Stro

na1

ZESZYTY NAUKOWE

WYŻSZEJ SZKOŁY EKONOMICZNO - SPOŁECZNEJ

W OSTROŁĘCE

__________________________

2/2014(13)

__________________________

http://www.wses-zeszyty.pl/

http://www.sj-ostroleka.com/

OSTROŁĘKA 2014

Stro

na2

RADA PROGRAMOWA

Prof. zw. dr hab. dr H.C. Antoni Mickiewicz - Zachodniopomorski

Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie, dr hab. Andrzej Borowicz prof.

UŁ - Uniwersytet Łódzki, prof. James W. Dunn - Pensylwania State University

USA, dr hab. Bogusław Kaczmarek prof. UŁ - Uniwersytet Łódzki,

dr hab. Paweł Mickiewicz prof. SWSPIZ – Społeczna Wyższa Szkoła

Przedsiębiorczości i Zarządzania, dr hab. Wojciech Popławski prof. WSB

– Wyższa Szkoła Bankowa w Toruniu, prof. Enrique Viaña Remis

- University of Castilla-La Mancha Hiszpania, dr hab. Wojciech Wiszniewski

prof. PW - Politechnika Warszawska, dr Kazimierz K. Parszewski prof.

WSES - Wyższa Szkoła Ekonomiczno - Społeczna w Ostrołęce, dr Piotr

Bórawski - Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, dr Agnieszka

Brelik – Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie,

dr hab. Mariola Grzybowska–Brzezińska prof. WSES - Uniwersytet

Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Wyższa Szkoła Ekonomiczno-Społeczna

w Ostrołęce, dr Manfred Müller - Siegmundsburger Haus Werraquelle GmbH

Niemcy, dr Radosław Szulc - Uniwersytet Warmińsko-Mazurski

w Olsztynie, dr Volodymyr Ternovsky - Tavriya State Agrotechnological

University Ukraina, dr hab. Elżbieta Jadwiga Szymańska - Szkoła Główna

Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, dr Agnieszka Sapa – Uniwersytet

Ekonomiczny w Poznaniu

KOMITET REDAKCYJNY

dr inż. Ireneusz Żuchowski (redaktor naczelny), mgr Kazimierz Krzysztof

Bloch (sekretarz), dr Agnieszka Sompolska-Rzechula (redaktor statystyczny),

mgr Alina Brulińska (redaktor językowy), Jeffrey Taylor (redaktor językowy

– język angielski), dr hab. Bogusław Kaczmarek prof. UŁ (redaktor

tematyczny), dr hab. Andrzej Borowicz prof. UŁ (redaktor tematyczny),

mgr Aleksandra Nowak (redaktor tematyczny)

Stro

na3

WYDAWCA/PUBLISHER

WYŻSZA SZKOŁA EKONOMICZNO – SPOŁECZNA W OSTROŁĘCE

HIGH ECONOMIC – SOCJAL SCHOOL IN OSTROŁĘKA

07 – 401 Ostrołęka, ul. Kołobrzeska 15, tel./fax. 0 – 29 769 10 34

www.wses.edu.pl

© Copyright by

Wyższa Szkoła Ekonomiczno – Społeczna w Ostrołęce

Ostrołęka 2014

ISSN 2391 - 9167

Zeszyty Naukowe – nr 2/2014(13)

Od 2014 r. (od nr 1/2014(12)) Zeszyty Naukowe Wyższa Szkoła

Ekonomiczno-Społeczna w Ostrołęce zmieniają nazwę na Zeszyty Naukowe

Wyższej Szkoły Ekonomiczno-Społecznej w Ostrołęce, są wydawane online

i są kontynuacją poprzednich Zeszytów wydawanych pod numerem ISSN

1897 – 7391. Częstotliwość ukazywania Zeszytów Naukowych Wyższej

Szkoły Ekonomiczno-Społecznej w Ostrołęce – kwartalna

Punkty Informacji Europejskiej w Ostrołęce

Europe Direct

Publikacja wydana ze wsparciem

finansowym

Komisji Europejskiej w ramach projektu

Europe Direct

Stro

na4

Spis treści str.

DZIAŁ 1. POLSKA OBYWATELSKA I SAMORZĄDOWA 8

1. BARTOSZ MICKIEWICZ 9

ANALIZA POZIOMU WYKSZTAŁCENIA I WARUNKÓW

MIESZKANIOWYCH MIESZKAŃCÓW OBSZARÓW WIEJSKICH W

PORÓWNANIU DO MIESZKAŃCÓW MIAST

2. MONIKA SKOLIMOWSKA 24 HIPOTEKA NA NIERUCHOMOŚCI JAKO ISTOTNY ELEMENT W

OGRANICZANIU RYZYKA KREDYTOWEGO

3. BEATA BĘDZIK 35

WYBRANE WYZNACZNIKI KAPITAŁU SPOŁECZNEGO

W WOJEWÓDZTWIE ZACHODNIOPOMORSKIM NA TLE KRAJU

DZIAŁ 2. POLSKA WIEDZY I INNOWACYJNOŚCI 47

4. ANNA KURZAK 48

EKOINNOWACJA PRODUKTOWA NASTĘPSTWEM ROZWOJU

KONCEPCJI ZRÓWNOWAŻONEGO MARKETINGU

5. REGINA SKOCZEK 59

NOWA EKONOMIA SPOŁECZNA – ZASTOSOWANIE KLAUZUL

SPOŁECZNYCH ORAZ TWORZENIE KLASTRÓW EKONOMII

SPOŁECZNEJ

6. IRENEUSZ ŻUCHOWSKI, WIOLETTA SUSKA 68

WYMAGANIA STAWIANE PRZEZ PRACODAWCÓW NA ETAPIE

OGŁOSZEŃ O PRACĘ NA STANOWISKA W DZIALE LOGISTYKI

Stro

na5

DZIAŁ 3. POLSKA-UNIA EUROPEJSKA-SĄSIEDZTWO 82

7. EWA MAZUR-WIERZBICKA 83

UWARUNKOWANIA PROEKOLOGICZNYCH DZIAŁAŃ

PRZEDSIĘBIORSTW

8. ARTUR PIASZCZYK 94

KOMITETY AUDYTU W STRUKTURACH RAD NADZORCZYCH –

DOŚWIADCZENIA KILKU LAT

KOMUNIKATY I DONIESIENIA NAUKOWE 102

9. IRENEUSZ ŻUCHOWSKI 103

X EDYCJA KONKURSU NA NAJLEPSZĄ PRACĘ BADAWCZĄ Z

ZAKRESU SPÓŁDZIELCZOŚCI

10. PIOTR BÓRAWSKI 106

SPRAWOZDANIE Z MIĘDZYNARODOWEJ KONFERENCJI NAUKOWEJ

„UWARUNKOWANIA ROZWOJU KAPITAŁU LUDZKIEGO”

Stro

na6

Contens p.

CHAPTER 1. CITIZEN SHIP AND LOCAL GOVERNMENT IN

POLAND 8

1. BARTOSZ MICKIEWICZ 9

ANALYSES OF EDUCATION LEVEL AND HOUSING CONDITIONS OF

RURAL INHABITANTS IN COMPARISON TO INHABITANTS OF

TOWNS

2. MONIKA SKOLIMOWSKA 24 MORTGAGE ON PROPERTY AS A CRUCIAL ELEMENT OF REDUCING

LOAN RISK

3. BEATA BĘDZIK 35

ELECTED DETERMINANTS OF SOCIAL CAPITAL

IN ZACHODNIOPOMORSKIE VOIVODSHIP COMPARED TO OTHER

REGIONS

CHAPTER 2. KNOWLEDGE AND INNOVATION IN POLAND 47

4. ANNA KURZAK 48

PRODUCT ECOINNOVATION AS A CONSEQUENCE OF THE

DEVELOPMENT OF SUSTAINABLE DEVELOPMENT CONCEPT

5. REGINA SKOCZEK 59

NEW SOCIAL ECONOMY - USE CLASSIFICATION OF SOCIAL AND

CREATING CLUSTERS SOCIAL ECONOMY

6. IRENEUSZ ŻUCHOWSKI, WIOLETTA SUSKA 68

THE EMPLOYERS’REQUIREMENTS AT THE STAGE OF

ADVERTISEMENTFOR A JOB IN THE LOGISTICS DEPARTMENT

Stro

na7

CHAPTER 3. POLAND-THE EUROPEAN UNION

-NEIGHBOURHOOD 82

7. EWA MAZUR-WIERZBICKA 83

DETERMINANTS OF ENVIRONMENTAL ACTIVITIES OF

ENTERPRISES

8. ARTUR PIASZCZYK 94

AUDIT COMMITTEES IN STRUCTURES SUPERVISORY BOARD -

SEVERAL YEARS EXPERIENCE

ANNOUNCEMENTS AND RESEARCH REPORTS 102

9. IRENEUSZ ŻUCHOWSKI 103

X EDITION OF THE CONTECTS THE BEST RESEARCH THESIS IN THE

FIELD OF COOPERATIVES

10. PIOTR BÓRAWSKI 106

REPORT OF THE INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE

,,CONDITIONS OF HUMAN CAPITAL DEVELOPMENT"

Stro

na8

DZIAŁ I

POLSKA OBYWATELSKA

I SAMORZĄDOWA

CHAPTER I

CITIZEN SHIP AND LOCAL

GOVERNMENT IN POLAND

St

ron

a9

Stro

na9

Stro

na9

ZESZYTY NAUKOWE WSES w Ostrołęce 2/2014(13), 9-23

dr hab. Bartosz Mickiewicz prof. ZUT

Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie

ANALIZA POZIOMU WYKSZTAŁCENIA I WARUNKÓW

MIESZKANIOWYCH MIESZKAŃCÓW OBSZARÓW WIEJSKICH

W PORÓWNANIU DO MIESZKAŃCÓW MIAST1

Wstęp

Pojęciu kapitału ludzkiego nadaje się różne znaczenia. Na ogół twierdzi

się, że kapitał ludzki to nagromadzony przez człowieka zasób wiedzy fachowej,

doświadczenia czy umiejętności i sprawności intelektualnych. Kapitał ludzki

obrazuje się za pomocą wskaźnika możliwości adaptacyjnych i produkcyjnych

oraz zdolności do kreatywności. Wartość kapitału ludzkiego podnosi się dzięki

inwestowanie w rozwój człowieka, poprzez rozwój zróżnicowanych form

edukacyjnych, pozwalających na łatwy dostęp do instytucji oświatowych.

Kapitał ludzki ma wartość ekonomiczną, ponieważ wydatki poniesione na

rozwój człowieka procentują w dwójnasób, prowadzą do zmiany wartości

nagromadzonych zdolności pracowników i w efekcie do zmiany jakości

funkcjonowania w sferze społeczno-gospodarczej. Według. OECD kapitał

ludzki jest to wiedza, umiejętności, kompetencje i inne atrybuty posiadane przez

jednostki, które sprzyjają tworzeniu osobistego, społecznego i ekonomicznego

dobrobytu2.

Drugim pojęciem funkcjonującym w literaturze jest kapitał

intelektualny, który interpretowany jest jako ogół niematerialnych aktywów

ludzi, którzy na drodze kształcenia szkolnego, jak i pozaszkolnego, tworzą

potencjał w postaci obowiązujących norm postępowania, zaangażowania,

gotowych do współpracy i współdziałania, zmierzającego do osiągnięcia

nowych zjawisk w przestrzeni publicznej3. Kapitał strukturalny z kolei prowadzi

nas do zobrazowania poziomu elementów infrastruktury, nie tylko w postaci

systemu edukacji czy innowacji, lecz także infrastruktury materialnej. Kapitał

ludzki zapewnia „inteligentny wzrost” czyli oparcie rozwoju gospodarczego na

wiedzy i innowacjach4.

1 Projekt badawczy został sfinansowany ze środków Narodowego Centrum Nauki 2 A. Świebocka-Nerkowska (red), 2011, Bilans kapitału ludzkiego w Polsce, Polska Agencja

Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 3 Raport o kapitale intelektualnym Polski, 2008. KPRM, Warszawa 4 A. Savvides, T. Stengos, 2009, Human Capital and Economic, Standford University Press,

Standford.

St

ron

a10

Stro

na1

0

Stro

na1

0

Materiał i zakres badań

W 2011 r przeprowadzono Narodowy Spis Powszechny Ludności

i Mieszkań, który był pierwszym spisem realizowanym od czasu przystąpienia

Polski do Unii Europejskiej. Podstawowym celem spisu było pozyskanie

wiedzy na temat zmian zachodzących w procesach demograficznych

i społecznych. W opracowaniach statystycznych dążono do charakterystyki

zmian, jakie zaszły w okresie 2002-2011 w podstawowych strukturach ludności,

gospodarstw domowych i rodzin oraz zmian w wielkości i standardzie zasobów

mieszkaniowych.

W badaniach skoncentrowano uwagę na kilku aspektach analizy zmian

procesu społeczno-demograficznego, a mianowicie zmian poziomu

wykształcenia mieszkańców miast, który konfrontowano z poziomem

uzyskiwanym przez mieszkańców obszarów wiejskich. Drugi poziom badań

dotyczył wielkości zasobów mieszkaniowych również w dwóch układach

odniesienia. Interesujące dane uzyskano poprzez pomiar głębokości przemian

zachodzących w przestrzeni czasowej rozciągającej się miedzy rokiem 2002,

poprzedzającym okres wstąpienia Polski do UE, a rokiem 2011 r, już po siedmiu

latach funkcjonowania we wspólnocie. Całość przedstawiono w układzie

globalnym i w układzie występujących województw.

W opracowaniu bazowano głównie na wynikach Narodowego Spisu

Powszechnego z 2002 r i z 2011 r

Luka edukacyjna między miastem a wsią

Wykształcenie jest kategorią oświatową, która obrazuje poziom

przygotowania danej grupy do wykonywania zawodu i do funkcjonowania

w określonej zbiorowości społecznej. Poprzez wykształcenie ludzie zdobywają

zasób określonej wiedzy, umiejętności, sprawności i kompetencji

umożliwiającej jednostce poznanie otaczającego świata i wykonywanie

określonego zawodu. Przez wieki wykształcenie traktowane było jako wyróżnik

elity społecznej i sprowadzało się do znajomości na ogół treści kulturowych

i języków. Miało ono na ogół charakter humanistyczny, było więc nieprzydatne

zawodowo. Z czasem obok kształcenia humanistycznego wprowadzono

kształcenie zawodowe, którego specjalizacje pogłębiano, w miarę postępu

nauko-technicznego.

Rolnicy na ścieżkę edukacyjną wkroczyli stosunkowo późno, bo dopiero

w XIX wieku, kiedy zaczęto zakładać pierwsze szkoły rolnicze i przeprowadzać

szkolenia rolników. Przez dłuższy okres czasu edukacja ogólna zatrzymywała

się na poziomie czterech klas szkoły podstawowej. Tak więc już u zarania

rozwoju społeczeństw lokalnych, istniały różnice w dostępie do edukacji

powszechnej, której nie zdołano zniwelować w późniejszym okresie rozwojem

St

ron

a11

Stro

na1

1

Stro

na1

1

szkolnictwa powszechnego. Jeszcze w 1996 r pod względem wykształcenia wsi

różnili się znacząco od osób zamieszkałych w mieście5.

Tabela 1. Struktura ludności według wykształcenia w 1996 r (w %)

Table 1. The structure of the population by educational attainment in 1996 (in%)

Wykształcenie/ Education

Na wsi/ In

the

countryside

W mieście/

In town

Różnica w punktach

procentowych/ The

difference in percentage

points

Wyższe/ Higher 1,9 9,8 -7,9

Policealne/ Post-secondary 1,3 3,3 -2,0

Średnie ogólnokształcące/ Secondary

general 3,0 9,6 -6,6

Techniczne i zawodowe/ Technical and

professional 39,2 45,9 -6,7

Zasadnicze zawodowe/ Vocational 28,0 24,6 +3,4

Podstawowe/ Primary 43,8 27,6 +16,2

Bez wykształcenia szkolnego/ No

education 10,8 3,6 +7,2

Źródło: dane GUS

Source: MSO data

Istotnym czynnikiem różnicującym strukturę ludności według poziomu

wykształcenia było miejsce zamieszkania. Ludność zamieszkująca na obszarach

wiejskich charakteryzowała niższym poziomem wykształcenia, niż ludność

miast. Największe różnice wyrażane w punktach procentowych między wsią

a miastem zanotowano na poziomie wykształcenia wyższego (7,9 punktów

procentowych). Różnice te malały przy rozpatrywaniu wykształcenia

policealnego (2,0 p. p.), by następnie wzrosnąć przy rozpatrywaniu

wykształcenia ogólnokształcącego (6,6 p. p.) oraz technicznego (6,7 p. p.).

Okazuje się, ze przemiany społeczno-ekonomiczne, które miały miejsce

w ostatnich latach pogłębiły różnice występujące między miastem a wsią. Na

obszarach wiejskich kumulował się szereg negatywnych zjawisk

ograniczających rozwój jej mieszkańców, w tym zwłaszcza niedostateczny

poziom wykształcenia, niedostosowanie posiadanego przygotowania

zawodowego do potrzeb występujących w danym regionie, niższe aspiracje

życiowe, trudniejszy dostęp do rynku pracy, a w niektórych rejonach kraju także

niższy standard życia mieszkańców wsi. Procesy decydujące o rozwoju

5 B. M., Wawrzyniak 2001. Luka edukacyjna barierą procesu integracji polskiej wsi i rolnictwa z

Unią Europejską, Wieś i Rolnictwo, nr 3.

St

ron

a12

Stro

na1

2

Stro

na1

2

społeczno-gospodarczym miały tendencję do koncentrowania się w ośrodkach

silniej zurbanizowanych, gdzie nie występowały bariery dostępu do

infrastruktury i gdzie wysoko kwalifikowani pracownicy mieli do niej

powszechny dostęp i mogły z niej efektywnie korzystać. Zależności te

decydowały o tym, że tereny wiejskie miały gorsze perspektywy rozwojowe niż

ośrodki miejskie. Na sytuację gospodarczą i perspektywy rozwoju obszarów

wiejskich wpływały różne uwarunkowania wynikające z ogólnie niskiego

poziomu gospodarczego, dużych odległości i znacznych trudności w dostępie do

infrastruktury społecznej, edukacyjnej i kulturalnej. Występujące w tym zakresie

dysproporcje pomiędzy miastem a wsią, decydowało o mniejszej atrakcyjności

obszarów wiejskich, a tym samym stanowiły źródło występujących barier

dalszego ich rozwoju. Posiadane przez mieszkańców obszarów wiejskich

kwalifikacje, a niekiedy ich brak, stanowiły jedną z ważniejszych barier do

przezwyciężenia bezrobocia i ożywienia obszarów wiejskich. Można zakładać,

że osoby o niższym poziomie wykształcenia były mniej mobilne zawodowo

a jednocześnie nie przejawiały aktywności w celu uzyskania pożądanych na

rynku pracy kwalifikacji. U podstaw tego zjawiska leżały zazwyczaj takie

czynniki, jak brak motywacji do dalszego kształcenia, jak również brak środków

na dalsze kształcenie6.

Zmiany poziomu wykształcenia między miastem a obszarami wiejskimi

w latach 2002-2011

W wyniku głębokiej transformacji jaki Polska przeszła po 1989 r,

powstały warunki do innego ukształtowania systemu oświaty. Po pierwsze

szkolnictwo średnie zostało rozczłonkowane na gimnazja i licea, zaś uczelnie

wyższe mogły zakładać jednostki niepubliczne. Po drugie w wyniku tych

nowych zjawisk zanotowano boom edukacyjny, zwłaszcza na poziomie

szkolnictwa wyższego. Młodzież zmieniała swoje preferencje edukacyjne,

z systemu kształcenia zawodowego przeszła na kształcenie ogólnokształcące.

Jeszcze większe zmiany zaobserwowano na poziomie wyższym. Utworzenie

całej sieci uczelni niepaństwowych i do tego zlokalizowanych niekiedy nawet

w miastach powiatowych, utworzyło perspektywy sięgnięcia po te

wykształcenie. Motywem kształcenia na poziomie wyższym, obok zdobycia

dyplomu, były często prozaiczne czynniki, jak z jednej strony brak miejsc pracy,

z drugiej zaś możliwość zdobycie stypendium, kredytów studenckich, aspiracje

edukacyjne i i inne czynniki.

Wszystkie te nowe zjawiska występujące w systemie oświaty

i szkolnictwa wyższego spowodowały, że obraz edukacyjny w Polsce uległ

istotnemu przewartościowaniu. Według wyników spisu powszechnego z 2011 r

6 B. M., Wawrzyniak 2001. Luka edukacyjna barierą procesu integracji polskiej wsi i rolnictwa z

Unią Europejską, Wieś i Rolnictwo, nr 3.

St

ron

a13

Stro

na1

3

Stro

na1

3

odsetek osób o wykształceniu wyższym wyniósł w skali kraju 17,0% i w

porównaniu do 2002 r. zwiększył się o ponad 7,1 punktów procentowych. W

liczbach bezwzględnych liczba osób z wykształceniem wyższym wzrosła z 3,2

mln do 5,7 mln osób, zaś wzrost ten należy analizować przy zmianach

demograficznych, jakie zaszły w naszym kraju (np. emigracja). Przyrost osób z

wykształceniem wyższym był wyższy w miastach, niż na obszarach wiejskich.

Według NSP przyrost osób obliczany w punktach procentowych wyniósł w

miastach 8,2 p. p., zaś na wsi 5,7 p. p.. Występującej przewagi miasta nad wsią

nie dało się zniwelować 7.

Tabela 2. Ludność Polski według poziomu wykształcenia (w %)

Table 2 Polish population by level of education (in %)

Wyszczególnie

nie/

Specification

Ogół

em/

Total

Poziom wykształcenia/ Level of education

Wyżs

ze/

High

er

Średnie

zawodow

e

(łącznie

z

policealn

ym)/

Seconda

ry

vocation

al

(together

with

post-

secondar

y)

Śred

nie

ogóln

okszt

ałcąc

e/

Seco

ndar

y

gene

ral

Zasad

nicze

zawod

owe/

Vocati

onal

Gimna

zjalne/

Gimna

sium

Podsta

wowe

ukończ

one/

Primar

y

comple

ted

Podsta

wowe

nieuko

ńczone

i bez

wykszt

ałcenia

szkoln

ego/

Primar

y

uncom

pleted

and

with

no

educati

on

Nieu

stalo

ny/

Unde

termi

ned

Ogółe

m/

Total

2002 100,0 9,9 3,2 28,3 23,2 - 29,8 3,6 2,0

2011 100,0 17,0 2,6 29,0 21,7 4,9 18,3 1,4 5,1

Miasta/

Towns

2002 100,0 13,2 3,9 33,4 20,4 - 23,9 2,3 2,9

2011 100,0 21,4 3,2 32,1 18,6 4,3 13,7 0,9 5,8

Wieś/

Countr

ysie

2002 100,0 4,2 1,9 19,6 28,0 - 39,7 5,9 0,7

2011 100,0 9,9 1,6 23,9 26,5 6,0 25,6 2,1 4,4

Źródło: dane GUS

Source: MSO data

Interesujące zmiany zanotowano w ramach przeprowadzonej analizy,

jakie występowały między miastem a wsią. Okazało się, że czynnikiem

7 Ludność. Stan i struktura demograficzno-społeczna, 2013, NSP 2011, GUS, Warszawa

St

ron

a14

Stro

na1

4

Stro

na1

4

różnicującym strukturę ludności według poziomu wykształcenia było miejsce

zamieszkanie. W sensie statystycznym przez obszary wiejskie rozumie się

tereny położone poza obrębem miast. Według danych GUS obszary wiejskie

zajmowały ponad 93% powierzchni kraju (291 tys. km2). Teren ten zamieszkały

był przez 14,9 mln mieszkańców, tj. 39,0% ludności Polski. Badania wykazały,

że struktura wykształcenia ludności wiejskiej różniła się od tej zaobserwowanej

w miastach. Zarówno w NSP 2002, jak i w kolejnym w 2011 r dominującym

poziomem wykształcenia ludności wiejskiej było wykształcenie podstawowe,

które łącznie z gimnazjalnym wynosiło 39,7% w 2002 r. oraz uległo obniżeniu

do 31,6% w 2011 r. [Ludność, NSP, 2013].

Absolwenci szkół średnich i szkół zawodowych zajmują łącznie istotną

pozycję w strukturze wykształcenia mieszkańców obszarów wiejskich, przy

czym proces skolaryzacji wyrażony w procentach wzrósł z 47,6% do 50,4%

Warto zaznaczyć, że w wyniku reformy szkolnictwa średniego spadła liczba

osób o wykształceniu zawodowym (z 28,0% do 26,5%), przy czym pojawili się

abiturienci gimnazjów.

Tabela 3. Poziom wykształcenia ludności Polski według płci

Table 3 The education level of the Polish population by sex

Wyszczególnie

nie/

Specification

Ogół

em/

Total

Poziom wykształcenia/ Level of education

Wyżs

ze/

High

er

Średnie

zawodow

e

(łącznie

z

policealn

ym)

Seconda

ry

vocation

al

(together

with

post-

secondar

y)

Średni

e

ogólno

kształc

ące/

Second

ary

genera

l

Zasa

dnicz

e

zawo

dowe

/

Voca

tiona

l

Gimna

zjalne/

Gimna

sium

Podsta

wowe

ukończ

one/

Primar

y

comple

ted

Podsta

wowe

nieuko

ńczone

i bez

wykszt

ałcenia

szkoln

ego/

Primar

y

uncom

pleted

and

with

no

educati

on

Nieu

stalo

ny/

Unde

termi

ned

Ogółe

m/

Total

2002 100,0 9,9 3,2 28,3 23,2 - 29,8 3,6 2,0

2011 100,0 17,0 2,6 29,0 21,7 4,9 18,3 1,4 5,2

Mężcz

yźni/

Men

2002 100,0 9,3 1,6 26,0 30,1 - 28,0 3,0 2,0

2011 100,0 14,8 1,5 27,6 27,9 5,5 16,5 1,0 5,2

Kobiet 2002 100,0 10,4 4,6 30,5 16,9 - 31,4 4,3 1,9

St

ron

a15

Stro

na1

5

Stro

na1

5

y/

Wome

n 2011 100,0 19,0 3,6 30,2 15,9 4,4 20,0 1,7 5,2

Źródło: dane GUS

Source: MSO data

Zgodnie z przypuszczeniami badawczymi występowało zjawisko

różnic w poziomie wykształcenia między kobietami a mężczyznami. W okresie

międzyspisowym wskaźnik wykształcenia na poziomie średnim i zasadniczym

analizowany wśród mężczyzn spadł z 56,1% do 55,5%, gdy natomiast ten

wskaźnik dla kobiet spadł z 47,4% w 2002 r do 46,1% w 2011 r. Zupełnie inne

tendencje występowały przy rozpatrywaniu poziomu wykształcenia na poziomie

wyższym. Aspiracje kobiet do sięgnięcia po dyplom wyższej uczelni były

większe i wyniosły 8,6% w okresie międzyspisowym, w porównaniu do

mężczyzn na poziomie 5,5% [Ludność, NSP, 2013].

Poziom wykształcenia ludności w układzie województw

W okresie między spisami zaszły istotne zmianie w poziomie

wykształcenia wszystkich grup społecznych, przy czym aspiracje ludności

przesunięte zostały z wykształcenia średniego na szczebel wykształcenia

wyższego. Otwarcie bram uczelni poprzez ich powszechność i wprowadzenie

trzech stopni kształcenia spowodowało, że uzyskanie tytułu licencjata,

trwającego na ogół trzy lata, stało w zasięgu osób z mniejszych miejscowości,

gmin a nawet oddalonych wsi. Z tytułu wprowadzenia nowego systemu

szkolnictwa wyższego w połączeniu z możliwością tworzenia uczelni

niepublicznych, Polska uzyskała pierwsze miejsce w skali Europy pod

względem stopnia wykształcenia na poziomie wyższym [Ludność, NSP, 2002].

Tabela 4. Poziom wykształcenia ludności Polski w układzie wojewódzkim (w %)

Table 4 The level of Polish education by voivodeship

Województwo/

Voivodeship

Ogółe

m/

Total

Poziom wykształcenia/ Level of education

Wyżs

ze/

High

er

Średnie

zawodow

e

(łącznie

z

policealn

ym)/

Seconda

ry

vocation

al

(together

with

post-

Śred

nie

ogóln

okszt

ałcąc

e

/Seco

ndar

y

gene

ral

Zasa

dnicz

e

zawo

dowe

/

Voca

tiona

Gim

nazja

lne/

Gim

nasiu

m

Pods

tawo

we

ukoń

czon

e/

Prim

ary

comp

leted

Podsta

wowe

nieuko

ńczone

i bez

wykszt

ałcenia

szkoln

ego

Primar

y

uncom

pleted

and

Nie

ust

alo

ny/

Un

det

er

mi

ned

St

ron

a16

Stro

na1

6

Stro

na1

6

secondar

y)

with

no

educati

on

Dolnośląski

e

2002 100,0 9,9 24,3 9,0 23,3 - 28,7 3,5 1,4

2011 100,0 16,8 20,7 12,1 21,4 4,5 17,0 1,3 6,1

Kujawsko-

pomorskie

2002 100,0 8,3 20,8 8,1 27,0 - 31,7 2,9 1,2

2011 100,0 14,1 18,5 11,0 25,2 5,3 19,9 1,1 4,9

Lubelskie 2002 100,0 9,4 22,6 8,4 20,2 - 33,4 5,3 0,6

2011 100,0 16,2 20,4 11,1 19,3 5,3 21,0 1,9 4,9

Lubuskie 2002 100,0 8,2 23,4 8,3 25,0 - 29,7 3,9 1,6

2011 100,0 14,4 20,2 11,4 23,8 5,1 17,8 1,6 5,8

Łódzkie 2002 100,0 9,2 22,1 9,6 21,0 - 32,3 4,4 1,4

2011 100,0 16,2 19,9 13,3 20,2 4,7 21,4 1,5 2,9

Małopolskie 2002 100,0 10,1 22,7 8,4 25,1 - 28,9 3,1 1,6

2011 100,0 17,2 19,2 11,9 22,8 5,0 17,1 1,1 5,7

Mazowiecki

e

2002 100,0 13,8 24,3 10,2 18,0 - 26,9 3,8 3,1

2011 100,0 23,6 19,8 13,9 16,7 4,6 16,8 1,4 3,3

Opolskie 2002 100,0 8,0 20,9 6,8 26,1 - 29,7 3,1 5,4

2011 100,0 13,6

18,3 10,3

23,9 4,6 17,9 1,3 10,

2

Podkarpacki

e

2002 100,0 8,5 23,4 7,3 23,8 - 32,0 3,9 1,2

2011 100,0 14,5 19,6 10,6 21,7 5,5 19,0 1,3 7,7

Podlaskie 2002 100,0 9,1 22,5 8,3 18,2 - 33,9 6,5 1,4

2011 100,0 16,0 19,1 11,0 16,0 5,4 21,4 2,7 8,4

Pomorskie 2002 100,0 10,9 21,9 9,8 23,9 - 28,5 2,8 2,2

2011 100,0 17,6 18,8 12,5 21,9 5,0 17,3 1,1 5,9

Śląskie 2002 100,0 8,9 23,9 7,8 26,8 - 26,4 2,3 3,9

2011 100,0 15,9 21,7 10,7 25,2 4,6 15,8 0,9 5,1

Świętokrzys

kie

2002 100,0 9,1 22,7 7,5 21,8 - 32,9 4,8 1,2

2011 100,0 16,1 19,9 10,2 21,3 5,2 21,2 1,6 4,5

Warmińsko-

mazurskie

2002 100,0 8,3 21,6 7,6 21,4 - 34,5 4,9 1,7

2011 100,0 14,0 18,1 11,0 19,9 5,5 22,1 2,0 7,2

Wielkopolsk

ie

2002 100,0 9,3 21,8 8,3 27,5 - 29,8 2,9 0,4

2011 100,0 16,4 19,7 10,9 26,0 5,1 17,7 1,0 3,2

Zachodniop

omorskie

2002 100,0 10,0 21,8 9,9 22,0 - 30,1 4,1 2,1

2011 100,0 16,6 18,8 12,5 20,6 4,9 19,1 1,7 5,9

POLSKA 2002 100,0 9,9 22,8 8,6 23,2 - 29,8 3,6 2,0

2011 100,0 17,0 19,8 11,8 21,7 4,9 18,3 1,4 5,2

Źródło: dane GUS

Source: MSO data

St

ron

a17

Stro

na1

7

Stro

na1

7

Kapitał ludzki można mierzyć na różne sposoby. W niniejszym

opracowaniu w celu uchwycenia różnic występujących między województwami,

wprowadzono wskaźnik kwalifikacji zawodowych, który obejmuje wszystkie

osoby legitymujące się wykształceniem wyższym, policealnym oraz średnim

ogólnokształcącym i zawodowym. Wskaźnik kwalifikacji zawodowych na tym

etapie badań nie był weryfikowany o osoby legitymujące się co prawda

odpowiednim wykształceniem, ale pozostające w stanie nieczynnym (np.

emeryci, renciści). Chodziło bowiem o uchwycenie bardziej różnic, niż

precyzyjne wyliczenie wskaźnika dla każdej grupy zawodowej8.

