR Karnet-i (kur deklara-ta e transitit është në formë të TIR Karnet-it) te organi doganor nisës pa e zgjatur, dhe më vonë në afat prej një ditë pune nga dita e mbarimit të procedurës së transitit.

Organi doganor i destinacionit e mban fl etën numër 4 nga DUD-i (kur deklarata e transitit është në formë të DUD) ose pjesa e lartme e fl etës numër 2 (fl eta e gjelbër) nga TIR Karnet-i (kur deklarata e transitit është në formë të TIR Karnet-it) së bashku me dokumentacionin shoqërues në evidencën e vet.

5.10. Procedura e organit doganor nisës te procedura transite

Shkarkimi nga përgjegjësia materiale e procedurës së transitit bëhet kur organi doganor nisës do të vërtetojë se procedura është zbatuar në mënyrë të drejtë. Këtë e bën pasi do t’i pranojë raportet nga organi doganor i destinacionit së bashku me dokumentacionin e verifi kuar dhe -fl etët numër 5 nga DUD për transit (kur deklarata e transitit është në formë të DUD) ose pjesa e poshtme e fl etëve numër 2 (fl eta e gjelbër) nga TIR Karnet-i (kur deklarata e transitit është në formë të TIR Karnet-it).

Nëpunësi doganor në organin nisës doganor duhet:

- të vërtetojë nëse kah raporti janë bashkwngjitur të gjitha dokumentacionet e shënuara të veri-fi kuara dhe (fl etët numër 5 nga DUD për transit dhe pjesa e poshtme nga fl etët numër 2 (fl eta e gjelbër) nga TIR Karneti);

-t’i krahasojë të dhënat nga fl eta numër 1 me fl etën numër 5 të DUD (kur deklarata e transitit është në formë të DUD) dhe fl etë numër 1 (fl etë e bardhë) me pjesë të fl etës numër 2 (fl etë e gjelbër) nga TIR Karneti (kur deklarata e transitit është në formë të TIR Karnet-it);

-të kontrollojë a janë shënuar vërejtje të caktuara që tregojnë disa parregullsi;

122


- të shkarkohet nga përgjegjësia e procedurës së transitit nëse të dhënat nga fl eta numër 1 dhe fl eta numër 5 nga DUD ose fl eta numër 1 (fl eta e bardhë) me pjesë të fl etës numër 2 (fl eta e gjelbër) nga TIR Karnet-i janë të ngjashme, dhe nëse: nuk janë zbuluar parregullsi, parregullsitë e zbuluara nuk shkaktojnë krijimin e borxhit doganor, ose parregullsitë e zbuluara kanë shkaktuar borxh doganor, kurse i njwjti nuk është paguar.

5.11. Arkëtimi i borxhit doganor

Në pajtueshmëri me dispozitat që kanë të bëjnë me borxhin dhe pagesën e tij, organi doganor nisës është i obliguar të vërtetojë nëse është krijuar borxh doganor.

Kur organi doganor nisës vërteton se është krijuar borxh doganor, dogana kompetente për organin doganor nisës është përgjegjëse për pagesën e këtij borxhi doganor.

Dogana (Shërbimi për procedurë administrative) kompetente për organin doganor nisës është e obliguar ta përllogaritë borxhin doganor të krijuar. Shuma e detyrimeve të eksportit apo importit (detyrime doganore dhe tatime) për mallrat përcaktohen në bazë të elementeve për përcaktimin e detyrimeve që vlejnë për këto mallra në momentin e krijimit të borxhit doganor, ose në momentin kur organi doganor ka vërtetuar se është krijuar borxhi doganor.

5.12. Procedura transite me TIR karnet

Sistemi transit bazohet në pesë baza themelore:

• Mallrat transportohen në mjete të miratuara – me vërtetim për miratim me vulë doganore

• Gjatë transitit me TIR, detyrimet dhe tatimet për mallrat janë pezulluar dhe siguruar nga sinxhiri i garancive ndërkombëtare valide të dhëna nga TIR Karnet.

Lidhja Nacionale garant për secilin shtet (AMERIT në Republikën e Maqedonisë) e garanton pag-esën e cilatdo detyrimeve dhe pagesa tjera që mund të krijohen në rast të padrejtësive në atë shtet gjatë TIR operacionit.

• Mallrat i shoqëron dokumentacion ndërkombëtarisht i pranuar, TIR Karnet, i cili siguron dëshmi për ekzistimin e garancisë dhe shërben si deklaratw doganore transiti në shtetet e nisjes, shtetet e transitit dhe shtetet e destinacionit. TIR Karnetet vulosen dhe jepen nga ana e Unionit Ndërkombëtar për Transport Rrugor (IRU) për lidhjet nacionale garantuese (AMERIT – Bashkësi Ekonomike Interesi për Transport Rrugor – Komunikacioni i Maqedo-

123


nisë në Republikën e Maqedonisë). TIR Karneti vlenw vetëm për një TIR transport. Përdoret në shtetin e nisjes dhe shërben si dokumentacion për kontroll doganor në shtetet e nisjes, shtetet e transitit dhe shtetet e destinacionit;

• Masat për kontroll doganore që ndërmerren në shtetin e nisjes pranohen në shtetet e transitit dhe shtetet e destinacionit. Si pasojë e kësaj dhe si rregull i përgjithshëm, nuk bëhet kontroll i mallrave që transportohen me TIR procedurë në mjete me vulë ose kontejnerë.

• Si mjet për kontroll të qasjes kah TIR procedura, lidhjet nacionale (AMERIT në Republikën e Maqedonisë) që duan të japin TIR Karnete dhe personat (operatorë ekonomik) që duan të përdorin karnete patjetër t’i kënaqin kushtet minimale (kërkesat) dhe patjetër të jenë të au-torizuar nga ana e organeve kompetente (Dogana e Republikës së Maqedonisë).

TIR transporti përbëhet nga TIR operacioneve transite të njëpasnjëshme. Në secilën palë të mar-rëveshjes së TIR konventës, operacioni TIR fi llon te organi doganor nisës/organi doganor i hyrjes dhe mbaron te organi doganor i destinacionit ose organi doganor i daljes. Secili TIR operracion kontrollohet në mënyrë të njwjtë si edhe gjatë procedurës nacionale transite me përdorim të kom-plet fl etëve numër 1 dhe 2 nga TIR Karneti. Organin doganor nisës/organi doganor i hyrjes e merr fl etën numër 1 nga TIR Karneti. Organi doganor i destinacionit/organi doganor i daljes në faqen e njwjtë të marrëveshjes e merr fl etën numër 2 dhe ia kthen organit doganor nisës për shkak të krahasimit me fl etën numër 1, që të mund TIR operacioni të shkarkohet. E njwjtë është procedura në secilën palë të marrëveshjes së TIR konventës gjatë TIR transportit. Në TIR transportin mund të marrin pjesë disa organe doganore nisëse ose të destinacionit, por më së tepërmi 4. Kompleti i fl etëve numër 1 dhe 2 përdoret për secilin organ plotësues doganor nisës ose të destinacionit. Për qëllimet e kësaj procedure, zona doganore e Bashkësisë konsiderohet si zonë e përbashkët.

Kusht është që pjesë e TIR transportit të kryhet me komunikacion rrugor, dhe te mjeti apo konte-jneri të vendohet tabelë TIR gjatë TIR transport.

Miratimi i TIR mjeteve ose TIR kontejnerëve bëhet nga ana e komisioneve për miratim, që janë for-muar në doganoret dhe janë përpiluar prej tre nënpunëswve doganor nga Formacionet doganore ose Dogana, me:

• Verifi kim të Vërtetimit për miratim të TIR mjetit;

• Verifi kim të Vërtetimit për miratim të TIR kontejnerit;

• Verifi kim të shtesave të Vërtetimit për miratim të TIR mjetit në formë të fotografi ve (foto-grafi ) ose skica teknike;

• Arkëtimi i taksave administrative për miratim të TIR mjeteve ose TIR kontejnerëve në kor-relacion me Numër serik të Vërtetimit për miratimin e TIR mjetit nga libri i evidencës pëe TIR vërtetime (certifi katë) në Doganwn kompetente.

124


Vazhdimi i vlefshmërisë së Vërtetimit për miratim të TIR mjetit bëhet nga ana e komisioneve të përmendura në pikën paraprake. Tërheqja e përkohshme e Vërtetimit për miratim të TIR mjetit dhe miratim të sërishëm të TIR mjetit kryhet nga komisionet e njwjta.

Kontrollime të rregullta të vlefshmërisë së Vërtetimit për miratim të TIR mjetit bëhen në organin doganor nisës.

Në raste të veçanta, organi doganor nisës ka të drejtë të kërkojë shoqërim doganor të mjeteve rrugore, mjeteve të kombinuara ose kontejnerë në zonën e Republikës së Maqedonisë, në shpenzim të transportuesit (poseduesi i TIR Karnetit). Këto raste të veçanta janë, për shembull:

• kur detyrimet dhe tatimet janë me rrezik dhe shuma e tyre është më e madhe nga shuma e garancisë ($ 50.000 ) për mallra që transportoohen me TIR Karnet të thjeshtë,

• kur mallrat e transportuar me TIR Karnet janë me rrezik ose të rrezikshme për popullsinë, fl orën dhe faunën e Republikës së Maqedonisë (për sh. helm, eksplozive, materie nukleare, etj.) dhe është e nevojshme të pengohet keqpërdorimi i tij gjatë TIR operacionit në zonën e Republikës së Maqedonisë.

Në rast kur organi doganor (nisës dhe i destinacionit) dyshon në validitetin dhe autenticitetin e TIR Karnetit të dorëzuar, i njejti organ doganor do ta zbatojë kontrollin e nevojshëm. Në rast se organi doganor (nisës ose i destinacionit) vërteton se TIR Karneti është i falsifi kuar ose i ndryshuar, menjëherë:

• ia merr TIR Karnetin,

• ia merr tërë dokumentacionin, makinën së bashku me mallrat dhe e mban shoferin e mjetit.

Raportin e verifi kuar nga TIR Karnetот (fotografi 5.2) e përdor poseduesi i TIR Karnetit (përfaqë-sues i të cilit është shoferi i mjetit TIR ) në rastet në vijim:

• në rast se plumbat doganore janë thyer gjatë transportit, organi doganor bën kontrollin e ngarkesës së mjetit rrugor, kombinacionit të mjeteve ose kontejnerit, ose

• në rast se mallrat janë shkatëruar apo dëmtuar pa thyerje të plumbave të këtilla doganore (për sh. fatkeqësi komunikacioni ose fatkeqësi tjetër).

125


Fig. 5.2. Raport i verifi kuar nga TIR Karneti

126


Në rastet e lartëpërmendura, poseduesi i TIR Karnetit (transportuesit) menjëherë vw kontakt me organin doganor, në rast se është në afërsi, dhe nëse nuk është, me cilindo qoft ë organ tjetër kom-petent (për sh. policia). Në rast të fatkeqësisë, kur ngarkesa duhet të përçohet në mjet tjetër ose kon-tejner tjetër, përçuarja mund të bëhet vetëm me prezencën e njërit nga organet e lartëpërmendura.

Organi i prekur (policia ose dogana), në rast se është e mundëshme së bashku me transportuesin, i plotëson rubrikat 1, 4, 5, 6, 7, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16 dhe 17 në bazë të raportit të verifi kuar nga TIR Karneti. Organet e prekura e verifi kojnë informacionin e shënuar në rubrikën 17 nga raporti i verifi kuar. Poseduesi i TIR Karnetit (transportuesi) pa e zgjatur e vendon në shqyrtim mjetin me mallrat e transportuar dhe TIR Karnetin së bashku me raportin e verifi kuar deri te organi doganor më i afërt për ndryshime të mëtutjeshme të detajeve të shënuara në TIR Karnetin (informacione për mallrat, mjetet për transport dhe plumbi/plumbat) dhe për verifi kim të rubrikës 18 nga raporti i verifi kuar.

Në rast të fatkeqësisë së drejtpërdrejtë, e cila imponon nevojë nga ringarkimi i tërësishëm apo i pjesërishëm i ngarkesës, poseduesi i TIR Karnetit (transportuesi) mund të ndërmarrë aktivitete me iniciativë të vet pa dorëzuar kërkesë, ose të presë organet e lartëpërmendura të ndërmarrin aktivitete. Mandej, dorëzon dëshmi se ka qenë i detyruar të ndërmarrë aktivitet të atillë në interes të mjetit ose kontejnerit ose mallrave. Menjëherë pasi ka ndërmarrë masë preventive të atillë të imponuar nga urgjenca e rastit, e lajmëron organin e lartëpërmendur për shkak të vërtetimit të fakteve, kontroll të ngarkesës, plumbimi i mjetit ose kontejnerit dhe raporti i verifi kuar.

5.13. Procedura e transitit me ATA Karnet

Procedura e transitit me ATA Karnet bazohet në parimet në vijim:

• Baza juridike e kësaj procedure transite është Konventa doganore për ATA Karnet për im-port të përkohshëm të mallrave (АТА Кonventa), gjegjësisht Konventa e re për import të përkohshëm, më e njohur si Konventa e Stambollit;

• Në procedurën transite me АТА Кarnet, mallrat nuk ju nënshtrohen pagesave të detyrimeve të omportit dhe detyrimeve tjera dhe janë të mbrojtura/siguruara nga një sinxhir i garancive ndërkombëtare të pranuara të siguruara me ATA karnet. Lidhja nacionale garantuese në se-cilin shtet (Oda Ekonomike e Republikës së Maqedonisë) e garanton pagesën e të gjitha dety-rimeve dhe taksave tw tjera që mund të krijohen në rast të padrejtësive që mund të krijohen gjatë procedurës së transitit me ATA Karnet(nuk ka përkufi zim të lartësisë së garancisë si në procedurën transite me TIR Karnet = $ 50.000);

127


• Mallrat e ridërguara me dokumentacion të pranuar ndërkombëtar, АТА karnet, i cili e dësh-mon ekzistimin e garancisë dhe shërben si deklaratw doganor e transite në shtetet e transitit dhe importit (destinacion). ATA karnetet shtypen dhe lëshohen nga ana e lidhjeve nacio-nale garantuese (Oda Ekonomike e republikës së Maqedonisë) nën kujdesin e Administratës ndërkombëtare të odave ekonomike (Oda Ekonomike Ndërkombëtare - (IBCC));

• Masat doganore – kontrolluese që ndërmerren në shtetin eksportues (shteti nisës) pranohen nga ana e shteteve të transitit dhe importit (destinacion). Si pasojë, mallrat që transportohen nën АТА procedurë në makina të plumbuara ose kontejnerë, me të drejtë, nuk kontrollohen te formacionet doganore në procedurën e transitit.

Operacioni me ATA Karnet përbëhet nga një varg procedurash eksportuese me ATA Karnet (fl etë e gjelbër), operacione transite me ATA Karnet (dy fl etë të kaltërta), procedurë për import të përkohshëm me ATA Karnet(fl etë e bardhë), eksport të sërishëm me ATA Karnet (fl etë e bardhë) dhe import i sërishëm me ATA Karnet (fl etë e verdhë). Mallrat deklarohen në fl etë të përgjithshme që gjendet në anën e kundërt të faqes së parë dhe në anën e kundërt në secilën nga fl etët e АТА karnetit me informacionet në vijim:

• numër serik,

• manipulim dhe përshkrim tregtar i mallrave, shënime dhe numra,

• numri i pjesëve,

• neto pesha ose volumi i mallrave,

• vlera e mallrave (vlera komerciale në shtetin ku ATA karneti është lëshuar),

• shteti i prejardhjes (nëse nuk është shteti i lëshimit edhe kjo shënohet me përdorimin e shi-frave të shtetit ISO Alfa-2).

Vërtetim nga organi doganor i zonës së shtetit prej ku së pari mallrat kanë qenë të eksportuara në krahasim me pasqyrën e mallrave, regjistrimi i АТА karnetit dhe vendosja e shenjave për identifi -kim (e njwjta shkruhet në anën e përparme të faqes së parë) ose çfarëdo shenjash për identifi kim në fazat e mëtutjeshme të udhëtimit shkruhen në anën e kundërt të faqes së parë dhe në anën e kundërt në secilin prej fl etëve të АТА karnetit.

Fletët për secilën lëvizje të mallrave me ATA Karnet përbëhen prej fl etës kontrolluese e cila mbetet në АТА karnetin dhe nga lista që ndahet e cila shërben si dokumentacion përkatës doganor (deklaracion) dhe e mban organi doganor.

Fletët 1 dhe 2 (fl etë të kaltërta) nga АТА karneti për transit përdoren për procedurë transiti nëpër të cilën secili shtet nënshkrues i AТА Konventës ose Konventës për import të përkohshëm, e njo-hur edhe si Konventë e Stambollit. Procedura e transitit me AТА karnet fi llon në organin doganor

128


nisës (hyrje), dhe mbaron në organin doganor të destinacionit(dalje). Procedura e transitit me ATA Karnet kontrollohet në mënyrë të njejtë si procedura nacionale transite.


1. Çfarë efektesh mund të ketë dogana?

2. Si ndikon dogana mbi çmimet?

3. Si janë efektet mbrojtëse nga dogana?

4. Cila është procedura e deponimit doganor?

5. Cilët aktorë janë kyçur në procedurën e deponimit?

6. Cilat janë procedurat pezulluese?

7. Cilat janë procedurat me efekt ekonomik?

8. Cilat lloje të depove doganore ekzistojnë?

9. Si ndahen depot publike doganore?

10. Si ndahen depot doganore private?

11. Cilat janë përgjegjësitë e mbajtësit të depos dhe shfrytëzuesit të depos?

12. Cili është funksioni i garancisë për sigurim?

13. Cili është funksioni i depos?

14. Përshkruaj procedurën e transitit?

15. Cili është dallimi i procedurës së transitit te organi nisës dhe ai i destinacionit?

16. Si veprohet me procedurën e transitit te organi nisës?

17. Si veprohet me procedurën e transitit te organi i destinacionit?

18. Si paguhet borxhi te procedura transite?

19. Si është procedura në transit me TIR Karnetin?

20. Si është procedura në transit me АТА karnetin?

129

Tema VI: Procedura të thjeshtuara


Rezyme Tema VI:

Që të lehtësohet procedura e procedurave të caktuara dogganore për ato persona që do t’i kishin përmbushur kushtet e nevojshme nga ana e administratës doganore miratohet procedurë e thjesh-tuar. Benefi cionet nga kjo procedurë janë të thjeshta, gjegjësisht mundëssojnë zbatim më të lehtë, më të thjeshtë dhe më të shpejtë të procedurës.

Me njohjen e përmbajtjeve në kuadër të kësaj teme, do të mundeni:

• ta përkufi zoni nocionin procedurë e thjeshtuar,

• t’i dalloni llojet e procedurave të thjeshtuara dhe karakteristikat e tyre,

• t’i njihni mënyrat e miratimit, kushtet e miratimit, informacionet minimale, si dhe afatet e miratimit për secilin lloj të procedurës së thjeshtuar,

• t’i njihni të drejtat dhe obligimet e pjesëmarrësve në procedurat e thjeshtuara.

130


6.1. Procedurat e thjeshtuara

Me qëllim që të thjeshtohen formalitetet dhe procedurat sa më tepër që është e mundëshme dhe njëkohësisht të sigurohet zbatimi i drejtë i procedurave, në mënyrë të caktuar me ligj, organi doganor mund të miratojë:

• deklaratw doganore, të mos përfshijë disa nga të dhënat ose të mos shtohen disa nga doku-mentacion në shtes i DUD.

• dorëzimi i dokumentacionit komercial ose administrativ me kërkesë për vendimin e mallrave në procedurë doganore në vend të deklaratws doganore.

• vendosja e mallrave në lëndë të procedurës doganore me shënim në evidencën e poseduesit të miratimit. Në atë rast organi doganor mund të mos kërkojë nga deklaruesi t’i vëndojë mallrat në shqyrtim.

Deklarata doganore me thjeshtimin e dokumentacionit komercial dhe administrativ ose shkresa në evidencë patjetër t’i përfshijnë të dhënat e nevojshme për identifi kimin e mallrave. Kur mall-rat shënohen në evidencën e poseduesit të miratimit patjetër të shënohet edhe data e shënim-it, deklaruesi është i detyruar të dorëzojë deklaratw plotësuese, e cila mund të jetë me natyrë të përgjithshme periodike ose rikapitulative. Deklarata plotësuese dhe deklarata doganore me pro-cedura të thjeshtuara konsiderohet se përfaqësojnë dokumentacion të vetëm dhe të pandashëm që ka vlefshmëri nga dita e pranimit të deklaratave doganore nga procedurat e thjeshtuara. Po ashtu, ekzistojnë procedura të thjeshtuara për procedurë doganore transite. Kërkesë për marrjen e mirati-mit për procedurë të thjeshtuar doganore dorëzohet te organi doganor që është kompetent sipas selisë ose vendit të evidencës së dorëzuesit të kërkesës.

6.2. Nocionet e caktuara

Dogana kompetente është doganw kompetente sipas vendit të selisë ose kontabilitetit kryesor të dorëzuesit të kërkesës ose për vendin ku ruhen ose përdoren mallrat e venduara në procedurën doganore në fj alë dhe kompetente është para së gjithash për:

• pranim të kërkesës për lëshim,

• pranim të kërkesës për ndryshim të miratimit,

• për përgatitjen e opinionit,

• dhënia e miratimit,

• vendim për ndryshim të miratimit.

131


Formacioni doganor është formacon në kuadër të doganores kompetente dhe është kompetente për:

• pranim të lajmërimit për arritjen e mallrave të importit (te doganimi lokal gjatë importit ose pranues i autorizuar te procedura transite) ose për ngarkimin e mallrave (doganimi lokal gjatë eksportit dhe status të dërguesit të autorizuar),

• pranimi i deklaratws së thjeshtuar dhe deklaratws jo të plotë,

• pranimi i deklaratws plotësuese,

• përdorimi i fl etëve të veçanta për ngarkim,

• përdorimi i llojit të veçantë të plumbave,

• kontroll gjatë doganimit gjatë përdoorimit të procedurave të thjeshtuara.

Kontrollin e jashtëm në formë të mbikqyrjes inspektoriale e bën Seksioni për kontroll të shoqatave tregtare pranë Administratës qendrore të Administratës doganore.

Status të dërguesit të autorizuar poseduesit të miratimit i mundëson zbatimin e operacioneve transite pa vendimin e mallrave dhe dokumentacionin përkatës transit në shqyrtim te formacioni doganor nisës.

Status të pranuesit të autorizuar poseduesit të miratimit i mundëson që në ambientet e veta ose në vend tjetër të caktuar të pranojë mallra që janë venduar në procedurë transite, pa vendosjen e mallrave në shqyrtim dhe fl etët 4 dhe 5 nga deklarata e transitit në formacionin doganor të desti-nacionit.

Procedura e doganimit lokal është thjeshtim, i cili poseduesit të miratimit i mundëson t’i vendosë mallrat në procedurë të zgjedhur doganore të importit në ambientet e shoqatës së vet tregtare ose në vende tjera, të cilat i miraton dogana kompetente (doganimi në shoqatë tregtare).

Poseduesi i miratimit patjetër ta evidentojë fi llimin e procedurës në evidenca të miratuara dhe ta informojë formacionin doganor për arritjen e mallrave dhe të mbajë evidenca përkatëse për të njwjtat. Për mallrat që janë venduar në procedurë doganore në atë mënyrë, deklaruesi patjetër të dorëzojë në afatin e caktuar në miratim deklaratë plotësuese doganore.

132


6.3. Lloje të procedurave doganore të thjeshtuara

Procedurat doganore të thjeshtuara në bazë të kërkesës së dorëzuesit miratohen nga:

1. Dogana kompetente, e cila mund të miratojë:

status të dërguesit të autorizuar në procedurën transite,

status të pranuesit të autorizuar në procedurën transite,

procedurë e doganimit lokal gjatë importit,

procedurë e doganimit lokal gjatë eksportit,

procedurë me deklaratw të thjeshtuar gjatë importit,

procedurë me deklaratw të thjeshtuar gjatë eksportit.

2. Formacioni doganor, ku mallrat vendosen në procedurën doganore të zgjedhur:

procedurë me deklaratw doganore jo të plotë.

6.4. Dorëzimi i kërkesës për procedurë të thjeshtuar

Kërkesë për procedura të thjeshtuara dorëzohet në formular. Kërkesa mund të dorëzohet në for-mular të caktuar ose në formë të lirë, e cila patjetër t’i përfshijë të dhënat nga formulari:

• FORMULAR DA (kërkesë për marrjen e statusit të dërguesit të autorizuar)

• FORMULAR PA (kërkesë për marrjen e statusit të pranuesit të autorizuar)

• FORMULAR IL (kërkesë për doganim lokal gjatë importit)

• FORMULAR EL (kërkesë për doganim lokal gjatë eksportit)

• FORMULAR PI (kërkesë për procedurë të thjeshtuar për deklaratw gjatë importit)

• FORMULAR PE (kërkesë për procedurë të thjeshtuar për deklaratw gjatë eksportit)

Kërkesa përbëhet prej tri pjesëve:

• pjesa e përgjithshme, në të cilin dorëzuesi i kërkesës i shënon të dhënat themelore (shoqata tregtare, selia, numri tatimor)

• pjesa, që i përmban të dhënat për plotësimin e kushteve për thjeshtimin e kërkuar (lloj kontabil-iteti dhe mënyra e mbajtjes së evidencës për mallrat, numër i parashikuar i dërgesave, koha e lëshimit të mallrave në procedurën e kërkuar, të dhëna për instrumentin e propozuar për sigurim)

pjesë për procedurën, në të cilën dorëzuesi në mënyrë më të detajuar i përcakton kërkesat e veta në lidhje me zbatimin e thjeshtimit

133


6.5. Miratim për procedurë të thjeshtuar

Që të mund të përdoren procedurat e thjeshtuara i nevojshëm është miratimi. Procedura për mar-rjen e miratimit për procedura të thjeshtuara me të drejtë fi llon me mbledhje informative ndërmjet dorëzuesit të kërkesës për thjeshtim dhe drejtorit të organit doganor kompetent me të punësu-arit. Në këtë mënyrë fi tohen informacione themelore për lëshimin e miratimit për procedurën e kërkuar, si edhe kushtet, të cilat duhet t’i plotësojë kërkuesi.

