PORTAL ZA PRAVNIKE I STUDENTE PRAVA U BIH

KRIVINO PR VO

SKRIPTA

WWW.BH-PRAVNICI.COM INFO@BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COMA. KRIVI N O PRAVO I NAUKA KRIVI N OG PR AVA KRIVI NO PR AVO N AUKA KRIVI NO G PRAVA

1. KRIVINO PR AVO

POJAM I OSNOVNE KARAKTERISTIKE KRIVICNOG PRAVA Pojam krivicnog prav a Krivic no pravo je sistem za konskih pravnih propisa kojima se utvrCuju uslovi za pr imje nu kaz ni i drugih kr ivic nih sankcija prema uc inioc ima kr ivicnih djela, a u cilju zatite drutve nog i ekonomskog ure Cenja odreCene drave. Postoje 3 osnovna e leme nta za odreCivanje ope g pojma krivic nog prava: 1. Krivic no pra vo je za konsko pravo. To znaci da se samo za konom mogu regulisa ti pitanja krivicnog prava; 2. Pre dmet re gulisanja kr ivicnog prava su 3 osnovna pitanja: krivicno djelo, krivic na odgovornost i kr ivicna sa nkcija. To zna ci utvrCiva nje koja se drutve no opa sna pona anja covjeka sma tra ju krivicnim dje lima , koja lica se smatraju krivicno odgovornim, te koje se sankcije mogu izre i uciniocima . 3. Zatitna funkc ija kr ivic nog prava. Krivicno pravo titi drutve no-ekonomsko ureCenje drave i izraz je drutve nih odnosa koji postoje u odreCenoj ze mlji. Prvi element je forma lnog, a preostala dva ma terija lnog karaktera. Jedinstvo ovih e leme nata cini tzv.materijalno-formalni pojam krivicnog prava. Specifican nacin krivicnopravne zatite Krivic no pravo je spe cificno po tome to ono ne re gulie drutvene odnose ne posre dno. Zatita drutvenih odnosa putem krivicnog prava ostvaruje se iskljuc ivo propisivanjem krivicnih sa nkcija prema lic ima koja ne potuju odre Cena drutvena pravila. Sredstva krivicnopravne zatite su krivicne sa nkcije. To su mjere koje drutvo prinudno primjenjuje prema uciniocu kr ivicnog dje la. Najc ee se sastoje u oduz imanju ili ogranic avanju prava priznatih na osnovu optih usta vnih i drugih pravnih normi. Osnovna kr ivicna sankcija je kazna, a ostale sankcije su mjere upozorenja (uslovna osuda i sudska opomena), mjere bezbjednosti i vaspitne mjere. Krivicne sankcije propisuju se samo zakonom, a izr ice ih sa mo sud u drutvenom inte re su. ULOGA KRIVICNOG PRAVA U SUZBIJANJU KRIMINALITETA Krimina litet je poja va u drutvu koja se manifestuje u vrenju drutveno opasnih dje la za koja je predviCena krivicna sankc ija. Dakle, pod krimina litetom se ne podrazumijeva krenje onih drutvenih pravila za koja nije predviCe na krivicna sankcija . Svaka drutvena zajednica preduzima mjere za suzbijanje kr imina liteta. Te mjere se u osnovi svode na pre ventiv ne i represivne . Pre ventivne mje re usmjerene su na uklanja nje uzroka krimina liteta , dok se re presivne primjenjuju prema uc iniocu krivicnog djela na kon to je dje lo izvreno. Ova podjela je re lativnog znacaja, jer i preventivne mjere mogu sa dravati e le mente

2

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COMrepre sije, a s druge strane represivne mjere po pravilu za svrhu imaju pre venc iju tj.suzbijanje krimina liteta .

ODNOS KRIVICNOG PRAVA PREMA DRUGIM GRANAMA PRAVA Odnos pre ma ustav nom pravu OdreCeni instituti i norme krivicnog pra va zasnivaju se na usta vnim prinic ipima i odredba ma. Ove norme se posebno odnose na smrtnu ka znu i ka znu zatvora, s obzir om da ustavi proglaa vaju neprikosnovenim ivot covjeka i slobodu covjeka. Ustavi propisuju da neko lice moe biti lieno slobode samo u slucaje vima koji su utvrCeni zakonom, da niko ne moe biti kanje n za djelo koje prije nego to je poc injeno nije bilo predviCeno zakonom i za koje nije bila predviCe na kazna (nace lo zakonitosti krivic nog dje la i ka zne ). Odnos prema krivic nom proce snom pravu Materija lno krivicno pravo predstavlja siste m zakonskih pravnih propisa koji odre Cuju pojedina krivicna djela i sa nkcije, kao i uslove za pr imje nu sankcija . Procesno krivicno pravo predstavlja sistem pravnih propisa odreCenih zakonom koji odre Cuju: - meCusobna prava i dunosti suda i istranih organa s je dne strane i uc esnika u postupku s druge stra ne. Pod ucesnicima u postupku ovdje se misli na tu ioca , okrivljenog, branioca, oteenog, svje doka itd. - meCusobna ovlatenja izmeCu istranih orga na i suda , kao i izmeCu niih i viih sudova; - forme u kojima se moraju voditi pojedine procesne radnje u krivicnom postupku ( po ziva nje, sa sluavanje , vjetace nje, optunica, glavni pre tre s, alba itd). Materija lno i procesno krivic no pravo poveza ni su formalno i sadrajno, to je uslovlje no jedinstvenou za datka koji kr ivicno pravo u cjelini ostva ruje. Procesno pravo obezbjeCuje sprovoCenje u ivot ma terija lnog krivicnog prava. Odnos prema krivic nom izvrnom prav u Od nac ina izvrenja krivic nih sankcija u najveoj mje ri za visi da li e se postii njihova svrha . Krivic ni zakon redovno sadri op e odredbe na celnog karaktera o izvre nju kr ivic nih sankc ija. Krivic no-izvrnim pravom tj.za konom o izvrenju krivic nih sankc ija ove nac elne odredbe se razraCuju u pojedinostima. Odnos prema prekrajnom pravu (odnos izmeCu kriv icnog djela i prekraja) Pre kra ji predstavljaju povrede javnog poretka za koje se predviCaju prekrajne ka zne (za tvor i novcana kazna) i zatitne mje re . Dok su krivic na dje la drutveno opa sna djela , prekraji su povrede javnog poretka i ka o takvi predstavljaju povrede drutvene disc ipline . Za razliku od krivic nih dje la, prekraje m se ne povre Cuju niti ugroa vaju osnovne drutvene vrijednosti. Pre kra jno pra vo se razvilo u pravcu jednog samostalnog prava , koje se ukljuc uje u siste m kaznenog prava , kao pojma ireg od krivicnog pra va. Materija lnopravni propisi o pre kra jima su origina lni i neza visni od kr ivic nog mate rija lnog prava. Me Cutim, u ve likoj mjer i su zasnovani na istim na celima kao krivicno pravo i usva ja ju niz identicnih instituta kao i krivicno pravo, npr : nac elo odre Cenosti dje la i kazne , iskljucenje re troaktivnog djelovanja, neznatnost dje la ka o osnov iskljucenja prekraja , nuna odbrana, kra jnja nuda itd. Bitno je naglasiti da se u slucaju podudaranja krivic nog dje la i prekraja iskljuc uje paralelno kanjavanje za oba dje la . Lice koje je ve osuCeno za kr ivicno dje lo ne moe se osuditi i za

3

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COMprekraj. Ako je prvobitno osuCeno za prekraj, pa nakon toga za krivicno dje lo, onda se u ka znu izrec enu za krivicno dje lo uracunava izdrana kazna koja je bila izrec ena za prekraj.

MEUNARODNO KRIVICNO PRAVO Pojam meCunarodnog krivicnog prava Pod pojmom meCunarodnog kr ivicnog prava podrazumijeva se skup pra vnih pravila ustanovlje nih od OUN ili ugovor ima izme Cu drava kojima se odreCuju me Cunarodna kr ivicna dje la i odgovornost uc inilaca tih dje la. U takva dje la spa daju naruava nje mira, povrede covjec nosti u mir u i ratu, kao i napadi na dr uge vr ijednosti koje su od zna caja za c ovjec anstvo u c je lini. U dosada njem per iodu vie se insistira lo da neka drutve no opasna dje la koja ima ju me Cunarodni karakter budu utvrCena kao kanjiva u svim zemlja ma, nego to je govoreno o je dnom kompleksnom meCunarodnom krivic nom pravu. U takva djela prvenstve no spa daju ratni zloc in, zloc in ge noc ida i ne ka kr ivic na dje la protiv meCuna rodnih odnosa . MeCunarodni sud u Nirnbergu Sporazumom save znic kih sila zakljuc enim 08.08.1945.godine u Londonu odluceno je o usposta vi MeCuna rodnog vojnog suda za suCenje ra tnim zlocincima iz II svje tskog rata . Spora zumu je bio priloen Statut Me Cunarodnog vojnog suda kojim su bili odreCe ni sastav, na dlenosti i funkcija suda. U odreCe nju nadlenosti Suda, zloc ini su bili svrsta ni u 3 kategorije i to: a) Zlocin protiv mira - planira nje, priprema, zapoc injanje ili voCenje agre sivnog ra ta ili ra ta kojim se kre me Cunarodni ugovor i, spora zumi i garanc ije, ili ucee u nekom zaje dnickom pla nu za izvrenje nekog od na vede nih dje la; b) Ratni zlocin povreda ratnih za kona i obica ja rata; c) Zlocini protiv covjecnosti ubistvo, istre bljenje, porobljava nje ili deportac ija izvreni protiv civilnog sta novnitva, progon na politickoj ra snoj i vje rskoj osnovi u izvrenju ili u vez i bilo kog z loc ina koji spada u na dlenost Suda, bez obzira da li se time kre zakoni zemlje gdje su zloc ini izvreni. Od princ ipije lnog znaca ja su i slijede e odredbe Statuta: a) Okrivljenog ne oslobaCa odgovornosti c inje nica da je radio po nareCenju pretposta vljenog, a li se ta okolnost moe uva iti ka o razlog za ubla avanje kazne; b) Prilikom suCenja bilo kom clanu bilo koje grupe ili organizac ije, Sud moe tu grupu ili organizac iju proglasiti zloc inac kom. U ta kvom s luca ju nadlena dravna vla st svake od potpisnic a Sporazuma ima pra vo da zbog c lanstva u toj orga niza ciji izvede pojedinc a pre d graCanski, vojni ili okupacioni sud. Pritom se z locina cki karakter grupe ili organizacije smatra dokaza nim i ne moe biti osporavan. Nac ela meCunarodnog krivicnog prava Re zolucijom Ge neralne skuptine UN od 11.12.1946.godine potvrCe na su nacela meCuna rodnog prava usvojena Statutom i pre sudom Nirnberkog suda. Zna caj tih nacela je viestruk, a na jvei je domet nac ela o nadmonosti meCunarodnog prava nad naciona lnim pra vom, kao i na cela o individua lnoj odgovornosti po me Cunarodnom p ra vu, odnosno o pojedincu kao subjektu meCunarodnog prava. Time se odbacuje odgovornost dr ave kao pravnog lica .

4

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COMZlocin genocida Zloc ini protiv mira i ra tni z locini uglavnom su bili pre dviCeni u Hakim i enevskim konve nc ijama (iz 1907. i 1929.godine). Zloc ini protiv covjecnosti su pr vi put predviCeni kao meCunarodni delikti tek Statutom i presudom Nirnberkog suda. Odre Cuju i zlocine protiv covjecnosti, Sta tut je dao ele mente pose bnog zloc ina , nazvanognocidom. Genocid je definiran ge kao istrebljenje rasnih i nac ionalnih grupa, protiv civ ilnog stanovnitva odre enih okupiranih oblasti, a u c ilju da se unite odre ene rase i k lase stanovnitva i nac ionalne, rasne ili re ligijske grupe , naro ito Je vreja, Poljaka, Cigana i drugih. Re zolucijom Generalne skuptine UN od 11.12.1946.godine usvojen je naziv genocid za zloc in uskraivanja prava na opstanak cijelim ljudsk im grupama. Generalna skuptina UN je 09.12.1948.godine jednoglasno usvojila rez oluc iju kojom je donese na Konvenc ija o spre avanju i kanjavanju zlo ina genocida. Ovom konvencijom je utvrCeno da je ge noc id meCuna rodno krivicno dje lo, bez obzira na to da li je izvren za vr ijeme mira ili rata, a drave potpisnice se oba vezuju da e spreca vati i kanjavati za ge nocid. enevske konve ncije o zatiti rtava rata Na inic ijativu MKCK, na diplomatskoj konferenciji u enevi 12.08.1949.godine done sene su 4 konve nc ije i to: - Konve ncija o postupa nju sa ra tnim zaroblje nicima; - Konvenc ija o zatiti c ivilnih lica za vrijeme rata; - Konvenc ija o poboljanju ranjenika i bole snika kopnenih vojnih snaga; - Konvenc ija o poboljanju ranjenika , bole snika i br odolomnika pomorskih oruanih snaga. Svaka od ovih konvenc ija sadri i krivicnopra vne odredbe po kojima su sve drave potpisnice obave zne da svojim kr ivic nim zakonima odre de krivicne sankcije protiv lic a koja svojim dje lima povr ijede propise ovih konve ncija . Konve ncije o rasnoj diskriminaciji MeCuna rodne aktivnosti na sankcionisanju rasne diskr imina cije poce le su Dekla ra cijom UN o uklanja nju svih oblika rasne diskr imina cije od 20.11.1963.godine. Uslijedile su MeCunarodna konve nc ija o uklanjanju svih oblika rasne diskriminacije iz 1965.godine, koja je stupila na sna gu 04.01.1969.godine , te MeCunarodna konvencija o suzbijanju i ka njavanju z locina apa rthejda iz 1973.godine. Drave clanice preuzele su oba vezu da kanja vanje m sprec avaju sva ko irenje ide ja za snovanih na ra snoj nadmonosti ili mrnji, svako podstre kivanje na rasnu diskriminaciju, kao i sva dje la nasilja ili izazivanja na ta kva djela usmje re na protiv bilo koje rase ili grupe lica druge boje ili drugog etnickog por ijekla, kao i sva ku pomo pruenu ra sistickim dje latnostima. Konvencije o napadima na meCunarodni civilni zracni prome t Pose bno su znaca jne 2 konvencije i to: 1. Konve ncija o suzbijanju neza konitih otmica zra koplova iz 1970.godine (tzv.Haka konvenc ija) njome su se drave obaveza le da u svom krivic nom za konodavstvu predvide krivicno dje lo otmice a viona i stroge ka zne za to djelo; 2. Konve ncija o suzbijanju nezakonitih dje la usmje re nih pr otiv s igurnosti civilnog zrakoplovstva iz 1971.godine (tzv.Montrea lska konvencija) drave potpisnice su se obave zale da kao krivicna dje la u svom zakonodavstvu predvide akte usmjerene protiv sigurnosti c ivilnog zrakoplovstva, a koji su izvre ni pr otupra vno i sa umi ljaje m. Ostale konvencije i meCunarodni akti