Wskaźnik kwalifikacji zawodowej wynoszący w skali kraju 7,6 punktów

procentowych, był najwyższy w woj. mazowieckim (9,0 punktów

procentowych), łódzkim (8,5 p. p.), śląskim (7,7 p. p.) oraz wielkopolskim (7,6

p. p.). Okazuje się, że dostęp do kształcenia w dużych aglomeracjach, takich

jak Warszawa, Łódź, Katowice czy Poznań, dysponującymi dużą liczbę uczelni

publicznych i niepublicznych oraz rozbudowanym szkolnictwem średnim, był o

wiele większy niż w pozostałych regionach kraju. Czynnik wielkości

aglomeracji i liczby uczelni znalazł odzwierciedlenie w województwach, które

charakteryzowały się najmniejszym wskaźnikiem kwalifikacji zawodowych, jak

przykładowo w woj. podkarpackim (5,5 punktów procentowych), warmińsko-

mazurskim (5,6 p. p.) oraz zachodniopomorskim (6,2 p. p.). Wskaźnik

kwalifikacji zawodowych należy analizować poprzez pryzmat stosunkowo

nowych zjawisk zachodzących na obszarach wiejskich, który polega na

wewnętrznej migracji ludności miejskie na obrzeże miast, a zjawisko to

dotyczyło raczej ludzi zamożnych i bardziej wykształconych [Ludność, NSP,

2013]..

Według GUS różnice w strukturze wykształcenia miały następujące

przyczyny:

- niekorzystne zmiany demograficzne, tj. malejąca liczba urodzeń od

2003 r, w wyniku których nastąpiło zmniejszenie3 się liczby dzieci i młodzieży

a w konsekwencji mniejsza liczba absolwentów,

- wzrost świadomości i aktywności edukacyjnej ludności, która

zakładała, że wyższy poziom wykształcenia zwiększa szansę zdobycia lepszej

pozycji na rynku pracy,

-zdecydowany lepszy dostęp do szkół, w tym przede wszystkim do

wyższych uczelni o charakterze publicznym i niepublicznym [Ludność, NSP,

2013].

8 Raport o kapitale intelektualnym Polski, 2008. KPRM, Warszawa.

St

ron

a18

Stro

na1

8

Stro

na1

8

Ocena warunków mieszkaniowych między NSP z 2002 a 2011r

Problemy mieszkaniowe określają całokształt warunków egzystencji

mieszkańców danej społeczności, które traktowane są jako podstawowe dobro

człowieka, spełniające szereg funkcji, w tym funkcje ekonomiczne,

socjalizacyjne, społeczne czy demograficzne. Mieszkania i ich standard czy

wyposażenie decydują o materialnych warunkach, w których egzystuje

człowiek. Ważne są również fizyczne cechy mieszkania w postaci powierzchni,

lokalizacji, dostępu do infrastruktury technicznej, dróg i szlaków

komunikacyjnych. Ostatnio doszły nowe czynniki określające wartość

mieszkania w postaci dostępu do szerokopasmowego internetu, ośrodków

edukacyjnych czy kulturalno-rozrywkowych.

W rozwoju historycznym powstała cała mozaika mieszkań i warunków

egzystencji, w postaci ich źródeł pochodzenia i okresu powstawania. Z tego

punktu widzenia dysponujemy mieszkaniami z zasobów państwowych,

spółdzielczych, samorządowych, organizacji społecznych czy zasobów

prywatnych. Budowa mieszkania pochłania znaczną część dochodów

mieszkańców i jest ważną dziedziną gospodarki, angażującej duże zasoby

środków finansowych.

Według danych NSP w 2011r przeciętne mieszkanie składało się z 3,83

izb, a jego powierzchnia użytkowa wynosiła 72,4 m2. W porównaniu z 2002 r

wielkość przeciętnego mieszkania zamieszkanego wzrosłą, biorąc pod uwagę

liczbę izb o 0,13 izby, zaś w przypadku przeciętnej powierzchni użytkowej

przypadającej na mieszkanie o 3,8 m2. Jest rzeczą charakterystyczną, że

mieszkania na wsi zwiększyły się bardziej niż te w miastach i to zarówno pod

względem przeciętnej powierzchni użytkowej, jak i przeciętej liczby izb

przypadającej na mieszkanie. W 2011 r mieszkanie w miastach było średnio

o 28,3 m2 mniejsze niż mieszkania na wsi [Mieszkania, NSP, 2002].

Tabela 5. Zmiany zasobów mieszkaniowych (w %)

Table 5 Changes In housing stock (jn %)

Wyszczególnienie/

Specification

Przeciętna liczba/ Average number

Przeciętna

powierzchnia użytkowa

w m2/ The average floor

area in m2

Izb w 1

mieszkani

u/

Chambers

in 1

apartment

osób w 1

mieszkaniu/

Persons in 1

apartment

osób na 1

izbę/ People

In 1

chamber

1

mieszkani

a/ 1

apartment

na 1 osobę/

1 person

Ogółem/

Total

2002 3,70 3,25 0,88 68,6 21,1

2011 3,83 3,04 0,79 72,4 23,8

Miasta/ 2002 3,51 2,95 0,84 60,8 20,6

St

ron

a19

Stro

na1

9

Stro

na1

9

Towns 2011 3,60 2,70 0,75 63,7 23,6

Wieś/

countryside

2002 4,09 3,87 0,95 84,9 21,9

2011 4,36 3,79 0,88 92,0 24,0

Źródło: dane GUS

Source: MSO data

W 2011 r w strukturze mieszkań zamieszkanych według liczby izb

prawie 32% populacji mieszkań zamieszkanych stanowiły mieszkania z 3

izbami. W porównaniu do 2002 r wzrósł udział mieszkań z liczbą 5 i więcej izb

o 2,7%. W pozostałych kategoriach mieszkań odnotowano spadek ich udziału.

Na wsi dominowały mieszkania z liczbą 5 i więcej izb, które stanowiły ponad

36% całkowitej liczby mieszkań zamieszkanych na wsi. w miastach z kolei

najczęściej występowały mieszkania z 3 izbami, która stanowiły 35% ogółu

zamieszkanych mieszkań9.

Tabela 6. Struktura mieszkań zamieszkanych według liczby izb (w %)

Table 6 The structure of inhabited dwellings by number of rooms (in %)

Wyszczególnienie/

Specification

Ogółem w tys/

Total in thous..

W tym mieszkania o liczbie izb/ Including

apartament with the number of rooms

1 2 3 4

5 i

więcej/ 5

and

more

Ogółem/

Total

2002 11765,5 2,9 14,4 33,3 28,7 20,7

2011 12532,7 2,6 12,9 31,8 27,0 23,4

Miasta/

Towns

2002 7956,2 3,8 15,4 36,1 29,0 15,7

2011 8595,4 3,4 14,7 35,6 27,6 17,3

Wieś/

Countryside

2002 3811,4 1,2 12,0 27,4 28,2 31,2

2011 3937,3 0,8 9,1 23,5 25,8 36,6

Źródło: dane GUS

Source: MSO data

Tak więc porównując mieszkania między miastem a wsią pod względem

liczby izb, to zdecydowanie przewagę miały i mają mieszkania na wsi, liczące 5

i więcej izb (wzrost z 31,2% do 36,6%). Oznacza to, że na wsi mieszkania były

zdecydowanie większe, przy czym dotyczyło to zjawisko budynków

jednorodzinnych, charakterystycznych dla obszarów wiejskich.

9 Mieszkania, NSP, 2013

St

ron

a20

Stro

na2

0

Stro

na2

0

Przeprowadzona analiza zmian zasobów mieszkaniowych w układzie

województw nie wykazała istotnych różnic, jeśli chodzi o przeciętną liczbę izb

przypadających w jednym mieszkaniu. Do pozytywnych zjawisk należy zaliczyć

fakt spadku we wszystkich województwach liczby osób zamieszkanych

w jednym mieszkaniu a jednocześnie spadku osób przypadających na jedną izbę

. [Mieszkania, NSP, 2013].

Tabela7. Zmiany zasobów mieszkaniowych w układzie województw (w %)

Table 7 Changes in the system of housing by voivodeships (in %)

Wyszczególnienie/ Specification

Przeciętna liczba/ Average

number

Przeciętna

powierzchnia

użytkowa w m2 The

average floor area

in m2

izb w 1

mieszkani

u/

Chambers

In 1

apartment

osób

w 1

mieszka

niu/

Persons

in 1

apartme

nt

osób

na 1

izbę/Pe

ople in

1

chamb

e

1

mieszka

nia/1

apartme

nt

na 1

osobę/ 1

person

DOLNOŚLĄSKIE 2002 3,62 3,07 0,85 65,6 21,4

2011 3,83 2,83 0,74 70,9 25,0

KUJAWSKO-POMORSKIE 2002 3,65 3,28 0,90 65,2 19,9

2011 3,76 3,09 0,82 68,6 22,1

LUBELSKIE 2002 3,74 3,40 0,91 73,3 21,6

2011 3,88 3,25 0,84 76,7 23,6

LUBUSKIE 2002 3,80 3,25 0,85 68,2 21,0

2011 3,97 3,00 0,76 72,3 24,0

ŁÓDZKIE 2002 3,48 2,98 0,86 64,2 21,6

2011 3,61 2,83 0,79 67,8 23,9

MAŁOPOLSKIE 2002 3,80 3,54 0,93 72,9 20,6

2011 3,93 3,30 0,84 76,6 23,1

MAZOWIECKIE 2002 3,53 3,08 0,87 66,3 21,5

2011 3,67 2,86 0,78 70,8 24,7

OPOLSKIE 2002 4,08 3,38 0,83 76,8 22,7

2011 4,19 3,08 0,74 79,6 25,8

PODKARPACKIE 2002 3,93 3,77 0,96 76,3 20,2

2011 4,09 3,57 0,88 80,1 22,4

St

ron

a21

Stro

na2

1

Stro

na2

1

PODLASKIE 2002 3,96 3,33 0,84 72,4 21,7

2011 4,06 3,13 0,77 75,6 24,1

POMORSKIE 2002 3,72 3,31 0,89 66,7 20,2

2011 3,81 3,04 0,80 70,3 23,2

ŚLĄSKIE 2002 3,61 3,02 0,84 65,4 21,7

2011 3,74 2,86 0,77 69,0 24,1

ŚWIĘTOKRZYSKIE 2002 3,63 3,39 0,93 70,2 20,7

2011 3,79 3,26 0,86 73,5 22,5

WARMIŃSKO-

MAZURSKIE

2002 3,69 3,34 0,91 63,9 19,1

2011 3,77 3,12 0,83 66,8 21,4

WIELKOPOLSKIE 2002 3,95 3,48 0,88 75,9 21,8

2011 4,07 3,23 0,80 79,8 24,6

ZACHODNIOPOMORSKIE 2002 3,70 3,17 0,86 65,1 20,5

2011 3,83 2,92 0,76 68,9 23,5

Ogółem/ Total

2002 3,70 3,25 0,88 68,6 21,1

2011 3,83 3,04 0,79 72,4 23,8

Źródło: dane GUS

Source: MSO data

Ważnym czynnikiem charakteryzującym warunki mieszkaniowe jest

przeciętna powierzchnia użytkowa, która była zróżnicowana terytorialnie,

a także różnice występowały między latami oraz miedzy miastem a wsią.

Wzrost przeciętnej powierzchni użytkowej w m2 między spisami powszechnymi

2002-2011 wyniósł 3,8 m2, przy czym był najwyższy w woj. dolnośląskim (5,3

m2), mazowieckim (4,5 m2) i lubuskim (4,1 m2.). Z kolei najmniejsze zmiany

zanotowano woj. opolskim (2,8 m2) oraz warmińsko-mazurskim (2,9 m2).

Jeszcze większe różnice występowały między miastem a wsią. Przykładowo

powierzchnia użytkowa wynosiła w miastach od 56,2 m2 na terenie woj.

łódzkiego do 67,4 m2 w woj. wielkopolskim. Na wsi wahała się od 7,30 m2

w woj. warmińsko-mazurskim do 95,0 m2 w woj. opolskim. Na wsi w stosunku

do 2002 r najbardziej pod względem przeciętnej powierzchni użytkowej

zwiększyły się mieszkania zamieszkane w woj. śląskim o 8,9 m2, pomorskim

o 9,0 m2 i mazowieckim o 9,2 m2. Najmniej natomiast w woj. opolskim

i podkarpackim o 4,9m2 oraz lubuskim o 5,4 m2 [Mieszkania, NSP, 2013].

Wielkość mieszkania oczywiście nie charakteryzuje wszystkich

parametrów mówiących o standardzie zamieszkania. Dodatkowo należałoby

omówić stopień wyposażenia w instalacje techniczno-sanitarne, położenia

wobec ważnych punktów topograficznych (np. szlaków komunikacyjnych), lecz

te dane przekraczają ramy opracowania

St

ron

a22

Stro

na2

2

Stro

na2

2

Uwagi końcowe

Spisy powszechne są najpełniejszym źródłem informacji o poziomie

wykształcenia ludności. Według NSP w okresie lat 2002-2011 zanotowano stały

wzrost poziomu wykształcenia i to na wszystkich poziomach edukacyjnych,

przy czym dynamika tego wzrostu była zróżnicowana, jeśli chodzi o rodzaj

zdobytego wykształcenia. Ogólnie biorąc aspiracje edukacyjne społeczeństwa

wzrosły ze szczebla wykształcenia średniego na szczebel wykształcenia

wyższego. Ekspansja wykształcenia na poziom wyższy może łatwo prowadzić

do zaniechania dobrego kształcenia pracowników średniego szczebla. Drogę do

typu wykształcenia otwarła ustawa o szkolnictwie wyższym z 1990 r, która

akceptowała możliwość powstawanie szkół niepublicznych. W sensie

statystycznym część wzrostu poziom wykształcenia zdyskontował już spis

powszechny z 2002 r, który wykazał przyrost tego wykształcenia według NSP

z 1996 r w stosunku do NSP w 2002 r o 2,7 punktów procentowych. W

następnej dekadzie lat 2002-2011 wzrost poziomu wykształcenia był jeszcze

wyższy i wyniósł 7,1 punktów procentowych. Zmiany zaszły również w

systemie kształcenia na poziomie średnim, poprzez wprowadzenie w 1999 r

gimnazjów, w których nauka trwa trzy lata i stanowi drugi, obowiązkowy

poziom kształcenia dla wszystkich mieszkańców. System oświaty obejmują

licea ogólnokształcące lub licea o charakterze technicznym.

W badaniach poddano analizie warunki mieszkaniowe, które obrazują

standard życia społeczeństwa. Polityka mieszkaniowa, stanowiąca cześć polityki

społecznej państwa, przyczyniła się do wyrównywanie szans społecznych

w dostępie do mieszkań. Państwo wspomagało politykę mieszkaniową

pośrednio, poprzez takie instrumenty jak polityka kredytowa, szczególnie dla

młodych ludzi, ułatwianie budownictwa indywidualnego poprzez dostęp do

terenów zurbanizowanych, a także uzbrojenie i rozbudowa urządzeń

komunalnych. Mimo wzrostu wskaźników obrazujących postęp w dostępie do

zasobów mieszkaniowych, trudną sytuację odczuwa część społeczeństwa,

wyrażona deficytem mieszkań w stosunku do liczby rodzin lub gospodarstw

domowych.

Bibliografia:

1. http://stat.gov.pl/spisy-powszechne/nsp-2003/wyniki-spisu-nsp-2003/Ludność. Stan i

struktura demograficzno-społeczna, 2003, NSP 2002, GUS, Warszawa.

2. http://stat.gov.pl/spisy-powszechne/nsp-2011/wyniki-spisu-nsp-2011/Ludność. Stan i

struktura demograficzno-społeczna, 2013, NSP 2011, GUS, Warszawa.

3. http://stat.gov.pl/spisy-powszechne/nsp-2003/wyniki-spisu-nsp-2003/Mieszkania, 2003, NSP

2002, GUS, Warszawa.

4. http://stat.gov.pl/spisy-powszechne/nsp-2011/wyniki-spisu-nsp-2011/Mieszkania, 2011, NSP

2013, GUS, Warszawa.

5. Raport o kapitale intelektualnym Polski, 2008. KPRM, Warszawa.

6. Savvides A., Stengos T., 2009, Human Capital and Economic. Standford University Press,

Standford.

St

ron

a23

Stro

na2

3

Stro

na2

3

7. Świebocka-Nerkowska A., (red), 2011, Bilans kapitału ludzkiego w Polsce. Polska Agencja

Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa

8. Wawrzyniak B., M., 2001, Luka edukacyjna barierą procesu integracji polskiej wsi i

rolnictwa z Unią Europejską. ,,Wieś i Rolnictwo”, nr 3.

ANALYSES OF EDUCATION LEVEL AND HOUSING CONDITIONS OF RURAL

INHABITANTS IN COMPARISON TO INHABITANTS OF TOWNS

Summary

The paper presents analyses of inhabitants’ education and housing conditions. The level

of education increased on all stages of educational system but the biggest increase was observed

on the higher education level (about 7,1%). The level of education was diversified among

provinces and also among cities (8,2%) and rural areas (5,7%). The features of higher education

level went up around big urban agglomerations.

Housing conditions were analysed comparing useful area and number of rooms in flats. In 2011

the average flat consisted of 3,83 rooms and its useful area was 72,4 m2. Comparing to 2002 the

average size of inhabited flat increased, considering number of rooms for about 0,13 room and in

case of average useful area for every flat for about 3,8 m2. The increase of flats did not fulfil

requirements of affirmation for every family or household of own accommodation.

Keywords: educational gap, level of education, housing conditions

Streszczenie

W opracowaniu poddano analizie dwa problemy wynikające z danych Narodowego

Spisu Powszechnego z 2002 r i 2011 r a mianowicie wykształceniu ludności i problemowi

warunków mieszkaniowych. Poziom wykształcenia uległ zwiększeniu na wszystkich szczeblach

systemu edukacji, jednak największy przyrost osiągnięto na poziomie wyższym (o 7,1 punktów

procentowych). Poziom wykształcenia był zróżnicowany między województwami a także między

miastami (o 8,2 punktów procentowych) a obszarami wiejskimi (o 5,7 punktów procentowych).

Wskaźniki poziomu wykształcenia wyższego były wyższe wokół dużych aglomeracji miejskich.

System oświaty został zmodernizowany poprzez wprowadzenie gimnazjów (1999) oraz

utworzenie liceów.

Warunki mieszkaniowe analizowano poprzez powierzchnię użytkową i liczbę izb w

mieszkaniu. W 2011r przeciętne mieszkanie składało się z 3,83 izb, a jego powierzchnia użytkowa

wynosiła 72,4 m2. W porównaniu z 2002 r wielkość przeciętnego mieszkania zamieszkanego

wzrosłą, biorąc pod uwagę liczbę izb o 0,13 izby, zaś w przypadku przeciętnej powierzchni

użytkowej przypadającej na mieszkanie o 3,8 m2. Przyrost mieszkań nie spełniał wymogu

zapewnienia każdej rodzinie czy gospodarstwu domowego samodzielnego lokum.

Słowa kluczowe: luka edukacyjna, poziom wykształcenia, warunki mieszkaniowe.

St

ron

a24

Stro

na2

4

Stro

na2

4

ZESZYTY NAUKOWE WSES w Ostrołęce 2/2014(13), 24-34

mgr Monika Skolimowska

Dyrektor Oddziału BBS - Bank w Darłowie

HIPOTEKA NA NIERUCHOMOŚCI JAKO ISTOTNY ELEMENT

W OGRANICZANIU RYZYKA KREDYTOWEGO

Wstęp

Celem głównym artykułu było wskazanie wpływu zabezpieczenia

hipotecznego ekspozycji kredytowych udzielonych na działalność rolniczą na

ograniczenie ryzyka kredytowego w banku. Źródłem danych są materiały

i literatura specjalistyczna związana z tematem pracy.

Konieczność dostosowania gospodarstw rolnych do zmian

uwarunkowań sytuacji ekonomiczno – społecznej zarówno w tej skali mokro-,

jak i lokalnej powoduje podejmowanie przez rolników inwestycji i zaciąganie na

ten cel kredytów. Stają się one ważnym czynnikiem modernizacji i rozwoju

gospodarstw.10

Kredyty dla rolnictwa oferowane są na działalność bieżącą (kredyty obrotowe)

oraz działalność inwestycyjną (kredyty inwestycyjne).

Kredyt jako źródło finansowania rozwoju rolnictwa

Główne rodzaje kredytów dla rolnictwa to:

- Kredyt obrotowy

Udzielany podmiotom prowadzącym działalność rolniczą, na finansowanie

bieżącej działalności rolniczej na okres do 3 lat.

- Kredyt inwestycyjny

Przeznaczony na zakup, budowę, modernizację, remonty obiektów

produkcyjnych, handlowych oraz zakup maszyn, urządzeń i nieruchomości.

Okres kredytowania do 10 lat. Minimalny udział środków własnych

w kredytowanym przedsięwzięciu wynosi 20% i powinien być

udokumentowany.

- Kredyt obrotowy w rachunku bieżącym

Przeznaczony dla Klientów posiadających w Banku czynny rachunek bieżący,

na regulowanie bieżących zobowiązań finansowych, pozwalający na

zwiększenie szybkości obrotu środkami pieniężnymi oraz zminimalizowanie

kosztów odsetek bankowych. Jako kredyt w formie odnawialnej linii

10 J. Kalinowski 2009, Oddziaływania doradcze w indywidualnych gospodarstwach rolnych

korzystających z preferencyjnych kredytów inwestycyjnych. Wyd. Uniwersytetu Przyrodniczego

we Wrocławiu, str. 14.

St

ron

a25

Stro

na2

5

Stro

na2

5

kredytowej, może być wielokrotnie wykorzystywany w ramach limitu

kredytowania w okresie do 1 roku.

- Kredyt obrotowy w rachunku kredytowym tzw. „rolniczy – sezonowy”

Przeznaczony na zakup środków do produkcji rolnej (bez dopłat) z okresem

spłaty do 12 miesięcy. Banki ustalają wysokość kredytu na poziomie 500 zł na

1ha użytków rolnych.

- Kredyt preferencyjny

Rysunek 1. Główne korzyści wynikające z kredytu preferencyjnego11

Źródło: opracowania własne

Figure 1. The main benefits of the preferential loan

Source: own elaborations

Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa udziela wsparcia

rolnikom w ramach budżetu krajowego, tzw. pomoc krajową. Pomoc ta

udzielana jest w formie dopłat do oprocentowania oraz gwarancji i poręczeń i

spłaty preferencyjnych kredytów inwestycyjnych i klęskowych, poręczeń spłaty

11 Opracowanie własne na podstawie http://www.arimr.gov.pl/pomoc-krajowa.html.

Ograniczenie kwotowe dotyczy kwoty udzielonego kredytu do czasu całkowitej spłaty.

Maksymalna kwota kredytu na zakup użytków rolnych wynosi 1,5 mln zł dla jednego podmiotu.

Zastosowanie dopłat do oprocentowania lub kapitału może nastąpić w dwóch formach. Pierwsza –

to pomoc de minimis i można z niej skorzystać wyłącznie w przypadku zakupu użytków rolnych.

Druga forma pomocy w postaci dopłat do oprocentowania lub kapitału i dotyczy inwestycji w

gospodarstwie, innej niż zakup wyłącznie użytków rolnych. Taką formę pomocy można też

wykorzystać w przypadku inwestycji o nakładach mieszanych tj. zakup użytków rolnych wraz z

innymi nakładami – z zastrzeżeniem, że kwota kredytu na zakup użytków nie może przekroczyć 10

proc. kosztów kwalifikowanych inwestycji

Kredyt preferencyjny/

Preferential credit

długie okresy spłaty

/ long periods of

repayment

- w zależności od

linii kredytowej maksymalny okres

spłaty kredytu

wynosi: do 20 lat – dla rolników, do 15

lat – dla działów

specjalnych, karencja w spłacie

kapitału wynosi od 2 do 3 lat.

wysokie kwoty kredytu/

high amounts of credits

kwota kredytu (sumują

się wszystkie kredyty

preferencyjne niespłacone) 4 mln na

nakłady inwestycyjne w

gospodarstwie rolnym, w tym 1,5 mln zł na zakup

użytków rolnych, 8 mln

dla działów specjalnych.

wznowienie

finansowania

zakupu

użytków

rolnych/

Resume

funding for

the purchase

of

agricultural

land

niskie oprocentowanie/ low

interest rates dla kredytobiorcy – część

odsetek pokrywa ARiMR

Oprocentowanie kredytu jest zmienne i może wynieść max.

1,5 stopy redyskontowej weksli

przyjmowanych od banków do redyskonta przez NBP w

stosunku rocznym. Należne

bankowi odsetki płacone są przez kredytobiorcę w wysokości 0,4

ww. oprocentowania, nie mniej

niż 3%, a w pozostałej części

przez ARiMR.

St

ron

a26

Stro

na2

6

Stro

na2

6

kredytów studenckich, dofinansowania kosztów ponoszonych przez

producentów rolnych na utylizację padłych zwierząt, dofinansowania kosztów

poniesionych na przygotowanie wniosku o rejestrację nazw i oznaczeń

geograficznych pierwotnych produktów rolnych.12

Kredyt preferencyjny przeznaczony jest dla osób fizycznych, osób prawnych

oraz osób nieposiadających osobowości prawnej, które rozpoczynają działalność

lub prowadzą działalność w rolnictwie. Kredyt możesz przeznaczyć na działania

inwestycyjne zmierzające do rozwoju i unowocześnienia prowadzonej

działalności, m.in. na:

- zakup użytków rolnych oraz maszyn i urządzeń do produkcji rolnej,

- zakup, budowę, remont, modernizację budynków gospodarskich, szklarni,

tuneli foliowych,

- zakup, budowę innych elementów infrastruktury gospodarstwa np. utwardzanie

placów,

- akup materiału nasadzeniowego roślin wieloletnich.

Procedura ubiegania się o kredyt obejmuje przygotowanie planu inwestycji,

który poza informacjami wymaganymi przez bank do oceny zdolności

kredytowej, powinien zawierać:

- cel inwestycji,

- strukturę finansowania inwestycji,

- planowany okres realizacji inwestycji,

- kierunek produkcji w okresie kredytowania,

- okres kredytowania i karencji w spłacie kredytu,

- informacje o posiadaniu odpowiednich kwot produkcyjnych lub o źródle

pozyskania brakujących kwot produkcyjnych, jeżeli dany rynek objęty jest

systemem kwotowania produkcji,

- informację o rynkach zbytu, w szczególności, jeżeli inwestycja skutkuje

wzrostem produkcji.

Wnioskodawca – rolnik składa w banku wniosek o kredyt wraz z

planem inwestycji, oświadczeniami sporządzonymi według wzorów

udostępnionych przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa oraz

kompletem dokumentów wymaganych przez bank. Bez względu na rodzaj

kredytu o jaki rolnik chce się ubiegać winien udokumentować zdolność do

spłaty kredytu oraz zaproponować odpowiednią formę zabezpieczenia, zgodnie

z zasadami stosowanymi w banku.

12 http://www.arimr.gov.pl/pomoc-krajowa.html

St

ron

a27

Stro

na2

7

Stro

na2

7

Ocena dotychczasowego zaangażowania banków w procesie dystrybucji

finansowej środków unijnych

Na rynku polskim nie istnieją oficjalne statystyki dotyczące wartości

zadłużenia z tytułu kredytów na finansowanie inwestycji współfinansowanych

ze środków unijnych. Badania przeprowadzone przez IBnGR (Instytut Badań

nad Gospodarką Rynkową) we współpracy ze ZBP pozwalają oszacować, że

w latach 2007-2011 w ramach programów unijnych sektor bankowy

zaangażował 35 mld zł, w tym w ramach polityki spójności banki udzieliły ok.

18 tys. kredytów na łączną kwotę ok. 20 mld zł. Jednocześnie według

szacunków Związków Banków Polskich i Instytutu Badań nad Gospodarką

Rynkową banki (przede wszystkim bankowość spółdzielcza i BGŻ S.A.)

sfinansowały ok. 40 tys. projektów o wartości ponad 4 mld zł (kredytu)

w ramach programu PROW 2007-2013. Oznacza to, że banki sfinansowały

ponad 30% wszystkich projektów ww. grupy ośmiu działań PROW i ok. 1%

sumy wszystkich projektów PROW.13

Rynek tzw. kredytów unijnych jest silnie skoncentrowany, i tak:

- 7 banków o największym udziale w rynku udzieliło ok 70% wszystkich

kredytów unijnych

- 13 banków odpowiada za blisko 90% wartości kredytów udzielonych na

inwestycje współfinansowane ze środków unijnych.

Aktywność banków w absorpcji funduszy unijnych w obecnej

perspektywie finansowej -

ogółem:

- 100 banków, wszystkich rodzajów (w tym: 7-40 liderów)

- 35 mld PLN – Programy 2007-2013

- 62 tys. umów kredytowych na projekty unijne, w tym:

- 21 mld PLN, 18,5 tys. umów kredytowych - Polityka Spójności

- 4 mld PLN, 40 tys. umów kredyt.- PROW

- 0,6 mld PLN- JESSICA, JEREMIE (z bankami)

- 0,19 mld PLN- gwarancje bankowe w PROW

- 7,5 mld PLN- obligacje komunalne

- 0,55 mld, 3,6 tys. umów- CIP, Progress

Strukturę kredytów udzielonych przez banki na inwestycje współfinansowane ze

środków unijnych przedstawiono na rysunku 214:

13 A, Lewicki, M. Penczar, Rola Banków w procesach absorpcji środków unijnych w Polsce -

ocena, perspektywy i rekomendacje na lata 2014-2020. Wyd. Centrum Prawa Bankowego i

Informacji 14 A. Lewicki, Czy i jak banki regionu mogą zostać włączone w system dystrybucji środków UE w

latach 2014-2020? Związek Banków Polskich Dyrektor Zespołu ds. Programów Publicznych i

Środowisk Gospodarczych.