6.6. Shqyrtimi i kërkesës te dogana kompetente për procedura të thjeshtuara

6.6.1. Kontrolli formal i kërkesës për procedura të thjeshtuara

Organi kompetent kontrollon:

• nëse kërkesa është plotësuar në formular përkatës (lloji i mallrave dhe procedura);

• a është plotësuar formulari saktësisht;

• nëse kërkesa është plotësuar tërësisht dhe a janë dorëzuar i tërë dokumentacioni përkatës, i cili është i nevojshëm për sjelljen e vendimit për procedurën e propozuar doganore.

Në rast se kërkesa nuk është e plotë, dogana kompetente kërkon të plotësohet, në rast se kërkuesi nuk vepron sipas urdhëresës së doganës, kërkesa refuzohet.

6.6.2. Kontrolli përmbajtjesor i kërkesës për procedura të thjeshtuara

Kërkesën e plotësuar e shqyrton dogana kompetente nga aspekti i plotësimit të kushteve për zbati-min e thjeshtimit (kushtet janë përcaktuar në mënyrë të detajuar në kuadër të thjeshtimit indi-vidual).

Kontrolli përfshin:

• vlerësim në plotësim të obligimeve në zbatimin e procedurave të deritashme doganore;

• adekuatshmëri dhe lloj evidence e kërkuesit (shoqata tregtare) që mundëson kontroll pa pengesë;

• adekuatshmëri e sistemit informatik dhe pajisja programore e kërkuesit;

134


• arsyeshmëria e lëshimit të thjeshtimit të kërkuar të procedurës së caktuar doganore;

• vlerësim i aft ësisë së personave përgjegjës që janë punësuar te kërkuesi të propozuar për zbat-imin e thjeshtimit të propozuar;

• aft ësia e doganws kompetente mbi zbatimin e procedurës dhe të kryejë kontrolle pa ngarkesa administrative joproporcionale me kërkesën e dorëzuar të palës;

• a i ka thyer rregullat doganore dorëzuesi i kërkesës në punën e deritashme dhe a i ka paguar në kohë detyrimet e importit dhe detyrimet tatimore;

• lista e mallrave, të cilën dorëzuesi i kërkesës do ta përdorë në procedurë të thjeshtuar. A janë mallra të caktuara lëndë e disa ndalesave dhe përkufi zimeve, nëse janë, kontrollohet a i kanë mallrat edhe miratimet e duhura;

• a është siguruar kontroll efi kas për respektimin e ndalesave import/eksport, a ekziston përku-fi zim të këtij kontrolli nga rregulla tw tjera që kanë të bëjnë me thjeshtimin e përzgjedhur, në pajtim me miratimin;

• a ofrohen të gjitha garancitë e nevojshme për zbatim të drejtë të procedurës, duke përfshirë edhe garanci për borxh doganor eventual.

Gjatë dorëzimit të kërkesës për marrjen e miratimit për status të pranuesit të autorizuar ose dërgues të autorizuar, dogana kompetente nuk ka nevojë në mënyrë plotësuese të kontrollojë:

• a e kryejnë rregullisht procedurën e transitit dhe/ose

• a i plotësojnë obligimet që dalin nga procedura e transitit.

Në rast se dorëzuesi don në procedurat e thjeshtuara të përdorë sistem për këmbim kompjuterik të të dhënave, këtë e shënon në kërkesë. Sektori për teknologji informatike dhe komunikative bën testimin e pajisjes, për të cilën pregatit mendim që është pjesë individuale e miratimit. Për kërkesën për procedurë të doganimit lokal gjatë importit dhe për procedurën me deklaratw të thjeshtuar gjatë importit patjetër dogana kompetente të kontrollojë edhe nëse janë plotësuar kushtet për pe-zullimin e pagesës së detyrimeve të importit, gjegjësisht:

• në mënyrë të rregullt t’i plotësojë obligimet e veta. Para së gjithash kontrollohet nëse dorë-zuesi i kërkesës i ma kryer të gjitha obligimet te dogana kompetente e vendit dhe te doganat e tjera dhe kontrollohet a i ka mbuluar të gjitha detyrimet ndaj Administratës për të hyra pub-like me shumicë. Kërkuesi, patjetër të ketë përvojë në kryerjen e veprimtarisë për çka kërkon thjeshtim së paku prej dy viteve. Dogana kompetente jep miratim në bazë të vërtetimit nga Administrata publike për të hyra me shumicë, i cili nuk guxon të jetë më i vjetër se 60 ditë.

• të jetë i sigurt dhe fi nanciarisht stabil;

• në tre vitet e fundit të mos i ketë lënduar rregullat doganore dhe tatimore.

135


6.7. Kontrolli paraprak në shoqërinë tregtare për procedura të thjeshtuara.

Kontrolli bëhet në formë të mbikqyrjes inspektoriale. Në këtë kontroll marrin pjesë: të punësuar nga dogana kompetente të caktuar nga ana e Drejtuesit dhe të punësuarve në Seksionin për kon-trolll të shoqatave tregtare pranë Administratës qendrore që është organ kontrollues doganor që do të bëjë kontroll të mëtutjeshëm të punës të shoqatës gjatë zbatimit të thjeshtimit. Gjatë këtij kontrolli para së gjithash kontrollohet mundësia për zbatimin e thjeshtimit të kërkuar, mundësia për zbatimin e mbykqyrjes dhe për evidencën.

6.8. Mendim i doganws kompetente për procedura të thjeshtuara

Pas kontrollit të bërë paraprak, dogana kompetente i plotëson rubrikat përkatëse të kërkesës dhe shkruan mendim për kërkesën e dorëzuar. Mendimi i komisionit nga dogana kompetente duhet të jetë i detajuar, i qartë dhe t’i përfshijë rezultatet nga kontrollet e kryera. mendimi pwrgatitet në afat prej 15 ditësh nga dita e pranimit të kërkesës për thjeshtim të pranuar në mënyrë komplete. Afati prej 15 ditësh ndalon të rrjedhë në rast se dogana kompetente e ka kthyr kërkesën për plotësim ose dorëzim të dokumentacionit të caktuar. Me dorëzimin e tyre afati vazhdon të rrjedhë. Kërkesa përjashtohet në rast se kërkuesi nuk vepron sipas udhëzimeve të komisionit.

6.9. Lëshimi i miratimit për procedura të thjeshtuara

Miratim për procedurë të thjeshtuar të dhënë në këtë pjesë, jep doganaa kompetente. Dogana e evidenton të njëjtin dhe i përcakton numër nga kontrolluesi i veçantë për procedura të thjeshtuara, që duhet ii përfshijë rubrikat në vijim:

1. numër rendor (numër evidentues i miratiit);

2. data;

3. posedues i miratimit;

4. lloj i procedurës;

5. vlefshmëria e miratimit dhe

6. vlefshmëria e garancisë te procedurat e importit dhe procedurat transite.

136


Në miratim përcaktohen të drejtat dhe obligimet për poseduesin e miratimit. Dogana kompetente dorëzon kopje të miratimit deri te seksioni për kontroll të shoqatave tregtare, Seksioni për pro-cedura doganore dhe tatimore, si dhe vendim për ndryshim të miratimit. Në rast se procedura e thjeshtimit kryhet jashtë orarit të punës së formacionit, për kushtet për zbatimin e të njëjtës në në kontroll paraprak duhet të jenë të kyçur dhe të punësuar nga Seksioni për punë operative, (ekipet mobile) dhe në këtë rast kopje nga miratimi i dorëzohet edhe këtij seksioni. Në rast se dorëzuesi nuk i plotëson kushtet, dogana kompetente e refuzon kërkesën.

6.10. Vlefshmëria e miratimit për procedura të thjeshtuara

Miratimi mund të lëshohet me afat të kufi zuar të vlefshmërisë. Në rast se formacioni doganor, dogana kompetente ose organi doganor kontrollues vërteton se një ose më tepër kushte për lësh-imin e miratimit nuk zbatohen ose nuk plotësohen, atëherë ndërmerren masa për ndalesë ose ndry-shim të miratimit.


1. Çka do të thotë procedurë e thjeshtuar?

2. Për çka miratohet procedura e thjeshtuar?

3. Çka është dogana kompetente?

4. Çka nënkupton me status të pranuesit të autorizuar?

5. Çka mundëson procedura e doganimit lokal?

6. Cilat procedura mund t’i miratojë dogana kompetente?

7. Me ndihmën e cilave formularë dorëzohet kërkesa për procedurë të thjeshtuar?

8. Si zbatohet procedura për miratim të procedurës së thjeshtuar?

9. Për cilët punë duhet të ketë kujdes gjatë shqyrtimit formal të kërkesës?

10. Për cilët punë duhet të ketë kujdes gjatë kontrollit përmbajtësor të kërkesës?

11. Çka përfaqëson kontrolli paraprak?

12. Kush shkruan mendim për kërkesën e dorëzuar dhe për sa kohë?

13. Cilat rubrika duhet t’i përfshijë miratimi për procedurë të thjeshtuar?

14. Sa është koha e vlefshmërisë së miratimit?

137

Tema VII: Importi i përkohshëm dhe eksporti i përkohshëm i mallrave


Rezyme Tema VII:

Për mallrat që futen në shtet të caktuar për panaire, ekspozita, prezentime etj., do të ishte joefi kase që kjo të bëhej nëpërmjet procedurës së rregullt të importit dhe eksportit, për këtë arsye zbato-het procedura e importit dhe eksportit të përkohshëm të mallrave. Procedurat e tilla të importit dhe eksportit të përkohshëm më shpesh zbatohen në kuadër të АТА konventës dhe АТА karnetit. Procedurat për miratimin dhe zbatimin e importit dhe eksportit të përkohshëm si dhe rastet kur paraqitet nevoja për import dhe eksport të përkohshëm.

Me njohjen e përmbajtjes të kësaj teme do të mund:

ta pwrkufi zoni nocionin import dhe eksport të përkohshëm,

ta njihni procedurën për miratim të importit të përkohshëm,

ta njihni procedurën për miratim të eksportit të përkohshëm.

138


7.1. Importi i përkohshëm

Me procedurën e importit të përkohshëm mundësohet përdorimi i mallrave të huaj në zonën doganore të RM. Me lirim të tërësishëm ose të pjesërishëm nga pagesa e detyrimeve të importit dhe pa zbatim të masave të politikës tregtare nëse e njwjta është e dedikuar për eksport të sërishëm në gjendje të pandryshuar. Miratim për import të përkohshëm jep administrata doganore me kërkesë të personit, i cili i përdor mallrat ose e organizon përdorimin e tyre. Organi doganor mund ta re-fuzojë kërkesën për dhënien e miratimit për procedurë të importit të përkohshëm kur nuk është e mundëshme të sigurohet identifi kim të mallrave të importuara. Organi doganor mund të japë miratim për import të përkohshëm edhe pa siguruar identifi kim të mallrave për shkak të llojit të mallrave ose për shkak të veprimeve që kryhen gjegjësisht kur mungesa e masave për identifi kim nuk mundëson keqpërdorim të procedurës.

Organi doganor e përcakton afatin, në cilin mallrat e importit duhet sërish të eksportohen ose t’i caktohet procedurë e re doganore. Ky afat duhet të jetë mjaft i gjatë me qëllim që të plotësohet qël-limi i importit të përkohshëm. Mallrat mund të mbeten në procedurë të importit të përkohshëm më gjatë 24 muaj. Në raste të caktuara organi doganor mund ta shkurtojë këtë afat. Për kategori të caktuara të mallrave ekziston lirim i tërësishëm nga detyrimet doganore gjatë procedurës së impor-tit të përkohshëm. Kur mallrat përkohësisht të importuara lëshohen në qarkullim të lirë poseduesi i miratimit është i detyruar ta paguajë kamatën për kompensim të borxhit doganor për periudhën nga dita e pranimit të deklaratës për import të përkohshëm deri në ditën e lëshimit në qarkullim të lirë sipas zërit të caktuar nga qeveria.

7.2. Procedura e zbatimit të importit të përkohshëm

Kërkesë/Miratim. Personi, i cili ka qëllim që përkohësisht t’i përdorë mallrat ose ta organizojë për-dorimin e tyre të përkohshëm duhet të ketë miratim për import të përkohshëm.

Evidencë. Poseduesi i miratimit patjetër të mbajë evidencë të detajuar për pranimin, përdorimin dhe veprimin për tërë mallrat që i importon me procedurë të importit të përkohshëm.

Poseduesi i miratimit mund ta përdorë evidencën e tij të biznesit dhe ta adaptojë me qëllim të sig-urimit të të dhënave që kërkohen prej tij.

Sigurim/garanci. Për mallrat e vwnw në procedurë të importit të përkohshëm duhet të sigurohet instrument për sigurimin e pagesës së borxhit doganor, i cili mund të krijohet ose për pagesën e

139


kamatave që mund të krijohen për shkak të mospagesës në kohë të borxhit doganor. Garancia dorëzohet nga ana e obliguesit doganor (posedues ose përfaqësuues i tij).

Instrumentet për sigurimin e garancisë së përgjithshme bankare (të përgjithshme dhe individuale) dhe depozitë me para të gatshme (e përgjithshme dhe individuale). Nëse sigurimi i borxhit doganor ka të bëjë me një operacion doganor, atëherë kjo llogaritet si instrument i vetëm për sigurimin e borxhit doganor, kurse nëse ka të bëjë me të gjitha borxhet doganore që mund të krijohen për peri-udhë të caktuar, atëherë përfaqëson instrument të përgjithshëm për sigurim. Instrumenti i vetëm për sigurimin e pagesës së borxhit doganor dorëzohet njëkohësisht me dorëzimin e deklaratws doganore për import të përkohshëm. Instrumenti i përgjithshëm për sigurimin dorëzohet para dhënies së miratimit.

Seksioni për pagesë dhe buxhet pranë Administratës qendrore të Administratës doganore është kompetente për pranimin e instrumentit për sigurim, mbajtjen e evidencës dhe pagesës së tij. Lartë-sia e instrumentit për sigurim duhet t’i përgjigjet lartësisë së borxhit doganor që mund të krijohet, por nuk mund të jetë më i vogël se 10.000 euro në kundërvlerë denari kur bëhet fj alë për garanci të përgjithshme.

Në raste të caktuara, në vend të instrumenteve të lartëpërmendura për sigurim, mund të përdoret АТА karnet.

Gjatë vendosjes së mallrave në procedurë të importit të përkohshëm me DUD është i nevojshëm dorëzimi i garancisë doganore. Garanci nuk kërkohet në rastet kur dorëzuesi i kërkesës është organ shtetëror, si dhe në rastet kur shuma që duhet të sigurohet nuk e tejkalon 150 euro në kundërvlerë të denarit.

Ekzistojnë pesë lloje të kërkesave/miratimeve:

• Kërkesë/miratim „me cilëndo veprimtari tjetër” ,

• Kërkesë gojore/miratim,

• Kërkesë e thjeshtuar/miratim – shiko pjesë,

• Miratim të formularit,

• АТА karnet,

7.2.1. ATA karnet

ATA Karnet është dokumentacion doganor ndërkombëtar (fotografi \ 7.2) që vihet në shqyrtim të organit doganor, gjithmonë kur mallrat futen ose nxirren nga ambientet e doganës. Me të mundëso-

140


het mallrave të vendosen në procedurë të importit të përkohshëm pa pagesë të detyrimeve të im-portit më së tepërmi deri në një vjet dhe ka të bëjë për një apo më tepër lloje të mallrave.

Procedura e garancisë është e lidhur me procedurën e karnetit. Kjo është parashtruar në mënyrë që në secilin shtet ekziston shoqatë që patjetër të jetë anëtare e organizatës ndërkombëtare dhe kjo përfaqëson garant. Përveç institucioneve që janë garant, ekzistojnë edhe organizata që japin ga-ranci. Në Republikën e Maqedonisë kjo është Oda Ekonomike.

Vendosja e АТА karnetit në shqyrtim të organit doganor, me qëllim përdorim të procedurës së importit të përkohshëm, është e barabartë me dorëzimin e kërkesës për miratim. Pranimi i kar-netit, përfaqëson miratim për përdorim të procedurës. Gjatë fi llimit ose mbarimit të procedurës për import të përkohshëm nuk është e detyrueshme të dorëzohen deklarata doganore ose garanci/sigurim.

ATA Karnet mund të pranohet nga ana e organeve doganore në kalimet kufi tare vetëm nëse:

• janë lëshuar nga shteti që është palë në marrëveshje e АТА konventës ose palë në marrëveshje e konventës së Stambollit dhe, e cila i ka pranuar rekomandimet e këshillit për bashkëpunim doganor nga 25 qershori 1992 për pranimin e ATA Karnetit për procedurë për import të përkohshëm në afatet dhe nën kushtet e shënuara në këto rekomandime, dhe të verifi kuara dhe garantuara nga asociacioni, i cili është pjesë përbërëse e sinxhirit ndërkombëtar të ga-rantëve;

• janë verifi kuar nga ana e organeve doganore në pjesën përkatëse të faqes së përparme;

• mallrat janë përfshirë me АТА konventën.

7.2.2. Mbarimi i procedurës për import të përkohshëm

Procedura për mallrat e vendosur në procedurë të përkohshme importi mbaron me përdorimin e njërës nga mënyrat në vijim:

• Përcjellja e mallrave në posedues tjetër të miratimit për procedurë të importit të përkohshëm në Republikën e Maqedonisë

• Importi i sërishëm i mallrave nga RM;

• Deklarimi i mallrave për qarkullim të lirë në tregun vendor;

• Shkatërrimi i mallrave nën mbikqyrje doganore;

• Procedura e importit të përkohshëm mbaron edhe me vendosjen e mallrave në procedurë tjetër të lejuar doganore, si për shembull, deponimi doganor, import për përpunim, për-punim nën mbikqyrjen doganore, zonë e lirë.

141


Fig. 7.1. Miratim për përdorim të mallrave doganore me efekt ekonomik

142


Fig.7.2. Miratim për import të përkohshëm

143


Fig. 7.3. Pamje e АТА karnetit

7.3. Eksport i përkohshëm

Me procedurën e eksportit të përkohshëm organi doganor miraton mallrat vendor përkohësisht të eksportohen nga zona doganore që t’u nënshtrohen operacioneve të ndryshme për përpunim, kurse prodhimet e fi tuara nga operacionet e këtilla të lëshohen në qarkullim të lirë me lirim të pjesërishëm ose të tërësishëm nga detyrimet doganore. Mbi eksportin e përkohshëm të mallrave vendor zbatohen masa të politikës tregëtare dhe formalitete tjera të parashikuara me ligj.

144


Nocionet në vijim janë karakteristike për eksportin e përkohshëm:

• mallrat për eksport të përkohshëm janë mallrat që janë venduar në procedurë për eksport për përpunim;

• prodhime të fi tuara - janë të gjitha prodhimet e fi tuara nga operacionet e përpunimit;

• normativ – është sasi ose përqindje e prodhimeve të fi tuara nga përpunimi i sasisë së caktuar të mallrave gjatë eksportit të përkohshëm.

Procedura e eksportit për përpunim nuk është e lejuar për mallrat vendor:

• eksporti, i të cilave jep të drejtën e kthimit ose faljes së detyrimeve të eksportit

• të cilat para eksportit kanë qenë të lëshuara në qarkullim të lirë me lirim të tërësishëm nga pagesa e detyrimeve të importit për shkak të përdorimit të tyre përfundimtar .

Miratim për eksport të përkohshëm lëshohet me kërkesë të personit që e organizon zbatimin e operacioneve për përpunim. Organi doganor e përcakton afatin, në tw cilin duhet prodhimet e fi tuara sërish të importohen në zonën doganore. Ekziston listë e mallrave që mund të importohen në kuadër të АТА karnetit.


1. Çka mundësohet me procedurën e importit të përkohshëm?

2. Cila është procedura e zbatimit të importit të përkohshëm?

3. Sa dhe cilat lloje të miratimeve ekzistojnë?

4. Çka përfaqëson АТА karneti?

5. Si mbaron procedura e importit të përkohshëm?

6. Cilat janë karakteristikat e eksportit të përkohshëm?

7. Kush jep miratim për eksport të përkohshëm?

145

Tema VIII: Import dhe eksport për përpunim


Rezyme Tema VIII

Pasi ekzistojnë mallra, respektivisht prodhime që në Republikën e Maqedonisë ose shtet tjetër nuk mund të përpunohen tërësisht ose të përfundojë përpunimi i tyre, dhe atë më së shpeshti për shkak të mangësisë së teknologjisë bashkëkohore ose mangësisë së kapitalit intelektual, për këtë shkak mallrat mund të eksportohen ose importohen për përpunim, me çka do të zmadhohet vlera e tyre, ose nga gjysëmprodhimi fi tohet prodhim fi nal.

Për njohje më të mirë me procedurën e importit dhe eksportit për përpunim është e nevojshme t’i mësoni përmbajtjet e kësaj teme, me çka do të mundeni:

• ta pwrkufi zoni nocionin përpunim të mallrave,

• ta sqaroni procedurën për import dhe eksport të mallrave për përpunim.

146


8.1. Import ipër përpunim Për prodhimin e mallrave për eksport, shumë shoqata tregtare përdorin repromateriale të impor-tuara, gjysëmprodhime, etj.

Që të mund këto shoqata tregtare të kenë kushte të njwjta për furnizim me kompanitë në tregun botëror që prodhojnë mallra të njejta, dhe me qëllim të promovohet eksporti i shoqatave tregtare maqedonase, është me shumë rëndësi t’u jepet mundësi të furnizojnë repromateriale nën kushtet e njwjta si edhe kompanitë në shtetet e tjera.

Import për përpunim është procedurë për lirim nga pagesa e detyrimevve të importit dhe TVSH për repromateriale, materiale dhe materiale ndihmëse të importuara për përpunim në Maqedoni. Pas përpunimit të kryer, prodhimet përfundimtare të ashtuquajtura prodhime të fi tuara, eksporth-en/sërish importohet.

Në bazë, procedura mund të përdoret për të gjitha llojet e mallrave. Procedura miratohet në rast se me të krijohen kushte më të volitshme për eksport/eksport të sërishëm të prodhimeve të fi tuara dhe në të njwjtën kohë nuk cenohen interesat e rëndësishme të prodhuesve të mallrave të ngjashme në Maqedoni.

8.2. Operacionet për përpunim

Operacionet për përpunim mund të jenë të ndryshme, si për shembull:

Përpunim: aktivitete prodhuese gjatë të cilave kryhen aktivitete prodhuese mekanike, kimike dhe tjera aktivitete mbi mallrat, duke e përfshirë edhe mintazhin, demontazhin dhe bashkimin e tyre.

Ndryshim: cilatdo aktivitete që i ndryshojnë karakteristikat themelore të mallrave të importu-ara.

Finalizim: cilatdo aktivitete për ,pasurim, si shtypje, pastrim, renditje, ripaketim, testim, etj., ose i shtohet mallrave tjerë si mbindërtim, përzierje etj., duke përfshirë edhe riparim.

Përdorimi i mjeteve ndihmëse për prodhimin. Në procedurë mund të importohen mjete ndi-hmëse për prodhim që e mundësojnë ose lehtësojnë prodhimin e prodhimeve të fi tuata, por nuk janë pjesë e këtyre prodhimeve. Ndër tjerash, mjetet ndihmëse për prodhimtari në vijim nuk mund të lejohen në procedurë:

lëndë djegëse ose burime tjera të energjisë:

147


vajra;

pajisje dhe alete (duke përfshirë edhe kallape dhe letra krojtëse);

Lirimi nga pagesa mund të lejohet edhe nëse mallrat për import për përpunim janë pranuar nga posedues tjetër të miratimit në Maqedoni. Procedura konsiderohet për të mbaruar kur poseduesi i miratimit kryen eksport ose eksport të sërishëm ose cilado qoft ë procedurë e lejuar doganore ose përdorim.

Ekzistojnë dy metoda në bazë, tw të cilave mund të merret lirim nga pagesa e detyrimeve rë im-portit dhe TVSH ose kthim të detyrimeve të importit dhe TVSH: sistem për pagesë të pezulluar dhe sistem për kthim. Dorëzuesi i kërkesës në kërkesën për miratim për import për përpunim përcakton cilën nga këto dy metoda do ta përdorë. Ndërkaq, ekzistojnë përkufi zime të caktuara në përdorimin e sistemit për kthim.

8.3. Procedura për kërkim dhe miratim të importit për përpunim

Procedura e importit për përpunim mund të përdoret vetëm nëse Administrata qendrore e Admin-istratës doganore ka dhënë miratim para ose më vonë deri në datën e importit të parë të mallrave për përpunim. Në rrethana të veçanta miratimi mund të jepet në mënyrë retroaktive.

Kërkesën për miratim e dorëzon personi, i cili e zbaton procedurën ose është organizator i proce-durës me plotësimin e formularit (kërkesë dhe shtesa e kërkesës).