5

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COMPose ban znacaj ima : MeCuna rodni pakt o gra Canskim i politickim pravima iz 1966.godine; Konvenc ija o nepr imjenjivanju zakonske za stare na ratne zloc ine i z loc ine protiv c ovjec nosti iz 1968.godine; Konvenc ija o zatiti kulturnih dobara u sluca ju oruanog sukoba iz 1954.godine; Jedinstvena konve nc ija o drogama iz 1961.godine; Konve ncija o psihotropnim supstanc ama iz 1971.godine itd.

2. NAUKA KRI VINOG PRAVAPREDMET I SISTEM NAUKE PRAVA Predmet nauke krivicnog prava KRIVICNOG

Nauka krivicnog pra va moe se posmatrati u sistemu pra vnih, ali i u sistemu kriminolokih nauka . Kao pravna nauka, na uka krivicnog prava za predme t ima naucnu obra du kr ivic nog (mate rija lnog) pra va, a kao kriminoloka nauka za predme t ima nauc nu obra du kr ivicnih dje la i ka zni kao drutvenih fe nome na. Nauka krivicnog pra va se ne ogra nica va is kljuc ivo na izlaganjede lege lata (tj.izlaganje krivicnog pra va kako jeste), jer kao nauka treba da doprinese poboljanju borbe protiv krimina liteta primjenom kr ivicnih sa nkcija. Siste m nauke kriv icnog prava (opeg dijela) Op i dio kr ivic nog prava ra nije je uglavnom obraCivan u 2 osnovna sistema: dvodiobni (bipartitni, dihotomni), kao tradiciona lni s iste m i trodiobni (tr ipartitni, tr ihotomni), koji se razvio poce tkom XX vijeka. Ra zlika se zasniva na razlicitim shva tanjima ope g pojma krivicnog dje la. Bipa rtitni sistem za snovan je na objektiv no-subjektivnom shvatanju krivicnog djela . Po ovom sistemu postoje 2 osnovna krivic no-pra vna pojma: krivic no dje lo i krivicna sankcija . Tripa rtitni sistem zasnovan je na objektiv nom shvatanju krivicnog dje la. Po njemu se krivicno dje lo iskljuc ivo odre Cuje prema objektivnim elementima. Tripartitni s iste m usva ja 3 osnovna krivicnopravna pojma : kr ivicno djelo, krivc a i kr ivic nu sankc iju. Savremeni sistemi nauke krivic nog pra va ne mogu se svrstati u bipartitne i tr ipartitne sisteme krivicnog prava. U savremenim siste mima sve vie do izraaja dolazi i poc inila c kr ivicnog djela sa svojim subjektivnim svojstvima koja su nuna za postojanje krivicnog dje la. U tim sistemima se ne suprotsta vlja ju otro kr ivicno dje lo i krivac, kao to je to sluca j u tr ipartitnom s iste mu, niti se krivac ukljucuje u pojam krivicnog dje la , kao to je to u bipartitnom s iste mu, ve se poc inilac i krivicno dje lo u sistemu obraCuju u njihovom jedinstvu, polaze i od cinje nice da bez pocinioca ne moe biti ni krivicnog djela. Krivicno dje lo tre ba shvatiti kao jedinstvo obje ktivnih i subjekt ivnih e leme nata.

6

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COMKRIVICNE I SRODNE NAUKE Pod krivic nim naukama se podrazumijevaju sve one na uke koje se neposredno bave izuca vanjem krimina liteta . U takve na uke spa daju: - nauka krivicnog procesnog pra va i kriminalna politika, kao pravne na uke; - kriminologija , kr ivic na statistika i kriminalistika, ka o vanpravne nauke. Nauka krivicnog procesnog prav a izuca va proc esualno (forma lno) krivicno pravo odreCene dra ve. ObraCuje skup pravnih normi kojima se regulie nacin dje lova nja suda, javnog tuila tva , istranih organa i drugih lica koja ucestvuju u kr ivicnom postupku. Penologija je nauka koja se prvobitno bavila prouca vanjem i izna laenjem najboljih metoda izvrenja ka zni lie nja slobode. U dalje m razvitku penologija obuhvata izvrenje svih vrsta kazni i mjera be zbje dnosti. U okviru toga , penologija zahvata proble me koji se redovno javljaju u uslovima zatvorskog ivota, kao to su razne psihicke de vijacije, higijenski zahtjevi, odnosi sa porodicom, potrebe prevaspita vanja i profe sionalnog osposobljavanja itd. Zbog toga je usko poveza na sa vie drugih naucnih disciplina. Kriminalna politika, ukoliko se u potpunosti izdvoji iz na uke krivicnog prava i postavi kao za sebna nauka, bi kritic kom oc jenom pozitivnog kr ivicnog pra va i naucnim ispitivanjem krimina liteta, obezbjeCiva la ve u efikasnost krivicnog prava u borbi protiv kriminaliteta. Kriminologija se bavi izucavanje m krimina la posmatraju i ga sa ra zlic itih vanpravnih aspekata , nastoje i prvenstve no da utvrdi uzroke, tzv.faktore krimina liteta. Tako se krim inologija pojavljuje kao skup u odre Cenoj mjer i osamostaljenih naucnih disc iplina kao to su: - krimina lna sociologija, koja izuc ava drutve ne faktore krimina liteta; - krimina lna biologija ili antropologija izucava bioloke fa ktore krimina liteta . Mogua je nje na dalja podje la na kriminalnu psihologiju, ps ihijatr iju i f iziologiju. Osim izuc avanja faktora krimina liteta, kr iminologija obuhvata i kr imina lnu fenome nologiju, koja izucava oblike u kojima se ispoljava krimina litet, te strukturu i dina miku kr imina liteta . Krivicna statistika se nije osamostalila kao posebna nauc na disciplina, a njen zadata k je da osigura najra ciona lniji s iste m evidentiranja krivic nih djela , kr ivaca , sankcija i svih drugih cinjenica na osnovu kojih bi se moglo utvrditi kreta nje kriminala uope ili pojedinih njegovih oblika , kao i svih drugih c injenica koje mogu posluiti za utvrCivanje konkretnih uzroka kreta nja krimina liteta . Osim toga , kr ivic na statistika usposta vljanje m pra vilne evide ncije o izvre nju krivicnih sa nkc ija da je mogunost da se utvrdi u kojoj mjeri su krivic ne sa nkcije, s obzirom na vrstu i na cin izvrenja , ostva rile svrhu koja im je na mijenje na. Kriminalistika u irem smislu je nauka o metodima iznalaenja , utvrCivanja i ispitivanja dokaza koji se koriste radi prevencije krivicnih djela i u c ilju ra svjetljavanja kr ivic nih djela, ka o i u c ilju ustanovljavanja i otkrivanja poc inilaca krivicnih dje la . Tako shvaena krimina listika obuhva ta kriminalisti k u tehniku, kriminalisti ku tak tiku ikriminalisti k u metodiku. Kriminalisti ka tehnik a naucno utvrCuje na cine izna laenja , fiksiranja i ispitivanja tragova krivicnog dje la i uopte materija lnih dokaza u c ilju to potpunije g utvrC iva nja cinjenic nog stanja, a posebno radi otkrivanja i hvatanja ucinioca krivicnog dje la. Kriminalisti ka taktika naucno utvrCuje metode vrenja izviCaja , odnosno istrage , kao i me tode izvoCenja pojedinih dokaza i formira nja pojedinih dokaznih sredstava u cilju pravilnog, brzog i ekonomic nog provoCenja istrage. U znatnoj mjer i oslanja se na psiho logiju i psihopatologiju. Kriminalisti ka metodik a utvrCuje najbolje metode iz viCanja pojedinih grupa krivicnih dje la s obz irom na njihove spec ificnosti.

7

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COMKrimina listika u uem smis lu obuhva ta samo krimina listicku tehniku, ciji su sa stavni dijelovi daktiloskopija (izuca vanje otisaka prstiju), trase ologija ( izucava nje tra gova ), sudska fotografija, gra fologija (ispitivanje rukopisa), sudska ba listika itd. Sudska medicina i sudska psihijatrija su na jznacajnije iz kate gor ije ostalih nauka koje su tijesno povezane sa naukom krivicnog pra va. U okviru sudske medic ine pose ban zna caj ima traumatologija (nauka o povreda ma), seksologija (na uka o spolnim odnosima) i tana tologija (na uka o smrti).

8

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COMB. R AZVO J KRIVI NO G PR AVA I NAUKE KRIVI NOG PRAVA RAZVOJ KRIVI NOG PRAVA KR IVIKRIVINO PRAVO I NAUKA KRIVI NOG PRAVA U RAZLI ITIM PERIODIMA DRUTVENOG RAZVOJANAJBITNIJE KARAKTERISTIKE KRIVICNOG PRAVA ROBOVLASNICKIH DRAVA 1. Primarna zatita privatne svojine (robovi, stoka , poljopr ivredni proizvodi); 2. Ra zlika iz meCu slobodnih ljudi i robova u pogledu krivic ne odgovornosti, kao i u pogledu za tite licnosti; 3. Surove ka zne. Pre ovla Cuju smrtna i razne fizicke kazne , a li se ve dosta rano pojavljuje i novcana kazna. 4. Malobrojni su oc uvani izvor i prava iz tog pe rioda. Sac uvani izvor i (npr.Ha murabije v za kon ik) sa dre pojedine odredbe iz oblasti kr ivicnog prava, bez ikakvog sistema. Rimsko pravo za krivicno pravo nema ni izbliza onaj znacaj koji ima za razvoj graCa nskog prava. KARAKTERISTIKE DRAVA Op e karakte ristike KRIVICNOG PRAVA FEUDALNIH

Fe udalizam obuhvata period od kra ja V do XVII vije ka. U ovom vrlo dugom pe riodu ostvaren je znatan progre s krivic nog prava. Karakte ristika kr ivicnog prava feudalnog doba je primarna zatita svojine, te se posebna panja posve uje raznim oblicima kra Ce, plja cke, razbojnitva. Osim toga, isticu se i grupe krivic nih dje la protiv vladara i dra ve (politicka krivicna dje la), protiv re ligije i morala, te protiv licnosti. U zakonima sre dnje vjekovnih dr ava jo se ne pojavljuje podje la kr ivic nog prava na opi i posebni dio. Ka zne su ostale surove. Ve inom su se svodile na smrtnu ka znu, razna muc enja i sa kaenja . Tome je znata n doprinos da la crkva i kanonsko pravo za vrijeme inkvizic ije. Doba ranog feudalizma (od V do sredine XI vije ka) U poje dinim germanskim dravama su od V do IX vijeka pisani zakonski zbornici zva ni leges barbarorum ili na rodne pra vde , koji su sadrava li i krivicno pravo. Najz naca jniji od svih je ex L Salica, izda t u Francuskoj oko 500.godine, nazvan po saliskim Franc ima, na jvanije m franackom pleme nu. Lege s barbarorumpredstavlja ju kodifikaciju obica jnog pra va, a svi su sadravali i nor me krivicnog prava. U ovim zakonima dolaz i do izra a ja krvna osve ta i razni oblic i otkupnine. Pored ovih zakona, poznate su i kapitular ije, tj.zakoni doneseni od str ane kraljeva . Kapitularije su dopr inijele sve ve em potiskivanju krvne osve te u kor ist otkupnine. Karakteristika ovih zakona je tacno f iks iranje otkupnine za pojedine de likte, tako da ti zakoni predstavlja ju s loe nu ska lu otkupnina. Nakon raspada franacke drave Karla Velikog, sve je vei utic aj i primjena ka nonskog kr ivic nog pra va. Doba razv ijenog fe udalizma (sredina XI do XV vijeka) Krivic no pravo ra zvije nog feuda lizma karakte rie partikularizam do najvieg stupnja . Izvore iz tog doba ne predstavlja ju zakonodavni a kti, ve zbirke loka lnog pra va pojedinih pokra jina. Tako su u

