Organografija

Vegetativni biljni organiKatedra za Botaniku, Poljoprivredno - prehrambeni fakultet u Sarajevu

VEGETATIVNI BILJNI ORGANI

U ivotnom ciklusu jedinke dvije osnovne funkcije su: ishrana razmnoavanje nie biljke: cijelo tijelo obavlja obje funkcije vie biljke: podjela rada - organi vre odreene funkcije Organ dio tijela koji ima specifinu grau i vri odreenu funkciju zametak organa - pup (vegetativni, generativni, mjeoviti) Vegetativni organi biljke organi koji slue ishrani, odnosno odravanju individualnog ivota biljke korijen, stabljika, list Generativni organi biljke organi koji slue za razmnoavanje u cilju odranja vrste cvijet, plod

KORIJEN

osovinski organ najee cilindrinog oblika i radijalne simetrije Funkcija: uravanje biljke za podlogu upijanje vode sa rastvorenim mineralnim materijama skladite rezervnih materija Podjela korijena s obzirom na nastajanje: glavni korijen - nastaje iz klice adventivni korijen - ako ne nastaje iz klice, ve iz nekog drugog dijela biljke Klica predstavlja mladu biljku u latentnom stanju. Osnovni dijelovi klice: klicin pup ili plumula klicin listi (kotiledon ili supka) klicin korjeni ili radikula

KORIJEN Anatomska graa korijenaKlicin korjeni sadri vegetacionu kupu korijena (vrni apikalni meristem) na kojoj se moe razlikovati: dermatogen (vanjski sloj vegetacione kupe, izgraen iz jednog sloja elija) periblem (sljedei slojevi vegetacione kupe) plerom (sredinji dio vegetacione kupe) kaliptrogen (iz njega se obrazuje kaliptra - korijenova kapa, koja titi meristemsko tkivo vegetacione kupe pri prodiranju u dubinu)

Korijen raste neogranieno diobom meristemskih elija vegetacione kupe korijena

1.

inicijalne elije 2. kaliptrogen 3. dermatogen 4. periblem 5. plerom K. kaliptra

KORIJEN Anatomska graa korijena

Korijen moe biti primarne i sekundarne grae Primarna graa korijen vodi porijeklo neposredno od primarnih meristema Sekundarna graa tkiva korijena koja vode porijeklo od sekundarnih meristema (rast u debljinu) korijen monokotila ostaje trajno u primarnoj grai kod monokotila ne dolazi do stvaranja kambijalnog prstena i rasta u debljinu

KORIJEN Primarna graa korijenaPrimarna graa korijena diobom i diferenciranjem elija dermatogena nastaje apsorpciono tkivo - rizodermis diobom i diferenciranjem elija periblema nastaju tkiva primarne kore diobom i diferenciranjem elija pleroma nastaju tkiva centralnog cilindra korijena

Rizodermis tkivo za apsorpciju vode i rastvorenih mineralnih materija iz tla sukladno funkciji koju vri znatno se razlikuje od epidermisa stabla i listova elije rizodermisa su tankih zidova bez kutikule esto protoplast elija lui izvjesne materije, poveavajui time rastvorljivost materija koje e biti apsorbovane kod nekih biljaka elije rizodermisa izrastaju u korijenske dlake elije korijenskih dlaka su sluzave tako da se lako sljepljuju sa esticama tla djelujui i na taj nain na lake apsorbiranje vode i mineralnih supstanci

KORIJEN Primarna graa korijenaIspod rizodermisa prema centru - primarna kora Sastavni dijelovi primarne kore: egzodermis mezodermis - parenhim primarne kore endodermis Egzodermis prvi sloj primarne kore elije egzodermisa relativno krupne i meusobno vrsto spojene nakon izumiranja elija rizodermisa sa korijenovim dlaicama, elije egzodermisa oplutnjavanju ili lignificiraju preuzimajui zatitnu funkciju korijena

KORIJEN Primarna graa korijenaMezodermis zauzima najvei dio primarne kore izgraen iz parenhimskih elija sa dobro razvijenim intercelularima

Endodermis posljednji sloj primarne kore prema centralnom cilindru ima znaaj u provoenju vode sa rastvorenim materijama od korijenovih dlaica do ksilema (tu je otpor gibanju vode najmanji) neke elije endodermisa imaju tzv. Kasparijeva zadebljanja koja sprijeavaju daljnji protok vode kroz elije endodermisa

KORIJEN Primarna graa korijenaCentralni cilindar unutranji dio korijena sastoji se od pericikla i sloenog provodnog snopia