St

ron

a28

Stro

na2

8

Stro

na2

8

0

10

20

30

40

50

60

70

kredyty pomostowe/ bridging loans

kredyty na pokrycie wkładu własnego/ credits to cover

own contribution

pozostałe kredyty/ other credits

Rysunek 2. Struktura kredytów udzielonych przez banki na inwestycje współfinansowane ze

środków unijnych Źródło: opracowania własne na podstawie materiałów banku

Figure 2. Structure of loans granted by banks for investments co-financed from EU funds

Source: own elaborations on the basis of banks materials

Kredyt na działalność rolniczą a ustanowienie hipoteki na nieruchomości

Bank podejmuje wszelkie działania niezbędne dla zapewnienia

skuteczności techniki ograniczenia ryzyka kredytowego oraz eliminowania

ryzyka związanego ze stosowaniem zabezpieczeń kredytowych. Ze względu na

to, że banki udzielają kredytów dla rolnictwa na inwestycje związane

z finansowaniem nieruchomości15, ocena zabezpieczenia jest jednym

z podstawowych elementów warunkujących podjęcie decyzji kredytowej.

Działalność rolnicza - jej rozwój oraz determinanty z tym związane, sprzężone

są z ryzykiem kredytowym banku pod względem ustanowienia hipoteki na

nieruchomości. Efektem tego jest określenie w procedurach wewnętrznych

limitów związanych z ryzykiem koncentracji, uwzględnienie strategii

zarządzania ryzykiem oraz całokształtu zagadnień związanych z

identyfikowaniem, pomiarem, monitorowaniem i kontrolowaniem tegoż ryzyka.

Wartość udzielonych ekspozycji kredytowych przez banki spółdzielcze,

np. na zakup nieruchomości mieszkalnej lub komercyjnej, gdzie głównym

zabezpieczeniem jest hipoteka na nieruchomości – są ekspozycjami, które

15 art. 46. § 1 Kodeksu cywilnego - nieruchomościami są części powierzchni ziemskiej stanowiące

odrębny przedmiot własności (grunty), jak również budynki trwale z gruntem związane lub części

takich budynków, jeżeli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot

własności.

St

ron

a29

Stro

na2

9

Stro

na2

9

z reguły przekraczają 10% funduszy własnych banku16. Bank, na podstawie

procedur zewnętrznych, dokonuje przeglądów i klasyfikacji ekspozycji

kredytowych co najmniej raz na koniec każdego kwartału17. Jedną z form

zabezpieczeń kredytowych, jest hipoteka na nieruchomości, a kwotę przyjętych

zabezpieczeń ogranicza się do wysokości, aktualnej na dzień analizy, wielkości

zabezpieczanej ekspozycji kredytowej wyliczonej w oparciu o jej wartość.

Hipoteka na nieruchomości jest tzw. zabezpieczeniem rzeczywistym18,

ich wartością jest kwota, jaką bank mógłby uzyskać w dniu analizy dokonując

upłynnienia zabezpieczenia lub kwota, jaka zostałaby zaksięgowana w bilansie

banku, w przypadku przejęcia zabezpieczenia na poczet długu. Odpowiednia

płynność, to taka, gdy w przypadku sprzedaży można uzyskać cenę netto nie

odbiegająca od cen rynkowych.

Jednym z zabezpieczeń umożliwiającym pomniejszenie podstawy

tworzenia rezerw celowych jest hipoteka powstała na19:

- nieruchomości,

- użytkowaniu wieczystym,

- własnościowym spółdzielczym prawie do lokalu mieszkalnego,

- spółdzielczym prawie do lokalu użytkowego,

- prawie do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej,

- prawie do lokalu mieszkalnego w domu budowanym przez spółdzielnię

mieszkaniową w celu przeniesienia jej własności na członka

Kwota, o którą można pomniejszyć podstawę tworzenia rezerw

celowych, w przypadku zabezpieczeń w postaci hipoteki — nie może być

wyższa niż wysokość dokonanego wpisu do księgi wieczystej oraz:

16Duże zaangażowanie – zaangażowanie Banku wobec jednego podmiotu lub grupy podmiotów

powiązanych kapitałowo lub organizacyjnie równe lub przekraczające kwotę 10% funduszy

własnych Banku 17Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie zasad tworzenia rezerw

na ryzyko związane z działalnością banków, Załącznik nr 1 Rozdział IV .

Ponadto w Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe Art. 71. określa: Suma

wierzytelności banku, udzielonych przez bank zobowiązań pozabilansowych oraz posiadanych

przez bank bezpośrednio lub pośrednio akcji lub udziałów w innym podmiocie, wniesionych dopłat

w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością lub też wkładów albo sum komandytowych – w

zależności od tego, która z tych kwot jest większa – w spółce komandytowej lub komandytowo-

akcyjnej (zaangażowanie), obciążonych ryzykiem jednego podmiotu lub podmiotów powiązanych

kapitałowo lub organizacyjnie nie może przekroczyć limitu koncentracji zaangażowań, który

wynosi 25% funduszy własnych banku. 18Tytuł III Załącznika Nr 17 do Uchwały nr 76/2010 KNF z dnia 10 marca 2011 (poz. 11) –

ograniczenie ryzyka kredytowego. 19Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie zasad tworzenia rezerw

na ryzyko związane z działalnością banków. Ponadto w Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r.

Załącznik nr 2 ust. 3 pkt. 16.

St

ron

a30

Stro

na3

0

Stro

na3

0

a) 50 % wartości ustalonej na podstawie wyceny rzeczoznawcy. Jeżeli

wycena rzeczoznawcy nie uwzględnia wcześniej powstałych obciążeń, wartość

pomniejsza się najpierw o łączną kwotę tych obciążeń,

b) 60 % bankowo-hipotecznej wartości nieruchomości, ustalonej

zgodnie z art. 22 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o listach zastawnych

i bankach hipotecznych (Dz. U. z 2003 r. Nr 99, poz. 919, z 2005 r. Nr 184, poz.

1539 i Nr 249,poz. 2104 oraz z 2006 r. Nr 157, poz. 1119)20;

Natomiast, biorąc pod uwagę limity koncentracji zaangażowań nie stosuje się

do21:

- zaangażowań zabezpieczonych na nieruchomości mieszkalnej, którą dłużnik

zamieszkuje lub będzie zamieszkiwał bądź też oddał lub odda wynajem lub

dzierżawę – do wysokości 50% wartości zabezpieczenia hipotecznego

ustanowionego na rzecz banku, określanej na podstawie wyceny bankowo-

hipotecznej lub innej wyceny, sporządzonej co najmniej raz na trzy lata, nie

więcej jednak, niż wysokość wpisu do księgi wieczystej,

- zaangażowań zabezpieczonych hipoteką na nieruchomości komercyjnej,

którym zgodnie z§ 66–§ 69 załącznika nr 4 do uchwały

w sprawie adekwatności kapitałowej banków można przypisać wagę ryzyka

50% – do wysokości 50% wartości zabezpieczenia hipotecznego ustanowionego

na rzecz banku, określanej na podstawie wyceny bankowo-hipotecznej lub innej

wyceny, sporządzonej co najmniej raz „w roku, nie więcej jednak, niż wysokość

wpisu do księgi wieczystej.

Dodatkowo – ekspozycje kredytowe zabezpieczone na

nieruchomościach zdefiniowane w Tytule IX Załącznika nr 4 Uchwały nr

76/2010 KNF z dnia 10 marca 2011 (poz. 11) wskazują niższą wagę ryzyka na

poziomie 100%, 75% lub 35% (zgodnie z §62)22. Określona waga ryzyka ww.

ekspozycji ma bardzo duży wpływ na wyliczenie kwoty ekspozycji ważonych

ryzykiem a tym samym na współczynnik wypłacalności23.

Banki – jak już wspomniano wyżej - realizują cele strategiczne m.in.

poprzez ustanawianie skutecznych i adekwatnych do ponoszonego ryzyka

zabezpieczeń spłaty kredytów, w szczególności weryfikują ich wartości

i płynności, zarówno podczas oceny wniosku kredytowego rolnika, jak

i w ramach prowadzonego monitoringu, ograniczają ryzyko prawne w procesie

ustanawiania zabezpieczeń.

20 §3-§5 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie zasad tworzenia

rezerw na ryzyko związane z działalnością banków. 21Uchwała Nr 208/2011 Komisji Nadzoru Finansowego z dnia 22 sierpnia 2011r. w sprawie

szczegółowych zasad i warunków uwzględniania zaangażowań przy ustalaniu przestrzegania

limitu koncentracji zaangażowań i limitu dużych zaangażowań. 22Załącznik nr 4 Uchwały nr 76/2010 KNF z dnia 10 marca 2011 (poz. 11) obliczanie wymogu

kapitałowego z tytułu ryzyka kredytowego – zasady ogólne, zastosowanie metody standardowej. 23Art. 128 ust. 3 Ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe.

St

ron

a31

Stro

na3

1

Stro

na3

1

Analiza i monitorowanie rynku nieruchomości dla potrzeb ograniczenia

ryzyka, polega na gromadzeniu, przetwarzaniu i udostępnianiu danych

o transakcjach i nieruchomościach.

Tabela nr 1 przedstawia liczbę danych transakcyjnych w Systemie

AMRON24. Dane bankowe pozyskane od 2008 roku stanowią ponad 60%

wszystkich danych, natomiast dane dot. ilości udzielonych kredytów

zabezpieczonych hipotecznie do 2013 roku stanowi łącznie ponad 1.923 tys.

umów.

Tabela 1. Dane w AMRON a liczba transakcji wg GUS – Informacja o Systemie25

Table 1 The data in AMRON and the number of transactions by the Central Statistical

Office - System Information

Rok/

Year

Dane

transakcyjne

w AMRON/

transactional

data in

AMRON

W tym

dane

bankowe/

including

bank data

Liczba

udzielonych

kredytów

zabezpieczonych

hipotecznie/

Number of

credit secured

by mortgages

Liczba transakcji

rynkowych nieruchomościami

mieszkaniowymi wg GUS /

The residential property

market trans action by MSO

2006 23 701 15 833 302 000 70 395

2007 34 681 26 566 311 000 67 460

2008 59 045 32 988 287 000 78 993

2009 52 639 28 287 189 000 61 461

2010 44 269 30 668 230 000 77 167

2011 44 681 30 953 231 000 87 436

2012 30 404 16 006 196 500 117 092

2013 20 965 6 896 177 000 brak danych

Razem: 310 385 188 197 1 923 500 560 004 Źródło: System Informacji AMRON

Source:AMRON Information System

Warto wspomnieć, że Rekomendacja J KNF dotyczy wszystkich

banków, dla których udział ekspozycji kredytowych zabezpieczonych

hipotecznie we własnych portfelach kredytowych przekracza 10%26.

24 Centrum AMRON zostało powołane przez Związek Banków Polskich do zarządzania bazą

danych i Systemem Analiz i Monitorowania Rynku Obrotu Nieruchomościami i działa w ramach

struktury organizacyjnej Centrum Prawa Bankowego i Informacji Sp. z o.o. 25A. Gołębiowska, Informacja o Systemie AMRON Warszawa, czerwiec 2014r. - Dyrektor Centrum

AMRON 26Należy mieć na uwadze, że Rekomendacje11 i 12 dotyczą banków, dla których udział portfela

ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie przekracza 2% wartości ekspozycji

kredytowych zabezpieczonych hipotecznie dla całego sektora bankowego w Polsce, określanych na

potrzeby niniejszej Rekomendacji jako istotnie zaangażowane. Bank powinien raz do roku określać

poziom udziału w rynku, na podstawie publikowanych przez KNF danych dla całego rynku.

St

ron

a32

Stro

na3

2

Stro

na3

2

Wartość nieruchomości stanowiąca zabezpieczenie kredytu dla rolnika

powinna być z zasady określona na podstawie wyceny nieruchomości dokonanej

przez rzeczoznawcę majątkowego w formie operatu szacunkowego.

Celem wyceny nieruchomości jest ograniczanie ryzyka procesu

kredytowania poprzez stały monitoring rynku nieruchomości mający w

konsekwencji określić istotny dla bezpieczeństwa procesu parametr

ekonomiczny nieruchomości, którym jest jej wartość rynkowa. Operat

szacunkowy jest tylko autorską opinią rzeczoznawcy majątkowego; ocena

ryzyka przyjęcia na zabezpieczenie wycenianej nieruchomości należy do banku.

Rysunek 3 – Ocena ryzyka, weryfikacja oraz inspekcja wartości nieruchomości

Źródło: opracowania własne na podstawie danych banku

Figure 3. Risk assessment, verification and inspection of the property value

Source: own elaborations on the basis of bank material

Monitoring ustanowionych zabezpieczeń prowadzony jest w celu

wczesnej identyfikacji sygnałów ostrzegawczych o sytuacji rolnika w całym

okresie kredytowania i podejmowania odpowiednich działań zapobiegawczych.

Szczególnie ważne jest aby banki istotnie zaangażowane aktywnie włączyły się w system

zewnętrznej(międzybankowej) wymiany informacji w zakresie rynku nieruchomości.

Ocena ryzyka/ risk assessment

Wartość rynkowa nieruchomości/ market value of Real estate

Podejście dochodowe/ Income

approach

Podejście porównawcze/ The comparative

approach

porównanie wartości nieruchomości z podobnymi

nieruchomościami:

w systemie AMRON

na stronach internetowych

w informacjach prasowych

informacjach GUS o cenach gruntów

rolnych

ocena możliwości dochodowych przy

obecnym sposobie użytkowania

nieruchomości lub gdy przewidywany

jest inny sposób użytkowania

nieruchomości na podstawie

możliwości dochodowych

Inspekcja nieruchomości / Inspection of real estate

na podstawie weryfikacji opisu stanu nieruchomości z operatu szacunkowego z jej faktycznym

stanem, ze szczególnym uwzględnieniem:

- opisu i stanu technicznego budynku lub budynków,

- opisu i stanu technicznego infrastruktury,

- otoczenia pod względem rzetelności sporządzenia operatu,

- własnej oceny nieruchomości pod kątem jej wartości jako zabezpieczenia wierzytelności banku.

St

ron

a33

Stro

na3

3

Stro

na3

3

Banku powinien zweryfikować zawartość operatu a przede wszystkim wartość

nieruchomości określoną na podstawie wyceny.

W procesie monitoringu zabezpieczeń stosuje się tzw. kartę

zabezpieczeń (Załącznik Nr 1), która jest sporządzana okresowo i stanowi

podstawowy element oceny ustanowionego zabezpieczenia, jego aktualnej

wartości. Przynajmniej raz w roku bank dokonuje weryfikacji wartości

nieruchomości w celu obserwowaniu zmian wartości nieruchomości, zgodnie

z zasadami ograniczania ryzyka kredytowego stosowanymi dla celów obliczania

wymogów kapitałowych z tytułu ryzyka kredytowego27.

Zakończenie

Ryzyko kredytowe - obejmuje nie tylko ryzyko związane z działalnością

bezpośrednio kredytową, ale również wszystkie te przypadki, które mogą

narażać bank na stratę z tytułu braku spłaty należności bankowej przez klienta.

Stąd dotyczyć będzie ono wszystkich bilansowych, jak i poza bilansowych

elementów.

Bibliografia

1. Gołębiowska A, Informacja o Systemie AMRON Warszawa, czerwiec 2014r Dyrektor

Centrum AMRON.

2. Kalinowski J, Oddziaływania doradcze w indywidualnych gospodarstwach rolnych

korzystających z preferencyjnych kredytów inwestycyjnych. Wyd. Uniwersytetu

Przyrodniczego we Wrocławiu 2009.

3. Lewicki A., Czy i jak banki regionu mogą zostać włączone w system dystrybucji środków UE

w latach 2014-2020? Związek Banków Polskich. Dyrektor Zespołu ds. Programów

Publicznych i Środowisk Gospodarczych.

4. Lewicki A., Penczar M., Rola Banków w procesach absorpcji środków unijnych w Polsce -

ocena, perspektywy i rekomendacje na lata 2014-2020. Wyd. Centrum Prawa Bankowego

i Informacji. ZBP Zespół ds. Programów Publicznych i Środowisk Gospodarczych,

5. Rekomendacja J KNF dotycząca zasad gromadzenia i przetwarzania przez banki danych

o nieruchomościach.

6. Rekomendacja S(IV) dotycząca dobrych praktyk w zakresie zarządzania ekspozycjami

kredytowymi zabezpieczonymi hipotecznie.

7. Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie zasad tworzenia

rezerw na ryzyko związane z działalnością banków.

8. Uchwała Nr 208/2011 Komisji Nadzoru Finansowego z dnia 22 sierpnia 2011r. w sprawie

szczegółowych zasad i warunków uwzględniania zaangażowań przy ustalaniu przestrzegania

limitu koncentracji zaangażowań i limitu dużych zaangażowań.

9. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964r. Kodeks cywilny.

10. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe.

11. www.arimr.gov.pl

12. Załącznik Nr 17 do Uchwały nr 76/2010 KNF z dnia 10 marca 2011 (poz. 11) – ograniczenie

ryzyka kredytowego.

27Słowniczek -Rekomendacja S(IV)dotycząca dobrych praktyk w zakresie zarządzania

ekspozycjami kredytowymi zabezpieczonymi hipotecznie

St

ron

a34

Stro

na3

4

Stro

na3

4

13. Załącznik nr 4 Uchwały nr 76/2010 KNF z dnia 10 marca 2011 (poz. 11) obliczanie wymogu

kapitałowego z tytułu ryzyka kredytowego – zasady ogólne, zastosowanie metody

standardowej.

MORTGAGE ON PROPERTY AS A CRUCIAL ELEMENT OF REDUCING LOAN RISK

Summary

The purpose of the article is to indicate a role and meaning of banks in economic and

social aspect. The source of data used for presenting the assumed aim are materials, specialist

literature related to the elaboration topic. Bank loan is a main source of obtaining financial means

in a banking system. Agricultural activity loans make a significant group among bank charges.

Interest and loan commission proceeds have the biggest influence on the bank's income. They are

subject to most risk at the same time. Limiting the loan risk has an essential meaning for bank's

safety and is expressed in assuring an appropriate quality of a loan wallet as well as establishing

loan protection in a form of a mortgage which will be adequate to the risk of a singular transaction.

Keywords: credit, bank, mortgage, risk balance

Streszczenie

Celem artykułu jest wskazanie roli i znaczenia banków w wymiarze ekonomicznym

i społecznym. Źródłem danych służącym do przedstawienia założonego celu są materiały,

literatura specjalistyczna związane z tematem pracy. Kredyt bankowy jest głównym źródłem

pozyskania środków finansowych w systemie bankowym. Kredyty na działalność rolniczą

stanowią znaczącą grupę należności banków. Przychody z odsetek i prowizji kredytowych mają

największy wpływ na dochód banku. Są jednak jednocześnie najbardziej narażone na ryzyko.

Ograniczanie ryzyka kredytowego ma zasadnicze znaczenie dla bezpieczeństwa banku i wyraża

się w zapewnieniu odpowiedniej jakości portfela kredytowego oraz w zapewnieniu, że

ustanowione zabezpieczenie kredytowe w formie hipoteki będzie adekwatne do ponoszonego

ryzyka pojedynczej transakcji.

Słowa kluczowe: kredyt, bank, hipoteka, waga ryzyka

St

ron

a35

Stro

na3

5

Stro

na3

5

ZESZYTY NAUKOWE WSES w Ostrołęce 2/2014(13), 35-46

dr Beata Będzik

Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie

WYBRANE WYZNACZNIKI KAPITAŁU SPOŁECZNEGO

W WOJEWÓDZTWIE ZACHODNIOPOMORSKIM NA TLE KRAJU

Wstęp

Kapitał społeczny jako kategoria pretendująca do pozycji kluczowego

bodźca rozwoju społeczno-gospodarczego krajów wysoko rozwiniętych jest

coraz częściej obecna w debacie publicznej i naukowej. Badacze próbują

analizować tę trudno mierzalną kategorię doszukując się źródeł jej tworzenia i

mechanizmów kumulowania. Empirycznie weryfikują jej przydatność w

procesach rozwojowych i możliwości ograniczania barier w jej kreowaniu.

Pomimo niejednorodności w definiowaniu kapitału społecznego, z uwagi na

delikatną materię, która go tworzy są pewne elementy stałe tworzące rdzeń

kapitału społecznego. Zależnie od potrzeb, celu badań i stawianych hipotez

zostaje on obudowany, uzupełniony o pewne elementy adekwatnie do potrzeb

procesu badawczego, kreując specyfikę kapitału społecznego w tym konkretnym

przypadku. Zawsze jednak immanentną cechą kapitału społecznego jest

zaufanie, więzi, współpraca. Często także partycypacja obywatelska i

członkostwo w organizacjach trzeciego sektora wzmacniające jakość

społeczeństwa obywatelskiego. Są one ważne, gdyż w gospodarce o znacznym

stopniu rozwoju społeczno-gospodarczego to one decydują o efektywności

podejmowanych decyzji gospodarczych, a w konsekwencji o możliwości i

tempie dalszego rozwoju.

Pojęcie kapitału społecznego wywodzi się z nauk socjologicznych, choć

już dawno wykroczyło poza ramy wspomnianej dziedziny zaznaczając się coraz

wyraźniej w naukach ekonomicznych. Jest to kategoria bardzo pojemna

definicyjnie, mieszcząca w sobie różnorodne elementy determinujące jakość

życia społeczeństwa. Pozostając jednak w obszarze zainteresowań ekonomii,

badacze wymieniają takie korzyści płynące z kapitału społecznego jak28:

pobudzanie wzrostu gospodarczego, ułatwienie decentralizacji zadań, tworzenie

28 M. Theiss, Krewni – Znajomi – Obywatele. Kapitał społeczny a lokalna polityka społeczna,

Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2007, s. 76-82;

F. Sabatini. The empirics of social capital and economic development: a critical perspective, in: M

Osborne, K. Sankey, B. Wilson (red.), Social capital, lifelong learning and the management of

place, London–New York: Routledge 2007, p. 88. Za Czapiński, J. (2013). Stan społeczeństwa

obywatelskiego. Kapitał społeczny. Diagnoza Społeczna 2013. Warunki i Jakość Życia Polaków -

Raport. [Special issue]. Contemporary Economics, 7, 285-297 DOI: 10.5709/ce.1897-9254.110

St

ron

a36

Stro

na3

6

Stro

na3

6

elastycznych zespołów produkcyjnych, ograniczenie syndromu „gapowicza”,

zredukowanie kosztów kontroli, usprawnianie wykorzystania dostępnych

zasobów, zwiększenie standardu życia gospodarstw domowych (pod warunkiem,

że osoby które je tworzą należą do zróżnicowanych organizacji i mają dostęp do

różnych informacji), sprzyjanie inwestycjom w dzieci i traktowanie ich jako

dodatkowego zabezpieczenia na okres emerytalny, ułatwianie pożyczania

środków finansowych od przyjaciół, sąsiadów i towarzystw pomocy wzajemnej,

ułatwianie negocjacji, obniżanie kosztów transakcyjnych, skrócenie procesu

inwestycyjnego (zmniejsza prawdopodobieństwo zaskarżania kolejnych decyzji

władz administracyjnych), zmniejszanie korupcji, budowanie rzetelności

kontrahentów, sprzyjanie długoterminowym inwestycjom i dyfuzji wiedzy,

zapobieganie nadużywaniu dobra wspólnego i zwiększanie solidarności

międzygrupowej. Ekonomiczna wartość kapitału społecznego wynika także z

dzielenia się wiedzą i informacją, co jest istotne zwłaszcza w sytuacji

niepewności.29

Cel, przedmiot i metoda badań

Z uwagi na trudność definicyjną i pomiarową kapitał społeczny jest

wciąż kategorią słabo poznaną i zbadaną, w związku z czym wymaga ciągłych

analiz. Odnosi się to tym bardziej do Polski, gdyż na tej płaszczyźnie analizy

ukierunkowane na kapitał społeczny mają co najwyżej kilkanaście lat. Te braki

badawcze powodują pewien niedosyt analityczny, który ze względu na wagę

kapitału społecznego powinien być jak najpełniej uzupełniany.

Niniejszy artykuł jest próbą przedstawienia wybranych wyznaczników

kapitału społecznego w województwie zachodniopomorskim na tle pozostałych

województw. Jest to istotne, gdyż kapitał społeczny bazujący na zaufaniu i

współpracy oddziałuje najsilniej na szczeblu lokalnym i poznanie jego poziomu,

barier i generatorów rozwoju dostarczy najrzetelniejszej wiedzy dla

dostosowania instrumentarium polityki regionalnej w skutecznym stymulowaniu

rozwoju społeczno-gospodarczego.

Z uwagi na trudność pomiaru kapitału społecznego oraz konieczność

zachowania porównywalności analizowanych kategorii, dane wykorzystane w

artykule zaczerpnięto z raportów omawiających problematykę kapitału

społecznego lub kategorii pokrewnych. Uwzględniono także dane Państwowej

Komisji Wyborczej. Ponadto posiłkowano się danymi statystycznymi

zaczerpniętymi z badań sondażowych prowadzonych przez Centrum Badania

Opinii Społecznej (CBOS) w ramach Diagnozy Społecznej. Uzupełnieniem

29T. Kaźmierczak, Kapitał społeczny a rozwój społeczno-ekonomiczny - przegląd podejść. W:

Kapitał społeczny. Ekonomia społeczna, red. T. Kaźmierczak, M. Rymsza, Instytut Spraw

Publicznych, Warszawa 2007, s. 50.

St

ron

a37

Stro

na3

7

Stro

na3

7

omawianych zależności były także badania wskazywane w publikacjach

naukowych.

Wyniki badań

Analizy prowadzone na potrzeby Diagnozy Społecznej wskazują, że

„przeciętny poziom kapitału społecznego mieszkańców 43 miast mających

odpowiedniej wielkości reprezentację w próbie badawczej wyjaśnia 33 proc.

zróżnicowania dochodu gospodarstw domowych na osobę mieszkańców tych

miast. Zależność liniowa jest istotna statystycznie ale jest kilka miast, które

odbiegają od linii trendu; najbardziej Rzeszów, którego kapitał społeczny jest

bezwzględnie najwyższy (dzięki głównie większej niż w innych miastach

skłonności do zrzeszania się), ale pod względem dobrobytu mieszkańców

znajduje się na poziomie miast charakteryzujących się niskim lub średnim

kapitałem społecznym. Po wyłączeniu Rzeszowa z analizy regresji procent

wyjaśnionej wariancji rośnie do 43 proc.” (rys. 1)

Rysunek 1. Kapitał społeczny a dochód gospodarstw domowych na osobę w 43 miastach

(R2 = 0,33)

Figure 1. Social capital vs. per capita household income for 43 towns (R2 0,33)

Źródło: Kapitał społeczny. Diagnoza Społeczna 2013, Warunki i jakość życia Polaków,

Czapiński J., Panek T. (red.), Rada Monitoringu Społecznego, Warszawa 2013, s. 294.

Source: Social capital. Social Diagnosis 2013. Objective And Subjective Quality Of Life In

Poland. Czapinski J., Panek T. (eds), The Council for Social Monitoring, Warsaw

2013, p 294.

Do

chó

d g

osp

od

arst

wa

do

mo

weg

o n

a o

sob

ę/

ho

use

ho

ld in

com

e p

er

cap

ita

Kapitał społeczny 2013/ social capital 2013

St

ron

a38

Stro

na3

8

Stro

na3

8

W tym zestawieniu Szczecin i Koszalin plasują się mniej więcej w

połowie stawki pod względem kapitału społecznego. Obserwacje na

płaszczyźnie międzynarodowej uwypukliły znaczenie kapitału społecznego w

wyjaśnieniu różnic w zamożności krajów wysokorozwiniętych, co znajduje

potwierdzenie także w obrębie polskich regionów.30 „Przyjmując za poziom

kryterialny wysokość PKB na mieszkańca 30 tys. PLN możemy stwierdzić, że

kapitał społeczny w regionach powyżej tego kryterium wyjaśnia 43 proc. różnic

w PKB (rys. 2), a w regionach poniżej tej granicy jest predyktorem nieistotnym

statystycznie.”31 Według wyników badań międzynarodowych różnice w

zamożności regionów słabiej rozwiniętych lepiej wyjaśnia kapitał ludzki aniżeli

społeczny. W województwie zachodniopomorskim do grupy regionów słabiej

rozwiniętych zaliczono koszaliński i słupski, ale wciąż jeszcze nawet w

regionach lepiej rozwiniętych znaczący okazuje się kapitał ludzki. Wynika to

zapewne z tego, że Polska nadal jeszcze według przyjętych (w badaniach

międzynarodowych) kryteriów należy do krajów uboższych, zatem nawet

regiony lepiej rozwinięte nie pretendują do regionów zamożnych. Oznacza to, że

do rozwoju województwa zachodniopomorskiego w najbliższym czasie

wystarczający będzie kapitał ludzki.

30 Więcej Czapiński J. Kapitał społeczny i kreatywność: synergia czy konflikt? Collegium Civitas,

wygłoszony na V Seminarium pt. Czy Polacy są kreatywni? z cyklu Kultura i rozwój. 9 czerwca

2010, Ośrodek Badań nad Przyszłością, Collegium Civitas i Narodowe Centrum Kultury. 31 Diagnoza Społeczna 2013, Warunki i jakość życia Polaków, Czapiński J., Panek T. (red.), Rada

Monitoringu Społecznego, Warszawa 2013, s. 295.

St

ron

a39

Stro

na3

9

Stro

na3

9

Rysunek 2. Kapitał społeczny w 2013 a PKB na osobę 66 podregionów wg NUTS3 w 2010 r.

w regionach lepiej rozwiniętych (R2 = 0,43)

Figure 2. Social capital in 2013 and GDP per capita in 2010 for 66 subregions according to

NUTS3 in rich subregions

Źródło: Diagnoza Społeczna 2013, Warunki i jakość życia Polaków, Czapiński J., Panek T.

(red.), Rada Monitoringu Społecznego, Warszawa 2013, s. 295.

Source: Social capital. Social Diagnosis 2013. Objective And Subjective Quality Of Life In

Poland. Czapinski J., Panek T. (eds), The Council for Social Monitoring, Warsaw 2013,

p 295

Aktywność w sferze publicznej i społecznej województwa

zachodniopomorskiego jest bardzo niska. Wskaźniki odnoszące się do kraju

mimo, że na tle wysokorozwiniętych gospodarek są niskie, to jednak mimo

wszystko lepsze niż te odnoszące się do województwa zachodniopomorskiego.

Aktywność wyborcza w regionie wykazuje podobieństwo w tej sferze z

tendencjami krajowymi, co przedstawia wykres 3. W analizowanym okresie

frekwencja w województwie jedynie dwa razy przekroczyła 50%, tj. w 2007 r. w

wyborach parlamentarnych (51,9%) i w 2010 r. w wyborach samorządowych

(52,3%), podczas gdy w pozostałych kształtowała się w pobliżu 40%. Niższa

była jedynie w 2005 r. kiedy formułowano nowy parlament (37,2%) i w 2009 r.

podczas wyborów do parlamentu europejskiego, w których wziął udział jedynie

PK

B n

a m

iesz

kan

ca/

GD

P p

er c

apit

a

Kapitał społeczny 2013/ social capital 2013

St

ron

a40

Stro

na4

0

Stro

na4

0

co piąty uprawniony mieszkaniec województwa (21,5%). Niestety tendencja jest

spadkowa, co oznacza dalszą erozję kapitału społecznego i społeczeństwa

obywatelskiego.

Rysunek 3. Frekwencja wyborcza w województwie zachodniopomorskim na tle kraju w

latach 2001-2014

Figure 3. Voter turnout in zachodniopomorskie voivodship compared to the country in 2001-

2014

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych PKW

Source: own study based on data from PKW (The National Electoral Commission)

Pozostałe komponenty kapitału społecznego takie jak sieci społeczne,

powiązania między poszczególnymi członkami społeczności również nie jawią

się korzystnie w zachodniopomorskiem na tle pozostałych województw.

Sieciowy wymiar kapitału społecznego przejawiający się uczestnictwem w

różnego rodzaju stowarzyszeniach i organizacjach jest słabo rozwinięty zarówno

w porównaniu do innych krajów europejskich jak również innych województw.