9

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COMNje mackoj nasta la tzv.ogleda la , meCu kojima je najznacajnije Saksonsko ogleda lo iz XIII vijeka . U ovom periodu pr imjeta n je izvjestan napredak, iza zva n rec epcijom rimskog prava. Tako se u krivicnom pra vu kao osnov odgovornosti sve vie ucvrujevinost , unosi se vie preciznosti u formulisanje krivic nih dje la itd. MeCutim, partikula rizam je doveo do sve ve eg unoenja a rbitrarnosti u izricanje ka zne . Arbitrarnost je dostigla stepen potpune ne odreCenosti, a time i sa movolje, koja je dominira la sve do prvih bur oaskih kr ivic nih za kona . Doba raspada feudalizma (XVI-XVII v ijek) Karakteristika ovog per ioda je to je krivicna represija bila sta lno usmjerena protiv seljaka. U borbi protiv kmetskih pobuna nasta o je najznaca jniji spomenik krivic nog prava srednjeg vije ka Constitutio Criminalis izdat 1532.godine za vrijeme njemac kog c ara Ka rla V. On Carolina klasican krivic ni kodeks razvijenog feuda lizma, a li nikada nije va io na cje lokupnom predstavlja nje mackom podruc ju. Prema odredbi Karla V, primarno su se primjenjiva li pokrajinski kazneni za koni, a Karolina je ima la supsidijarni znaca j. Za krivic no pravo fe udalno -apsolutistickih drava karakteristicno je da se ono u Njemac koj izgra Civa lo manje-vie na osnovama Ka roline, dok je u Fra ncuskoj sve vie prodira lo rimsko pravo. Tek tokom XVIII vije ka u Njema ckoj dola zi do kodif ikac ije kr ivicnog prava, a li ponovo sa mo u pojedinim ze mljama. Najznaca jniji su Ba varski Krivicni zakonik iz 1751.godine, Austrijski Krivic ni za konik Mar ije Terezije iz 1768.godine ( Constitutio Criminalis Teresiana ) i Pruski Krivic ni zakonik iz 1794.godine. Krivicni zakonik Marije Terezije vaio je na c ije lom podruc ju Austrije, te je imao ve liki z naca j za dalji ra zvoj austrijskog krivicnog zakonodavstva. U Francuskoj sve do revoluc ije nije objavljena ni je dna znaca jnija kodif ikac ija kr ivic nog prava. NAUKA KRIVICNOG PRAVA DO POJAVE KAPITALIZMA Stari Grc i i Rimljani nisu da li zna cajniji doprinos na podr ucju kr iv icnog pra va. Platon i Aristote l su se u svojim dje lima samo uzgredno doticali problema zna cajnih za krivicno pravo. Od Rimljana su krivicnopravna pitanja najvie doticali Ulpijan, Pa ulus , Ciceron i Se neka . Tek po osnivanju glosatorske kole u Ita liji u XII vijeku pocinje i naucna obrada krivicnog pra va, koju na stavlja ju i postglosa tori od sredine XIII do sredine XV vijeka. Krivic nopravna nauka tog vreme na bila je pod iskljuc ivim utic ajem crkve. Uspostavljeno je posebno strogo kanjava nje dje la protiv religije (heretizam, bogohuljenje, vracanje itd). Od XVI vijeka se nauka krivicnog prava poc inje obraCivati na univerzite tima kao zaseban predmet. Naucna obrada krivicnog prava osim Ita lije zahvata i Franc usku, paniju, Holandiju, Nje macku. MeCutim, ideje hu manizma i rene sanse ka o odraz novih ka pitalistickih odnosa, vr lo teko su prodira le u podrucje kr ivicnopravne na uke, koja je bila pod jakim utica jem kanonskog krivicnog prava. KRIVICNOPRAVNE FRANCUSKE BUROASKE REVOLUCIJE Uvodno razmatranje IDEJE U XVII I XVIII VIJEKU I KRIVICNO PRAVO

Filozofi Groc ijus, Hobs i Lok se nisu bavili sistematskom razradom kr ivicnog prava, a li su nauci krivicnog prava dali nove filozofske osnove. U skladu sa svojom teor ijom ugovorne drave (drutveni ugovor), Grocijus je zahtijeva o da se dravna vlast ka njavanja ogranici na razumnu mje ru kako bi se kaznom izvelo popravljanje kr ivca i predupreCenje zlocina. Lok u

10

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COMkrivicnopravnoj oblasti posta vlja pr inc ip za konitosti, pre ma kome samo za kon moe biti osnov kanjavanja. Lok se u nizu krivicnopra vnih ide ja ja vlja kao prete ca tzv.klasicne kole kr ivic nog prava . Lokove filozofske i politicke ide je u pra vnoj oblasti je razra dio Vilijam Blekston. Konce pcija Monte skjea, Voltera i Rusoa Za dalji ra zvoj kr ivicnog pra va pose bno su znac ajni fra ncuski filozof i a rl Monteskje , Fransoa Volter i an ak Ruso, koji su se zalagali protiv feuda lnog apsolutistickog pravosuCa , a u pra vcu humaniza cije krivic nog prava. Ruso u djelu O drutvenom ugovoru smatra da svaki covjek u prirodnom sta nju ima pra vo da se brani od svakog napada, a drutvenim ugovorom se pojedina c odrekao individualnog prava na odbranu u kor ist drutvene za jednice. Ide je Cezara Bekarije Knjga O z locinima i ka znama, ciji je a utor Cezare Be karija , objavljena 1764.godine u Milanu, predstavlja znac ajan doprinos ra zvoju kr ivic nog prava. Be karija je u kritic i ta danjeg ka znenog sistema dao niz konstruktivnih prije dloga za izgra dnju kr ivicnog prava . Bekarija se za laga o pr otiv svirepog kanja vanja i predlaga o usva janje kazne lienja slobode sa pr inudnim ra dom. Beka rija je smrtnu kaznu smatrao nelogicnom, jer drava pr imjenjuje ubistvo radi kanjava nja za ubistvo. Zahtije vao je strogo potivanje nacela zakonitosti u kr ivicnom pravosuCu. Bekarija je ista kao ide ju pre venc ije, pre ma kojoj se kaz na ne primjenjuje ra di izvrenog krivicnog djela , ve da se krivic no dje lo ne bi cinilo u budu nosti. Ideje Be karije i franc uskih filozofa dole su do izra aja u francuskom buroa skom kr ivic nom zakonodavstvu koje pre dsta vlja potpuni razlaz sa feudalnim krivicnim pra vom. Krivicno pravo francuske buroaske revoluc ije Ovo pravo obiljea va ju 2 znaca jna zakonoda vna akta: Kr ivic ni zakonik iz 1791.godine koji je donije la Ustavotvorna skuptina, te Krivicni zakonik iz 1810.godine, donese n za vr ijeme Napoleona . Deklaracija prava covjeka i graCanina iz 1789.godine direktno i indirektno je postavila niz na cela krivicnog prava. Najvanija su slije dea : a) Odgovor nost se ne moe proteza ti na vjerska uvjerenja , te gube va nost sva krivicna dje la povre de boa nstva; b) Zakonom se mogu propisati samo neophodne nune kazne; c) Niko ne moe biti kanjen osim u s luca ju ka d je zakon unaprije d utvrdio i odredio ka znu; d) Kazna treba biti srazmjerna teini dje la; e) Svi graCa ni su jednaki u pogledu zakonske za tite i u pogledu ka njivosti; f) Kazne mogu biti samo licne (individua lne); g) Smrtna kazna ne moe predstavlja ti muce nje. Krivic ni zakonik iz 1791.godine predstavlja kodif ika ciju i ra zradu pomenutih nacela Dekla ra cije . U pogledu kanjava nja, Zakonik sprovodi s lijede e zahtje ve: a) Kazna mora biti humana; b) Kazna mora biti srazmjerna krivic nom dje lu; c) Priroda kazne mora odgovarati pr irodi djela (npr.surova dje la treba ka njavati fizic kim kaznama); d) Svi graCa ni mora ju biti je dnaki u pogledu kanjava nja; e) Kazne moraju biti odreCene; f) Kazne moraju biti dugotra jne, javne i iz vravane u mjestu gdje je dje lo ucinjeno. Da bi se to ja ce istakla ova na cela , po prvi put je u siste mu jednog krivicnog zakonika usvojena podje la na op i i posebni dio. Op i dio je u Za koniku nazvan O kaznama , a posebni O

11

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COMkrivicnim djelima i ka zna ma, ali se sadrajno ra di o op em i posebnom dijelu. Ka ra kteristicno je da proje kat Za konika nije sadra vao smrtnu kaznu, ve je ona unesena po odluci Ustavotvorne skuptine. Smrtna ka zna izvrava se je dino giljotinira njem. Ukinuto je doivotno lienje slobode, fizic ke ka zne i konfiska cija. Potpunu novost predstavljao je re im u pogledu maloljetnika i pitanja odgovornosti saucesnika , te su pr opisi u vezi s tim pos luili ka o obrazac za za kone niza e vropskih dra va. OSNOVNI PRAVCI BUROASKOG PRAVA Znacaj Napoleonovog krivicnog zakonika KRIVICNOG

Napoleonov Kr ivic ni zakonik (Code pena l) iz 1810.godine predstavlja klasica n buroaski kr ivic ni za kon. U funkciji ocuva nja postojeih drutvenih odnosa, Zakonik je znatno pootrio kazne u odnosu na Zakonik iz 1791.godine. Znatno je pove an broj krivicnih dje la, posebno politickih delikata za koje se predviCa smrtna kazna. Zakonik iz 1810.godine ne predviCa a psolutno odreCene kazne za pojedina dje la, ve ih odreCuje re lativno propisujui minimum i ma ksimum kazne za svako dje lo. Pocetkom XIX vijeka u Evropi je nastao niz kr ivicnih zakonika koji su manje -vie stvarani pod utic ajem Napole onovog Kr ivicnog za konika . Uticaj Kanta i Hege la na krivicno prav o Svaki sa svojih f ilozofskih osnova, i Ka nt i Hege l su za stupali te zu da ka zna iskljuc ivo ima karakter odma zde , te da ne treba ostvarivati nikakav da lji c ilj ni u pogledu izvrioca niti u pogle du drutvene zajednic e. Kant se za lae za primje nu ta liona u krivicnom pra vu (ubistvo -smrtna ka zna , silova nje -kastrac ija itd). Kant za stupa princip da kazna mora iskljucivo predstavljati apsolutnu pravednost. Kantovo talionsko nacelo oc igle dno je bilo nazadno, te je on na podruc ju krivicnog pra va ima o vrlo ma lo sljedbenika. Hegel pola zi od svoje postavke o apsolutnoj ideji koja se dija lekticki razvija kroz 3 osnovna stadijuma: teza-antiteza -sinteza . U pravnoj oblasti, pravo je izraz ope volje (teza ). Krivicno dje lo je izra z slobodne volje pojedinaca koji dje lomicno ne gira opu volju, tj.krivicno dje lo je nega cija prava (antiteza). Kazna negira krivicno dje lo, te kao ne gacija nega cije ponovo uspostavlja pravni red (sinteza ). Proiz ilazi da velic ina kazne iskljucivo zavis i od teine dje la. Zlo pric injeno kaznom mora biti je dnako zlu koje je proizvedeno krivic nim dje lom, a to se u sutini svodi na odmazdu. Anselm Fojerbah i klasic na kola krivicnog prava Anselm Fojerbah (otac filozofa Ludviga Fojerbaha ) sa svojim djelima Revizija osnovnih posta vki i pojmova pozitivnog kaznenog pra va i Udbenik cje lokupnog njemac kog prava smatra se osnivac em tzv.kla sicne kole u nauc i krivicnog prava. Fojerbah je posta vio teoriju o cilju ka zne , koja je na zva na teorijom generalne prev encije psiholokom prinudom. Po toj teoriji, c ilj kazne sa stoji se u tome da prijetnja kaznom psiholoki dje luje na sve potencijalne izvrioce krivicnih djela. Sa ma predstava o kazni koja ocekuje izvrioc a krivicnog djela otklanja motive za izvrenje djela. Je dna od na jveih Foje rbahovih zas luga je da je svojom teorijom psiholoke pr inude zahtije vao to odreCe nije formulisanje kr ivicnih djela i kazni, to je znatno dopr inije lo ucvrenju nace la zakonitosti u krivicnom pra vu. Kla sic na kola izgradila je krivicnopravnu dogmatiku. Osnovne pojmove kr ivicnog prava krivicno djelo i kaznu posmatra la je iskljucivo ka o pravne fenomene , ne vode i rac una da su to drutvene pojave podlone opim zakonima drutve nih zbivanja. Klasicna kola nije posve iva la panju uzroc ima krimina liteta , smatraju i da se borba protiv krimina liteta iscrpljuje primjenom

12

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COMkaznene re presije. Kreta nje krimina liteta se iskljuc ivo tumacilo kao ne gativni ili poz itivni rezultat kaznene repre sije. Znacajniji krivicni zakonici XIX vijeka Pored Napoleonovog Kr ivic nog zakonika zna cajni su i: Bavarski Kazneni zakonik autora Anselma Fojerba ha iz 1813.godine ; Pruski Kazneni zakonik iz 1851.godine izraCen po ugledu naCode penal; Austrijski Kazneni zakonik iz 1852.godine, bio je na snazi u Hrvatskoj i Sloveniji sve do 1930.godine; Kazneni zakonik za Njemacku carevinu iz 1871.godine. Sa nizom izmje na i dopuna i danas vai u Nje mackoj; Zajednicke karakte ristike ovih za konika su da se krivicno djelo, a pose bno kr iva c generalizuju, jer se posmatraju apstra ktno, van stvarnog ivota. Objektivizacija je previe izraena jer se sva krivicna djela sa istim bitnim obilje jima smatraju jedna kima. Shodno tome , svi pocinioc i ka o razumna bia su jednaki i kanjava ju se istom kaznom.