Pericikl izgraen iz ivih parenhimskih elija tankih celuloznih zidova veinom jednoslojan znaajan za stvaranje bonih korijenja i za sekundarno debljanje korijena Sloeni provodni snopi radijalnog tipa broj ksilema i floema u provodnom snopiu razliit ovisno o biljci

KORIJEN Primarna graa korijenaA na uzdunom presjeku vrnog dijela korijena B na poprenom presjeku korijena u zoni apsorpcije a = zona rasta b = zona izduivanja c = zona apsorpcije I RIZODERMIS II PRIMARNA KORA III CENTRALNI CILINDAR KORIJENA 1- kaliptra 2- korijenove dlake 3- egzodermis 4- mezodermis 5- endodermis 6- pericikl 7- ksilemska ploa 8- floemska ploa 9- radijalni poliarhni provodni snopi 10- mehaniko tkivo

KORIJEN Sekundarna graa korijena rast korijena u debljinu (ostvaren diobom kambijalnog prstena) u osnovi sekundarna graa korijena je slina sekundarnoj grai stabla

kambijalni prsten u korijenu nastaje spajanjem kambija nastalog diobom floemskog dijela provodnog snopia i kambija nastalog diobom pojedinih elija pericikla (iznad pojedinih ksilema) kambijalni prsten prema vani stvara sekundarni floem (sekundarna kora), a prema unutra sekundarni ksilem (sekundarno drvo) na povrini korijena sekundarne grae obrazuje se i periderm (mrtva kora) periderm nastaje radom felogena koji se obrazuje endogeno u centralnom cilindru dediferenciranjem elija pericikla

KORIJEN Uzduni presjek korijena korijenova kapa na samom vrhu korijena, zatitna uloga, obavija meristemsku zonu u kojoj se vri dioba elija zona rastenja (zona diobe elija) zona izduivanja (neposredno iza zone rastenja) novoformirane elije rastu i izduuju se zona diferencijacije novostvorene elije se diferenciraju zona apsorpcije zona provoenja

KORIJEN Grananje korijena kod dikotila korjeni klice se razvija u glavni korijen kod monokotila korjeni klice rano odumire i biva zamjenjen adventivnim korijenjem poveanje povrine korijena ostvaruje se grananjem grananjem glavnog gorijena stvaraju se boni korijeni prvog reda, njihovim granjem boni korijeni drugog reda itd... boni korijeni stvaraju se u unutranjosti korijena - endogeno diferencijacijom pojedinih elija pericikla te elije dobivaju sposobnost da se dijele formirajui vegetacionu kupu bonog korijena koja izbija na povrinu korijena i raste stvarajui tako novi dio korijena svi ovi dijelovi korijena zajedno sainjavaju korijenov sistem biljke adventivni korijeni se ne razvijaju iz korjenia klice ve iz drugih dijelova biljke (iz donjih dijelova stabla, lista, iz podzemnih izdanaka..)

KORIJEN Forme (tipovi) korijenovih sistemaDva osnovna tipa: osovinski iliast Osovinski tip glavni korijen jae razvijen, boni slabije kod veine dikotilih biljaka (lucerke, lupine...)

iliast tip ne razvija se glavni korijen, ve su svi korijeni tanki i priblino iste debljine kod monokotila (penice, kukuruza...)

KORIJEN Forme (tipovi) korijenovih sistemaPodjela korijena prema poloaju u zemljitu i dubini prodiranja: dubinski korijenovi sistemi povrinski korijenovi sistemi Dubinski korijenovi sistemi pruaju se do velike dubine, do slojeva zemljita natopljenog podzemnom vodom neke pustinjske biljke imaju korijen koji dopire i preko 20 m dubine Povrinski korijenovi sistemi razvija se neposredno ispod povrine tla obrazujui tzv. korijenovu plou neki kaktusi, smreka

KORIJEN Forme (tipovi) korijenovih sistemaPodjela korijena s obzirom na razvoj i stepen razgranatosti: ekstenzivni korijenov sistem intenzivni korijenov sistem Ekstenzivni korijenov sistem mala gustoa korijenova koja zauzima veliki volumen (osovinski tip) Intenzivni korijenov sistem velika gustoa korijenova ra, dud, topola.. imaju vrlo intenzivni korijenov sistem

KORIJEN Forme (tipovi) korijenovih sistemaBiljke bez korijenovog sistema karakteristino za neke vodene biljke, epifite, saprofitske i parazitske biljke Ceratophyllum demersum cijelom povrinom tijela prima vodu Utricularia vulgaris - muholovka ne razvija korijen

KORIJEN Metamorfoze korijenaMetamorfoza odstupanje od osnovne forme kod korijena se metamorfoze javljaju uslijed obavljanja posebnih funkcija (skladitenje hranjivih materija, vode...)

