3. vegetativni biljni organi

5/12/2018 3. vegetativni biljni organi. - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/3-vegetativni-biljni-organi-55a35d54a1ac0 1/69

Katedra za Botaniku,Poljoprivredno - prehrambeni fakultet u Sarajevu

Vegetativni biljni organi

Organografija



VEGETATIVNI BILJNI ORGANI

Organ• dio tijela koji ima specifičnu građu i vrši određenu funkciju• zametak organa - pup (vegetativni, generativni, mješoviti)

U životnom ciklusu jedinke dvije osnovne funkcije su:• ishrana• razmnožavanje• niže biljke: cijelo tijelo obavlja obje funkcije• više biljke: podjela rada - organi vrše određene funkcije

Vegetativni organi biljke

• organi koji služe ishrani, odnosno održavanju individualnog života biljke• korijen, stabljika, list

Generativni organi biljke• organi koji služe za razmnožavanje u cilju održanja vrste• cvijet, plod



KORIJEN

• osovinski organ najčešće cilindričnog oblika i radijalne simetrije

Funkcija:• učršćavanje biljke za podlogu• upijanje vode sa rastvorenim mineralnim materijama• skladište rezervnih materija

Podjela korijena s obzirom na nastajanje:• glavni korijen - nastaje iz klice• adventivni korijen - ako ne nastaje iz klice, već iz nekog drugog dijela biljke

Klica predstavlja mladu biljku u latentnom stanju. Osnovni dijelovi klice:• klicin pup ili plumula• klicin listić (kotiledon ili supka)• klicin korjenčić ili radikula



KORIJENAnatomska građa korijena

licin korjenčić sadrži vegetacionu kupu korijena (vršni apikalni meristem)a kojoj se može razlikovati:

• dermatogen (vanjski sloj vegetacione kupe, izgrađen iz jednog sloja ćelija)• periblem (sljedeći slojevi vegetacione kupe)• plerom (središnji dio vegetacione kupe)

• kaliptrogen (iz njega se obrazuje kaliptra - korijenova kapa, koja štiti meristetkivo vegetacione kupe pri prodiranju u dubinu)

1. inicijalnećelije

2. kaliptrogen3. dermatogen4. periblem5. pleromK. kaliptra

• Korijen raste neograničeno diobom meristemskihćelija vegetacione kupe korijena



Korijen može biti primarne i sekundarne građe• Primarna građa

korijen vodi porijeklo neposredno od primarnih meristema

• Sekundarna građa tkiva korijena koja vode porijeklo od sekundarnih meristema (rast u

debljinu)

• korijen monokotila ostaje trajno u primarnoj građi

• kod monokotila ne dolazi do stvaranja kambijalnog prstena i rasta udebljinu

KORIJENAnatomska građa korijena



izodermistkivo za apsorpciju vode i rastvorenih mineralnih materija iz tlasukladno funkciji koju vrši znatno se razlikuje od epidermisa stabla i listova

ćelije rizodermisa su tankih zidova bez kutikulečesto protoplast ćelija luči izvjesne materije, povećavajući timerastvorljivost materija koje će biti apsorbovanekod nekih biljaka ćelije rizodermisa izrastaju u korijenske dlakećelije korijenskih dlaka su sluzave tako da se lako sljepljuju sa česticama tladjelujući i na taj način na lakše apsorbiranje vode i mineralnih supstanci

KORIJENPrimarna građa korijena

imarna građa korijenadiobom i diferenciranjem ćelija dermatogena nastaje apsorpciono tkivo - rizodediobom i diferenciranjem ćelija periblema nastaju tkiva primarne korediobom i diferenciranjem ćelija pleroma nastaju tkiva centralnog cilindra korije




Ispod rizodermisa prema centru - primarna koraastavni dijelovi primarne kore:

• egzodermis• mezodermis - parenhim primarne kore• endodermis

Egzodermis• prvi sloj primarne kore• ćelije egzodermisa relativno krupne i međusobno čvrsto spojene• nakon izumiranja ćelija rizodermisa sa korijenovim dlačicama, ćelije egzoder

oplutnjavanju ili lignificiraju preuzimajući zaštitnu funkciju korijena




Mezodermis• zauzima najveći dio primarne kore• izgrađen iz parenhimskih ćelija sa dobro razvijenim intercelularima

Endodermis• posljednji sloj primarne kore prema centralnom cilindru• ima značaj u provođenju vode sa rastvorenim materijama od korijenovih dlači

do ksilema (tu je otpor gibanju vode najmanji)• neke ćelije endodermisa imaju tzv. Kasparijeva zadebljanja koja spriječavaju

daljnji protok vode kroz ćelije endodermisa




Centralni cilindar• unutrašnji dio korijena• sastoji se od pericikla i složenog provodnog snopića

Pericikl• izgrađen iz živih parenhimskih ćelija tankih celuloznih zidova• većinom jednoslojan• značajan za stvaranje bočnih korijenja i za sekundarno debljanje korijena