Liczba organizacji pozarządowych plasuje województwo zachodniopomorskie

przy końcu rankingu (wykres 4). Mniej organizacji zarejestrowano jedynie w

województwach podlaskim, świętokrzyskim, opolskim i lubuskim. Należy

jednak zauważyć, że te województwa cechuje też mniejsza liczba mieszkańców

wybory prezydenckie/presidential election

wybory parlamentarne/parliamentary elections

wybory samorządowe/local government elections

wybory do parlamentu europejskiego/elections to the European

Parliament

St

ron

a41

Stro

na4

1

Stro

na4

1

w porównaniu z zachodniopomorskim (w województwie zachodniopomorskim

jest ok. 70% więcej mieszkańców niż np. w województwach lubuskim i

opolskim). Z kolei warmińsko-mazurskie pomimo mniejszej o ok. 15% liczby

mieszkańców wykazuje zbliżoną do województwa zachodniopomorskiego liczbę

organizacji, nieznacznie nawet ją przekraczając.

Rysunek 4. Liczba organizacji pozarządowych w województwie zachodniopomorskim na tle

kraju w 2011 roku (tys.)

Figure 4. The number of non-governmental organizations in zachodniopomorskie voivodship

compared to other regions in 2011 (thousands)

Źródło: Kapitał społeczny na poziomie mezo – współpraca organizacji trzeciego sektora. GUS,

Warszawa 2013, tabl. 7.

Source: Social capital at the meso - cooperation of third sector organizations. Central Statistical

Office of Poland, Warsaw 2013, table 7.

Wyposażenie w kapitał społeczny jest mocno zróżnicowane

przestrzennie, kulturowo. W zestawieniach dotyczących np. zaufania,

najważniejszego spośród budulców kapitału społecznego Polska od lat zajmuje

ostatnie miejsca wśród krajów europejskich bez żadnych zwiastunów poprawy.

Empiria dotycząca syntetycznego ujęcia kapitału społecznego w Polsce jest

uboga. Jeśli badacze próbują zmierzyć tę kategorię to ograniczają się zwykle do

niektórych jej komponentów albo wyniki odnoszą do całego kraju. Pewną próbę

zebrania wyników obrazujących przestrzenne zróżnicowanie kapitału

St

ron

a42

Stro

na4

2

Stro

na4

2

społecznego w województwach zaprezentowała M. Bednarek-Szczepańska

(tabela 1).32 „Wyniki oceny kapitału społecznego każdego z autorów

zgeneralizowano do 4 klas wartości, oznaczonych (…) odpowiednią liczbą

plusów.” Propozycja nie jest pozbawiona defektów z uwagi chociażby na

niejednorodną metodykę przedstawionych badań, co determinuje wyniki. Jednak

daje pewien przybliżony obraz poszczególnych województw. Pozwala także na

ustalenie rankingu województw w poszczególnych badaniach, dając pewien

pogląd na wyposażenie regionów w kapitał społeczny. Z zestawienia Bednarek-

Szczepańskiej wynika, że wysoki poziom kapitału społecznego „jako całości,

bez wyróżniania jego komponentów czy wymiarów (pięć pierwszych kolumn w

tabeli)” cechuje województwo pomorskie, co jest efektem relatywnie dużej

liczby organizacji pozarządowych, wysokiej frekwencji wyborczej i

zaangażowania ludności w sprawy lokalne. Województwo zachodniopomorskie

plasuje się pod koniec tego zestawienia ex aequo z województwami lubuskim i

świętokrzyskim, wyprzedzając jedynie warmińsko-mazurskie, kujawsko-

pomorskie oraz opolskie. Rozbieżności w wynikach pomiędzy badaczami

odnośnie zachodniopomorskiego wynikają z różnic w komponentach badanego

kapitału społecznego. U Paszkiewicza na przykład wysoka ocena kapitału

społecznego wynikała z relatywnie wysokiej stopy krwiodawstwa i niskiego

tempa wzrostu przestępczości. Włączając do porównań także rezultaty

pozostałych badaczy województwo zachodniopomorskie cechują słabe wyniki

zwłaszcza odnoszące się do wiążącego kapitału społecznego.

Tabela 1. Poziom kapitału społecznego województw określony na podstawie wybranych

badań

Table 1. Social capital level of voivodships on the basis of selected studies

32 M. Bednarek-Szczepańska, Zróżnicowanie przestrzenne kapitału społecznego w Polsce – ujęcie

przeglądowe. Przegląd Geograficzny, 2013, 85, 4, s. 573-597.

St

ron

a43

Stro

na4

3

Stro

na4

3

Liczba „plusów” w komórce tabeli odpowiada poziomowi kapitału społecznego województwa w relacji do

pozostałych województw w poszczególnych cytowanych badaniach. Jeden „plus” oznacza poziom najniższy,

cztery – najwyższy. Jeśli przestrzenna generalizacja kapitału społecznego (z poziomu powiatu lub podregionu do poziomu województwa) przyniosła wynik pośredni pomiędzy klasami, zamieszczano ocenę +/++ lub

++/+++. Zastosowanie oceny ++/+++ do umiarkowanego kapitału społecznego było konieczne w przypadku

analiz R. Kamińskiego (2008), gdzie oryginalnie znalazły się tylko trzy klasy kapitału społecznego (mały, umiarkowany, duży), nie było więc podstaw do wyróżnienia czterech klas.

The numbers of pluses in the fi elds of the Table correspond with a voivodship’s level of social capital as

compared with other voivodships in given cited studies. One ”plus” denotes the lowest level and four the highest. If the spatial generalisation for social capital (from the level of the poviat or sub-region to that of the

voivodship) brings a result with a value between the classes, then a +/++ or ++/+++ assessment is applied. The use of the ++/+++ assessment for a moderate level of social capital was essential in the case of

the analysis by R. Kamiński (2008), where just three classes of social capital (low, moderate or

high) were applied, this leaving no basis upon which to distinguish four.

Źródło: M. Bednarek-Szczepańska, Zróżnicowanie przestrzenne kapitału społecznego w Polsce

– ujęcie przeglądowe. Przegląd Geograficzny, 2013, 85, 4, ss. 587.

Source: M. Bednarek-Szczepańska, Spatial differentiation of social capital in Poland - a review.

PolishGeographical Review, 2013, 85, 4, pp. 587.

St

ron

a44

Stro

na4

4

Stro

na4

4

0

5

10

15

20

25

30

35

40

Rysunek 5. Ranking województw z punktu widzenia kapitału społecznego w świetle

wybranych badań

Figure 5. Rating of regions in terms of social capital on the basis of selected studies Pozycja w rankingu wynika z sumowania plusów z poszczególnych badań (na podstawie tabeli 1). Im więcej

plusów tym lepsza pozycja w rankingu, ponieważ tym lepiej dane województwo zostało ocenione w badaniach

Źródło: Opracowanie własne na podstawie tabeli 1

Source: Own calculations based on the table 1

Podsumowanie

Jako podsumowanie rozważań nt. wybranych komponentów kapitału

społecznego w województwie zachodniopomorskim można sformułować

swoisty ranking województw w oparciu o wyniki zestawionych w tabeli badań.

Województwo zachodniopomorskie okazuje się relatywnie ubogie w kapitał

społeczny zwłaszcza w konfrontacji z małopolskim i podkarpackim,

wyprzedzając jedynie, i to nieznacznie, województwa warmińsko-mazurskie,

kujawsko-pomorskie, świętokrzyskie i łódzkie. Bez względu na analizowane

komponenty kapitału społecznego województwo zachodniopomorskie wypada

słabo na tle pozostałych regionów. A jest to przecież zasób, którego tworzenie i

pomnażanie jest niezbędne w rozwoju gospodarki, zasób w dużym stopniu

determinujący efektywny rozwój społeczno-gospodarczy. A jego komponenty w

województwie zachodniopomorskim są zdecydowanie za niskie przez co

długookresowy rozwój będzie co najmniej utrudniony. Należy zatem podjąć

wysiłki, aby tę kategorię rozwinąć, gdyż jak wspomniano powyżej, mimo iż

St

ron

a45

Stro

na4

5

Stro

na4

5

wciąż ważniejszym generatorem wzrostu gospodarczego jest kapitał ludzki, to

jednak punkt ciężkości w najbliższym czasie będzie się przesuwał w kierunku

kapitału społecznego, którego niestety nie da się ani zbudować ani pomnożyć w

krótkim okresie.

Bibliografia

1. Bednarek-Szczepańska M., Zróżnicowanie przestrzenne kapitału społecznego w Polsce –

ujęcie przeglądowe. Przegląd Geograficzny, 2013, 85, 4, s. 573-597.

2. Czapiński J. Kapitał społeczny i kreatywność: synergia czy konflikt? Collegium Civitas,

wygłoszony na V Seminarium pt. Czy Polacy są kreatywni? Z cyklu Kultura i rozwój.

9 czerwca 2010, Ośrodek Badań nad Przyszłością, Collegium Civitas i Narodowe

Centrum Kultury.

3. Czapiński, J. Stan społeczeństwa obywatelskiego. Kapitał społeczny. Diagnoza

Społeczna 2013. Warunki i Jakość Życia Polaków - Raport. [Special issue].

Contemporary Economics, 7, 285-297 DOI: 10.5709/ce.1897-9254.110

4. Diagnoza Społeczna 2013, Warunki i jakość życia Polaków, Czapiński J., Panek T.

(red.), Rada Monitoringu Społecznego, Warszawa 2013.

5. Kapitał społeczny na poziomie mezo – współpraca organizacji trzeciego sektora. GUS,

Warszawa 2013.

6. Kaźmierczak T., Kapitał społeczny a rozwój społeczno-ekonomiczny - przegląd podejść.

W: Kapitał społeczny. Ekonomia społeczna, red. T. Kaźmierczak, M. Rymsza,

Instytut Spraw Publicznych, Warszawa

7. Sabatini F. 2007. The empirics of social capital and economic development: a critical

perspective, in: M Osborne, K. Sankey, B. Wilson (red.), Social capital, lifelong

learning and the management of place, London–New York: Routledge.

8. Theiss M., Krewni – Znajomi – Obywatele. Kapitał społeczny a lokalna polityka

społeczna, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2007.

SELECTED DETERMINANTS OF SOCIAL CAPITAL

IN ZACHODNIOPOMORSKIE VOIVODSHIP COMPARED TO OTHER REGIONS

Summary:

Social capital becomes the main subject of political and scientific discourse explanation

generators socio-economic development in recent years. Social capital remains poorly understood

and requires analysis. Studies of social capital should be done at the local level. This article

attempts to present some indicators of social capital in the zachodniopomorskie voivodship

compared to other regions. Attempt to showed a relatively low level of selected components of

social capital in zachodniopomorskie voivodship. This leads to the conclusion that social capital

should develop now in order to secure economic growth in the future. Social capital building

should be a priority now as a long term.

Keywords: social capital, trust, non-governmental organizations, voter turnout,

zachodniopomorskie voivodship, socio-economic development.

Streszczenie:

W ostatnim czasie kapitał społeczny staje się głównym przedmiotem dyskursu

politycznego i naukowego w wyjaśnianiu generatorów rozwoju społeczno-gospodarczego. Jako

St

ron

a46

Stro

na4

6

Stro

na4

6

kategoria słabo poznana i zbadana wymaga ciągłych analiz, a z uwagi na promień jej

oddziaływania empiria powinna odbywać się na poziomie lokalnym. Ciągłe braki badawcze

powodują pewien niedosyt analityczny. Niniejszy artykuł jest próbą przedstawienia wybranych

wyznaczników kapitału społecznego w województwie zachodniopomorskim na tle pozostałych

województw. Podjęta próba wykazała relatywnie niski poziom kapitału społecznego województwa

zachodniopomorskiego pod względem wybranych komponentów. Prowadzi to do konkluzji, iż aby

zabezpieczyć wzrost gospodarczy w przyszłości należy rozwijać kapitał społeczny już dziś, gdyż

jego tworzenie i pomnażanie ma charakter długookresowy.

Słowa kluczowe: kapitał społeczny, zaufanie, organizacje pozarządowe, frekwencja wyborcza,

województwo zachodniopomorskie, rozwój społeczno-gospodarczy.

St

ron

a47

Stro

na4

7

Stro

na4

7

DZIAŁ II

POLSKA WIEDZY

I INNOWACYJNOŚCI

CHAPTER II

KNOWLEDGE AND

INNOVATION IN POLAND

St

ron

a48

Stro

na4

8

Stro

na4

8

ZESZYTY NAUKOWE WSES w Ostrołęce 2/2014(13), 48-58

mgr Anna Kurzak

Politechnika Częstochowska

EKOINNOWACJA PRODUKTOWA NASTĘPSTWEM ROZWOJU

KONCEPCJI ZRÓWNOWAŻONEGO MARKETINGU

Wstęp

Cywilizacja industrialna w okresie trzechsetletniego istnienia zapewniła

niebywały rozwój gospodarczy i społeczny większości współczesnych państw

świata, a jednocześnie doprowadziła do dwóch wielkich kryzysów o charakterze

globalnym. Na przełomie wieków XIX i XX nastąpił wielki kryzys społeczny,

prowadzący do socjalistycznej rewolucji, powstania totalitarnych ustrojów,

dwóch światowych wojen, co przyczyniło się do powstania ogromnych strat

materialnych, ludzkich oraz ekologicznych33. Rozwój wielu krajów został

zahamowany przez ten kryzys, co można współcześnie zaobserwować w skali

globalnej. Wpływa na to dyferencjacja społeczeństw jak i powstawanie coraz

większych różnic w sferze materialnej pomiędzy ludźmi. Wielki kryzys

ekonomiczny, który powstał w drugiej połowie XX wieku, permanentnie

zagraża ludziom, toteż niezbędne jest dbanie, aby nie przerodził się on

w globalną katastrofę ekologiczną. Kryzys ekonomiczny, a co za tym idzie

społeczny jak i ekologiczny powodują, iż powstała w latach 60. XX w. idea

o trwałym i zrównoważonym rozwoju umacnia się, a jej podstawą jest takie

ukierunkowanie i zorganizowanie rozwoju gospodarczego, który nie będzie

powodował napięć społecznych o charakterze rewolucyjnym, jak również

ekologicznego kryzysu. Bowiem kryzys w równowadze przyrodniczej związany

jest silnie z rozwojem cywilizacyjnym, będącym długim procesem. W XX w., za

sprawą gwałtownego rozwoju techniki, zdewastowane zostało środowisko

naturalne na olbrzymią skalę. W efekcie, zrównoważony rozwój stał się kwestią

pierwszorzędnej wagi dla polityki państw oraz dla przedsiębiorców. Celem

niniejszego artykułu jest analiza koncepcji zrównoważonego rozwoju i jej

przenikania do innych dziedzin naukowych, w tym przypadku do marketingu.

Zaprezentowane zostanie jak składowa zrównoważonego marketingu – produkt

zrównoważony wpływa na ludzi i środowisko, gdyż omówiona innowacja

produktowa, charakteryzująca się ekologicznymi właściwościami, niewątpliwie

w mniejszym stopniu wpływa na degradację środowiska naturalnego oraz

społeczeństw.

33 B. Poskrobko, Zarządzanie środowiskiem. PWE, Warszawa 2007,

St

ron

a49

Stro

na4

9

Stro

na4

9

Geneza koncepcji Zrównoważonego Rozwoju

Punktem wyjścia dyskusji o zrównoważonym rozwoju było

spostrzeżenie, że ludzkość stwarza zagrożenie dla podstaw własnego życia,

przez nadmierną eksploatację zasobów naturalnych. Wcześniej zasoby naturalne

traktowano jak towary, które będą dostępne w nieskończoność i dlatego

używane były bez skrupułów34. Rozwój gospodarczy, który miał miejsce w XX

w., doprowadził zarówno do zwiększenia produkcji, jak i do zanieczyszczenia

środowiska. Globalny charakter zagrożenia wymusił na ONZ chronienie

środowiska, toteż w dziedzinie tej współpraca przybrała wymiar

międzynarodowy. Jej celem było wypracowanie założeń ładu społeczno-

ekonomicznego, opartego na zrównoważonym rozwoju. Koncepcja

zrównoważonego rozwoju jest ideą, powstałą dla potrzeb i wyzwań jakie stawia

XXI w.

Rozwój zrównoważony to rozwój, który pozwala realizować bieżące

potrzeby społeczeństwa, nie pozbawiając przyszłych pokoleń możliwości

realizowania ich potrzeb35. Zrównoważony rozwój zdefiniowany jest także, jako

rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań

politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi

przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych w celu

zagwarantowania możliwości zaspokojenia podstawowych potrzeb

poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia,

jak i przyszłych generacji36. Zasady trwałego, zrównoważonego rozwoju

wymagają, aby ludzie uwzględniali w swoich działaniach czynniki społeczno-

gospodarcze, jak również czynniki środowiskowe37. Zrównoważony rozwój jest

ukierunkowany na zaspokojenie ludzkich potrzeb, bez czynienia szkód innym

pokoleniom38. Definicją, najdokładniej opisującą trwałość, jest definicja według

Komisji z Bruntland która mówi, iż trwały rozwój jest rozwojem

zaspokajającym potrzeby teraźniejszości, bez ryzyka, że przyszłe pokolenia nie

będą mogły zaspokoić swych potrzeb39. Definicja ta informuje, iż

zrównoważony rozwój zmierza do zapewnienia wszystkim żyjącym dzisiaj

ludziom i przyszłym pokoleniom, dostatecznie wysokich standardów

34 H. Rogall, Ekonomia Zrównoważonego Rozwoju. Teoria i praktyka. Zysk i S-ka, Poznań 2010, 35 Raport Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju, Nasza wspólna przyszłość, Warszawa,

PWE, 1991. 36 Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2013 poz. 1232,

Brzmienie od 25 stycznia 2014 r.). 37 Z. Piątek, Człowiek jako podmiot zrównoważonego rozwoju: konsekwencje filozoficzno-

społeczne, w: Papuziński A.(red.), Zrównoważony rozwój. Od utopii do praw człowieka. Oficyna

Wydawnicza Branta, Bydgoszcz 2005. 38 F. Luthans, J. Doh, International Management. Culture, Strategy and Behavior. McGraw-Hill,

Irvin, New York 2009. 39 Report of the World Commission on Environment and Development, Our Common Future.

Oxford University Press, Oxford, 11 December 1987.

St

ron

a50

Stro

na5

0

Stro

na5

0

ekonomicznych, ekologicznych i społeczno-kulturowych w granicach naturalnej

wytrzymałości Ziemi, stosując zasadę sprawiedliwości wewnątrzpokoleniowej

i międzypokoleniowej40. Pośród licznej ilości definicji zrównoważonego

rozwoju można wyodrębnić pewne wspólne elementy, którymi są rozwój

społeczno-gospodarczy, integrujący ludzkie działania, mające służyć następnym

pokoleniom i prowadzić do jak największego wyrównania możliwości

i zaspokojenia potrzeb ludzkości w czystym środowisku naturalnym41.

Zrównoważony rozwój jest procesem długofalowym, wymagającym

równoważenia trzech wymiarów w jednakowym stopniu42. Pogodzenie triady

celów zrównoważonego rozwoju, zintegrowanych we wspólny cel dla

przedsiębiorstwa, jest podstawą omawianej koncepcji.

Zrównoważony rozwój pomaga zrozumieć relacje i związki jakie panują

pomiędzy środowiskiem, społeczeństwem a gospodarką. Planowanie procesu

decyzyjnego powinno być ukierunkowane na osiągnięcie realnego i trwałego

efektu zmniejszania różnic społecznych i ekonomicznych, jak również ochronę

środowiska naturalnego. Widoczne są zależności pomiędzy trzema filarami

zrównoważonego rozwoju, gdzie środowisko naturalne stanowi niezbędną

podstawę zrównoważonego rozwoju, gospodarka jest narzędziem, do jego

osiągania, a dobra jakość życia dla wszystkich ludzi (będąca aspektem

społecznym), stanowi cel zrównoważonego rozwoju.

Wyłonienie się koncepcji Zrównoważonego Marketingu

Uświadomienie sobie negatywnych skutków prowadzonej przez wiele

lat ekspansywnej gospodarki stało się przyczyną podjęcia globalnych działań,

aby idea zrównoważonego rozwoju zaczęła przenikać do innych obszarów

nauki. Tak też się stało w przypadku marketingu. W minionym stuleciu

koncepcja marketingu oparta była na zasadzie 4P, w skład której wchodził:

produkt (product), cena (price), strategia dystrybucji (place) oraz promocja

(promotion). Był on podstawą do realizowania szybkiego zbywania dóbr na

rynku. Można zdefiniować marketing jako proces, w którym firmy wytwarzają

wartość dla klienta i budują silne relacje z klientami w celu uzyskania od nich

w zamian określonych wartości43. Marketing ma na celu rozpoznawanie oraz

zaspokajanie ludzkich i społecznych potrzeb. Jedna z najkrótszych,

współczesnych definicji marketingu brzmi: „Zaspokajać potrzeby, osiągając

zysk”44. W dzisiejszych czasach marketing należy pojmować nie tylko

40 H. Rogall, Ekonomia Zrównoważonego …, op. cit., 41 J. Korol, Wskaźniki zrównoważonego rozwoju w modelowaniu procesów regionalnych. Adam

Marszałek, Toruń 2007. 42 J. Adamczyk, Koncepcja zrównoważonego rozwoju w zarządzaniu przedsiębiorstwem.

Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Kraków, 2001, 43 L. M. Keefe, Marketing Defined, „Marketing News” 15 styczeń 2008, 44 P. Kotler, K. L. Keller, Marketing. Rebis, Poznań 2012,

St

ron

a51

Stro

na5

1

Stro

na5

1

w dawnym znaczeniu sprzedawania, ale także w nowym sensie zaspokajania

potrzeb konsumenta.

Ponieważ marketing działa dynamicznie w globalnym otoczeniu, to

każda kolejna dekada nawołuje do przemyśleń na temat celów, a także praktyk

marketingowych. Zachodzące przemiany mogą sprawić, iż strategie, które

jeszcze wczoraj prowadziły przedsiębiorstwa do zwycięstwa dziś, mogą okazać

się już przestarzałe45. Efektem tychże ewolucyjnych działań marketingowych

a także dużej ilości nowych wyzwań, które jawią się przedsiębiorstwom,

funkcjonującym w warunkach nieustannie powiększającej się konkurencji,

a także pogarszaniu się stanu środowiska naturalnego oraz większej

świadomości konsumentów jest wytworzenie się marketingu zrównoważonego.

Marketing zrównoważony to marketing odpowiedzialny społecznie, prowadzony

z poszanowaniem środowiska naturalnego, który zaspokaja bieżące potrzeby

konsumentów i przedsiębiorstw, zachowując jednocześnie lub nawet

poprawiając zdolności następnych pokoleń do zaspokojenia ich potrzeb

w przyszłości46. D. Martin i J. Schouten definiują zrównoważony marketing jako

proces tworzenia, komunikowania i dostarczania wartości konsumentom

w sposób, który chroni i wzmacnia ludzki kapitał47. „Sustainability” to

szczególny paradygmat współczesności, mający wpływ na działalność

biznesową oraz jej funkcjonalne obszary w tym także marketing. Stanowi

odpowiedź na pogarszający się stan zdrowia Ziemi, spowodowany wzrostem

zagrożeń ekologicznych i społecznych. Globalne zagrożenia wpływają na

przekształcanie się społeczeństw konsumpcyjnych w społeczeństwa

zrównoważone48. Ważną rolę w tej transformacji odgrywa składowa marketingu

mix – produkt, który w strukturze marketingu przyjmuje postać

zrównoważonego. Poniżej autorka wskaże charakterystyczne cechy

zrównoważonego produktu oraz przedstawi przedsiębiorstwo realizujące

koncepcję czystej, zrównoważonej produkcji.

Zrównoważony produkt jako element Zrównoważonego Marketingu Mix

Działalność produkcyjna człowieka stwarza coraz większe zagrożenia

dla egzystencji obecnego, jak i przyszłych pokoleń. Na skalę globalną,

produkcja wykazuje tendencje wzrostowe, co wpływa na dalszą eskalację

zagrożeń ekologicznych, jak i społecznych. Podstawę zrównoważonej

działalności produkcyjnej stanowi tworzenie bezpiecznych, oszczędnych

i trwałych produktów, które powstają w procesie czystej produkcji. Produkt

bezpieczny nie zagraża życiu i nie szkodzi zdrowiu konsumenta. Oszczędny

produkt,

45 P. Kotler, G. Armstrong, J. Saunders, V. Wong, Marketing. PWE, Warszawa 2002. 46 G. Armstrong, P. Kotler, Marketing. Wolters Kluwer Business, Warszawa 2012. 47 D. Martin, J. Schouten, Sustainable Marketing, Prentice Hall, 2012. 48 A. Pabian, Działalność promocyjna w koncepsji sustainability. „Marketing i Rynek” nr 8, 2013,.

St

ron

a52

Stro

na5

2

Stro

na5

2

w zależności od swego przeznaczenia, zużywa niewielkie ilości energii

elektrycznej, wody, gazu itp., oraz powinien być trwały, aby móc użytkować go

przez długi okres. Do powstania takich produktów należy przeprowadzić analizę

całego ich cyklu życia, zarówno fazę produkcji, wprowadzania na rynek,

użytkowania oraz społecznych i ekologicznych aspektów ich pozbywania się.

Pozbywanie się dóbr to jedno z największych niebezpieczeństw dla środowiska,

gdyż w USA ponad 90% kupionych produktów wyrzuconych zostaje po mniej

niż 2 miesiącach49.

Tworzenie dóbr opartych na czystej produkcji, oznacza eliminowanie

z procesów technologicznych szkodliwych emisji gazów, cieczy, substancji

stałych i promieniowania, ograniczenie marnotrawstwa energii, ciepła, wody,

surowców i innych czynników wytwórczych. Powinno być realizowane tak

przez producentów materiałów, części i podzespołów. Zrównoważone

przedsiębiorstwo produkuje bezpieczne, trwałe dobra, jak również wprowadza

do swego sytemu jedynie takie dobra podstawowe, które wykazują cechy

zrównoważenia. Zrównoważone przedsiębiorstwo generujące zrównoważone produkty

Zrównoważona produkcja oznacza produkcję przyczyniającą się do

zrównoważonego rozwoju, więc jest ona oparta na triadzie celów:

ekonomicznych, ekologicznych i społecznych. Istnieją przedsiębiorstwa, które

generują zrównoważone produkty już od lat, nie ze względu na sankcje karne,

a ze względu na fakt, iż jest to ich statutowy cel. Dla firmy, tworzenie

zrównoważonego asortymentu jest istotne, gdyż tworzone są wówczas

innowacyjne ekoprodukty, stanowiące podstawę gospodarek w przyszłości. Na

potrzeby niniejszej publikacji, zaprezentowane zostanie przedsiębiorstwo

produkujące dobra o cechach zrównoważonych. Mowa tu o firmie Epicurean,

której początki sięgają 1997 roku. Wówczas w Stanach Zjednoczonych pojawiła

się firma o nazwie TrueRide, projektująca i budująca skate parki. Dwaj bracia

Greg i Dave Benson i ich przyjaciel Tony Ciardelli wraz z współpracownikami

zbudowali ich w Ameryce Północnej ponad 400 w ciągu 10 lat. Wykonywane

dotychczas z drewna ramy dla skateboardzistów, wyparte zostały przez ich

projekty z materiałów kompozytowych. Innowacyjny dobór surowców - plastik

oraz kompozyt - podyktowany był lepszą trwałością jak również strukturą tych

materiałów. Aspekt ekologiczny wspomnianych działań był dla założycieli

marki kluczowy, bowiem TrueRide pozostawił zbyt duży odcisk ekologiczny.

Firma Epicurean zrodziła się z wyrzutów sumienia jej twórców. Odejście od

drewnianych ramp wpłynęło na zaprzestanie wycinaniu lasów. Kreatywni

twórcy firmy zdecydowali, iż z resztek pozostałych z produkcji ramp będą

powstawać deski do krojenia, ponieważ dostrzegli lukę wśród tego typu

49 F. Belz, K. Peattie, Sustainability marketing, UK: John Wiley & Sons, 2010.

St

ron

a53

Stro

na5

3

Stro

na5

3

innowacyjnych produktów codziennego użytku, które wyróżniałyby się wysoką

jakością, łatwością w użyciu, przechowywaniu i pielęgnacji. Deski te, nie tępią

noży oraz zapobiegają powstawaniu bakterii. Osiągane z działalności zyski

założyciele firmy inwestowali w ulepszanie i permanentną modyfikację swego

produktu.

Celem firmy jest stanie się liderem na rynku kuchennych akcesoriów,

który zaoferuje coś więcej aniżeli tylko sam produkt. Misja Epicurean polega na

dostarczaniu ekologicznych, solidnych, praktycznych, eleganckich akcesoriów

kuchennych do wieloletniego użytku. Oferują produkty wysokiej jakości,

wyprodukowane z najwyższym poszanowaniem ludzi oraz środowiska

naturalnego, posiadające wysokie walory estetyczne, jak i funkcjonalne.

W firmie podejście do działalności biznesowej i jej wpływu na środowisko

traktowane jest bardzo poważnie. Panująca wśród pracowników atmosfera jest

nieskrępowana, ponieważ podchodzą oni do siebie z dużą dozą optymizmu

i humoru. Ich ubiór jest swobodny, kolorowy. Testując nowe produkty

rozpoczynają głośne dyskusje na ich temat a podczas przerw, czas spędzają

w otaczającym siedzibę firmy lesie. Panujące w firmie metody zarządzania są

prawdziwie demokratyczne, albowiem każdy pracownik może się wypowiadać,

zabrać głos, a kadra zarządzająca ma świadomość, iż ma to istotne znaczenie dla

powodzenia firmy.

Minimalizowanie strat wyrządzanych środowisku to jedna z naczelnych

zasad, jaka przyświeca producentom akcesoriów Epicurean. Tworzenie

produktów wieloletniego użytku, które powstają z odnawialnych komponentów,

realizując zrównoważone praktyki produkcji to idea, której oddani są jej twórcy.

Wszystkie dobra powstają w kompleksie Hawksboots50, położonym pośród

lasów i jezior z widokiem na dolinę rzeki Saint Louis. Jest to siedziba firmy,

która powstała w oparciu o zasady odpowiedzialnego i efektywnego

przetwarzania materiałów, cały czas kładąc nacisk na ulepszanie produktów.

Kompleks ten zaprojektowany został zgodnie z zasadami zrównoważonego

projektowania, przy minimalnym ingerowaniu w krajobraz naturalny.

W przedsiębiorstwie opracowany jest wewnętrzny „Ekoprogram”, w ramach

którego monitorowane są wszystkie obszary jej działalności oraz oceniane

w aspekcie ich wpływu na środowisko naturalne.

Współcześni klienci wymagają od firm zaoferowania im modnych,

funkcjonalnych, jak również ekologicznych produktów. Firma Epikurean

produkując swój asortyment, nie skupia się jedynie na działaniach z zakresu

CSR, wizerunku czy PR. Wykorzystuje swoją pomysłowość przy zastosowaniu

najlepszych, nowoczesnych technologii albowiem pomysłodawcy mają

świadomość relacji łączących proces produkcyjny ze środowiskiem naturalnym,

50 Budynek był wielokrotnie nagradzany uznając propagowanie etycznych zachowań

w działalności biznesowej, jak również za oryginalny design.

St

ron

a54

Stro

na5

4

Stro

na5

4

w którym żyją wszyscy ludzie. Nabywcy produktów marki Epikurean dają

świadectwo swej ekologicznej postawy oraz poparcia dla odpowiedzialnych

praktyk biznesowych. Firma tworząc swe produkty realizuje je w wyniku

zrównoważonego podejścia do procesu produkcyjnego z zastosowaniem

ekologicznych materiałów z recyklingu.