Metamorfoze korijena korijenje za magacioniranje hranjivih materija korijenje za disanje (ventilacioni korijeni) zrano korijenje kontraktilno korijenje asimilaciono korijenje daskasto korijenje metamorfoza korijena u trn

KORIJEN Metamorfoze korijenaKorijenje za magacioniranje hranjivih materija uslijed skladitenja hranjivih materija korijen postaje voluminozan ova promjena moe zahvatiti glavni korijen, ali i bono i adventivno korijenje ako se magacioniranje vri samo u glavnom korijenu tzv. repasta metamorfoza ako se magacioniranje vri u bonim ili adventivnim korijenjima krtole

Repasta metamorfoza Repa predstavlja djelomino ili potpuno metamorfoziran glavni korijen javlja se kod nekih dikotila mrkva, perin, stona repa, eerna repa, cvekla... Mrkva, perin - u grai repe sudjeluje samo glavni korijen eerna repa - u izgradnji sudjeluju i dijelovi stabla ali vrlo malo Cvekla - repa je najveim dijelom porijeklom iz stabla, a manjim dijelom iz korijena

KORIJEN Metamorfoze korijenaKorijenje za magacioniranje hranjivih materija (krtole) metamorfoza korijena uslijed magacioniranja hranjivih materija u bonim ili adventivnim korijenjima osim za skladitenje, krtole slue i za razmnoavanje jer na sebi nose adventivne pupove ili su u mogunosti da ih obrazuju karakteristino za korijenov sistem dalije i mnogih orhideja

Dahlia sp.

KORIJEN Metamorfoze korijenaKorijenje za disanje (ventilacioni korijeni) slue za skladitenje zraka javljaju se kod nekih tropskih biljaka koje ive u muljevitim terenima ovi korijenovi izbijaju iznad povrine mulja rastui negativno geotropno, primaju kisik koji se potom provodi do podzemnih organa gdje kisika nema

Sonneratia alba

KORIJEN Metamorfoze korijenaZrano korijenje razvijaju se u zraku ovi korijeni nisu u stanju upijati vodu sa mineralnim solima funkcija zranog korijenja privrivanje biljke za podlogu (Hedera helix - brljan) prihvaanje biljke za podlogu - raljika (Vanilla planifolia)

KORIJEN Metamorfoze korijenaKontraktilno korijenje metamorfoza korijena u vidu njegovog skraivanja svojim skraivanjem korijeni povlae dublje u zemljite nadzemne dijelove biljke titei ih od hladnoe - rozete listova im se nalaze uvijek pri zemlji metamorfoza moe zahvatiti sve dijelove korijena (kod ljiljana) ili samo neke dijelove (kod afrana, jaglaca...)

Lilium michauxii

Primula vulgaris

KORIJEN Metamorfoze korijenaAsimilaciono korijenje metamorfoza korijena u vidu sposobnosti korijena da provodi fotosintezu karakteristino za neke epifitske biljke ova metamorfoza prisutna i kod vodene biljke Trapa natans - oraak

Daskasto korijenje metamorfoza korijena u vidu stvaranja daskastih komora koje vire iznad zemlje time se postie vea vrstoa i otpornost visokih stabala do ovakvog obrazovanja dolazi uslijed nejednolikog debljanja korijena karakteristino za neka tropska drvea iz roda Sterculia i Ficus

KORIJEN Metamorfoze korijenaMetamorfoza korijena u trn metamorfoza korijena u trn javlja se kod amerike palme Acanthorriza aculeata nastaju iz adventivnog korijenja negativno su geotropni nalaze se oko stabla kao omota

KORIJEN Simbioze korijena simbioza je obostrano korisna zajednica korijen biljke moe biti u simbiotskoj zajednici sa bakterijama i gljivama

Simbioza korijena i bakterija izmeu korijena biljaka leguminoza i bakterija iz roda Rizobium i Nitrobacter stvaraju se tzv. kvrice na korijenju korijen opskrbljuje bakterije hranjivim materijama, bakterije opskrbljuju biljku duikomSimbioza korijena i gljiva (mikoriza) ektotrofna mikoriza hife gljiva obavijaju vrhove bonih korijenja stvarajui hifin omota hife poboljavaju apsorpciju mineralnih materija, a biljka opskrbljuje gljive organskim supstancama (kod bora, topole, aria, lijeske..) endotrofna mikoriza hife ne formiraju omota ve prodiru u korijen (kod vrsta iz fam. Orchidaceae)