Složeni provodni snopić• radijalnog tipa• broj ksilema i floema u provodnom snopiću različit ovisno o biljci



A – na uzdužnom presjeku vršnog dijela korijenaB – na poprečnom presjeku korijena u zoni apsorpcije

a = zona rastab = zona izduživanjac = zona apsorpcije

I – RIZODERMISII – PRIMARNA KORAIII – CENTRALNI CILINDAR KORIJENA

1- kaliptra2- korijenove dlake3- egzodermis4- mezodermis5- endodermis6- pericikl7- ksilemska ploča8- floemska ploča9- radijalni poliarhni provodni snopić10- mehaničko tkivo




KORIJENSekundarna građa korijena

• rast korijena u debljinu (ostvaren diobom kambijalnog prstena)• u osnovi sekundarna građa korijena je slična sekundarnoj građi stabla

• kambijalni prsten u korijenu nastaje spajanjem kambija nastalogdiobom

floemskog dijela provodnog snopića i kambija nastalog diobompojedinih

ćelija pericikla (iznad pojedinih ksilema)

• kambijalni prsten prema vani stvara sekundarni floem (sekundarnakora), a

prema unutra sekundarni ksilem (sekundarno drvo)

• na površini korijena sekundarne građe obrazuje se i periderm (mrtvakora)• periderm nastaje radom felogena koji se obrazuje endogeno ucentralnom

cilindru dediferenciranjem ćelija pericikla



KORIJENUzdužni presjek korijena

• korijenova kapana samom vrhu korijena, zaštitna uloga,obavija meristemsku zonu u kojoj se vrši dioba ćelija

• zona rastenja (zona diobe ćelija)

• zona izduživanja (neposredno iza zone rastenja)novoformirane ćelije rastu i izdužuju se

• zona diferencijacije

novostvorene ćelije se diferencirajuzona apsorpcijezona provođenja



KORIJENGrananje korijena

• povećanje površine korijena ostvaruje se grananjem• grananjem glavnog gorijena stvaraju se bočni korijeni prvog reda,njihovim granjem bočni korijeni drugog reda itd...

• bočni korijeni stvaraju se u unutrašnjosti korijena - endogeno diferencijacijompojedinih ćelija pericikla

• te ćelije dobivaju sposobnost da se dijele formirajući vegetacionu kupu bočno

korijena koja izbija na površinu korijena i raste stvarajući tako novi dio korijen• svi ovi dijelovi korijena zajedno sačinjavaju korijenov sistem biljke

• adventivni korijeni se ne razvijaju iz korjenčića kliceveć iz drugih dijelova biljke(iz donjih dijelova stabla, lista, iz podzemnih izdanaka..)

• kod dikotila korjenčić klice se razvija u glavni korijen

• kod monokotila korjenčić klice rano odumire i bivazamjenjen adventivnim korijenjem



ORIJENorme (tipovi) korijenovih sistema

Dva osnovna tipa:• osovinski• žiličast

Osovinski tip• glavni korijen jače razvijen, bočni slabije• kod većine dikotilih biljaka (lucerke, lupine...)

Žiličast tip• ne razvija se glavni korijen, već su svi korijeni tanki i

približno iste debljine• kod monokotila (pšenice, kukuruza...)




Podjela korijena prema položaju u zemljištu i dubini prodiranja:• dubinski korijenovi sistemi• površinski korijenovi sistemi

ubinski korijenovi sistemipružaju se do velike dubine, do slojeva zemljišta natopljenog podzemnom vodneke pustinjske biljke imaju korijen koji dopire i preko 20 m dubine

ovršinski korijenovi sistemirazvija se neposredno ispod površine tla obrazujući tzv. korijenovu pločuneki kaktusi, smreka




Podjela korijena s obzirom na razvoj i stepen razgranatosti:• ekstenzivni korijenov sistem• intenzivni korijenov sistem

Ekstenzivni korijenov sistem• mala gustoća korijenova koja zauzima veliki volumen (osovinski tip)

Intenzivni korijenov sistem• velika gustoća korijenova• raž, dud, topola.. imaju vrlo intenzivni korijenov sistem




ke bez korijenovog sistema

rakteristično za neke vodene biljke, epifite, saprofitske i parazitske biljke

eratophyllum demersum Utricularia vulgaris - muh

elom površinom tijela prima vodu ne razvija korijen



KORIJENMetamorfoze korijena

Metamorfoza • odstupanje od osnovne forme• kod korijena se metamorfoze javljaju uslijed obavljanja posebnih funkcija

(skladištenje hranjivih materija, vode...)

