กรณศกษาประชาคมชมชนเขมแขงในการจดการกบปญหายาเสพตด

10 ชมชนตนแบบภาค ต ะ ว น อ อ ก

สารบญ

คำนำ ก

บทนำ : วทยากรกระบวนการ กบ 9 ขนตอนสชมชนเขมแขง 4

ประสบการณจากการแกไขปญหายาเสพตดในภาคตะวนออก

คลองจรเขนอย ประสบการณชมชนเขมแขงแหงแรกของภาคตะวนออก 15

บงตาปอ ศรทธาและสมานฉนทพลงสชมชนและโรงเรยนเขมแขง 29

ชมชนตลาดโสธรหนง คนเมองรวมใจเลกคดวาธระไมใชมาใสใจกนพฒนา 43

ยตธรรมชมชนซอยทายโขด ปองภยยาเสพตด สรางคนและชมชนเขมแขง 53

เสนทางสหมบานนำรองจงหวดระยอง คำตอบทบานชากเลกอำเภอบานคาย 67

โปรงอรณ บทพสจนชมชนเมอง รวมแรงรวมใจไปสความเขมแขง 81

ตลาการศาลอาวโส อสานพลดถนสรางชมชนเขมแขงบานใหมไทยพฒนา 95

ชมชนจางวาง กวาจะเปนหมบานพฒนาเพอความมนคงชายแดน 109

เพาะตนกลารกษาผนปาแหงชวตทคลองแสง จตสำนกชมชนคนเขมแขง 119

คลคลายแนวคดขดแยงกบรฐฐะดวยสนตวธ ทชมชนเขมแขงเนนดนแดง 129

กองทนแมของแผนดน ศนยรวมดวงใจสรางชมชนเขมแขง 140

ภาคผนวก : ทำเนยบผนำชมชนและวทยากรกระบวนการภาคตะวนออก 147

อางองทายเลม 149

คำนำ

“..เม อร ฐบาลกำหนดใหปญหายาเสพตดเปนวาระแหงชาตและประกาศสงครามกบยาเสพตดขนแตกหก ทกฝายโดยเฉพาะหนวยงานราชการตางตอบสนองนโยบายของรฐบาลเปนอยางด สำนกงาน ป.ป.ส.ในฐานะเลขานการของศนยอำนวยการตอสเพอเอาชนะยาเสพตดแหงชาต(ศตส.) กไดสนองนโยบายดงกลาว โดยใชมาตรการปราบปรามตอผคา มาตรการบำบดฟนฟตอผตดยา และมาตรการปองกนตอกลมเสยง จนประสบผลสำเรจในการเอาชนะตอปญหายาเสพตด แตอาจกลาวไดวาความสำเรจจะเกดขนไมไดเลย หากไมมความรวมมอและความเอาจร งเอาจงของภาคประชาชนท จะจดการกบปญหาในพ นท ช มชน/หมบานของตนเอง..” --(พล.ต.ท.กฤษณะ ผลอนนต เลขาธการ ป.ป.ส.)

“..ทศทางการพฒนาสมยใหมหนไมพนท ต องใหความสำคญกบฐานรากหรอระดบชมชนในพนท โดยมรฐทำหนาทสนบสนน ซงแนวทางท ป.ป.ส.ดำเนนการอยโดยการสนบสนนใหภาคประชาชนลกขนมาจดการกบปญหาของตวเอง จงเปนแนวทางทถกตอง..”--(ภญโญ ทองชย รองเลขาธการ ป.ป.ส.)

แนวทางของประชาคมชมชนและวทยากรกระบวนการในการสรางชมชนเขมแขงเพอจดการกบปญหายาเสพตดและพฒนาทองถนของตน เปนวธคดวธการทแพรหลายในหลายชมชนตนแบบของ ป.ป.ส.ภาคตะวนออกในปจจบน หนงสอ “10 ชมชนตนแบบภาคตะวนออก : กรณศกษาประชาคมชมชนเขมแขงในการจดการกบปญหายาเสพตด” เลมนไดรวบรวมแกนสาระของชมชนตนแบบซงประสบความสำเรจในการสรางพลงสามคคของชาวบานเพอแกไขปญหา และพฒนาความเจรญใหแกชมชนของตน หลายแหงกลายเปนศนยการเรยนรใหกบชมชนอนๆ

ความคาดหวงของหนงสอเลมน คอ แนวทางดงกลาวจะเปนประโยชนในการศกษาเรยนรและตอยอดหรอประยกตใชเพอเสรมสรางความเขมแขงใหกบชมชนในพนทอนๆ ตอไป

คณะผจดทำ พฤศจกายน 2549

ก

วทยากรกระบวนการ

กบ 9 ขนตอนสชมชนเขมแขงประสบการณจากการแกไขปญหายาเสพตดในภาคตะวนออกวรวฒน เตงอำนวย สำนกงาน ป.ป.ส.

การแกไขปญหายาเสพตดทผานๆ มา หนวยงานราชการซงมหนาทมกมขอจำกดในการเขาถงขอมลอนจำเปนไมวาจะเปนขอมลเกยวกบผเสพ ผคา และรปแบบพฤตกรรมทเกยวของ สงผลใหการดำเนนงานแกไขปญหาทำไดไมเตมท ขณะเดยวกนผลของการจบกมผ คาและผเสพจำนวนมากนอกจากจะทำใหนกโทษลนเรอนจำแลว ยงมกมผคารายใหมๆ เกดขนอยเสมอ เชนเมอผคายาเสพตดถกจบ คนในครอบครวซงตองดนรนหาเงนมาสคดและเลยงดลกๆ หลายรายกหนไปเปนผคาตอเพราะรจกเสนสายในวงการอยแลว และยงมผเสพหลายรายซงไมสามารถซอยาจากผคารายเดมไดจงตองดนรนนำเขาจากแหลงอนและทสดกกลายเปนผคารายยอยเสยเอง

จากอปสรรคตางๆ ทผานมา ทำใหมการทบทวนมาตรการจดการกบปญหาใหมใหมประสทธภาพยงข น โดยมแนวคดในการจำแนกผคาและผเสพตามพฤตกรรมและมลเหตจงใจสำหรบผคารายใหญและผผลตรวมทงผ สนบสนนเบองหลงถอวาเปนตนตอทรายกาจของปญหาอนเนองมาจากความโลภเปนเหตจงใจ คนกลมนจงตองไดรบการปราบปรามอยางเดดขาดแตสำหรบผคารายยอยและผเสพมกเกดจากความตองการยา ความยากจน และสภาพแวดลอมในชมชนเปนมลเหตจงใจ จงควรใชแนวทางการแกไขปญหายาเสพตดในระดบพนทซ งจะกอใหเกดผลสำเรจทยงยน

การแกไขปญหายาเสพตดในระดบพ นท อาศยแนวคดการมสวนรวมของประชาชนเปนปจจยหลก กลาวคอคนในชมชนตองมบทบาทสำคญในการแกไขปญหาของตนเอง โดยมหนวยราชการทเกยวของใหการสนบสนน ทงนหวใจสำคญของการแกไขปญหายาเสพตดในชมชนม 4 ประการ ไดแก -:

บทนำ

4

1. ยดหลกสนตวธในการแกไขปญหา หลกเลยงการใชความรนแรงระหวางคนในชมชน2. ดำเนนการโดยประชาคมของคนในชมชนอยางแทจรง ราชการเปนเพยงผสนบสนน3. คนในชมชนรวมกนคดแยกผเกยวของกบยาเสพตด ดวยวธของชมชนเองซงตางจาก

วธของราชการ4. ชมชนดแลชมชนเองโดยใชมาตรการทางสงคมเปนหลก ไมใชมาตรการทาง

กฏหมายหวใจสำคญทง 4 นจะเกดขนไดโดยผานกระบวนการเสรมสรางความเขมแขงใหกบชมชน และอาศยความชวยเหลอของ “วทยากรกระบวนการ” ซงเปนผเขาไปปลกใหชาวบานตระหนกถงปญหาและความจำเปนทตองรวมพลงกน จากนนนำเสนอกระบวนความคดกระบวนวธอนมเปาหมายไปสการเปนชมเขมแขงทสามารถแกไขปญหายาเสพตดรวมทงปญหาตางๆ ของตนเองได

การสรางชมชนเขมแขงอาจมหลายแนวทาง แตทเปนแบบอยางความสำเรจในภาคตะวนออกคอแนวทางของวทยากรกระบวนการ ซงมหลกการสำคญคอ “พลงของคนในชมชนตองเปนหลกในการดำเนนการ เพอความยงยนในการแกปญหาของชมชนโดยมคณะกรรมการชมชนเขมแขงเปนแกนนำในการขบเคลอนพลงดงกลาว และโดยไมถกครอบงำจากภาครฐ”

และประกอบดวยกจกรรมตางๆ 9 ขนตอนสำคญ ขนตอนท 1-4 เปนหนาทของวทยากรกระบวนการ และขนตอนท 5-9 เปนหนาทของคณะกรรมการชมชนเขมแขง โดยมวทยากรกระบวนการคอยเปนทปรกษา

ขนตอนท 1 : คดเลอกชมชนเปาหมาย

เนนพนทซงประชาชนคอนขางพรอมทจะมสวนรวมเพอจดตงเปนชมชนเขมแขงตวอยางกรณมชมชนตวอยางอยแลว กใชเปนตนแบบใหกบชมชนอนๆ ตอไป ในรปแบบของศนยเรยนรดงาน หรออาจสนบสนนใหแกนนำชมชนเขมแขงดงกลาวพฒนาบทบาทเปนวทยากรกระบวนการเพอขยายแนวทางไปสชมชนอนๆ

ขนตอนท 2 : สบสภาพชมชน

เปนการศกษารวบรวมขอมลทสำคญของชมชนอยางไมเปนทางการ เพอทำความเขาใจสภาพแวดลอม ผคน สงคม เศรษฐกจ ขนบธรรมเนยมประเพณ และปญหาตางๆ ของชมชนโดยสงเขปซงนอกจากการพบปะพดคยกบชาวบานตามครวเรอนแลว วทยากรกระบวนการอาจอาศยโอกาส