Kërkesa e nënshkruar dorëzohet te organi doganor mbikqyrës. Kah kërkesa bashkwlidhen dëshmi plotësuese ose dokumentacion për të dhënat (për shembull, dëshmi për kushte ekonomike, norma-tivi, videnca etj.) që janë dhënë në kërkesë dhe dorëzimi, i të cilave është i nevojshëm që të mund të shqyrtohet dhe vendoset sipas kërkesës. Së bashku me kërkesën, dorëzuesi i kërkesës e dorëzon deri te organi doganor mbikqyrës edhe pyetësorin e plotësuar në mënyrë adekuate.

Organi mbikëqyrës doganor e shqyrton kërkesën dhe dokumentacionin e bashkwlidhur dhe bën kontroll te dorëzuesi i kërkesës. Në kontroll marrin pjesë të punësuar në organin doganor kompe-tent, të punësuar në Seksionin për kontroll dhe revizion dhe sipas nevojës të punësuarit në Sekto-rin për PADH.

Pas kontrollit të zbatuar organi doganor mbikëqyrës shkruan mendim për kërkesën e dorëzuar. Mendimi duhet të jetë i detajuar, i qartë dhe t’i përfshijë rezultatet nga kontolli i zbatuar.

Organi doganor mbikëqyrës mendimin dhe kërkesën për miratimin e dorëzon deri te Administrata qendrore në afat prej 20 ditësh nga dita e pranimit të kërkesës së kompletuar për miratim.

148


Afati prej 20 ditësh ndalon të rrjedhë në rast se organi doganor mbikëqyrës e ka kthyer kërkesën për plotësim dhe dorëzim të dokumentacionit përkatës. Me dorëzimin e të njëjtave fi llon afati të rrjedhë prej fi llimi.

Organi doganor mbikëqyrës para se të japë mendim patjetër të jetë i sigurt se:

1. Dorëzuesi i kërkesës është i regjistruar në Republikën e Maqedonisë,

2. Mallrat e importit mund të njihen në prodhimet e fi tuara (për shembull me marrjen e mo-strave, me ilustrime, specifi kime teknike e tjerë),

3. Janë plotësuar kushtet ekonomike,

4. Dorëzuesi i kërkesës ka për qëllim sërish t’i eksportojë prodhimet kryesore të fi tuara,

5. Mund të bëjë mbikëqyrje dhe ndjekje të procedurës,

6. Aktivitetet administrative të domosdoshme nuk janë joproporcionale me leverdinë eko-nomike nga procedura e miratuar.

Miratimin e jep Administrata qendrore e Administratës doganore, Sektori për punë doganore ju-ridike. Administrata qendrore e evidenton të njwjtën dhe i cakton numër. Në rast se dorëzuesi nuk i plotëson kushtet e administratës qendrore e refuzon kërkesën. Miratimi lëshohet në numër përkatës të ekzemplarëve:

• një ekzemplar për dorëzuesin e kërkesës;

• një ekzemplar për administratën qendrore të administratës qendrore;

• nga një ekzemplar për secilin organ doganor mbikëqyrës.

Organi doganor mbikëqyrës bën dosie për poseduesin e miratimit së bashku me ekzemplar nga miratimi dhe të gjitha dokumentacionet e bashkëlidhura.

8.4. Eksporti për përpunim

Gjatë importit të mallrave në Maqedoni si zakonisht duhet të paguhen detyrime të importit dhe TVSH e tërë vlerës doganore të mallrave. Kur mallrat vendor eksportohen nga Maqedonia ato e humbin statusin e mallrave vendor, dhe nëse më vonë sërish importohen, me të veprohet në mënyrë të njwjtë si me mallra të huaj, dhe u nënshtrohet detyrimeve të importit dhe TVSH për tërë vlerën doganore.

Eksporti për përpunim lejon lirim të tërësishëm ose të pjesërishëm nga pagesa e detyrimeve të im-portit dhe TVSH për mallra vendor që janë sërish të importuara si prodhim i fi tuar pasi paraprak-isht kanë qenë përkohësisht të eksportuara nga zona doganore e Republikës së Maqedonisë që t’u nënshtrohen operacioneve për përpunim.

149


Operacione për përpunim janë:

• përpunimi i mallrave, duke përfshirë montazhin apo bashkimin e tyre ose futja e tyre në mallra tjerë,

• përpunimi i mallrave,

• përfundim i përpunimit të mallrave, dhe

• riparimi i mallrave, duke përfshirë kthimin e saj në gjendjen fi llestare dhe aft ësim.

Më tutje, procedura e eksportit për përpunim lejon lirim të tërësishëm apo pjesërishëm nga pagesa e detyri-meve të importit dhe TVSH për prodhim zëvendësimi, i cili i zëvendëson mallrat që eksportohen nga zona doganore e Republikës së Maqedonisë për riparim, i ashtuquajtur sistem standard për zëvendësim.

Procedura për eksport për përpunim i mundëson poseduesit të miratimit për eksport për përpunim të kërkojë lirim nga pagesa e detyrimeve të importit dhe TVSH për mallra të vendit që paraprakisht kanë qenë të eksportuara për përpunim, në rast se mund të dëshmojë se mallrat e eksportuara janë përdorur për prodhimtari ose janë futur në prodhimet e fi tuara.

Me këtë mundësohet ekonomia të përdorë shpenzime më të ulta për fuqinë e punës jashtë Maqe-donisë, dhe njëkohësisht stimulohet përdorimi i repro-materialeve vendore për prodhimin e prod-himeve të fi tuara. Mallrat, poashtu, përkohësisht mund të eksportohen për proces të përpunimit që nuk bëhet në Republikën e Maqedonisë.

Patjetër të përmendet se procedura e eksportit për përpunim është praktike për zbatim vetëm kur edhe prodhimet e fi tuara dhe mallrat për eksport të përkohshëm u nënshtrohen detyrimeve të im-portit dhe TVSH.

8.4.1. Riparimi

Procedura eksport për përpunim mund të miratohet edhe për riparim të mallrave. Procedura mund të miratohet vetëm nëse mallrat që përkohësisht eksportohen janë të përshtatshme për këtë, gjegjësisht nëse në procedurë për dhënien e miratimit konstatohet se është e mundëshme të bëhet riparimi i mallrave që përkohësisht eksportohen.

Organi doganor mbikëqyrës është i obliguar nga dokumentacioni i bashkwlidhur kah kërkesa të kontrollojë nëse është i mundshëm riparimi i mallrave që janë deklaruar për eksport të përkohshëm për shkak të riparimit. Nga korrespondenca e palëve, është e nevojshme të vërtetohet nëse është e mundëshme të riparohen mallrat që janë lëndë e procedurës.

Në rast se organi doganor vërteton se dokumentacioni dorëzuar është i pamjaft ueshëm, do të kërkojë dëshmi plotësuese, dhe nëse dorëzuesi i kërkesës nuk i sjell, organi doganor mbikëqyrës

150


do ta refuzojë kërkesën. Poashtu, organi doganor mbikëqyrës nuk do ta miratojë procedurën nëse konstaton se procedura për riparim të mallrave kërkohet për shkak të përmirësimit të karakteristi-kave teknike të mallrave.

Miratimi për procedurën e eksportit për përpunim për shkak të riparimit ka të bëjë me riparimin e mallrave:

• përkohësisht të eksportuar, që përsëri do të importohen,

• në sistem standard për zëvendësim, kur importohet prodhim zëvendësues në zëvendësim për mallrat e eksportuar,

• në sistem standard për zëvendësim, me import paraprak të prodhimeve për zëvendësim.

Riparimi i mallrave, pavarësisht nëse bëhet në kuadër të sistemit standard të zëvendësimit ose jo, mund të jetë me pagesë ose papagesë të shpenzimeve për riparim. Riparim papagesë ka të bëjë me riparimin për shkak të obligimeve garantuese nga marrëveshja ose të përcaktuara me ligj ose mangësi prodhuese.

8.5. Procedura për kërkesë dhe miratim të eksportit për përpunim

Procedura për kërkesë dhe miratim të eksportit për përpunim është e njwjtë si edhe te importi për përpunim.

Kërkesën për miratim e dorëzon personi, i cili e zbaton procedurën ose është organizator i proce-durës me plotësimin e formularit (kërkesë dhe shtesa e kërkesës).

Kërkesa e nënshkruar dorëzohet deri te organi doganor mbikëqyrës. Te kërkesa bashkwlidhen dëshmi plotësuese ose dokumentacion për të dhënat (për shembull, dëshmi për kushtet ekonomike, normativin, evidencën etj.), që janë dhënë në kërkesë dhe dorëzimi, i të cilave është i nevojshëm që të mund të shqyrtohet dhe vendoset sipas kërkesës.

Organi doganor mbikëqyrës e shqyrton kërkesën dhe dokumentacionin e bashkwlidhur dhe bën kontroll te dorëzuesi i kërkesës. Në kontroll marrin pjesë të punësuar në organin doganor mbikëqyrës, të punësuar në Seksionin për kontroll dhe revizion dhe sipas nevojës të punësuar në sektorin për PADH.

Pas kontrollit të zbatuar organi doganor mbikëqyrës shkruan mendim për kërkesën e dorëzuar. Mendimi duhet të jetë i detajuar, i qartë dhe t’i përfshijë rezultatet nga kontolli i zbatuar.

Organi doganor mbikëqyrës mendimin dhe kërkesën për miratimin e dorëzon deri te Administrata qendrore në afat prej 20 ditësh nga dita e pranimit të kërkesës së kompletuar për miratim.

151


Afati prej 20 ditësh ndalon të rrjedhë në rast se organi doganor mbikëqyrës e ka kthyer kërkesën për plotësim dhe dorëzim të dokumentacionit përkatës. Me dorëzimin e të njëjtave fi llon afati të rrjedhë prej fi llimi.

Organi doganor mbikëqyrës mund të japë mendim vetëm nëse:

1. Dorëzuesi i kërkesës është regjistruar në Republikën e Maqedonisë,

2. Mallrat e eksportuar mund të njihen në prodhimet e fi tuara (përveç për mallra në sistem standard të zëvendësimit),

3. Kushtet ekonomike janë plotësuar, kjo do të thotë se me përdorimin e procedurës nuk janë dëmtuar interesat e prodhuesve të vendit,

4. Mund të bëjë mbikqyrje dhe ndjekje të procedurës ,

5. Aktivitetet e nevojshme administrative nuk janë joproporcionale me leverdinë ekonomike nga procedura e miratuar,

6. Mallrat e importuar patjetër të jenë mallra vendor3.

Miratimin e jep Administrata qendrore e Administratës doganore, Sektori për punë doganore juridike. Administrata qendrore e evidenton të njwjtën dhe i cakton numër. Në rast se dorëzuesi nuk i plotëson kushtet e Administratës qendrore e refuzon kërkesën. Miratimi lëshohet në numër adekuat të ekzemplarëve:

një ekzemplar për dorëzuesin e kërkesës;

një ekzemplar për Administratën qendrore të Administratës doganore;

nga një ekzemplar për secilin organ doganor mbikëqyrës.

Organi doganor mbikëqyrës bën dosie për poseduesin e miratimit së bashku me ekzemplar nga miratimi dhe i tërë dokumentacioni i bashkwlidhur.


1. Çka është importi për përpunim?

2. Cilat procedura karakterizohen si përpunim?

3. Si është procedura për kërkesë dhe miratim të importit pët përpunim?

4. Çka është eksporti për përpunim?

5. Si është procedura për kërkesë dhe miratim të eksportit për përpunim?

3 Mallrat vendor janë mallra që kanë prejardhje nga Republika e Maqedonisë ose mallra që janë importuar për lëshim në qarkullim të lirë në Republikën e Maqedonisë, për të cilën janë mbaruar të gjitha formalitetet doganore dhe janë paguar të gjitha detyrimet e im-portit dhe TVSH (mallrat nuk lejohen të lëshohen në qarkullim të lirë me lirim të tërësishëm nga pagesa e detyrimeve të importit dhe TVSH për shkak të përdorimit të tyre të fundit). Kur poseduesi i miratimit eksporton mallra në procedurë të eksportit për përpunim, ai nuk mund të kërkojë kthim ose falje të detyrimeve të importitи, as cilindo lloj të kthimit tjetër ose lehtësime tw tjera fi nanciare. Ai, poashtu patjetër t’i paguajë të gjitha detyrimet tjera të eksportit ose shuma tjera tërësisht.

152


Tema IX: Lirimi nga pagesa e doganës

Rezyme Tema IX

Përveç asaj që shteti gati të gjithë mallrave të importit ua parapagon detyrimet doganore, ekzistojnë edhe mallra edhe persona, të cilëve nuk u parapaguhen detyrimet doganore. Pasi lirimi nga pagesa doganore është një nga pjesët e punëve shpediterike, të cilat shpediteri nuk duhet t’i lejë pas dore dhe harrojë, dhe krejt me qëllim që t’u ndihmojë klientëve të vet.

Në kuadër të temës lirim nga dogana në mënyrë më të detajuar do të mundeni:

• ta përkufi zoni nocionin lirim nga pagesa e detyrimeve të importit,

• t’i dallojë llojet e lirimit nga pagesa e detyrimeve të importit dhe karakteristikat e tyre,

• t’i sqaroni mënyrat e dorëzimit të kërkesave për lirim nga detyrimet e importit dhe llojet e vendimeve doganore,

Ta njihni vlerën, sasinë dhe llojin e mallrave që mund të lirohen nga pagesa e detyrimeve të impor-tit.

153


9.1. Lirimi nga pagesa e detyrimeve të importit

Lirimi nga pagesa e detyrimeve doganore zbatohet në Republikën e Maqedonisë sipas ligjeve dhe rregullave dhe rregulloreve për procedura doganore që zbatohen në zonën doganore të R M. Lirimi themelor nga pagesa e doganave të importit i lejuar për mallrat dhe personat, të cilët Ligji i doga-nave i përshkruan në disa nene dhe atë të ndarë në gjashtë lloje të mallrave për lirim.

9.2. Lloje të mallrave që lirohen nga detyrimet doganore

9.2.1. Lloji 1

Sipas nenit 193 nga Ligji i doganave, të liruar nga detyrimet doganore të importit janë:

• shefa të shteteve të huaja dhe përfaqësuesit e tyre që marrin pjesë në misione të veçanta si dhe anëtarët e shoqërimit të tyre për sende që përdoren në shërbimin e tyre dhe sende për përdorim personal

• organizata ndërkombëtare dhe ndërshtetërore me seli në RM, respektivisht përfaqësues të tyre në RM gjatë kryerjes së veprimtarisë së vet në shtetin tonë për sende të nevojshme për shërbimin e tyre ose për përdorim personal

• përfaqësi diplomatike dhe konsulare të shteteve të huaja në RM, për sende të dedikuara për përdorim personal

• shefa të përfaqësive diplomatike të huaja në RM dhe anëtarët e familjeve të tyre më të ngushta për sende të dedikuara për përdorim personal.

9.2.2. Lloji 2

Sipas nenit 194 nga Ligji i doganës, të liruar nga detyrimet doganore të importit janë:

• udhëtarë që vinë nga vendi i huaj, për sende të dedikuara për nevojat e tyre personale gjatë ud-hëtimit në vend të huaj (bagazh personal), që nuk i nënshtrohen cilatdo qoft ë përkufi zimeve dhe ndalesave, padallim a i bartin me vete ose të njëjtat ia kanë dhënë transportuesit për transport;

• udhëtarë vendor, për sende tjera me vlerë të vogël përveç sendeve nga bagazhi personal, që i fusin nga vendi i huaj, dhe që nuk janë nga natyra komerciale. Lirimi nga kjo pikë nuk zbatohet për udhëtarë vendor që hyjnë më tepër se një herë gjatë 24 orëve në zonën doganore. Si ud-hëtarë vendor nuk konsiderohet ekipi dhe personat që i drejtojnë mjetet publike transportuese;

154


• nënshtetas të Republikës së Maqedonisë dhe nënshtetas të huaj për sende nga natyra joko-merciale me vlerë të vogël që kohë pas kohe pranohen nga vendi i huaj;

• nënshtetas të Republikës së Maqedonisë dhe nënshtetas të huaj, për barna për përdorim per-sonal që i bartin me vete ose i pranojnë me dërgesë nga vendi i huaj;

• invalidë, për pajisje speciale dhe mjete ndihmëse teknike që i përdorin drejtpërsëdrejti për jetë dhe punë, si edhe për pjesë rezerve për përdorim të pajisjeve dhe mjeteve ndihmëse, përveç automjete udhëtarësh, në rast se i sjellin ose i pranojnë nga vendi huaj për shkak të përdorimit personal;

• invalidë të kategorisë së I dhe II, të cilët pas rehabilitimit profesional të zbatuar janë aft ësuar për veprimtari të caktuar, për pajisje për kryerjen e asaj veprimtarie që nuk prodhohet në Republikën e Maqedonisë;

• vozitës të mjeteve motoristike dhe motoçikleta, për lëndë djegëse dhe vajra që ndodhen në rezervuare të vënduara në fabrikë në mjetet motoristike dhe motoçikleta;

• nënshtetas të Republikës së Maqedonisë dhe nënshtetas të huaj, që kanë qëndrim të miratuar të përhershëm në Republikën e Maqedonisë, për sende personale që i kanë trashëguar në vend të huaj;

• nënshtetas të Republikës së Maqedonisë , që jetojnë në brezin ndërkufi tar, për prodhime bi-more dhe shtazore (sende) të fi tuara në pronat personale në brezin ndërkufi tar të shtetit fqinj, si dhe për fi dane dhe prodhime tw tjera të fi ituara nga mallrat që i kanë në ato prona për punë fushe, kullosa ose kalimin e dimrit;

• nënshtetas të Republikës së Maqedonisë, studentë dhe nxënës që shkollohen në vend të huaj, si dhe nxënës të huaj dhe studentë që shkollohen në Republikën e Maqedonisë, për mjete ndihmëse mësimore që i bartin me vete nga vendi i huaj për përdorim personal;

• nënshtetas të Republikës së Maqedonisë dhe nënshtetas të huaj për dekorime, medale, pe-harë, përkujtimore dhe sende të ngjashme me karakter simbolik të fi tuara në vend të huaj nëpër gara, ekspozita dhe shfaqe me rëndësi ndërkombëtare dhe

• shkencëtarë, shkrimtarë dhe artistë për veprat personale që i futin nga vendet e huaja.

9.2.3. Lloji 3

Sipas nenit 195 nga Ligji i doganës, të liruar nga detyrimet doganore të importit janë:

organet shtetërore ose organizatat e regjistruara humanitare ose bëmirëse, për mallra që janë dedikuar për ndarje falas te viktimat e fatkeqësive natyrore dhe ato tjerar ose për mallra që mbesin në pronën e atyre organizatave, dhe që janë dedikuar për vendosjen në dispozicion falas për viktimat e këtyre fatkeqësive;

• organizata të regjistruara humanitare ose bëmirëse, për mallra që importohen nga vendi huaj për kryerjen e aktiviteteve të tyre humanitare;

155


• organizata zjarrfi këse dhe shërbime tw tjera shpëtuese, për pajisje teknike zjarrfi këse dhe pa-jisje për shpëtim, makina zjarrfi këse dhe makina tw tjera shpëtuese dhe pjesë rezerve, që gjatë importit janë dedikuar vetëm për kryerjen e veprimtarisë zjarrfi këse dhe shpëtuese;

• muze publike dhe galeri arti publike, për përmbledhje dhe sende artistike;

• biblioteka publike, materiale për bibliotekë;

• arkiva publike, për materiale të reproduktuara arkovore dhe

• organizata invalidësh për pajisje specifi ke, byro, instrumente dhe mjete ndihmëse teknike, përveç makina udhëtimi, si dhe pjesë rezerve dhe materiale shpenzuese për atë pajisje, byro, instrumente dhe mjete ndihmëse teknike.

9.2.4. Lloji 4

Sipas nenit 196 nga Ligji i doganave, të liruar nga detyrime doganore të importit janë:

pajisje të papërdorura dhe pjesë rezerve (përveç automjeteve dhe mobiljes kancelarike dhe material) në bazë të depozitës së personit të huaj, dhe që shërbejnë për kryerjen e veprim-tarisë kryesore të të shoqatës. Depozita e personit të huaj duhet të jetë më e gjatë se tre vjet dhe të jetë 20% nga kapitali i përhershëm në përgjithësi i depozituar, me kusht poseduesi i miratimit që e ka shfrytëzuar lirimin të punojë më pak edhe tre vjet pas rrjedhjes së vitit të fundit, në të cilin e ka shfrytëzuar lirimin nga pagesa e detyrimeve të importit. Nën depozitë të personit të huaj konsiderohet edhe blerja e aksioneve nga ana e personave të huaj;

sendet që importohen, dhe kanë katakter arsimor, shkencor dhe kulturor, në pajtim me rregulloren e nenit 199 të këtij ligji, si dhe instrumente shkencore dhe aparate, si dhe pjesë rezerve të tyre që importohen për qëllime jokomerciale dhe që nuk prodhohen në Republikën e Maqedonisë;

substanca terapeutike me prejardhje njerëzore, reagjensa për përcaktimin e grupeve të gjakut dhe

tipave të indeve;

kafshë laboratorike dhe substanca biologjike ose kimike të dedikuara për hulumtime;

mostra të mallrave me vlerë të vogël;

material i shtypur reklamues;

prodhime të dedikuara për përdorim në panaire, ekspozita tregtare dhe ekspozita ose mani-festime të ngjashme;

mallra që importohen për hulumtime, analizima dhe testime;

• marka tregtare, modele ose dizajne dhe dokumentacioni i tyre shoqërues dhe kërkesa për pranimin e patentave për zbulime dhe ngjashëm, që uu dorëzohen organizatave për mbrojtje të drejtave të autorit ose të drejtat nga prona industriale;

156


• material propagandues turistik;

• prodhime farmaceutike për dedikim shëndetësor ose veterinar që përdoren gjatë manifesti-meve ndërkombëtare sportive të organiziuara në Republikën e Maqedonisë;

• materiale të nevojshme për përforcimin dhe mbrojtjen e mallrave gjatë transportit të tyre;

• shtrojë dhe ushqim për bagëti dhe kafshë gjatë transportit të tyre;

• materiale për ndërtim, mirmbajtje ose dekorim të përkujtimoreve të viktimave nga luft ërat ose varreza për viktimat e luft ës; dhe

• arkivole, urna varrimi me hi dhe dokumentacion shoqërues i nevojshëm.

9.2.5. Lloji 5

Sipas nenit 197 nga Ligji i doganave, të liruar nga detyrimet doganore të importit janë:• dokumentacionet që janë dërguar falas deri te organet shtetërore;• botime të qeverive të huaja dhe organe ndërkombëtare zyrtare të dedikuara për shpërndarje falas;• sende që dorëzohen si dëshmi ose për qëllime të njwjta para gjygjeve ose organeve tjera shtetërore;• shembuj të nënshkrimeve dhe cirkularë të shtypur që kanë të bëjnë me nënshkrime që dërgohen si pjesë e këmbimit të zakontë të informacioneve ndërmjet shërbimeve publike ose ndërmjet bankave;• materiale zyrtare të shtypura të dërguara deri te Banka Popullore e Republikës së Maqedonisë;• raporte, deklarata, nota, prospekte, formularë për paraqitje dhe dokumentacione tw tjera që janë pregatitur nga fi rma të regjistruara në vend të huaj dhe të dërguara deri te pronarët ose bartësit e letrave me vlerë të lëshuara nga këto fi rma;• mediume të inçizuara – bartës të të dhënave (kartela të shpuara, shkresa me ton, mikrofi lme etj) që përdoren për përcjellje të informacioneve të dërguara falas deri te adresanti, përderisa importi i këtyre mediumeve – bartës të të dhënave nuk ndikon në keqpërdorim ose deri në shkatërrim të madh të konkurencës;• dosie, arkiva, formularë të shtypur dhe dokumentacione tjera që përdoren në takime ndërkombëtare, konferenca ose kongrese, si dhe raporte për këto mbledhje.

• Plane, vizatime teknike, vizatime, përshkrime dhe dokumentacione tw tjera të ngjashme të importuara për fi timin apo plotësimin e porosive në vend të huaj ose për pjeswmarrje në konkurse ose gara që mbahen në zonë doganore;

• dokumentacionet që përdoren gjatë zbatimit të provimeve në zonën doganore, që i zbatojnë institucione me seli në vend të huaj;

157


• formulare të shtypura që përdoren dokumentacione zyrtare edhe në qarkullimin ndërkom-bëtar të automjeteve dhe mallrave, në kuadër të konventave ndërkombëtare;

• formulare të shtypur, etiketa, bileta dhe dokumentacione të ngjashme që janë dërguar nga transportues apo hotele të huaja deri te agjencionet turistike me seli në zonën doganore;

• formulare të shtypura dhe bileta, kkonosmane, fl etë ngarkese dhe dokumentacione tw tjera komerciale dhe kancelerike që janë të përdorura;

• formulare të shtypura zyrtare nga shtetet e huaja ose organe ndërkombëtare dhe materiale të shtypura që janë në pajtim me standardet ndërkombëtare të dërguara për shpërndarje nga shoqatat e huaja deri te shoqatat përkatëse me seli në zonën doganore; dhe

• fotografi , sllajde dhe shtroje standarde për fotografi , pa dallim a janë titulluar, të dërguara deri te agjencitë gazetare ose botues të gazetave apo magazinave.