Metamorfoze korijena• korijenje za magacioniranje hranjivih materija• korijenje za disanje (ventilacioni korijeni)• zračno korijenje

• kontraktilno korijenje• asimilaciono korijenje• daskasto korijenje• metamorfoza korijena u trn




orijenje za magacioniranje hranjivih materija

uslijed skladištenja hranjivih materija korijen postaje voluminozanova promjena može zahvatiti glavni korijen, ali i bočno i adventivno korijenje

ako se magacioniranje vrši samo u glavnom korijenu – tzv. repasta metamorfoako se magacioniranje vrši u bočnim ili adventivnim korijenjima – krtole

epasta metamorfoza Repa predstavlja djelomično ili potpuno metamorfoziran glavni korijen javlja se kod nekih dikotila – mrkva, peršin, stočna repa, šećerna repa, cvekla

Mrkva, peršin - u građi repe sudjeluje samo glavni korijenŠećerna repa - u izgradnji sudjeluju i dijelovi stabla ali vrlo maloCvekla - repa je najvećim dijelom porijeklom iz stabla, a manjim dijelom iz ko




Korijenje za magacioniranje hranjivih materija (krtole)

• metamorfoza korijena uslijed magacioniranja hranjivih materija ubočnim ili

adventivnim korijenjima• osim za skladištenje, krtole služe i za razmnožavanje jer na sebi noseadventivne

pupove ili su u mogućnosti da ih obrazuju• karakteristično za korijenov sistem dalije i mnogih orhideja

Dahlia sp.

http://images.google.com/imgres?imgurl=http://www.dkimages.com/discover/previews/1052/633352.JPG&imgrefurl=http://www.dkimages.com/discover/Home/Gardening/Gardening-Basics/Propagation/Unassigned/General-045.html&h=337&w=426&sz=22&hl=en&start=1&um=1&tbnid=XhS_gFQe_gZKnM:&tbnh=100&tbnw=126&prev=/images%3Fq%3Ddahlia%2B%2Broot%26um%3D1%26hl%3Den%26sa%3DG

http://images.google.com/imgres?imgurl=http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/5e/Root_tubers_of_Dahlia_variabilis.png&imgrefurl=http://commons.wikimedia.org/wiki/Image:Root_tubers_of_Dahlia_variabilis.png&h=742&w=672&sz=230&hl=en&start=25&um=1&tbnid=SKewUT0d9JEweM:&tbnh=141&tbnw=128&prev=/images%3Fq%3Ddahlia%2B%2Broot%26start%3D18%26ndsp%3D18%26um%3D1%26hl%3Den%26sa%3DN

http://images.google.com/imgres?imgurl=http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/5e/Root_tubers_of_Dahlia_variabilis.png&imgrefurl=http://commons.wikimedia.org/wiki/Image:Root_tubers_of_Dahlia_variabilis.png&h=742&w=672&sz=230&hl=en&start=25&um=1&tbnid=SKewUT0d9JEweM:&tbnh=141&tbnw=128&prev=/images%3Fq%3Ddahlia%2B%2Broot%26start%3D18%26ndsp%3D18%26um%3D1%26hl%3Den%26sa%3DN

http://images.google.com/imgres?imgurl=http://www.dkimages.com/discover/previews/1052/633352.JPG&imgrefurl=http://www.dkimages.com/discover/Home/Gardening/Gardening-Basics/Propagation/Unassigned/General-045.html&h=337&w=426&sz=22&hl=en&start=1&um=1&tbnid=XhS_gFQe_gZKnM:&tbnh=100&tbnw=126&prev=/images%3Fq%3Ddahlia%2B%2Broot%26um%3D1%26hl%3Den%26sa%3DG



Korijenje za disanje (ventilacioni korijeni)

• služe za skladištenje zraka• javljaju se kod nekih tropskih biljaka koje žive u muljevitim terenima• ovi korijenovi izbijaju iznad površine mulja rastući negativno geotropno,

primaju kisik koji se potom provodi do podzemnih organa gdje kisika nema


Sonneratia alba




Zračno korijenje

• razvijaju se u zraku• ovi korijeni nisu u stanju upijati vodu sa mineralnim solima • funkcija zračnog korijenja

pričvršćivanje biljke za podlogu prihvaćanje biljke zapodlogu - rašljika

(Hedera helix - bršljan) (Vanilla planifolia)




Kontraktilno korijenje

• metamorfoza korijena u vidu njegovog skraćivanja• svojim skraćivanjem korijeni povlače dublje u zemljište nadzemne dijelove bilj

štiteći ih od hladnoće - rozete listova im se nalaze uvijek pri zemlji

• metamorfoza može zahvatiti sve dijelove korijena (kod ljiljana) ili samo nekedijelove (kod šafrana, jaglaca...)