Firma produkując kuchenne przybory z materiałów z odzysku, zdobywa

uznanie znawców design a nie jedynie amatorów ekologii i gotowania. Deska –

Eco Paper Epicurean została rekomendowana przez ekspertów Instytutu

Wzornictwa Przemysłowego do tytułu „Dobry Wzór 2011”51. Firma od początku

swego istnienia projektuje przedmioty w myśl eko designu, który w głównej

mierze opiera się na generowaniu produktów skupiając się na ich wpływie na

środowisko naturalne. W tym nurcie projektant nie ma możliwości na

ekologiczny kompromis, gdyż istotą procesu tworzenia jest konsekwentne

staranie i dążenie, aby wytworzyć produkt, który będzie funkcjonalny z jednej

strony a z drugiej ekologiczny. Produkt wywodzący się z idei eko designu, we

wszystkich fazach cyklu swego życia musi spełniać ten aspekt, począwszy od

zamówienia, przez produkcję, użytkowanie, aż do jego „zielonej śmierci”.

Omówione poniżej deski kuchenne idealnie wpisują się

z filozofię 3R, która oznacza reduce – ograniczać, reuse – użytkować

wielokrotnie oraz recycle – odzyskiwać (poddawać recyklingowi).

Praktyczne zastosowanie innowacji produktowej

Produkowane przez firmę Epikurean produkty, stanowią efekt

konsekwentnej realizacji ekologicznego podejścia do biznesu, jak

i przedsiębiorczej troski o środowisko. Efektem ubocznym konsumpcyjnego

stylu życia w krajach wysokorozwiniętych jest powstawanie ogromnych ilości

ton śmieci każdego dnia. Przeciętny Polak każdego roku pozostawia ich po sobie

około 300 kg. W firmie panuje przekonanie, iż ponowne użytkowanie surowców

jest częściowym rozwiązaniem. Konsumenci, których poziom świadomości

ekologicznej z roku na rok wzrasta, coraz częściej decydują się na zakup

produktów, wytwarzanych z surowców wtórnych. Firmy odpowiedzialne starają

się wyjść naprzeciw ich oczekiwaniom i tworzyć produkty z surowców

z recyklingu. Recykling opakowań z plastiku jest niezwykle istotny, gdyż

surowiec ten rozkłada się od 100 nawet do 1000 lat. Jego przetworzenie pozwoli

zminimalizować piętrzące się góry śmieci na wysypiskach oraz zaoszczędzić

energię. Technolodzy zatrudnieni w firmie Epikurean obliczyli, iż recykling

butelek, niezbędnych do wytworzenia jednej dużej deski kuchennej pozwala na

51 “Dobry Wzór” to ogólnopolski konkurs na najlepiej zaprojektowane produkty i usługi dostępne

na polskim rynku, który Instytut Wzornictwa Przemysłowego organizuje juz od 18 lat - jedna

z najstarszych w Europie instytucji zajmujących się wzornictwem przemysłowym. Wspiera

innowacyjne produkty oraz dobre praktyki wzornicze.

St

ron

a55

Stro

na5

5

Stro

na5

5

zaoszczędzenie ilości energii niezbędnej do zasilenia 60 watowej żarówki przez

180 godzin.

Kolor desek Epicurean zależy od koloru papieru z jakiego dany produkt

został wykonany, gdyż w procesie produkcji nie są stosowane sztuczne

składniki, mogące wpłynąć na poprawę kolorytu deski, czemu zawdzięczają

swój naturalny wygląd i teksturę. Takie praktyki byłyby sprzeczne z pro-

ekologiczną filozofią marki. Poszczególne kolory powstają ze specjalnej

mieszanki drewnianych włókien, sprasowywanych i łączonych za pomocą

bezpiecznej dla zdrowia żywicy. Każdy kolor posiada swe unikalne cechy, które

są charakterystyczne dla danego surowca, z którego powstaje. Podczas

użytkowania, deski ulegają naturalnemu procesowi patynowania, gdyż

zachowują się podobnie jak produkty drewniane. Czas powoduje ich ciemnienie

przez co odcień jest cieplejszy i bogatszy, zatem im jaśniejsza deska, tym

zmiana jej koloru będzie silniej zauważalna. Wszystkie deski łączy jednak fakt,

iż są jedynymi akcesoriami pochodzenia drewnianego, całkowicie odpornymi na

mycie w zmywarce. Rysunek 1 prezentuje właściwości poszczególnych desek

kuchennych.

Wyszczególnienie/ Specification Ciemnosz

ary/

naturalny

/ Dark

grey/

natural

Orzechowy

/ Nutty

Eco

Paper/

Eco Paper

Eco

Plastik/

Eco

plastic

Materiał z recyklingu/ Material from

recycling

50%

tektury

falistej z

recyklingu/

50%

recycled

corrugated

cardboard

100%

papieru z

recyklingu/

100%

recycled

paper

100%

plastiku z

recyklingu

butelek po

mleku/

100%

recycled

plastic

milk

bottles

Bezpieczne mycie w zmywarce/ Save

washing in dishwasher ۷ ۷ ۷ ۷

Wyprodukowane w USA/ Made in USA ۷ ۷ ۷ ۷ Certifikat NSF oraz Państwowej

Inspekcji Sanitarnej/ Certificate of NSF

and the State Sanitary Inspection

۷

Certyfikat FSC/ FSC Certificate ۷ ۷ Certyfikat Greenguard/ Greenguard

Certificate ۷ ۷ ۷

St

ron

a56

Stro

na5

6

Stro

na5

6

Odporne na wysoką temperaturę do 175

C/ Resistant to high temperatures up to

175 C

۷ ۷ ۷

Przyjazne nożom/ Friendly to knives ۷ ۷ ۷ ۷

Rysunek 1. Właściwości desek kuchennych marki Epikurean

Źródło: http://epicurean.pl/

Figure 1. Properties of chopping board brand Epikurean

Source: http://epicurean.pl/.

Wszystkie deski wykonane są z materiału kompozytowego, który tworzą

papier (przerobiony na pulpę) wraz z połączeniem z bezpieczną dla zdrowia

żywicą. Podczas procesu produkcji warstwy papieru są ze sobą stopniowo

łączone, a następnie podgrzewane, cięte na kawałki i tak powstaje płyta (richlite)

o wyjątkowych właściwościach: solidna, bardzo wytrzymała deska, która

jednocześnie zachowuje ciepły i naturalny wygląd, jest twardsza od drewna

i odporna na wysoką temperaturę (do 176ºC ).

Papier uzyskuje się z miazgi drzewnej i jest to surowiec, z którego

robiona jest większość desek Epicurean. Wyjątek stanowią deski z linii Eco

Paper, powstające w 100% z recyklingowanego papieru oraz produkty w kolorze

orzechowym, gdyż w 50% składają się z odzyskanej tektury falistej. Drzewa

wykorzystywane do produkcji papieru na deski pochodzą z odpowiedzialnie

zarządzanych lasów odznaczonych certyfikatem Forest Stewardship Council52,

ulokowanych na terenie Ameryki Północnej, wspierając przy tym wysiłki

podejmowane na rzecz ochrony zamieszkujących ekosystem zwierząt. Powstałe

po produkcji desek odpady wykorzystywane są do generowania energii

w lokalnych elektrowniach. Produkty Epicurean pakowane są w najprostsze

pudełka z kartonu z recyklingu, których jedyną funkcją jest zabezpieczanie

produktów podczas transportu. Do ich wytworzenia nie używa się wody.

Znajdujące się w sklepach stojaki na produkty Epikurean również powstają

z butelek.

Produkty z serii Eco Plastic w 100% wykonane są z HDPE,

niskociśnieniowego polietylenu, który wykorzystywany jest m.in. do produkcji

opakowań na mleko i środki czystości. Deski z tej serii pochodzą z recyklingu.

Pozostający po produkcji materiał trafia do siostrzanej marki Loll Designs, gdyż

ideą firmy Epicurean jest zasada, aby nic się nie zmarnowało.

Reasumując, aby cały proces produkcji się rozpoczął, najpierw

konsument wyrzuca do pojemnika na śmieci opakowanie po mleku. Firma

skupuje na rynku odpadowym niezbędną ilość butelek. Podczas procesu

produkcji, z 30 opakowań po mleku powstaje deska o wymiarach 45cm × 13cm,

52 FSC to organizacja oferująca najbardziej wiarygodny system certyfikacji drewna, o czym

świadczy uznanie go przez pozarządowe organizacje jak WWF czy Greenpeace.

St

ron

a57

Stro

na5

7

Stro

na5

7

która trafia do klienta. Po latach, gdy deska przestanie być już użyteczna, może

być ponownie poddana recyklingowi i w ten oto sposób koło się zamyka.

Podsumowanie

Troska o środowisko naturalne jest jednym z trzech filarów

zrównoważonego rozwoju. Koncepcja zrównoważenia przenika do wielu innych

obszarów naukowych, również do marketingu. Celem zrównoważonego

marketingu jest poprawa życia społeczeństw. Wyodrębnienie się innowacyjnego

marketingu zrównoważonego jest wynikiem silnej eksploatacji środowiska

naturalnego oraz zasobów, jakie ono oferuje. Marketing składa się z czterech

elementów, spośród których jednym jest produkt. Zaprezentowany innowacyjny

ekoprodukt, który w mniejszy sposób zanieczyszcza środowisko naturalne

ukazuje, iż marketing zrównoważony, poprzez zminimalizowanie negatywnego

oddziaływania na środowisko naturalne, ma pozytywny wpływ na

społeczeństwo w dłuższej perspektywie czasu. Przedsiębiorcy funkcjonując na

rynkach, muszą troszczyć się o dobro konsumentów. Konsument jest

najważniejszym ogniwem procesu biznesowego, który generuje rozwój rynku.

Troska o populację jest nieuniknionym elementem prowadzenia zrównoważonej

działalności gospodarczej, tak współcześnie, jak i w przyszłości.

Bibliografia 1. Adamczyk J., Koncepcja zrównoważonego rozwoju w zarządzaniu przedsiębiorstwem,

Kraków. Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, 2001.

2. Armstrong G., Kotler P., Marketing. Wolters Kluwer Business, Warszawa 2012.

3. Belz F., Peattie K., Sustainability marketing. UK: John Wiley & Sons, 2010.

4. Keefe L. M., Marketing Defined. „Marketing News” 15 styczeń 2008.

5. Korol J., Wskaźniki zrównoważonego rozwoju w modelowaniu procesów regionalnych. Adam

Marszałek, Toruń 2007.

6. Kotler P., Armstrong G., Saunders J., Wong V., Marketing. PWE, Warszawa, 2002.

7. Kotler P., Keller K. L., Marketing. Rebis, Poznań 2012.

8. Luthans F., Doh J., International Management. Culture, Strategy and Behavior. McGraw-

Hill, Irvin, New York 2009.

9. Martin D., Schouten J., Sustainable Marketing, Prentice Hall, 2012.

10. Pabian A., Działalność promocyjna w koncepsji sustainability. „Marketing i Rynek” nr 8,

2013.

11. Piątek Z., Człowiek jako podmiot zrównoważonego rozwoju: konsekwencje filozoficzno-

społeczne, w: Papuziński A.(red.), Zrównoważony rozwój. Od utopii do praw człowieka.

Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz 2005.

12. Poskrobko B., Zarządzanie środowiskiem. PWE, Warszawa 2007.

13. Rogall H., Ekonomia Zrównoważonego Rozwoju. Teoria i praktyka. Zysk i S-ka, Poznań

2010.

14. Raport Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju, Nasza wspólna przyszłość. PWE,

Warszawa 1991.

15. Report of the World Commission on Environment and Development, Our Common Future,

Oxford University Press, Oxford, 11 December 1987.

16. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2013 poz. 1232,

Brzmienie od 25 stycznia 2014 r.).

St

ron

a58

Stro

na5

8

Stro

na5

8

17. http://epicurean.pl/.

PRODUCT ECOINNOVATION AS A CONSEQUENCE OF THE DEVELOPMENT OF

SUSTAINABLE DEVELOPMENT CONCEPT

Summary

Sustainable development means that economic growth leads to increased social cohesion

(or care for the whole of society and quality of life) and also improves the quality of the

environment, through, inter alia, limiting the harmful effects of production and consumption in the

state of nature and protecting its resources. The dynamic development of the economy caused that

very many walks of life came out to meet the expectations of society. So it happened in the case of

marketing, which today takes on the characteristics of sustainability. One of its components,

sustainable product affects, among others, on the environment, which improves the existence of

society. In this article the author will analyze environmental produced by the product, which in

fact is beneficial to the environment. Its production and use have less negative impact on people

and the environment from the goods of not having the characteristics of sustainability. The base of

development has become a query literature, direct observation, gravity issues and analysis of

source materials relating to the company in question.

Keywords: product, ecoinnovation, sustainable development

Streszczenie

Zrównoważony rozwój oznacza, iż wzrost gospodarczy prowadzi do zwiększenia

społecznej spójności (czyli dbałości o całe społeczeństwo i o jakość życia) a także podnosi jakość

środowiska naturalnego, poprzez m.in. ograniczenie szkodliwego wpływu produkcji oraz

konsumpcji na stan przyrody i chroniąc jej zasoby. Dynamiczny rozwój gospodarki spowodował,

iż bardzo wiele dziedzin życia wyszło naprzeciw oczekiwaniom społeczeństwa. Tak też się stało w

przypadku marketingu, który współcześnie przybiera cechy zrównoważenia. Jedna z jego

składowych, produkt zrównoważony oddziałuje m.in. na środowisko, przez co wpływa na poprawę

bytu społeczeństwa. W artykule autorka ma na celu dokonać analizy wytwarzanego przez firmę

ekologiczną produktu, który w rzeczywistości przynosi korzyści środowisku naturalnemu. Jego

produkcja i użytkowanie mają mniejszy negatywny wpływ na ludzi i środowisko od dóbr nie

wykazujących cech zrównoważenia. Bazą opracowania stała się kwerenda literatury, bezpośrednia

obserwacja, ważność zagadnienia oraz analiza materiałów źródłowych dotyczących omawianego

przedsiębiorstwa.

Słowa kluczowe: produkt, ekoinnowacja, rozwój zrównoważony

St

ron

a59

Stro

na5

9

Stro

na5

9

ZESZYTY NAUKOWE WSES w Ostrołęce 2/2014(13), 59-67

mgr Regina Skoczek

Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie

NOWA EKONOMIA SPOŁECZNA – ZASTOSOWANIE KLAUZUL

SPOŁECZNYCH ORAZ TWORZENIE KLASTRÓW EKONOMII

SPOŁECZNEJ

Wprowadzenie

W pracy ujęte zostały zagadnienia związane z szansami i zagrożeniami

dla nowej ekonomii społecznej. Przedstawione w niniejszym opracowaniu

koncepcje mieszczą się w nurcie szeroko pojętej dziedziny jaką jest ekonomia

społeczna. Ze względu na potrzeby niniejszego referatu, konieczne było

skupienie się na wybranych aspektach nowej ekonomii społecznej. Materiał

teoretyczny pracy obejmuje następujące części składowe: teorię starej i nowej

ekonomii społecznej i jej ewolucję, która odegrała znaczącą rolę w tworzeniu

nowych podmiotów ekonomii społecznej; wpływowi nowelizacji ustawy Prawo

zamówień publicznych dotyczącej wprowadzenia klauzuli społecznej na rozmiar

świadomości społecznej oraz stosowanie jej w praktyce; tworzenie klastrów

ekonomii społecznej oraz analiza wystąpienia czynników zarówno pozytywnych

jak i negatywnych mających wpływ na organizacje pozarządowe, oraz studium

rozwiązań, jakie należałoby uwzględnić w celu zapobiegania zagrożeniom oraz

uwzględnienie szans dla podmiotów nowej ekonomii społecznej.

Konfrontacja „nowej” ekonomii społecznej z jej wcześniejszą formą

Zofia Mikołajczyk napisała: wiele z tego co nazywamy „nowym” czy

nowoczesnym w zarządzaniu głęboko tkwi w historii nie tylko organizacji

i zarządzania, ale w historii rozwoju ludzkości i jej kultury w ogóle53.

Zrozumienie historycznego kontekstu ekonomii społecznej, jej genezy, jest

podstawą do zrozumienia przemian jakie nastąpiły w toku ewolucji dyscypliny

jaką jest ekonomia społeczna. Bez zrozumienia historycznego kontekstu

tworzenia się nowej ekonomii społecznej nie jest możliwy dalszy jej rozwój

między innymi tworzenie nowych podmiotów. Mówi się też od dawna o tym, że

organizacje tzw. III sektora stanowią coraz większą część gospodarki i – co

więcej – jest to ta część, która od przynajmniej dwudziestu lat rozwija się

bardziej dynamicznie, aniżeli gospodarka budowana na prywatnej

1 Z. Mikołajczyk, Techniki organizacyjne w rozwiązywaniu problemów zarządzania.

Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001.

St

ron

a60

Stro

na6

0

Stro

na6

0

przedsiębiorczości54. Współczesne strategie i metody zarządzania to przede

wszystkim nauki związane z: zarządzaniem projektami, zarządzanie relacjami

z klientami, zarządzanie jakością (TQM), zarządzanie czasem, Re-engineering,

Lean management, outsourcing, organizacje uczące się (inteligentne),

zarządzanie kompetencjami, zarządzanie zmianami, benchmarking, audyt,

tworzenie organizacji wirtualnych i sieciowych, organizacji bez granic oraz

wiele innych. Wszystkie te koncepcje jakie weszły w kanon przedmiotów

nauczanych wywodzą się z przedmiotów o podłożu społeczno-ekonomicznym

wykładanych w ramach nauk organizacji i zarządzania. Dlatego nowa ekonomia

społeczna posiada główne cechy i znamiona tych poszczególnych nauk. Na

gruncie wyżej wymienionych nauk dokonały się przeobrażenia podmiotów

ekonomii społecznej starych w nowe. Podobnie jak gospodarka XXI wieku

utożsamiana jest z erą innowacyjnych technologii i wiedzą, tak i podmioty

„nowej” ekonomii społecznej przeszły swoją metamorfozę, która w procesie

globalizacji i integracji społeczno - gospodarczej wyeksponowała jej nowe

oblicze. Ciągły rozwój systemu prawnego w dużej mierze przyczynia się do

tworzenia nowych podmiotów oraz pełni funkcję przeciwdziałania wykluczeniu

społecznemu. Zgodnie z definicją manifestu za grupy zagrożone wykluczeniem

społecznym, podmioty ekonomii społecznej uznają w szczególności:

długotrwale bezrobotnych, bezdomnych, uzależnionych i izolowanych55.

Ekonomia społeczna ukształtowała się w XIX wieku, a wraz

z przeobrażaniem się gospodarki światowej, jej dynamicznym rozwojem,

zmianami ustrojowymi państw, również ekonomia społeczna na przestrzeni XIX

i XX wieku przeszła swoją metamorfozę. W dzisiejszej literaturze funkcjonują

dwa pojęcia związane z tą dyscypliną: stara ekonomia społeczna, która

funkcjonowała w XIX wieku oraz nowa ekonomia społeczna, za której początek

przyjmuje się wiek XX i trwa po dzień dzisiejszy. Syntezy tego zagadnienia

dokonał T. Kazimierczak, który porównał obecną i dziewiętnastowieczną

ekonomię społeczną, wskazując na odmienny jej kontekst, typ poruszanych

problemów oraz rodzaj stawianych przed nią wyzwań społecznych56. Nie jest to

jedyne opracowanie dotyczące podziału na starą i nową ekonomię społeczną,

lecz najbardziej klarowne. Zdaniem K. Wygnańskiego obecną „nową” ekonomię

społeczną trzeba widzieć przede wszystkim w perspektywie przedsiębiorczości

rozumianej, jako gotowość i umiejętność przyjmowania odpowiedzialności za

2 G. Gaul, N. Borowski, “Nonprofits: America’s Growth Industry”,.The Philadelphia Inquirer,

1993, 18 kwiecień, s. 1. 55http://www.ekonomiaspoleczna.pl/files/ekonomiaspoleczna.pl/public/manifest_ekonomii_spolec

znej.pdf. dostęp 20.06.2014 56 T. Kaźmierczak, Zrozumieć ekonomię społeczną. [w:] T. Kaźmierczak, M. Rymsza, Kapitał

społeczny. Ekonomia społeczna. Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2007, s. 105.

St

ron

a61

Stro

na6

1

Stro

na6

1

swój los, a także w perspektywie obywatelskiego zaangażowania rozumianego,

jako przyjęcie odpowiedzialności za wspólnotę57.

Zastosowanie klauzuli społecznej oraz tworzenie klastra ekonomii

społecznej

W warunkach wolnej konkurencji, w każdej dziedzinie rynku zarówno

przemysłowego jak i usług, działa bardzo duża liczba przedsiębiorstw. Historia

wskazuje, że liczba rejestrowanych przedsiębiorstw wzrasta w okresie

prosperity a ulega likwidacji przy pojawieniu się pierwszych oznak

spowolnienia gospodarczego. J. Hausner twierdzi, że ekonomia społeczna nie

tylko może być przedsiębiorcza, innowacyjna i wykazywać przewagi

efektywności wobec innych form gospodarowania, ale wskazuje, że to wszystko

odnosi się tylko do tych obszarów społecznych, z którymi sektor publiczny

sobie nie radzi, a sektor prywatny nie jest zainteresowany, bo nie generują

trwałego zysku. Relatywna przewaga ekonomii społecznej wynika m.in. ze

specyficznych dla jej organizacji form zatrudnienia (w tym wolontariatu), które

znacznie obniżają koszty pracy58.

Dlatego szansą dla podmiotów ekonomii społecznej w szczególności

spółdzielni socjalnych mogą stać się klauzule społeczne oraz klastry ekonomii

społecznej, które przyczynić się mogą do rozwoju segmentu trzeciego sektora

oraz w sposób znaczący poprawić świadomość społeczną dotyczącą tej

tematyki, gdyż obie te formy łączą w sobie cele społeczne i ekonomiczne.

Klauzula społeczna

Państwo dąży do wprowadzenia w sposób zinstytucjonalizowany form

na rzecz organizacji pozarządowych jako usługodawcy na rynku pracy. W 2006

roku 2,5% organizacji pozarządowych zadeklarowało, że ich najważniejszym

polem działań jest „rynek pracy, zatrudnienie, aktywizacja zawodowa”, a 8,8%

wskazało je jako jedno z trzech głównych pól działań. 1,1% ogółu organizacji

zajmuje się pośrednictwem pracy, 3,6% doradztwem zawodowym, 3,7%

szkoleniami i kursami zawodowymi, a 3,6% aktywizacją zawodową59.

Na mocy tzw. Traktatu akcesyjnego Polska z dniem 1 maja 2004 roku

stała się członkiem Unii Europejskiej. Priorytetem stało się dostosowanie

57 K. Wygnański, O ekonomii społecznej – podstawowe pojęcia, instytucje i kompetencje.

Stowarzyszenie Czas Przestrzeń Tożsamość, Szczecin 2009, s. 30. 58 J. Hausner, Systemowe usytuowanie ekonomii społecznej, W: J. Hausner (red.) Ekonomia

społeczna a rozwój. Małopolska Szkoła Administracji Publicznej Uniwersytetu Ekonomicznego

w Krakowie, Kraków, 2007. 59 I. Gosk, M. Huszcza, M. Klaus, K. Likhtarovih, Ekonomia społeczna jako aktor rynku pracy.

Ekonomia społeczna teksty, nr 4, Wiedza i doświadczenie, Warszawa 2006.

St

ron

a62

Stro

na6

2

Stro

na6

2

przepisów krajowych do prawa unijnego. Koniecznością było m.in.

wprowadzenie nowelizacji ustawy Prawo zamówień publicznych dotyczącej

klauzul społecznych i środowiskowych zgodnych z dyrektywami: 2004/17/WE

i 2004/18/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 31 marca 2004 roku.

W wyniku wprowadzonych zmian art. 29, ust. 4 ustawy z dnia 29 stycznia 2004

roku Prawo zamówień publicznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 907, 984, 1047 i 1473

oraz z 2014 r. poz. 423) dopuszcza stosowanie klauzuli społecznej. Klauzula

społeczna to instrument polityki społecznej, który pozwala instytucjom

zamawiającym określić wymagania o charakterze społecznym lub

środowiskowym związane z realizacją zamówienia. Warunki te nie mogą

pośrednio ani bezpośrednio dyskryminować żadnej z grup społecznych, ale

mogą zachęcić m.in. do zatrudnienia osób mających trudności z integracją

społeczną, czy przyczynić się do zwalczania bezrobocia60. Jest to przykład

wyrównania szans dla podmiotów ekonomii społecznej oraz szans dla grup

defaworyzowanych na rynku pracy. Jest to sposób na przetrwanie

w warunkach kryzysu, gdyż koszty pracy są niższe, jak również pracownicy

podejmujący pracę w oparciu o klauzulę społeczną kreują w ten sposób rozwój

lokalny. Dopracowanie systemu prawnego dla włączenia podmiotów ekonomii

społecznej powinno stać się priorytetem rządu RP, gdyż w znacznym stopniu

przeciwdziała ona eskalacji bezrobocia.

Każda nowelizacja Ustawy niesie za sobą dylematy w jej stosowaniu.

Z analizy przeprowadzonej przez Urząd Zamówień Publicznych dotyczącej

stosowania klauzul społecznych w postępowaniu przetargowym przez polskie

instytucje zamawiające z zakończonej realizacji „Krajowego Planu Działania

w zakresie zrównoważonych zamówień publicznych na lata 2010-2012”

wynika, iż poziom społecznych zamówień pozostaje nadal niewielki. Jako

przyczynę braku nieuwzględnienia w zamówieniach klauzul społecznych

w realizowanych przetargach respondenci najczęściej podawali specyfikę

udzielanych zamówień (49% respondentów). Ponad 47% ankietowanych

wskazało na brak praktycznej wiedzy na temat stosowania konkretnych

przepisów prawnych i obawy przed ich naruszeniem. Wskazywano również na

brak zainteresowania przełożonych w instytucjach zamawiających stosowaniem

klauzul społecznych oraz obawą przed ewentualnym zarzutem ograniczenia

konkurencji ze strony instytucji kontrolnych. W ramach propozycji działań

wskazanych do realizacji w nowym dokumencie planistycznym, ankietowani

w przeważającej większości wskazali na potrzebę organizacji większej ilości

szkoleń uwzględniających problematykę społecznych zamówień publicznych,

dostępnych dla szerszego kręgu zainteresowanych. Zwrócono również uwagę

na potrzebę opracowania podręcznika zawierającego praktyczne przykłady

60 Dyrektywy 2004/17/WE i 2004/18/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 31 marca

2004r.

St

ron

a63

Stro

na6

3

Stro

na6

3

skutecznego stosowania aspektów społecznych w organizowanych

postępowaniach przetargowych61.

Krajowy Plan Działań w zakresie zróżnicowanych zamówień

publicznych na lata 2013-2016 uwzględnia propozycję respondentów czego

odzwierciedleniem jest punkt: 1,2 oraz 4 harmonogramu działań tegoż

dokumentu, które kolejno uzyskały brzmienie: pkt 1 – „Przeprowadzenie

szkoleń skierowanych do zamawiających z zakresu m.in. uwzględniania

aspektów społecznych w procedurach przetargowych (m.in.: zamówienia

zastrzeżone, rażąco niska cena)”; pkt 2 – „Przeprowadzenie dorocznych

konferencji uwzględniających aspekty społeczne w zamówieniach publicznych”

oraz pkt 4 – „Opracowanie podręcznika zawierającego przykłady skutecznego

stosowania aspektów społecznych w organizowanych postępowaniach

przetargowych”.62

Koncepcja klastra ekonomii społecznej

W strukturze rynkowej, w której panuje konkurencja, pojawiają się

zjawiska koncentracji i centralizacji kapitału, której zasadniczym celem jest

poszerzenie wpływów na rynku docelowym. Koncepcja klastra jest relatywnie

nowym pojęciem, jednak opiera się ona na znaczącym dorobku teoretycznym.

Przyjmuje się, że klaster (ang. cluster) przemysłowo-usługowy jest to celowo

utworzona grupa przedsiębiorstw, powiązanych funkcjonalnie w celu

osiągnięcia wartości dodanej w wyniku synergii działań gospodarczych

i organizatorskich, których przedmiotem jest projektowanie wspólnych wizji,

misji i strategii marketingowych, koordynowanie polityki pozyskiwania

kapitału, kształtowanie relacji z władzami lokalnymi, otoczeniem politycznym,

samorządowym i społecznym63. Już A. Marshall wskazał na rolę

zlokalizowanych pozytywnych efektów zewnętrznych, dotyczących: dyfuzji

wiedzy, przewagi kreowanej przez lokalny rynek pracy koncentrujący osoby

o odpowiednich umiejętnościach oraz sieci powiązań w ramach dużych rynków

regionalnych64. Natomiast M. Porter definiuje klaster jako: „geograficzne

skupisko wzajemnie powiązanych firm, wyspecjalizowanych dostawców,

jednostek świadczących usługi, firm działających w pokrewnych sektorach

i związanych z nimi instytucji (na przykład uniwersytetów, jednostek

61 Urząd Zamówień Publicznych, Wyniki badania ankietowego dotyczącego stosowania klauzul

społecznych przez Polskie instytucje zamawiające, Warszawa 2013 62 Urząd Zamówień Publicznych, Krajowy Plan Działań w zakresie zrównoważonych zamówień

publicznych na lata 2013-2016, Warszawa 2013 63 M. Grzybowski, Klastery przemysłowo-usługowe jako narzędzie zwiększania dynamiki

działania przedsiębiorstw na rynku globalnym, [w:] Dynamiczność warunkiem skutecznego

zarządzani. Wyższa Szkoła Ekonomiczno-Informatyczna w Warszawie, Warszawa, 2006. 64 M. Fujita (et al), The Spatial Economy. Cities, Regions, and International Trade. MIT Press,

Cambridge, Mass 2001.

St

ron

a64

Stro

na6

4

Stro

na6

4

normalizacyjnych i stowarzyszeń branżowych) w poszczególnych dziedzinach,

konkurujących między sobą, ale również współpracujących”65. Klaster

w rozumieniu ekonomii społecznej - to międzysektorowa inicjatywa klastrowa,

realizująca cele społeczno-ekonomiczne (CLUSTER OF SOCIAL ECONOMY)

za pomocą stworzonej formalnej płaszczyzny kooperacji opartych na wspólnych

korzyściach tj. ułatwienie dostępu do funduszy venture capital oraz UE; wyższa

sprawność działania i niższe koszty działalności; zwiększenie baz danych

umożliwiających dostęp do zapytań ofertowych w kraju, za granicą i otwartym

rynku; budowę trwałych i efektywnych relacji z władzami samorządowymi

i lokalnymi oraz instytucjami otoczenia NGO i PES; uwiarygodnienie

podmiotów w kontakcie z potencjalnymi partnerami; zaufania publicznego; ale

co najważniejsze pozwala na sprawniejszy i ulepszony dostęp do zasobów

ludzkich oraz technologii (Centra Transferu Technologii, ścieżki karier, center

kompetencyjnych) co wpływa na kształtowanie rynku pracy i atrakcyjność

wyspecjalizowanej siły roboczej. Tworzenie klastra ekonomii społecznej może

mieć dwojaki charakter: może prowadzić do trwałych mechanizmów współpracy

lub mieć określone ramy czasowe tworzenia się klastra.

Dużą rolę w procesie transferu wiedzy w ramach klastra odgrywa

całokształt powiązań i relacji pomiędzy instytucjami, przedsiębiorstwami

i ludźmi, opartych na świadomości przynależności do pewnej wspólnoty oraz

znacznym potencjale współpracy kulturowo podobnych jednostek i instytucji66.