9.2.6. Lloji 6

Sipas nenit 198 nga Ligji i doganave, të lirruar nga detyrimet doganore të importit janë:

• mallra që si dhuratë janë pranuar nga donatorë të huaj, si dhe mallra të importuar të blerë me mjete fi nansiare të pranuara si dhuratë e organeve shtetërore, komunat dhe qyteti Shkup dhe subjektet juridike publike dhe

• mallra të nevojshëm për realizimin e projekteve të fi nancuara me mjete fi nanciare të dona-torëve të huaj në bazë të marrëveshjeve ndërmjet Qeverisë së Republikës së Maqedonisë dhe donatorëve të huaj ku qëndron klauzola se mjetet e donuara nuk mund të përdoren për pag-esën e detyrimeve të importit.

9.3. Kritere, lloji dhe sasia e mallrave për lirim të mallrave doganore nga pagesa e detyrimeve të importit

9.3.1. Përfaqësi diplomatike dhe konsulare, përfaqësues të tyre dhe personeli i tyre

Personi që do ta realizojë të drejtën e lirimit nga pagesa e detyrimeve të importit në pajtim me Ligjin e doganave, organit doganor duhet t’i dorëzojë vërtetim (fotografi 9.2) nga Ministria për Punë të Jashtme se sendet që importohen janë dedikuar për nevoja zyrtare, gjegjësisht për përdorim tw personave, e cila merret në bazë të kërkesës (fotografi 9.1).

158


Fig.9.1. Kërkesë për lirim nga detyrimet doganore (nga të dyja anët)

Fig.9.2.Miratim për lirim nga detyrimet doganore (nga të dyja anët)

159


9.3.2. Mallra në bagazhin personal të udhëtarëve

Si bagazh personal konsiderohet bagazhin, të cilin udhëtari është në gjendje ta japë në kontroll të organit doganor gjatë arritjes së tij në zonën doganore të Republikës së Maqedonisë, si dhe baga-zhi i dhënë në kontrollë organit të njwjtë më vonë, me kusht të mund të përdëft ojë se, në kohën e largimit të udhëtarit, ka qenë i regjistruar si bahazh shoqërues te kompania, e cila e ka marrë në Republikën e Maqedonisë nga vendi i huaj. Enë përcjellëse që përmbajnë lëndë djegëse nuk kon-siderohen për bagazh personal. Mallra që një udhëtar mund t’i importojë papagesë doganore janë:

200 cigare,

100 cigarelosa (cigare me peshë maksimale prej 3 gram për copë),

50 pure,

250 gram duhan për pirje,

• pije të destiluara dhe të forta alkoolike me përqindje alkooli mbi 22% (1 litër),

• pije të destiluara dhe alkoolike dhe aperitive në bazë të verës ose alkoolit me përqindje alkoo-li që nuk kalon 22% (2 litra),

• verë (2 litra),

• parfum (50 гgram dhe ujë toaleti: 0,25 litra).

9.3.3. Sende me vlerë të vogël

Mallrat e dërguara nga vendi i huaj në dërgesa më të vogla me letër ose paketë postare që i pranon personi fi zik që jeton ose ka leje qëndrimi në Republikën e Maqedonisë janë të liruara nga pagesa e detyrimeve të importit në pajtim me nenin 194 nga Ligji për doganat, me kusht qw vlera e përgjith-shme e dërgesës të mos e kalojë shumën prej 45 euro në kundërvlerë denari dhe importi i tillë është nga natyra jokomerciale.

9.3.4. Barna Barnat për përdorim personal që i bartin me vete ose i pranojnë me dërgesë nga vendi i huaj shteta-sit e Republikës së Maqedonisë ose shtetas të huaj me qëndrim të lejuar në Republikën e Maqedo-nisë janë liruar nga pagesa e detyrimeve të importit, me kusht sasia në fj alë të jetë në pajtim me nevojat personale të udhëtarit ose pranuesit.

Personi, i cili do ta realizojë të drejtën e lirimit nga pagesa e detyrimeve të importit, duhet që or-ganit doganor t’i dorëzojë përshkrim përkatës nga mjeku ose fotokopje të verifi kuar, gjegjësisht

160


dokument tjetër me të dhëna për identifi kimin e barnave, pacientit dhe mjekut, si dhe nënshkrim të mjekut, prej ku mund të shihet nevoja për furnizim të barnave të këtij pacienti.

9.3.5. Sende të dedikuara për invalidë dhe organizata të invalidëve

Sendet që janë dizajnuar specialisht për zhvillim arsimor, shkencor dhe kulturor të personave të verbër dhe personat që kanë vërtetim për import me lirim nga pagesa e detyrimeve të importit të sendeve të këtilla, të lëshuar nga Ministria për Punë dhe Politikë Sociale, janë liruar nga pagesa e detyrimeve doganore.

Lirimi zbatohet edhe për pjesë rezerve, komponenta ose pajisje specifi ke për ato sende, si dhe aletet që përdoren për mirwmbajtje, kontroll, kalibrim ose miratim të këtyre sendeve, që u shërbejnë in-validëve dhe organizatave të invalidëve.

Vërtetimi jepet në kërkesë të personave që duan ta realizojnë të drejtën e lirimit nga pagesa e detyrimeve të importit të sendeve në pajtim me nenin 195 nga Ligji i doganave. Kërkesa dorëzohet deri te Ministria për Punë dhe Politikë Sociale dhe duhet të përfshijë: а) përshkrim të detajuar tregtar të sendeve që i përdor prodhuesi, shenja e supozuar tarifore sipas tarifës doganore, karakteristika objektive teknike që tregojnë se sendet janë specialisht të dizajnuara për persona të verbër ose me tëmeta fi zike; b) emri dhe adresa e prodhuesit, dhe kur është e nevojshme e furnizuesit; c) shteti i prejardhjes së prodhimeve; ç) përshkrim i detajuar të përdorimit për çka janë dedikuar prodhimet; d) çmimi i sendeve ose çmimi për qëllime doganore; dh) sasia e sendeve dhe е) karakteristikat dhe specifi kimet teknike të sendeve.

Personat që duan të realizojnë të drejtën e lirimit nga pagesa e detyrimeve të importit, duhet organit doganor t’i dorëzojnë vërtetim për status të personit të verbër apo të hendikepuar që ka të drejtë për import me lirim nga pagesa e detyrimeve të importit të sendeve të tilla të lëshuar nga Ministria për Punë dhe Politikë Sociale.

9.3.6. Lëndë djegëse dhe vajra në rezervoaret, që në fabrikë janë venduar në mjetet motoristike dhe motoçikletat

Lënda djegëse që gjendet në rezervoaret standarde të ndërtuara në fabrikë të: automjeteve mo-toristike private dhe komerciale dhe motoçikletat dhe kontejnerët special, gjatë hyrjes në hapsirën doganore të Republikës së Maqedonisë është liruar nga pagesa e detyrimeve doganore.

Lënda djegëse e liruar nga detyrimet doganore mund të përdoret vetëm në automjetet motoristike, gjegjësisht motoçikleta, në të cilat është importuar dhe nuk është e lejuar të mënjanohet nga ai

161


automjet ose motoçikletë dhe të ruhet, përveç në kohën e riparimit të domosdoshëm të automjetit, gjegjësisht motoçikletës, as është e lejuar të shitet ose falas t’i jepet personit tjetër.

9.3.7. Sende personale të trashëguara në vend të huaj

Sendet personale që kanë qenë pronë e të ndjerit dhe që janë trashëguar në vend të huaj nga nën-shtetas të Republikës së Maqedonisë ose nga nënshtetas të huaj me leje qëndrimi të përhershme në Republikën e Maqedonisë janë liruar nga pagesa e detyrimeve të importit.

Sendet e blera me para të trashëguara, sendet e blera me para që janë fi tuar me shitjen e sendeve të trashëguara, si dhe sendet e fi tuara me këmbim për sende të trashëguara nuk konsiderohen për sende personale.

Personat që duan ta realizojnë të drejtën e lirimit e detyrimeve të importit duhet që organit doganor t’i dorëzojnë dokumentacion nga gjyqi i autorizuar maqedon ose i huaj ose dokumentacion nga organ tjetër kompetent për trashëgim të sendeve që importohen ku saktësisht janë shkruar këto sende.

9.3.8. Prodhime të fi tuara nga bujq në pronat personale që gjenden në shtetin fqinj

Prodhimet bujqësore, të blegtorisë dhe kafshëve, të bletëve, kopështore dhe pyjore nga pronat per-sonale, që gjenden në brezin ndërkufi tar të shtetit fqinj, e që i përpunojnë shtetas të Republikës së Maqedonisë që kryejnë veprimtari bujqësore në Republikën e Maqedonisë, janë liruar nga pagesa e detyrimeve të importit.

Personi që do të realizojë të drejtën e lirimit nga pagesa e detyrimeve të importit, në kërkesë të or-ganit doganor duhet të dorëzojë dëshmi për pronësi të pronës që gjendet në zonën ndërkufi tare të shtetit fqinj, si dhe deklaratë se prodhimet në fj alë janë fi tuar nga prona e përmendur.

9.3.9. Mjete ndihmëse mësimore

Mjetet ndihmëse mësimore të nxënësve të huaj dhe studentëve që shkollohen në Republikën e Maqedonisë dhe që janë dedikuar për përdorimin e tyre personal gjatë shkollimit të tyre, janë liruar nga pagesa e detyrimeve të importit.

162


Si mjete ndihmëse mësimore konsiderohen, cilido qoft ë send ose instrument (duke përfshirë edhe kalkulues, makinë shkrimi dhe kompjuter), i cili zakonisht përdoret nga ana e nxënësve ose stu-dentëve gjatë shkollimit.

Personi, që do ta realizojë të drejtën e lirimit nga pagesa e detyrimeve të importit, duhet që organit doganor t’i dorëzojë dëshmi se është regjistruar në institucionin arsimor si nxënës/student i lirë. Si dëshmi, konsiderohet vërtetim nga institucioni arsimor (shkolla ose fakulteti) ose librezë nxë-nësi, indeks ose dëshmi tjetër e ngjashme, i cili sipas rrethanave për secilin rast të veçantë,organi doganor mund ta pranojë si përkatës.

9.3.10. Dekorime ose shpërblime

Me dorëzimin e dëshmisë nga ana e personit para organit doganor, me çka dëshmohet se kushtet, me të cilat miratohet lirimi i atillë janë plotësuar dhe nëse veprimtaritë në fj alë nuk janë të natyrës komerciale, nga pagesa e detyrimeve të importit janë liruar dekorimet dhe shpërblimet në vijim:

a) Dekorime, të cilat ua kanë dhënë shtetasve të Republikës së Maqedonisë me vendbanim në Re-publikën e Maqedonisë ose shtetasve të huaj me leje qëndrimi në Republikën e Maqedonisë, qeveri të huaja ose organizata ndërkombëtare;

b) Medale, pehare, dhe sende të ngjashme që para së gjithash kanë karakter simbolik, dhe që ua kanë ndarë në shtete të huaja shtetasve të Republikës së Maqedonisë me vendbanim në Repub-likën e Maqedonisë ose shtetasve të huaj me leje qëndrimi në Republikën e Maqedonisë si dhuratë, gjegjësisht shprehje respekti, për veprimtaritë në lëmitë e artit, shkencës, sportit ose shërbimeve publike ose si mirënjohje për merita për ngjarje të veçantë (gara, ekspozita ose shfaqe me rëndësi ndërkombëtare) që në Republikën e Maqedonisë i importon vetë personi që i ka fi tuar;

c) Medale, pehare dhe sende të ngjashme që para së gjithash kanë karakter simbolik që janë dhënë falas nga organi apo personi me seli në vend të huaj për ndarjen në hapësirën doganore të Repub-likës së Maqedonisë për qëllimet e njëjta si ato të shënuarat në pikën b) të këtij paragrafi ; dhe

d) Trofe dhe suvenirë me natyrë simbolike, dhe që kanë vlerë të vogël, të dedikuara për distribuim te personat me vendbanim ose leje qëndrimi në vend të huaj në kongrese, konferenca biznesi ose ngjarje të ngjashme ndërkombëtare.

Natyra e tyre, vlera në pjesë të vetme ose karakteristikat e tjera nuk duhet të jenë të tilla që, mund të tregojnë se importohen për qëllime komerciale.

Me kërkesën dorëzohet edhe dokumentacion, të cilin e lëshon organizatori i ngjarjes me çka vër-tetohet se dekorimi, medalja, pehari, trofeu sportiv ose tjetër, gjegjësisht sendi përkatës me natyrë simbolike është ndarë në vend të huaj në gara, ekspozitë ose shfaqe me rëndësi ndërkombëtare,

163


gjegjësisht dokumentacion, me tw cilin vërtetohet organizimi i ngjarjes përkatëse në Republikën e Maqedonisë.

9.3.11. Vepra personale të shkencëtarëve, shkrimtarëve dhe artistëve

Sendet, të cilat si vepra personale i futin shkencëtarët, shkrimtarët dhe artistët janë liruar nga pag-esa e detyrimeve të importit. Si vepra personale konsiderohen edhe numër i kufi zuar i kopjeve të këtyre veprave të verifi kuara nga autori kur për llojin e këtillë të veprave është i zakonshëm lloj i tillë i prezentimit para publikut artistik ose tjetër.

9.3.12. Mallra të dedikuara për viktimat fatkeqësive natyrore dhe fatkeqësive tw tjera

Mallrat që importohen nga organet shtetërore ose organizatave të regjistruara humanitare ose bëmirëse janë të liruar nga pagesa e detyrimeve të importit kur ato janë të dedikuara për:

а) për ndarje falas për viktimat nga fatkeqësitë natyrore dhe fatkeqësive tw tjera që kanë patur ndi-kim në territorin e Republikës së Maqedonisë ose

b) falas të vendosen në dispozicion të viktimave të fatkeqësive të këtilla dhe që mbetet në pronë të atyre organeve dhe organizatave.

9.3.13. Pajisje zjarrfi kësi dhe shpëtimi

Pajisjet teknike zjarrfi këse dhe shpëtuese, automjete zjarrfi këse dhe automjete tw tjera shpëtuese dhe pjesë rezerve janë liruar nga pagesa e detyrimeve të importit me kusht të importohen për kry-erje të drejtpërdrejtë të veprimtarisë zjarrfi këse ose shpëtuese nga ana e organizatave zjarrfi këse dhe shërbimeve tjera shpëtuese.

Organizatat e zjarrfi kësve dhe shërbimet e tjera shpëtuese që duan ta realizojnë të drejtën e lirimit nga pagesa e detyrimeve të importit, duhet organit doganor t’i dorëzojnë:

• vërtetim nga Ministria e Punëve të Brendshme ose ministri tjetër kompetent për mbrojtje nga fatkeqësitë natyrore dhe ato tw tjera me çka vërtetohet statusi i organizatës apo shërbimit, si dhe pwrshtatshmëria e mallrave që importohen me masat për organizim dhe pajisje të for-cave të mbrojtjes, shpëtim dhe ndihmë dhe

164


• vërtetim se pajisja në fj alë nuk prodhohet në Republikën e Maqedonisë të lëshuar nga Minis-tria e Ekonomisë.

9.3.14. Përmbledhje dhe sende artistike, material biblioteke dhe materiale të reproduktuara arkivore

Përmbledhjet dhe sendet artistike që importohen për muze publike dhe galeri artistike publike, material biblioteke, i cili importohet për biblioteka publike dhe materiale të reproduktuara arkivore që importohet për arkive publike janë lirur nga pagesa e detyrimeve doganore të importit, me kusht qw të njwjtat të jenë prodhime nga procesi i krijimit artistik ose arsim dhe të mos jenë të dedikuara për shitje të mëtutjeshme.

Muzet publike, galeritë, bibliotekat dhe arkivet, që duan ta realizojnë të drejtën e lirimit nga pagesa e detyrimeve të importit, organit doganor duhet t’i dorëzojnë:

• deklaratë se sendet nuk janë të dedikuara për shitje të mëtutjeshme;

• vërtetim se mallrat janë dedikuar për nevojat e institucionit i lëshuar nga Ministria e Kulturës dhe

• dëshmi, me të cilën vërtetohet se bëhet fj alë për institucion publik.

9.3.15. Pajisje dhe pjesë rezerve në bazë të depozitës së personit të huaj

Pajisje të papërdorura dhe pjesë rezerve (përveç automobilit dhe mobilje kancelarike) që impor-tohen në bazë të depozitës të personit të huaj janë liruar nga pagesa e detyrimeve të importit, me kusht të shërbejnë për kryerjen e veprimtarisë së shoqatës.

9.3.16. Sende me karakter arsimor, shkencor dhe kulturor (instrumente shkencore dhe aparate)

Sendet me karakter arsimor, shkencor dhe kulturor janë liruar nga pagesa e detyrimeve të importit pa dallim pranuesit dhe përdorimit për çka mund të jenë dedikuar këto sende, dhe me kusht qw të jenë dedikuar për:

-institucion ose organizatë publike arsimore, shkencore ose kulturore.

165


9.3.17. Substanca terapeutike me prejardhje njerëzore dhe reagjensa për përcaktimin e grupit të gjakut dhe tipe të indeve

Të liruara nga pagesa e detyrimeve të importit janë mallrat në vijim:

а) Substanca terapeutike me prejardhje njerëzore dhe atë: gjak njeriu dhe derivatet e tij (gjak i pastër njeriu, plazmë e thatë njeriu, albumin human dhe zgjidhje të pregatitura të plazmës humane protein, imunoglobulin human dhe fi brinogen human);

b) reagjensa për përcaktimin e grupeve të gjakut, qoft ë të jenë me prejardhje njerëzore, shtazore,

bimore ose prejardhje tjetër që përdoren për përcaktimin e grupeve të gjakut dhe për zbulimin e jokompatibilitetit të gjakut dhe

c) reagjensa për përcaktimin e tipeve të indeve qofshin me prejardhje njerëzore, shtazore,bimore ose prejardhje tjetër që përdoren për përcaktimin e tipeve të indeve.

9.3.18. Kafshët laboratorike dhe substancat biologjike ose kimike të dedikuara për hulumtim

Lirimi nga pagesa e detyrimeve të importit në pajtim me nenin 196 pika 4) nga Ligji i doganës jepet për: kafshë, veçanërisht të pregatitur për përdorim laboratorik dhe substanca biologjike dhe kimike që importohen vetëm për qëllime jokomerciale.

Lirimi nga dispozita e këtij neni është i kufi zuar për kafshë dhe substanca biologjike dhe kimike që janë dedikuar për:

• institucione publike, që kryesisht janë angazhuar në hulumtime arsimore ose shkencore dhe për ato seksione në institucionet publike, që kryesisht janë angazhuar në hulumtime arsimore ose shkencore, ose

• institucione private, që kryesisht janë angazhuar në hulumtime arsimore ose shkencore.

9.3.19. Mostrat e mallrave me vlerë të vogël

Mostrat e mallrave me vlerë të vogël që mund të përdoren vetëm për nxitjen e porosive për mallra të këtij lloji, dhe me qëllim të importohen në zonën doganore të Republikës së Maqeddonisë, janë liruar nga detyrimet e importit.

166


Organi doganor mund të kërkojë, mostra të veçanta të bëhen përjetësisht të papërdorshme me atë që do të jenë të perforuara, qartë të shënuara dhe mos fshihen, ose në mënyrë tjetër, por me kusht që operacionet e tilla mos e shkatërojnë karakterin e tyre si mostra.

9.3.20. Materiali i shtypur reklamues

Material i shtypur reklamues, siç janë katalogjet, çmimoret, udhëzimet për përdorim ose broshurat, janë liruar nga pagesa e detyrimeve të importit, nën kusht të dedikohen për:

mallra për shitje ose për dhënie me qira, ose

shërbime të ofruara transportuese, shërbime për sigurim ose shërbime bankare nga persona me seli jashtë nga zona doganore e Republikës së Maqedonisë.

9.3.21. Sendet për përdorim në panair, ekspozita tregtare ose manifestime të ngjashme

Sende për përdorim në panaire, ekspozita tregtare ose manifestime të ngjashme të liruara nga pag-esa e detyrimeve të importit janë:

а) mostra më të vogla për përfaqësim të mallrave të prodhuara jashtë zonës doganore të Republikës së Maqedonisë, të dedikuara për panaire, ekspozita tregtare ose ngjarje të ngjashme;

b) mallra që importohen vetëm për shkak të përfaqësimit të makinave dhe aparateve të prodhuara jashtë nga zona doganore e Republikës së Maqedonisë që përfaqësohen në panaire, ekspozita treg-tare dhe ngjarje të ngjashme;

c) materiale të ndryshme me vlerë të vogël siç janë ngjyra, llaqe, tapeta dhe ngjashëm që përdoren për vendosjen, pajisjen dhe rregullimin e shtandeve të përkohëshme të ekspozuesve të huaj në pa-nair, ekspozita tregtare ose ngjarje të ngjashme, që shkatërrohen pas përdorimit të tyre dhe

ç) material i shtypur, katallogje, prospekte, çmimore, рllakata reklamuese, kalendarë

(të ilustruar ose pa ilustrime), fotografi pa korniza dhe sende tw tjera që falas u shpërndahen viz-itorëve me qëllim të reklamohen mallrat e prodhuar jashtë zonës doganore të Republikës së Maqe-donisë që është ekspozuar në panaire, ekspozita tregtare ose ngjarje të ngjashme.

167


9.3.22. Mallra që importohen për hulumtime, analizime dhe testime

Mallrat e dedikuar për hulumtime, analiza ose testime për shkak të përcaktimit të përbërjes së tyre, cilësisë ose karakteristikave tjera teknike për shkak të informimit, ose hulumtimit industrial apo komercial janë liruar nga pagesa e detyrimeve të importit .

9.3.23. Dërgesat e dërguara organizatave për mbrojtje të të drejtave të autorit ose të drejtat e pronësisë industriale

Marka tregtare, modele ose dizajne dhe dokumentacioni i tyre shoqërues si dhe kërkesa për pranimin e patentave për zbulime ose ngjashëm, që u dërgohen organizatave kompetente për mbrojtje të të dre-jtave të autorit ose të drejtave nga pronësia industriale janë liruar nga pagesa e detyrimeve të importit.

Personi i cili do ta realizojë të drejtën e lirimit nga pagesa e detyrimeve të importit, duhet organit doganor t’i dorëzojë deklaratë me shkrim për qëllimin e përdorimit të dokumentacionit.

9.3.24. Materiali turistik propagandues

Nga pagesa e detyrimeve të importit janë të liruar:

• dokumentacioni turistik informativ, i dedikuar për shpërndarje falas, dhe qëllimi kryesor është nxitja e publikut të vizitojë shtete të huaja;

• lista të hoteleve të huaja dhe përvjetore, që i botojnë agjencionet zyrtare turistike ose që boto-hen me organizimin e tyre;

• material referent i dorëzuar deri te përfaqësuesit e akredituar ose korrespodentëve, që janë emëruar nga agjencioni zyrtar turistik nacional.

Personi, që don ta realizojë të drejtën e lirimit nga pafesa e detyrimeve të importit, duhet organit doganor t’i dorëzojë deklaratw se mallrat e deklaruar do të përdoren për qëllimet e shënuara më lartë.

9.3.25. Prodhimet farmaceutike që përdoren në manifestimet sportive ndërkombëtare

Prodhimet farmaceutike për dedikim shëndetësor ose veterinar nga persona ose shtazë që vijnë nga vendi i huaj të marrin pjesë në manifestime ndërkombëtare sportive të organizuara në zonën doganore të Republikës së Maqedonisë, janë liruar nga pagesa e detyrimeve të importit në kuadër të sasive që janë të nevojshme për kënaqjen e nevojave të tyre gjatë qëndrimit të tyre në Republikën

168


e Maqedonisë, ato duhet t’i dorëzojnë deklaratë se u duhen prodhimet farmaceutike për kënaqjen e nevojave të tyre gjatë qëndrimit në Republikën e Maqedonisë dhe deklaratë nga organizatori për pjesëmarrjen e tyre në manifestimin sportiv ndërkombëtar.

9.3.26. Materialet e nevojshme për përforcim dhe për mbrojtje të mallrave gjatë transportit

Materiale të ndryshme siç janë litarë, kashtë, letër, pëlhurë, letër dhe karton, dru dhe plastikë që përdoren për përforcim dhe mbrojtje, duke përfshirë edhe mbrojtje nga i ngrohti, të mallrave gjatë transportit nga vendi i huaj në zonën doganore të Republikës së Maqedonisë, që zakonisht përsëri nuk përdoren, janë liruar nga pagesa e detyrimeve të importit.

9.3.27. Shtroja dhe ushqimi për shtazët gjatë transportit

Shtroja dhe ushqimi i llojit të ndryshëm për bagëtii dhe shtazë, që është venduar në mjetin trans-portues me çka transportohet shtazët nga vendi i huaj në zonën doganore të Republikës së Maqe-donisë me qëllim që t’u shpërndahet këtyre shtazëve gjatë udhëtimit janë liruar nga pagesa e dety-rimeve të importit.

9.3.28. Materialet për ndërtim, mirëmbajtje ose dekorim të përkujtimoreve ose varrezave të viktimave të luft ës

Mallra të llojit të ndryshëm që përdoren për ndërtim, mirëmbajtje ose dekorim të varrezave dhe varreve, si dhe përkujtimoreve të viktimave të luft ës nga vendi i huaj që janë varrosur në zonën doganore të Republikës së Maqedonisë, dhe që importohen nga organizata që kanë miratim nga organi kompetent në Republikën e Maqedonisë dhe të liruara nga pagesa e detyrimeve të importit .