5

ตางๆ เปดเวทยอยๆ เพอเผยแพรแนวคดแนวทางวา “มาตรการปราบปรามเพยงลำพงไมสามารถแกไขปญหายาเสพตดในชมชนได จำเปนตองอาศยพลงสามคคจากการมสวนรวมของคนในชมชนเพอดแลชมชนของตนเอง”

ขนตอนท 3 : พบผนำชมชน

เพ อสรางความสมพนธความไววางใจรวมท งสรางความเขาใจท ชดเจนในแนวทางใหกบผนำชมชน โดยเฉพาะ “การเนนบทบาทของผนำธรรมชาต แตไมไดมองขามความสำคญของผนำทางการ ซงตองประสานสอดคลองกน” เพราะในขณะทผนำทางการเหมาะสมทจะเปนผ ประสานทดระหวางชมชนกบหนวยราชการ ผนำธรรมชาตซ งมาจากศรทธาของชาวบานจะสามารถสรางการมสวนรวมของคนในชมชนอยางแทจรงจงเหมาะสมท จะเปนแกนหลกขบเคลอนชมชนเขมแขง

ขนตอนท 4 : เลอกผนำธรรมชาต (เวทประชาคมครงแรก)

เปนการจดเวทประชาคมครงแรก เพอใหชาวบานคดเลอก “คณะผนำธรรมชาต” ของชมชน โดยควรมครวเรอนไมตำกวารอยละ 70 มารวมประชม เพอเปนเสยงสวนใหญของชมชนอยางแทจรง วทยากรกระบวนการจะตอกยำความเขาใจถงแนวทางการสรางชมชนเขมแขงใหกบชาวบานจากนนจงเรมกระบวนการคดเลอกโดยมหลกการคอ “เปนคนในชมชนทชาวบานนบถอศรทธาหรอหวงพงยามทกขยาก ซงตองไมใชผนำทางการ ขาราชการหรอนกการเมองทองถน”ดวยวธการใชแบบสอบถาม 10 ขอเพอใหครอบคลมประเดนตางๆ อยางครบถวน สาระสำคญคอหากชาวบานไดรบความเดอดรอนหรอมปญหาตางๆ จะไปปรกษาใคร ผทไดรบคะแนนสงสดจะเปน “ประธานชมชนเขมแขง” สวนทไดคะแนนรองๆ ลงไปกเปนกรรมการใน “คณะกรรมการชมชนเขมแขง” จำนวนกรรมการขนอยกบขนาดของชมชนและขนาดของปญหายาเสพตด โดยใชสดสวนของกรรมการตอครวเรอน 1:2 ถง 1:5 เพอใหสามารถดแลชมชนไดอยางทวถง

คณะกรรมการชมชนเขมแขง แบงฝายงานตามการพฒนาความเจรญใหกบชมชนดานตางๆเชน ฝายประสานงานกบหนวยราชการ, ฝายสาธารณปโภค, ฝายรบเรองราวรองทกข, ฝายมวลชนสมพนธ, ฝายประเพณ, ฝายกฬา และฝายสงแวดลอม ทงนขนอยกบความเหมาะสมของแตละชมชน และการแบงความรบผดชอบขนอยกบคณสมบตทเหมาะสมของกรรมการแตละคน แตตำแหนงรองประธานฝายประสานงานกบหนวยราชการควรเปนผนำทางการของชมชน และไมควรตงฝายเกยวกบยาเสพตดเปนการเฉพาะ เพราะงานยาเสพตดควรจะผสมผสานเขากบงานทกฝาย

6

ทกรรมการทกคนควรรวมกนรบผดชอบคณะกรรมการชมชนเขมแขง จะเขามารบผดชอบการดำเนนงานในขนตอนท 5-9 ตอไป

โดยวทยากรกระบวนการจะปรบบทบาทของตนมาเปนเพยงทปรกษาคอยใหการสนบสนนเทานน

ขนตอนท 5 : รณรงคประชาสมพนธ

การสรางชมชนเขมแขงนนจำเปนตองเกดจากการมสวนรวมของคนสวนใหญในชมชนและดวยวฒนธรรมทองถนทมความเกยวดองเปนเครอญาตกนทงผเสพ-ผคา-ชาวบานทวไป จงตองใช “สนตวธในการทำงาน” เพอไมใหกระทบกระทงบาดหมางกน ดงนนหลกสำคญของการรณรงคประชาสมพนธคอใหทกครวเรอนเขาใจแนวทางการแกไขปญหายาเสพตดและขยายความรวมมอของชาวบานมาเปนแนวรวมดำเนนการใหมากทสด โดยสรางความเขาใจวาคณะกรรมการไมไดม งท จะตอตานใคร แตจะชวยเหลอใหโอกาสทกคนเพอสรางความสขความเจรญใหกบชมชน

ขนตอนท 6 : คดแยกผมพฤตกรรมเกยวของกบยาเสพตด

(เวทประชาคมครงท 2)

ดวยแนวคดทวา “ปญหายาเสพตดอยทผเสพและผคา โดยผเสพเปนฐานใหแกผคาหากไมมผเสพ ผคากอยไมได” กรรมการแตละคนจงสอดสองดแลเครอขายบานทตนรบผดชอบวาผใดเปนผเสพ-ผคา-ผผลต รวมทงทมพฤตกรรมนาสงสย แตจะไมใชวธกดดนหรอกระทำการใดๆ ตอบคคลดงกลาว เชน ตรวจปสสาวะหรอการคนบาน เพอไปสกระบวนการ “คดแยกผมพฤตกรรมเกยวของกบยาเสพตดทงหมดในชมชน” ซงอาศยหลกการ “คดแยกเพอใหการชวยเหลอมใชเพอนำมาลงโทษ” การใชคณะกรรมการในสดสวนทดแลทกครวเรอนไดทวถง ทำใหมความสามารถทจะคดแยกทงชมชนไดอยางถกตองแมนยำ วธการคอคณะกรรมการจดประชมและใหกรรมการแตละคนกรอกชอทไดมาลงในแบบสอบถามแลวหยอนลงกลองกระดาษเพอไมใหร วากรรมการคนไหนกรอกชอใคร เมอครบแลวจงเปดกลองนำทงหมดมาพจารณารวมกนเพอจดทำเปนบญชรายชอผมพฤตกรรมเกยวของกบยาเสพตดในชมชน

บญชดงกลาวถอเปนความรบผดชอบรวมกนของคณะกรรมการและชมชน จะเปนความลบของชมชน โดยสงเพยงจำนวนตวเลขผมพฤตการณใหวทยากรกระบวนการ และคณะกรรมการจะรอประมาณ 20-30 วนเผ อมการเพม-ลดรายชอและจำนวน เพ อใหไดขอมลทนาเช อถอมากขน

7

ขนตอนท 7 : การรบรองครวเรอน (เวทประชาคมครงท 3)

เปนการประชมเพ อรบรองครวเรอนซ งแยกบญชไววาไมมสมาชกอย ในรายช อผ มพฤตการณ โดยคณะกรรมการอานรายชอของสมาชกแตละครวเรอน หากครวเรอนใดไมไดรบเสยงรบรองเปนเอกฉนท กนำรายชอผเกยวของหรอตองสงสยไปปรบเพมในบญชผมพฤตการณ ซงไมไดหมายความวาครวเรอนนนไมด แตเปนการรอตรวจสอบใหมนใจแลวคอยรบรองในโอกาสตอไป

สวนทไดรบการรบรองกจะจดพธมอบธงขาวและใบประกาศเกยรตคณเพอยกยองเปนครวเรอนปลอดยาเสพตด โดยเชญบคคลสำคญและผมเกยรตตางๆ มารวมเปนสกขพยาน ถอเปนกจกรรมปลกกระแสและสรางขวญกำลงใจใหชมชน แตทงนหากครวเรอนใดเขาไปยงเกยวกบยาเสพตดอกกจะถกถอนสถานภาพครวเรอนปลอดยาเสพตด

ขนตอนท 8 : ใชมาตรการทางสงคม

เปนขนตอนการดำเนนการตอผมพฤตกรรมเกยวของกบยาเสพตด ซงจะใชวธโนมนาวชกจงทงผานสอรณรงคและการพบปะของคณะกรรมการเพอขอใหบคคลเหลานนมาแสดงตวเพอประกาศวาจะเลกเสพเลกคา ดานผมพฤตกรรมเมอถกกดดนจากกระแสสงคมกจะเรมทยอยมาแสดงตวกลบใจ

กรณทเปนผเสพกจะใหมการบำบดรกษาตามความจำเปนและความเหมาะสมของแตละรายไป สงคมชมชนมบทบาทในการสอดสองดแลชวยเหลอใหมการปรบเปลยนพฤตกรรม จงเปนระบบ “ควบคมพฤตกรรม แตไมควบคมตว” หวใจสำคญของการชวยเหลอผเสพกคอ บรรยากาศความรวมมออยางสรางสรรคในชมชนและครอบครว ผเสพจำนวนมากมอาการดขนดวยการบำบดทางการแพทย แตสามารถเลกยาไดเดดขาดดวยการบำบดของชมชนดงกลาว

กรณของผคารายยอยซงมเหตจงใจจากตองการเงนมาซอยาเสพ จะไดรบการปฏบตเชนเดยวกบผเสพทวไป สวนผคารายยอยอนๆ จะถกกระแสสงคมกดดนใหเลกคา เนองจากผเสพในชมชนหมดไป ประกอบกบคณะกรรมการยดหลก “ใหอภย” ใหโอกาสกลบใจ โดยจะมการตดตามตรวจสอบพฤตกรรมวากลบตวไดจรงหรอไม ซงคณะกรรมการจะใชมาตรการทางกฏหมายเปนทางเลอกสดทายสำหรบผทไมยอมเลกคายาเสพตด

ขนตอนท 9 : รกษาสถานะชมชนเขมแขง

เปาหมายสงสดของการสรางชมชนเขมแขงเพอแกไขปญหายาเสพตดไมไดอยทการทำใหชมชนปลอดยาเสพตดอยางรวดเรว หากแตเปนการทำใหชมชนปลอดยาเสพตดอยางยงยน ดงนน