STABLJIKA

morfoloki i funkcionalno povezuje korijen i listove zajedno sa listovima predstavlja izdanak stabljika je obino radijalne simetrijeIzdanak se moe nalaziti: nad zemljom (nadzemni izdanak) pod zemljom (podzemni izdanak)

drvenaste i jednogodinje biljke - samo nadzemni izdanak neke viegodinje zeljanice - nadzemni i podzemni izdanak

STABLJIKA Anatomska graa stabljike stabljika se razvija iz pupa klice (plumula) pup na vrhu sadri vegetacionu kupu stabla (vrni apikalni meristem) na vegetativnoj kupi stabla razlikuje se vie slojeva koji se razliito oznaavaju ovisno o autoru i teorijama Prema Schmidt-ovoj tunika korpus teoriji na vegetativnoj kupi se nalazi: tunika (omota, sastoji se od jednog ili vie slojeva inicijalnih elija izodijametrinog oblika) korpus (centralni dio vegetacione kupe, graen od prozenhimskih elija)

na vrhu svakog niza tunike i na vrhu korpusa nalazi se jedna ili vie elija koje se neprekidno dijele - inicijale i nikad ne prelaze u trajnu eliju diobom tih elija izdanak raste neogranieno

STABLJIKA Anatomska graa stabljike tunika i korpus pri svojoj bazi obrazuju grupe elija u obliku kvrica - lisne primordije (zaeci buduih listova) lisne primordije obavijaju vegetacioni vrh titei ga od zime i ostalih vanjskih uticaja u pazuhu starijih lisnih primordija obrazuju se zaeci bonih vegetacionih kupa iz kojih e nastati boni izdanci

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

zatitni listovi pupoljka lisni oiljak lenticele lisne primordije vrh vegetativne kupe omota - tunika corpus (centralno tijelo)

STABLJIKA Anatomska graa stabljike diobom elija tunike i korpusa nastaje osnovni meristem, iz kojeg diferenciranjem nastaju: * protoderm * prokambijum * centralni dio osnovnog meristema

Protoderm je povrinski dio osnovnog meristema, iz kojeg nastaje primarno pokorino tkivo (epidermis) Prokambijum diferenciranjem daje provodna i mehanika tkiva Diferenciranjem elija centralnog dijela osnovnog meristema nastaju osnovna, parenhimska tkiva

STABLJIKA Anatomska graa stabljikePrema histogenoj teoriji (Hanstein) na vegetativnoj kupi stabla razlikuje se: dermatogen periblem plerom

diobom i diferenciranjem elija dermatogena nastaje epidermis diobom i diferenciranjem elija periblema nastaju tkiva primarne kore diobom i diferenciranjem elija pleroma nastaju tkiva centralnog cilindra stabljike

STABLJIKA Anatomska graa stabljikepupoljak (pup) - zaetak novog izdanka (vrni i boni) vor ili nodij - dio stabljike koji nosi list lanak ili internodij - rastojanje na stablu od jednog vora do drugog

dugi izdanak - osovina sastavljena iz dugih internodija kratki izdanak - osovina sa kratkim internodijima

STABLJIKA Anatomska graa stabljikeKlasifikacija biljaka s obzirom na tip izdanka (vrstoa stabljike, duina ivota i visina stabljike) Podjela biljaka s obzirom na vrstou stabljike: drvenaste zeljaste Drvenaste biljke imaju vrsto stablo sa mnogo mehanikog tkiva S obzirom na habitus, koji ovisi od naina grananja, dijele se na: drvee - razvijeno deblo, grananje tek na izvjesnoj visini (voarske kulture....) bunove - glavno stablo slabije razvijeno, grananje zapoinje od povrine zemlje (rua, ogrozd ribizla...) polubunove - izdanci u donjem dijelu viegodinji, a gornji izdanci jednogodinji i pred zimu izumiru (borovnica, kantarija...)