Klaster Ekonomii społecznej może spełnić ważna rolę w wzbogaceniu

dotychczasowych praktyk spółdzielczości socjalnej o nowe formy

i doświadczenia dające efekty synergii. Status klastra czyli porozumienia

o współpracy co najmniej 30 podmiotów, w tym także środowiska

uniwersyteckiego daje preferencje w staraniach o dofinansowanie z funduszy

strukturalnych. W klastrze, wielkie i małe przedsięwzięcia gospodarcze osiągają

znacznie więcej, niż gdyby miały pracować same, dzięki sieci współdziałających

przedsiębiorstw, dostawców usług, instytucji akademickich oraz producentów

skoncentrowanych na tym samym obszarze. Taki klaster może tworzyć efekty

toczącej się kuli śniegowej67.

Jednak należy pamiętać, że to co dla organizacji pozarządowych staje

się szansą, dla sektora prywatnego może stać się zagrożeniem. Dlatego

w tworzeniu polityki klastrowej należy kierować się jedną z naczelnych zasad

etycznych Primum non nocere a mianowicie: celem pomocy tworzonym

65 M.E. Porter w: M.E. Porter, Competitive Advantage, Free Press, New York, 1985 66 Ministerstwo Gospodarki, Departament Rozwoju Gospodarki, Kierunki rozwoju klastrów

w Polsce, Warszawa, 2009 67 http://www.ekonomiaspoleczna.pl/wiadomosc/632832.html

St

ron

a65

Stro

na6

5

Stro

na6

5

klastrom ekonomii społecznej powinien być wzrost konkurencyjności, a nie

faworyzacja wybranych podmiotów; akceptować tworzenie funduszy wysokiego

ryzyka (venture capital) opartych na współpracy klastrów z bankami; tworzące

się klastry powinny dążyć do wspierania wszelkich oddolnych inicjatyw zamiast

tworzyć klastry o nadmiernych rozmiarach po to by wygrywać w ogłaszanych

konkursach; unikać dyskryminowania klastrów funkcjonujących w tradycyjnych

gałęziach gospodarki na rzecz klastrów ekonomii społecznej; za klaster uznać

można współdziałające podmioty ekonomii społecznej, jeśli ubiegają się

o pierwszeństwo o klienta tych usług, a nie o kontakt z podmiotami

odpowiedzialnymi za dostępność usług oraz dopuszczalne są formy wsparcia

powiązane z ilością tworzonych miejsc pracy.

Wnioski, podsumowanie

Jak każda nauka, tak i ekonomia społeczna, przeszła swoją

transformację, która poszukuje rozwiązań u podstaw zarządzania, socjologii,

prawa, jak i innych nauk. Klauzule społeczne i klastry ekonomii społecznej

mogą stać się odpowiedzią na wyzwania przyszłości. Z zaprezentowanego

referatu wywnioskować można, iż stara i nowa ekonomia społeczna różni się co

do kontekstu: stosunku do rynku; typu poruszanych problemów; rodzaju

stawianych przez nią wyzwań społecznych; relacją zysk-cele społeczne oraz

wskazuje odmienność natury celów społecznych. Ponadto nowa ekonomia

społeczna to przede wszystkim uwzględnienie roli Państwa, które obrało sobie

za cel – popierania, dotowania i ochrony podmiotów ekonomii społecznej.

Klauzule społeczne to próba umiejscowienia nowej ekonomii społecznej

w obecnej polityce państwa. Gwarancje prawne, usunięcie luk oraz nieścisłości

w tworzeniu dyrektyw i nowelizacji prawa polskiego, kontrola parlamentarna

i administracyjna mogą skutecznie zniwelować skutki bezrobocia poprzez

zastosowanie aktywnych instrumentów polityki rynku pracy oraz deficyty

w zakresie metodologii rozwiązywania problemów społecznych. W ten sposób

uzyskać za jego pośrednictwem obopólną korzyść.

Klastry ekonomii społecznej natomiast przyczynić się mogą do

ekspansja podmiotów ekonomii społecznej o środowisko biznesowe, instytucje

naukowe jak i inne podmioty otoczenia o szereg realizacji wspólnych

przedsięwzięć na rzecz organizacji pozarządowych. Proponowane rozwiązania

mają swoje zalety i wady w zakresie ogólnych kosztów, efektywności, kontroli

i legalności metod.

Jednakże warto pamiętać, że współczesne koncepcje ekonomii

społecznej to nie zawsze nowe i innowacyjne podejście do problemu, że źródłem

wielu z obowiązujących i uchodzących za nowe koncepcje, posiadają swe

korzenie w dorobku nauk o odmiennym charakterze.

St

ron

a66

Stro

na6

6

Stro

na6

6

Bibliografia

1. Dyrektywy 2004/17/WE i 2004/18/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 31 marca

2004 r.

2. Fujita M. (et al), The Spatial Economy. Cities, Regions, and International Trade. MIT Press,

Cambridge, Mass 2001.

G. Gaul, N. Borowski, “Nonprofits: America’s Growth Industry”. The Philadelphia Inquirer,

1993, 18 kwiecień, s. 1.

3. Gosk I., Huszcza M., Klaus M., Likhtarovih K., Ekonomia społeczna jako aktor rynku pracy.

Ekonomia społeczna teksty. Wiedza i doświadczenie nr 4, Warszawa 2006.

4. Grzybowski M., Klastery przemysłowo-usługowe jako narzędzie zwiększania dynamiki

działania przedsiębiorstw na rynku globalnym, [w:] Dynamiczność warunkiem skutecznego

zarządzani. Wyższa Szkoła Ekonomiczno-Informatyczna w Warszawie, Warszawa, 2006.

5. Hausner J., Systemowe usytuowanie ekonomii społecznej, W: J. Hausner (red.) Ekonomia

społeczna a rozwój. Małopolska Szkoła Administracji Publicznej Uniwersytetu

Ekonomicznego w Krakowie, Kraków, 2007.

6. http://www.ekonomiaspoleczna.pl/files/ekonomiaspoleczna.pl/public/manifest_ekonomii_spo

lecznej.pdf

7. http://www.ekonomiaspoleczna.pl/wiadomosc/632832.html

8. Kaźmierczak T., Zrozumieć ekonomię społeczną. [w:] T. Kaźmierczak, M. Rymsza, Kapitał

społeczny. Ekonomia społeczna. Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2007, s. 105.

9. Mikołajczyk Z., Techniki organizacyjne w rozwiązywaniu problemów zarządzania.

Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001.

10. Ministerstwo Gospodarki, Departament Rozwoju Gospodarki, Kierunki rozwoju klastrów

w Polsce, Warszawa, 2009

11. Porter M. E., M.E. Porter, Competitive Advantage. Free Press, New York, 1985.

12. Urząd Zamówień Publicznych, Krajowy Plan Działań w zakresie zrównoważonych zamówień

publicznych na lata 2013-2016, Warszawa 2013

13. Urząd Zamówień Publicznych, Wyniki badania ankietowego dotyczącego stosowania klauzul

społecznych przez Polskie instytucje zamawiające, Warszawa 2013

14. Wygnański K., O ekonomii społecznej – podstawowe pojęcia, instytucje i kompetencje.

Stowarzyszenie Czas Przestrzeń Tożsamość, Szczecin 2009.

St

ron

a67

Stro

na6

7

Stro

na6

7

NEW SOCIAL ECONOMY - USE CLASSIFICATION OF SOCIAL AND CREATING

CLUSTERS SOCIAL ECONOMY

Summary

One of the key items of modern social economy is integration of excluded groups as

well as forms of support and consolidation of this sector. The paper under presentation discusses

synthetically some questions, viz. a comparison made between old and modern social economy,

discerning a chance for social economy entities, in particular, in social cooperatives due to

appropriate legal provisions regarding social clauses and through establishing social economy

clusters which not only may contribute to the development of the third sector but also to improve

social awareness in this field, since both those forms combine social and economic objectives.

Keywords: social economy, clusters

Streszczenie

Jednym z kluczowych zagadnień nowej ekonomii społecznej jest integracja grup

wykluczonych oraz formy wsparcia i wzmocnienia tego sektora. W prezentowanym opracowaniu

omówione zostały kwestie takie jak: konfrontacja starej i nowej ekonomii społecznej oraz

upatrywanie szansy dla podmiotów ekonomii społecznej w szczególności dla spółdzielni socjalnych

w zapisach prawa dotyczących klauzul społecznych oraz tworzeniu klastrów ekonomii społecznej,

które przyczynić się mogą do rozwoju organizacji pozarządowych oraz w sposób znaczący poprawić

świadomość społeczną dotyczącą tej tematyki, gdyż obie te formy łączą w sobie cele społeczne i

ekonomiczne.

Słowa kluczowe: ekonomia społeczna, klastry

St

ron

a68

Stro

na6

8

Stro

na6

8

ZESZYTY NAUKOWE WSES w Ostrołęce 2/2014(13), 68-81

dr inż. Ireneusz Żuchowski

Wyższa Szkoła Agrobiznesu w Łomży

lic. Wioletta Suska

Wyższa Szkoła Ekonomiczno – Społeczna w Ostrołęce

WYMAGANIA STAWIANE PRZEZ PRACODAWCÓW NA ETAPIE

OGŁOSZEŃO PRACĘ NA STANOWISKA W DZIALE LOGISTYKI

Wstęp

W dzisiejszym świecie coraz trudniej znaleźć pracę, nie wiadomo do

końca jakie należy mieć umiejętności aby ją znaleźć. Jednym z czynników, które

mają wpływ na to negatywne zjawisko są wymagania stawiane przez

pracodawców. Przyszli pracownicy aby być zatrudnionymi na dane stanowisko

muszą wykazać się bardzo wyspecjalizowanymi umiejętnościami,

wykształceniem, doświadczeniem zawodowym, a nawet cechami charakteru. W

mojej pracy staram się poruszyć temat wymagań pracodawców wobec

pracowników na stanowiska w dziale logistyki. Dział logistyki jest bardzo

potrzebny we współczesnych przedsiębiorstwach. Osoby, które się tym zajmują

muszą planować, organizować i zarządzać firmą. Jasne jest więc, że pracodawcy

nie mogą powierzyć tej roli nieodpowiedniej osobie.

Proces rekrutacji, a następnie selekcji uzależniony jest nie tylko od

struktury organizacyjnej firmy, jej wielkości, istoty organizacji, ale przede

wszystkim od typu wolnego stanowiska. Poszukiwanie nowych pracowników

jest ważnym elementem dla każdego pracodawcy, nie tylko w organizacjach,

które kładą szczególny nacisk na politykę personalna firmy. Każdy pracodawca

pragnie bowiem przyjąć do pracy jak najlepszego kandydata, który nie tylko

będzie posiadał odpowiednie kwalifikacje, ale i wciągnie się osobowościowo w

strukturę firmy.

Rekrutacja

Jest to proces kuszenia osób o właściwych kwalifikacjach do ubiegania

się o wolne stanowisko. Rekrutacja jest, zatem „działaniem przedsiębiorstwa na

rynku pracy ukierunkowanym na poinformowanie potencjalnych kandydatów o

organizacji i warunkach uczestnictwa w niej oraz na wytworzenie pozytywnych

St

ron

a69

Stro

na6

9

Stro

na6

9

postaw i chęci zatrudnienia”.68 Rekrutacja to marketing miejsca pracy, który ma

dotrzeć do wszystkich chętnych w odpowiednim czasie, zainteresować ich

propozycją pracy oraz zachęcić do odpowiedniej reakcji, czyli złożenia

odpowiednich dokumentów.69

Zwykle rekrutacja uwieńczona jest sukcesem jedynie niewielkiego

grona osób, najczęściej jest to tylko jedna osoba.70

Rekrutacja jest procesem polegającym na kwalifikowaniu i

pozyskiwaniu spośród kandydatów do pracy takich, którzy posiadają cechy i

kompetencje przydatne dla organizacji. Rekrutację personelu można jako

kompleksowy proces zatrudnienia pracowników, w którym poszukiwanie i

przyciąganie kandydatów do firmy jest tylko jednym z etapów. W takim ujęciu

rekrutacja personelu stanowi jeden z podstawowych procesów zarządzania

zasobami ludzkimi. Jak wyraził to Keep: ”celem polityki zarządzania zasobami

ludzkimi w odniesieni udo zatrudnienia jest ”uzyskanie odpowiedniego

materiału” w postaci personelu posiadającego właściwy zestaw umiejętności i

kwalifikacji oraz gotowego do dalszego szkolenia.”71

Rekrutacja w ramach zarządzania zasobami ludzkimi, jest ściśle związana z

planowaniem zatrudnienia, które obejmuje cztery podstawowe elementy:72

obsadę, odnoszącą się do rekrutacji selekcji, określająca jaka ilość osób,

posiadających jakie kwalifikacje, na jakie stanowiska, będzie potrzebna

przedsiębiorstwu w przyszłości;

ocenienie zatrudnionego personelu, odnoszące się zarówno do chwili

obecnej i przyszłości, co wiąże się z określeniem kryteriów tych ocen;

wynagradzania, co określane jest mianem motywowania ekonomicznego

do realizowania celów firmy;

kształcenia i rozwoju personelu, co wymaga przygotowania programu

inwestowania w potencjał ludzki w przedsiębiorstwie.

68 B. Czerniachowicz, S. Marek, Wybrane problemy rozwoju kapitału ludzkiego,

„Studia i Rozprawy”, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2004, s. 10-39. 69 http://m.businessdictionary.com/definition/recruitment.html,12:35:01. 70 R. Pyrek, Proces rekrutacji pracowników w małych i dużych przedsiębiorstwach,

Zeszyty Naukowe Małopolskiej Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Tarnowie 2004,

zeszyt 5, s. 97-110, http://zn.mwse.edu.pl/radoslaw-pyrek-proces-rekrutacji-

pracownikow-w-malych-i-duzych-przedsiebiorstwach,19:47:32. 71 R. Pyrek, Proces rekrutacji pracowników w małych i dużych przedsiębiorstwach,

Zeszyty Naukowe Małopolskiej Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Tarnowie 2004,

zeszyt 5, s. 97-110, http://zn.mwse.edu.pl/radoslaw-pyrek-proces-rekrutacji-

pracownikow-w-malych-i-duzych-przedsiebiorstwach,19:47:32. 72 A. Koźmiński, W. Piotrowski, ”Zarządzanie- teoria i praktyka”, PWN, Warszawa

1995, s.320

St

ron

a70

Stro

na7

0

Stro

na7

0

Analiza wymagań pracodawców wobec pracowników na stanowisku w

dziale logistyki –wyniki badań

Metodyka badań

Głównym celem badania było wskazanie najczęściej występujących

wymagań pracodawców wobec pracowników ubiegających się o stanowisko

pracy w dziale logistyki.

Ogółem przeanalizowano 100 ogłoszeń o pracę opublikowanych w

okresie od marca do kwietnia 2014 roku, które pochodziły ze strony

internetowej pracuj.pl.

Jedynym przyjętym kryterium wyboru ogłoszeń do analizy były

ogłoszenia dotyczące pracy w dziale logistyki i tylko takie zostały

przeanalizowane.

Charakterystyka analizowanych ogłoszeń o pracę

W badaniach uwzględniono ogłoszenia rekrutacyjne zamieszczone

przez firmy z całej Polski, reprezentujące pracę w dziale logistyki. Do nich

należą m.in.: specjalista ds. logistyki, kierownik działu logistyki, planista w

dziale logistyki, kierownik operacyjny w dziale logistyki, dyspozytor logistyk

itp.

Tabela 1. Stanowiska pracy których dotyczyły ogłoszenia o pracę.

Table 1. Workplaces related to job postings. Stanowisko Workplaces %

Specjalista do spraw logistyki 44%

Referent ds. logistyki 4%

Młodszy specjalista ds. logistyki 4%

Pracownik działu logistyki 8%

Dyspozytor logistyk 2%

Dyrektor logistyki 4%

Koordynator ds. logistyki 2%

Logistyk 12%

Kierownik działu logistyki 20%

Źródło: Badania własne

Source: own survey

St

ron

a71

Stro

na7

1

Stro

na7

1

Wśród analizowanych ogłoszeń najwięcej dotyczyło ofert pracy na

stanowisku specjalista ds. logistyki. Spośród analizowanych 100 ogłoszeń, aż 44

tj. 44% wszystkich ogłoszeń poddanych badaniu dotyczyło tego stanowiska.

Kolejną z punktu widzenia liczebności grupą ogłoszeń były ogłoszenia

dotyczące poszukiwanych kandydatów było stanowisko – kierownik działu

logistyki. Ogółem 20 ogłoszeń czyli 20% wszystkich branych pod uwagę

ogłoszeń dotyczyło ofert pracy na tym stanowisku. Na trzecim miejscu z punktu

widzenia liczebności ogłoszeń znalazły się ogłoszenia na stanowisko logistyk

(12 ogłoszeń tj. 12% badanej próby).

W Tabeli 2 przedstawiono strukturę analizowanych ogłoszeń pod

względem hierarchii stanowiska pracy.

Tabela 2. Struktura badanych ogłoszeń rekrutacyjnych z punktu widzenia

poziomu w hierarchii.

Table 2. The structure of the recruitment advertisements in terms of the level in

the hierarchy.

Stanowisko Workplaces Liczba ogłoszeń

The number of

advertisements

%

Kierownicze 24 24%

Specjalistyczne 48 48%

Pracownicze- wykonawcze 28 28%

Ogółem 100 100%

Źródło: Badania własne

Source: own survey

Wymagania rekrutacyjne.

Ogółem podczas analizy zidentyfikowano 74 różnych wymagań

rekrutacyjnych, które następnie podzielono na pięć grup:

kwalifikacje- wymagania formalne;

kompetencje uniwersalne- kompetencje mogące być wykorzystane w

pracy na różnych stanowiskach, tak z punktu widzenia funkcji

stanowiska w organizacji, jak iż poziomu w hierarchii;

kompetencje stanowiskowe-kompetencje wymagane ze względu na

specyficzne zadania realizowane na stanowisku;

umiejętności dodatkowe- kompetencje zawsze mile widziane;

inne wymagania- wszelkie wymagania rekrutacyjne nie ujęte w innych

grupach.

St

ron

a72

Stro

na7

2

Stro

na7

2

Kwalifikacje.

Najczęściej spotykane wymagania kwalifikacje dotyczyły

wykształcenia, doświadczenia zawodowego, znajomości języków obcych oraz

obsługi komputera.

Wykształcenie.

Nie wszystkie analizowane ogłoszenia rekrutacyjne zawierały

informacje na temat wymaganego poziomu wykształcenia. Jedynie 20 ogłoszeń

tj. 20% badanej populacji dotyczyło stanowisk, do zajęcia których

wystarczającym poziomem wykształcenia było wykształcenie minimum średnie

(mile widziane wyższe). W 61 ogłoszeniach (61% badanej populacji) dotyczy

stanowisk, na których wymaganym poziomem wykształcenia było

wykształcenie wyższe, z czego w przypadku 37 ogłoszeń wymagano

wykształcenia wyższego o ściśle określonym profilu (preferowany kierunek –

logistyka), zaś w przypadku 24 ogłoszeń określono jedynie poziom

wykształcenia jako „wyższe”. Pozostałe 19 ogłoszeń tj. 19% nie miało

informacji o wymaganym wykształceniu.

Wykres 1. Wymagania dotyczące wykształcenia sformułowane w badanych

ogłoszeniach o pracę N=100

Graph 1. Requirements for education formulated in the test job advertisements

N=100

Źródło: Badania własne

Source: own survey

St

ron

a73

Stro

na7

3

Stro

na7

3

Pracodawcy większą uwagę zwracają na kierunek studiów i

specjalizację.

Doświadczenie zawodowe

W badanych ogłoszeniach najczęściej pojawiło się doświadczenie na

podobnym stanowisku tych ogłoszeń było 78 a w 22 ogłoszeniach nie określono

jako wymagania doświadczenia zawodowego. Pojawiły się także ogłoszenia z

wymogiem posiadania doświadczenia na stanowisku kierowniczym, które

wynosiło minimum 2 lata tych ogłoszeń było 6.

W tabeli 3 zaprezentowano rozkład wymagań w badanych

ogłoszeniach rekrutacyjnych dotyczących doświadczenia zawodowego.

Tabela 3. Podział badanych ogłoszeń rekrutacyjnych z punktu widzenia

wymaganego doświadczenia zawodowego kandydatów.

Table 3. Distribution of examined recruitment ads from the point of view of the

professional experience required from candidates. Doświadczenie zawodowe na

podobnym stanowisku

Work experience in a similar position

Liczba ogłoszeń

The number of

advertisements

%

minimum 5 lat 7 7

minimum 3 lata 18 18

minimum 2 lata 9 9

minimum rok 13 13

kilkuletnie doświadczenie 31 31

nie było wymagane 22 22

ogółem 100 100

Źródło: Badania własne

Source: own survey

Doświadczenie zawodowe jest najbardziej istotnym czynnikiem w

procesie rekrutacji. Nawet od studentów czy absolwentów wymaga się

doświadczenia w pracy. Oczywiście nie mówimy o kilkuletniej pracy w branży

lub na podobnym stanowisku. Natomiast odbyte praktyki i staże na pewno

zwiększają szanse na zatrudnienie. Na stanowiskach szeregowych na ogół jest

wymagane 2-3 letnie doświadczenie, na kierowniczych i menadżerskich – ok. 5-

letnie doświadczenie. Warto jednak podkreślić, iż długie doświadczenie

zawodowe nie zawsze jest atutem. Pracodawca może oczekiwać od kandydata

St

ron

a74

Stro

na7

4

Stro

na7

4

innowacyjnego podejścia. Natomiast osoba, która przez wiele lat pracowała na

takim stanowisku, może być wypalona zawodowo.

Bez względu na branżę, najbardziej poszukiwanymi pracownikami są

osoby z doświadczeniem w danym sektorze lub na konkretnym stanowisku.

Języki obce

Większość pracodawców od zatrudnionej osoby oczekuje znajomości

chociaż jednego języka obcego. Pracodawcy najczęściej oczekują znajomości

języka angielskiego. Taki wymóg pojawił się w 49 ogłoszeniach. Następna w

kolejności oczekiwana znajomość języka obcego dotyczy: języka niemieckiego

– 27% ogłoszeń, języka francuskiego – 8% ogłoszeń, języka włoskiego –5%

ogłoszeń, języka czeskiego – 5% ogłoszeń, języka rosyjskiego – 1% ogłoszeń

oraz inny język – 2 ogłoszeń .

Wykres 2. Wymagania dotyczące znajomości języków obcych określone w

badanych ogłoszeniach o pracę N=100

Graph 2. Requirements for foreign languages specified in the test job

advertisements N = 100

Źródło: Badania własne

Source: own survey

St

ron

a75

Stro

na7

5

Stro

na7

5

Język obcy najczęściej jest wykorzystywany podczas kontaktu z

zagranicznymi klientami, do czytania dokumentacji technicznej, raportowania

do centrali firmy. Najbardziej wartościowy z perspektywy pracodawcy jest język

angielski. Coraz większego znaczenia nabierają inne języki europejskie-

niemiecki, hiszpański, francuski, czeski, jak również język rosyjski. Pracodawcy

zazwyczaj wymagają posługiwania się językiem obcym na poziomie co najmniej

dobrym. Oznacza to, że kandydat nie tylko powinien móc skomunikować się w

tym języku, ale również analizować dane czy pisać raporty. W niektórych

firmach natomiast biegła znajomość języka jest obowiązkowa. Szczególnie w

przypadku firm z kapitałem zagranicznym. Wcześniej wystarczała umiejętność

komunikatywnego posługiwania się językiem. Pracodawcy coraz częściej

oczekują od kandydatów, że będą znali dwa języki obce.

Obsługa komputera.

Współcześnie ważną rolę odgrywa umiejętność obsługi komputera. Na

100 ogłoszeń w 85 przypadkach pracodawcy wymagali umiejętności obsługi

komputera i pracy z konkretnymi programami użytkowymi (tab. 4).

Tabela 4. Wymagania dotyczące umiejętności pracy z programami

komputerowymi określone w badanych ogłoszeniach N=100

Table 4. Requirements for the ability to work with computer programmes

specified in the test ads N=100

Programy komputerowe

Computer programmes

% ogłoszeń

% announcements Dobra znajomość MS Office 30

Znajomość pakietu MS Office ze

szczególnym uwzględnieniem arkusza

kalkulacyjnego

21

Znajomość systemów SAP/CRM 17

Biegła obsługa komputera 5

Doświadczenie w pracy z systemem ERP 10

Znajomość systemów JIT, KANBAN,

MRP, PULL

1

Znajomość programu iScala 1

Znajomość systemów Tachoskan, 4Trans,

Marcos- Bis

1

Źródło: Badania własne

Source: own survey

St

ron

a76

Stro

na7

6

Stro

na7

6

Inne wymagania kwalifikacyjne.

Inne wymagania kwalifikacyjne określone w badanych ogłoszeniach

rekrutacyjnych dotyczyły konieczności posiadania przez kandydatów

różnorodnych uprawnień np. znajomość zasad FIFO (2%), posiadanie prawa

jazdy kategorii B (19%) oraz wiedza o rynku TLS (1%).

Wykres 3. Inne wymagania kwalifikacyjne określone w badanych

ogłoszeniach N=100

Graph 3. Other requirements specified in the test ads N = 100

Źródło: Badania własne

Source: own survey

Kompetencje uniwersalne.

Kompetencje uniwersalne zostały zdefiniowane jako kompetencje,

które mogą być wykorzystane w pracy na różnych stanowiskach.

Do najczęściej spotykanych wymagań rekrutacyjnych tego typu wśród

analizowanych ogłoszeń można zaliczyć: dobrą organizację pracy,

dyspozycyjność, samodzielność w działaniu, komunikatywność czy też

zdolności interpersonalne (Tab. 5).

St

ron

a77

Stro

na7

7

Stro

na7

7

Tabela 5. Uniwersalne wymagania rekrutacyjne (kompetencje uniwersalne)

określone w badanych ogłoszeniach o pracę N=100.

Table 5. Universal recruitment requirements (universal competence) specified in

the test job advertisements N=100.

Wymagania rekrutacyjne (kompetencje

uniwersalne)

Recruitment requirements (universal competence)

Liczba ogłoszeń

The number of

announcements

Dobra organizacja pracy 21

Dyspozycyjność, Systematyczność,

Odpowiedzialność

22

Zdolności interpersonalne 18

Dobra komunikatywność 29

Praca w zespole 16

Kreatywność, Dokładność, Sumienność 15

Umiejętności analitycznego i logistycznego

myślenia

13

Zaangażowanie, Dynamiczność 11

Samodzielność w działaniu 9

Umiejętności negocjacyjne 6

Asertywność 5

Pewność siebie w kontaktach z osobami o

wysokim statusie społecznym, finansowym,

większym doświadczeniu życiowym

1

Elastyczność 24

Źródło: Badania własne

Source: own survey

W przypadku analizy najczęściej wymienianymi cechami

poszukiwanymi były: komunikatywność, elastyczność, umiejętność

dostosowania do zmiany, kreatywność i umiejętność generowania nowych

rozwiązań. Komunikacja jest najbardziej pożądaną cechą. Pracodawcy zwracają

na nią szczególną uwagę. Pod pojęciem „dobrej komunikacji” kryje się

komunikacja werbalna (np. jasne zaprezentowanie problemu, rozwiązania,

wyników pracy, wykonanie prezentacji, dobra autoprezentacja) i pisemna

(posługiwanie się programami komputerowymi, sprawne pisanie notatek itp.).

Również umiejętność pracy w zespole była podkreślana w ogłoszeniach jako

absolutna konieczność.

Niezbędną cechą jest otwartość na inne kultury, rozwiązania, sposoby

komunikowania się i pracy.

St

ron

a78

Stro

na7

8

Stro

na7

8

Pracodawcy zwracają uwagę na umiejętność pracy w zespole,

inicjatywę i umiejętność realizowania postawionych sobie celów, kreatywność

oraz umiejętność znajdowania niekonwencjonalnych rozwiązań problemów.

Coraz częściej też zwraca się uwagę na posiadanie pewnego doświadczenia

zawodowego (zwłaszcza w obsłudze klienta, przy organizowaniu różnych

przedsięwzięć, imprez czy sprzedaży).

Pracodawcy szukają również ludzi z pasją.

Analiza wymaganych przez pracodawców kompetencji uniwersalnych

pozwala na pogrupowanie ich na pięć najistotniejszych obszarów:

1. Komunikowanie się:

komunikatywność,

opracowywanie raportów,

2. Współpraca z innymi:

zdolności interpersonalne

umiejętność zarządzania konfliktem,

umiejętności negocjacyjne,

odporność na stres,

wysoka kultura osobista,

3. Organizacja pracy:

zdolności organizacyjne,

umiejętność zaangażowania się w kilka projektów

równocześnie,

praca w zespole,

dobra organizacja w pracy,

dyspozycyjność,

silna motywacja i zaangażowanie,

samodzielność w działaniu,

4. Umiejętności analityczne:

umiejętność analitycznego myślenia,

umiejętność logistycznego myślenia,

5. Wykorzystanie wyposażenia stanowiska pracy:

obsługa sprzętu biurowego.

Kompetencje stanowiskowe.

Kompetencje stanowiskowe zostały zdefiniowane jako kompetencje,

które wymagane są ze względu na specyfikację zadania realizowanego na

stanowisku pracy. Oznacza to, że mają one istotne znaczenie wyłącznie dla

konkretnej grupy stanowisk związanej realizacją specyficznych prac typowych

dla poszczególnych funkcji, czy działów w organizacji.

Do najczęściej wymaganych w ogłoszeniach o pracę kompetencji

stanowiskowych należą:

St

ron

a79

Stro

na7

9

Stro

na7

9

znajomość zagadnień gospodarki magazynowej (7%),

znajomość zagadnień logistyki (13%),

dobra znajomość topografii Polski (1%),

doświadczenie w transportach międzynarodowych (2%),

znajomość specyfikacji branży farmaceutycznej (1%),

uprawnienia do obsługi wózków widłowych (1%),

znajomość podstawowych zasad ekonomicznych funkcjonowania firmy

(3%),

znajomość spedycji morskiej i drogowej (5%),

znajomość działania łańcucha dostaw (8%),

znajomość metodyki zarządzania projektami (4%),

doświadczenie jako konsultant wiodący (6%),

znajomość UBA (1%),

doświadczenie w budowaniu planów produkcyjnych w połączeniu ze

skutecznym zarządzaniem zapasami (1%),

znajomość rynku firm przewozowych w Polsce (4%).

Umiejętności dodatkowe

W badanych ogłoszeniach o prace oczekiwano następujących umiejętności

dodatkowych:

umiejętność ustalania priorytetów, zarządzania czasem, dokumentacją

(2%),

zorientowania na potrzeby klientów (5%),

otwartość na współpracę (6%),

dojrzałość biznesowa (3%),

doświadczenie w obsłudze klienta (5%),

wiedza merytoryczna na dobrym poziomie (2%),

umiejętność budowania relacji z klientem (7%),

wysoka kultura osobista (6%),

umiejętności negocjacyjne (3%).

Inne wymagania.

Ta grupa wymagań rekrutacyjnych dotyczyła stosunkowo

różnorodnych zagadnień nie związanych bezpośrednio z wiedzą i

umiejętnościami poszukiwanych kandydatów. Najczęściej spotykane

wymagania to: np. gotowość do odbywania podróży służbowych zanotowana w

2 przypadkach, gotowość pracy w systemie zmianowym i weekendowym

podana w 5 przypadkach oraz nastawienie na wieloletnia prace w firmie w 2

przypadkach.