Antropoloka kola i italijanski pozitivizam Kao re zultat kr itike kla sicne kole na staje formiranje tzv. novih kola koje po metodi karakterie pozitivizam, u filozof iji inaugurisan od Ogista Konta. U tra ganju za uzrocima kr imina lite ta prvobitno se javlja ideja da su uzr oci endogene prirode, tj. da se nala ze u samom zlocinc u. Ovu tezu je prvi postavio i ra zradio ita lijanski lje kar e zare Lombrozo. On je svojim dje lom Covje k kao z loc ina c iz 1876.godine zasnovao tzv. kriminalnoantropoloku kolu u na uci krivicnog prava. Polazna tac ka njegove teor ije je teza o uroCe noj zloc inac koj pr irodi covje ka ro enom zlo incu. Po Lombrozu, osnovni faktori kr imina liteta su o biolokog karaktera. Svaki z loc ina c se moe prepoznati po uroCenim biolokim (f izickim i duevnim) obilje jima (izgled i osobine). Po ovoj teoriji svi kr ivc i su bioloki anorma lna bia . MeCutim, i sam Lombrozo zbog neodrivosti ovakve teze u svojim kasnijim radovima odstupa od prvobitnog stanovita . Nje govi slje dbenic i, prve nstveno Enriko Fe ri i R.Garofalo pored biolokog (e ndogenog) faktora usvojili su i soc ioloki (egzogeni) faktor krimina litet a. Feri je svoju te oriju iz loio u djelu Krimina lna sociologija 1881.godine , a Garofalo u Kriminologiji 1885.godine. Feri je za snovao doktrinu nazvanu italijanskom pozitivnom kolom krivicnog prava. Nje ne bitne odre dnice su: Covje k u svom dje lovanju nije slobodan, ve su njegovi postupc i determinira ni vanjskim (egzogenim) i unutra njim (e ndoge nim) faktor om. Vanjski fa ktor cine karakteristike sredine u kojoj osoba ivi i radi. Unutra nji faktor su individua lne osobine koje stvaraju pre dispozic iju za vrenje kr ivicnih dje la. Ta individualna svojstva su odluc uju i faktor koji je dnoj osobi diktira da pod odre Cenim vanjskim okolnostima izvri kr ivic no djelo, jer istovremeno niz lica pod potpuno istim okolnostima ne izvrava krivicna djela. Po Fe riu, svi krivc i se mogu primarno podije liti u 2 kategorije: krivci iz unutranjih raz loga i krivc i iz socija lnih ra zloga, kod kojih je dominanta n uta ic aj sre dine . Na osnovu ove podjele , Feri je izveo klasifikaciju krivaca u 5 kategorija : 1. RoCeni krivc i karakterie ih niz degenerativnih ozna ka bioloke pr irode (psiholoke i a natomske ); 2. Krivci ludaci krivic na dje la izvrava ju pod uticajem duevne bolesti; 3. Krivci iz navike pod uticajem vanjskih okolnosti oda ju se kr imina lu koji za njih posta je hronic an; 4. Krivci iz strasti krivicna dje la cine pod uticaje m ve like strasti, mrnje, ljubomore i sl;

13

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COM5. Sluca jni kr ivci dje lo je produkt okolnosti i sredine u kojoj ive, a li se ipak ja vlja i ps iholoki momenat po kome se oni ra zlikuju od ljudi koji pod istim okolnostima ne izvrava ju kr ivicna dje la. Krajnji zakljucak poz itivista je da kazna nema nikakvog smisla ni opravdanja, je r covjek ne vr i krivicno dje lo po svojoj volji te stoga nije ni moralno odgovoran za to djelo. On je samo opasan po drutvo i zato se pre ma njemu tre baju pr imijeniti sankc ije koje e pre dsta vljati mje ru soc ijalne za tite (bezbjednosti). Dakle, za pozitiviste ne ma znacaj re presija, ve samo prevencija. Primje ni preve ntivnih mjera prethodila bi samo odreCena bioloko-psiholoka ekspertiza, a milje nje eksperata bi bilo odluc ujue i definitivno. Antropoloka kola u c istom obliku bila je neodriva jer nije u dovoljnoj mje ri bila naucno za snovana . Tako se ve mnogi antropolozi pr ibliavaju predstavnicima tzv. soc ioloke kole krivicnog prava. Socioloka kola Osniva ci socioloke kole suFranc List iz Berlina , Van Hame l iz Amsterdama iAdolf Prens iz Brisela . List tvrdi da sva ki pojedini z locin nasta je zajednickim dje lovanjem 2 grupe uslova : individua lna svojstva kr ivca i fizicke, drutvene a posebno ekonomske okolnosti pod kojima izvr ilac ivi. Na toj osnovi cje lokupni kriminalite t moe se podije liti na akutni i hronicni. Akutni bi bio prete no izazvan vanjskim okolnostima dje lo predstavlja izolovanu epizodu u ivotu krivca . Hronic ni bi prete no re zultirao iz kr imina lne nastrojenosti izvrioc a, koji na osnovu osre dnje g va njskog pr itiska pristupa kriminalu. U hronic ni kr imina litet posebno spadaju profesiona lna kr ivic na djela. List sma tra da na razvija nje zlocina ckih svojstava u najve oj mjeri uticu va njske (drutvene ) okolnosti pod kojima je odra stao i ivio iz vrila c dje la, sa svojim ve uroCe nim sklonostima . Dakle, drutvene okolnosti su osnovni uzrok krimina liteta. U skladu sa shvatanje m uzroka krimina liteta , L ist diferencira krivce u 2 osnovne kategorije : lucajne krivce (a kutni kr ivci) i s krivc e po prirodi (hronicni kr ivci). Hronic ni kr ivc i se mogu podije liti na popravljive i ne popravljive. Pre ma kategoriji kr ivca se mora pode siti i represija kako bi se zatitio pra vni poredak. Kazna ima odre Ceni konkretan cilj i ne moe se zasnivati na odmazdi. Pristalic e sociolokog pravca u potpunosti odba cuju odmazdu, a istovreme no ne pr ida ju znacaj generalnoj preve nciji, ve smatraju da kaz nom tre ba da se ostvari spe cija lna pre venc ija. Konkre tna kazna treba biti prilagoCena osobenostima krivca. Zbog toga su sociolozi za stupali princip indiv idualizacije kazne. Neoklasicna kola U prvoj polovini XX vije ka ja vlja ju se teorije koje usposta vljaju kompromis izmeCu inte derminizma klas icne kole i de terminizma poz itivista i soc ioloke kole . Ove teorije naziva ju se neoklasic nom kolom ili neoklasic izmom u kr ivic nom pra vu je r je njihova polazna teza o moralnoj odgovornosti kao osnovu kr ivic ine odgovornosti. Osnov za primjenu kazne je kr ivicna odgovornost zasnovana na urac unljivosti i vinosti. Osnov za primjenu mjere bezbje dnosti je opasnost ucinioca koja se posebno javlja kod povratnika , ne uracunljivih i smanjeno ura cunljivih poc inilaca krivicnih dje la. Neoklasicna kola postavlja te ite na spec ijalnu pre ve nc iju, odnosno na preve ntivno dje lovanje u odnosu na ucinioc a. Individualizacija kazne jo vie dobiva na znacaju. Neokla sic ari su posebno za stupali mi ljenje da u kr ivicnom pravu treba usvojiti i bitno smanjenu uracunljivost , kao prela zno stanje izme Cu uracunljivosti i ne uracunljivosti. Ovo stanje moe predstavljati osnov za ubla avanje kazne i eventua lno paralelnu primjenu ka zne i mjere bezbjednosti.

14

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COMPose bnu pa nju neoklasicari su posvetili pirmjeni sa nkcija prema ma loljetnim poc iniocima krivicnih dje la . Prvobitno su preporucivali primjenu popravnih mjera prema ovoj kate goriji, smatraju i ih posebnom vrstom mjera be zbjednosti. One su ima le zadatak da u veoj mjeri zamije ne kaznu ili da reduciraju primjenu kazne prema ma loljetnic ima. Udaljem razvoju, ove mje re su sve vie poprima le karakte rvaspitnih mjera koje su se izgradile ka o posebna vrsta krivicne sa nkcije, pore d kazne i mjere bezbjednosti. Re forma kriv icnog zakonodavstva u prvoj polovini XX vijeka Re forma zahva ta skoro c ije lu Evropu. Te ite se sa krivicnog dje la pomje ra na krivca. Ovo sta novite ra zvija nac elo individua lizacije ka zne usvaja ju i sistem ubla avanja kazne, uslovne osude i us lovnog otpusta . Istovremeno se na bazi tzv.stanja opasnosti u kome se nalazi poc inilac krivicnog djela dopunjuje repre sivni mehanizam i drugim kr ivic nom sa nkc ijom na zva nom mjera bezbjednosti, mjera soc ijalne zatite i sl. Za pe riod izmeCu 2 svje tska rata karakte ristic na je i pojava autoritarnog fa istickog kr ivic nog za konodavstva. To pravo naputa princip lega liteta, za htijeva to iru primjenu smrtne kazne, uvoCenje batina nja, steriliza cije i sl, opra vdava retroaktivno va enje kr ivicnog za kona itd. Pokre t nove drutve ne odbrane Pokret drutvene odbra ne ukljuc uje razna miljenja koja su se javila nakon II svje tskog rata u nauci kr ivic nog prava, a cija za jednic ka ka ra kteristika je stanovite da krivicno pra vo slui odbrani drutva od kr imina liteta. OUN je 1948.godine u svom Sekretarija tu osnova la Sekciju za drutvenu odbranu sa zada tkom da utice na suzbijanje zlocina. U pokretu drutvene odbra ne mogu se izdvojiti 2 koncepcije: Pre ma prvoj koncepciji, potrebno je izmijeniti c je lokupno savremeno kr ivic no pra vo i zamije niti ga pra vom drutvene odbrane. U tom novom pravu tre ba pojmove krivicnog djela, kr ivca , odgovornosti i kazne zamije niti pojmovima protivdrutvenosti djela , subjektiviz ma i kura tivnih mjera. Ovu konc epciju prvi je iznio italijanski advokat Filipo Gramatika u dje lu Princ ipi drutvene odbrane. Druga, umjerenija koncepcija ne ide za ukida njem savremenog krivicnog pra va, ve trai njegovu transformaciju. Prema ovoj koncepc iji treba zadrati pojmove krivic nog djela i kr ivicne odgovornosti, a li ih treba osloboditi pra vne tehnike i shvatiti u njihovom soc iolokom i realnom smis lu. Kr imina lna politika treba da se za sniva na huma nom odnosu pre ma de likventu. Delikventa treba podvri tretma nu koji obezbjeCuje njegovu resocijalizaciju, a time i za titu drutva. Shodno tome , sadanja kazna i mjera be zbje dnosti bile bi integrirane u jedinstven siste m mjera drutvene odbra ne, koji bi za cilj ima o reintegra ciju poc inioc a u drutvo. Prema tome, ovaj pokret ne prihva ta dua litet kr ivicnih sankcija ne oklasicne kole , ve usvaja samo jednu vrstu mjera drutvene odbrane , dakle monizam krivicne sankcije . Glavni pre dsta vnik umjerenije konce pcije je Mark Anse l, sudija ka sac ionog suda u Parizu, koji je svoje stavove iznio u djelu Nova drutvena odbrana iz 1954.g (pro ireno izdanje 1966.godine). Ova koncepcija nazvana je nova drutvena odbrana. Osvrt na savreme ne koncepcije u nauci krivic nog prava Danas postoje kombina cije razlic itih sha vatanja u kojima se prepliu koncepcije klasicne , poz itivne, soc ioloke i drugih kola . Tako dolazi do mjeovitih pravac a kao to su ne okla sic ni, neopozitivisticki itd. U tim pravc ima je ka ra kteristicno da se za osnovu uzima konce pcija je dne kole (npr.klasic ne) koja se modif ikuje i tako stvaraju nove kole (npr.ne oklas icna ). Shvatanja koja su ma nje-vie prihva ena od veine autora su: a) Kanja vanje u osnovi s lui re socija liza c iji kr iva ca;

15

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COMb) Kanja vanje treba biti posljednje sredstvo u suzbijanju kriminalite ta. Osnovne i na jvanije mjere u borbi protiv kr imina liteta trebaju biti pre ventivne mje re ; c) Potreba ispitivanja lic nosti izvr ioca krivicnog dje la. Krivic nopravni propisi, posebno u pogledu odre Civanja kazne, tre baju biti e lasticni i dozvoliti da se u obzir uzima ju kako obje ktivne okolnosti, tako i subje ktivna stanja covjeka, njegova psihicka konstituc ija i njegova licnost u cje lini. Iz navedenih sta vova proizila zi da krivic no pra vo tr eba biti izraz tzv.kriminalne politike, koja omoguava da se prema konkre tnim prilikama svake drutvene zajednice primjenjuju mje re za suzbija nje krimina liteta. Dakle , osnovne sa vremene koncepcije u nauci kr ivic nog prava omoguavaju razvoj pozitivnog krivicnog prava na jednoj irokoj platformi, pr i cemu se uzima u obz ir kako potreba zatite drutva, tako i potre ba zatite covjeka -pojedinca.