STABLJIKA Anatomska graa stabljike Zeljaste biljke se karakteriziraju izumiranjem vegetativnih organa na kraju vegetacijskog perioda

Dijele se na: * jednogodinje ( penica, ra...) * dvogodinje ( eerna repa, mrkva, perin...) * viegodinje ( krompir, ioka)

STABLJIKA Anatomska graa stabljikeDuina ivota kod biljaka znatno varira: biljke iji ivotni vijek traje vrlo kratko svega par sedmica - efemere biljke iji vijek traje mnogo godina (npr. hrast, pitomi kesten moe ivjeti i preko 2000 godina) Visina stabla: svega nekoliko milimetara (Wolffia arrhiza..) preko 150 metara (Eucaliptus amygdalina, Sequoia gigantea)

Wolffia arrhiza

Sequoia gigantea

STABLJIKA Anatomska graa stabljikeAnatomska graa stabljike ovisi o: starosti biljke sistematskoj pripadnosti

Moe biti: primarna sekundarnaPrimarna graa stablo vodi porijeklo neposredno od primarnih meristema veina monokotiledonih biljaka su iskljuivo primarne grae Sekundarna graa u grai stabljike sudjeluju i tkiva koja vode porijeklo od sekundarnih meristema

STABLJIKA Anatomska graa stabljikeNa stablu koje ima primarnu grau mogu se razlikovati tri osnovna dijela: epidermis (nastaje iz protoderma) primarna kora (tkiva primarne kore nastaju iz periblema) centralni cilindar (tkiva cent. cilindra nastaju iz pleroma) Epidermis primarno kono tkivo, obavija stablo obino izgraen iz jednog sloja elija na povrini epidermisa nalazi se tanja ili deblja kutikula, broj stoma relativno mali Primarna kora smjetena ispod epiderme sastavljena uglavnom iz parenhima i mehanikog tkiva u mlaem stadiju parenhimske elije sadre hloroplaste

Centralni cilindar zauzima sredinji, unutranji dio stabla

STABLJIKA Anatomska graa stabljike monokotila stabljika monokotila je tokom cijelog ivota primarne grae (osim par izuzetaka) Primarna graa stabljike monokotila (Zea mays - kukuruz)

I - EPIDERMIS II - PRIMARNA KORA III - CENTRALNI CILINDAR 1. sklerenhim 2. parenhim primarne kore 3. parenhim centralnog cilindra 4. zatvoreni provodni snopi 5. shema grae jednog snopia 6. elementi floema 7. elementi ksilema

STABLJIKA Anatomska graa stabljike monokotilaPrimarna graa stabljike monokotila (Zea mays - kukuruz) Epidermis vanjski sloj, jednoslojan, broj stoma mali Primarna kora sastoji se od parenhima kore i mehanikog tkiva parenhim kore sadri hloroplaste mehanika tkiva (sklerenhim) imaju subepidermalni poloaj primarna kora nije jasno odvojena od centralnog cilindra Centralni cilindar sastoji se iz parenhima centralnog cilindra i provodnih tkiva kod monokotila provodna tkiva (floem i ksilem) grade jedinstven provodni snopi koji je u pravilu zatvorenog tipa zatvoren provodni snopi nastaje kada se tkivo prokambijuma kompletno izdiferencira u elemente floema i ksilema u centralnom dijelu stabla nalazi se upljina nastala raskidanjem elija sri

STABLJIKA Anatomska graa stabljike dikotila primarna i sekundarna graa

Primarna graa stabljike dikotila (Aristolochia clematitis)I - EPIDERMIS II - PRIMARNA KORA III - CENTRALNI CILINDAR 1. mehaniko tkivo 2. parenhim primarne kore 3. skrobna sara (endodermis) 4. vieslojni pericikl 5. sklerenhim pericikla 6. parenhim pericikla 7. dijelovi jednog kolateralnog otvorenog snopia 8. floem 9. fascikularni kambij 10. ksilem 11. interfascikularni kambij (sekundarni meristem) 12. primarni srni zrak 13. sr

STABLJIKA Primarna graa stabljike dikotilaEpidermis smjeten na povrini stabla vanjski zidovi elija zadebljali, obavijeni kutikulom Primarna kora sastoji se od parenhima kore i mehanikog tkiva parenhim kore ima funkciju fotosinteze i skladitenja mehanika tkiva (kolenhim ili sklerenhim) imaju subepidermalni poloaj posljednji sloj primarne kore (do centralnog cilindra) sastavljen je od zbijenih elija i sadri dosta skroba (endodermis ili skrobna sara) i jasno je odvojen od centralnog cilindra Centralni cilindar zauzima sredinji dio stabla sastoji se od pericikla i provodnih tkiva