8

บทบาทของคณะกรรมการชมชนเขมแขงจงตองเปนแกนนำในการระดมความรวมมอรวมใจของทกคนในชมชนเพอชวยกนสอดสองเฝาระวงปองกนไมใหยาเสพตดหวนกลบมาอกโดยการประชมประชาคมเพอรบรองครวเรอนปลอดยาเสพตดเปนประจำทกเดอนรวมทงตองชวยกนแกไขปญหาและพฒนาชมชนในดานตางๆ ซงถอเปนภมคมกนยาเสพตดระยะยาวและเปนการรกษาสถานะชมชนเขมแขงอยางยงยน

ปจจบนแนวทางของวทยากรกระบวนการ และกระบวนการประชาคมชมชน ซงเรมตนทหมบานคลองจรเขนอย ตำบลเกาะไร อำเภอบานโพธ จงหวดฉะเชงเทรา ไดขยายไปยงชมชนตางๆ ในจงหวดฉะเชงเทรา และเผยแพรไปสจงหวดอนๆ ทวภาคตะวนออกในปจจบน จดเดนของแนวทางดงกลาวคอ 1.ความสำเรจในการสรางพลงสามคคของชาวบานเพอแกปญหาและพฒนาความเจรญใหแกชมชนของตน 2. สามารถนำไปประยกตใชในพ นท ตางๆ ซ งมสภาพแตกตางกนได 3.สามารถสรางชมชนตวอยางหลายชมชนซงเปนศนยการเรยนรใหกบชมชนอนๆ

บ ท บ า ท ข อ ง ต า ร ว จ ในการสนบสนนชมชนเขมแขง

การทจะเปนชมชนเขมแขงไดนน..1. จะตองเกดจากความตงใจของชมชนเอง เรมจากการรวมตวกนโดยสมครใจ ไมใช

เจาหนาทเขาไปจดตง ถาชมชนซงรปญหาของตวเองดกวาใครตงใจรวมตวกนจรง กจะไปสความเขมแขงอยางยงยนได

2.จะตองมผนำทางธรรมชาต ซงมความเสยสละ และมความสามารถรวมแรงรวมใจชาวบานได

3.ไมใชเร มตนจากราชการใหงบประมาณชาวบานลงไปทำ ตรงกนขามหากชมชนเร มจากการเร ยไรกนเองกจะเกดความรกความสามคคกนมากกวา แลวงบประมาณกคอยตามไปตามความจำเปนเหมาะสมของชมชน

4.การทำชมชนเขมแขงนนมนตองใชเวลาใหเปนไปตามธรรมชาต ไมใชไปเรงรดใหเกด5.หนวยงานทกฝายทเกยวของกบความสงบสขของชมชนตองชวยกน โดยถาผบงคบ

บญชาสงสดของแตละฝายมแนวคดตรงน การจะสนบสนนชมชนเขมแขงกงายขน บทบาทของตำรวจเราอาจจะมจดเดนบางดาน แตเรากมจดออนบางดาน เชนในการระดมชาวบานเราจะ

9

สฝายปกครองไมได ถาฝายปกครองไมรวมมอ การทำงานกจะชาลงตำรวจทกระดบตงแตนายตำรวจถงชนประทวน มบทบาทอยางสงในการทจะเขาไปชวย

เสรมสรางใหชมชนเขมแขงได เพราะ..1. การทำงานของขาราชการตำรวจมความยดหยนเรองเวลาสง คอสามารถทำงานได 24

ชวโมง จงสามารถลงไปในพนทชมชนอยางสอดคลองกบเวลาวางของชาวบาน ไมกระทบกบเวลาทำมาหากนของเขาได เชน การเปดเวทพดคยหรอประชมตอนคำๆ ของชมชน

2. ตำรวจเปนขาราชการทมวนยสง ดงนนถาผบงคบบญชามแนวทางนโยบายทดในเรองการเสรมสรางชมชนเขมแขง ตำรวจระดบตางๆกจะยดถอปฏบตอยางเครงครด

3. หนวยงานของตำรวจ โดยเฉพาะตำรวจชนประทวนจะมความคนเคยกบพนทซ งตนทำงานอยแลว ดงนนหากเปนตำรวจทดกจะมความคนเคยผกพนธกบชาวบาน ทำใหเขาใจปญหาของชมชน รจกคนตางๆ ในชมชนวาใครเปนอยางไรมความสามารถอะไร และรปญหาในการทำงานทผานๆ มา ประกอบกบทมทกษะในการชกจงโนมนาวใจ จงลงไปทำงานกบชมชนไดคลอง

4. บทบาทหลกของตำรวจคอเปนผรกษากฏหมาย จงสามารถใหความคมครองปกปองชาวบานได เชน ถาชาวบานเปนกรรมการชมชนเขมแขง กสามารถใหความมนใจกบเขาไดวาไมตองกลวอทธพลของพวกผคายา เพราะตำรวจจะชวยคมครองเขา

5. งานของตำรวจตองประสานกบหนวยงานตางๆ ตลอดเวลาอยแลว ดงนนจงสามารถชกชวนใหหนวยงานตางๆ มารวมกนทำงานเพอชมชนได

6. การทตำรวจลงไปชวยเสรมสรางความเขมแขงใหกบชมชน สงทสะทอนกลบมายงหนวยงานของตำรวจเองกคอชาวบานจะรกจะศรทธาไววางใจตำรวจ และผลระยะยาวกคอการสรางชมชนเขมแขงจะปองกนอาชญากรรมตางๆ ได ไมใชเฉพาะเรองยาเสพตดแตในทกๆ เรองงานปราบปรามของตำรวจกจะนอยลงไปดวย

“..หนาทของตำรวจ ถกกำหนดใหทำงานดานการปราบปราม การปองกนไมใชหนาทหลกของเรา ผบงคบบญชาระดบสงบางคนจงไมสนใจเรองน แตผมสนใจทจะทำ กเลยขออนญาตผบงคบบญชา แลวกรวบรวมตำรวจทสมครใจจะมาทำตรงนดวยกน เรมจากใหเขาไปอบรมกบ ป.ป.ส. แลวกลบมาทำงานเปนวทยากรกระบวนการในพนท เมอผมซงเปนผบงคบบญชาสงสดในระดบจงหวดเรมทำ ระดบรองๆ ลงไปคอผบงคบบญชาตามโรงพกตางๆ กรบนโยบายและลงไปถงตำรวจในระดบพนท และพอเรมทำเหนผลดกเกดการยอมรบทจะทำตามแนวทางนมากขน ..

ผมคดวางานตรงนของตำรวจมนใชใจมากกวา ไมตองใชงบประมาณอะไรมากมาย คอผมใหนโยบายไปทำ ถาเขาเดอดรอนตรงไหนกกลบมาบอก ซงสวนมากกไมใชหนกหนาอะไรเปนเรองรายวน เชน ลงไปทำงานแลวอยากจะเลยงขาวตมชาวบานสกมอ ผมกควกกระเปาให1,000-2,000 ไมตองใหลกนองเดอดรอน หรองานบญงานประเพณของชมชน ผมกไปถามวามใครอยากจะสนบสนนบาง เอามาชวยตรงนได คอมนไมเยอะ แตกตองคดดวยจะทำอยางไร

10

ใหตำรวจระดบพนททมใจจะทำงานกบชมชนเขาไมตองควกกระเปาเอง หนวยงานทเกยวของควรจะมงบประมาณคารถ คานำมนใหเขาบาง..”

พล.ต.ต.ณรงค ศวาพานช ผบงคบการตำรวจภธรจงหวดจนทบร

ความเปนมาของกระบวนการ ช ม ช น เ ข ม แ ข ง และวทยากรกระบวนการ

“..ระบบงานของตำรวจไทยแตละเดอนคอ 10 วนแรกสบหาขาว จบอก 1 วน อก 5 วนกสงขนศาล ทสดคดกหลด แตกทำเหมอนเดมอก ทงๆทผลกเปนเหมอนเดมเชนกน

ไมเคยคดจะเปลยน เพราะคดแควาตวเองมหนาทแคนน และผบงคบบญชากสงแคนนชาวประมง เมอกอนถกเชอกเปนอวนหาปลา ตอมากพฒนาเครองมอเปนลอบเพราะเขาเรยนรจากประสบการณ จากสงแวดลอม แลวพฒนาทกษะใหตวเอง

แตตำรวจไทยไมเคยคดจะเปลยนหมบานในประเทศไทย มทงหมด 8 หมนกวาแหง ตำรวจไทยมทงหมด 1 แสนกวาคน

ถาเอาตำรวจลงไปหมบานละ 2 คน ไปชวยชาวบานเสรมสรางชมชนเขมแขงกไมตองมานงจบๆปลอยๆ เพราะปญหาจะไมม..”

สถานการณปญหายาเสพตดในชวงป 2535-2536 มความรนแรงอยางมากทงชนดยาทมอยหลายประเภทและปรมาณผเสพ-ผคาจำนวนมาก ดวยความคดทวาหากทำงานเฉพาะตามหนาทในระบบราชการตำรวจซงเนนทงานปราบปรามเทานน จะไมสามารถแกไขปญหาไดอยางแทจรง เพราะไมมทางจบกมผกระทำผดไดหมด จงเปนจดเรมตนของแนวคด-แนวทาง-วธการใหมในการจดการกบปญหายาเสพตดโดยใชพลงชมชนเขมแขง..

"..เรมแรกกคดถงวธการมวลชนสมพนธจากทเคยเปน ตชด. คอสรางแนวรวมใหมากๆ แตเรองยาเสพตดมนไมเหมอนเรองอนไมมใครอยากเขาไปยงดวย กลวอนตราย กตองมาหาเหตผลทจะใหเขายอมรวมมอ เรมดวยพยายามอธบายใหชาวบานฟงวาวธการของเราจะไมใชการเผชญหนากบผเสพผคาผมอทธพล ไมใชวธรนแรง ใชสนตวธ ไมจบกม และตำรวจจะชวยคมครองชาวบาน.."

11

จากนนกตองสรางศรทธากบชาวบานวาทำจรง เชน หากจะจบผตดยาเสพตดกจบไดมากมายซงลวนเปนลกหลานของชาวบานทงนน แตไมจบกมหรอเลอกจบเฉพาะรายทสรางความเดอดรอนใหกบคนอน รวมทงการลงไปคลกคลสรางความสมพนธกบชาวบาน เพอลบภาพเดมๆ ของตำรวจบางสวน(ทมแตการลงไปสบหาเบาะแสขาวเพอจบกม) รวมทงเพอศกษาเรยนรสภาพปญหาและความตองการทแทจรงของชมชนหรอทเรยกวาการสบสภาพชมชน ดวยการกนนอนในหมบานชวยชาวบานทำงาน ชวยเหลอลกหลานชาวบานทมปญหา..