Lilium michauxii Primula vulgaris




Asimilaciono korijenje

• metamorfoza korijena u vidu sposobnosti korijena da provodi fotosintezu• karakteristično za neke epifitske biljke• ova metamorfoza prisutna i kod vodene biljke Trapa natans - orašak

Daskasto korijenje

• metamorfoza korijena u vidu stvaranja “daskastih komora” koje vire iznad ze

• time se postiže veća čvrstoća i otpornost visokih stabala• do ovakvog obrazovanja dolazi uslijed nejednolikog debljanja korijena• karakteristično za neka tropska drveća iz roda Sterculia i Ficus




etamorfoza korijena u trn

metamorfoza korijena u trn javlja se kod američke palme Acanthorriza aculeanastaju iz adventivnog korijenjanegativno su geotropni

nalaze se oko stabla kao omotač



KORIJENSimbioze korijena

• simbioza je obostrano korisna zajednica• korijen biljke može biti u simbiotskoj zajednici sa bakterijama i gljivama

Simbioza korijena i bakterija• između korijena biljaka leguminoza i bakterija iz roda Rizobium i Nitrobacter

• stvaraju se tzv. kvržice na korijenju• korijen opskrbljuje bakterije hranjivim materijama, bakterije opskrbljuju biljku

dušikom

imbioza korijena i gljiva (mikoriza) ektotrofna mikorizahife gljiva obavijaju vrhove bočnih korijenja stvarajući hifin omotačhife poboljšavaju apsorpciju mineralnih materija, a biljka opskrbljuje gljiveorganskim supstancama (kod bora, topole, ariša, lijeske..)

endotrofna mikorizahife ne formiraju omotač već prodiru u korijen (kod vrsta iz fam. Orchidaceae



STABLJIKA

• morfološki i funkcionalno povezuje korijen i listove• zajedno sa listovima predstavlja izdanak• stabljika je obično radijalne simetrije

Izdanak se može nalaziti:• nad zemljom (nadzemni izdanak)• pod zemljom (podzemni izdanak)

• drvenaste i jednogodišnje biljke - samo nadzemni izdanak• neke višegodišnje zeljanice - nadzemni i podzemni izdanak



• stabljika se razvija iz pupa klice (plumula)

• pup na vrhu sadrži vegetacionu kupu stabla (vršni apikalni meristem)

•na vegetativnoj kupi stabla razlikuje se više slojeva koji se različitooznačavajuovisno o autoru i teorijama

Prema Schmidt-ovoj “tunika korpus” teoriji na vegetativnoj kupi senalazi:

tunika (omotač, sastoji se od jednog ili više slojeva inicijalnih ćelijaizodijametričnog oblika) korpus (centralni dio vegetacione kupe, građen od prozenhimskihćelija)

STABLJIKAAnatomska građa stabljike

• na vrhu svakog niza tunike i na vrhu korpusa nalazi se jedna ili višećelija

koje se neprekidno dijele - inicijale i nikad ne prelaze u trajnu ćeliju

• diobom tih ćelija izdanak raste neograničeno




tunika i korpus pri svojoj bazi obrazuju grupe ćelija u obliku kvržica - lisneprimordije (začeci budućih listova)

lisne primordije obavijaju vegetacioni vrh štiteći ga od zime i ostalihvanjskih uticaja

u pazuhu starijih lisnih primordija obrazuju se začeci bočnih vegetacionih kupiz kojih će nastati bočni izdanci

1. zaštitni listovi pupoljka2. lisni ožiljak3. lenticele4. lisne primordije5. vrh vegetativne kupe6. omotač - tunika7. corpus (centralno tijelo)




• diobom ćelija tunike i korpusa nastajeosnovni meristem, iz kojeg diferenciranjem nastaju:

* protoderm* prokambijum* centralni dio osnovnog meristema

• Protoderm je površinski dio osnovnog meristema, iz kojeg nastaje primarnopokorično tkivo (epidermis)

• Prokambijum diferenciranjem daje provodna i mehanička tkiva

• Diferenciranjem ćelija centralnog dijela osnovnog meristema nastajuosnovna, parenhimska tkiva




Prema histogenoj teoriji (Hanstein) na vegetativnoj kupi stabla razlikuje se:• dermatogen• periblem• plerom

diobom i diferenciranjem ćelija dermatogena nastaje epidermisdiobom i diferenciranjem ćelija periblema nastaju tkiva primarne korediobom i diferenciranjem ćelija pleroma nastaju tkiva centralnog cilindra stablji




•pupoljak (pup) - začetak novog izdanka (vršni i bočni)• čvor ili nodij - dio stabljike koji nosi list• članak ili internodij - rastojanje na stablu od jednog čvora do drugog

dugi izdanak - osovina sastavljena iz dugih internodijakratki izdanak - osovina sa kratkim internodijima




lasifikacija biljaka s obzirom na tip izdanka (čvrstoća stabljike, dužina života i isina stabljike)

odjela biljaka s obzirom na čvrstoću stabljike:• drvenaste• zeljaste

rvenaste biljke imaju čvrsto stablo sa mnogo mehaničkog tkivaobzirom na habitus, koji ovisi od načina grananja, dijele se na:

• drveće - razvijeno deblo, grananje tek na izvjesnoj visini (voćarske kulture....)• žbunove - glavno stablo slabije razvijeno, grananje započinje od površine zem

(ruža, ogrozd ribizla...)• polužbunove - izdanci u donjem dijelu višegodišnji, a gornji izdanci jednogodiš

pred zimu izumiru (borovnica, kantarija...)