Dla pracodawców istotna też jest często gotowość kandydata do

podjęcia pracy poza miejscem zamieszkania, w filii przedsiębiorstwa znajdującej

się gdzieś w Polsce, chęć do odbywania wyjazdów służbowych czy praca poza

St

ron

a80

Stro

na8

0

Stro

na8

0

granicami miasta lub kraju. Niestety, cały czas obserwuje się niechęć do pracy

poza granicami miasta (nawet jeśli jest to tylko kilka kilometrów). Często

pracodawca deklaruje zwrot kosztów przejazdu, jednak mimo to zainteresowanie

takimi ofertami jest zdumiewająco niskie.

Podsumowanie

Idealny kandydat zdaniem pracodawców musi być przede wszystkim

komunikatywny, otwarty na naukę, elastyczny i potrafiący pracować w zespole-

wynika z analizy.

Wnioski:

pracodawcy cenią zarówno umiejętności, jak również kompetencje i

cechy osobowościowe reprezentowane przez pracowników,

pewną trudność w interpretacji wyników stwarza nie jasna, nie do końca

poprawna klasyfikacja uwzględniająca umiejętności, cechy i

kompetencje (np. empatia i kreatywność są jednocześnie cechami

osobowościowymi i umiejętnościami),

preferowane kompetencje zawodowe pracowników opiniach

pracodawców mogą być po prostu realnym zapotrzebowaniem na

pracowników o określonych kwalifikacjach, których brakuje na rynku

pracy. W związku z tym należy bardzo wyraźnie wyeksponować

kwestię braku osób o określonych kwalifikacjach na rynku pracy i

oddzielić ją od kwalifikacji cenionych i ważnych dla funkcjonowania

przedsiębiorstwa,

poszukiwane kwalifikacje pracowników wynikają ze specyfikacji

stanowiska pracy,

należy dokładnie przebadać sprawę znajomości języka obcego i funkcji,

jaka ta znajomość pełni w ogłoszeniach o pracę ,

brak wyraźnego rozdzielenia pomiędzy cechami, kompetencjami i

kwalifikacjami.

St

ron

a81

Stro

na8

1

Stro

na8

1

Bibliografia

1. Czerniachowicz B., Marek S., Wybrane problemy rozwoju kapitału ludzkiego. Studia i

rozprawy., Uniwersytet Szczeciński 2004,

2. Koźmiński A., Piotrowski W., ”Zarządzanie- teoria i praktyka”, PWN, Warszawa 1995,

3. Pyrek R., Proces rekrutacji pracowników w małych i dużych przedsiębiorstwach,

Zeszyty Naukowe Małopolskiej Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Tarnowie 2004, zeszyt

5, s. 97-110, http://zn.mwse.edu.pl/radoslaw-pyrek-proces-rekrutacji-pracownikow-w-

malych-i-duzych-przedsiebiorstwach,19:47:32.

4. http://m.businessdictionary.com/definition/recruitment.html,12:35:01.

THE EMPLOYERS’REQUIREMENTS AT THE STAGE OF ADVERTISEMENT

FOR A JOB IN THE LOGISTICS DEPARTMENT

Summary

The article discusses the results of research on the requirements formulated by

employers in job advertisements. There were analyzed 100 job advertisements for positions in the

logistics industry. Studies have shown that employers already at the stage of notice formulate a

number of requirements including detailed needs.

Keywords: the job advertisement, employers' requirements, qualifications.

Streszczenie

W artykule omówiono wyniki badań dotyczące wymagań formułowanych przez

pracodawców w ogłoszeniach o pracę. Analizie poddano 100 ogłoszeń o pracę na stanowiska w

branży logistycznej. Badania wykazały że pracodawcy już na etapie ogłoszenia formułują wiele

wymagań w tym również szczegółowych.

Słowa kluczowe: ogłoszenie o pracę, wymagania pracodawców, kwalifikacje.

St

ron

a82

Stro

na8

2

Stro

na8

2

DZIAŁ III

POLSKA

– UNIA EUROPEJSKA -

SĄSIEDZTWO

CHAPTER III

POLAND

- THE EUROPEAN UNION-

NEIGHBOURHOOD

St

ron

a83

Stro

na8

3

Stro

na8

3

ZESZYTY NAUKOWE WSES w Ostrołęce 2/2014(13), 83-93

dr Ewa Mazur-Wierzbicka

Uniwersytet Szczeciński

UWARUNKOWANIA PROEKOLOGICZNYCH DZIAŁAŃ

PRZEDSIĘBIORSTW

Zagadnienia wstępne

Środowisko przyrodnicze jest podstawą materialnego bytu ludzi.

Podlega ono zatem systematycznemu przekształceniu i przeobrażeniu w wyniku

prowadzonej działalności gospodarczej. W XIX i XX wieku oddziaływanie

człowieka na środowisko przyrodnicze gwałtownie wzrosło doprowadzając

w nim do trwałych i rozległych zmian.

Pod wpływem postępującego wzrostu zanieczyszczenia środowiska,

rzadkości zasobów, uwidaczniającego się coraz bardziej kryzysu ekologicznego,

presji społecznej, nacisków ogólnoświatowych (głównie organizacji,

stowarzyszeń międzynarodowych) przed polityką gospodarczą pojawiły się

nowe zadania, dokonały się pewne przewartościowania, w których istotne

miejsce zajęła problematyka środowiskowa. Widoczne jest to w podejmowanych

próbach formułowania nowych celów rozwoju społeczno- gospodarczego, gdzie

istotnego znaczenia nabiera teza, iż racjonalne korzystanie z zasobów

naturalnych stanowi istotny element ochrony środowiska, prowadzi do

zrównoważonego wzrostu gospodarczego, jak również powoduje obniżenie

kosztów produkcji. Zatem w interesie zarówno obecnego, jak i przyszłych

pokoleń jest, aby w planach i programach społeczno- gospodarczego rozwoju

kraju ujęta była ochrona środowiska73.

Zagadnienia zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska w coraz

większym stopniu determinuje prowadzenie i podejmowanie działalności

gospodarczej. Dominującym trendem w polityce środowiskowej większości

państw uprzemysłowionych jest promowanie dobrowolnych działań

i zobowiązań środowiskowych podejmowanych przez podmioty gospodarcze

oraz odchodzenie od stosowania instrumentów nakazowo-kontrolnych jako

podstawowego sposobu oddziaływania na przedsiębiorstwa. Zauważono, iż

wykorzystywanie mechanizmów i instrumentów rynkowych oraz czynników

rozwoju przedsiębiorstwa (głównie konkurencji) do zwiększenia zaangażowania

przedsiębiorstw w ochronę środowiska daje pozytywne rezultaty. Wykorzystanie

73 Zob. szerzej [w:] E. Mazur- Wierzbicka, Ochrona środowiska a integracja europejska.

Doświadczenia polskie. Difin, Warszawa 2012, s. 30-40.

St

ron

a84

Stro

na8

4

Stro

na8

4

w tym przypadku konkurencji jest możliwe tylko wtedy, gdy otoczenie

przedsiębiorstwa jest ekologicznie świadome.

Przestrzeganie przez przedsiębiorstwa jedynie obowiązujących

przepisów prawnych z zakresu ochrony środowiska, czyli bierne postępowanie

przedsiębiorstw staje się w obecnej dobie niewystarczające, gdyż ich wizerunek,

powodzenie na rynku zaczęły zależeć od podejmowanych przez nie skutecznych

działań proekologicznych, otwartości na rozwój. Spowodowało to wykształcenie

się w przedsiębiorstwach (o orientacji długookresowej) nowego spojrzenia na

problematykę środowiskową, która zaczęła być postrzegana nie jako dodatkowy

koszt czy ryzyko lecz jako „szansa na sukces”, czyli istotny czynnik rozwoju

przedsiębiorstwa74.

Wobec powyższego za cel artykułu przyjęto przybliżenie stanu

podejmowanej działalności proekologicznej przez polskie przedsiębiorstwa, jak

również uwarunkowań rynkowych takich działań. Realizacji celu

podporządkowano układ artykułu. Na początku przedstawiono wpływ wymagań

rynku na realizację przez przedsiębiorstwa aktywnej polityki ekologicznej.

Następnie wykorzystując dostępne badania przybliżono wpływ interesariuszy na

podejmowanie działań proekologicznych przez polskie przedsiębiorstwa oraz

stan zaangażowania się przedsiębiorstw w działalność służącą ochronie

środowiska. W artykule wykorzystano literaturę przedmiotu oraz wyniki badań

prowadzonych m. in. przez PARP, CBOS, jak też polskich badaczy.

Aktywna polityka ekologiczna przedsiębiorstw jako odpowiedź na

wymagania rynku

Przedsiębiorstwa chcące utrzymać swoją pozycję na rynku, bądź też

zwiększyć w nim swój udział, nastawione na działania długofalowe muszą

w odpowiedni sposób odnieść się do zagadnień środowiskowych. Powinny

zatem w swojej strategii ująć również cele środowiskowe75. Ochrona środowiska

w przedsiębiorstwach „aktywnych środowiskowo” staje się więc wewnętrznym

celem (równie ważnym jak dążenie do osiągnięcia zysku) oraz elementem

składowym strategii produkt - rynek. Przedsiębiorstwa te podejmują

dobrowolnie przedsięwzięcia oszczędzające zasoby naturalne oraz stosują

technologie przyjazne środowisku. Duże znaczenie na podejmowanie przez

74 Wpływ m. in. czynnika „ochrona środowiska” na sukces przedsiębiorstwa [zob.]: S. M. Hansen,

Umweltorientierte Unternehmensstrategien,.Verlag Garzetti & Staiger, Zürich 1992, s. 95 - 119;

K. Günther, Erfolg durch Umweltschutz, Der ASU Umweltpreis 1994, Bonn 1995. 75 Zachowanie takie dotyczy nie tylko pojedynczych przedsiębiorstw. Winno odnosić się również

do poszczególnych dziedzin, sektorów, jak też regionów.

St

ron

a85

Stro

na8

5

Stro

na8

5

przedsiębiorstwa działań proekologicznych ma sektor, obszar działalności,

konkurencja i poziom świadomości ekologicznej społeczeństwa76.

Zachowanie proekologiczne przedsiębiorstw podyktowane jest w dużej

mierze działaniem dwóch sił77. Siły te to:

I. „nacisk” ekologiczny (ecological push, eco - push), który dotyczy

zagadnień związanych głównie z:

- internalizacją kosztów zewnętrznych użytkowania zasobów naturalnych i

emisji zanieczyszczeń, co przejawia się między innymi przez regulacje prawne,

opłaty i podatki ekologiczne;

- rosnącą świadomością ekologiczną konsumentów, którzy zaczynają

poszukiwać produktów „przyjaznych środowisku” unikając jednocześnie zakupu

dóbr, usług od przedsiębiorstw powodujących znaczne obciążenia

środowiskowe;

- zachowaniem kontrahentów, którzy zaczynają przywiązywać coraz

większą wagę do atestów ekologicznych zakupowanych dóbr, jak też żądają

informacji o zawartości substancji toksycznych w nabywanych towarach, gdyż

może to w dużej mierze wpłynąć na sprzedaż dobra finalnego;

- działalnością organizacji ekologicznych itp.,

II. „pchanie” ekologiczne (ecological pull, eco - pull) - które odnosi się

głównie do:

- strony popytowej rynku, czyli zwiększonego zapotrzebowania

konsumentów;

- tworzenia się nowych rynków - dóbr ekologicznych, w tym także dóbr

konsumpcyjnych (bardzo dużą rolę odgrywa tu także samo otoczenie

przedsiębiorstwa, grupy nacisku (stakeholder) i ich wpływ na kształt polityki

ekologicznej organizacji)78.

Podział grup nacisku wraz z ich możliwymi celami i interesami przedstawia

rysunek 1.

76 A. Chodyńki, M Jabłoński, A. Jabłoński, Environmental Corporate Social Responsibility

(ECSR) koncepcja strategiczna budowy wartości firmy oparta na kryteriach ekologicznych.

„Przegląd Organizacji” 2008, nr 3. 77 Por.: T. Dyllick, F. Belz, U. Schneidewind, Ökologie und Wettbewerbsfähigkeit. Verlag Hanser,

München Wien 1997, s. 50. 78 Zob.: I. Pohl, Investitionsentscheidungen unter Berücksichtigung des Einflusses ökologischer

Anspruchsgruppen. Verlag Peter Lang, Frankfurt am Main u. a. 2001, s. 35 - 54, s. 59 - 88; H.

Hallay, Ökologische Entwicklungsfähigkeit von Unternehmen. Verlag Metropolis, Marburg 1996,

s. 69 - 73.

Stro

na8

6

Stro

na8

6

Stro

na8

6

Rysunek 1. Grupy nacisku (stakeholder)

Źródło: opracowanie własne na podstawie P. Urlich, E. Fluri, Management, Wyd. VII, Stuttgard 1995, s. 79; T. Zwingel, Einsatzmöglichkeiten und Grenzen von Kennzahlen

und Kennzahllenszstemen im Rahmen eines ökologischen Controllingkonzepts, Voralg WF, München 1996, s. 35 - 50.

Figure 1 Groups of pressure (stakeholder)

Source: own elaboration on the basis of P. Urlich, E. Fluri, Management, Wyd. VII, Stuttgard 1995, s. 79; T. Zwingel, Einsatzmöglichkeiten und Grenzen von Kennzahlen und

Kennzahllenszstemen im Rahmen eines ökologischen Controllingkonzepts, Voralg WF, München 1996, s. 35 - 5

Stro

na8

7

Wynika z tego, iż obok tradycyjnych atrybutów takich jak cena czy jakość,

rynek zaczął brać pod uwagę czynniki ekologiczne: wpływ danego produktu na

środowisko, proces jego produkcji, relacje pomiędzy środowiskiem

a przedsiębiorstwem, w którym dany produkt został wytworzony. Wśród ekspertów

zachodnich istnieje przekonanie, że przedsiębiorstwa wchodzą w tzw. fazę

ekologiczną (szczególnego znaczenia nabiera orientacja prośrodowiskowa

w Europie). Uważają oni, iż obecnie o sukcesie przedsiębiorstwa decyduje stopień

jego integracji ze środowiskiem przyrodniczym i stosowanie technologii oraz

produkcja wyrobów spełniających kryteria ekologiczne, które w niedalekiej

przyszłości stanowić będą w odniesieniu do polskich przedsiębiorstw wyznaczniki

wiarygodności oraz zaufania społecznego. Zauważalne wydają się tu być

występujące w dłuższym czasie efekty synergii między wymogami, możliwościami

ekonomicznymi i ekologicznymi, które pozwalają przedsiębiorstwu na długofalowe

osiąganie wyższego poziomu efektywności. Wcześniej zaś powodzenie

przedsiębiorstwa zależało głównie od umiejętnego dostosowania ludzi i maszyn

w procesie produkcji oraz tworzenia kultury organizacyjnej sprzyjającej

innowacjom79.

Wpływ interesariuszy na podejmowanie działań proekologicznych przez polskie

przedsiębiorstwa w świetle wyników badań

Jedną z grup istotnie wpływających na zachowania proekologicznie

przedsiębiorstw są klienci. Badania przeprowadzone przez CBOS w 2011 roku80

wykazały wzrost odsetka osób, które unikają kupowania produktów szkodliwych dla

środowiska. Prawie trzy czwarte respondentów (72%) nie kupowało tego rodzaju

zakupów. Jest to znaczna poprawa w porównaniu z 2008 rokiem, kiedy zachowanie

takie było obserwowane u 36% badanych (rys. 2).

Większą skłonność do wstrzymywania się od kupowania produktów

szkodliwych dla środowiska obserwowano wśród kobiet, a także przedstawicieli

średniego personelu i techników, kadry kierowniczej i specjalistów z wyższym

wykształceniem, pracowników usług, emerytów i rolników. Można było także

zaobserwować pewną prawidłowość, a mianowicie: im starsi ankietowani i lepiej

wykształceni, tym częściej deklarowali postawę proekologiczną81.

79 J. Penc, Ochrona środowiska w praktyce zarządzania, [w:] Burchard - Dziubińska M. (red.),

Integracja Polski z Unią Europejską w dziedzinie ochrony środowiska. Wyd. Biblioteka, Łódź 2000, t.

I, s. 235. 80 Badanie „Aktualne problemy i wydarzenia” (249) przeprowadzono w dniach 2 – 9 lutego 2011 roku

na liczącej1002 osoby reprezentatywnej próbie losowej dorosłych mieszkańców Polski. 81 CBOS, Zachowania proekologiczne Polaków- Komunikat z badań, Warszawa, marzec 2011, s. 9- 10.

Stro

na8

8

Rysunek 2. Odsetek Polaków unikających kupowania produktów szkodliwych dla środowiska w

latach 2000-2011 (%) Źródło: CBOS, Zachowania proekologiczne Polaków- Komunikat z badań, Warszawa, marzec 2011, s.

9.

Figure 2. The percentage of Poles who avoid buying products that are harmful to the

environment in the years 2000-2011 (%)

Source: CBOS, Zachowania proekologiczne Polaków- Komunikat z badań, Warszawa, marzec 2011, s.

9.

Badania pokazują jednak, że siły nacisku wywierane przez poszczególnych

interesariuszy nie są aż tak duże. I tak dla przykładu w województwie

zachodniopomorskim zaledwie 40% badanych przedsiębiorstw przy wyborze

kontrahentów kierowało się podejmowanymi przez nich działaniami sprzyjającymi

ochronie środowiska82. Jedynie 35 % respondentów wskazało, że ich dostawcy,

podwykonawcy zwracali uwagę na ekologiczność wytwarzanych przez nich

produktów. Z kolei w przedsiębiorstwach małopolskich sektora MŚP ponad 50%

82 Badania przeprowadzono wśród 200 przedsiębiorstw sektora MŚP w województwie

zachodniopomorskim w okresie 29.08. 2011r. - 10.09. 2011r. w ramach projektu „CSR wspólna

sprawa”. Prezentacja wyników badania: Mali i średni przedsiębiorcy regionu zachodniopomorskiego

wobec społecznej odpowiedzialności biznesu., Millward Brown SMG/KRC, 2011.

Stro

na8

9

badanych byłaby skłonna zrezygnować ze współpracy z kontrahentami, którzy

wywierają negatywny wpływ na środowisko naturalne83.

Wśród badanych przedsiębiorstw województwa pomorskiego zaskakującym

natomiast było to84, iż 56 % spośród nich uważało, że ich działalność nie wpływa na

środowisko naturalne. Jest to przykładem znacząco niskiej świadomości

ekologicznej przedsiębiorców.

Podejmowanie działań proekologicznych przez polskie przedsiębiorstw w

świetle wyników badań

Badania ogólnopolskie przeprowadzone w 2011 roku85 pokazały, że tylko

21% przedsiębiorstw objętych badaniem - starało się ograniczać negatywny wpływ

na środowisko w stopniu dużym lub bardzo dużym. Aż 78% przedsiębiorstw starało

się w bardzo małym stopniu, ograniczać negatywny wpływ swojej działalności na

środowisko naturalne. Jest to także w dużej mierze związane z wielkością

przedsiębiorstwa. W przedsiębiorstwach dużych w 48% zaangażowanie

w ograniczenie negatywnego wpływu na środowisko było określane jako duże

i bardzo duże, podczas gdy w mikro przedsiębiorstwach wynosiło ono 16%. Warto

też zauważyć, że wśród 15% przedsiębiorstw, które w ogóle nie starały się

ograniczać negatywnego wpływu swojej działalności na środowisko dominowały

przedsiębiorstwa mikro (19%) i małe (11%). Przedstawiciele przedsiębiorstw mikro

wybierali tą odpowiedź mniej więcej dwa razy częściej niż przedstawiciele

przedsiębiorstw średnich i kilka razy częściej niż przedstawiciele przedsiębiorstw

dużych86.

Respondenci do podstawowych metod ograniczania ich negatywnego

oddziaływania na środowisko zaliczyli przede wszystkim ekologiczne rozwiązania

w ramach pracy biurowej - „eko-biuro” (50%), promowanie odpowiedzialności

83 Badanie „CSR wśród małopolskich przedsiębiorstw” przeprowadzono w okresie od 7 września do 5

października 2011 r. Prezentacja wyników badania: B. Józefowski, B. Kokoszka, CSR w Małopolsce,

Małopolskie Obserwatorium Gospodarki, Kraków 2012. 84 Badania przeprowadzono w 251 przedsiębiorstwach sektora MŚP w województwie pomorskim

w latach 2010-2011 w ramach projektu „RespEn – Odpowiedzialna przedsiębiorczość sposobem na

podniesienie konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw podczas kryzysu gospodarczego”.

Prezentacja wyników badania: A. M. Nikodemska-Wołowik (red.), RespEn– Odpowiedzialna

przedsiębiorczość. Polskie i szwedzkie MŚP wobec wyzwań CSR, Warszawa, 2011. 85Badanie przeprowadzono na próbie reprezentatywnej 850 przedsiębiorstw z całej Polski. Prezentacja

wyników badania: PARP, Ocena stanu wdrażania standardów społecznej odpowiedzialności biznesu.

Zestaw wskaźników społecznej odpowiedzialności w mikro, małych, średnich oraz dużych

przedsiębiorstwach, MillwardBrown SMG/KRC, PwC, Warszawa, 2011. 86 Ibidem, s. 151-152.

Stro

na9

0

ekologicznej wśród swoich pracowników (31%). Promowanie odpowiedzialności

ekologicznej wśród pracowników to domena w większym stopniu przedsiębiorstw

średnich (51%) niż mikro (35%), małych (43%), czy dużych (46%). Kolejną

popularną metodą szczególnie w dużych przedsiębiorstwach było wdrażanie tzw.

„eko-produkcji” (24%)87.

Duże znaczenie na zmniejszenie negatywnego wpływu na środowisko

naturalne mają działania podejmowane przez pracowników przedsiębiorstw na rzecz

ograniczania zużycia surowców, wody, energii (np. energooszczędne żarówki,

energooszczędne urządzenia biurowe, segregacja śmieci, drukowanie dwustronne,

czujniki na światło i wodę). Dzięki nim istnieje możliwość szybkiego

zaobserwowania rezultatów działań proekologicznych w postaci obniżonych

rachunków za zużycie surowców, wody, energii. W zależności od wielkości

przedsiębiorstwa i rodzaju prowadzonej działalności mogą to być znaczące

oszczędności. Działania na rzecz obniżania zużycia energii, wody i innych zasobów

naturalnych deklarowało 70% uczestników badania, z czego przedsiębiorstw

średnich- 81%, mikro -67%, małych- 76% i dużych- 78%. Przedsięwzięcia takie

podejmowane były w większości przez przedsiębiorstwa z dłuższym stażem

działalności – co najmniej 15 letnim (84%), działające we wschodniej Polsce (83%)

oraz na rynkach zagranicznych (88%).

Poprzez ekologiczne rozwiązania przedsiębiorstwo może generować

oszczędności, a nawet dodatkowe zyski. Jeśli więc kogoś nie przekonuje wartość

środowiskowa, to powinny motywować go wyniki finansowe. Różnorodne badania

(Plawago88 2009, PARP, 201189), czy raporty poszczególnych przedsiębiorstw (np.

raporty: Danone90, PKN Orlen91, Adampol SA92) pokazują, że podejmowane

działania proekologiczne pozwalają na zwiększanie efektywności produkcji, są

okazją do innowacji, obniżenia ryzyka (np. ekologicznego) lub kreacji pozytywnego

wizerunku. Wypracowane także zostają oszczędności z tytułu np. zmniejszenia

zużycia wody, energii; efektywnego gospodarowania odpadami etc. Pozostaje

87 Ibidem, s. 153. 88 B. Plawago (red.), Społeczna Odpowiedzialność Biznesu - raport z badań. Wyższa Szkoła

Administracji Publicznej, Białystok 2009. 89 PARP, op. cit. 90Raport Danone, Raport CSR 2010,

http://www.danone.pl/var/ezflow_site/storage/images/media/images/raport-csr/26947-1-pol-PL/raport-

CSR 91Raport CSR PKN Orlen,

http://www.orlen.pl/PL/ODPOWIEDZIALNYBIZNES/RAPORTY/RAPORTYCSR/Strony/default.asp

x 92Raport CSR Adampol SA, http://www.crnavigator.com/materialy/bazadok/120.pdf

Stro

na9

1

pytanie czy wszystkim przedsiębiorstwom opłaca się prowadzenie szeroko

ujmowanych działań proekologicznych? Z pewnością ma to istotne znaczenie dla

dużych przedsiębiorstw, jak też dla tych stwarzających wysokie zagrożenie dla

środowiska (nie mogą one sobie pozwolić na zaniedbania w obszarze ochrony

środowiska, ponieważ od nich najbardziej oczekuje się odpowiedzialności

i kompensacji strat środowiskowych); które dobrowolnie wdrożyły różnorodne

programy, systemy środowiskowe (np. ISO 14001, EMAS, Program Czystsza

Produkcja).

Zakończenie

W wyniku procesów integracyjnych z Unią Europejską i postępującej

globalizacji gospodarki dynamizm procesów konkurencyjnych skupionych wokół

spraw środowiskowych dla polskich przedsiębiorstw będzie nasilał się. Coraz

częściej to właśnie spełnianie standardów ekologicznych zarówno w zakresie

produkcji, jak i wyrobów stanowi o pozostaniu bądź wzmocnieniu pozycji

przedsiębiorstw na rynku zarówno krajowym, jak i międzynarodowym.

Przedsiębiorstwa nastawione na rozwój podejmują dobrowolnie działania

proekologiczne, co znajduje odzwierciedlenie we wdrażaniu przez nie systemu

zarządzania środowiskowego – norm serii ISO 14000, EMAS, realizacji programów

środowiskowych (np. Czystsza Produkcja, Odpowiedzialność i Troska).

Niestety jak wynika z przeprowadzonych badań siły nacisku interesariuszy

w Polsce na przedsiębiorstwa, aby te podejmowały działalność proekologiczną

w porównaniu z krajami Europy Zachodniej są nadal niewielkie. Także wśród

samych przedsiębiorców obserwuje się niski poziom świadomości ekologicznej, co

przekłada się bezpośrednio na brak podejmowanych działań mających na celu

ograniczanie negatywnego wpływu przedsiębiorstw na środowisko. Mając na

uwadze fakt konieczności sprostania wymaganiom stawianych przez interesariuszy

krajowych, ale także i zagranicznych, wzrost (aczkolwiek powolny) świadomości

ekologicznej społeczeństwa i przedsiębiorców, jak też podążania w kierunku

wyznaczonym przez Unię Europejską (także w ramach wprowadzanych przez nią

standardów środowiskowych) można przypuszczać, że już w niedługim czasie coraz

większa liczba przedsiębiorców zacznie podejmować działania proekologiczne i że

tak, jak na zachodzie Europy będzie to nie tylko wymóg rynku ale dobrowolne

działania przedsiębiorców.

Stro

na9

2

Bibliografia

1. CBOS, Zachowania proekologiczne Polaków - Komunikat z badań, Warszawa, 2011.

2. Chodyńki A., Jabłoński M., Jabłoński A., Environmental Corporate Social Responsibility (ECSR)

koncepcja strategiczna budowy wartości firmy oparta na kryteriach ekologicznych. „Przegląd

Organizacji” 2008, nr 3.

3. Dyllick T., Belz F., Schneidewind U., Ökologie und Wettbewerbsfähigkeit. Verlag Hanser,

München Wien 1997.

4. Günther K., Erfolg durch Umweltschutz. Der ASU Umweltpreis 1994, Bonn 1995.

5. Hallay H., Ökologische Entwicklungsfähigkeit von Unternehmen. Verlag Metropolis, Marburg

1996.

6. Hansen S. M., Umweltorientierte Unternehmensstrategien. Verlag Garzetti & Staiger, Zürich

1992.

7. Józefowski B., Kokoszka B., CSR w Małopolsce. Małopolskie Obserwatorium Gospodarki,

Kraków 2012.

8. Mali i średni przedsiębiorcy regionu zachodniopomorskiego wobec społecznej odpowiedzialności

biznesu. Millward Brown SMG/KRC, 2011.

9. Mazur - Wierzbicka E., Ochrona środowiska a integracja europejska. Doświadczenia polskie.

Difin, Warszawa 2012.

10. Nikodemska-Wołowik A. M. (red.), RespEn – Odpowiedzialna przedsiębiorczość. Polskie

i szwedzkie MŚP wobec wyzwań CSR, Warszawa, 2011.

11. PARP, Ocena stanu wdrażania standardów społecznej odpowiedzialności biznesu. Zestaw

wskaźników społecznej odpowiedzialności w mikro, małych, średnich oraz dużych

przedsiębiorstwach, MillwardBrown SMG/KRC, PwC, Warszawa 2011.

12. Penc J., Ochrona środowiska w praktyce zarządzania, [w:] Burchard - Dziubińska M. (red.),

Integracja Polski z Unią Europejską w dziedzinie ochrony środowiska. Wyd. Biblioteka, Łódź

2000.

13. Plawago B. (red.), Społeczna Odpowiedzialność Biznesu- raport z badań. Wyższa Szkoła

Administracji Publicznej, Białystok 2009.

14. Pohl I., Investitionsentscheidungen unter Berücksichtigung des Einflusses ökologischer

Anspruchsgruppen, Verlag Peter Lang, Frankfurt am Main u. a. 2001.

15. Raport CSR Adampol SA, http://www.crnavigator.com/materialy/bazadok/120.pdf

16. Raport CSR PKN Orlen,

http://www.orlen.pl/PL/ODPOWIEDZIALNYBIZNES/RAPORTY/RAPORTYCSR/Strony/defau

lt.aspx

17. Raport Danone (2010), Raport CSR 2010,

http://www.danone.pl/var/ezflow_site/storage/images/media/images/raport-csr/26947-1-pol-

PL/raport-CSR

18. Urlich P., Fluri E., Management. Wyd. VII, Stuttgard 1995.

19. Zwingel T., Einsatzmöglichkeiten und Grenzen von Kennzahlen und Kennzahllenszstemen im

Rahmen eines ökologischen Controllingkonzepts. Voralg WF, München 1996.

Stro

na9

3

DETERMINANTS OF ENVIRONMENTAL ACTIVITIES OF ENTERPRISES

Summary

The article is aimed at presenting the pro-ecological activities in Polish enterprises,

determinants of environmental activities of enterprises. The article has a theoretical-empirical

character. Theoretical part is based on the literature on the subject. Empirical part presents the results of

survey conducted to the order of PARP (the Polish Agency for Enterprise Development) in 2011 and

addressed to Polish enterprises. The discussion is enriched with the results of other surveys conducted

in Poland by CBOS (Public Opinion Research Centre) etc.

Keywords : enterprises, environment al activity

Streszczenie

Artykuł ma na celu przybliżenie stanu podejmowanej działalności proekologicznej przez

polskie przedsiębiorstwa, jak również uwarunkowań rynkowych takich działań. Jego realizacji

podporządkowano układ artykułu. Na początku przedstawiono wpływ wymagań rynku na realizację

przez przedsiębiorstwa aktywnej polityki ekologicznej. Następnie wykorzystując dostępne badania

przybliżono wpływ interesariuszy na podejmowanie działań proekologicznych przez polskie

przedsiębiorstwa oraz stan zaangażowania się przedsiębiorstw w działalność służącą ochronie

środowiska. W artykule wykorzystano literaturę przedmiotu oraz wyniki badań prowadzonych m. in.

przez PARP, CBOS, jak też polskich badaczy.

Słowa kluczowe: przedsiębiorstwa, działania środowiskowe

Stro

na9

4

ZESZYTY NAUKOWE WSES w Ostrołęce 2/2014(13), 94-107

dr hab. Artur Piaszczyk

Staropolska Szkoła Wyższa w Kielcach

KOMITETY AUDYTU W STRUKTURACH RAD NADZORCZYCH –

DOŚWIADCZENIA KILKU LAT

Wstęp

Celem artykułu jest przedstawienie i analiza aktualnego stanu działalności

komitetów audytu działających w ramach struktur rad nadzorczych spółek

publicznych.