STABLJIKA Primarna graa stabljike dikotilaPericikl vanjski dio centralnog cilindra moe biti jednoslojan ili vieslojan ako je vieslojan postoje tri tipa pericikla: * svi slojevi od parenhima - Ranunculus tip * nekoliko slojeva od parenhima, a nekoliko od sklerenhima - Aristolochia tip * slojevi parenhima i sklerenhima ispresijecani meusobno - suncokret

Provodna tkiva u centralnom cilindru dikotilnih biljaka U odnosu na raspored provodnih tkiva moe se razlikovati: tip stabla bez provodnih snopia (primitivan tip, vrlo rijedak) tip stabla sa provodnim snopiima (otvorenog tipa)

STABLJIKA Primarna graa stabljike dikotilaProvodni snopii kod dikotilnih biljaka ispod pericikla prema sredini stabla nalaze se otvoreni provodni snopii rasporeeni tako da obrazuju prsten oko sri otvoreni provodni snopi nastaje kada se tkivo prokambijuma ne izdiferencira kompletno u elemente floema i ksilema ve zaostanu zone tvornog tkiva (fascikularni kambijum) iz fascikularnog kambijuma mogu diobom nostati novi elementi floema i ksilema kod dikotila najee su prisutni otvoreni kolateralni snopii kod biljaka iz fam. Solanaceae prisutan je bikolateralni tip snopia

STABLJIKA Sekundarna graa stabljike dikotila rast stabljike u debljinu (kod golosjemenica i dikotila) sekundarno debljanje ostvaruje se formiranjem i diobom kambijalnog prstena S obzirom na nain formiranja kambijalnog prstena razlikuju se: Tilia tip Aristolochia tip Ricinus tip Helianthus tip

STABLJIKA Sekundarna graa stabljike dikotilaTilia tip sekundarne grae dikotila ovaj tip nastanka kambijalnog prstena karakteristian je za stabla bez provodnih snopia (hrast, lipa...) kambijalni prsten nastaje iz prokambijuma koji vue porijeklo od osnovnog meristema vegetacione kupe stabla (primarni meristem) diobom kambijalnog prstena prema vani se obrazuju elementi floema, a prema unutra elementi ksilema (godinji prirast - god)

kasnije poinje da funkcionira sekundarni meristem felogen koji prema vani stvara pluto, a prema unutra feloderm kod veine drvenastih kultura nakon izvjesnog vremena pluto se zamjenjuje kompleksom mtvih tkiva koji ine mrtvu koru

STABLJIKA Sekundarna graa stabljike dikotilaAristolochia tip sekundarne grae dikotila ovaj tip nastanka kambijalnog prstena karakteristian je za stabla sa diferenciranim provodnim snopiima (Aristolochia sp, Clematis vitalba...) kambijalni prsten nastaje dijelom od primarnog, a dijelom od sekundarnog meristema primarni meristem - fascikularni kambijum vodi porijeklo od prokambijuma i nalazi se u svakom otvorenom provodnom snopiu, a na odreenoj etapi razvitka prostor izmeu snopia upotpunjuje se od strane interfascikularnog kambijuma, nastalog naknadno dediferenciranjem trajnih parenhimskih elija srinih zrakova ova dva kambija se spajaju svojim krajevima stvarajui zatvoreni kambijalni prsten diobom kambijalnog prstena prema vani se obrazuju elementi floema, a prema unutra elementi ksilema

STABLJIKA Sekundarna graa stabljike dikotilaRicinus tip sekundarne grae dikotila prijelazni tip kod ovog tipa kambij nastaje po Aristolochia tipu, a nastavlja rad po Tilia tipu

Helianthus tip sekundarne grae dikotila prijelazni tip kod ovog tipa kambij nastaje po Aristolochia tipu, a radom interfascikularnog kambija nastaju manji snopii koji se smjetaju izmeu postojeih, veih

STABLJIKA

Vanjski izgled stabljike: okrugla fam. Poaceae trobrida fam. Cyperaceae (aevi) etverobrida fam. Lamiaceae spljotena rijei sluaj (Ruscus hypoglossum..)

Nain rasta stabljike: biljke uspravnog rasta (suncokret...) biljke puzajueg rasta (jagoda, bundeva..) biljke penjaice (pavit, vinova loza...)

STABLJIKA Grananje stabljike monopodijalno glavna os raste jae nego bone osi simpodijalno bone osi rastu jae nego glavna os dihotomo u dva pravca Grananjem se: poveava se lisna povrina omoguuje stvaranje vie listova i njihov pravilan raspored u prostoru

STABLJIKA Grananje stabljikeBusanje grananje stabljike iz nekoliko podzemnih zblienih vorova esta pojava kod trava

Nardus stricta

Rozeta pojava rue listova kratki internodiji u donjem dijelu stabljike (maslaak, jaglac...)