9.3.29. Arkivole, urna varrimi dhe sende shoqëruese varrimi

Nga pagesa e detyrimeve të importit janë të liruar:

а) arkivole me trup dhe urna varrimi me hi të personit të ndjerë, si edhe lule, kurora varrimi dhe sende tw tjera dekorative që zakonisht i shoqërojnë dhe

169


b) lule, kurora varrimi dhe sende tw tjera dekorative që i importojnë persona me vendbanim ose leje qëndrimi në vend të huaj që vijnë në varrim ose që vijnë të dekorojnë varr në zonën doganore të Republikës së Maqedonisë, me kusht që sipas natyrës së vet dhe sasisë, mos venë në dije se im-portohen për qëllime komerciale.

9.3.30. Mallrat që si dhuratë janë pranuar nga donatorë të huaj

Mallrat që si dhuratë janë pranuar nga donatorë të huaj, si dhe mallra të importuara të blera me mjete fi nansiare të pranuara si dhuratë nga organet shtetërore, komunat, qyteti i Shkupit dhe nga subjektet juridike publike janë liruar nga pagesa e detyrimeve të importit.

9.3.31. Mallra të nevojshëm për realizimin e projekteve të fi nancuara me mjete fi nanciare nga donatorë të huaj

Mallrat e nevojshme për realizimin e projekteve të fi nancuara me mjete fi nanciare nga donatorë të huaj në bazë të marrëveshjeve ndërmjet Qeverisë së Republikës së Maqedonisë dhe donatorë të huaj, ku qëndron klauzola se mjetet e donuara nuk mund të përdoren për pagesën e detyrimeve të importit janë liruar nga pagesa e detyrimeve të importit .

Subjekti i obliguar për realizimin e projektit - implemetuesi (shfrytëzuesit e mjeteve nga Buxheti i Republikës së Maqedonisë, fondet, organizatat joqeveritare të regjistruara në Republikën e Maqe-donisë) që do ta realizojë të drejtën e lirimit nga pagesa e detyrimeve të importit duhet organit doganor t’i dorëzojë vërtetim nga Ministria e Financave me çka vërtetohet se mallrat kanë të drejtë të lirimit nga pagesa e detyrimeve të importit.


1. Çka përfaqëson nocioni lirim nga detyrimet?

2. Cilat lloje të lirimeve nga detyrimet doganore ekzistojnë?

3. Çfarë karakteristikash kanë llojet e veçanta të lirimit nga detyrimet doganore?

4. Cilat mallra janë liruar nga detyrimet doganore?

5. Çfarë kushtesh ekzistojnë për lirimin e mallrave nga detyrimet?

6. Cilat sende për përdorim personal janë liruar nga detyrimet doganore?

7. A janë mallrat e dedikuara për ndihma humanitare të liruara nga detyrimet doganore?

170


Literatura e përdorur

[I] Николовски, А.: Меѓународна шпедиција, Економски факултет, Скопје, 2000.[2] Килибарда М.: Шпедиција и агенциско пословање, Саобрачајни факултет, Београд,

Србија, 2007.[3] Васиљевиќ, С.: Маркетинг железнице, Саобрачајни факултет, Београд, Србија, 2003.[4] Гладовиќ, П.: Технологија друмског саобрапаја, Факултет техничких наука, Нови Сад,

Србија, 2006.[5] Војводиќ, С., Филиповиќ, С.: Економика и организација саобрапаја, Завод за уџбенике и

наставна средства, Београд, Србија, 2003. [6] Глибетиќ, С.: Организација превоза робе на железници, Желнид, Београд, Србија, 1999.[7] Јованов, Б., Стојиќ, Г., Танцков, И.: Интегрален транспорт, АСУЦ „Боро

Петрушевски”, Скопје, Македонија, 2002. [8] Диманоски К., Здравкоски Б.: Шпедиција и шпедициско работење IV година,

Министерство за образование и наука на Р. Македонија, Скопје, 2010. [9] Стефановски П.: Осигурување од одговорност на логистичките оператори во

мултимодалниот транспорт, Докторска дисертација, Технички факултет, Битола, 2007.

[10] Чичак М., Весковиќ С.: Организација железничког саобрапаја II, Саобрачајни факултет, Београд, Србија, 2005.

[II] Loëëe, D.: Intermodal Freight Transport, Elsevier Butterëëorth Heinemann, Oxford, Great Britain, 2009. (http://www.elsevier.com)

[12] Перишиќ, Р.: Савремене технологије транспорта I, Саобрапајни факултет, Београд, Србија, 1994.

[13] Перишиќ, Р.: Савремене технологије транспорта II, Саобрапајни факултет, Београд, Србија, 1996.

[14] Чарапиќ, Љ.: Организација превоза са интегралним транспортом, ВЖШ, Београд, Србија, 1987.

[15] Селаковиќ, М.: Организација превоза ствари, Завод за уџбенике и наставна средства, Београд, Србија, 1997.

[16] Tanackov, I., Stojic, G.: Logistika, Fakultet za poslovni menadzment, Bar, Crna Gora, 2009.[17] Zelenika, R.: Logisticki sustavi, Ekonomski fakultet Sveucilista u Rijeci, Rijeka, Hrvatska, 2005.[18] Zelenika, R.: Teoriske znakovitosti incotermsa 2000, Ekonomski fakultet Sveucilista u Rijeci,

Rijeka, Hrvatska, 2005. [19] Zelenika, R.: Multimodalni prometni sustavi, Ekonomski fakultet Sveucilista u Rijeci, Hrvats-

ka, Rijeka, 2006. [20] Zelenika, R.: Prometni sustavi (Tehnologija - Organizacija - Ekonomika - Logistika - Menadz-

ment), Ekonomski fakultet Sveucilista u Rijeci, Rijeka, Hrvatska, 2001.

171

Literatura e përdorur

[21] Zecevic, S.: Robni terminali i robno-transportni centri, Saobracajni fakultet, Beograd, Srbija, 2006.

[22] Economic and social commission for Asia and the Рacifi c, Manual on modernization of inland ëëater transport for integration ëëithin a multimodal transport system, United Nations, Neëë York, 2004.

[23] EUROPEAN COMMISSION, DIRECTORATE-GENERAL FOR ENERGY AND TRANS-PORT, European Best Practice Guidelines on Cargo Securing for Road Transport, Luxembourg 2008.

[24] Царински закон, Службен весник на Р. Македонија, 2004. [25] Уредба за спроведување на Царинскиот закон, Влада на Р. Македонија, 2008. [26] Закон за Царинска тарифа (дополнување за 2008), Службен весник на РМ бр. 23/03 и

69/04, 2008.[27] Правилник за начинот на пополнување на царинската декларација и кодексот на шифри

кои се употребуваат, Службен весник на РМ” број 39/2005.

172


Shtesë

RUBRIKA 1 - DEKLARATË

а) Shifra për nën rubrikën e parë

Shifra për këtë nën rubrikë është e përbërë prej tri shkronjave. Dy shkronjat e para zgjidhen nga tabela 1, kurse shkronja e tretë nga tabela 2. (Për shembull, nëse bëhet fj alë për lëshim në qarkul-lim të lirë të mallrave me zbatim të deklaratws doganore në procedurë të rregullt në këtë rubrikë shkruhet “IMA”.)

Tabela 1

EX - vendosja e mallrave në procedurë doganore të shënuar në kolonat А dhe Ç nga tabela në pjesën e II.

- trajtim i miratuar doganor ose përdorim të shënuar në kolonat B dhe C nga tabela në pjesën II.

IM - vendosja e mallrave në procedurë doganore të shënuar në kolonat DH deri ZH nga tabela në pjesën II.

Tabela 2

A për deklaratw doganore me procedurë të rregullt (në kuptim të nenit 72 nga Ligji)

B për deklaratë jo të plotë (procedurë e thjeshtuar në kuptim të nenit 88 paragraf (1) pika (а) nga Ligji)

C për deklaratw të thjeshtuar (procedurë e thjeshtuar në kuptim të nenit 88 paragraf (1) pika (b) nga Ligji)

D për dorëzimin e deklaratws së rregullt (si është shënuar nën shifrën А) para se të jetë deklaruesi në gjendje t’i vendosë mallrat në shqyrtim

E për dorëzimin e deklaratws jo të plotë (si është shënuar me shifrën B) para se të jetë deklaruesi në gjendje t’i vendosë mallrat në shqyrtim

F për dorëzim të deklaratws së thjeshtuar (si është shënuar me shifrën C) para se të jetë deklaruesi në gjendje t’i vendosë mallrat në shqyrtim

X për deklaratë plotësuese në kuadër të procedurës së thjeshtuar të shënuar nën

173

Shtesë

B

Y për deklaratë plotësuese në kuadër të procedurës të thjeshtuar të shënuar nën C

Z për deklaratë plotësues në kuadër të procedurës të thjeshtuar të shënuar nën C në kuadër të nenit 88 paragraf (1) pika (c) nga Ligji (me shënim në evidencë)

Shifrat D, E dhe F mund të përdoren vetëm në kuadër të procedurës së parashikuar me nenin 111 paragraf (2) nga Rregullorja, ku organi doganor miraton dorëzimin e deklaratws para se deklaruesi të jetë në gjendje t’i vendosë mallrat në shqyrtim.

b)Shifra për nën rubrikë të tretë

Т1 Mallra që duhet të transportohen nga një vend në vend tjetër në kuadër të procedurës transite

RUBRIKA 11 - SHTETI ME TË CILIN TREGËTOHET

Përdoren shifrat nga rubrika 15а.

RUBRIKA 14 - DEKLARUES/PËRFAQËSUES

Shkruhet një nga shifrat në vijim para emrit të plotë dhe adresës që të caktohet deklaruesi ose statusi i përfaqësuesit:

Deklarues

Përfaqësues (përfaqësim direkt në kuptim të nenit 5 paragraf (2) pika а) nga Ligji).

Përfaqësues (përfaqësim indirekt në kuptim të nenit 5 paragraf (2) pika b) nga Ligji).

Kur ky informacion shtypet në letër, do të shkruhet me kllapa të mesme (për shembull, [1], [2] ose [3])

RUBRIKA 15а - SHIFRA E SHTETIT

174


Emri i shtetit Shifra

Algjeria DZ

Ishujt Alande AX

Shqipëria AL

Samoa Amerikane AS

Andora AD

Angola AO

Anguila AI

Antarktik AQ

Antigua dhe Barbuda AG

Argjentina AR

Aruba AW

Avganistani AF

Australia AU

Austria AT

Azerbajxhan AZ

Bahama BS

Bahrejn BH

Bangladesh BD

Barbados BB

Belgjika BE

Belize BZ

Bjellorusi BY

Benin BJ

Bermuda BM

Ishulli i krishtlindjeve CX

Bocvana BW

Bolivia BO

Bosnja dhe Hercegovina BA

Brazil BR

Bregu i ashtit të elefantit CI

Territori Britanik në Oqeanin Indian IO

Ishuj të virgjër Britanez VG

175

Shtesë

Brunei BN

Bullgari BG

Burkina Faso BF

Burundi BI

Butan BT

Buve BV

Republika e Afrikës qendrore CF

Danimarka DK

Dominika DM

Republika dominikane DO

Egjipt EG

Ekuador EC

Guineja Ekuatoriale GQ

El Salvador SV

Eritrea ER

Armenia AM

Estonia EE

Etiopi ET

Ishujt e Farit FO

Filipinet PH

Finlanda FI

Fixhi FJ

Ishujt e Folklandës (Malvinet) FK

Franca FR

Guajana Franceze GF

Polinezia Franceze PF

Territore Jugore Franceze TF

Gabon GA

Gambia GM

Gana GH

Gjermania DE

Gjibraltar GI

Britania e madhe GB

176


Greqia GR

Grënada GD

Grenlanda GL

Gruzia GE

Guam GU

Guadelup GP

Guajana GY

Guatemala GT

Guinea GN

Guinea -Bisao GW

Haiti HT

Ishulli i Heardit dhe ishujt e Mekdonaldit HM

Holanda NL

Antilet Holandeze AN

Honduras HN

Hong Kong HK

Kroacia HR

India IN

Indonezia ID

Irak IQ

Iran IR

Irlanda IE

Islanda IS

Italia IT

Izraeli IL

Jamajka JM

Japonia JP

Jemen YE

Jordania JO

Gjeorgjia jugore dhe ishuj jugor Sendviç GS

Afrika Jugore ZA

Ishujt Kajmane KY

Kamerun CM

177

Shtesë

Kampuçia KH

Kanada CA

Katari QA

Kazakistani KZ

Keni KE

Kina CN

Qipro CY

Kirgizia KG

Kiribati KI

Ishujt e kokosit (Kiling) CC

Kolumbia CO

Ishujt Komore KM

Kongo CG

Kongo, Republika Demokratike CD

Kore KR

Korea, Republika Popullore Demokratike KP

Kostarika CR

Kuba CU

Ishujt e Kukut CK

Kuvajt KW

Laos LA

Latvia LV

Lesoto LS

Liban LB

Liberia LR

Xhamahiria Libike Arabike LY

Lihtenshtajn LI

Lituania LT

Luksemburg LU

Madagaskar MG

Majota YT

Makao MO

Maqedonia MK

178


Malavi MW

Maldivi MV

Malezia MY

Mali ML

Malta MT

Ishujt Marshall MH

Marok MA

Martinikë MQ

Mauricius MU

Mavritani MR

Meksika MX

Mijanmar MM

Mikronezi FM

Moldavi MD

Monako MC

Mongoli MN

Monserat MS

Mozambik MZ

Namibi NA

Nauru NR

Niger NE

Nigeri NG

Nikaragua NI

niue NU

Norfolk ishull NF

Norvegji NO

Norvegji NP

Zelanda e re NZ

Kaledonia e re NC

Emiratet e Bashkuara Arabe AE

Oman OM

Pakistan PK

Palau PW

179

Shtesë

Zona Palestineze PS

Panama PA

Papua Guinea e Re PG

Paraguai PY

Peru PE

Pitkern PN

Poloni PL

Portoriko PR

Portugali PT

Reunion RE

Rumuni RO

Ruanda RW

Rusi RU

Samoa WS

San Marino SM

Sao Toma dhe Principi ST

Arabia Saudite SA

Ishujt Sejshele SC

Senegal SN

Sent Kits dhe Nevis KN

Sent Lucija (Shn. Lucija) LC

Sent Pier dhe Mikelon PM

Sent Vinsent dhe Grenadini VC

Ishuj Verior të Marianit MP

Siera Leone SL

Singapor SG

Siri SY

Sllovaki SK

Slloveni SI

Shtetet e Bashkuara të Amerikës US

Shtete të Bashkuara Ishujt Virgjër VI

Ishujt e Solomonit SB

Somalia SO

180


Serbia dhe Mali i Zi CS

Ishuj të huaj të jashtëm të shteteve të bashkuara UM

Sudan SD

Surinam SR

Svallbard dhe Ishujt Jan Majen SJ

Svazilend SZ

Shn. Elena SH

Tailandë TH

Tajvan TW

Tanzania TZ

Taxhikistan TJ

Timori Lindor TL

Togo TG

Tokelau TK

Tongo TO

Trinidad dhe Tobago TT

Tunis TN

Turqi TR

Turkmenistan TM

Ishujt turks dhe Kaikos TC

Tuvalu TV

Uganda UG

Ukraina UA

Hungaria HU

Uruguai UY

Uzbekistan UZ

Vanuatu VU

Vatikan – Karrigia e shenjtë VA

Venezuela VE

Vietnam VN

Ishujt Volisë dhe Fortuna WF

Xhibuti DJ

Zambia ZM

181

Shtesë

Sahara perëndimore EH

Ishujt e kepit të gjelbër CV

Zimbabve ZW

Çad TD

Republika e Çekisë CZ

Çile CL

Spanja ES

Shri Lanka LK

Zvicra CH

Suedia SE

RUBRIKA 17а - SHIFRA E SHTETIT PËR DEDIKIM Përdoren shifrat nga rubrika 15а.

RUBRIKA 18 – IDENTITET DHE SHTETI O MJETIT TRANSPORTUES GJATË ARDHJES Përdoren shifrat nga rubrika 15а.

RUBRIKA 19 - KONT. (KONTEJNER)

Shifra është me një numër si vijon:

“0” për mallra që nuk janë ngarkuar në kontejner, dhe

“1” për mallra që janë ngarkuar në kontejner.

RUBRIKA 20 - KUSHTE TË DËRGIMITа) Shifrat që përdoren për nën rubrikën e parë dhe të dytë në këtë rubrikë janë si në vijim:

Nën rubrika e

parë

Domethënia Nën rubrika e dytë

Inkoterms

shifra

INKOTERMS Të shënohet vendi

EXËË Franko fabrika – cilido qoft ë transport Vend i shënuar

182


FCA Franko transportues - cilido qoft ë transport Vend i shënuar

FAS Franko përskaj rrethit të anijes - transport në rrugë detare dhe brenda detare

Liman i caktuar dërgues

FOB Franko në kuvertën e anijes - transport nëpër rrugë detare dhe të brendshme lundruese

Liman i caktuar dërgues

CFR Shpenzime dhe për vozitje - transport nëpër rrugë detare dhe të brendshme lundruese

Liman i caktuar i destinacionit

CIF Shpenzime, siguracion dhe për vozitje - transport nëpër rrugë detare dhe të brendshme lundruese


CPT Transporti i paguar deri - cilido qoft ë transport Vend i caktuar i destinacionit

CIP Transport dhe sigurimi i paguar deri - cilido qoft ë transport Vend i caktuar i destinacionit

DAF Dorëzuar në kufi - cilido qoft ë transport Vend i shënuar

DES Dorëzuar në anije - transport nëpër rrugë detare dhe të brendshme lundruese


DEQ Dorëzuar në breg - transport nëpër rrugë detare dhe të brendshme lundruese


DDU Dorëzuar, detyrimet nuk janë paguar - cilido qoft ë transport Vend i caktuar i destinacionit

DDP Dorëzuar, detyrimet nuk janë paguar - cilido qoft ë transport Vend i caktuar i destinacionit

b) Shifrat që përdoren në nën rubrikën e tretë në këtë rubrikë janë si vijon:

1 Nëse vendi gjendet në territorin e shtetit

3 Tjetër (vendi gjendet jashtë territorit të shtetit)

RUBRIKA 21 – IDENTITET DHE SHTETI I MJETIT AKTIV TRANSPORTUES QË E KALON KUFIRIN

Përdoren shifrat nga rubrika 15а.

RUBRIKA 22 - VALUTA NË FATURË

Emri i valutës ShifraDOLLAR AUSTRALIAN AUD

183

Shtesë

DOLLAR KANADEZ CADFRANKU ZVICERAN CHFKRUNA E DANIMARKËS DKKFUNTA STERLINGA GBPJEN JPYKRUNA NORVEGJEZE NOKKRUNA SUEDEZE SEKDOLLARI AMERIKAN USDEURO EUR

RUBRIKA 24 - NATYRA E TRANSAKSIONIT

Shifra Kolona A Shifra Kolona B Nën rubrika e parë-e dytë

1 Transaksioni, me të cilin ndryshohet ose ka për qëllim të ndryshohet pronësia me pagesë ose ndonjë kompensim tjetër (duke i përjashtuar transaksionet me shifra 2, 7 dhe 8) (i) (2) (3)

1 Blerje/shitje përfundimtare (2) 11

2 Mallra të dërguar për ekspoze, mostra provuese, mallra të dërguar me të drejtë të kthimit dhe transaksionit që përfshin provizion

12

3 Transaksion që përfshin pagesë me mallra

13

4 Shitja udhëtarëve të huaj për përdorimin e tyre personal

14

5 Lizing fi nanciar (3) “157 Furnizimi i mjeteve transportuese

në komunikacionin ndërkombëtar17

8 Kredi 189 Depozitë e huaj 19

2 Kthimi i mallrave, që paraprakisht kanë qenë të evidentuara me shifrën 1(4); zëvendësim falas i mallrave (4)

1 Kthimi i mallrave 21

2 Zëvendësim i mallrave të kthyer 223 Zëvendësim (për shembull, në

kuadër të kushteve garantuese) të mallrave që nuk janë kthyer

23

184


3 Transaksion (që nuk është me karakter të përkohshëm) me çka ndryshohet pronësia pa kompensim (fi nanciar ose ndonjë tjetër)

1 Dërgimi i mallrave, në kuadër të programeve, që në përgjithësi ose pjesërisht është e fi nancuar nga Bashkësia Evropiane

31

2 Dërgesë tjetër si ndihmë qeverie 323 Dërgesë tjetër si ndihmë

(individuale ose nga organizatat joqeveritare)

33

4 Tjetër 344 Transaksion në kuptim të përpunimit

sipas marrëveshjes(5) ose riparime(6) (përveç transaksionit të shënuar nën 7)

1 Përpunim 41

2 Riparim dhe mirëmbajtje me pagesë

42

3 Riparim dhe mirëmbajtje falas 435 Transaksion pas përpunimit (5) ose

riparim sipas marrëveshjes (6) (përveç transaksionit të shënuar nën 7)

1 Përpunim 51

2 Riparim dhe mirëmbajtje me pagesë

52

3 Riparim dhe mirëmbajtje falas 534 Kthim në gjendje të pandryshuar të

mallrave joadekuate paraprakisht të importuara/eksportuara në përpunim sipas marrëveshjes

“54

6 Transaksion me çka ndryshon pronësia, për shembull, marrja me qira, huazim, lizing operativ(7) dhe përdorim tjetër të përkohshëm(8), përveç përpunimit sipas marrëveshjes ose riparim (dërgim dhe kthim)

1 Marrje me qira, huazim, lizing operativ

61

2 Përdorim tjetër i përkohshëm 627 Transaksioni në lidhje me programe të

përbashkëta mbrojtëse ose programe tw tjera prodhuese ndërqeveritare

70

8 Dërgimi i materialit ndërtues dhe pajisje në lidhje me ndërtim ose aktivitete të ndërtimtarisë civile që përfaqësojnë pjesë përbërëse e marrëveshjes së përgjithshme

80

9 Transaksione tw tjera 90

185

Shtesë

RUBRIKA 25 - LLOJI I TRANSPORTIT NË KUFI

Shifra Përshkrim

2 Transport hekurudhor

3 Transport rrugor

4 Transport ajror

5 Transport postar

7 Lloje të veçanta të transportit (gyppërçues ose përçues elektrik)

8 Transport liqenor

9 Transport tjetër

RUBRIKA 26 - LLOJ I TRANSPORTIT TË BRENDSHËM

Përdoren shifrat e shënuara për rubrikën 25

RUBRIKA 29 - ORGANI DOGANOR DALËS/HYRËS

Emri i organit doganor Shifra

I. DOGANORJA SHKUP 1000

Formacioni doganor SHKUP 1010

Formacioni doganor TERMINAL IMPORT SHKUP 1013

Formacioni doganor TERMINAL EKSPORT SHKUP 1015

Formacioni doganor KONSIGNACION DHE PANAIR SHKUP 1017

Formacioni doganor POSTA SHKUP 1025

Formacioni doganor STACION HEKURUDHOR TRUBAREVË 1030

Formacioni doganor STACION HEKURUDHOR VOLLKOVË 1040

Formacioni doganor AERODROM SHKUP - Seksioni për doganim mallrash 1050

Formacioni doganor AERODROM SHKUP - Seksioni për qarkullim rrugor 1051

Formacioni doganor MILLADINOVCI 1060

Formacioni doganor STENKOVEC 1070

186


Formacioni doganor BLLACE 1071

Formacioni doganor TETOVË 1080

Formacioni doganor JAZHINCË 1091

II. DOGANORJA KUMANOVË 2000

Formacioni doganor KUMANOVË 2010

Formacioni doganor STACIONI HEKURUDHOR TABANOVCË 2021

Formacioni doganor TABANOVCË AUTOSTRADA 2031

Formacioni doganor PELINCË 2041

Formacioni doganor DEVE BAIR - Seksioni për doganim të mallrave 2050

Formacioni doganor DЕВЕ БАИР - Seksioni për qarkullim rrugor 2051

III. DOGANORJA SHTIP 3000

Formacioni doganor SHTIP 3010

Formacioni doganor KOÇAN 3020

Formacioni doganor DELLÇEVË - Seksioni për doganim të mallrave 3030

Formacioni doganor DELLÇEVË - Seksioni për qarkullim rrugor 3031

Formacioni doganor BEROVË - Seksioni për doganim të mallrave 3040

Formacioni doganor BEROVË - Seksioni për qarkullim rrugor 3041

Formacioni doganor VELES 3050

IV. DOGANORJAGJEVGJELI 4000

Formacioni doganor BOGORODICA 4010

Formacioni doganor STACION HEKURUDHOR GJEVGJELI - Seksioni për doganim të mallrave

4020

Formacioni doganor STACION HEKURUDHOR GJEVGJELI - Seksioni për qarkullim rrugor

4021

Formacioni doganor DOJRAN 4031

Formacioni doganor KAVADAR 4040

187

Shtesë

Formacioni doganor KAVADAR – Referat për zonë të lirë FENI KAVADAR 4045

Formacioni doganor STRUMICË 4050

Formacioni doganor NOVO SELLË 4061

V. DOGANORJA MANASTIR 5000

Formacioni doganor MANASTIR 5010

Formacioni doganor POSTA MANASTIR 5015

Formacioni doganor MEXHITLIA 5021

Formacioni doganor PRILEP 5030

Formacioni doganor OHËR 5040

Formacioni doganor AERODROM OHËR 5042

Formacioni doganor SH.NAUM 5051

Formacioni doganor STRUGË 5060

Formacioni doganor QAF E THANËS 5071

Formacioni doganor STENJE 5081

Formacioni doganor BLLACË 5091

RUBRIKA 31 – KOLETA DHE PËRSHKRIM I MALLRAVE; SHENJA DHE NUMRA; NUMËR I KONTEJNERIT; NUMËR DHE LLOJ

Lloj koletash ShifraAerosol AEPaketim PKPaketim kartoni, me përkufi zime për shishe IKPaketim, i mbështjellur me letër IGPaketim, me dritare IEPaketim, i përbërë IBPaketim, i përbërë metal IDPaketim, i përbërë, prej druri IA