“..เรากถามวาใครมญาตพนองอยากจะเลกใหมาทปอม(ททำการตำรวจชมชนตำบลเกาะไร) กยกกนมาเตม แลวกพาใสรถไปบำบดทอนามย บางวนไมทนกตองใหนอนคางทปอม กมปญหาเพราะชมชนรอบๆ ปอมมผเสพจำนวนมาก พวกขยาดวยกนกระแวงวาพวกทมาปอมจะแจงเบาะแสตน ชาวบานคลองจรเขนอยกเลยสรางทพกสายตรวจใหเราในหมบานแลวเอาพวกทอยากจะเลกมาทน แตมนเยอะจนรบไมไหว คดวาตองหาคนมาชวยทำ เพอนตำรวจตอนนนกไมมใครเอากบเรา..”

ชาวบานซงเปนทงเจาของปญหาและผไดรบผลกระทบโดยตรง เหมาะสมทสดในการเปนเจาภาพ หรอใช “แนวทางชมชนดแลชมชนเอง” ซ งกตองมกลไกทเปนตวแทนของคนทงชมชนกอน แตหากเปนคณะกรรมการหมบานเดมกจะไมมอสระในการทำงานเพราะตองขนอยกบระบบสงการของราชการ จงนาจะเปนผนำทมาจากศรทธาของชาวบานหรอผนำตามธรรมชาต เพราะสามารถทำงานตอบสนองความตองการท แทจรงของชมชนได แลวกมาคดวธการไดมาของคณะผนำธรรมชาตโดยออกแบบสอบถามวาถาเดอดรอนในดานหลกๆชาวบานจะไปปรกษาใคร เอาคนทไดรบเสยงสวนใหญมาตง “คณะกรรมการชมชนเขมแขง”และหากจะสามารถคนปญหาทแทจรงและสรางความรวมมอกบคนสวนใหญไดกตองมมากพอจงเปนทมาของจำนวนกรรมการทงหมดและ “เครอขายเฝาระวง”ในอตราสวนกรรมการ 1 คนตอชาวบาน 3-5 ครวเรอน..

“..พอกรรมการลงไปทำงานแลว กกลบมาเปดเวทประชาคม ชาวบานเรยกวา“วนแตกหก” โดยแตละคนหยอนรายชอผทตนไปคนมาวามพฤตกรรมเกยวของกบยาเสพตดลงในกลอง ไมตองเขยนชอคนหยอนเพอใหกรรมการทกคนกลาบอกความจรงทไปรมา แลวเอารายชอทงหมดมาทำเปนบญชรายชอผเกยวของกบยาเสพตด เราตำรวจเอาแตจำนวนไมเอาชอเพอใหชาวบานมนใจวาเราไมจบจรง ตรงนนำไปสการคดแยกผมปญหา-ไมมปญหา..”

การรจำนวนของผท มปญหากเพอใหสามารถควบคมปญหาได เร มจาก “การหยด”ไวทปรมาณปญหาทพบ ไมใหมเพมขน แลวตามมาดวย “การลด” ใหจำนวนคนทมปญหานอยลง..

12

“..ทนเราจะรไดอยางไรวามนหยด-เลก ไดจรง กมาคดทางออกเปนการประชมประชาคมชาวบานทกเดอน ใชวธการยกมอรบรอง-ไมรบรองผเกยวกบยาเสพตด แลวเอาผลทไดมาทำเปนบญชรายชอคนทไมมปญหา หรอไปปรบเพมในบญชคนทมปญหา กจะรวาปญหาเพมขนมยหรอ “หยด” ไดไหม แลวกยงมการรบรองครอบครวทสมครใจจะละเลกยาแลว ซงกจะทำใหรวาเลกไดจรงไหมหรอ “ลด” ไดไหม..

ทแรกกมเสยงวจารณวายกมอใหกนเองหรอเปลา ขนาดทหนวยงานบางแหงเคยเอานำยามาสมตรวจปสสาวะ แตจรงๆ แลวชาวบานเขารกนเองอยแลววาทำไดจรงหรอไม..”

รปธรรมในชมชน ทมผเสพยาสามารถเลกไดดวยตวเองอยางคอยเปนคอยไปโดยไดรบกำลงใจจากคนรอบขาง และไมร สกถกกดดนหรอบบบงคบเหมอนการถกจบเขาสถานบำบดของรฐ เปนทมาของการสรางสรรค “แนวทางชมชนบำบด” คอการใหเวลา-ใหกำลงใจ-ใหโอกาสละเลกดวยตนเองกอน หากไมไหวคอยชวยเหลอนำสงสถานบำบด ทสำคญคอการชวยเหลอดานโอกาสทางสงคม เชน ไมรงเกยจ ชวยหาอาชพ ซงการปฏบตกบผคารายยอยกจะใชแนวทางเดยวกนเพราะสวนมากมแรงจงใจจากความตองการเงนไปซอเสพ

“..กมผลกระทบเหมอนกน เพราะในระบบราชการตอนนนยงไมคอยมใครเหนดวยกบเรา ทงแนวทางทคนละแบบกน หรอไมบางคนกวาเราบา บางกวาเรายใหชาวบานไมพงรฐเปนหมบานปลดปลอย หรอเราไมจบเพราะคายาเสยเอง กอาศยทพยายามไมไปปะทะหรอเผชญหนา..

เรากอยกนเหมอนเปนแกะดำในระบบ อดอด แตกทำตอไป และททำตลอดคอพยายามเผยแพรแนวคด-วธการ ไปทไหนกถายเอกสารแจกทนนไมรเทาไหรตอเทาไหร ประมาณป 2544 กไดเจอกบ ผอ.วรวฒน และคณพรทพย ทเขามาหาขอมลวาทำไมคลองจรเขนอยแกปญหายาเสพตดได แลวกเหนดดวยกบทเราทำและคดวานาจะเอาไปเผยแพรกบทอนๆ..”

จากนนกเกดการรวบรวมแนวคด-วธการ เปนกระบวนการเสรมสรางความเขมแขงของชมชน 9 ขนตอน รวมทงมการอบรมสรางทมงานหรอวทยากรกระบวนการเพอลงไปแนะนำแนวทางและสนบสนนชาวบาน จนกลายมาเปนการเผยแพรกระบวนการชมชนเขมแขงไปยงชมชนหมบานตางๆ หลายแหงในภาคตะวนออกในปจจบน

ด.ต.วทยา จนทรศร วทยากรกระบวนการแมขายภาคตะวนออกร.ต.ต.ธวช ชะนะ วทยากรกระบวนการแมขายภาคตะวนออก

13

ย น ด ต อ น ร บ สชมชนเขมแขง

คลอง จ ร เ ข นอย

คลอง จ ร เ ข นอยประสบการณชมชนเขมแขงแหงแรกของภาคตะวนออก

“..หลานประธานชมชนเขมแขงเอง ไปเรยนหนงสอในตวจงหวด คบเพอนตดยา เสพผงขาวดวยกน พอแมเพงมารกเมอถกไลออกจากโรงเรยนแลว มนตดรนแรงขนาดฉดเขาเสนทแขนจนเปนรดานเหมอนคนเจาะห พอกลบไปอยบานเฮโรอนหาซอยากพอดยาบาเขามาแทน กตดยาบาอก มการรวมกลมมวสมกบเพอนวยรนทงในหมบานและหมบานรอบๆขามคลองจรเขนอยไปอกฝ งเปนคนละหมบานคนละเขตอำเภอ ตรงนนเปนแดนเสรในการมวสมเลย ทงซอ ทงเสพ มรถมอเตอรไซดเขาออกวนละเปนรอยคนจนชาวบานเรยกวาเมองยอน..

เดกคนนเม อกอนขยนชวยงานครอบครว พอตดยาพอแมตองจางใหออกไปชวยงาน เขากทำเพอจะมเงนไปซอยาบา พอแมรอยเตมอกแตไมรจะทำยงไง ตอนชาวบานเรมชวยกนทำชมชนเขมแขงกแนะนำใหพาลกไปบวช แตปญหากไมหมด พอทำประชาคมชาวบานกช เปาวาพระยงเสพอย เจาตวกยอมรบวาเลกไมได โดยจางใหเพอนทว งยอดไปซอมาเสพดวยกน(คนวงยอดทซอ 100 เมดจะไดฟร 10 เมด) ทสดกตองสกมาอยบาน พยายามเลกเองแตลงไปอาบนำคลองหนาบานเหนเพอนฝงตรงขามยงรวมกลมกนอยกอดไมได เลยวายนำขามไปเสพอก ประธานชมชนทนไมไดเลยจบหลานตวเองสงเขาคกไปปกวา..

พอพนโทษออกมา เปนชวงท ชาวคลองจรเขนอยรวมกนทำชมชนเขมแขงจนเหนผลแลว คอผคา ผเสพลดลงเกอบหมด แลวกมการดแลผทสมครใจเลก เดกคนนกเลยเลกไดจรงๆ ไปสมครงาน พอโรงงานรวามาจากคลองจรเขนอยกรบทนท ตอนนเปลยนจากหนามอเปนหลงมอ คอขยนทำงาน ประหยดหาเงนมาไดเทาไรกเอาไปซอขาวของตางๆ เขาบานทดแทนทตวเองเคยขโมยขายเอาเงนไปซอยา แลวกซอมอเตอรไซดใหนอง กลายเปนลกในฝนของพอแมในชมชนเลย..” --(ด.ต.วทยา จนทรศร วทยากรกระบวนการ ป.ป.ส.)

จากชมชนทมความรนแรงดานยาเสพตดชนดทเดนเขาบานไหนกลวนมผเกยวของกบปญหา ประมาณไดวาหลงคาเวนหลงคาทเดยว ณ วนนกลบกลายมาเปนตนแบบชมชนเขมแขงแหงแรกในภาคตะวนออก เปนสถานทศกษาเรยนรดงานของหนวยงานมากมายโดยเฉพาะอยางยงชาวบานดวยกนเอง จนกระทงสามารถเผยแพรแนวคด-รปแบบ-วธการเสรมสรางกระบวนการประชาคมชมชนเขมแขงไปทวทงภาคตะวนออกในปจจบน ชาวคลองจรเขนอยทำไดอยางไร !?!..