Primula officinalis

STABLJIKA Metamorfoze stabljikeNadzemni: stolon (vrijea) filokladije kladodije trn vitice

Podzemni: gomolj (krtola) lukovica rizom

STABLJIKA Metamorfoze stabljikeStolon (vrijea) puzajui horizontalni izdanci slue vegetativnom razmnoavanju ovakvi izdanci obrazuju na nodijima (vorovima) adventivno korijenje, a iz pazunih pupoljaka, koji se nalaze takoe na vorovima, obrazuju se vertikalni olistali izdanci

Filokladije metamorfoza izdanka u listoliku formu ogranienog rasta vre fotosintezu, te nose cvjetove i plodove

STABLJIKA Metamorfoze stabljikeKladodije zadebljalo metamorfozirano stablo kod sukulentnih biljaka (kaktusi) listovi preobraeni u trnove (radi smanjenja transpiracije)

Trn u pravilu kratki izdanak metamorfozira u trn est sluaj (trnjina, zeji trn, glediija....)

Prunus spinosa (trnjina) Ononis spinosa

Vitica slue za prihvaanje za druge predmete kod vinove lozeVitis vinifera

STABLJIKA Metamorfoze stabljikeGomolj (krtola) u pravilu metamorfoza podzemnog izdanka ogranienog rasta, zadebljali, skraenih internodijana na sebi nose pupove (kod krompira, ioke)Helianthus tuberosus (ioka)

Lukovica metamorfoza podzemnog izdanka Biljci slui za prezimljavanje nepovoljnih perioda u toku godine, te za vegetativno razmnoavanje - luk (Allium cepa)..

Rizom podzemni izdanci izduenog oblika koji izvana podsjeaju na korijen slue za vegetativno razmnoavanje - urevakConvallaria majalis - urevak

LIST

vegetativni biljni organ karakteristinog oblika za svaku biljnu vrstu razvija se iz lisnih zametaka vegetacione kupe izdanka list ima primarnu grau, sekundarne nema ogranienog rasta, u poetku raste ravnomjerno, poslije intenzivnije vrhom i donjom stranom funkcija usko vezana uz proces fotosinteze i transpiracije Kategorije listova: kotiledoni (supke) ljuskavi (pridankovi) listovi pricvjetni listovi pravi listovi

LIST Kotiledoni (supke) klicin listi dio su klice i ne obrazuju se na vegetativnoj kupi jednostavnijeg oblika i grae od pravih listova funkcija vezana uz ishranu mlade biljice do pojave prvih listova

Broj kotiledona je sistematska kategorija biljaka: monokotiledone biljke (jedna kotiledona) dikotiledone biljke (dvije kotiledone) polikotiledone biljke (viekotiledona - rijei sluaj (smreka))

LIST Kotiledoni (supke)Klijanje supki: hipogejsko (pod zemljom - kukuruz) epigejsko (nad zemljom - grah)

Zea mays (kukuruz)

Phaseolus vulgaris (grah)

Epikotil gornji dio mlade biljice (od kotiledona do prvih pravih listova) Hipokotil donji dio stabljike (od kotiledona do korijenovog vrata)

LIST

Ljuskavi (pridankovi) listovi bezbojni listovi, neugledni, sjedei (bez peteljke) javljaju se na lukovicama, podzemnim stabljikama i zimskim pupovima kao zatita od vanjskih uticaja

Pricvjetni listovi (brakteje) pokrovni listovi u njihovim pazucima se razvija cvijet ili cvast mogu biti obojani (privlae kukce)

LIST

Pravi listovi najbrojniji listovi na biljci funkcija usko vezana uz fotosintezu i transpiraciju razvijaju se iz lisnih primordija vegetativne kupe izdanka poslije kotiledona

Sastavni dijelovi lista: lisna osnova (baza lista) lisna drka (peteljka) liska (plojka)

LISTLisna osnova dio kojim je list vezan za stabljiku moe biti u obliku lisnog zgloba, lisnog rukavca (kod trava) ili moe nositi palistie (zaliske) Rukavac (lisna sara) kod trava rukavac obavija cijelu internodiju - zatitna uloga na mjestu prelaza rukavca u lisku kod trava nalazi se ligula (jeziak) - odvodi kine kapi izvan rukavca kod nekih biljaka se ne razvija liska ve samo rukavac Palistii (zalisci) izrasline lisne baze koji se pojavljuju kod dvosupnica razliite veliine, u pravilu mali i sitni, ali mogu biti i veliki (graak) kod biljke Lathyrus aphaca, list je preobraen u viticu, pa zalici preuzimaju ulogu provoenja fotosinteze