188


Paketim, i përbërë, plastik IC

Paketim, formë gypi IF

Ampula, e mbrojtur AP

Ampula, e pa mbrojtur AM

Atomizer (stërpikës) AT

Balla, e komprimuar BL

Balla, e pa komprimuar BN

Ballon (enë) i thurur, i mbrojtur CP

Ballon (enë) i thurur, i pa mbrojtur CO

Ballon, i mbrojtur BP

Ballon, i pa mbrojtur BF

Bobina SO

Bokall JG

Boca për plin GB

Bure DR

Bure (190 litra) TI

Bure aluminiumi, me kapak që mund të hiqet QD

Bure aluminiumi, me kapak që nuk mund të hiqet QC

Bure e madhe (1144,98 litra) TO

Bure e madhe (490,96 l) BU

Bure e madhe (238 ose 286 litra) HG

Bure për verë,birrë CK

Bure e vogël(од 45,36 kg) KG

Bure prej qimesh 1G

Bure nga shperplloça 1D

Bure plastike, me kapak që mund të hiqet QG

Bure plastike, me kapak që nuk mund të hiqet QF

Bure çeliku, me kapak që mund të hiqet QB

Bure çeliku, me kapak që nuk mund të hiqet QA

Bure, aluminiumi 1B

Bure, druri 1W

Bure, druri, me kapak që mund të hiqet QJ

189

Shtesë

Bure, druri , me muslluk QH

Bure, hekuri DI

Bure, për vaj ose yndyrë (40 litra) FI

Bure, plastike IH

Bure, çeliku 1A

Butin për qumësht CC

Sheke PL

Reciprokisht përcaktuar ZZ

Bosht SD

Th es SA

Th es i madh, me më shumë përkufi zime MS

Th es nga juta JT

Th es nga rrogozina MT

Deng BH

Gajbe CR

Gajbe me kornizë FD

Gajbe për qumësht MC

Gajbe për fruta FC

Gajbe për birrë CB

Gajbe për mallra refus, druri DM

Gajbe për mallra refus, kartoni DK

Gajbe për mallra refus, plastike DL

Gajbe për shishe, shtrojë për shishe BC

Gajbe e cekët SC

Gajbe, me shumë shtresa, druri DB

Gajbe, me shumë shtresa, e karbonuar DC

Gajbe, me shumë shtresa, plastike DA

Gardërobe FO

Tra GI

Tra në duaj/deng/fi je GZ

Shtambë, plastike 3H

Shtambë, çeliku 3A

190


Dërrasë PN

Dërrasë në duaj/deng/fi je PZ

Ingota IN

Ingota në duaj/deng/fi je IZ

Kade TB

Kade , me kapak TL

Kalem BB

Kanvaz(pëlhurë) CZ

Kanistër CI

Kapsulë AV

Karton CT

Kaseta (патрон^гагѓх/с/де CQ

Kafez CG

Kafez, Commonëëealth Handling Equipment Pool (CHEP)

DG

Kafez, për mbulesë CW

Qese BG

Qese nga plastika e thurur 5H

Qese, e madhe ZB

Qese, paketim elastik FX

Qese, plastike EC

Qese, me shumë shtresa MB

Qese, me plastikë të thurur, pa shtresë të brendshme/mbështjellës

XA

Qese, me plastikë të thurur, ujë rezistuese XC

Qese, me plastikë të thurur, e mbrojtur kundër rrjedhjes XB

Qese, me shtresë plastike XD

Qese, super e madhe 43

Qese, tekstili 5L

Qese, tekstili,pa shtresë të brendshme/mbështjellës XF

Qese, tekstili, ujë rrezistues XH

Qese, tekstili, e mbrojtur kundër rrjedhjes XG

191

Shtesë

Qese, letre 5M

Qese, letre, me më shumë shtresa XJ

Qese, letre, me shumë shtresa, ujë rrezistuese XK

Kuvertë EN

Sënduk CH

Sënduk udhëtimi TR

Paketim i kombinuar, kuti plastike në gajbe aluminiumi YD

Paketim i kombinuar, kuti plastike në bure aluminiumi YC

Paketim i kombinuar, kuti plastike nëbure qimesh YJ

Paketim i kombinuar, kuti plastike në bure plastike YL

Paketim i kombinuar, kuti plastike në bure shperplloçe YG

Paketim i kombinuar, kuti plastike në kuti druri YF

Paketim i kombinuar, kuti plastike në kuti dërrasash prej qimeve

YK

Paketim i kombinuar, kuti plastike në kuti prej shperplloçe

YH

Paketim i kombinuar, kuti plastike në paketim të fortë plastik

YM

Paketim i kombinuar, kuti plastike në sënduk çeliku YB

Paketim i kombinuar, kuti plastike në bure çeliku YA

Paketim i kombinuar, kuti qelqi në gajbe aluminiumi YR

Paketim i kombinuar, kuti qelqi në bure aluminiumi YQ

Paketim i kombinuar, kuti qelqi në bure qimesh YW

Paketim i kombinuar, kuti qelqi në bure prej shperplloçe YT

Paketim i kombinuar, kuti qelqi në kuti druri YS

Paketim i kombinuar, kuti qelqi në shportë të thurur nga degët

YV

Paketim i kombinuar, kuti qelqi në kuti dërrasash prej qimeve

YX

Paketim i kombinuar, kuti qelqi në paketim plastik që mund të zgjerohet

YY

Paketim i kombinuar, kuti qelqi në paketim të fortë plastik

YZ

192


Paketim i kombinuar, kuti qelqi në sënduk çeliku YP

Paketim i kombinuar, kuti qelqi në bure çeliku YN

Konzervë, drejtkëndëshe CA

Konzervë, me dorezë dhe hapje CD

Konzervë, cilindrike CX

Kontejner për refus me madhësi mesatare WA

Kontejner për refus me madhësi mesatare, aluminiumi WD

Kontejner për refus me madhësi mesatare, aluminiumi, për gjendje të lëngët

WL

Kontejner për refus me madhësi mesatare, aluminiumi, nën presion mbi 10 kPa

WH

Kontejner për refus me madhësi mesatare, i kombinuar ZS

Kontejner për refus me madhësi mesatare, i kombinuar, plastikë që lakohet, për gjendje të lëngët

ZR

Kontejner për refus me madhësi mesatare, i kombinuar, plastikë e ashpër, për gjendje të ngurtë

ZL

Kontejner për refus me madhësi mesatare, i kombinuar, plastikë e ashpër, nën presion

ZN

Kontejner për refus me madhësi mesatare, i kombinuar, plastikë e ashpër, për gjendje të lëngët

ZQ

Kontejner për refus me madhësi mesatare, i kombinuar, plastikë që lakohet, për gjendje të ngurtë

ZM

Kontejner për refus me madhësi mesatare, i kombinuar, plastikë që lakohet, nën presion

ZP

Kontejner për refus me madhësi mesatare, plastikë e ashpër, pa shtrojë, për gjendje të ngurtë

ZF

Kontejner për refus me madhësi mesatare, plastikë e ashpër, pa shtrojë, nën presion

ZH

Kontejner për refus me madhësi mesatare, plastikë e ashpër, pa shtrojë

ZK

Kontejner për refus me madhësi mesatare, plastikë e ashpër, me pajisje konstruksioni, për gjendje të ngurtë

ZD

Kontejner për refus me madhësi mesatare, plastikë e ashpër, me pajisje konstruksioni, nën presion

ZG

193

Shtesë

Kontejner për refus me madhësi mesatare, plastikë e ashpër, me pajisje konstruksioni, për gjendje të lëngët

ZJ

Kontejner për refus me madhësi mesatare, prej metali WF

Kontejner për refus me madhësi mesatare, prej metali për gjendje të lëngët

WM

Kontejner për refus me madhësi mesatare, prej metali, nën presion mbi 10 kPa

WJ

Kontejner për refus me madhësi mesatare, prej metali, i ndryshëm nga çeliku

ZV

Kontejner për refus me madhësi mesatare, nga dërrasa prej fi je qimesh

ZT

Kontejner për refus me madhësi mesatare, prej shperplloçe

WY

Kontejner për refus me madhësi mesatare, shtresë plastike

WS

Kontejner për refus me madhësi mesatare, më tepër shtresa, ujë rezistues

ZC

Kontejner për refus me madhësi mesatare, dru natyror ZW

Kontejner për refus me madhësi mesatare, dru natyror me shtresë të brendshme/mbështjellës

WU

Kontejner për refus me madhësi mesatare, dru i rekonstruuar

ZY

Kontejner për refus me madhësi mesatare, dru i rekonstruuar, me mbështjellës të brendshëm

WZ

Kontejner për refus me madhësi mesatare, i lakueshëm ZU

Kontejner për refus me madhësi mesatare, me plastikë të endur, pa ngjyrë/pa mbështjellës

WN

Kontejner për refus me madhësi mesatare, me plastikë të endur, me ngjyrë dhe mbështjellës

WR

Kontejner për refus me madhësi mesatare, me plastikë të endur dhe mbështjellës

WQ

Kontejner për refus me madhësi mesatare, prej tekstili pa mbështjellës

WT

Kontejner për refus me madhësi mesatare, prej tekstili, me plastikë të endur, me mbështjellës

WP

194


Kontejner për refus me madhësi mesatare, prej tekstili, me ngjyrë

Kontejner për refus me madhësi mesatare, prej tekstili, me ngjyrë dhe me mbështjellësа

WX

Kontejner për refus me madhësi mesatare, prej tekstili, me mbështjellës

WW

Kontejner për refus me madhësi mesatare, prej letre, me shumë shtresa

ZA

Kontejner për refus me madhësi mesatare, prej çeliku WC

Kontejner për refus me madhësi mesatare, prej çeliku, për gjendje të lëngët

WK

Kontejner për refus me madhësi mesatare, prej çeliku, nën presion mbi 10 kPa

WG

Kontejner për ngarkesë refus, me madhësi mesatare, nga plastika e ngurtë

AA

Kontejner për ushqim FT

Kontejner me vëllim prej një bucket (rreth 18 litra) BJ

Kontejner me vëllim prej një barel BA

Kontejner me vëllim prej një barel, druri 2C

Kontejner me lexim të dozës së caktuar -Dispenser DN

Kontejner që ndryshe nuk është caktuar si pajisje për transport

CN

Konus, kornetë AJ

Koritë BI

Kutull (enë e madhe) VA

Rrotull CL

Rrotull për lentë fi lmike FP

Kosh i thurur CE

Shportë BK

Shportë për shtazë PF

Shportë me kapak HR

Shportë, e vogël PJ

Shportë, me dorëz, prej druri HB

195

Shtesë

Shportë, me dorëz, prej kartoni HC

Shportë, me dorëz, plastike HA

Kupë (sasi më e madhe) LT

Kuti BX

Kuti për shkrepse MX

Kuti për çaj TC

Kuti limi (kanoçe) TN

Kuti me çmontim NS

Kuti e mbështjellur me qime 4G

Kuti prej binari (skeletore) SK

Kuti prej stiropori SE

Kuti prej drurit natyral 4C

Kuti prej drurit të rekonstruuar 4F

Kuti prej shperplloçe 4D

Kuti e cekët (enë shërbimi- tray) PU

Kuti e cekët (enë shërbimi-tray), dy shtresor pa kapak, prej druri

DX

Kuti e cekët (enë shërbimi-tray), dy shtresor pa kapak, prej kartoni

DY

Kuti e cekët (enë shërbimi-tray), dy shtresor pa kapak, prej plastike

DW

Kuti e cekët (enë shërbimi-tray), një shtresor pa kapak, prej druri

DT

Kuti e cekët (enë shërbimi-tray), një shtresor pa kapak, prej kartoni

DV

Kuti e cekët (enë shërbimi-tray), një shtresor pa kapak, prej plastike

DS

Kuti e cekët (enë shërbimi-tray), një shtresor pa kapak, prej polistireni

DU

Kuti, Commonëëealth Handling Equipment Pool (CHEP), Eurobox

DH

Kuti, аluminiumi 4B

Kuti, prej druri, dru natyror, e thjeshtë QP

196


Kuti, prej druri, dru natyror, me fi ltër mure QQ

Kuti, për lëngje BW

Kuti, plastike 4H

Kuti, plastike, e zgjerueshme QR

Kuti, plastike, e ngurtë QS

Kuti, çeliku 4A

Valixhe CF

Valixhe dore SU

Tas BM

Fletë ST

Fletë metalike SM

Fletë kartoni CM

Fletë plastike, për mbështjellje SP

Fletë në duaj/deng/fi je SZ

Lift van (kontejner druri ose metalik për paketim të mallrave për amvisëri ose sende personale)

LV

Kazan PT

Makara RL

Rrjetë NT

Rrjetë për fruta RT

Rrjetë, cilindrike, plastike NU

Rrjetë, cilindrike, tekstili NV

Nuk është për përdorim NA

E pa mbyllur UC

E pa paketuar ose shpaketuar NE

E pa paketuar ose shpaketuar, njësi individuale NF

E pa paketuar ose shpaketuar, njësi shumëfi shësh NG

Mbështjellës çeliku SV

Bosht SD

Paketë PC

Paketë e vogël PA

Paketim me vakuum VP

197

Shtesë

Paketim për transport me van (“vanpack”) VK

Paketë e mbështjellur me foli ngrohëse e shtrënguar SW

Paletë PX

Paletë, formë kutie PB

Paletë, modulare, me unaza 80 х 100 см PD

Paletë, modulare, me unaza 80 х 120 см PE

Paletë, modulare, me lidhës 80 см х 60 см AF

Paletë, e mbështjellur me foli ngrohëse e shtrënguar AG

Pllakë BD

Pllakë duaj/deng/fi je BY

Pllakë, metalike/qelqi PG

Pllakë metalike/qelqi në duaj/deng/fi je PY

Mbulesë CV

Raft RK

Raft , varëse për tesha RJ

Mbështetës SI

Th upër BR

Th upra në сноп/врзоп/страк BZ

Unazë RG

Kornizë FR

Rezervuar, drejtkëndësh TK

Rezervuar, cilindrik TY

Refus, gas (gjatë 1031 mbar dhe 15°C) VG

Refus, gjendje e ngurtë, pjesë të mëdha (“plis dheu”) VO

Refus, gjendje e ngurtë, gjendje kokrrash (“kokrra”) VR

Refus, gjendje e ngurtë, grimca të imta (“pëlhurë”) VY

Refus, gas i lëngët (gjatë temperaturave të jozakonshme/presion)

VQ

Refus, gjendje e lëngët VL

Lëmsh RO

Enë druri AD

Enë e mbështjellur në plastikë MW

198


Enë prej fi je qimesh AB

Enë letre AC

Enë dore që bartet, plastike, me kapak që mund të hiqet QN

Enë dore që bartet, drejtkëndësh JC

Enë dore që bartet, me kapak që mund të hiqet QL

Enë dore që bartet, me kapak që nuk mund të hiqet QK

Enë dore që bartet, me kapak që nuk mund të hiqet QM

Enë dore që bartet, cilindrik JY

Enë, metali MR

Enë, plastike PR

Enë, me pullaz me mbivendosje (Clamshell) AI

Enë, qelqi GR

Sënduk CS

Sandëk -arkivol CJ

Sandëk me shtrojë të thurur ED

Sandëk me shtrojë të thurur, druri EE

Sandëk me shtrojë të thurur, kartoni EF

Sandëk me shtrojë të thurur, metali EH

Sandëk me shtrojë të thurur plastike EG

Sandëk, izotermik EI

Sandëk, çeliku SS

Kutullaç BT

Set SX

I dobët SB

Paketim i komplikuar, enë plastike 6H

Paketim i komplikuar, enë plastike 6P

Tufë BE

Shtambë PH

Kavanoz JR

Torbë PO

Torbë e vogël me bimë aromatike SH

Trup (trup druri) LG

199

Shtesë

Trupa në tufë LZ

Tuba TU

Tuba, në tufë TZ

Tuba, me curril TV

Letër përkufi zimi (ndërmjet) SL

Gyp PI

Gyp që montohet TD

Gypa, në tufë PV

Cilindër CY

Çaurë SY

Gotë CU

Shufër RD

Shufër në duaj/deng/fi je RZ

Shishe e madhe, me mbështjellës të thurur, e mbrojtur DP

Shishe e madhe, me mbështjellës të thurur, e pa mbrojtur DJ

Shishe për në xhep (plloskë) FL

Shishe qelqi e thurur me degë WB

Shishe e mbrojtur, formë dardhe BV

Shishe, e mbrojtur, cilindrike BQ

Shishe, e pa mbrojtur, formë dardhe BS

Shishe, e pa mbrojtur, cilindrike BO

Shishe e vogël për barna VI

RUBRIKA 33 - SHENJA TARIFOREа) shifra për nën rubrikën e tretë (Njësi të matjes)

Njësi të matjes Shifra

NUMËR

Copë PCS

200


100 copë CEN

1000 copë MIL

Numër çift esh PRS

Numër qelizash NCL

GJATËSI

Metër MTR

Metër katror MTK

Metër kub MTQ

1000 metra kub EAB

VËLLIMI

Litër LTR

1000 litra MAL

Litër (100%) alkool i pastër LPA

MASA

Gram GRM

Gram i izotopit fi sil GFI

Kilogram KGM

Kilogram neto pesha e thatë KDW

Kilogram i azotit (kg N) KNI

Kilogram i difosforpentoksidit (kg P2O5) KPP

Kilogram i holin kloridit (kg C5H14CINO) KCC

Kilogram i kaliumhidroksidit (potash kaustik) (kg KOH) KOH

Kilogram i kaliumoksidit (kg K2O2) KPO

Kilogram i materies që është 90% e thatë KSD

Kilogram i metilaminit (kg met.am) KMA

Kilogram i natriumhidroksidit (sodë kaustike) (kg NaOH) KSH

201

Shtesë

Kilogram i uraniumit (kg U) KUR

Kilogram i hidrogjen peroksidit (kg H2O2) KHY

Grosë tonazhe (1000 kg) CTN

Kapaciteti i bartjes në ton CCT

Karat (2х10-4 kg) CTM

TJETËR

Megavat orë (1000 kw/h) MWH

Teraxhul (vlera kalorike) TJO

b) Shifra për nën rubrikën e katërt (Tatime dhe akciza)

Shifra e Kodeksit të shifrave për tatime dhe akciza përbëhet prej tre numrave.

Numri i parë përdoret për përllogaritjen e tatimit të vlerës së shtuar që tregohet në rubrikën 47, varësisht nga ajo a është tatimi i vlerës së shtuar 18% ose 5%, gjegjësisht tatimi i vlerës së shtuar gjatë importit nuk përllogaritet (shifra “9”) (mallra të liruar nga tatimi i vlerës së shtuar).

Numri i dytë dhe i tretë së bashku përdoret për:

- përllogaritjen e akcizës të treguar në rubrikën 47, e cila paguhet gjatë importit;

- përllogaritjen e akcizës së paguar me përdorimin e markave kontrolluese që nuk tregohet në rubrikën 47, kurse hyn në bazën e tatimit;

- gjatë importit nuk përllogaritet akciza (mallra që nuk i nënshtrohen akcizës, mallra të liruar nga akciza dhe mallra akcize që transportohen në procedurë të mosekzistimit të kushteve për krijimin e borxhit të akcizës deri në depoakcize ose deri te poseduesi i miratimit të akcizës me dokumentacion akcize (shifra “99”) ).

Me kombinim të numrit të parë që e pwrkufi zon përllogaritjen e tatimit të vlerës së shtuar me numrin e dytë dhe të tretë së bashku, me tw cilën përllogaritet akciza fi tohet shifra e këtij kodeksi të shifrave për tatime dhe akciza.

Tatime dhe akciza Shifra

Tatimi i vlerës së shtuar nuk përllogaritet 999

TATIMI I VLERËS SË SHTUAR

Shkalla e përgjithshme tatimore 18% 1

202


Shkallë tatimore e privilegjuar 5% 2

Tatimi i vlerës së shtuar nuk përllogaritet 9

AKCIZA

Vajra mineral

Benzinë aeroplani nga me shenjë tarifore 2710 11 31 00 10

Benzinë motori nga shenjat tarifore 2710 11 51 00 dhe 2710 11 59 11

Benzinë motori nga shenjat tar. 2710 11 41 00 12

Benzinë motori nga shenjat tar. 2710 11 45 00 dhe 2710 11 49 00 13

Vajra gazi nga shenjat tar. nga 2710 19 41 00 deri 2710 19 49 90, dhe atë për përdorim si lëndë djegëse për reparte

14

Vajra gazi nga shenjat tar. nga 2710 19 41 00 deri 2710 19 49 90, dhe atë për përdorim si lëndë për ngrohje

16

Vajra për djegie nga shenjat tar. nga 2710 19 61 00 deri 2710 19 63 00 (Mazut М1)

17

Vajra për djegie nga shenjat tar. nga 2710 19 65 00 deri 2710 19 69 00 (Mazut М2)

19

Kerozin nga shenjat tar. 2710 19 21 00 dhe 2710 19 25 00, dhe atë për përdorim si lëndë djegëse për reparte

71

Kerozin nga shenjat tar. 2710 19 21 00 dhe 2710 19 25 00, dhe atë për përdorim si lëndë për ngrohje

72

Gas naft e i lëngët nga shenjat tar. nga 2711 12 11 00 deri 2711 19 00 00 dhe metan nga shenjat tar 2711 29 00 00, dhe atë për përdorim si lëndë për ngrohje

73

Gas naft e i lëngët nga shenjat tar. nga 2711 12 11 00 deri 2711 19 00 00 dhe metan nga shenjat tar 2711 29 00 00, dhe atë për përdorim si lëndë djegëse për reparte

74

Vajra tjerë nga shenjat tar. 2710 11 19 00 dhe 2710 19 81 00 deri

2710 19 91 00

75

Vajra tjerë nga shenjat tar. 3403 19 10 00, 3403 19 91 00, 3403 19 99 00, 3403 99 10 00 dhe 3403 99 90 00

76

Prodhime duhani

Pura dhe cigarilosa (neni 42 paragraf 2 pika 1 nga Ligji për AKCIZA)

20

Cigare (neni 42 paragraf 2 pika 2 nga Ligji për AKCIZA) 21

Duhan i prerë fi n (neni 42 paragraf 2 pika 3 nga Ligji për AKCIZA) 22

Duhan tjetër për pirje (neni 42 paragraf 2 pika 4 nga Ligji për AKCIZA)

23

203

Shtesë

Alkool, pije alkoolike

Etil-alkool (neni 36 paragraf 7 nga Ligji për AKCIZA) 31

Birrë (neni 36 paragraf 1 nga Ligji për AKCIZA) 32

Birrë shkumuese (neni 36 paragraf 2 nga Ligji për AKCIZA) 33

Verë (neni 36 paragraf 3 nga Ligji pë rAKCIZA) 34

Pije tw tjera shkumuese (neni 36 paragraf 4 nga Ligji përAKCIZA) 35

Pije tw tjera joshkumuese (neni 36 paragraf 5 nga Ligji për AKCIZA)

36

Ndërmjet prodhime (neni 36 paragraf 6 nga Ligji për AKCIZA) 37

Automjete udhëtimi

Automjete udhëtimi nga Kreu 87 me akcizë prej15.000 denarë për automobil

41

Automjete udhëtimi nga Kreu 87 me akcizë prej 90.000 denarë për automjet

42

Automjete udhëtimi nga Kreu87 me akcizë prej180.000 denarë për automjet

43

Automjete udhëtiminga Kreu87 me akcizë prej360.000 denarë për automjet

44


45


46


47


48


49

Akciza nuk përllogaritet 99

RUBRIKA 34 - SHIFRA E SHTETIT PËR NGA PREJARDHJA

Në rubrikën 34а përdoren shifrat nga ubrika 15а

204


RUBRIKA 36 - PREFERENCIALE

Shifraт që shkruhet në këtë rubrikë është përbërë nga tre numra dhe atë:

а) Numri i parë është shifra

1 Aranzhman tarifor erga omnes

3 Preferenciale tarifore

b) Dy numrat e tjerë nga shifra

00 Asgjë nga e shkruara më poshtë10 Pezullim tarifor (zvogëlimi ose ndërprerja e detyrimeve doganore)15 Pezullim tarifor (zvogëlimi ose ndërprerja e detyrimeve doganore) me përdorim

përfundimtar saktësisht të caktuar 18 Pezullim tarifor (zvogëlimi ose ndërprerja e detyrimeve doganore)me vërtetim për

llojin special të prodhimit20 Kuota tarifore23 Kuota tarifore me përdorim përfundimtar saktësisht të caktuar25 Kuota tarifore me vërtetim për llojin special të prodhimit28 Kuota tarifore që vijon pas eksportit për përpunim40 Përdorimi përfundimtar i veçantë që del nga tarifa doganorec) kombinimi i shifrave për preferenciale

Rubrika 36

Përdorimi i masave tarifore në pajtim me neni 19 paragraf (3) pika c) deri е) nga Ligji

100 Erga omnes detyrime doganore

(detyrime doganore të zakonshme në pajtim me nenin 19 paragraf (3) pika c) nga LIgji). Në këtë rast nuk kërkohet zbatim të doganës preferenciale ose nuk është parashikuar doganë preferenciale.