บอกเลาความเปนมาของ ค น คลองจรเขนอย

บานคลองจรเขนอย ตงอยทตำบลเกาะไร อำเภอบานโพธ จงหวดฉะเชงเทรา มอาณาเขตทศเหนอจรดกบตำบลบางเตย อำเภอเมอง จงหวดฉะเชงเทรา, ทศใตจรดอำเภอบางบอจงหวดสมทรปราการ, ทศตะวนออกจรดหมท 1 และ 3 ของตำบลเกาะไร และทศตะวนตกจรดตำบลคลองเปรง อำเภอเมอง จงหวดฉะเชงเทรา สภาพทางกายภาพของหมบานมลกษณะเปนพนทรปสเหลยมผนผาทอดยาวไปตามลำคลองจรเขนอย ปดหวหมบานดวยคลองประเวศบรรมย ปดทายหมบานดวยคลองตน ชาวบาน 113 ครวเรอน 687 ชวตปลกบานเรอนเรยงรายกนตามแนวคลองทงสาม ดานบนเปนพนทเกษตรกรรม ดานการปกครองแบงออกเปน 3 คมบานคอคมคลองประเวศ (คลองใหญ), คมคลองจรเขนอย และคมคลองตน

การตงรกรากของหมบานมมาตงแตรนปยาตายาย ชาวคลองจรเขนอย 70% นบถอศาสนาพทธ 30% นบถอศาสนาอสลาม แตอยรวมกนอยางไมแบงแยก ชมชนมวถอาชพดานเกษตรกรรมถง 90% โดยทำนาขาวเปนหลก รองลงมาคอนากง เลยงปลา เปดเนอ ไกพนบานและปลกผกเศรษฐกจคอ ขา ตะไคร ซงเปนการทำมาหากนของชมชนแตดงเดม และปจจบนหลงจากมการรวมกลมกนพฒนาชมชนแลวยงเกดอาชพเสรมซงทำใหเศรษฐกจของชมชนดขนอยางเหนไดชด ไดแกการรวมกลมกนเปนแรงงานรบจาง ทงกลมแรงงานรบจางไถนา-พนยา, แรงงานรบจางแพปลาและกลมรบเหมางานจากโรงงานมาทำทบาน

หลงคาเวนหลงคา ปญหา ย า เ ส พ ต ด ของชมชน

กอนจะมปญหายาเสพตดในชมชน คนเฒาคนแกบอกวาหมบานคลองจรเขนอยนน “อาหารการกนไมอดอยาก วถชวตอยกนฉนทญาตพนอง” แตพอมหนตภยยาบาแพรระบาดหนกชมชนทเคยอยกนอยางสงบสขกลายเปนสภาพทชาวบานเรยกวา “หมาเหาจนเมอยหลบ” และ “เมองเถอน”มอเตอรไซดวงสงเสยงดงทงคน มทงคนนอกทเขามาซอยาและคนในหมบานททงเสพและขาย สารพน

16

ปญหาตามมาทงทะเลาะววาทในครอบครว ชกตอยในชมชน ลกขโมย การพนน ลกหลานตดยาขาดแรงงานในครอบครว พอแมกไมมกะจตกะใจทำงาน การทำมาหากนของชมชนสนคลอนเพราะหลงคาบานเวนหลงคาบานลวนมผเกยวของกบยาเสพตด

“ผมเกดมาจนอายจะแปดสบแลว ไมเคยเหนภยอะไรจะรายแรงเทายาบาตวนเลย หลานผมมนไมเหมอนคนแลว ออกจากบานกมแตเรองกบชาวบาน ชกตอยกนกลบเขาบานกตกนกบพอแมมน แมแตลกสาวของอามนเองยงมดเขาไปในมงแตเดกมนกระโดดหน มนยงไมรเรองเลย.. มนนากลวยงกวาสงครามเพราะเปนสงครามเยนในครอบครว ตายทงเปน คนไมเสพกจะบาไปดวย”

“..ทแรกผมไมเชอชาวบาน จนมาเฝาดลกตวเองจนรวาเสพมาหลายป แลวยงคางคายาบาไว 6 หมน คนขายมนมาทวงถงบานไมจายกอนตราย ผมกลมใจมากขบรถไปนำตาไหลหยดทงเครยดทงแคน เพราะผมรกลกมาก และชอเสยงวงศตระกลผมตองมาเสยหาย..”

“..ลกชายผม 2 คน เสพยาบากนหมด แรกๆ ชาวบานบอกกไมเชอ คดในใจวาเปนไปไมได ลกเรามนอยบานไมดอเลย ทำไปทำมาสงเกตวามนไมยอมไปเรยน จนแนใจผมตลกจนแทบตายมนกหนไปนอนบานเพอน นงรอจนดกกลบมาคยกนสองสามคำกตอกทกวนอยางนอดนอนทกคน..”

“..เรมแรกทมผเสพไมมากนก กไดแตใชวธขอรองกนวาใหเลกเสย อยๆ มาลกหลานในหมบานเสพหลายคนเขาตกเตอนกไมเชอ ครนจะจบกมกจะพากนเดอดรอนไปกนใหญ.. บางรายพอแมไมยอมรบ (วาลกตดยา) ทงๆ ทเดกเสพจนเบลอแลว”

17

ชาวคลองจรเขนอย เรมสมผสกบปญหายาเสพตดทเขามาประปรายในป 2537 ขณะนนจำนวนไมมากนกจงยงไมมใครคดวาเปนปญหาสวนรวม กระทงจากผเสพไมถง 10 คนขยายอยางรวดเรว และมการขายยาบาในชมชนดวย ป 2542 ยาบาไดระบาดหนกโดยแมวาเจาหนาทจะพยายามเขามาแกปญหา การตรวจคนกมกไมพบสงผดกฏหมาย ไมสามารถจบตวผกระทำผดได เนองจากชาวบานไมใหความรวมมอ เพราะความกลวทจะบาดหมางกนเองในสงคมเครอญาตกลวเสยชอเสยงครอบครว และกลวถกปองราย แตยาเสพตดทมาเคาะประตเรยกลกหลานของพวกเขาแทบทกหลงคาเรอนไดนำมาซงความวตกกงวลรวมกนวามนไดกลายเปนปญหาหลกของหมบานแลว

ตดอาวธ ค ว า ม ค ด พชตปญหายาเสพตดในชมชน

ตนป 2543 ดาบวทยา จนทรศร ตำรวจสายตรวจชมชนและชดชมชนมวลชนสมพนธสถานตำรวจภธรตำบลแสนภดาษ ไดเขามาในชมชนคลองจรเขนอย สำรวจสภาพปญหา และเรมพดคยแลกเปลยนกบแกนนำชาวบาน ทงสารวตรกำนน ผใหญบาน ผชวยผใหญบาน สมาชก อบต.ผนำทางศาสนา และผอาวโส พยายามทำความเขาใจวามาตรการปราบปรามของเจาหนาทเพยงลำพงไมสามารถแกไขปญหายาเสพตดในหมบานไดเพราะเปนเรองทเชอมโยงกบปญหาอนๆของชมชนดวยการแกปญหาโดยทางราชการเมอเสรจแลวกยกกำลงกลบปญหากกลบคนมาอกวนเวยนตลอดเวลา ชาวบานจงตองเลกความคดทวา “ธระไมใช” หรอ “ชาวบานทำเองไมได”โดยตระหนกวายาเสพตดเปนปญหารวมของคนทงชมชนทตองลกขนมารวมแรงรวมใจแกไข

นอกจากบทบาทเรมแรกในการจดประกายใหชาวบานลกขนมารวมพลงจดการกบปญหาของชมชนดวยตนเองแลว ตำรวจชมชนยงทำหนาทเปนพเลยงคอยสงเสรมสนบสนนชมชนในดานตางๆ โดยเฉพาะอยางยงการใหคำปรกษาแนะนำในรปแบบของวทยากรกระบวนการ

18

สรางกลไกชมชนเขมแขง “ ผ น า ธ ร ร ม ช า ต ” และ “ เ ว ท ป ร ะ ช า ค ม ”

เมอบรรดาแกนนำตระหนกถงปญหาและเหนดกบแนวทางแลว จงตองสรางแนวรวมชาวบานเพอแสวงหาทางออกดวยกน จงเกด “เวทประชาคมครงท 1” เมอวนท 21 พฤษภาคม 2543เปนการนดรวมพลคนคลองจรเขนอยทำความเขาใจถงสถานการณปญหายาเสพตดและความจำเปนททงชมชนตองรวมกนจดการ และดวยความคดทวาผนำทเปนทางการนนมบทบาทหนาทรองรบการทำงานของกลไกภาครฐอยแลว แตอาจมขอจำกดในการทำงานบางอยาง ดงนนจงนาจะมกลไกทไมใชระบบราชการแตมความคลองตวในการจดการปญหาตางๆ อยางเหมาะสมกบสภาวะการณและสอดคลองกบวถช ว ตขนบธรรมเนยมประเพณของชมชน จงกอเกด“คณะกรรมการเสรมสรางความเขมแขงใหกบหมบานคลองจรเขนอย” หรอ “คณะกรรมการชมชนเขมแขง”

โดยการคดเลอก “ผนำตามธรรมชาต” ดวยวธการใหชาวบานกรอกแบบสอบถาม 10 ขอทสมมตข นมาวาเมอไดรบความเดอดรอนในเร องหลกๆ จะไปปรกษาใครในหมบาน เมอไดรายชอแลว กมาคดถงสดสวนทเหมาะสมของคนทำงานซงจะสามารถดแลหมบานไดทวถง จงไดเปนจำนวนกรรมการ 31 คนทชาวบานลงคะแนนใหมากทสด คนทไดคะแนนอนดบ 1 เปนประธานคอ นายศขเกษม คงถาวร และคณะกรรมการทชาวคลองจรเขนอยเลอกขนมาน มองคประกอบจากทงผนำทไมเปนทางการและผนำทเปนทางการ รวมอยดวยกน