• Zeljaste biljke se karakteriziraju izumiranjem vegetativnih organa na krajuvegetacijskog perioda

• Dijele se na: * jednogodišnje ( pšenica, raž...)

* dvogodišnje ( šećerna repa, mrkva, peršin...)* višegodišnje ( krompir, čičoka)



Dužina života kod biljaka znatno varira:• biljke čiji životni vijek traje vrlo kratko – svega par sedmica -efemere• biljke čiji vijek traje mnogo godina (npr. hrast, pitomi kestenmože

živjeti i preko 2000 godina)


isina stabla:svega nekoliko milimetara (Wolffia arrhiza..)preko 150 metara (Eucaliptus amygdalina, Sequoia gigantea)

Wolffia arrhiza Sequoia gigantea




Anatomska građa stabljike ovisi o:• starosti biljke• sistematskoj pripadnosti

Može biti:• primarna• sekundarna

Primarna građa • stablo vodi porijeklo neposredno od primarnih meristema• većina monokotiledonih biljaka su isključivo primarne građe

Sekundarna građa • u građi stabljike sudjeluju i tkiva koja vode porijeklo od sekundarnihmeristema



Na stablu koje ima primarnu građu mogu se razlikovati tri osnovnadijela:• epidermis (nastaje iz protoderma)• primarna kora (tkiva primarne kore nastaju iz periblema)• centralni cilindar (tkiva cent. cilindra nastaju iz pleroma)

Epidermis• primarno kožno tkivo, obavija stablo• obično izgrađen iz jednog sloja ćelija• na površini epidermisa nalazi se tanja ili deblja kutikula, broj stoma relativno

Primarna kora

• smještena ispod epiderme• sastavljena uglavnom iz parenhima i mehaničkog tkiva• u mlađem stadiju parenhimske ćelije sadrže hloroplaste

Centralni cilindar• zauzima središnji, unutrašnji dio stabla




TABLJIKAnatomska građa stabljike monokotila

I - EPIDERMISII - PRIMARNA KORA

III - CENTRALNI CILINDAR1. sklerenhim2. parenhim primarne kore3. parenhim centralnog cilindra4. zatvoreni provodni snopić5. shema građe jednog snopića6. elementi floema7. elementi ksilema

Primarna građa stabljike monokotila (Zea mays - kukuruz)

• stabljika monokotila je tokom cijelog života primarne građe (osim par izuzeta



Primarna građa stabljike monokotila (Zea mays - kukuruz)

Epidermis• vanjski sloj, jednoslojan, broj stoma mali

Primarna kora• sastoji se od parenhima kore i mehaničkog tkiva• parenhim kore sadrži hloroplaste• mehanička tkiva (sklerenhim) imaju subepidermalni položaj• primarna kora nije jasno odvojena od centralnog cilindra

Centralni cilindar• sastoji se iz parenhima centralnog cilindra i provodnih tkiva• kod monokotila provodna tkiva (floem i ksilem) grade jedinstven provodni

snopić koji je u pravilu zatvorenog tipa•zatvoren provodni snopić nastaje kada se tkivo prokambijuma kompletno

izdiferencira u elemente floema i ksilema

• u centralnom dijelu stabla nalazi se šupljina nastala raskidanjem ćelija srži

TABLJIKAnatomska građa stabljike monokotila



TABLJIKAnatomska građa stabljike dikotila

I - EPIDERMISII - PRIMARNA KORAIII - CENTRALNI CILINDAR1. mehaničko tkivo2. parenhim primarne kore3. skrobna sara (endodermis)4. višeslojni pericikl

5. sklerenhim pericikla6. parenhim pericikla7. dijelovi jednog kolateralnog otvorenog snopića8. floem9. fascikularni kambij10. ksilem11. interfascikularni kambij (sekundarni meristem)12. primarni sržni zrak 13. srž

Primarna građa stabljike dikotila(Aristolochia clematitis)

• primarna i sekundarna građa



TABLJIKArimarna građa stabljike dikotila

Epidermis• smješten na površini stabla• vanjski zidovi ćelija zadebljali, obavijeni kutikulom

Primarna kora

• sastoji se od parenhima kore i mehaničkog tkiva• parenhim kore ima funkciju fotosinteze i skladištenja• mehanička tkiva (kolenhim ili sklerenhim) imaju subepidermalnipoložaj• posljednji sloj primarne kore (do centralnog cilindra) sastavljen je odzbijenih

ćelija i sadrži dosta skroba (endodermis ili skrobna sara) i jasno jeodvojen odcentralnog cilindra