110 Erga omnes pezullim tarifor autonom (zvogëlimi ose ndërprerja e detyrimeve doganore).

115 Erga omnes pezullim tarifor autonom (zvogëlimi ose ndërprerja e detyrimeve doganore) varësisht nga përdorimi përfundimtar i mallraveDisa pezullime nën shifrën 110 miratohen varësisht nga përdorimi përfundimtar të mallrave, në pajtim me nenin 95 nga Ligji)

205

Shtesë

118 Erga omnes masa tarifore autonome në bazë të Vërtetimit të veçantë për llojin e veçantë të prodhimit

120 Kuotë tarifore e ndryshme nga preferencijalja

përfshin СТО dhe kuotë tarifore autonome, erga omnes kuotë dhe kuotë të lidhur me prejardhje jopreferencijale

123 Kuotë tarifore, e ndryshme nga preferencialja, varësisht nga përdorimi përfundimtar i mallrave

disa kuota tarifore nën shifrën 123 miratohen varësisht nga përdorimi përfundimtar i mallrave, dhe në pajtim me nenin 95 nga Ligji)

125 Kuotë tarifore, e ndryshme nga preferencialja, në bazë të vërtetimit të veçantë për llojin special të prodhimit

128 Erga omnes kuotë tarifore, e cila mund të kërkohet, nëse procedura paraprake ka qenë eksport për përpunim

140 Pezullim (ndërprerje ose zvogëlim) i doganës varësisht nga përdorimi përfundimtar të mallrave

Të gjitha shembujt, kur nga përdorimi përfundimtar i mallrave zbatohen detyrime të zvogëluara ose zero detyrime doganore, janë futur në shenjat tarifore të tarifës doganore dhe të lidhur me vërejtje: “Shpërndarja në këtë nën numër tarifor është të varshmëri nga kushtet e përshkruara me rregulla të caktuara “

300 Doganë preferenciale pa kushte plotësuese dhe përkufi zime (duke përfshirë edhe tavane)

Përdorimi i doganës preferenciale në bazë të marrëveshjes adekuate310 Marrëveshje preferenciale - pezullim tarifor (zvogëlimi ose ndërprerja e detyrimeve

doganore).

Përdorimi i doganës preferenciale në bazë të marrëveshjes adekuate në rast kur si bazë për përllogaritje është marrë doganë e zvogëluar në bazë të pezullimit tarifor autonom.

315 Marrëveshje preferenciale - pezullim tarifor (zvogëlimi ose ndërprerja e detyrimeve doganore)me përdorim përfundimtar saktësisht të caktuar.

Disa nga pezullimet preferenciale (zvogëlimi ose ndërprerja e detyrimeve doganore) nën shifrën 310 miratohen varësisht nga përdorimi përfundimtar; përdorim të veçantë në pajtim me nenin 95 nga Ligji.

318 Doganë preferenciale në bazë të vërtetimit të veçantë320 Kuotë tarifore preferenciale

206


Dogana preferenciale zbatohet në kuadër të përkufi zimeve për kuotën323 Kuotë tarifore preferenciale varësisht nga përdorimi përfundimtar i mallrave

Disa kuota tarifore preferenciale nën shifrën 320 miratohen varësisht nga përdorimit përfundimtar të mallrave; përdorim të veçantë në pajtim me nenin 95 nga Ligji.

RUBRIKA37 - PROCEDURA

а) Shifra për nën rubrikën e parë

Shifrat që duhet të shkruhen në këtë nën rubrikë janë shifra me katër numra, të përfaqësuara nga shifra me dy numra që e shënon procedurën e kërkuar pas së cilës vijojnë dy numrat e dytw që e shënojnë procedurën paraprake. Lista me shifra dy shifror është dhënë më poshtë.

“Procedura paraprake” do të thotë procedurë, në të cilën mallrat janë venduar para se të vendohen në procedurën e kërkuar.

Kur procedura paraprake është procedurë e deponimit ose import i përkohshëm, ose kur mallrat kanë ardhur nga zona e lirë, shënohet shifra adekuate për procedurë paraprake, përveç nëse mallrat kanë qenë të venduar në procedurë doganore me efekt ekonomik (import për përpunim, eksport për përpunim ose ripërpunim nën kontroll doganore).

Për shembull, eksporti i sërishëm i mallrave të importuara në procedurë doganore të importit për përpunim (sistem i pagesës së pezulluar) që ka qenë e venduar në procedurë të deponimit doganor = 3151 (jo 3171). (Operacioni i parë = 5100; operacioni i dytë = 7151: eksport i sërishëm = 3151).

Për shembull, sërish importohen mallra që lëshohen një qarkullim të lirë, që paraprakisht janë eksportuar në procedurë doganore të eksportit për përpunim dhe të venduar në procedurë të de-ponimit doganor = 6121 (jo 6171). (Operacioni i parë: eksport i përkohshëm për përpunim = 2100; operacioni i dytë: vendosja e mallrave në depo doganore = 7121; operacioni i tretë: lëshimi në qa-rkullim të lirë = 6121).

Shifra e shënuar në listën më poshtë me shkronjën (а) nuk mund të përdoret si dy numrat e parw nga shifra për procedurë, por vetëm e shënon procedurën paraprake.

Lista e procedurave

Shifra Lloji i procedurës00 Kjo shifër përdoret nëse nuk ka pasur procedurë paraprake (а)10 Eksport përfundimtar11 Eksport i prodhimeve të fi tuara që janë fi tuar nga mallra të njëjtë në

procedurë importi për përpunim (sistem i pagesës së pezulluar)

207

Shtesë

para se të vendosen në procedurë mallrat e importit21 Eksport i përkohshëm në procedurë të eksportit për përpunim23 Eksport i përkohshëm për kthim në gjendje të pandryshueshme31 Eksport i sërishëm40 Lëshim në qarkullim të lirë41 Lëshim në qarkullim të lirë në kuadër të procedurës import për përpunim

(sistem i kthimit të detyrimeve të importit)47 Lëshimi në qarkullim të lirë në procedurë të importit për përpunim

(sistem i kthimit të detyrimeve të importit) në zonë të lirë ose depo të lirë48 Lëshimi në qarkullim të lirë të prodhimeve zëvendësuese para eksportit të

mallrave për eksport të përkohshëm (import paraprak)51 Import për përpunim (sistem i pagesës së pezulluar)53 Import i pwrkohshwm

56 Import për përpunim (sistem i pagesës së pezulluar) në zonë të lirë ose depo të lirë

61 Import i sërishëm me lëshim në qarkullim të lirë71 Vendosja e mallrave në procedurë të deponimit doganor78 Futja e mallrave në zonë të lirë ose depo të lirë91 Vendosja e mallrave në procedurë të përpunimit nën kontroll doganor93 Shkatërrim (nën mbikëqyrje doganore)

b) Shifra për nën rubrikën e dytë

1. Kjo nën rubrikë plotësohet për procedura specifi ke, me shifër të përpiluar prej shkronjave pas së cilës vijojnë dy numra që duhet të përdoren, që e shënon kategorinë e caktuar në mënyrën si vijon:

Import për përpunim Axx

Eksport për përpunim Bxx

Lirim Cxx

Import i përkohshëm Dxx

Tjetër Fxx

Nëse nuk zbatohen procedura të veçanta shkruhet shifra “000”

Import për përpunim (IP)

208


(Neni 128 nga Ligji)

Procedura Shifra

Import

Mallra të venduar në procedurë të IP (sistem i pagesës së pezulluar) dhe A02 dedikuar për për-dorim ushtarak në vend të huaj

Mallra të venduar në procedurë të IP (sistem i kthimit të detyrimeve të importit) dhe A06 e dedi-kuar për përdorim ushtarak në vend të huaj

Eksport

Prodhime të fi tuara të vewnw në procedurë të IP dhe të dedikuara për A53 përdorim ushtarak në vend të huaj

Eksport përpërpunim (EP) ( Neni 158 nga Ligji)

Procedura Shifra

Import

Kthimi i prodhimeve të fi tuara, kur paraprakisht janë paguar detyrimet B01

Kthimi i prodhimeve të fi tuara pas riparimit nën garanci B02

Kthimi i prodhimeve të fi tuara pas këmbimit nën garanci B03

Kthimi i prodhimeve të fi tuara pas eksportit të kryer për përpunim në rast të B04 përdorimit përfundimtar

Kthimi i prodhimeve të fi tuara me lirim të pjesërishëm nga detyrimet e importit kur B05 shpenzimet për operacionet për përpunim janë përdorur për përllogaritje të vlerës doganore

(neni 402 nga Rregullorja)

EKSPORT

Mallra të importuar në procedurë të importit për përpunim, që eksportohet për riparim në B51procedurë të eksportit për përpunim

Mallra të importuar në procedurën e importit për përpunim, që eksportohen për B52këmbim nën garancinë

209

Shtesë

Lirim nga pagesa e detyrimeve të importit ( Neni 8 dhe 193 deri 198 nga Ligji)

Numri i nenit ShifraForca ushtarake të palëve të marrëveshjes të Paktit veriatlantik 8 C01

Marrëveshja ndërkombëtare, kah e cila është qasur Republika e Maqedonisë, e ka pranuar ose ratifi kuar

8 C02

Shefa të shteteve të huaja dhe përfaqësues të shefave të shteteve të huaja në misione të veçanta, si dhe anëtarët e shhoqërimit të tyre, për sende të dedikuara për nevojat e tyre zyrtare dhe përdorim personal

193 paragraf (1) pika 1

C03

Organizata Ndërkombëtare dhe Ndërshtetërore me seli në Republikën e Maqedonisë, gjegjësisht përfaqësi të tyre në Republikën e Maqedonisë, në kohën e kryerjes së veprimtarisë së vet në Republikën e Maqedonisë, për sende të dedikuara për nevoja të tyre zyrtare

193 paragraf (1)pika 2

C04

Përfaqësi diplomatike dhe konzulore të shteteve të huaja në Republikën e Maqedonisë për sende të dedikuara për nevoja të tyre zyrtare


C05

Shefat e përfaqësive të huaja diplomatike në Republikën e Maqedonisë dhe anëtarët e familjeve të tyre më të ngushtë - për sende të dedikuara për nevoja të tyre personale


C06

Personeli diplomatik i përfaqësive të huaja diplomatike në Republikën e Maqedonisë dhe anëtarët e familjeve të tyre më të ngushtë - për sende të dedikuara për nevoja të tyre personale


C07

Personelit Konsular i përfaqësive të jashtme konsulore në Republikën e Maqedonisë dhe anëtarët e familjeve të tyre më të ngushtë - për sende të dedikuara për nevoja të tyre personale


C08

Personeli përfaqësive të huaja diplomatike dhe konsulare në Republikën e Maqedonisë për sende për amvisëri të importuara në afat prej 12muajsh nga dita e ardhjes së tzre në Republikën e Maqedonisë


C09

Udhëtarë vendas për sende me vlerë të vogël 194 paragraf (1)pika 2

C10

Shtetas të Republikës së Maqedonisë dhe shtetas të huaj për sende nga natyra jokomerciale me vlerë të vogël që kohë pas kohe pranohen nga vendi i huaj


C11

Shtetas të Republikës së Maqedonisë dhe shtetas të huaj, për barna për përdorim personal që i bartin me vete ose i pranojnë në dërgesë nga vendi i huaj


C12

210


Invalidë, për pajisje speciale dhe mjete ndihmëse teknike që i përdorin drejtpërsëdrejti për jetë dhe punë, si dhe për pjesë rezerve për përdorimin e kësaj pajisjeje dhe mjeteve ndihmëse, përveç automobilave për udhëtarë, nëse i sjellin ose i pranojnë nga vendi i huaj për përdorim personal


C13

Invalidë të kategorisë së I dhe II të cilët pas rehabilitimit profesional të zbatuar janë aft ësuar për veprimtari të caktuar, për pajisje për kryerjen e kësaj veprimtarie që nuk prodhohet në Republikën e Maqedonisë


C14

Shtetas të Republikës së Maqedonisë dhe shtetas të huaj që kanë leje qëndrimi të përhershme në Republikën e Maqedonisë, për sende personale që i kanë trashëguar në vend të huaj


С15

Shtetas të Republikës së Maqedonisë që jetojnë në brezin ndërkufi tar, për prodhime bimore dhe shtazore (sende) të pranuara në pronat personale në brezin ndërkufi tar të shtetit fqinj, si dhe për fi danë dhe prodhime tw tjera të përfi tuara nga mallrat që i kanë në këto prona për shkak të punës në fushë, kullosa ose dimërim


С16

Shtetas të Republikës së Maqedonisë - studentë dhe nxënës që shkollohen në vend të huaj, si dhe nxënës dhe studentë të huaj që shkollohen në Republikën e Maqedonisë, për mjete ndihmëse mësimore që i bartin me vete për përdorim personal nga vendi i huaj


C17

Shtetas të Republikës së Maqedonisë dhe shtetas të huaj, për dekorime, medalje, peharë, përkujtimore dhe sende të ngjashme me karakter simbolik të fi tuara në vend të huaj në gara, ekspozita dhe shfaqe me rëndësi ndërkombëtare


C18

Shkencëtarë, shkrimtarë dhe artistë për veprat personale që i futin nga vendi i huaj


C19

Organet shtetërore ose organizatat e regjistruara humanitare ose bamirëse, për mallra që janë dedikuar për shpërndarje falas viktimave të fatkeqësive natyrore ose për mallra që mbeten në pronë të këtyre organizatave dhe që janë dedikuar për vënie falas në dispozicion për viktimat e këtyre fatkeqësive


C20

Organizata të regjistruara humanitare ose bamirëse, për mallra që importohen nga vendi i huaj për kryerjen e aktiviteteve të tyre humanitare


C21

Organizata zjarrfi këse dhe shërbimet e tjera shpëtuese, për pajisje teknike zjarrfi këse dhe pajisje shpëtuese, automjete zjarrfi këse dhe automjete tw tjera shpëtuese dhe pjesë rezerve, që gjatë importit janë dedikuar vetëm për zbatimin e veprimtarisë zjarrfi këse dhe shpëtuese


С22

Muze publike dhe galeri artistike publike – për përmbledhje dhe sende artistike


C23

Biblioteka publike – për material biblioteke 195 paragraf (1) pika 5

C24

211

Shtesë

Arkiva publike – për materiale arkivore të reprodukuara 194 paragraf (1) pika 6

C25

Organizata invalidore për pajisje specifi ke, byro, instrumente dhe mjete ndihmëse teknike, përveç makina udhëtimi, si dhe pjesë rezerve dhe materiale shpenzuese për atë pajisje, byro, instrumente dhe mjete ndihmëse teknike.


C26

Pajisje dhe pjesë rezerve (përveç automjeteve dhe mobiljeve kancelerike dhe material) në bazë të depozitës së personit të huaj


C27

Sendet që importohen, dhe kanë karakter arsimor, shkencor dhe kulturor, në pajtim me rregulloren e nenit 199 të këtij ligji, si dhe instrumente shkencore dhe aparate, si dhe pjesë rezervw të tyre që importohen për qëllime jokomerciale dhe që nuk prodhohen në Republikën e Maqedonisë


C28

Substanca terapeutike me prejardhje njerëzore, reagjensa për përcaktimin e grupeve të gjakut dhe tipave të indeve


C29

Kafshë laboratorike dhe substanca biologjike ose kimike të dedikuara për hulumtime;


C30

Mostra të mallrave me vlerë të vogël 196 paragraf (1) pika 5

C31

Material i shtypur reklamues 196 paragraf (1) pika 6

C32

Prodhime të dedikuara për përdorim në panaire, ekspozita tregtare dhe ekspozita ose manifestime të ngjashme


C33

Mallra që importohen për provë, hulumtime, analizime dhe testime 196 paragraf (1) pika 8

C34

Marka tregtare, modele ose dizajnë dhe dokumentacioni i tyre shoqërues dhe kërkesa për pranimin e patentave për zbulime dhe ngjashëm, që uu dorëzohen organizatave për mbrojtje të drejtave të autorit ose të drejtat nga prona industriale


C35

Material propagandues turistik 196 paragraf (1)pika 10

C36

Prodhime farmaceutike për dedikim shëndetësor ose veterinar që përdoren gjatë manifestimeve ndërkombëtare sportive të organizuara në Republikën e Maqedonisë;


С37

Materiale të nevojshme për përforcimin dhe mbrojtjen e mallrave gjatë transportit të tyre;


С38

Shtrojë dhe ushqim për bagëti dhe kafshë gjatë transportit të tyre 196 paragraf (1) pika 13

С39

Materiale për ndërtim, mirëmbajtje ose dekorim të përkujtimoreve të viktimave nga luft ërat ose varreza për viktimat e luft ës


С40

Arkivole, urna varrimi me hi dhe dokumentacion shoqërues i nevojshëm


C41

212


Dokumentacionet që janë dërguar falas deri te organet shtetërore 197 paragraf (1)pika 1

C42

Botime të qeverive të huaja dhe organe ndërkombëtare zyrtare të dedikuara për shpërndarje falas

197 paragraf (1)

pika 2

C43

Sende që dorëzohen si dëshmi ose për qëllime të njëjta para gjyqeve ose organeve tw tjera shtetërore;


С44

Shembuj të nënshkrimeve dhe cirkularë të shtypur që kanë të bëjnë me nënshkrime që dërgohen si pjesë e këmbimit të zakontë të informacioneve ndërmjet shërbimeve publike ose ndërmjet bankave


С45

Materiale zyrtare të shtypura të dërguara deri te Banka Popullore e Republikës së Maqedonisë


С46Raporte, deklarata, nota, prospekte, formularë për paraqitje dhe dokumentacione tw tjera që janë pwrgatitur nga fi rma të regjistruara në vend të huaj dhe të dërguara deri te pronarët ose bartësit e letrave me vlerë të lëshuara nga këto fi rma;


С47

Mediume të incizuara – bartës të të dhënave (kartela të shpuara, shkresa me ton, mikrofi lme etj) që përdoren për përcjellje të informacioneve të dërguara falas deri te adresanti, përderisa importi i këtyre mediumeve – bartës të të dhënave nuk ndikon në keqpërdorim ose deri në shkatërrim të madh të konkurrencës


С48

Dosje, arkiva, formularë të shtypur dhe dokumentacione tw tjera që përdoren në takime ndërkombëtare, konferenca ose kongrese, si dhe raporte për këto mbledhje


С49

Plane, vizatime teknike, vizatime, përshkrime dhe dokumentacione tw tjera të ngjashme të importuara për fi timin apo plotësimin e porosive në vend të huaj ose për pjesëmarrje në konkurse ose gara që mbahen në zonë doganore


С50

Dokumentacionet që përdoren gjatë zbatimit të provimeve në zonën doganore, që i zbatojnë institucione me seli në vend të huaj


С51

Formularë të shtypura që përdoren dokumentacione zyrtare edhe në qarkullimin ndërkombëtar të automjeteve dhe mallrave, në kuadër të konventave ndërkombëtare;


С52

Formularë të shtypur, etiketa, bileta dhe dokumentacione të ngjashme që janë dërguar nga transportues apo hotele të huaja deri te agjencionet turistike me seli në zonën doganore;


С53

Formularë të shtypur dhe bileta, konosmane, fl etë ngarkese dhe dokumentacione tw tjera komerciale dhe kancelarike që janë të përdorura


С54

Formulare të shtypura zyrtare nga shtetet e huaja ose organe ndërkombëtare dhe materiale të shtypura që janë në pajtim me standardet ndërkombëtare të dërguara për shpërndarje nga shoqatat e huaja deri te shoqatat përkatëse me seli në zonë doganore


С55

Fotografi , sllajde dhe shtroja standarde për fotografi , pa dallim a janë titulluar, të dërguara deri të agjencitë e gazetave ose botues gazetash ose magazina


С56

213

Shtesë

Mallra që si dhuratë janë pranuar nga donatorë të huaj, si dhe mallra të blera të importuara me mjetet fi nanciare të pranuara si dhuratë e organeve shtetërore dhe qyteti Shkup dhe të subjekteve juridike publike


С57

Mallra të nevojshme për realitimin e projekteve të fi nancuara me mjete fi nanciare të donatorëve të huaj në bazë të marrëveshjeve ndërmjet Qeverisë së Republikës së Maqedonisë dhe donatorëve të huaj ku qëndron klauzola se mjetet e donuara nuk mund të përdoren për pagesën e detyrimeve të importit


С58

Import i përkohshëm (Ligj dhe rregullore)

ProceduraNumër i nenit nga Regullorja

Shifra

Paleta 368 D01

Kontejnerë 369 D02

Mjete transportuese 370 D03

Sende personale dhe mallra për qëllime sporti të importuara nga udhëtarë

375 D04

Materiale për ndihmë gjatë fatkeqësive 376 D06

Pajisje medicinare, kirurgjike dhe laboratorike 377 D07

Shtazë 378 D08

Mallra të dedikuar për aktivitete specifi ke për zonën ndërkufi tare

378 D09

Mediume – bartës të zërit, fotografi ose informacione 379 D10

Material reklamues 379 D11

Pajisje profesionale 380 D12

Material pedagogjik dhe pajisje shkencëtare 381 D13

Paketim, i plotë 382 D14

Paketim, i zbrazët 382 D15

Kallëpe, matrica, modele, vizatime, skica, instrumente për matje, kontroll dhe testim dhe sende tw tjera të ngjashme

383 D16

Alet special dhe instrumente 383 D17

214


Mallra të nënshtruar testimit 384 (а) D18

Mallra, të cilave duhet t’u bëhet testim, në pajtim me marrëveshjen shitblerëse

384 (b) D19

Mallra që përdoren për kryerjen e testimit 384 (c) D20

Mostra 385 D21

Prodhime zëvendësimi 386 D22

Mallra që duhen të eksponohen ose përdoren në ngjarje publike 387 (1) D23

Mallra, për të cilat është i nevojshëm miratimi (dy muaj) 387 (2) D24

Vepra artistike, sende koleksioni dhe antikitete 387 (3а) D25

Mallra të importuar me qëllim të shitjes së tyre në audcion 387 (3b) D26

Pjesë rezerve, mjete dhe pajisje 388 D27

Mallra që importohen në raste të veçanta që nuk kanë efekt ekonomik 389 (b) D28

Mallra që importohen kohë pas kohe dhe për afat jo më të gjatë prej tre muajve

389 (а) D29

Numri i ne-nit nga Ligji

Shifra

Import i përkohshëm me lirim të pjesërishëm nga detyrimet e importit 155 D51

Tjetër

Procedura Shifra

ImportLirimi nga pagesa e Detyrimeve të importit për mallra të kthyer (Neni 201 nga Ligji) F01

Lirimi nga pagesa e Detyrimeve të importit për mallra të kthyer (rrethana speciale të shënuara në Nenin 429 (2) nga Rregullorja (riparim ose kthim në gjendje të rregullt) F03

Prodhime të fi tuara që kthehen pasi kanë qenë së pari të eksportuara ose sërish të F04eksportuara (Neni 203 nga Ligji)

Përpunim nën kontroll doganore kur konsiderohet se kushtet ekonomike janë plotësuar F11 (Neni 364 (1) nga Rregullorja)

215

Shtesë

Lëshim në qarkullim të lirë të mallrave për ngjarje ose për shitje në procedurë të importit të përkohshëm, me zbatim të elementeve për përcaktimin e detyrimeve që vlejnë në momentin e pranimit të deklaratws për lëshimin e mallrave në qarkullim të lirë F41

Lëshim në qarkullim të lirë të mallrave të fi tuara në rast kur zbatohen Detyrime të importit përkatëse për ato prodhime të fi tuara (Neni 136(а) nga Ligji) F42

Lëshim në qarkullim të lirë të mallrave që janë vendosur në procedurë të importit për përpunim, ose lëshim në qarkullim të lirë të mallrave të fi tuara pa kamata kompensimi (Neni 330 paragraf 4 nga Regullorja) F43

Eksport

EKSPORT për përdorim ushtarak F51

RUBRIKA 40 - DEKLARATË I PËRMBLEDHUR/DOKUMENTACION PARAPRA

Në këtë rubrikë shënohen gjithsej 26 karaktere.

Secila shifër është e përbërë prej tre komponentëve, që janë të ndara me viza (-). Komponenta e parë (me një karakter) përbëhet prej tre shkronjave të ndryshme dhe përdoret në përkufi zimin e tre kategorive të përmendura më poshtë. Komponenta e dytë (me 3 karakterë) që përbëhet nga kombinimi i numrave dhe/ose shkronjave, shërben për identifi kimin e llojit të dokumentacionit. Komponenta e tretë (me 20 karakterë) i shënon të dhënat e nevojshme për njohjen e dokumenta-cionit, numri i tij identifi kues ose shenjë tjetër për të njohur.

1. Komponenta e parë:

Deklaratw e përmbledhur, shënohet me “Х”, Deklaratw iniciale, shënohet me “Y”,

Dokumentacion paraprak, shënohet me “Z”,

2. Komponenta e dytë:

Zgjidhni shkurtesën për dokumentacionin nga “lista e shkurtesave për dokumentacion”.

Kjo listë e përfshin shifrën “CLE”, e cila e shënon “datën dhe referencën e shkresave të mallrave në evidencë. (Neni 88 paragraf (1) pika (c) nga Ligji). data shkruhet në formën si vijon: vvvvmmdd.

3. Komponenta e tretë:

Shënohet edhe numri identifi kues ose shenjë tjetër e njohur e dokumentacionit.

Shembuj:

216


- Dokumentacioni paraprak është Т1 dokumentacion transit me numër “238544”. Shifra është “Z-821-238544”. (“Z” për dokumentacion paraprak, 821 për procedurë transite dhe “238544” për numrin e regjistrimit të dokumentacionit).