RAZVOJ KRIVINOG PRAVA U BiHUspostavom Kra ljevine SHS, na novoj dravnoj teritoriji zateklo se 6 razlicitih pravn ih podruc ja . U Hrva tskoj, Slove niji i BiH vailo je austrijsko kazneno zakonodavstvo. U BiH je va io Kazneni za kon o zlocinstvima i prestupima od 26.06.1879.godine . Kazneni zakonik Kraljevine SHS stupio je na snagu 01.01.1930.godine . Spada o je u red modernih buroaskih zakonika. Postavio je nace lo lega liteta krivicnog djela i kazne , uz iskljucenje retroaktivnosti vaenja krivic nog zakona , sa izuzetkom blaeg za kona . Za kon je predviCa o dualitet krivicnih dje la : zloc ine i prestupe, a kr iter ij razlikovanja bio je vrsta kazne. Zakon sa dri propise o umi ljaju i nehatu, zabludi, neurac unljivosti i smanjenoj uracunljivosti, nunoj odbrani i krajnjoj nu di. U zakoniku je bio uspostavljen pose ban reim za maloljetne delikvente. Tokom II svjetskog rata, za razvoj kr ivicnog pra va poseba n zna caj imaju Focanski dokumenti iz februara 1942.godine. Njima je izvreno razgranice nje nadlenosti u krivicnim stvarima izmeCu vojnih sudova i Narodno-oslobodilackih odbora. Gra Canski sudovi kao zase bni organi pravosuCa nisu postoja li sve do 1944.godine, kada su poje dine federalne jedinice Jugoslavije obrazova le narodne sudove kao organe pravosuCa na osnovu uputstva NKOJ od 09.05.1944.godine. Nakon II svjetskog rata, po Ustavu FNRJ iz 1946.godine , postoja la je mogunost da kriv icno za konodavstvo donose federacija i soc ija listicke re publike. MeCutim, za konodavna nadle nost republika bila je izraz ito suena. Krivicni zakonik FNRJ donesen je 1951.godine. Da lji razvoj ia o je u pra vcu povea nja zakonodavne nadlenosti republika na racun federac ije, te je amandmanima iz 1971.godine podijeljena legislativna nadle nost izmeCu fede ra cije i republika, odnosno autonomnih pokra jina na nacin da je federacija odre Civala opi dio kr ivicnog zakonodavstva i manji broj krivicnih dje la od za jednickog zna caja , a sva ostala krivic na dje la i sa nkcije odreCiva le su republike, odnosno a utonomne pokra jine.

16

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COM

II KRIVI NO ZAKONODAVSTVO KRIVI ZAKONO DAVSTVO

17

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COM

18

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COMCILJEVI KRIVI NOG ZAKONODAVSTVA I KRIVINOPRAVNA PRINUDAFUNKCIJE KRIVICNOG ZAKONODAVSTVA Funkc ije krivic nog zakonodavstva su: 1. Zatitna funkc ija obezbjeCuje za titu drutva primjenom krivic nih sankc ija prema lic ima koja ugroava ju ili povre Cuju osnovne vr ijednosti je dnog drutva ; 2. ObezbjeCenje sigurnosti covje ka i gra Canina u smislu da prema njima nee biti primijenjene krivic ne sankc ije, osim za ponaanja koja su za konom odreCena kao krivicna dje la; 3. Socija lno-e ticka funkc ija ukaz ivanje koja ponaa nja su drutveno opasna, uticui na taj nac in na izgraCivanje svijesti graCa na o dozvoljenim i ne dozvo ljenim ra dnjama i na ja canje mora la drutva. Funkc ije kr ivic nog zakonodavstva u konkretnoj dravi za vise od ka ra ktera drutveno-ekonomskog ureCenja i politickog sistema. OSNOV I GRANICE KRIVICNOPRAVNE PRINUDE Propisivanje krivicnih dje la i kr ivicnih sankcija zasniva se na neophodnosti pr imjene krivicnopravne prinude i njenoj srazmjernosti jacini opasnosti za osobne slobode i pra va covjeka , te druge osnovne vrijednosti drutva . Granice krivicnopravne pr inude odreCuju se s obz irom na zatitu osnovnih dr utvenih vrijednosti i nu nosti krivicnopra vne zatite tih vrije dnosti. Pri odreCiva nju granica prinude vri se diferenciranje vrijednosti koje se tite prema njihovom znaca ju. Ukoliko je tie na vrije dnost vea, krivicnopravna pr inuda je otrija i obrnuto. IZVORI KRIVICNOG PRAVA Krivic no pra vo je zakonsko pravo. Zasniva se na va e em zakonskom tekstu,a bazi se prouc avanjem pozitivnog prava u smislu da isto unapreCuje. Izvor i kr ivicnog prava mogu se krivicni zakon . Posre dni podije liti na neposredne i posredne. Neposredni izvor krivicnog prava je izvori su podza konski akti, meCuna rodni ugovori (konve nc ije), sudska pra ksa i pravna nauka. Pod pojmom kriv icni zakon u ire m smislu podrazumijeva se svaka odre dba kr ivicnopra vnog sa draja, ne ovisno od toga da li je da odre dba sastavni dio integralnog teksta krivicnog kodeksa ili je ona sadra na u nekom zakonskom tekstu kojim se ureCuje neki ivotni odnos. Pod pojmom krivicni zakon u uem smislu podrazumijeva se pra vni akt u kome je po jednom ureCenom siste mu zaokruena problematika instituta ope g i posebnog dije la krivicnog prava . Pod pojmom krivicno zakonodavstvo FBiH podra zumijeva se KZ FBiH, zakoni Ka ntona i zakoni dra ve BiH kojima su propisana krivicna dje la. Podzakonski normativni akti su posre dan izvor kr ivic nog prava. Postoje 2 vrste ovih aka ta: 1. Ure dbe sa zakonskom snagom njima se propisuju pojedina pona anja kao kr ivic na dje la i sa nkcije za ucinioce tih dje la . Donose se u sluc aju rata ili dr ugih vanrednih situacija . 2. Normativni akti kojima se upotpunjuju blanketne norme koje postoje u krivic nom pravu. MeCunarodni ugov ori (konvencije) mogu biti ne posreda n i posreda n izvor krivicnog pra va. Neposredan izvor su kada drava prihvati meCunarodni ugovor i obavee se da e isti neposredno

19

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COMprimjenjivati u svom pravosudnom sistemu. Posreda n izvor su kada drava aktom ratif ikac ije preuzme obave zu da odredbe odre Cenog ugovora une se u svoje kr ivicno za konoda vstvo. Sudska praksa su posre dan izvor kr ivicnog prava. Sudovi kroz svakodnevnu primje nu za konskih normi uocavaju eventua lne loe strane zakonskog r jeenja , te sugeriu zakonodavcu odreCene promje ne. Osim toga, vii sudovi vre ana lizu ra da niih sudova . Pravna nauka (dogma) je posredan izvor kr ivic nog prava. U praksi se koriste mi ljenja pravne nauke, a li se ni jedan sud u svojoj presudi ne moe pozvati na miljenje pravne nauke o nekom pitanju. KLASIFIKACIJA I STRUKTURA KRIVICNIH ZAKONA Klasifikacija kriv icnopravnih odredaba i razlika izmeCu odredaba opeg i posebnog karaktera KZ FBiH sa stoji se iz 2 osnovna dije la : Op eg i posebnog dije la. Op i dio obuhvata 14 gla va sa 136 c lanova. Posebni dio obuhvata poje dina ne dozvoljena ponaanja koja su pre ma uem za titnom obje ktu svrstana u poje dine grupe kr ivic nih dje la (pogla vlja 15 -33; cl.137-396). Odredbe opeg i posebnog dije la ra zlikuju se pre ma sadraju, struktur i i me Cusobnom odnosu. Prema sadraju odredbe opeg dije la su konstitutivnog (ne to se usposta vlja) ili deklaratornog (neto se progla ava) karakte ra. Odnose se na bilo koje kr ivic no d je lo iz posebnog dijela . Odredbe posebnog dijela su odredbe o pojedinim krivicnim dje lima prma njihovim pojedina cnim i grupnim obilje jima . Po strukturi odredbe opeg dijela ima ju dispoz ic iju, a posebnog dije la dispozic iju i sankciju. Po meCusobnom odnosu nema izolirane primjene odre dbe opeg dije la bez odredbe posebnog dije la i obrnuto. Nac ini odreCivanja kriv icnih djela (metodi odreCivanja bia krivic nih djela razlic itost dispozicija) Dispozicija je onaj dio propisa , tj. pravne norme u kome se po obilje jima odre Cuje bie nekog krivicnog dje la. Dispozicije mogu biti jednostavne i sloe ne. Je dnostavne dispozic ije mogu se podije liti na obicne, opisne i upuujue, a sloene na blanke tne i alte rnativ ne. Obic na dispozicija je ona u kojoj se ne iz lau pojedina karakte risticna obiljeja nekog krivicnog dje la. Tako npr.obic na dispozic ija je kod krivicnog djela uvrede iz c l.214 st.1: Ko uvrije di drugog... ili kod kr ivicnog dje la ubistva c l.171 st.1: Ko drugog lii ivota... . Ni kod jednog ni kod drugog krivic nog dje la zakonodava c nije u dispozic iji dao bitna obilje ja tog kr ivicnog dje la. Opisna dispozicija je ona u kojoj se pomou obiljeja opisuje neko kr ivicno dje lo. Tako npr.kod krivicnog dje la kraCe cl.273 st.1: Ko tuCu pokre tnu stvar oduz me drugom u namje ri da nje nim prisva janjem pribavi sebi ili dr ugom protivpravnu imovinsku korist.... Iz ove dispoz icije se vidi da je zakonodavac odredio vie obiljeja tog krivicnog dje la. Oznacio je svojinu na stva ri (tuCa ), njenu pr irodu (pokretna), te posebno subjektivno obiljeje (na mjera da se pr ibavi pr otivpravna imovinska korist). Upuujua dispozic ijaje ona u kjoj se upuuje na ne ka obiljeja iz nekog drugog propisa krivicnog zakona , odnosno iz ne kog drugog kr ivic nog dje la. Npr.sitno dje lo kra Ce, utaje ili pre vare cl.283 st.1, sadri upu ujuu dispozic iju koja upuuje na druga krivicna dje la (kra Cu 273, utaju 278, preva ru 282). To znaci da dje lo iz c l.283 mora sadravati sve ono to sadre

20

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COMosnovni oblici dje la na koje dispozicija upuuje , a zatim i neka spe cificna obilje ja prema kojima se ono razlikuje od tih osnovnih dje la na koja upuuje. U na vede nom primje ru radi se o 2 specific na obilje ja , od kojih je je dno obje ktivne, a drugo subjektivne prirode. Obje ktivni momenat je taj da vr ijednost ukradenih, uta jenih stvar i ili te ta ucinjena prevarom ne pre la zi iznos od 500 KM. Subjektivni momenat je da se utvrdi da je uc inilac iao za tim da pr ibavi stvar, tj.da pric ini tetu upravo takve vrijednosti. Blanketne dispozic ije su one koje izraa va ju bla nketne (pra zne ) norme. Blanketna norma mora biti dopunjena drugom nor mom koja joj da je sa draj, odnosno odreCuje obim kr ivicnopra vne zatite . Ta dopunjujua norma moe biti sadra na u za konskom ili podzakonskom aktu. Npr.kod KD protivpravnog pre kida trudnoe , c l.176 st.1: Ko protivno propisima o pre kidu trudno e trudnoj e ni s njenim pr ista nkom izvri prekid tr udno e... . Ocigledno je ova odredba nepr imjenjiva ukoliko ne postoje propis i o prekidu trudnoe. Alternativne dispozicije spa daju u s loe ne d ispozicije. Njima su u alternativi propisana je dno ili vie obilje ja odreCenog krivicnog dje la, tako da dje lo postoji ukoliko je ostvareno bilo koje od alte rnativno predviCenih obiljeja. Npr. kod krivic nog dje la tekog ubistva, cl.171 st.2, se ka e: Za tvorom na jmanje 10 godina ili dugotra jnim za tvor om ka znit e se ko drugog li i ivota : 1. na svire p ili podmukao nacin 2. i pri tome s umilja jem dovede u opa snost ivot jo nekog lica 3. pri bezobzirnom nasilnickom ponaanju 4. iz rasnih, nac iona lnih ili vjerskih pobuda itd. ( ima jo a lternativa vidi zakon). Nac ini odreCivanja sankc ije za krivicno djelo Sankcija je dio propisa tj. pravne nor me u kome je odre Cena kazna za uc inioca dje la datog u dispozic iji. U savremenom kr ivicnom pravu postoji vie mode la odre Civanja sankcije , tako da ona moe biti apsolutno odreCena, apsolutno neodreCe na irelativ no odreCe na. Apsolutno odreCene kazne postoje u sluca ju kada sud ne ma nikakvu slobodu pr ilikom odmjeravanja kazne. To znaci da je pri samoj kva lifikaciji dje la odre Cena i kazna za to dje lo. Na velic inu kazne ne uticu okolnosti koje nisu unesene ka o obilje ja kr ivicnog dje la ili nisu izric ito navedene kao ublaavane ili pootra vane . Na ve licinu kazne ne utic e ni cinjenica na koji nac in se konkretiz ova lo pojedino obilje je krivicnog dje la . Apsolutno ne odreCene kazne postoje kad sud nije vezan nikakvim ogra nice njima pri odmjeravanju kazne , ve u okviru cje lokupnog sistema slobodno odre Cuje za konkre tan sluca j vrstu i mjeru kazne. Nae krivicno zakonoda vstvo ne prihva ta odreCivanje kaz ne na 2 naprijed opisana na cina , je r bi prihva tanje a psolutno neodreCene ka zne bilo u suprotnosti sa za konski usvojenim nacelom lega liteta odre Cenosti dje la i kazne. Prihvatanje apsolutno odreCene kazne bilo bi u suprotnosti sa nac elom individua lizac ije ka zne. U nae m krivic nom zakonodavstvu pr ihva en je sistem lativno re odreCenih kazni . Re lativno odreCene kazne znace da za konodava c odreCuje ka zneni okvir, tj.raspon u kome se moe izre i kazna za konkre tno kr ivicno dje lo. U sluc aju da su za neko krivic no dje lo propisane 2 kazne (bilo a lte rnativno ili kumulativno), svaka od njih mora ima ti svoj kazneni okvir. Ukoliko ta j okvir nije izr ic ito naznacen, podrazumijeva se da se sud moe kreta ti u granicama ope g kaznenog okvira te vrste kazne. Re lativno odreCiva nje kazni zakonodavac moe izvriti na nekoliko nacina. Tako postoje zatotvoreni kazneni okvir, otv ore ni kazneni okvir, poluotvoreni kazneni okvir nagore poluotvoreni kazneni okvir nadole. i