Komitety audytu mają obowiązek funkcjonowania w znacznie większej

grupie jednostek, niż tylko spółki publiczne, czyli w ramach tzw. jednostek

zainteresowania publicznego, ale badania zaprezentowane w artykule dotyczą tylko

spółek publicznych, z uwagi na brak odpowiednich danych w odniesieniu do

pozostałych jednostek zainteresowania publicznego, do których należą, między

innymi, banki (z wyłączeniem banków spółdzielczych), zakłady ubezpieczeń,

podmioty prowadzące działalność maklerską – generalnie jednostki sektora

finansowego93.

Wyniki badań, na których oparto artykuł, wyraźnie wskazują, że komitety

audytu są traktowane częstokroć jako „zło konieczne”, obowiązek prawny, który nie

przynosi jednostkom żadnych korzyści, innymi słowy, działalność komitetów nie

wnosi żadnej wartości dodanej.

Obowiązek prawny wprowadzenie komitetów audytu

Od 6 grudnia 2009 r. powołanie komitetów audytu jest obowiązkiem

prawnym, wynikającym z ustawy z dnia 7 maja 2009 r. o biegłych rewidentach i ich

samorządzie, podmiotach uprawnionych do badania sprawozdań finansowych oraz

o nadzorze publicznym94. Obowiązek ten wynikał wprost z przepisów unijnych

i został uregulowany w Dyrektywie 2006/43/WE Parlamentu Europejskiego i Rady

z dnia 17 maja 2006 r. w sprawie ustawowych badań rocznych sprawozdań

93 Urząd Komisji Nadzoru Finansowego, Rekomendacje dotyczące funkcjonowania Komitetu Audytu,

Warszawa, listopad 2010, s. 4. 94 Dz. U. z 2009 r. Nr 77, poz. 649 z późn. zm.

Stro

na9

5

finansowych i skonsolidowanych sprawozdań finansowych95. Dyrektywa

2006/43/WE, z kolei, była reakcją na amerykańskie uregulowania zawarte w tzw.

ustawie SOX z dnia 30 lipca 2002 r.96, będącą reakcją amerykańskiego

ustawodawcy na wielkie skandale finansowo-księgowe z początku XXI wieku – ich

synonimem była słynna afera Enronu97.

Z obowiązku utworzenia komitetów audytu w spółkach publicznych

zwolniono jedynie spółki, które posiadają tzw. małe rady nadzorcze, czyli liczące

nie więcej, niż pięciu członków98. Praktyka pokazuje, że ta „furtka”, utworzona

w Dyrektywie unijnej na wniosek Polski, spowodowała świadome działania wielu

spółek publicznych w celu uniknięcia omawianego obowiązku prawnego.

W przypadku tzw. małych rad nadzorczych, to właśnie cała rada przejmuje

obowiązki komitetu audytu. I takie działania, w świetle przedstawionych w dalszej

części artykułu wyników badań, miały miejsce.

Podstawowymi zdaniami komitetów audytu są:

- monitorowanie procesu sprawozdawczości finansowej,

- monitorowanie skuteczności systemów kontroli wewnętrznej, audytu

wewnętrznego oraz zarządzania ryzykiem,

- monitorowanie wykonywania czynności rewizji finansowej,

- monitorowanie niezależności biegłego rewidenta i podmiotu uprawnionego do

badania sprawozdań finansowych, w tym w przypadku świadczenia usług

prowadzenia ksiąg rachunkowych i podatkowych, doradztwo podatkowe,

wykonywanie ekspertyz lub opinii, itp.99

Należy także, zaznaczyć, że komitety audytu istniały w Polsce już

wcześniej, przed wejściem w życie przepisów obligujących do ich utworzenia.

Rekomendacja powołania komitetów audytu pojawiła się po raz pierwszy w tzw.

„Dobrych praktykach w spółkach publicznych 2005”, które były wydane przez Radę

Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie, z tym że nie był to przepis

95 Dyrektywa zmieniła dyrektywę Rady 78/660/EWG i 83/349/EWG oraz uchyliła dyrektywę Rady

84/253/EWG. 96 SOX jest skróconą i potoczną nazwą ustawy, której pełny tytuł brzmi: ustawa o reformie

rachunkowości spółek giełdowych i ochronie inwestorów (ang. Public Company Accounting Reform

and Investor Protection Act of 2002), autorstwa dwóch kongresmenów, od których nazwisk pochodzi

skrót ustawy: Paula Sarbanes`a i Michaela Oxley`a. 97 Por. np. A. Piaszczyk, System kontroli przedsiębiorstwa w gospodarce pokryzysowej na przykładzie

jednostek zainteresowania publicznego, C.H. Beck. Warszawa 2011, ss. 81 – 88. 98 Art. 385 § 1. ustawy z dnia 15 września 2000 r., Kodeks spółek handlowych, jednolity tekst ustawy:

Dz. U. 2013 poz. 1030. 99 Art. 86 ust. 7 ustawy z dnia 7 maja 2009 r. o biegłych rewidentach i ich samorządzie (…), op. cit.

Stro

na9

6

obligatoryjny, a jedynie zalecenie – w szczególności w odniesieniu do dużych

spółek, czyli wchodzących w skład indeksu WIG20100.

Stan faktyczny według badań prowadzonych w latach 2010 – 2012

Od 2010 r. PwC (poprzednia nazwa PricewaterhouseCoopers) prowadzi

sukcesywnie badania dotyczące funkcjonowania rad nadzorczych, w tym komitetów

audytu. Badanie rynku w tym zakresie należy również do kompetencji Komisji

Nadzoru Finansowego.

Z przeprowadzonych badań, w ciągu trzech kolejnych lat, wyraźnie wynika,

że wiele spółek publicznych celowo ograniczyło liczbę członków rad nadzorczych

do pięcioosobowego minimum w celu niepowoływania komitetów audytu101.

W takich wypadkach, kompetencje i zdania komitetu audytu przejmuje cała rada

nadzorcza, która poświęca bardzo mało czasu na wykonywanie ustawowych zadań,

przypisanych komitetom audytu albo w ogóle nie wykonuje tych zadań – tak dzieje

się w 33% spółek publicznych102.

Rysunek 1. Liczba komitetów audytu w polskich spółkach publicznych w latach 2010 – 2012 – w

%.

Źródło: opracowanie własne na podstawie: PwC, Komitety audytu w Polsce w 2010 roku. Badanie

spółek publicznych notowanych na GPW, Warszawa, styczeń 2011, s. 5; PwC, Komitety audytu w

Polsce w roku 2011. Badanie spółek publicznych notowanych na GPW, Warszawa, luty 2012, s. 4; K.

Szułdziński, PwC, Skuteczność komitetów audytu, Warszawa 10 stycznia 2013, s. 3.

Figure 1. Number of audit committees in the Polish public companies in the years 2010 - 2012 -

in%.

Source: Own elaborations on the basis of PwC, Komitety audytu w Polsce w 2010 roku. Badanie

spółek publicznych notowanych na GPW, Warszawa, styczeń 2011, s. 5; PwC, Komitety audytu w

100 Komitet Dobrych Praktyk Forum – Corporate Governance, Dobre praktyki w spółkach publicznych

2005, Warszawa, październik 2004, s. 7. Dokument ten zalecał powołanie, w ramach rad nadzorczych,

co najmniej dwóch komitetów: audytu oraz wynagrodzeń, punkt 28. 101 PwC, Komitety audytu w Polsce w roku 2011. Badanie spółek publicznych, Warszawa, luty 2012, s.

6. 102 K. Szułdziński, PwC, Skuteczność komitetów audytu. Warszawa 10 stycznia 2013, s. 7.

Stro

na9

7

Polsce w roku 2011. Badanie spółek publicznych notowanych na GPW, Warszawa, luty 2012, s. 4; K.

Szułdziński, PwC, Skuteczność komitetów audytu, Warszawa 10 stycznia 2013, s. 3.

Głównymi czynnikami, które powodują, że nadal 59% spółek publicznych

nie powołało komitetów audytu, są:

- brak wolnego czasu członków rad nadzorczych na większe zaangażowanie się w

prace komitetu audytu (70% badanych spółek),

- brak specjalistów z dziedziny rachunkowości lub rewizji finansowej (50%

badanych),

- wysokie wymagania ustawowe dotyczące niezależności (25% badanych)103.

Jeśli chodzi o punkt 2., czyli brak odpowiednich specjalistów, przepisy

ustawowe nie definiują, ani nie standaryzują wymogów w zakresie pożądanych

kwalifikacji, pozostawiając tym samym decyzję właściwym organom spółki

desygnującym osoby do realizacji zadań komitetu. Powoduje to, w konsekwencji, że

odpowiedzialność za wybór osób posiadających odpowiedni i udokumentowany

poziom kompetencji, wiedzy i doświadczenia, należy do właściwych organów

spółki104.

Czy komitety audytu są w Polsce potrzebne?

W opinii autora niniejszego artykułu, komitety audytu nie przynoszą

polskim podmiotom spodziewanych korzyści, czyli tzw. wartości dodanej,

a przywołane powyżej czynniki ograniczające ich powołanie, nie są prawdziwymi

przyczynami braku ich popularności w Polsce. Obowiązkowe utworzenie komitetów

podyktowane było raczej naciskami Stanów Zjednoczonych na Unię Europejską,

aby wdrożyć w UE podobne regulacje, jakie obowiązują w USA, niż faktycznymi

potrzebami rynków UE.

Jak wiadomo, wiele spółek europejskich, czy jednostek dominujących

w grupach kapitałowych, jest notowanych na parkietach amerykańskich. Dlatego,

dostosowanie rozwiązań europejskich do regulacji amerykańskich, miało zapewnić

porównywalność zasad, według których działają spółki notowane w USA i w UE we

wszystkich obszarach. Trzeba jednak mieć na względzie specyfikę prawną rynku

amerykańskiego, na którym pozwy sądowe o odszkodowania są powszechnie

stosowane, a takie możliwości daje właśnie ustawa SOX105. Tego typu tradycji nie

103 PwC, Komitety audytu w Polsce w roku 2011 (…) , op. cit., s. 33. 104 Urząd Komisji Nadzoru Finansowego, Rekomendacje (…), op. cit., s. 5. 105 Widać to zjawisko dobitnie na tle sprawy Bernarda Madoffa, skazanego w 2009 r. na 150 lat

pozbawienia wolności za nadużycia finansowe (tzw. piramida finansowa), przeciwko któremu

wytoczono mnóstwo powództw cywilnych, których jednak większość nie ma szans powodzenia,

chociaż przejęto cały osobisty majątek Madoff`a – zob. Bernard Madoff skazany na 150 lat więzienia,

Stro

na9

8

ma w Europie, a tym bardziej w Polsce, nawet po wprowadzeniu do polskiego

prawodawstwa pozwów zbiorowych. Zdaniem autora, upłynęło jeszcze zbyt mało

czasu od zmiany ustroju, bo zaledwie 25 lat, aby tego typu działania były

powszechne w naszym kraju.

Znacznie lepszym rozwiązaniem było dobrowolne tworzenie komitetów

audytu i wynagrodzeń, rekomendowanych przez wspomniane wcześniej „Dobre

praktyki w spółkach publicznych 2005” albo brytyjska zasada „Comply or explain”,

rekomendowana w znanym Raporcie Cadbury`ego106.

Duża liczba spółek powołała komitety audytu ponad 9 lat temu (od 2005

roku) w odpowiedzi na zalecenia „Dobrych praktyk w spółkach publicznych

2005"opracowanych przez Komitet Dobrych Praktyk. Nie zmienił się udział

komitetów z największym doświadczeniem – działających powyżej 8 lat – natomiast

wyraźnie wzrosła liczba komitetów działających od jednego roku do 5 lat.

Wykres 2. Okres działania komitetów audytu

Źródło: PwC, Komitety audytu w Polsce w roku 2011. Badanie spółek publicznych notowanych na

GPW, Warszawa, luty 2012, s. 7.

Figure 2. The period of operation of audit committees.

Source: PwC, Komitety audytu w Polsce w roku 2011. Badanie spółek publicznych notowanych na

GPW, Warszawa, luty 2012, s. 7.

http://wyborcza.biz/biznes/1,101562,6770972,Bernard_Madoff_skazany_na_150_lat_wiezienia.html,

dostęp 29 marca 2014. 106 Cadbury Report, The Financial Aspects of Corporate Governance, London, 1 December 1992.

Wprowadził on zasadę „comply or explain”, powtarzaną przez kolejne zbiory dobrych praktyk

formułowanych w innych krajach, według której spółki działają zgodnie z zasadami, a jeśli nie

przestrzegają jakiejś reguły, to muszą o tym poinformować uczestników rynku i podać powód takiego

stanu rzeczy. Po polsku oznacza dosłownie: „Zastosuj albo wytłumacz się”.

Stro

na9

9

Dane przedstawione w wykresie 2. pokazują, że blisko 20% spółek

publicznych utworzyło komitety audytu znacznie wcześniej, niż wymagało tego

prawo. Tak więc, wprowadzenie nowych przepisów, spowodowało wzrost tej

wartości zaledwie dwukrotnie, gdyż obecnie tylko 41% spółek publicznych posiada

komitety audytu w ramach rad nadzorczych. W pozostałych spółkach, które liczą

blisko 60 % wszystkich notowanych na GPW, nie utworzyło komitetów audytu.

Niektóre, celowo, zmniejszyły liczebność rad nadzorczych, aby uniknąć tego

niechcianego i narzuconego prawnie obowiązku.

Wnioski

Chociaż brak jeszcze kompletnych danych odnośnie do działalności

komitetów audytu w ramach rad nadzorczych w spółkach publicznych, a okres,

który minął od czasu ich obowiązkowego utworzenia (najpóźniej do 6 grudnia 2009

r.) jest stosunkowo krótki, już na obecnym etapie ich działalności, można pokusić

się o wstępne wnioski dotyczące ich przydatności w Polsce.

Według autora niniejszego artykułu, komitety audytu są w Polsce

niepotrzebne. Już sam fakt, iż nie mają żadnych kompetencji decyzyjnych, a jedynie

doradcze i opiniodawcze powoduje, że postrzegane są jako zbędne. Nawiasem

mówiąc, komitety audytu, powołane w sektorze publicznym, wyłącznie

w ministerstwach107, mają większe uprawnienia, niż ich odpowiedniki w sektorze

niepublicznym. Komitety w ministerstwach posiadają, co prawda, tylko jedno

uprawnienie decyzyjne, którym jest wyrażenie zgody na rozwiązanie stosunku pracy

oraz zmianę warunków płacy i pracy kierowników komórek audytu

wewnętrznego108. Jednak już nawet to uprawnienie powoduje, że mają większe

wpływy, niż komitety audytu działające w ramach rad nadzorczych spółek

publicznych.

Według autora, aby komitety audytu miały większy wpływ na działalność

spółek, w których funkcjonują, potrzebne są dwa działania:

1) nadanie komitetom uprawnień decyzyjnych, przynajmniej w obszarze

wyboru biegłego rewidenta przeprowadzającego badanie sprawozdania

finansowego spółki,

107 Na mocy art. 288 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, tekst jednolity: Dz. U.

2013 poz. 885. 108 Ibidem, art. 289 ust. 1 pkt 7.

Stro

na1

00

2) zwiększenie wynagrodzeń dla członków komitetów audytu, aby zachęcić

specjalistów z dziedziny rachunkowości lub rewizji finansowej do przyjęcia

funkcji członka komitetu.

Szczególnie w odniesieniu do punktu drugiego, warto zaznaczyć, że

w Wielkiej Brytanii wynagrodzenie przewodniczącego komitetu audytu uległo

podwojeniu w ciągu sześciu lat, z tytułu większego zaangażowania w prace rady

nadzorczej – dotyczy spółek FTSE 350109, notowanych na Londyńskiej Giełdzie

Papierów Wartościowych110. W Polsce, większość przewodniczących i członków

komitetów audytu nie otrzymuje żadnego dodatkowego wynagrodzenia za pracę

w komitecie audytu111.

Mając na uwadze powyższe ustalenia i wnioski uważam, że wymóg prawny

utworzenia komitetów audytu był błędem Unii Europejskiej. Polska, jako kraj

członkowski, nie miała w zasadzie wyboru, ani większego wpływu na te regulacje,

wymuszone, de facto, przez Stany Zjednoczone. Jedynym pozytywnym efektem

działań polskich negocjatorów jest możliwość nietworzenia komitetów audytu

w tzw. małych radach nadzorczych, czyli liczących nie więcej, niż pięciu członków.

Analizując aktualne polskie realia widać, jak przydatny okazał się ten zapis –

skorzystało z niego blisko 60% spółek publicznych.

Bibliografia

1. Cadbury Report, The Financial Aspects of Corporate Governance, London, 1 December 1992.

2. Komitet Dobrych Praktyk Forum – Corporate Governance, Dobre praktyki w spółkach

publicznych 2005, Warszawa, październik 2004.

3. Piaszczyk A., System kontroli przedsiębiorstwa w gospodarce pokryzysowej na przykładzie

jednostek zainteresowania publicznego. C.H. Beck. Warszawa 2011.

4. PwC, Komitety audytu w Polsce w roku 2011. Badanie spółek publicznych, Warszawa, luty 2012.

5. PwC, Komitety audytu w Polsce w 2010 roku. Badanie spółek publicznych notowanych na GPW,

Warszawa, styczeń 2011.

6. Szułdziński K., PwC, Skuteczność komitetów audytu. Warszawa 10 stycznia 2013.

7. Urząd Komisji Nadzoru Finansowego, Rekomendacje dotyczące funkcjonowania Komitetu Audytu,

Warszawa, listopad 2010.

Akty prawne

1. Dyrektywa 2006/43/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 17 maja 2006 r. w sprawie

ustawowych badań rocznych sprawozdań finansowych i skonsolidowanych sprawozdań

finansowych.

109 Indeks FTSE 350 obejmuje 350 największych spółek (według kryterium kapitalizacji) notowanych

na Londyńskiej Giełdzie Papierów Wartościowych. 110 PwC, Komitety audytu w Polsce w roku 2011 (…) , op. cit., s. 5. 111 Ibidem.

Stro

na1

01

2. Ustawa z dnia 7 maja 2009 r. o biegłych rewidentach i ich samorządzie, podmiotach

uprawnionych do badania sprawozdań finansowych oraz o nadzorze publicznym, Dz. U. z 2009 r.

Nr 77, poz. 649 z późn. zm.

3. Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, tekst jednolity: Dz. U. 2013 poz. 885.

4. Ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych, jednolity tekst ustawy: Dz. U.

2013 poz. 1030.

AUDIT COMMITTEES IN STRUCTURES SUPERVISORY BOARD - SEVERAL YEARS

EXPERIENCE

Summary

The article examines the current state of functioning of audit committees within the

framework of the supervisory boards of public companies, so companies that are statutorily obliged to

create such committees.

According to research presented in the article, only about 40% public companies formed audit

committees. The remaining 60% of the entities have benefited from their capabilities to set when the

board of directors consists of not more than five members - they are called small boards. In such a

situation, the entire board of directors takes over the duties and responsibilities of the audit committee.

According to the author of this paper, audit committees in Poland are unnecessary. The very fact that

they have no decision-making powers, but only advisory and consultative causes are seen as

unnecessary, and their activity does not bring any added value.

It should also be emphasized that a legal duty has been the establishment of audit committees in Poland

imposed by EU legislation, which causes further their duration is inevitable

Keywords: audit committees, supervisory board

Streszczenie

W artykule analizuje się aktualny stan funkcjonowania komitetów audytu w ramach struktur

rad nadzorczych spółek publicznych, a więc podmiotów, które są ustawowo zobligowane do

utworzenia takich komitetów.

Według badań przedstawionych w artykule, tylko ok. 40% spółek publicznych utworzyło komitety

audytu. Pozostałe 60% podmiotów skorzystało z możliwości ich nietworzenia w przypadku, gdy rada

nadzorcza liczy nie więcej, niż pięciu członków – są to tzw. małe rady nadzorcze. W takiej sytuacji,

cała rada nadzorcza przejmuje obowiązki i zadania komitetu audytu.

Według autora niniejszego artykułu, komitety audytu są w Polsce niepotrzebne. Już sam fakt, iż nie

mają żadnych kompetencji decyzyjnych, a jedynie doradcze i opiniodawcze powoduje, że postrzegane

są jako zbędne, a ich działalność nie wnosi żadnej wartości dodanej.

Należy także wyraźnie podkreślić, iż prawny obowiązek utworzenia komitetów audytu został Polsce

narzucony przez przepisy unijne, co powoduje, że dalsze ich trwanie jest nieuniknione.

Słowa kluczowe: komitety audytu, rady nadzorcze

Stro

na1

02

KOMUNIKATY

I DONIESIENIA NAUKOWE

ANNOUNCEMENTS AND

RESEARCH REPORTS

Stro

na1

03

ZESZYTY NAUKOWE WSES w Ostrołęce 2/2014(13), 103-105

dr inż. Ireneusz Żuchowski

Wyższa Szkoła Ekonomiczno-Społeczna w Ostrołęce

X EDYCJA KONKURSU NA NAJLEPSZĄ PRACĘ BADAWCZĄ Z

ZAKRESU SPÓŁDZIELCZOŚCI

X EDITION OF THE CONTECTS THE BEST RESEARCH THESIS IN THE

FIELD OF COOPERATIVES

Krajowa Rada Spółdzielcza jest organizatorem konkursu, którego celem jest

odbudowa pozycji spółdzielczości w społeczeństwie, promocja ruchu spółdzielczego

w Polsce oraz zwiększenie zainteresowania środowisk naukowych i akademickich

badaniami nad spółdzielczością.

Nagrody w ramach konkursu są przyznawane w trzech kategoriach:

1. Za pracę badawczą w ramach projektów badawczych programów

naukowych itp.

2. Za pracę magisterską, licencjacką lub dyplomową.

3. Za pracę doktorską lub habilitacyjną.

Instytucjami uprawnionymi do zgłoszenia wniosków o nagrody są:

uczelnie wyższe publiczne i niepubliczne,

instytuty naukowo-badawcze,

spółdzielcze związki rewizyjne.

Międzynarodowy Dzień Spółdzielczości, który przypada w dniu 1 lipca jest

okazją do wręczenia nagród na centralnych uroczystościach organizowanych przez

Krajową Radę Spółdzielczą w Warszawie. Na uroczystości wręczenia nagród są

zapraszane wszystkie osoby, których prace zostały zgłoszone do konkursu, łącznie z

promotorami prac licencjackich czy magisterskich.

Uroczystość wręczenia nagród X Edycji konkursu w tym roku przypadła w

dniu 1 lipca 2014 r. i odbyła się w Sali konferencyjnej Krajowej Rady Spółdzielczej

w Warszawie ul. Jasna 1.

Stro

na1

04

Rada Naukowa WSES w Ostrołęce zgłosiła do konkursu pracę studentów:

Doroty Waliszewskiej – „Spółdzielnia uczniowska źródłem wiedzy i

przedsiębiorczości na lokalnym rynku pracy” promotor: prof. WSES dr

Kazimierz Parszewski,

Joanny Białej – „Uwarunkowania rozwoju spółdzielczości” promotor:

dr hab. inż. Mariola Grzybowska Brzezińska

oraz artykuł zamieszczony w Zeszytach Naukowych Ostrołęckiego Towarzystwa

Naukowego im. Adama Chętnika w Ostrołęce:

dr inż. Ireneusz Żuchowski, mgr Beata Piekarska – „Style kierowania w

spółdzielniach w regionie kurpiowskim na przykładzie Spółdzielni

Mieszkaniowej w Łomży”.

Po zapoznaniu się z treścią 26 prac X Edycji konkursu – komisja w składzie:

prof. dr hab. Mieczysław Adamowicz – przewodniczący komisji

dr Krzysztof Lachowski – sekretarz komisji

dr Adam Piechowski – członek komisji

dr Iwona Drozd-Jaśkiewicz – członek komisji

Zdzisław Gumkowski – członek komisji

postanowiła przyznać między innymi w kategorii prac licencjackich i

magisterskich nagrodę II stopnia dla:

Joanny Białej

Doroty Waliszewskiej

za prace licencjackie o tematyce spółdzielczej oraz nagrodę specjalną dla:

dr inż. Ireneusza Żuchowskiego i mgr Beaty Piekarskiej z zakresu

kierowania spółdzielnią.

Nagrody zostały wręczone w towarzystwie promotorów: prof. dr hab. inż.

Marioli Grzybowskiej-Brzezińskiej i prof. WSES dr Kazimierza Parszewskiego.

Prace na konkurs prezentowały wysoki poziom merytoryczny, przedstawiały

sprawy i zagadnienia związane z działalnością spółdzielni w oparciu o wyniki

przeprowadzonych badań własnych, stąd też i oceny komisji konkursowej

zasługiwały na wysokie notowania. Niech to będzie zachęta dla studentów i

promotorów do podejmowania tej interesującej problematyki związanej z ruchem

spółdzielczym.

Stro

na1

05

Nagrody wręczono w obecności Janusza Piechocińskiego – Wiceprezesa

Rady Ministrów, który w swym wystąpieniu powiedział m.in. … „Szanujcie swych

nauczycieli, którzy oddają Wam w czasowy depozyt przesłanie czynienia dobra na

rzecz świata i okolic.

Szanujcie swój czas. Szanujcie czas, który jest Wam dany.

Szczególnie ciepłe słowa życzeń mam zaszczyt skierować do grona

profesorskiego i kadry pracowniczej wszystkich ośrodków akademickich.

Życzę Państwu satysfakcji z sukcesów w dziele kształtowania osobowości

młodzieży boć takie będą Rzeczpospolite jakie ich młodzieży chowanie. Tę

ponadczasową prawdę wyartykułowaną przez Jana Zamoyskiego powtarza się zbyt

rzadko, lecz bądźcie Państwo pewni, że ani na jotę nie straciła swej aktualności”.

Na koniec uroczystości na wspólnym obiedzie można też było wymienić

wiele cennych uwag i spostrzeżeń dotyczących nauki z uwzględnieniem

problematyki spółdzielczości.

Stro

na1

06

ZESZYTY NAUKOWE WSES w Ostrołęce 2/2014(13), 106-108

dr inż. Piotr Bórawski

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

SPRAWOZDANIE Z MIĘDZYNARODOWEJ KONFERENCJI NAUKOWEJ

„UWARUNKOWANIA ROZWOJU KAPITAŁU LUDZKIEGO”

REPORT OF THE INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE

,,CONDITIONS OF HUMAN CAPITAL DEVELOPMENT"

W dniu 7 czerwca 2014 r. w Wyższej Szkole Ekonomiczno-Społecznej

w Ostrołęce odbyła się Międzynarodowa Konferencja Naukowa. Organizatorami

konferencji były: Pennsylvania State University, USA, Wyższa Szkoła

Ekonomiczno-Społeczna w Ostrołęce oraz Uniwersytet Warmińsko-Mazurski

w Olsztynie.

Celem konferencji było propagowanie idei rozwoju kapitału ludzkiego,

zarówno na obszarach miejskich jak i wiejskich. Ponadto celem utylitarnym

konferencji była integracja środowiska naukowego oraz upowszechnianie wyników

badań nad rozwojem kapitału ludzkiego.

Konferencję uświetnił pobyt delegacji z USA: Pana Profesora Jamesa

W Dunna, Polly Dunn z Pennsylvania State University oraz dr Seongmin Honga

z University of South Florida. Ponadto w konferencji brali udział pracownicy

naukowi krajowych uczelni i Towarzystw Naukowych, takich jak: Szkoły Głównej

Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, Uniwersytetu Ekonomicznego

w Krakowie, Uniwersytetu Łódzkiego, Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego

w Olsztynie, Ostrołęckiego Towarzystwa Naukowego im. Adama Chętnika oraz

Wyższej Szkoły Ekonomiczno-Społecznej w Ostrołęce.

Tematyka referatów obejmowała szeroko rozumiane zagadnienie rozwoju

kapitału ludzkiego w agrobiznesie. W pierwszej kolejności referaty wygłosili

zaproszeni zagraniczni goście. Pierwszy referat nosił tytuł ,,Developing a model of

sustainably-competitive agriculture”. Podczas wystąpienia poruszono kwasie modeli

zrównoważonej konkurencyjności w rolnictwie, biologicznego modelu zarządzania

wiedzą, integracji wiedzy z różnych dziedzin, edukacji w rolnictwie i roli kapitału

ludzkiego.

W drugim referacie zatytułowanym ,,New and Beginning Dairy Farmers:

A Case Study Approach” omówiono zagadnienia rozwoju i znaczenia czynnika

Stro

na1

07

ludzkiego w rozwoju gospodarstw rolnych. Przedstawiono problemy jakie muszą

rozwiązać początkujący i nowi rolnicy a dotyczyły one rozpoczęcia działalności czy

zaciągania kredytów na cele działalności gospodarczej.

W dalszej kolejności na konferencji swoje referaty przedstawili goście

krajowi. W tym panelu pierwszy referat zatytułowany był ,,Wiedza, innowacyjność

versus konkurencyjność przedsiębiorstw przemysłu spożywczego w okresie po

akcesji do Unii Europejskiej”. Referat dotyczył kwestii czynnika ludzkiego i jego

roli w kształtowaniu konkurencyjności polskich przedsiębiorstw funkcjonujących

w branży spożywczej. Poruszono w nim kwestie wiedzy, know how, zatrudnienia

i wynagrodzeń pracowników zatrudnionych w przedsiębiorstwach przemysłu

spożywczego. Ponadto przedstawiono znaczenie kapitału ludzkiego

w innowacyjności przedsiębiorstw.

Następnie zaprezentowano referat ,,Kapitału ludzki w polskim rolnictwie na

tle Unii Europejskiej”. W referacie tym przedstawiono definiowanie kapitału

ludzkiego w teoriach ekonomicznych i metody jego pomiaru. Następnie w referacie

tym autorzy przedstawili kapitał ludzki w polskim rolnictwie i innych krajach Unii

Europejskiej.

Kolejny referat wygłoszony na konferencji nosił tytuł ,,Evaluation of human

capital in dairy farm owners according to level of education”. Autorzy

zaprezentowali jak kształtował się kapitał ludzkich w gospodarstwach mlecznych.

Ponadto podjęto próbę pomiaru wartości kapitału ludzkiego w zależności od

poziomu wykształcenia.

Ostatni referat w tej sekcji nosił tytuł ,,Strategia Europa 2020 oparta

na rozwoju Kapitału Ludzkiego”. W referacie tym przedstawiono zagadnienie

kapitału ludzkiego w krajach Unii Europejskiej. Prelegent zaprezentował politykę

Unii Europejskiej w zakresie rozwoju kapitału ludzkiego oraz programy unijne

dzięki którym mieszkańcy Unii Europejskiej mogą rozwijać się naukowo.

Wystąpieniom towarzyszyła żywa dyskusja naukowa. Uczestnicy

konferencji zadawali pytania prelegentom. Obradom konferencji przysłuchiwali się

również studenci Wyższej Szkoły Ekonomiczno-Społecznej w Ostrołęce, którzy

brali aktywny udział w przygotowaniu tego spotkania.

W końcowej części uczestnicy stwierdzili, że poruszana tematyka jest ważna

w okresie kształtowania konkurencyjności polskiej gospodarki na rynkach Unii

Europejskiej i wskazali na potrzebę kontynuowania spotkań na kolejnych

konferencjach.

Referaty zaprezentowane na konferencji naukowej oraz inne nadesłane na tą

konferencję zostaną opublikowane w języku angielskim w specjalnej monografii

zatytułowanej ,,Rural Development in Poland The Role of Policy, Tourism and

Stro

na1

08

Human Capital” oraz w Zeszytach Naukowych Wyższej Szkoły Ekonomiczno-

Społecznej w Ostrołęce.