เมอไดคณะกรรมการชมชนเขมแขงจากกระบวนการประชาธปไตยของชาวบานแลวมการแบงหนาทความรบผดชอบในการพฒนาชมชนดานตางๆ ตามความเหมาะสมซงไดแก ประธานชมชนเขมแขง, เลขานการประชาคม, การประสานงานกบหนวยราชการ, งานดานสาธารณปโภค, งานรบเรองราวรองทกข, งานมวลชนสมพนธ, งานดานสตรและเยาวชน, งานประเพณตางๆ, งานอนรกษธรรมชาตและสงแวดลอม แต สำหรบปญหายาเสพตดไมถอเปนบทบาทหนาทของคนใดโดยเฉพาะ เพราะกำหนดเปนภารกจรวมของคณะกรรมการทงหมด

บทบาทหนาทของคณะกรรมการชมชนเขมแขง คอแสวงหาวธแกไขปญหาและพฒนาชมชน โดยสรางความรวมมอกบชาวบานทงการระดมปญหา ระดมทางออก และระดมคนเพอปฏบตการ รวมทงกำหนดขนตอนการปฏบตใหเหมาะสมกบชมชน โดยมเครอขายเฝาระวงในอตราสวนกรรมการ 1 คนรบผดชอบสอดสองดแลชาวบาน 3-4 ครวเรอน ซงเลอกเอาเองตามความเหมาะสมวากรรมการคนไหนสามารถพดคยทำความเขาใจกบบานใดไดบางกรรมการ 31 คนรวมเปน 31 เครอขายจงดแลไดทวถง 113 ครวเรอนทงหมบาน

19

สายสมพนธเครอญาตบน ค ว า ม เ อ อ อ า ท ร สนตวธแกไขปญหา

ททำการคณะกรรมการชมชนเขมแขงกคอศาลาประชาคมกลางหมบาน ตงอยในบรเวณโรงนาของนายสมบญ สวประดษฐ สารวตรกำนนตำบลเกาะไร การทำงานของคณะกรรมการ เร มจากการรณรงคประชาสมพนธทกรปแบบ ดวยแนวคด “ไมใชเพอสรางกระแสตอตาน ไมใชเพอประนาม” เพราะผเกยวของกบยาเสพตดลวนเปนเครอญาตกบชมชน จงเนนทพยายามขยายความรวมมอของชาวบานโดยมงสรางความเขาใจวาจะชวยเหลอใหโอกาสคนผดกลบตวกลบใจและสรางความสงบสขแกชมชน สวนวธการมตงแตแบบปากตอปากหรอกรรมการ 1 คนไปพดคยกบเครอขายของตน 3-4 บาน, ใชหอกระจายขาวของหมบาน และเขยนปายรณรงคตดตงเผยแพรตามทตางๆ ในชมชนมากมาย ไมวาจะเปนททำการประชาคมถนนในหมบาน กระทงในแปลงนา

วธวฒนธรรมของชาวคลองจรเขนอย มความเปนพเปนนองเกยวดองเปนเครอญาตกนทงชมชน กลไกแกไขปญหาโดยวธการของชมชนจงมความเหมาะสมมากกวาวธการของราชการ เนองจากไมสรางความกระทบกระทงบาดหมางกน สอดคลองกบสภาพการณการอยรวมกน หวใจสำคญในการทำงานคอ “สนตวธ” โดยพยายามผนกกำลงของทกฝายในชมชนอยางไมแบงแยก และโดยพยายามไมใชบทลงโทษผกระทำผดไมวาจะดวยกฏบานหรอกฏหมาย แตจะเรมจาก “การใหความชวยเหลอ-ใหอภย-ใหโอกาสกลบใจ” ไมวาจะเปนกบผคายาหรอผเสพยาจนกวาจะเลกพฤตกรรมไมดได ยกเวนกรณทกอความเดอดรอนมากหรอไมยอมเลก จงจำเปนตองใชกลไกทางกฏหมายจดการ

ดวยหลกแหงสนตวธในวฒนธรรมเอออาทรของสงคมเครอญาตนเองทใชไดผลในชมชนคลองจรเขนอย ชาวบานทเคยกลมใจแทบเปนบาเพราะมลกหลานตดยาเสพตดปจจบนกลายเปนแนวรวมพฒนาชมชน บางคนเสยสละกำลงทรพยยกทดนใหสรางททำการประชาคมหลงใหม บางคนเสยสละกำลงกายกำลงใจมารวมเปนแกนนำพฒนานนเพราะเหตผลทวา “พวกเขาไดลกหลานกลบคนมา” จากการแกไขปญหายาเสพตดในชมชนปญหายาเสพตดในชมชน

20

คดแยก ผ เ ส พ - ผ ค า บญชลบของหมบานกบการใหโอกาสกลบใจ

ในเวทประชาคมครงท 2 คณะกรรมการฯ ไดปฏบตการเชงรกโดย “การคดแยกผมพฤตกรรมเกยวของกบยาเสพตดทงหมดในชมชน” อยางละเอยดตามพฤตกรรมและมลเหตจงใจ ไมวาจะเปนผตองสงสยวาเสพยา, ผทเคยเสพแลวบอกวาเลกได, ผทเคยผานการเขาคายบำบดยา, ผทแนใจวายงตดยาอย, ผคารายยอย ผคายาเสพตดรายใหญ และกำหนดมาตรการจดการตามความหนกเบาของพฤตกรรม เชน หากเปนผผลตหรอผคารายใหญทมมลเหตจงใจจากความโลภกใชกลไกราชการและกฏหมายเขามาดำเนนการปราบปรามอยางเฉยบขาด แตหากเปนผเสพและผคารายยอยทมมลเหตจงใจจากการตดยา ความยากจน หรอสงแวดลอม ชมชนพรอมจะใหโอกาส

ทงนคณะกรรมการฯ ไดทำความเขาใจวา “เปนการคดแยกเพอชวยเหลอใหโอกาสไมใชเพอการลงโทษ” ทำใหชาวบานสมครใจทจะรวมมอดวย วธคอกรรมการแตละคนจะเขยนรายชอผมพฤตกรรมเขาขายเกยวของกบยาเสพตดในเครอขายบานทตนดแลหยอนลงกลองกระดาษจากนนคณะกรรมการจะนำรายชอทงหมดมาพจารณาวเคราะหรวมกนเพอความถกตองแมนยำของขอมลกอนจะจดทำเปนบญชรายชอผมพฤตกรรมเกยวของกบยาเสพตดเกบเขาแฟมเปนความลบของหมบาน ในการนไดขอความรวมมอกบศนยปองกนและปราบปรามยาเสพตดอำเภอบานโพธและฝายปราบปรามคอสถานตำรวจภธรตำบลแสนภดาษ เพอใหเพยงจำนวนตวเลขผทเกยวของกบยาเสพตดกบเจาหนาทแตไมใหรายชอ เพอเปดโอกาสใหชมชนไดจดการปญหาตามแนวทาง“สนตวธ” ทเหมาะสมกบวธวฒนธรรมของตนกอน หากเหลอบากวาแรงจงจะขอใหเจาหนาทเขามาชวย

ผลทนาสนใจคอ แตเดมการสบสวนขอมลทางลบของตำรวจพบวามผทเกยวของกบยาเสพตดในหมบานไมเกน 9-10 คน แตกระบวนการทผานกลไกชมชนเขมแขงของชาวคลองจรเขนอยสามารถคนหาไดเองถง 45 คน และสามารถจำแนกไดอยางละเอยดคอ4 คนใน 2 ครอบครวทเปนผคารายยอย และ 41 คนใน 39 ครอบครวทเปนผเสพ-ผตองสงสย

21

ปก ธ ง ข า ว กาวสหมบานชนะยาเสพตด

เวทประชาคมครงท 3 ของชมชนคลองจรเขนอย ไดทำการรบรองครวเรอนทปลอดยาเสพตดหรออยนอกเหนอจากบญชผมพฤตกรรมเกยวของกบยาเสพตด โดยวธการอานรายชอสมาชกของแตละครอบครว หากไมไดรบเสยงรบรองเปนเอกฉนทจากคณะกรรมการ กใหนำรายชอผทมปญหาไปปรบเพมในบญชผมพฤตกรรมเกยวของกบยาเสพตด ซงจะมการตดตามดแลเพอตรวจสอบใหแนใจหรอเพอใหความชวยเหลอตอไป

ผลทไดคอ 72 ครอบครว ไดรบการรบรองเปนครวเรอนปลอดยาเสพตด คณะกรรมการจงทำการปลกกระแสสรางขวญกำลงใจใหกบชมชนและถอเปนการยอมรบยกยองครวเรอนเหลานนดวยกจกรรมแจกธงขาวปลอดยาเสพตดใหนำไปปกหนาบานรวมทงมอบใบประกาศเกยรตคณแกทง 72 ครอบครวโดยเชญนายอำเภอ หวหนาสถานตำรวจ สาธารณสข และหวหนาสวนราชการตางๆ ในพนทมารวมในพธเปนสกขพยาน เปนการเปดโครงการเสรมสรางความเขมแขงใหกบชมชนเพอปองกนแกไขปญหายาเสพตดอยางเปนทางการ เมอวนท 26 มถนายน 2543

1.หยด 2. ลด 3.เลก ก ล ย ท ธ จดการยาเสพตดในชมชน

หลงจากจดทำบญชรายชอผมสวนเกยวของกบยาเสพตด 45 คนใน 41 ครอบครวแลวคณะกรรมการกตงเปาหมายตอไป โดยใชฐานความคดทวา “ปญหายาเสพตดอยทผเสพและผคาผเสพเปนฐานใหแกผคา หากไมมผเสพ ผคากอยไมได จงตองเนนการแกไขทตวปญหา” เรมจาก“หยดยงการแพรระบาดของยาเสพตดในหมบาน” ไมใหเกดผเสพหรอผคารายใหมเพมขนโดยใชเครอขายคณะกรรมการ 31 คนชวยกนสอดสองเฝาระวงอยางทวถงในลกษณะ “ตาด-หฟง”มการประชาสมพนธอยางตอเนองผานหอกระจายขาวและปายรณรงค รวมทงอบรมใหความรเยาวชน