Centralni cilindar• zauzima središnji dio stabla

• sastoji se od pericikla i provodnih tkiva



Pericikl• vanjski dio centralnog cilindra• može biti jednoslojan ili višeslojan• ako je višeslojan postoje tri tipa pericikla:

* svi slojevi od parenhima - Ranunculus tip

* nekoliko slojeva od parenhima, a nekoliko od sklerenhima - Aristolochia tip* slojevi parenhima i sklerenhima ispresijecani međusobno - suncokret


Provodna tkiva u centralnom cilindru dikotilnih biljakaU odnosu na raspored provodnih tkiva može se razlikovati:• tip stabla bez provodnih snopića (primitivan tip, vrlo rijedak)• tip stabla sa provodnim snopićima (otvorenog tipa)



Provodni snopići kod dikotilnih biljaka• ispod pericikla prema sredini stabla nalaze se otvoreni provodni snopići

raspoređeni tako da obrazuju prsten oko srži• otvoreni provodni snopić nastaje kada se tkivo prokambijuma ne izdiferencira

kompletno u elemente floema i ksilema već zaostanu zone tvornog tkiva

(fascikularni kambijum)• iz fascikularnog kambijuma mogu diobom nostati novi elementi floema i ksile

• kod dikotila najčešće su prisutni otvoreni kolateralni snopići• kod biljaka iz fam. Solanaceae prisutan je bikolateralni tip snopića




TABLJIKAekundarna građa stabljike dikotila

• rast stabljike u debljinu (kod golosjemenica i dikotila)• sekundarno debljanje ostvaruje se formiranjem i diobom kambijalnog prsten

S obzirom na način formiranja kambijalnog prstena razlikuju se:• Tilia tip

• Aristolochia tip• Ricinus tip• Helianthus tip




ilia tip sekundarne građe dikotila

• ovaj tip nastanka kambijalnog prstena karakterističan je za stablabez provodnih snopića (hrast, lipa...)

• kambijalni prsten nastaje iz prokambijuma koji vuče porijeklo odosnovnog meristema vegetacione kupe stabla (primarni meristem)

• diobom kambijalnog prstena prema vani se obrazuju elementi floema, a premunutra elementi ksilema (godišnji prirast - god)

• kasnije počinje da funkcionira sekundarni meristem felogen koji prema vanistvara pluto, a prema unutra feloderm

• kod većine drvenastih kultura nakon izvjesnog vremena pluto se zamjenjujekompleksom mtvih tkiva koji čine mrtvu koru



ristolochia tip sekundarne građe dikotila

ovaj tip nastanka kambijalnog prstena karakterističan je za stablasa diferenciranim provodnim snopićima (Aristolochia sp, Clematis vitalba...)

kambijalni prsten nastaje dijelom od primarnog, a dijelom od sekundarnogmeristemaprimarni meristem - fascikularni kambijum vodi porijeklo od prokambijumai nalazi se u svakom otvorenom provodnom snopiću, a na određenoj etapi razprostor između snopića upotpunjuje se od strane interfascikularnog kambijunastalog naknadno dediferenciranjem trajnih parenhimskih ćelija sržinih zrak

ova dva kambija se spajaju svojim krajevima stvarajući zatvoreni kambijalni pr

diobom kambijalnog prstena prema vani se obrazuju elementi floema, a premunutra elementi ksilema





Ricinus tip sekundarne građe dikotila

• prijelazni tip• kod ovog tipa kambij nastaje po Aristolochia tipu, a nastavlja rad po Tiliatipu

Helianthus tip sekundarne građe dikotila

• prijelazni tip• kod ovog tipa kambij nastaje po Aristolochia tipu, a radom

interfascikularnogkambija nastaju manji snopići koji se smještaju između postojećih,

većih



STABLJIKA

Vanjski izgled stabljike:•okrugla

fam. Poaceae

• trobrida

fam. Cyperaceae (šaševi)

• četverobridafam. Lamiaceae

• spljoštena

rijeđi slučaj (Ruscus hypoglossum..)

Način rasta stabljike:• biljke uspravnog rasta

(suncokret...)

• biljke puzajućeg rasta

(jagoda, bundeva..)

• biljke penjačice (pavit, vinova loza...)



STABLJIKAGrananje stabljike

• monopodijalnoglavna os raste jače nego bočne osi

• simpodijalnobočne osi rastu jače nego glavna os

•dihotomou dva pravca

Grananjem se:

• povećava se lisna površina• omogućuje stvaranje više listova i njihov pravilan raspored u prostoru



STABLJIKAGrananje stabljike

Busanje• grananje stabljike iz nekoliko podzemnih zbliženih čvorova• česta pojava kod trava

Rozeta• pojava ruže listova• kratki internodiji u donjem dijelu stabljike

(maslačak, jaglac...)