- Kargo manifesti me numër “2222”përdoret si deklaratw e përmbledhur. Shifra është “Х-785-2222”. (“Х” Për deklaratw përmbledhëes, “785” për kargo manifest dhe “2222” numër identifi kues i manifestit).

- Mallrat kanë qenë të shënuara në evidencën e 14 shkurtit 2005. Shifra është “Y-CLE-20050214-5” (“Y” nëse ekziston deklaracion inicial, “CLE” për “shënim në evidencë”, “20050214” për datë të shënimit, “2005” viti, “02” muaji, “14” dita dhe “5” për referencë për shënim në evidencë).

Lista e shkurtesave për dokumentacionin

Lista e kontejnerit 235

Ngarkimore (vërejtje të dërgesës) 270

Lista paking 271

Fatura proformë 325

Fatura komerciale 380

Listë ngarkese vendore me aeroplan (House waybill) 703

Master listë ngarkese me anije 704

Listë ngarkese me anije 705

“CIM” listë ngarkese (hekurudhë) 720

Listë udhëtimi “SMGS” 722

Listë ngarkese udhëtimi “CMR” 730

Listë ngarkese aeroplani “AWB” 740

Master listë ngarkese aeroplani “AWB” 741

Listë ngarkese ekspres (dërgesa postare) 750

Dokumentacion transportues multimodal/i kombinuar 760

Kargo manifest 785

Listë e dërgesave (Bordero) 787

217

Shtesë

Deklaratw transite (Т1) 821

TIR karnet 952

АТА karnet 955

Referenca/data e shkresës së mallrave në evidencë CLE

Listë informative INF 3 IF3

Listë informative INF 8 IF8

Kargo manifest – procedurë e thjeshtuar MNS

Tjetër ZZZ

Nëse dokumentacioni paraprak është përgatitur me përdorim të DUD, shkurtesa është identike me shifrën nga nën rubrika e parë 1 të shënuar në DUD të përdorur si dokumentacion paraprak.

RUBRIKA 43 - METODA VLERËSUESE

Varësisht nga metodat e përdorura për përcaktimin e vlerës dogganore të mallrave të importuarа, përdoren shifrat në vijim:

Shifra Neni përkatës nga Ligji

Metoda

1 28 Vlera e transakcionit e mallrave të importuar

2 29 Vlera e transakcionit e mallrave identike

3 30 Vlera e transakcionit e mallrave të ngjashme

4 32 Metoda e vlerës deduktive

5 33 Metoda e vlerës përllogaritëse

6 34 Metoda e informacioneve në disponim ”fall-back” metoda)

RUBRIKA 44 - INFORMACIONE PLOTËSUESE, DOKUMENTACION I DORËZUAR,VËRTETIME DHE MIRATIME

1. Informacione plotësuese

Shifra me pesë numra përdoret për shënimin e informacioneve plotësuese të natyrës doganore. Shi-frës i vijon informacion plotësues, përveç nëse me regulla të veçanta nuk është përcaktuar ndryshe shifra të përdoret në vendin e tekstit.

218


Shembull: në procedurën e thjeshtuar të eksportit, kopja 3 patjetër të përfshijë informacionin “pro-cedurë e thjeshtuar e eksportit”. (Neni 197 paragraf (3) nga Rregullorja). Do të thotë se rubrika 44 duhet të plotësohet “Eksport i thjeshtuar - 30100 “.

Informacione të caktuara plotësuese mund të shënohen edhe në rubrikat e tjera përveç në rubrikën 44. Sërish, informacioni i këtillë plotësues duhet të shënohet në pajtim me regullat e njejta si infor-macioni që shënohet në rubrikën 44. Kur nuk është paraparë rubrikë e caktuar, në të cilën duhet të shënohet informacion i caktuar, informacioni i tillë duhet të shënohet në rubrikën 44.

2. Dokumentacion i dorëzuar, vërtetime dhe miratime

Lista e shifrave me shenjë “А” (akciza)

Shifra Përshkrim i shifrës Informacion që shënohet

A01 Dokumentacion akcize- procedurë e mos ekzistimit të kushteve për krijimin e borxhit doganor

nr./vvvv

A31 Lirim nga pagesa e akcizës neni

A44 Dëshmi për alkool tërësisht të denatyruar nr./vvvv

A46 Dëshmi për shënim të vajit mineral të dedikuar për ngrrohje

nr./vvvv

A99 Tjetër përshkrim i dokumentacionit/

nr./vvvv

Vërejtje: Në kolonën “ Informacion që shënohet “, simbolet e poshtëshënuara e kanë domethënien në vijim:

“ nr./vvvv “: numri evidentues/viti

“neni”: shënohet numri i nenit/paragraf/pika e lirimit nga akciza (për shembull, zbatimi i nenit 25, paragrafi 1, pika 1, nga Ligji për Akciza shënohet

“25/1/1”);

Lista e shifrave me shenjë “E” (procedura me efekt ekonomik)

219

Shtesë


E01 Miratim për import për përpunim org.dog./ nr./VVVV

E05 Miratim i thjeshtuar për import për përpunim org.dog./ nr./VVVV

E09 Efekt ekonomik (import për përpunim) shifra*

E21 Miratim për përpunim nën kontroll doganor org.dog./ nr./VVVV

E25 Miratim të thjeshtuar për përpunim nën kontroll doganore

org.dog./ nr./VVVV

E29 Efekt ekonomik (përpunim nën kontroll doganor) shifra**

E31 Miratim për eksport për përpunim org.dog./ nr./VVVV

E35 Miratim i thjeshtuar për eksport për përpunim org.dog./ nr./VVVV

E41 Përdorim përfundimtar (shtesë kah deklarata doganore)

org.dog./tip/nr./VVVV

E45 Miratim për përdorim përfundimtar org.dog./ nr./VVVV

E51 Miratim për import të përkohshëm org.dog./ nr./VVVV

E55 Miratim i thjeshtuar për import të përkohshëm me liirim të pjesërishëm nga detyrimet e importit

org.dog./ nr./VVVV

E56 Miratim i thjeshtuar për import të përkohshëm me lirim të tërësishëm

neni/66/2005

E99 Tjetër përshkrimi i dokumentacionit/ nr./VVVV

Vërejtje: Në kolonën” Informacion që shënohet “ simbolet e poshtë shënuara e kanë domethënien në vijim:

“ org.dog./nr./VVVV “:shifra e organit doganor/numër evidentues i miratimit /viti

“ org.dog./tip/nr./VVVV “: shifra e formacionit doganor/tipi (për shembull, “S”, “R”...) /numri regjistrues i DUD/viti i regjistrimit

“neni”: shënohet numri i nenit/paragraf/pika nga Regullorja, në çka bazohet lirimi;

220


“shifra*”: shifra e procedurës me efekt ekoonomik nga Shtesa 44, pjesa B nga Rregullorja, gjatë së cilës dy vendet e para përfaqësojnë shifra të efektit ekonomik (për shembull, (Е09)(30/01));

“shifra**”: shifra për procedurë me efekt ekonomik nga shtesa 53, pjesa А nga Rregullorja, gjatë së cilës shënohet numri rendor i tabelës, për shembull (Е29)(5).

Lista e shifrave me shenjë”F” (dokumentacione fature)

Shifra Përshkkrim i shifrës Informacion që shënohet

F10 Faturë nr./VVVV

F13 Faturë proformë nr./VVVV

F20 Deklaratë për vlerën e mallrave nr./VVVV

F40 Përllogaritja e detyrimeve në shtesë nr./VVVV

F90 DUD i shtuar si faturë org.dog./nr./VVVV

F99 Tjetër përshkrim i

dokumentacionот/

nr./VVVV

Vërejtje: Në kolonën” Informacion që shënohet”, simbolet e poshtë shënuara e kanë domethënien në vijim:

“nr./VVVV “: numri evidentues/viti

“org.dog./tip/nr./VVVV “: shifra e formacionit doganor/tipi (për shembull, “S”, “R”...) /numri regjistrues i DUD/viti i regjistrimit

Nëse përdoret shifra “F90”, shtohen edhe faturat që janë shtesë e DUD.

221

Shtesë

Lista e shifrave me shenjë”G” (garanci)


G01 Garanci e përgjithshme në pajtim me nenin Ligji 204paragraf (1) nga

nr.tat./nr.evid.

G99 Garanci e përgjithshme në pajtim me nenin Ligji 204paragraf (3) nga

nr.tat./nr.evid.

Vërejtje: Në kolonën” Informacion që shënohet” simbolet e poshtë shënuara e kanë domethënien në vijim:

“nr.tat./nr.evid.”: numri tatimor i poseduesit të garancisw/numër evidentues i garancisë te organi doganor

Lista e shifrave me shenjë”I” (deklarata/kërkesa)

Shifra Përshkrim i shifraта Informacion që shënohet

I10 Deklaratë për ndërprerje të procedurës, së fi lluar para 01.01.2006

nr./VVVV

I20 Deklaratë për evidentimin e Detyrimeve të importit në evidencën kontabilistike të organit doganor në datë të ndryshme nga data e pranimit të deklaracionit doganor

dd/mm/VVVV

I23 deklaratë për doganim sukcesiv nr./VVVV

I24 Kërkesë për heqje, zhvendosje të mallrave nr./VVVV

I25 Kërkesë për shfrytëzim të detyrimit të vetëm të importit nr./VVVV

I26 Kërkesë për zbatim të nenit 93 nga Ligji (shpërndarje në shenjë tarifore me detyrim më të lartë të importit)

nr./VVVV

I30 Deklaratë për dedikim për përdorim të lëndës djegëse nr./VVVV

222


I99 Tjetër përshkrim i

dokumentacionот/

nr./VVVV

Vërejttje: Në kolonën” Informacion që shënohet”, simbolet e poshtë shënuara e kanë domethënien në vijim:

“dd/mm/VVVV”: ditë/muaj/vjet,

“nr./VVVV “: numër evidentues i deklaratës (kërkesë)/viti.

Lista e shifrave me shenjë”O” (dokumentacione tw tjera të shtuara)


010 Deklaratw për vlerë (D.V.1)

011 Ngarkimore nr./VVVV

012 Polica për sigurim nr./VVVV

013 Listë ngarkese me anije nr./VVVV

014 Listë ngarkese me aeroplan “AËËB” nr./VVVV

015 Specifi kimi i mallrave nr./VVVV

026 Kopje e DUD org.dog./nr./VVVV

030 Kopje nga DUD i asgjësuar pas procedurës të mbaruar org.dog./nr./VVVV

041 Lista Paking nr./VVVV

042 “CIM” listë ngarkuese (hekurudha) nr./VVVV

043 Listë udhëtimi “SMGS” nr./VVVV

044 Listë ngarkese udhëtimi “CMR” nr./VVVV

223

Shtesë

045 Listë ngarkese ekspres (dërgesa postare) nr./VVVV

046 Dokumentacion transportues multimodal/i kombinuar nr./VVVV

047 Kargo manifest nr./VVVV

048 Lista e dërgesave (Bordero) nr./VVVV

049 Deklaracioni transit (Т1) nr./VVVV

050 TIR karnet nr./VVVV

051 ATA karnet nr./VVVV

052 Listë informative INF 3 nr./VVVV

053 Listë informative INF 8 nr./VVVV

054 Kargo manifest – procedurë e thjeshtuar nr./VVVV

099 Tjetër përshkrim idokumentacionот/nr./VVVV


“nr./VVVV “: numri identifi kues ose shenjë tjetër e njohur e dokumentacionit /viti i dokumenta-cionit;

“org.dog./tip/nr./VVVV “: shifra e formacionit doganor/tipi (për shembull, “S”,

“R”...) /numri regjistrues i DUD/viti i regjistrimit

Lista e shifrave me shenjë”P” (vërtetime/sertifi kate për prejardhje dhe vërtetime tjera/sertifi kate/pajtueshmëri/leje/vendime/miratime)


Dokumentacion për përdëft imin e prejardhjes

P01 Certifi katë për lëvizje EUR.1 nr./VVVV

P02 Certifi katë afatgjat (LT) për lëvizje EUR.1 nr./VVVV

224


P03 Certifi katë EUR.2 nr./VVVV

P04 Certifi katë për prejardhje (prejardhje jopreferenciale) nr./VVVV

P05 Certifi katw për prejardhje (Forma А) (prejardhje preferenciale)

nr./VVVV

P06 Deklaratë në faturë nr./VVVV

P07 Deklaratë në faturë nga eksportuesi i miratuar nr./VVVV

P08 Vërtetim për transport të drejtpërdrejt nr./VVVV

P9 Dëshmi të tjera për prejardhje nr./VVVV

P10 Tjetër

Masa të politikës tregtare

P21 Certifi katë për kontrollin e kualitetit të duhanit nga Instituti për duhan

nr./VVVV

P22 Vendim për rajonalizim, për vera cilësore, sasi dhe prejardhje gjeografi ke nga organi kompetent nga Ministria për Bujqësi Pylltari dhe Ekonomi të Ujrave

nr./VVVV

P23 Certifi katw për kontroll të kualitetit të verës nga Instituti për Verari

nr./VVVV

P24 Vërtetim për homologim për import të mjeteve motoristike

nr./VVVV

P25 Certifi katw për pajtueshmëri nga organi kompetent nr./VVVV

P26 Vendim për import të miratuar të çimentos nga Enti për Testimin e Materialeve dhe Zhvillimin e Teknologjive të Reja nga Shkupi dhe Instituti i Ndërtimtarisë “Maqedonia” nga Shkupi (institucione të autorizuara për atestimin e çimentos)

nr./VVVV

P27 Miratim për transport të armatimit (pajisje ushtarake, eksploziv ekonomie, gjuetarie dhe sportive, armët dhe municioni i tyre, armë kimike) nga Ministria për Punë të Brendshme

nr./VVVV

225

Shtesë

P28 Miratim për transport të materieve radioaktive nga Drejtoria për Siguri Radioaktive

nr./VVVV

P29 Miratim për transport të mbeturinave me rrezik, substanca që e varfërojnë mbështjellësin e ozonit, shtazë të egra dhe lloje bimore të cënuara, nga Ministria për Ambient Jetësor dhe Planifi kim Hapësinor

nr./VVVV

P30 Miratim për transport të helmeve nga Ministria e Shëndetësisë

nr./VVVV

P31 Miratim për transport të prekursorëve nga Ministria e Shëndetësisë

nr./VVVV

P32 Miratim për transport të drogave mpirëse dhe substanca psikotrope nga Ministria e Shëndetësisë

nr./VVVV

P33 Vërtetim për kontroll të detyrueshëm të kryer nga Inspektorati për Mbrojtje të Bimëve

nr./VVVV

P34 Vërtetim për kontroll të detyrueshëm të kryer nga Inspektorati Veterinar

nr./VVVV

P35 Procesverbal nga plotësimi i kushteve minimale teknike nga Inspektorati Shtetëror Tregtar

nr./VVVV

P36 Eksport në bazë të miratimit/leje nga Ministria e Shëndetësisë

nr./VVVV

P37 Eksport në bazë të miratimit/leje nga Ministria për Bujqësi Pylltari dhe Ekonomi të Ujrave

nr./VVVV

P38 Imsport në bazë të miratimit/leje nga Ministria e Shëndetësisë

nr./VVVV

P39 Imsport në bazë të miratimit/leje nga Ministria për Bujqësi Pylltari dhe Ekonomi të Ujrave

nr./VVVV

P40 Imsport në bazë të vendimit për regjistrim në Regjistrin e Byrosë për Meteorologji

nr./VVVV

P41 Imsport në bazë të vërtetimit nga Instituti për Standardizim

nr./VVVV

226


P42 Eksport në bazë të lejes nga Ministria për Ambient Jetësor dhe Planifi kim Hapwsinor

nr./VVVV

P43 Imsport në bazë të leje nga Ministria për Ambient jetësor dhe Planifi kim Hapwsinor

nr./VVVV

P44 Eksport në bazë të lejes nga Banka Popullore nr./VVVV

P45 Imsport në bazë të lejes nga Banka Popullore nr./VVVV

P46 Eksport në bazë të lejes nga Ministria për Punë të Brendshme

nr./VVVV

P47 Imsport në bazë të lejes nga Ministria për Punë të Brendshme ose nga Ministria e Mbrojtjes

nr./VVVV

P48 Eksport në bazë të pëlqimit/lejes nga Ministria e Ekonomisë

nr./VVVV

P49 Import në bazë të pëlqimit ose lejes nga Ministria e Ekonomisë

nr./VVVV

P50 Eksport në bazë të lejes nga Ministria e Kulturës nr./VVVV

P51 Import në bazë të lejes nga Ministria e Kulturës nr./VVVV

P52 Import bë bazë të lejes për furnizim dhe vendosjen e radiostacionit nga Drejtoria për Telekomunikacione

nr./VVVV

P53 Miratim për qitje të përkohëshme të të mirave të mbrojtura nga Drejtoria për Mbrojtje të Trashëgimisë Kulturore

nr./VVVV

P54 Miratim për eksport të të mirave të mbrojtura nga Drejtoria për Mbrojtje të Trashëgimisë Kulturore

nr./VVVV

P55 Certifi katw për eksport në vend të huaj të të mirave të pambrojtura nga Drejtoria për Mbrojtje të Trashëgimisë Kulturore

nr./VVVV

P56 Certifi katw për qitje të përkohshme në vend të huaj të mirat e pambrojtura nga Drejtoria për mbrojtje të Trashëgimisë Kulturore

nr./VVVV

P57 Miratim për import të radiostacioneve nga Drejtoria për Telekomunikacione

nr./VVVV

227

Shtesë

P58 Vërtetim/Pëlqim për doganim nga Inspektorati Shtetëror për Bujqësi

nr./VVVV

P59 Vërtetim/Pëlqim për doganim nga Drejtoria për Veterinari

nr./VVVV

P60 Pëlqim për doganim nga Inspektorati Shtetëror Sanitar dhe Shëndetësor

nr./VVVV

P61 Pëlqim për doganim nga Drejtoria për Ushqim nr./VVVV

P62 Vendim për Pëlqim për doganim nga Inspektori Shtetëror Veterinar

nr./VVVV

Dokumentacione tw tjera

P67 Vërtetim nga Ministria e Bujqësisë, Pylltarisë dhe Ekonomisë së Ujrave

nr./VVVV

P68 Vërtetim nga Ministria e Arsimit dhe Shkencës nr./VVVV

P69 Vërtetim nga Ministria e Drejtësisë nr./VVVV

P70 Vërtetim nga Ministria për Financa nr./VVVV

P71 Vërtetim nga Ministria për Punë të Jashtme nr./VVVV

P72 Vërtetim nga Ministria për Shëndetësi nr./VVVV

P73 Vërtetim nga Ministria për Ekonomiа nr./VVVV

P74 Vërtetim nga Ministria për Punë të Brendshme nr./VVVV

P75 Vërtetim nga Ministria për Mbrojtje nr./VVVV

P76 Vërtetim nga Ministria e Kulturës nr./VVVV

P77 Vërtetim nga Ministria për Punë dhe Politikë Sociale nr./VVVV

P78 Vërtetim nga Ministria për Ambient Jetësor dhe Planifi kim Hapwsinor

nr./VVVV

P79 Vërtetim nga Ministria për Vetëqeverisje Lokale nr./VVVV

P80 Vërtetim nga Ministria për Transport dhe Lidhje nr./VVVV

228


P81 Vendim i Qeverisë së Republikës së Maqedonisë nr./VVVV

P82 Eksport i licencës për prodhime hekuri ose çeliku në UE nga Ministria e Ekonomisë

nr./VVVV

P83 Informacion i detyrueshëm tarifor nr./VVVV

P84 Informacion i detyrueshëm për prejardhjen e mallrave nr./VVVV

P85 Vërtetim për ngjashmëri të mallrave nr./VVVV

P86 Leje për eksport të mallrave me dedikim të dyfi sht nr./VVVV

P87 Certifi katw për shfrytëzues përfundimtar (mallra me dedikim të dyfi sht)

nr./VVVV

P88 Specifi kim nr./VVVV

P89 Deklaratë nr./VVVV

P90 Normativ për përpunim të prodhimeve të gatshme nr./VVVV

P91 Lutje/kërkesë nr./VVVV

P92 Polica për sigurim nr./VVVV

P93 Garanci nr./VVVV

P94 Regjistrim gjyqësor nr./VVVV

P95 Vendim/Miratim për kuotë nr./VVVV

P99 Tjetër përshkrim idokumentacionот/nr./VVVV


nr./VVVV : numër ivërtetimeve/certifi kateve/pëlqimeve/lejeve/vendimeve/miratimeve/viti.

229

Shtesë

Lista e shifrave me shenjë”S” (procedura të thjeshtuara)


S10 Dërgues i autorizuar nr.mirat./VVVV

S11 Deklaratë jo e plotë

S12 Deklaratë plotësuese për deklarim jo të plotë

S13 Deklaratë plotësuese gjatë procedurës së thjeshtuar për deklarim

nr.mirat./VVVV

S14 Deklaratë plotësuese në doganim lokal nr.mirat./VVVV

S16 Deklaratë plotësuese për ndryshim të informacioneve, e pregatitur me përdorim të teknikës për përpunim elektronik të informacioneve

nr.mirat./VVVV

S40 Pranues i autorizuar nr.mirat./VVVV

S99 Tjetër përshkrim idokumentacionот/nr./VVVV


“ nr.mirat./VVVV “: numri evidentues/viti i Miratimit për procedurë të thjeshtuar

Lista e shifrave për rubrikën 44 (në pjesën e shënuar me “Shifra”) – Forma të eksportit ose importit, në pajtim me Vendimin për shpërndarjen e mallrave në forma të eksportit dhe importit

Rubrika 44 (në pjesën e shënuar me “Shifra”)

Forma e eksportit ose importit

LB Eksport ose import i lirë

230


D1 Eksport ose import në bazë të miratimit , gjegjësisht leje nga Ministria për Shëndetësi, gjegjësisht Ministria për Bujqësi Pylltari dhe Ekonomi të Ujrave

D2 Import në bazë të vendimit për regjistrim në regjistrin e byrosë për meteorologji

D3 Import në bazë të Vërtetimit nga Instituti për Standardizim

D4 Eksport ose import në bazë të lejes nga Ministria për Ambient Jetësor dhe Planifi kim Hapësinor

D5 Ndalesë për importe

D6 Eksport ose import në bazë të lejes nga Banka Popullore

D7 Eksport ose import në bazë të lejes nga Ministria për Punë të Brendshme ose nga Ministria e Mbrojtjes

D8 Eksport ose import në bazë të pëlqimit ose lejes nga Ministria e Ekonomisë

D9 Eksport ose import në bazë të lejes nga Ministria e Kulturës

D10 Import në bazë të lejes për furnizim dhe vendosje të radiostacionit nga Drejtoria për Telekomunikacione

RUBRIKA 47 – PËRLLOGARITJA E DETYRIMEVE

а) shifra për kolonën e parë: Lloj i detyrimit

Lloj i detyrimit Shifra

Detyrime doganore për prodhime industriale A00

Detyrime doganore për vlerë për prodhime bujqësore A10

Detyrime doganore për njësi matëse për prodhime bujqësore A11

Evidencë doganore A31

TVSH B00

231

Shtesë

Kamata kompensuese (TVSH) B10

Kamata për borxh (TVSH) B20

Kamata për borxh (dogana) D00

Kamata kompensuese (dogana) D10

Akciza për vajra minerale E21

Akciza për alkool dhe pije alkoolike E22

Akciza për njësi matëse për prodhime duhani E23

Akciza për vlerë për prodhime duhani E24

Akciza për automjete udhëtuese E25

Kompensim për shërbim doganor F10

Kompensim për ekologji F30

b) shifra për kolonën e fundit:

Shifra Mënyra e pagesës së detyrimeve

A Pagesë me pare të gatshme

B Pagesë me kartelë kredie

D Tjetër (për shembull, rrefuzimi i drejtpërdrejt nga llogaria e pareve të gatshme të përfaqësuesit)

E Pagesë e pezulluar-ligj doganor dhe ligj i TVSH

F Pagesë e pezulluar-ligj doganor

G Pagesë e pezulluar-ligj i TVSH

H Transfer elektronik kreditor

M Garanci, duke përfshirë edhe depozitë me pare të gatshme

P Nga llogaria e pareve të gatshme e përfaqësuesit

R Garanci bankare

232


RUBRIKA 51 – ORGANE TË PARASHIKUARA DOGANORE TË TRANSITIT (DHE SHTETE) Përdoren shifrat nga rubrika 29

RUBRIKA 52 - GARANCI

Situata Shifra Shkresa tjera

Për përjashtim nga garancia (neni 107 paragraf (4) nga Ligji dhe neni 257 paragraf (3) nga Regullorja)

0 - numri i vërtetimit për përjashtimin nga garancia

Për garanci të përgjithshme 1 - numri i vërtetimit për garanci të përgjithshme- organ doganor garantues

Për garanci individuale nga garanti 2 - numri i vërtetimit për pranimin e garancisë- organ doganor garantues

Për garanci individuale me depozitë me pare të gatshme

3

Për garanci individuale në formë të vauçerëve

4 - numri i vauçerit për garanci individuale

Për përjashtim nga garancia kur suma që sigurohet nuk kalon 150 euro (Neni 204 paragraf 5nga Ligji)

5

Për përjashtim nga garancia (neni 108 nga Ligji)

6

Për përjashtim nga garancia e organeve shtetërore)

8

RUBRIKA 53 – ORGAN DOGANOR I DESTINACIONIT Përdoren shifrat nga rubrika 29

Documents

7-3 Spedicija i spedicisko rabotenje za III god alb.indd