และเปาหมายตอมาคอ “การลดจำนวนผเกยวของกบยาเสพตด” โดยปฏบตการเชงรกลงไปพบปะพดคยกบทง 45 คน 41 ครอบครว ขอใหเลกพฤตกรรมเสย มการสรางความไววางใจและโนมนาวชกชวนใหแรงจงใจทดวาชมชนพรอมจะใหโอกาสกลบตวเสยใหม ไมใชวธกดดนเรงรดแตใหคอยๆปรบตวจนสมครใจทจะประกาศตวเลกเสพเลกคาโดยเขารวม “โครงการควบคมพฤตกรรม แตไมควบคมตว” จากนนจงทำการชวยเหลอตามความเหมาะสมของแตละรายหากเปนผคากจะตดตามตรวจสอบพฤตกรรมและชวยเหลอตามสมควรเมอเลกได เชน ใหกยมทนหรอใหโอกาสดานอาชพ หากเปนผเสพกชวยเหลอในการบำบดรกษาทางกาย-ทางใจ โดยประสานกบหนวยราชการทเกยวของตามความจำเปน ทงนชาวบานจะชวยกนใหกำลงใจจนสามารถเลกไดในทสด

22

“..ผตดยาทสมครใจจะเลก ชมชนกชวยเตมททงเรองการงาน เรองกำลงใจ ไมปลอยใหเขาตอสเพยงลำพง เชน เดนผานหนาบานหนารานกชวนมากนกวยเตยวกนขาวรวมวงดวยกนหรอขบรถผานแลวเหนวาไปทางเดยวกนกชวนไปดวย หรออยางคนไหนอยากทำงานอะไรกชวนไปทำ เชนชอบชางไมกพาไปฝกงานไปทำงาน ถนดงานแพปลากไปทำกบเจาของแพซงเปนกรรมการชมชน หรออยากทำงานอยบานกใหไปอยในกลมทรบงานมาทำทบาน.. สงเหลานมนไดผลมากกวาการเขาคายบำบดยาของรฐ เพราะคนตดเขามเวลาปรบตวได ไมบงคบ และยงมคนชวย กรสกดและเลกไดเองในทสดเปนสวนมาก..” --(คณะกรรมการชมชนเขมแขงบานคลองจรเขนอย)

ในรอบแรกมกลมทเลกได 22 ครอบครว รอบทสอง 4 ครอบครว รอบทสาม 2 ครอบครว รอบทส 1 ครอบครว รอบทหา 6 ครอบครว และรอบทหกเลกได 6 ครอบครว ในทสดทง41 ครอบครวทเคยเกยวของกบยาเสพตดกเลกพฤตกรรมไดหมดดวยบรรยากาศความรวมมออยางสรางสรรคของคนในครอบครวและในชมชน ทงนมอย 1 คนทเปนผคายาเสพตดรายสำคญของชมชนทตองใหกฏหมายยนมอเขามาจดการปราบปรามโดยการจบเขาคก

รกษาสถานะชมชนเขมแขง-สรางภมคมกนสการ พ ฒ น า ยงยน

วนท 30 เมษายน 2546 ทกครวเรอนในหมบานคลองจรเขนอยกสามารถปกธงขาวเปนบานปลอดยาเสพตดได การทตองใชเวลานานถง 34 เดอนในการหยดยงและลดจำนวนผเกยวของกบยาเสพตด กดวยแนวคดทวาหากตองการใหชมชนปลอดยาเสพตดเรวทสดกสามารถกระทำไดโดยใชกฏหมายและการปราบปรามเขากวาดลาง แตเมอเจาหนาทถอนกำลงออกไปแลว ปญหากจะกลบมาสชมชนอกอยางรวดเรวเชนกน แต “การแกปญหาอยางแทจรงนนไมไดอยทการทำใหชมชนปลอดยาโดยเรว แตเปนการทำใหชมชนปลอดยาเสพตดอยางยงยน” จงตองอาศยความพรอมของชมชนเอง

และดวยความคดเชนน แมวาชาวบานคลองจรเขนอยจะไมมใครเกยวของกบยาเสพตดแลวกตาม แตภารกจของชมชนกยงไมหมดไป นนกคอการรวมกนสอดสองเฝาระวงไมใหยาเสพตดหวนกลบคนมาอก เวทประชาคมกลางหมบานจงยงคงถกใชเปนทออกเสยงรบรองครวเรอนปลอดยาเสพตดเปนประจำทกเดอน เปนการรกษาสถานะชมชนเขมแขง

23

เมอ “หยด-ลด-เลก” ปญหายาเสพตดไดแลว การสรางภมคมกนดวยการพฒนาดานตางๆ ของชมชนโดยเฉพาะอยางยงการแกไขปญหาปากทองจงตามมา เกด “โครงการสภยเศรษฐกจ” มการรวมกลมทำกจกรรมอาชพตางๆ เชน กลมทำนำตะไคร กลมเลยงเปดเนอ, เลยงปลา และปลกผกสวนครวปลอดสารพษ โดยมกองทนหมบานเปนเงนใหกยมประกอบอาชพ มวทยากรกระบวนการ ป.ป.ส. และสถานตำรวจภธรตำบลแสนภดาษชวยประสานสวนราชการทมความรความชำนาญเขามาอบรมอาชพใหชาวบาน นอกจากนชาวบานยงชวยเหลอกนเองในลกษณะการรวมกลมสรางงานใหกบตนเองและเพอนบาน ไดแก กลมแรงงานรบจางดานเกษตรกรรมไถนา-หวานขาว-พนยา ทรบงานทงในและนอกชมชน, กลมรบจางแพปลาออกไปทำงานในเมองโดยมเจาของแพปลาซงเปนคนในชมชนชวยเหลอ และกลมรบงานทำหวงผามานจากโรงงานมาทำทบาน ปจจบนนอกจากเกษตรกรรมซงเปนอาชพหลก ชาวคลองจรเขนอยมสมมาอาชพมากมายรองรบ

“ไมมใครเดอดรอนเรองเศรษฐกจถาขยน จะมงานใหทำอยเสมอ คนแกคนเฒากนงทำงานทบานได เดกๆ อยากไดคาขนมไมตองขอเงนพอแมแตมาทำงานวนหนงๆ กไดแลว50-100 บาท”--(คณะกรรมการชมชน)

ตอยอดเวท ป ร ะ ช า ค ม ไมรบรองรถซง-หวยแขวน

ไมใชแตเพยงปญหายาเสพตด ปญหาปากทอง ทวาปญหาสงคมในหมบานสำคญๆหลายอยางกไดรบการแกไขจากกระบวนการชมชนเขมแขงดวยเชนกน เวทประชาคมทกเดอนไมเพยงเปนทออกเสยงรบรองครวเรอนปลอดยาเสพตด แตยงเปนศนยรวมการระดมความคดและแนวทางพฒนาชมชนดานตางๆ รวมทงเปนเวทแหงความเขาอกเขาใจอนดเคารพเหตผลซงกนและกน อนนำไปสความรวมไมรวมมอของชาวบานในทกๆ ดาน..

24

“..มประชมครงหนง พอรบรองครวเรอนปลอดยาแลว ชาวบานกยกปญหาวชพชเตมคลองขนมาคยวาจะทำยงไง มคนเสนอวาใหทำพรอมกนทงสองหมบานซงใชคลองรวมกนและใหเกบเงนบานละ 20 บาทมาพฒนา บางคนบอกใหทำหนาบานใครบานมนกอนไมตองรอกนทเหลอคอยมาลงแขกชวยกน ทสดกทำทาจะมมตใหเกบบานละ 20 บาทซอยามาพนฆาวชพชลงยพซงชาวบานเรยกวาขเมากลกขนคานวาจะทำใหหญามนเตยนแตยงทำใหปลาตายนำเนาใชไมไดกนซะอก ชาวบานกใหพาแกออกไปเสยเพราะแกเมา ผมกบอกวาใหลองฟงดๆ แกมเหตผลนะแลวทกคนกเหนด ตบมอใหลงยพ แกกหายเมาทนท ทสดชาวบานกมมตใหทำความสะอาดบานใครบานมนกอน แลวทเหลอลงแขกชวยกน เงนทระดมกนครอบครวละ 20 บาทแทนทจะเอาไปซอยากำจดวชพชกเอาไปซอแหอวนมาดกลอมปลาไว ปญหาวชพชเตมคลองกไดรบการแกไขโดยทไมทำใหนำเนา และยงไดอนรกษพนธปลาไวอกดวย นบจากนนมาไมมใครกนเหลาเขาทประชมอกเลย ชาวบานกเคารพความคดเหนซงกนและกนมากขน..” --(ดาบวทยา)

เวทประชาคมชมชนเขมแขงบานคลองจรเขนอย ยงสามารถพฒนาไปสการรบรอง-ไมรบรองรถซงและหวยแขวนอกดวย..

“..มครงหนงวยรนทชอบแตงรถซงออกไปถกจบในเมอง ชาวบานจงยกปญหานขนมาพดในทประชม ประธานเกษมกบอกวาวธแกปญหางายนดเดยว คอมนทำผดกฏหมายกแกไขใหถกตงแตในบานเรา เชนไมมใบขบขกใหไปสอบ แตงรถเสยงดงกใหแกเครองซะ มตทประชมกเหนดวยและใหเครอขายเฝาระวงเรองยาเสพตดคอยเฝาระวงเรองนดวย แลวกมการมารบรองไมรบรองวาครอบครวไหนปลอด-ไมปลอดรถซง..