Nardus stricta

Primula officinalis



Podzemni:• gomolj (krtola)• lukovica• rizom

Nadzemni:• stolon (vriježa)• filokladije• kladodije• trn

• vitice

STABLJIKAMetamorfoze stabljike



Stolon (vriježa)• puzajući horizontalni izdanci• služe vegetativnom razmnožavanju

• ovakvi izdanci obrazuju na nodijima (čvorovima) adventivno korijenje,

a iz pazušnih pupoljaka, koji se nalaze takođe na čvorovima, obrazuju severtikalni olistali izdanci

Filokladije• metamorfoza izdanka u listoliku formu• ograničenog rasta• vrše fotosintezu, te nose cvjetove i plodove





Kladodije• zadebljalo metamorfozirano stablo• kod sukulentnih biljaka (kaktusi)• listovi preobraženi u trnove (radi smanjenja transpiracije)

Trn• u pravilu kratki izdanak metamorfozira u trn• čest slučaj (trnjina, zečji trn, gledičija....)

Prunus spinosa (trnjina)Ononis spinosa

Vitica• služe za prihvaćanje za druge predmete• kod vinove loze

Vitis vinifera




Gomolj (krtola)• u pravilu metamorfoza podzemnog izdanka• ograničenog rasta, zadebljali, skraćenih internodijana• na sebi nose pupove (kod krompira, čičoke)

Helianthus tuberosus(čičoka)

Lukovica• metamorfoza podzemnog izdanka• Biljci služi za prezimljavanje nepovoljnih perioda u toku godine,

te za vegetativno razmnožavanje - luk (Allium cepa)..

Rizom• podzemni izdanci izduženog oblika koji izvana podsjećaju na korijen• služe za vegetativno razmnožavanje - đurđevak

Convallaria majalis - đurđev



LIST

• vegetativni biljni organ karakterističnog oblika za svaku biljnu vrstu• razvija se iz lisnih zametaka vegetacione kupe izdanka• list ima primarnu građu, sekundarne nema• ograničenog rasta, u početku raste ravnomjerno, poslije intenzivnijevrhom i

donjom stranom• funkcija usko vezana uz proces fotosinteze i transpiracije

Kategorije listova:• kotiledoni (supke)• ljuskavi (pridankovi) listovi• pricvjetni listovi• pravi listovi



LISTKotiledoni (supke)

• klicin listić• dio su klice i ne obrazuju se na vegetativnoj kupi• jednostavnijeg oblika i građe od pravih listova• funkcija vezana uz ishranu mlade biljčice do pojave prvih listova

Broj kotiledona je sistematska kategorija biljaka:• monokotiledone biljke (jedna kotiledona)• dikotiledone biljke (dvije kotiledone)• polikotiledone biljke (višekotiledona - rijeđi slučaj (smreka))



LISTKotiledoni (supke)

Klijanje supki:• hipogejsko (pod zemljom - kukuruz)• epigejsko (nad zemljom - grah)

Zea mays(kukuruz)

Phaseolus vulgaris(grah)

Epikotil• gornji dio mlade biljčice (od kotiledona do prvih pravih listova)

Hipokotil•donji dio stabljike (od kotiledona do korijenovog vrata)



LIST

Ljuskavi (pridankovi) listovi• bezbojni listovi, neugledni, sjedeći (bez peteljke)• javljaju se na lukovicama, podzemnim stabljikama i zimskim pupovima kao

zaštita od vanjskih uticaja

Pricvjetni listovi (brakteje)• pokrovni listovi• u njihovim pazušcima se razvija cvijet ili cvast• mogu biti obojani (privlače kukce)



LIST

Pravi listovi• najbrojniji listovi na biljci• funkcija usko vezana uz fotosintezu i transpiraciju• razvijaju se iz lisnih primordija vegetativne kupe izdanka poslije kotiledona

Sastavni dijelovi lista:• lisna osnova (baza lista)• lisna drška (peteljka)• liska (plojka)



LIST

isna osnovadio kojim je list vezan za stabljikumože biti u obliku lisnog zgloba, lisnog rukavca (kod trava) ili može nositipalistiće (zaliske)

ukavac (lisna sara)kod trava rukavac obavija cijelu internodiju - zaštitna ulogana mjestu prelaza rukavca u lisku kod trava nalazi se ligula (jezičak) - odvodikišne kapi izvan rukavca

kod nekih biljaka se ne razvija liska već samo rukavac

alistići (zalisci)izrasline lisne baze koji se pojavljuju kod dvosupnicarazličite veličine, u pravilu mali i sitni, ali mogu biti i veliki (grašak)kod biljke Lathyrus aphaca, list je preobražen u viticu, pa zalici preuzimaju uloprovođenja fotosinteze



LIST

Lisna drška (peteljka)• nosi lisku, prisutna kod većine dikotila, kod monokotila rijetka (sjedeći listovi• građa drške slična građi stabljike• elastičnim savijanjem štiti lisku od vanjskih uticaja, a ujedno omogućuje

i dovođenje lista u najpovoljniji položaj prema svjetlost

• kod vodenih biljka mjehurasto je napuhana, te služi kao organ za plivanje



LIST

Liska (plojka lista)• najvažniji dio lista• zauzima relativno veliku površinu (fotosinteza)• najčešće dorziventralne građe (bifacijalni listovi - razlikuje se lice i naličje)• ekvifacijalan list - ne razlikuje se lice i naličje (perunika...)