21

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COMZatvore ni kazneni okvir postoji u slucaju kad je za konodavac u granic ama op eg minimuma i maksimuma odreCene vrste ka zne , za konkretno kr ivicno dje lo odre dio pose ban kaz neni okvir utvrCujui minimum i maksimum kazne za to dje lo. To je najcei slucaj odreCivanja sa nkcije. Npr, kod KD razbojnitva iz c l.276 KZ FBiH: ucinilac e se kazniti zatvor om 1 -10 godina . Poluotvoreni kazneni okvir nagore postoji u sluc aju ako je za konodavac za konkretno krivicno dje lo odredio samo posebni minimum, pr i tome nita ne govore i o posebnom maks imumu. Tada se logickim tumac enje m uzima da vai opi maksimum te se moe izre i kazna od propisanog posebnog minimuma do op eg maksimuma. Npr. kod KD ubistva iz cl.171 se kae: ka znit e se zatvorom najmanje 5 godina . U tom slucaju kazneni okvir iznos i 5-15 godina. Poluotvoreni kazne ni okvir nadole postoji u sluc aju ka da je za konkretno kr ivic no dje lo za konodavac odredio samo posebni maksimum kazne, nita ne govorei o posebnom minimumu. Tada se uzima da va i opi minimum. Npr. kod KD pr inude, cl.185: ...kaznit e se zatvorom do 3 godine . Otvoreni kazneni okv ir postoji u slucaju kad nije propisan ni posebni minimum ni pose bni maksimum. U takvim s luca jevima se podrazumijeva da vai op i okvir naznac ene vrste kazne. Npr. novcana kazna kod krivicnog dje la ne ovlatenog fotografiranja, cl.196: Kaznit e se novcanom ka znom ili zatvorom do 1 godine . Kako nema nikakvih naznaka u pogle du mje re novcane kazne za to dje lo, sud ima mogunost iz bora da ucinioca ka zni novca no u op im okvirima (200-20.000 KM) ili da se opredijeli za zatvor koji u konkretnom slucaju moe trajati 15 dana 1 godine. U iz loe nom pr imjeru zakonodavac je postavio alterna tivu u sankc iji, a li isto tako te dvije kazne mogu biti za odreCeno dje lo i kumula tivno propisane , to znaci da je tada sud oba veza n da uciniocu izrekne i ka znu za tvora i novcanu kaznu. Takvo je npr. rjee nje kod KD podvoCenja, cl.228 se kae: ka znit e se zatvorom do 3 godine i novcanom kaznom . U nave denom primjeru sud ima mogunost da uciniocu izrekne kaznu u rasponu od 15 da na do 3 godine i da mu pored te kazne izrekne i novc anu ka znu u ra sponu od 200 -20.000 KM (za djela iz koristoljublja do 100.000 KM). Kao to ni za jedno kr ivicno djelo zakonodava c nije izricito odredio poseba n kazneni okvir za novcanu ka znu, ve sud njenu visinu utvrCuje u sva kom konkretnom s luca ju, isto tako zakonodavac koristi poseba n kaz neni okvir, isto tako zakonoda vac koristi otvore ni kaz neni okvir i kad je u pitanju dugotra jni zatvor. To zna ci da se dugotra jni zatvor moe izre i u rasponu 20 -40 godina , a konkre tna duina tra janja bie odreCena u zavisnosti od konkre tnog slucaja . Razlika u odnosu na prethodnu situaciju sa novcanom kaznom ogleda se i u tom to se dugotrajni zatvor nika d ne izr ice u kumulaciji sa nekom drugom kaznom, i to se prema odre dbi c l.38 st.2 dugotra jni zatvor nikada ne moe propisati kao je dina gla vna ka zna. Ta kazna se moe propisa ti sa mo u alte rnaciji sa kaznom za tvora odreCenog trajanja. Npr. kod KD genocida , ratnih zlocina i nekih dr ugih KD protiv covje cnosti i me Cunarodnog prava se kae: kaznit e se zatvorom najmanje 5 godina ili dugotrajnim za tvorom . U ta kvim sluc ajevima sudu koji odmjerava kaznu na raspolaganju stoje 2 mogunosti: ili da uc iniocu odmje ri ka znu u rasponu od 5 -15 godina , ili da uciniocu odmjeri kaznu od 20-40 godina. U takvim sluc a jevima iskljucena je mogunost odmjeravanja kazne od 15- 20 godina. TUMACENJE KRIVICNIH ZAKONA Tumac enje kr ivic nog zakona predstavlja utvrCivanje pravog smisla, sadra ja i obima krivic no pravne za tite koji se ostvaruje pute m te pra vne norme. Postoje uglavnom 3 vrste tumacenja: 1. Prema subjektu ili or ganu koji tumac i za kon; 2. Prema metodu ili na cinu na koji se zakon tumaci; 3. Prema obimu tumac enja .

22

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COMPrema subjektu koji tumaci zakon postoje 3 vrste tuma cenja : a utentic no ili oba vezno, sudsko i doktr inarno. Prema metodu tumace nja: grama ticko, logicko, sistematsko, kompa ra tivno, histor ijsko. Sva ova tuma cenja slue te olokom ili ciljnom tuma cenju. Prema obimu tumace nje moe biti usko ili restriktivno i ir oko ili e kste nzivno. Aute tumac enje potice od samog zakonodavca i obave zno je za sve dravne orga ne koji nticno primjenjuju za kon, kao i za graCane. Sudsko tumacenje je tumac enje koje da ju sudovi rjea vajui konkretne sluca jeve . To toma cenje nije obavezno, odnosno ne moe ob avez ivati u situacijama koje nisu predme t konkretnog raspra vlja nja. Mada odluke je dnog suda , pose bno vieg ne oba vezuju nie sudove, one ipak ima ju znacaj jer izraava ju odreCe na pravna shvata nja povodom odreCe nih pitanja. Doktrinarno tumace nje daju pojedine nauc ne instituc ije ili pojedinc i u svojim nauc nim radovima. To tumacenje nema obaveznu ulogu, jer se ni jedan sud ne moe pozvati na mi ljenje nekog instituta ili katedre, ali je to milje nje znaca jno je r unapreCuje pravilnu pr imjenu za kona. Gramaticko tumacenje predsta vlja utvrCivanje smisla zakona na osnovu gramatickih pra vila, tj.pravila sintakse tj.pravila o izraava nju misli na odreCenom jeziku. Kao primjer gra matickog tuma cenja moe se nave sti odredba o ne uracunljivosti pre ma kojoj se neuracunljivim smatra kako ono lic e koje nije moglo da shvati zna caj svog dje la, tako i ono lic e koje nije moglo da upravlja svojim postupcima . Ogranicavaju i se samo na bioloku komponentu ili osnovu neuracunljivosti, vidimo da je zakonodavac upotre bom ve znikailikao osnovu neura cunljivosti postavio u alternaciji mogunost rasuCivanja ili mogunost odluciva nja. Isti je sluc aj gdje je zakonoda vac kod niza drugih instituta neke elemente postavio a lternativno kao u navedenom primjeru, a neke kumulativno ka o npr.kad su u pita nju us lovi za postojanje vie strukog povrata . Logicko tumace nje pre dsta vlja utvrCiva nje smis la zakona na osnovu pravila logike kojima se odreCuju zakoni milje nja i zakljuc ivanja , kao i odreCivanja i pove ziva nja pojmova . Tako npr. u svim sluca jevima gdje nije odreCe n posebni minimum kazne ili posebnu maksimum kazne za odreCe no krivic no djelo, logickom operacijom za kljucuje mo da vae op i minimum odnosno op i maksimum za te vrste ka zne . Isto tako, ako za neko dje lo nije uop e odreCen minimum i maksimum ka zne tj. poseba n kazneni okvir, tada se podrazumijeva da u tom slucaju va i op i kazneni okvir za to krivicno dje lo. Isto tako, ako zaknodava c za neko dje lo predviCa mogunost oslobaCa nja od kazne, to podrazumijeva da mu sud kaznu moe i neograniceno ublaiti. Siste matsko tumace nje je utvrCivanje smisla za kona na osnovu mjesta koje odreCena krivicnopravna norma ima u sistemu zakona i na osnovu nje nog odnosa sa drugim bliskim ili srodnim norma ma. Prema tome, tu se poje dini propis i dovode u meCusobnu vezu, pa cak to mogu biti i c itave grupe propisa iz istog ili ra zlic itih zakona. Prema tome, kada je u pitanju neko krivicno dje lo onda moramo znati da je ono ve samim svojim mjestom u sistemu nacelno odreCeno i po svojim obilje jima, to zna ci da je ono uslovljeno prema grupi kr ivicnih dje la u koja je svrsta no. Drugim rije c ima, sva krivicna dje la iz odreCene grupe, a narocito podgrupe , po svom sadraju su slicna, je r im je srodan ui gr upni ili podgrupni zatitni obje kat. Tako npr. u grupi krivicnih dje la protiv ivota i tijela , osnovna podje la je u 2 podgrupe s tim da je u jednoj ui podgrupni objeka t ivot covje ka , a u drugoj njegov tjelesni integrite t. Tako sva ubistva (osnovni oblik, kva lif icira ni oblici, privilegirani oblic i, ubistvo iz nehata ) imaju neka za jednic ka obiljeja. Tako emo od sa mog mjesta gdje je odreCe no djelo sistema tizova no, lake i pravilnije utvrditi pra vi smisao, sa draj obim krivic nopravne zatite tog krivicnog dje la.

