FOT.

MAT

ERIA

ŁY P

RA

SOW

E

Mat

eria

ł pr

zygo

tow

any

we

wsp

ółpr

acy

z N

CB

R

FOT.

MAT

ERIA

ŁY P

RA

SOW

E N

CB

R

W ielkie było zapewne zdziwienie przechodniów, którzy w maju 2012 r. zobaczyli na krakow-

skiej drodze dwie platformy przewo-żące ogromną maszynę ważącą ponad 240 ton. Droga ta musiała zostać wcześ-niej poszerzona, a następnie wyłączona na jakiś czas z ruchu. Wszystko po to, by pewien podróżujący z Belgii kolos zado-mowił się za pomocą dźwigów w Insty-tucie Fizyki Jądrowej Polskiej Akademii Nauk. Tajemniczym urządzeniem był cy-klotron Proteus – sprzęt, który dzięki do-finansowaniu z Programu Innowacyjna Gospodarka stanie się sercem pierwszego

w Bronowicach, nie będą widzieli, że od-powiada za nią m.in. ponadstutonowa kratownica o średnicy 11 m, która dźwiga magnesy o wadze ponad 20 ton. Gabaryty Proteusa są jednak w pełni uzasadnione, ponieważ nowoczesne urządzenie musi rozpędzać protony do niewyobrażalnej wręcz prędkości, stanowiącej prawie po-łowę tej rozwijanej przez światło. Nagro-madzona w ten sposób energia pozwala na bezpośrednie uszkadzanie guzów no-wotworowych z oszczędzaniem skóry i zdrowych narządów.

NADZIEJA DLA WIELU CHORYCH NA RAKACyklotron bowiem służy do przeprowa-dzania radioterapii protonowej, czyli nie-inwazyjnego leczenia nowotworów. Guzy są w niej poddawane napromieniowaniu odpowiednio uformowaną wiązką proto-nów. Dzięki ogromnej dokładności wiąz-ki, która w przypadku Proteusa wynosi 0,5 milimetra, zdrowa tkanka pozosta-je niemal nietknięta, co ogranicza nega-tywne skutki uboczne: – Precyzja podania dawki protonowej umożliwia podwyższe-

240 TON INNOWACJIPierwsze w Europie Środkowej centrum radioterapii protonowej ma ruszyć pełną parą już na początku przyszłego roku. W Krakowie otwarto właśnie nowoczesne Centrum Cyklotronowe Bronowice.

w Europie Środkowej centrum radiotera-pii protonowej. Za sprawą zamontowane-go w nim ostatnio obrotowego ramienia będzie nie tylko służył rozwojowi nauki, ale także zmieniał życie coraz większej liczby osób cierpiących na nowotwory.

WIELKIE I MAŁE LICZBY CYKLOTRONUSposób działania cyklotronu fascynu-je. Jego waga znacznie przewyższa ciężar największych okazów płetwali błękitnych, choć wykorzystuje on do leczenia proto-ny o masie mniejszej niż 10 proc. masy atomu węgla! Pacjenci, którzy poddadzą się terapii w jednym z nowych stanowisk

nie dawki na miejsce leczone, zmniejsza prawdopodobieństwo wystąpienia po-wikłań i redukuje ryzyko wystąpienia po latach wtórnego nowotworu. Jak dotąd protonoterapię przeszło na świecie ponad 120 tys. osób – komentuje prof. dr hab. Pa-weł Olko, dyrektor Centrum Cyklotrono-wego Bronowice.

Terapię tego typu stosuje się najczęściej przy czerniaku oka – w porównaniu z inny-mi rozwiązaniami to daje dużą szansę nie tylko na wyzdrowienie, ale także na zacho-wanie sprawności oka. Protony bowiem nie atakują newralgicznych punktów, ta-kich jak nerw wzrokowy czy plamka żółta. Znaczna część osób po terapii protonowej nadal widzi. Radioterapię protonową przy nowotworach oka mają już za sobą także polscy pacjenci – Centrum Cyklotronowe Bronowice jest w stanie przeprowadzać ją od kilku lat. Prawdziwa rewolucja jednak dopiero się zbliża.

Dzięki wsparciu z Narodowego Centrum Badań i Rozwoju, które na projekt prze-

kazało środki z PO IG, w cyklotronie Pro-teus zamontowano specjalne obrotowe ramię, które w przyszłości umożliwi lecze-nie wiązkami protonów chorych również na nowotwory dotykające innych części ciała. To nadzieja dla pacjentów z guzami mózgu, centralnego układu nerwowego czy podstawy czaszki. Tradycyjna radio-terapia budzi w ich przypadkach uzasad-nione obawy o nieodwracalne i tragiczne w skutkach uszkodzenia rdzenia kręgowe-go czy innych ważnych narządów. Nowa głowica skanująca pozwoli je oszczędzić. Sprawdzi się również w radioterapii narzą-dów ruchomych, np. płuc, ponieważ po-trafi dokładnie śledzić przemieszczanie się ich podczas oddechu i stale wysyłać wiąz-ki protonów wyłącznie w określone miej-sce. W ponadpięćdziesięcioletniej historii protonoterapii głowica skanująca stano-wi ogromny przełom – to, że pojawiła się w naszym kraju, powinno robić wrażenie. POLSKA W ŚWIATOWEJ CZOŁÓWCECyklotrony stoją już w kilkunastu pań-stwach świata – Polska ma je jako jeden z pierwszych dziesięciu krajów Europy. Tak nowoczesnymi ośrodkami jak Cen-trum Cyklotronowe Bronowice dotychczas mogły pochwalić się wyłącznie Stany Zjed-noczone, Japonia, Niemcy, Szwajcaria, Czechy, Włochy i Szwecja: – Dwa stanowi-ska z obrotowym ramieniem oraz stanowi-sko do napromieniania nowotworów oka należą do najnowocześniejszych tego typu instalacji na świecie. Dzięki temu polscy pacjenci będą mogli korzystać z metody le-czenia dostępnej w zaledwie kilku najbar-dziej rozwiniętych krajach świata – mówi prof. Paweł Olko.

Z dobrodziejstw urządzenia korzystają już naukowcy: – Fizycy, inżynierowie i radio-biolodzy od 2013 r. regularnie wykorzystu-ją wiązki protonów produkowane przez ten cyklotron do badania właściwości ma-terii, wrażliwości materiałów biologicz-nych na promieniowanie czy też obiektów elektronicznych przed lotami w kosmos – dodaje dyrektor.

Wsparcie z NCBR i uruchomienie no-woczesnego centrum stanowi impuls do rozwoju innowacyjnych badań. Dzięki nowym stanowiskom i nowoczesnej apa-raturze będzie można realizować wię-cej potrzebnych do podnoszenia jakości opieki medycznej projektów badawczych w zakresie fizyki medycznej, radiobiologii i dozymetrii klinicznej. Wzrośnie również liczba pracowników instytucji naukowych i komercyjnych posługujących się wiąz-kami protonowymi. Stanowisko Gantry umożliwi także prowadzenie szkolenia fizyków medycznych, radioterapeutów oraz inżynierów akceleratorowych i bio-medycznych dla przyszłych ośrodków ra-dioterapii jonowej w Polsce.

Michał Pisarski

NAUKA