LIST

Lisna drka (peteljka) nosi lisku, prisutna kod veine dikotila, kod monokotila rijetka (sjedei listovi) graa drke slina grai stabljike elastinim savijanjem titi lisku od vanjskih uticaja, a ujedno omoguuje i dovoenje lista u najpovoljniji poloaj prema svjetlost kod vodenih biljka mjehurasto je napuhana, te slui kao organ za plivanje

LISTLiska (plojka lista) najvaniji dio lista zauzima relativno veliku povrinu (fotosinteza) najee dorziventralne grae (bifacijalni listovi - razlikuje se lice i nalije) ekvifacijalan list - ne razlikuje se lice i nalije (perunika...) unifacijalni list - cilindian oblik, sa svih strana identian (crni luk...)

Forma lista s obzirom na lisku: cjeloviti (jednostavni, prosti listovi) - veina listova razdijeljeni - kod biljaka iz fam. Apiaceae (mrkva, celer..) sastavljeni (sloeni listovi) - vie lisaka (roga, bagrem, orah)

LISTCjeloviti (jednostavni, prosti listovi) mogu biti razliitog oblika: igliasti, linearni, okruglasti, jajasti, streliasti, trokutasti, bubreasti....

Razdijeljeni listovi - prijelazni oblik od cjelovitih ka sastavljenim listovima

Sastavljeni list moe biti trolan (djetelina, jagoda), etverolan, peterolan..... ako liske polaze sa jednog mjesta glavne drke - prstast list (jagoda, divlji kesten) ako su liske rasporeene u parovima du glavne drke - perast list (orah, bagrem)

Prema rubu liske razlikuju se: bodljikav list (boikovina), pilast list (kopriva), nazubljen, narovaen...

LIST Nervatura listaNervatura lista skup lisnih ila koje prolaze kroz lisku Funkcija nervature: provoenje vode sa mineralnim materijama i asimilata daje vrstou lisci Nervatura moe biti: paralelna ile sa strane paralelne sa sredinjom ilom (kod monokotilnih biljaka -Tulipa sp., Zea mays...) paralelna mreasta ile sa strane se razliito granaju u odnosu na glavnu ilu perasta (ljiva, orah, bukva) prstasta (vinova loza, sljez) dihotomo mreasto grananje u dva pravca (ginko)

mreasta

LIST Raspored listovaDva osnovna tipa rasporeda listova na stabljici su: prljenast kada sa jednog vora polaze dva ili vie listova naizmjenian (spiralan) ako se na voru nalazi samo jedan list prljenast naizmjenian

LIST Anatomska graa listaAnatomska graa lista dikotila: kono tkivo - epidermis osnovno tkivo - hlorenhim (palisadni i spuvasti parenhim) provodno tkivo (provodni snopii zatvorenog tipa jer se itav kambijum diferencira u provodne elemente) mehaniko tkivo (kolenhim, sklerenhim)

Anatomska graa lista monokotila (kukuruz): kono tkivo epidermis osnovno tkivo - hlorenhim (nije diferenciran na palisadni i spuvasti parenhim) provodno tkivo (kolateralni snopii zatvorenog tipa) mehaniko tkivo (sklerenhimska likina vlakna)

LIST Metamorfoze lista vitica trn listovi sukulenata listovi mesodernih biljaka

Vitica najea metamorfoza lista slui za prihvaanje za razliite predmete liska je zakrljala, a glavi nerv se pretvara u viticu kod graka, krastavca

Pisum sativum

LIST Metamorfoze listaTrn moe biti preobraen dio lista ili cijeli list kod biljke Berberis vulgaris (utika) cijeli list je metamorfoziran u trn kod bagrema je sluaj da su zalisci metamorfozirali u trn

Berberis vulgaris

Robinia pseudoacacia

Listovi sukulenata (biljaka suhih stanita) listovi jako zadebljali u cilju nakupljanja i spremanja vode Listovi mesodernih biljaka listovi preobraeni u organe za hvatanje insekata i slinih ivotinja

LIST Posebne pojave kod listaAnizofilija pojava razliitih listova po veliini na istoj biljci (Atropa belladonna)

Heterofilija pojava razliitih listova po obliku na istoj biljci (Morus alba)

Gamofilija pojava sratavanja dvaju listova (Lonicera sp.)