23

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COMKomparativno tumacenje ima 2 oblika : Prvi oblik predstavlja utvrCivanje smisla zakona , tj. odreCe ne krivic nopravne norme na osnovu pore Cenja istog zakonskog teksta objavljenog na vie aute nticnih jezika. Npr. KZ FBiH objavljuje se na Bosa nskom i Hrvatskom je ziku, pa ukoliko bi se pojavio problem da se utvrdi pravi smisao odreCe ne krivicnopravne norme, onda bi se to moglo uciniti uporeCivanjem te norme na oba aute nticna jez ika. Drugi oblik predstavlja utvrCivanje smisla zakona na osnovu uporeCivanja za kona ili odreCene krivicnopravne norme je dne zemlje za za konom iil odreCenom kr ivic nopravnom nor mom u zakonu dr uge zemlje. Historijsko tumace nje takoCer ima 2 oblika : Prvi oblik pre dsta vlja utvrCiva nje smisla zakona na osnovu analize uslova i okolnosti njegovog nastanka. Drugim r ijec ima , vr i se utvrC ivanje volje zakonodavca s obzirom na vrijeme kad je zakon donesen. Ono se vri na osnovu tzv. materijalija nac rti zakona, projekti, pr ijedloz i, obraz loe nja uz pr ijedloge i na crte, raspra ve sa pojedinih zakonodavnih odbora, rasprave u parlame ntu itd. Drugi oblik predstavlja nastoja nje da se iznaCe pravi smisao zakona koji odgovara vremenu i okolnostima u kojima se zakon primjenjuje. Tu se utvrCuje volja zakona. U ovom drugom slucaju utvrCuje se smisao zakona u vrijeme nje gove primjene , obzirom da su odnosi koje za kon reg ulira u sta lnom mijenjanju i razvoju. Ova vrsta tumacenja dozvolje na je samo u onom obimu u kojem se sutinski bitno ne mije nja prvobitni smisa o zakona. Ta metoda je bitna kada se radi o za konima sta rijeg datuma. Na toj liniji historijskog tumacenja na lazi se i evolutivno tumac enje zakona. Sve navedene metode tumac enja u funkciji su najvanije i osnovne metode , a to je ciljno tumace nje ka da se utvrCujuocasio legis (povod) iratio (cilj) odreCene krivic nopravne norme . Prema obimu, tumace nje moe da budeusko ili restriktivno i iroko ili ekstenzivno. . Sve norme u krivicnom za konu prezentirane su preko pojmova ili sistema pojmova koje su izrae ne kroz rije ci ili re cenice. Upotr ijebljeni te rmini ne kad u potpunosti pre cizno odre Cuju neki pojam, me Cutim ponekad se upotrijebljenim terminima pojam ne odreCuje pre cizno, odnosno postoji njegovo ue i ire shvaanje. Ako je upotrijebljenim terminom neki pojam potpuno odreCen, onda ne ma potrebe za njegovim tuma cenjem po obimu, ve se termin shvata u njegovom najd oslovnijem smislu. Ako upotr ijebljeni izraz ne odre Cuje u potpunosti sadr inu ne kog pojma, onda se javlja potreba za njegovim tuma cenjem koje moe biti ue i ire. Re tuma cenjem se sua va, a ekstenzivnim proiruje smisao upotrijebljenog termina , astriktivnim se suava ili proiruje i sadrina krivicno na ta j na cin pravne norme . To zna ci da je tuma cenje po obimu rezultat nesavrenosti jez ickog izraavanja. Oba tuma cenja ( i ue i ire ) odreCuju sa drinu normeintra lege m u okviru zakonskog propisa i dozvoljeno je u krivicnom pravu je r se ne protivi nacelu legaliteta. ANALOGIJA U KRIVICNOM PRAVU Ana logija se u krivicnom pravu primjenjuje ili kao je dan od nac ina tumace nja zakona, ili ka o jedan od nacina stvaranja prava (analogija kao izvor prava). Analogija kao nacin tumacenja zakona pre dstavlja slucaj kada se na osnovu slicnosti rjeava neki konkretan sluc a j i tointra le gem, tj. u okviru zakona . Ta kva a nalogija je dosta slicna e kste nzivnom tuma cenju i prakticno predstavlja pre la z izme Cu ekstenzivnog tuma c enja ve postojeeg te ksta i ana logije kojom se stvara pravo. Ka ko se i ekstenzivnim tumac enje m i a nalogijom kojom se tuma ci zakon ostaje u okviru za konodavce ve misli i volje , moe se rei da nema ja sne granice izmeCu tih pojmova. Razlika se ogle da u tome to se pri e kste nzivnom tumac enju osta je i u okviru upotrije bljenih termina ima jui u vidu njihovo ire znac enje , dok se analogija logic kom ope ra cijom utvrC ivanja slicnosti na izvjestan nacin uda lja va od pravih, c istih znac enja

24

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COMupotr ijeblje nih izraza, uz na stojanje da se ipak ostane u okviru zakonodavceve volje. Ka o primjer ana lognog tumac enja moe se navesti fe nomen kra Ce ele ktricne energije prvih dec enija 20.vijeka , kada elektricna energija nije bila u iroj upotre bi i ka da u krivicnim zakonima tog vremen a nije bila pre dviCena kraCa e lektric ne energije. MeCutim, kada je ele ktricna e nergija ula u iru upotre bu, pojavio se i fenome n njenog nedozvoljenog koritenja, pa koko nije bilo odgova ra jue odredbe u za konu, sudovi su e lektric nu energiju podveli pod poja m pokretne stvari i na ta j nacin regulira li kra Cu el.energije kao kraCu bilo koje dr uge stvari. Da bi otklonio e ventua lne dileme, i na za konodava c je u odre dbi cl.136 st.11 istumacio pojam pokre tne stvari ka da je rekao da je to i svaka proizvede na ili skupljena ene rgija za davanje svjetlosti, toplote , kretanja , kao i te le fonskih i drugih impulsa. Analogija kao nacin stvaranja prava (izvor prava ) ja vlja se onda kad tre ba rijeiti slucaje ve koji nisu re gulisani zakonom ili pravnim propisom. U tom smis lu postoje 2 vrste te a nalogije: 1. Zakonska analogija (analogia legis) kada se konkretni sluc aj rjea va primje nom zakonskog propisa koji re gulira na jslicniji slucaj; 2. Pravna analogija (analogia iuris) postoji kada se konkre tan s luca j r jea va primjenom pra vnih nace la odreCene gra ne prava ili cak primjenom pravnih nac ela na kojima se zasniva cje lokupni pra vni sistem odreCene drave u odreCenom vremenu. Ana logija kao nac in stvaranja prava je pone kad nuna i dozvolje na u nekim drugim granama prava . Me Cutim, ona ne dolazi u obzir kada je u pita nju mate rija lno kr ivic no pravo. Raz log tome je to bi to bilo u suprotnosti sa usvojenim osnovnim nac elom mate rija lnog kr ivicnog pra va nacelom lega liteta, pa je ne dopustivo da se putem ana logije stva ra ju nova kr ivic na dje la i da se odreCuju ka zne za ta djela . Prihvatanje analogiae legis i analogiae iuris u krivicnom pravu je u suprotnosti sa nace lom za konitosti kr ivicnog djela i kazne. Tre ba zakljuciti da se analogija ka o izvor pra va kod nas nikada ne moe pr imijeniti ka da je u suprotnosti sa nace lom lega liteta, a to je uvijek u slucaju kada se pute m analogije ili stvaraju bi a novih kr ivic nih dje la, ili se uspostavlja ju nove pootravaju e okolnosti prema uciniocu krivic nog dje la koje vode primjeni stroije kazne od one koja je u Zakonu propisa na.

VAENJE KRI VINOG ZAKONAVREMENSKO VAENJE KRIVICNOG ZAKONODAVSTVA Pod vreme nskim vae njem krivicnog za kona podrazumijeva se vaenje odreCenog krivicnog za kona s obzirom na vrijeme izvre nja krivicnog djela. Iz usvojenog na ce la legalite ta koje je predviCeno u c l.3 KZ FBiH, proizilazi i glavno pravilo, tj. na celo u pogledu vre menskog vaenja krivicnog za kona. Naime, pre ma odre dbi cl.4 st.1 KZ FBiH, na uc inioca krivicnog dje la uvijek se primjenjuje zakon koji je vaio u vr ijeme izvrenja djela. U vez i s tim, kod vremenskog va enja je osnovno pitanje da se utvrdi u kom vremenu vai odreCe ni kr ivicni zakon, a to pitanje podrazumijeva 2 stvari: 1. Da se utvrdi ka d kr ivicni zakon stupa na snagu; 2. Da se utvrdi ka d kr ivicni zakon prestaje da va i. Stupanje na snagu i prestanak vaenja krivicnog zakona Krivicni zakon stupa na snagu na 2 nac ina: a) Izric itom zakonskom odredbom koja se nalazi u te kstu samog zakona re dova n nac in;

25

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COMb) Izric itom odredbom koja se ne nalazi u pre dmetnom za konu, ve u nekom drugom zakonu koji pored tog pitanja ure Cuje i neka dr uga pitanja izuzetan nacin, kada su u pita nju ve e krivicnopravne reforme. Krivic ni zakon stupa na snagu preutno kao i svaki drugi zakonski te kst, 8 da na nakon obja vljivanja u slubenim novinama, pod uslovom da nema izr ic ite odredbe o njegovom stupa nju na snagu. Krivic ni za konprestaje da vai takoCer izricito i preutno. Izr icito presta je va iti: a) Na osnovu za konskog propisa koji odre Cuje da n prestanka njegovog vaenja . Pri tome pre stanak va nosti moe da bude odre Cen ve prilikom donoenja za kona , to zna ci da je u takvom slucaju ve unaprijed ograniceno vremensko trajanje nekog zakona; b) Naknadnim pr opisom kojim se stavlja van sna ge odreCeni krivicni zakon; c) Da se genera lnom klauzulom, a li izr ic ito, sta ve van snage svi propisi koji su u suprotnosti sa odredba ma novog zakona. Preutno kr ivicni zakon prestaje da vai stupanjem na sna gu novog zakona koji na druga ciji nac in regulira istu materiju. U tom sluc aju pr imjenjuje se pravilo x posterior de rogat legi priori, tj. le kasniji za kon de rogira raniji zakon. Re troaktivno v ae nje krivicnog zakona Pitanje retroa ktivnog va enja KZ u sutini se svodi na slijede e: da li se u nekim s luca jevima odreCe ni krivicni za kon moe pr imije niti i na dje la koja su ucinje na prije njegovog stupa nja na snagu. Dosljedna primjena nacela le galite ta iz cl.3 st.2 KZ FBiH iskljucuje mogunost retroaktivnog vaenja ( nik ome ne moe biti izre ena sank cija za djelo koja prije nego to je u injeno zakonom nije bilo propisano k ao k rivi no djelo i za koje zakonom nije bila propisana krivi na sankcija ). U tom pogledu postoji samo jedan izuzetak, pre dviCen u odredbi c l.4 st.2 KZ FBiH, koja kae :ak o se poslije izvrenja k rivi nog djela, jednom ili vie puta izmije ni zakon, primijenit e se zak on koji je blai za u inioc a. Dakle jedini izuzetak izraz je humanosti za konodavca u odnosu na uc inioca krivicnog dje la . Primjena blaeg zakona UtvrCivanje koji je zakon bla i vr i se upore Civanjem u odnosu na konkretno kr ivic no dje lo i u odnosu na konkretnog uc inioca . Ne dolaz i u obzir apstraktno uporeCivanje strogosti starog i novog za kona . Da bi se utvrdilo koji je zakon bla i za neki konkretan slucaj, nepravilno je uzeti u obzir samo sankciju koja je pr opisana za to dje lo u starom i novom zakonu, ve se moraju uzeti u obzir svi propisi starog i novog za kona koji dola ze u obzir da budu pr imijenjeni u konkretnom slucaju, i to ne izolovano, ve posmatrano u cjelini. Konkretno utvrC iva nje koji je zakon bla i vr i se na nacin da se prvo logickom ope ra cijom na ucinioca i njegovo krivicno djelo pr imijene propis i koji su bili na snaz i u vrije me izvrenja krivicnog dje la. Zatim se ista logicka operacija izvri i sa propisima koji su na snazi u vr ijeme presuCenja dje la i tada se sagleda pra vna situacija optuenog u odnosu na konkre tno krivicno dje lo. Ako se prilikom uporeCivanja naCe da je za uc inioc a povoljniji npr. novi zakon, tada se na nje ga pr imjenjuju sve odre dbe novog zakona koje su aktue lne za konkreta n sluc aj. Va i i obrnut slucaj, ka da se primje njuju sve odre dbe starog zakona. Prema tome, nema djelomicne primjene odredaba starog, a djelomicno odredaba novog zakona jer bi to pre dsta vljalo neki nepostoje i za kon. Samo izuzetno iz raz loga pravicnosti moglo bi se dozvoliti odstupanje od na prijed pomenutog pra vila jedinstvene primjene sta rog i novog zakona. Ta ko se uzima da ne bi bilo nepra vedno da sud uc inioc u odmjeri kaznu po starom, a uz tu ka znu i mjeru bezbjednosti po novom zakonu, ako je ta mjera be zbje dnosti za njega blaa. Ta ko npr. bilo bi prihvatljivo da za