• unifacijalni list - cilindičan oblik, sa svih strana identičan (crni luk...)

Forma lista s obzirom na lisku:• cjeloviti (jednostavni, prosti listovi) - većina listova• razdijeljeni - kod biljaka iz fam. Apiaceae (mrkva, celer..)

• sastavljeni (složeni listovi) - više lisaka (rogač, bagrem, orah)



LIST

Cjeloviti ( jednostavni, prosti listovi) mogu biti različitog oblika:• igličasti, linearni, okruglasti, jajasti, streličasti, trokutasti, bubrežasti....

Razdijeljeni listovi - prijelazni oblik od cjelovitih ka sastavljenim listovima

Sastavljeni list može biti tročlan (djetelina, jagoda), četveročlan, peteročlan.....• ako liske polaze sa jednog mjesta glavne drške - prstast list (jagoda, divlji kes• ako su liske raspoređene u parovima duž glavne drške - perast list (orah, bag

Prema rubu liske razlikuju se:

• bodljikav list (božikovina), pilast list (kopriva), nazubljen,narovašen...

http://images.google.com/imgres?imgurl=http://www.uni-graz.at/~katzer/pictures/apiu_01.jpg&imgrefurl=http://www.uni-graz.at/~katzer/engl/Apiu_gra.html&h=380&w=369&sz=18&hl=en&start=6&um=1&usg=__dWy5Zk8oNIsut6z7pAXrOjB9_ro=&tbnid=kdReIBI4PzLj_M:&tbnh=123&tbnw=119&prev=/images%3Fq%3Dleaf%2Bapium%26um%3D1%26hl%3Den



Nervatura lista• skup lisnih žila koje prolaze kroz lisku

LISTNervatura lista

Funkcija nervature:• provođenje vode sa mineralnim materijama i asimilata• daje čvrstoću lisci

Nervatura može biti:• paralelna

žile sa strane paralelne sa središnjom žilom

(kod monokotilnih biljaka -Tulipa sp., Zea mays...)• mrežastažile sa strane se različito granaju u odnosu na glavnu žiluperasta (šljiva, orah, bukva)prstasta (vinova loza, sljez) dihotomo mrežasto grananje u dva pravca (ginko)

paralelna mrežasta



LISTRaspored listova

Dva osnovna tipa rasporeda listova na stabljici su:• pršljenast

kada sa jednog čvora polaze dva ili više listova

• naizmjeničan (spiralan)

ako se na čvoru nalazi samo jedan list

pršljenast naizmjeničan



LISTAnatomska građa lista

Anatomska građa lista dikotila:• kožno tkivo - epidermis• osnovno tkivo - hlorenhim (palisadni i spužvasti parenhim)• provodno tkivo (provodni snopići zatvorenog tipa jer se čitav kambijum

diferencira u provodne elemente)

• mehaničko tkivo (kolenhim, sklerenhim)

Anatomska građa lista monokotila (kukuruz):kožno tkivo – epidermisosnovno tkivo - hlorenhim (nije diferenciran na palisadni i spužvastiparenhim)provodno tkivo (kolateralni snopići zatvorenog tipa)

mehaničko tkivo (sklerenhimska likina vlakna)



LISTMetamorfoze lista

• vitica• trn• listovi sukulenata• listovi mesoždernih biljaka

Vitica• najčešća metamorfoza lista• služi za prihvaćanje za različite predmete• liska je zakržljala, a glavi nerv se pretvara u viticu• kod graška, krastavca

Pisum sativum



LISTMetamorfoze lista

Trn• može biti preobražen dio lista ili cijeli list• kod biljke Berberis vulgaris (žutika) cijeli list je metamorfoziran u trn• kod bagrema je slučaj da su zalisci metamorfozirali u trn

Berberis vulgaris Robinia pseudoacacia

Listovi sukulenata (biljaka suhih staništa)• listovi jako zadebljali u cilju nakupljanja i spremanja vode

Listovi mesoždernih biljaka• listovi preobraženi u organe za hvatanje insekata i sličnih životinja



LISTPosebne pojave kod lista

Anizofilija• pojava različitih listova po veličini na istoj biljci

(Atropa belladonna)

Heterofilija• pojava različitih listova po obliku na istoj biljci(Morus alba)

Gamofilija• pojava sraštavanja dvaju listova

(Lonicera sp.)

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/b7/Lonicera_ciliosa_13310.JPG

Documents

3. vegetativni biljni organi