26

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COMneko krivicno dje lo protiv bezbjednosti javnog saobraaja sud ucinioc u izrekne kaznu zatvora po sta rom zakonu ako je ona blaa , a mjeru bezbjednosti zabrane upra vljanja motornim voz ilom (odreCene vrste i ka tegor ije) umje sto ra nije mjere bezbje dnosti koja se zvala i koja je predstavlja la oduz imanje vozacke dozvole. Kriteriji za utvrCivanje blaeg zakona su slije dei: 1. Uvijek je bla i onaj zakon koji ucinjeno djelo ne predviCa kao krivicno djelo; 2. Ako je uc injeno dje lo i po jednom i po drugom zakonu kr ivicno dje lo, bla i je onaj za kon koji iskljucuje krivicnu odgovornost (npr.jedan zakon predviCa neha tni oblik izvre nja dje la, a drugi ne , bla i je ona j zakon koji iskljucuje odgovornost za djelo ucinjeno iz neha ta); 3. Ako po oba zakona postoji i kr ivicno dje lo i krivicna odgovornost, onda je blai ona j zakon koji iskljucuje kanjivost. Osnov is kljucenja kanjivosti moe biti materija lno-pravni kao npr.utic aj odre Cenog licnog odnosa ili zastarjelost, a moe da bude i mjeoviti materija lno- procesnopravni, ka o to je npr.ne dostatak privatne tube. 4. Ukoliko i po je dnom i po drugom zakonu postoji i dje lo i odgovornost i kanjivost, onda je blai ona j zakon koji predviCa osloboCenje od kazne , bilo da je to os loboCe nje obliga torno ili fa kulta tivno. 5. Ukoliko se uc inilac ne oslobaCa od kazne ni po jednom za konu, onda se uzima da je bla i zakon onaj po kome treba da se izrekne blaa kazna. Pri tome je uvijek blaa ona kazna koja je blaa po vrsti (blai je zatvor od dugotra jnog zatvora ). Pri tom treba imati u vidu da u konkretnom sluc aju mogu doi u obzir jedan ili vie propisa koji uticu na odmjeravanje kazne, na njeno ubla ava nje itd. 6. Ako su po oba za kona u pita nju iste vrste kazne, blai je ona j zakon prema kome se uc inioc u moe izre i ta vrsta kazne u manjoj mjeri (krae traja nje zakona, manji iznos novcane kazne i sl). Prema tome , treba imati u vidu pose bni minimum i posebni maksimum odreCe ne vrste kazne, a li i odredbe koje se odnose na individua lizaciju kazne. 7. Ukoliko se uporeCuju sa mo kaz ne u je dnom i drugom zakonu, ta da je uvijek bla i onaj za kon koji predviCa bla u vrstu glavne ka zne . Ako su te kazne iste, onda je blai ona j za kon koji predviCa nii pose bni minimum. Ako su pose bni minimumi isti, blai je onaj za kon koji predviCa nii poseban maksimum. 8. Ukoliko se po oba zakona na ucinioc a ima pr imijeniti ista glavna kaz na i po vrsti i po mjeri, blai je ona j zakon koji ne predviCa primjenu spore dnih ka zni. 9. Ako oba zakona pre dviCaju izr icanje sporedne kazne, blai je ona j zakon cija je sporedna kazna blaa . Isti pr incip primje ne blaeg zakona, odnosno retroa ktivnog va enja zakona odnosi se i kad su u pita nju sa nkcije prema maloljetnic ima i mjere be zbje dnosti. U svakom slucaju, nepr ihvatljivo je da se ucinilac krivicnog dje la pr imjenom n ovog zakona dovede u nepovoljniju situaciju od situacije u kojoj bi se naao da se na njega primijeni zakon koji je vaio u vr ijeme izvrenja dje la. Ukoliko se u utvrC ivanju blae g zakona utvrdi da je potpuno identicna pravna situacija za ucinioc a u pogledu izric anja krivicne sankcije i po jednom i po drugom zakonu, tada se na uciniocauv ijek primjenjuje zakon koji je vaio u vrijeme izvrenja kr ivic nog dje la. Izuzetak po re troaktivnom vaenju u takvim slucaje vima ne dolaz i u obz ir. Uticaj nekrivicnih (vankriv icnih) propisa na utvrCivanje blaeg zakona U vezi sa primjenom blaeg zakona posta vlja se pitanje kako na utvrCivanje blaeg zakona utice izmjena vankr ivic nih pr opisa kojima se upotpunja va ju blanketna bia odreCenih kr ivicnih dje la. U tom pogle du postoje 2 shvatanja : Prema prvom shvata nju izmjena vankr ivicnopravnih propisa ima

27

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COMutic a ja na utvrCivanje bla eg za kona. Prema drugom shva tanju osporava se utica j izmjene tih propisa za utvrCivanje blaeg zakona. Postoji i posebno shvata nje da pri tome treba imati u vidu da li je iz mjenom propisa ujedno izmijenjeno i pravno shvata nje u pogledu opasnosti zbog odre Cenog ponaa nja. U tom smislu, a ko nije dolo do promjene pravnog shvata nja, izmjena ma se ne utice na utvrCivanje blae g za kona . Primjena tzv .meCuzakona pri utvrCivanju blae g zakona Posta vlja se pitanje da li pr ilikom utvrCivanja blaeg za kona tre ba uzeti u obzir sa mo zakon koji je vaio u vr ijeme izvrenja djela i samo zakon koji je vaio u vrijeme pre sude, ili treba uzeti u obzir i tzv.meCuzakone. MeCuzakoni su zakoni koji su vaili vre menu od pre stanka va enja zakona koji je bio na sna zi u vr ijeme izvrenja dje la, pa do stupa nja na sna gu zakona koji va i u vr ijeme donoe nja presude . U tom smislu postoje 2 shva tanja . Prema prvom, meCuzakoni se n e uzima ju u obz ir. Po drugom shva tanju, koje je pr ihvatio i na zakonodavac u odre dbi cl.4 st.2 KZ FBiH, i meCuzakoni se uzimaju u obzir pri odreCivanju blaeg zakona . Primjena blaeg zakona do donoenja pravosnane presude Blai za kon moe se pr imijenit i sve do donoe nja pravosna ne presude . Na pravosnano presuCene predmete izmjena krivic nog zakona nema utica ja . U takvim sluc ajevima moe se samo posebnim propisima izvesti pr imjena bla eg zakona u smislu da se presude revidira ju ili da se izvr i ubla avanje kazne. Ukoliko je do izmjene zakona dolo u toku postupka po vanrednim pra vnim lijekovima (npr.za htjev za za titu zakonitosti) , tada se uzima da pr imjena blaeg zakona dolazi u obzir uvije k u onim slucaje vima kada povodom uloe nog pravnog lije ka doCe do ponovnog suCenja.

PROSTORNO VAENJE KRIVICNOG ZAKONODAVSTVAPod prostornim vae njem krivicnog za konodavstva ne ke drave ili ue teritorijalne jedinic e, podra zumije va se vae nje s obzirom na to da li je neko krivicno djelo ucinje no u toj dravi odnosno ter itor ija lnoj jedinic i ili izva n nje. Svaka drava svojim vla stitim propisima ureCuje pita nja prostor nog vae nja svog krivic nog zakonodavstva. Principi prostornog vae nja kriv icnih zakona Kad je u pitanju prostorno vaenje ne kog krivicnog zakona, za njega su bitna 3 ele menta : 1. Dra vna te ritorija na kojoj je krivicno dje lo uc injeno; 2. Dra vljanstvo uc inioc a krivic nog djela; 3. Na ciju tetu je izvreno neko krivicno dje lo. Imaju i u vidu ova 3 elementa, postoje 4 pr inc ipa prostornog vae nja krivic nog zako nodavstva : 1. Teritorija lni 2. Persona lni (nac ionalni) 3. Re alni (zatitni) 4. Unive rza lni (kosmopolitski). Prema te ritorijalnom principu krivicni zakon neke zemlje pr imjenjuje se na sve ucinioce krivicnih dje la koja su izvrena na nje noj ter itor iji, be z obzira na dravljanstvo poc inioca i por ijeklo objekta krivicnopravne za tite .

28

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COMPrema personalnom principu krivic ni za kon neke zemlje primjenjuje se iskljuc ivo na njene dra vljane , pr i cemu nije vano gdje je djelo izvreno. Prema realnom principu krivicni zakon neke ze mlje primje njuje se na sve ucinioce krivicnih dje la kojima se povreCuju, odnosno ugroavaju pravna dobra te drave i njenih graCana. Pritom nije vano da li se pravno za ti ena dobra nalaze u ze mlji ili u inostranstvu. Prema unive rzalnom principu , krivic ni zakon neke zemlje primjenjuje se na sve ucinioce krivicnih dje la koji se zate knu na njenoj ter itor iji, a na budu e kstradirani. Pritom nije vano gdje je dje lo uc injeno (u zemlji ili inostranstvu) , ciji je dra vljanin ucinilac, niti kojoj dravi ili c ije m dra vljaninu pr ipada ju pravna dobra koja su krivic nim dje lom povr ijeCe na ili ugroe na. Iskljuc iva primjena samo jednog od ovih princ ipa ne dola zi u obz ir zbog svojih manjka vosti. Ta ko npr.ako bi se primjenjivao samo teritor ija lni pr inc ip, dolo bi se u situac iju ili izruc iti vla stitog dra vljanina zemlji u kojoj je izvreno kr ivicno dje lo, ili uskratiti ekstradiciju i time potpuno one mogu iti ka njava nje za izvreno krivicno djelo u inostranstvu. Isto tako, ucinila c ne bi bio kanjen a ko bi krivic no dje lo izvr io u zemlji koja primjenjuje personalni princ ip, pa otia o u svoju ze mlju koja primjenjuje te ritorijalni princ ip. Ostao bi nekanjen i strana c koji bi izvrio kr ivicno dje lo u zemlji koja primje njuje iskljuc ivo pe rsona lni princip, a da li e on biti kanjen u zemlji c iji je dravljanin zavisi od toga koji princ ip pr imjenjuje nje gova zemlja . Ta ko bi on osta o nekanjen ako bi nje gova zemlja pr imjenjiva la iskljucivo te ritorija lni pr inc ip. Ako bi se primjenjivao samo re alni princ ip, ostali bi nekanje ni doma i dr avljani koji su izvrili krivicna dje la protiv strana ca ili stra ne dra ve. Isto ta ko, ostala bi nezatiena pra vna dobra jedne dra ve u drugoj dravi. Univerza lni princ ip u njegovom cistom obliku je neprimje njiv jer postoje velike razlik e u sa vremenim kr ivicnim zakonodavstvima , a on bi podrazumijevao izje dnac eno krivic no zakonodavstvo. Kako u da nanjem tre nutku ne postoje meCuna rodni propisi o prostornom vaenju krivic nih za konodavstava, to onda sva ka dra va svojim propisima usposta vlja taka v re im prostornog vaenja koji na jvie odgovara interesima te dr a ve, koriste i kombinaciju naprije d navedenih principa. Pritom se uvaa vaju interesi meCuna rodne zaje dnice i odnosi sa drugim dr avama. Vaenje krivicnog zakonodavstva FBiH po teritorijalnom principu Osnovni princip usvojen u kr ivic nom za konodavstvu FBiH jeteritorijalni princip , to znaci da se nae krivic no zakonoda vstvo jednako odnosi na doma e dravljane , strance i na lica bez dra vljanstva. Prema cl.136 st.1, pod teritorijom FB iH podrazumije va ju se suhozemna teritorija, oba lno more i vodene povrine unutar granic a FBiH, kao i zra cni pr ostor nad njima . Ovaj princ ip dopunjen je sa druga 2 princ ipa : pr incip zastave broda i princ ip registra cije aviona (c l.130 st.2 i 3) pre ma kome se brodovi i zrakoplovi sa oznakama FBiH smatraju dije lom teritor ije FBiH bez obz ira gdje se nalazili u vrije me izvrenja krivicnog dje la . Kod ovog pr inc ipa postoje odre Ceni izuzec i. Takav izuzetak dat je u c l.134 st.1, gdje se kae : ako je u slu ajevima iz l.130 ovog Zak ona pok re nut, a nije pravosnano dov ren k rivi ni postupak u drugoj dravi, gonjenje u Federaciji poduzee se samo uz odobrenje federalnog tuioca. Izuzetak od pr imje ne teritor ija lnog pr inc ipa postoji i u s luca ju koji je predviCen ma Cunarodn im pravom, pre ma kome se doma i zakoni ne mogu primije niti na efove stra nih dra va i njihovu pratnju, na strane diplomatske i konzularne predstavnike i funkc ionere odreCenih me Cunarodnih organizac ija. Na takva lica primjenjuju se norme meCunarodnog javnog prava koje sa dre sankcije kao to je npr.progla avanje odreCene ja vne osobe zapersonu non grata , gdje joj se ostavlja odreCe no vrije me da napusti zemlju.

29

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COMVaenje krivicnog zakonodavstva FBiH po pe rsonalnom principu Personalni princ ip doa o je do izr aa ja u odredbi cl.132 KZ FBiH, prema kojoj krivicno za konodavstvo u FBiH va i za dra vljanina BiH kada na teritor iji BiH ili u inostra nstvu ucni koje drugo krivic no dje lo, osim kr ivicnih dje la iz cl.131 (krivicna djela protiv ustavnog pore tka BiH i Fe derac ije). Ta j persona lni pr inc ip naz ivaaktivni jer se odnosi na domae dravlja ne koji su se aktivni u krimina lnom smislu. Za gonjenje u takvim slucajevima zakonoda vac u c l.134. st.2 predviCa posebne uslove , prema kojima e se gonjenje preduzeti samo: 1. Kad se za krivicno djelo kanjava i po za konu zemlje u kojoj je djelo uc inje no; 2. Da se gonje nje poduzima po zahtjevu oteenog i je da takav zahtje v podnese n. Vaenje krivicnog zakonodavstva FBiH po realnom princ ipu Re alni pr inc ip sadran je u odre dbama c l.131 i cl.133 st.1 KZ FBiH. Prema odredbi clana 131, krivicno zakonodavstvo u Federaciji va i za sva kog ko na teritor iji B iH uc ini kr ivicna dje la iz cl.137. -152. Ka ko za konodava c ne predviCa nikakve posebne uslove za pr imjenu ove odre dbe, za ta j princ ip koji je obligator no pr imaran, vai i odre dba cl.135 o uracunavanju pritvora i kaz ne i u dra vi i u inostranstvu. Princip se odnosi na krivicna dje la protiv usta vnog poretka BiH i Fe derac ije. Pre ma cl.133, krivicno za konodavstvo u Fede ra ciji vai i za stranc a koji na teritoriji BiH ili u inostranstvu ucini pre ma njoj ili njenom dravljaninu ne ko drugo kr ivic no dje lo os im dje la protiv ustavnog pore tka, ako se zatekne na teritoriji FBiH ili bude ekstradiran. Ovo je realni princ ip, ali supsidijaran, to znaci da do kr ivicnog gonjenja i primjene domaeg zakonodavstva moe do i sa mo uz odreCene uslove . I u ovom slucaju potuje se princip identiteta norme , to znac i da e se gonjenje stra nca poduzeti samo ka d