ตอมาวยรนกยอนผใหญเขาใหบางวา ทงเรองยาเสพตดเรองรถเสยงดงกมาจบผดแตพวกเขา แลวทคนโตๆ เลนหวยเลนไพกน ไมเหนจะควบคมกนเลย ทสดกกลายมาเปนประชาคมรบรอง-ไมรบรองการพนนดวย ตงแตตไก ไฮโล หวยแขวน ไมเวนกระทงไพตองของคนแก..” --(ด.ต.วทยา)

ปญหาวยรนทะเลาะววาท ยกพวกตกนกหมดไปดวยเชนกน จากทเคยมชอเสยงรำลอกลาวขานในทางลบวาวยรนคลองจรเขนอยเกเรชอบยกพวกไปตกบคนอน หรอมงานรนเรงทไหนวยรนหมบานนมเรองตกบเขาทกท สรางความเดอดรอน เจบตว ทำใหพอแมเสยเงนเปนประจำกแกไขไดจากเวทประชาคมซงหยบยกเรองนขนมาพดคยกนเปนประจำวาลกหลานใครมปญหาบาง ถงขนาดพอแมบางคนมาขอรองกรรมการวาไมใหเอยชอลกตนไดไหม แตกรรมการไมยอม และพอพดบอยเขาพอแมกอบอายตองกลบไปเขมงวดกวดขนกบเดกของตน

ชาวคลองจรเขนอยบอกวา ทกวนนครอบครวไดลกหลานทดของตนกลบคนมาสออมกอด ชมชนไดแรงงานกลบคนมาประกอบสมมาอาชพ

25

“หมบานนไดทำกจกรรมแกไขปญหายาเสพตดในชมชน ดวยการรวมตวกนเปนประชาคมแบบประชาชนเปนเจาของ และแยกพฤตกรรมเสพ ผคายาเสพตด แลวใชหลกสนตวธแกไข สามารถเปลยนแปลงพฤตกรรมเปนคนดไดทงหมด ดวยมาตรการทางสงคมของชมชน รวมแรงรวมใจจนเกดพลงมวลชน พลงแผนดน พฒนาหมบานใหเจรญรงเรองสบตอไป

คนดศรหมบานไมจำเปนตองเกง รวย หรอมชอเสยง แตจำเปนตองมจรยธรรมศลธรรมอนดงาม มความรกใครสามคคเปนนำหนงใจเดยวกน" --(ประกาศคนดศรหมบานคลองจรเขนอย)

จากผลความสำเรจของชาวคลองจรเขนอยทสามารถเอาชนะปญหายาเสพตด และถกทอไปสการพฒนาดานตางๆ ของหมบาน สรางภมคมกนทางเศรษฐกจ แกปญหาสงคมชมชนดวยกระบวนการเสรมสรางความเขมแขงตามแนวทาง “ชมชนดแลชมชนเอง” รปแบบ “คณะกรรมการชมชนเขมแขง” และ “เวทประชาคมหมบาน” ทำใหในป 2544 ชมชนคลองจรเขนอยกลายเปนศนยการเรยนรดงาน ทไดรบการสนบสนนจากสำนกงานปองกนและปราบปรามยาเสพตดหรอ ป.ป.ส. และกลายเปนตนแบบทถกนำไปประยกตใชในการพฒนาชมชนอนๆอกมากมายในภาคตะวนออกและภาคกลาง เชน จงหวดฉะเชงเทรา ชลบร ระยอง ตราด รวมทงรปแบบประชาคมกไดถกนำไปทดลองใชกบเยาวชนในโรงเรยนบางแหงอกดวย

26

ถอดรหสความคด ช ม ช น เ ข ม แ ข ง บานคลองจรเขนอย

การแกปญหาดวยสนตวธ จะตองเกดจากความรก ความสามคคของคนในชมชน ทพรอมจะชวยเหลอดแลซงกนและกน.. การแกไขปญหายาเสพตดในชมชนบานคลองจรเขนอย เรายดหลกการใหอภย ใหโอกาส ใหความรกความเมตตา ไมวาจะเปนกบผตองสงสย ผเสพ ผคา เราอาศยพลงของชมชนดแลชมชนเอง ชาวบานทกคนมสวนรวมกน..

ปญหาของบานคลองจรเขนอย พวกเราตองคดเอง-คนหาปญหาเอง-และแกไขดวยตนเองดวยวธการปฏบตทเหมาะสมกบวฒนธรรมประเพณ วถชวตของชมชน ดวยการมจตสำนกและมสวนรวมของชาวบาน โดยไมถกชนำหรอครอบงำ เราไมหวงพงระบบราชการ แตจำเปนตองมขาราชการคอยสนบสนนตามสมควร..

การแกปญหาอยางแทจรงนน ไมไดอยทการทำใหชมชนปลอดยาโดยเรว แตเปนการทำใหชมชนปลอดยาเสพตดอยางยงยน.. การแกไขปญหาจะยงยนไดตองมกลไกดแลชมชนอยางใกลชดตอเนอง และทเหมาะสมทสดตองไมใชภาครฐ แตตองเปนชาวบานในชมชนดแลชมชนของตนเอง..

27

ย น ด ต อ น ร บ สชมชนเขมแขง

บ ง ต า ป อ

บงตาปอ ศรทธา แ ล ะ สมานฉนทพลงสชมชนและโรงเรยนเขมแขง

บานบงตาปอ หม 6 ตำบลหมอนทอง อำเภอบางนำเปรยว จงหวดฉะเชงเทรา เปนหมบานขนาดกลาง มประชากรรวม 94 ครวเรอน 552 คน สวนใหญประกอบอาชพทางการเกษตร โดยทำนาเปนหลก และเลยงววเนอเกอบทกบาน บางสวนเปนแรงงานรบจางทวไป ไมตางจากหมบานชนบทรอบๆ ชาวบงตาปอ 100% นบถอศาสนาอสลาม มมสยดและโรงเรยนสอนศาสนาขนาดเลกในชมชน

วถวฒนธรรมหลอหลอมเอกลกษณของชมชนฉนทใด วถความเชอในองคอลเลาะหกเปนศนยรวมจตใจของคนทนเชนกน ศาสนาไมเคยแยกออกจากวถชวตของชาวมสลมบงตาปอทกกาวยางในการดำรงชวตเปนไปตามหลกคำสอน-ความเชอ-ความศรทธาในวตรปฏบตอลกระอาน

การทชาวบงตาปอทงหมดลวนเปนมสลมถอเปนนำหนงใจเดยวกนอนเปนทนทางสงคมด งเดม ผนวกกบการท พวกเขารวมกนทำกระบวนการเสรมสรางชมชนเขมแขง จงเปนพนฐานสำคญในการจดการกบปญหาตางๆ ทรกรานเขามาในชมชนแหงนเรมตงแตการดบไฟยาเสพตดไปกระทงการตดไฟการพฒนา

ยาเสพตด เชอไฟแหงความ ห ว า ด ร ะ แ ว ง กน บนทอนชมชน

เฉกเชนเดยวกบหมบานชนบททวไปทมการใชใบกระทอมเคยวกนและกลนนำตาม ดวยความเชอวาเปนยาชกำลงใหมแรงทำไรทำนา แตสารเสพตดในลกษณะดงกลาวกไมทำใหเกดปญหามากนกในชมชน จนกระทงในชวงป 2545 ทสารเสพตดตวใหมใชชอวายาบาแพรระบาด

ทวประเทศ และจากชมชนขางเคยงกเขาสชมชนบงตาปอ มผคายาจากหมบานอนเขามาขาย ผเสพสวนใหญเปนวยรนและผใชแรงงาน และเมอมจำนวนมากขนถงขนาดวยรนเกนครงของหมบานตองสงสยวาตดยา กเปนเหตใหเกดปญหาหลายอยางทบถมขนในชมชนบงตาปอทเคยอยอยางสงบสข

ความพยายามแกไขปญหาของชาวบงตาปอเอง เชน การตกเตอนลกหลานของตนไมใหไปคบหาสมาคมกบพวกขยาคายา, การสงสอนถงโทษภยของยาเสพตดและบาปบญคณโทษของผกระทำผด กระทงการพาผตดยาไปบำบดรกษาใน “สำนกงานสถานฟนฟสมรรถภาพรางกายและจตใจ” ในมสยดอศลาฮลกลบ หรอทชาวบานเรยกวา “อรกอม” ซงไดผลในระดบหนงเพราะยาเสพตดไมเพยงเปนปญหาเฉพาะบคคลแตไดบนทอนความสามคคในชมชนโดยสรางความหวาดระแวงซงกนและกนระหวางชาวบาน ยงเมอมเจาหนาทรฐพยายามเขามาจดการปราบปราม ความหวาดระแวงกมากขน จนไมมใครอยากจะเขาไปยงเกยวแกไขปญหา

ถงขนาดทวา เมอตำรวจรวมกบผใหญบาน, อบต. เขามาสบคนหาผมพฤตกรรมเสพและคายาเสพตด ดกตรวจปสสาวะผตองสงสยซงสวนใหญจะไมพบของกลาง กตองปลอยตวไป แตบางรายทถกสงไปดำเนนคดตามกฏหมายถกจบเขาคกกโกรธแคนและกลาวหาวาซอยามาจากตำรวจหรอผนำชมชน ทำใหคนทำงานหวาดระแวงกนเองไปดวยเพราะไมรวาจะเชอใจใครได

การทำ ช ม ช น เ ข ม แ ข ง เสนทางไมไดโรยดวยดอกไม

ตอมาชดปฏบตการตำบลหมอนทอง ประกอบดวยปลดอำเภอ-ปลดตำบล-สาธารณสขตำบล-เกษตรตำบล-พฒนากรตำบล และเจาหนาทตำรวจ ไดคดเลอกใหหมบานบงตาปอเปนพนทเปาหมายในการดำเนนการชมชนเขมแขงแกไขปญหายาเสพตด เพราะเลงเหนถงศกยภาพของพลงทนทางสงคมดงเดม ทงนมการใหผใหญบานและ อบต. นดชาวบานมาประชมเพอเปดเวทประชาคมครงแรก ปรากฏวามผมารวมไมถง 30 คน

30

สาเหตสำคญคอชาวบานคดวา “ทำไมตองมาทำทหมบานน ทนมปญหายาเสพตดมากนกหรอ นาจะไปดำเนนการในหมบานอนทมปญหามากกวาตน” และแมกระทงผนำชมชนเองในขณะนนกยงไมเขาใจกระบวนการเสรมสรางชมชนเขมแขงทชดปฏบตการนำไปเสนอ จงกลววาจะมผลกระทบในการเลอกตงสมยหนา ความผดพลาดทเกดขนเพราะใจรอนรบเรงไมดำเนนตามขนตอน และทสำคญคอการทำความเขาใจใหกบผนำชมชนกอนเพอไปขยายตอในหมชาวบานกอนทจะมการเปดเวทประชาคมครงแรก

เมอไดบทเรยนแลว จงนำไปสการจบเขาพดคยกบผใหญบาน-อบต-ผนำทางศาสนา ตงแตปญหาในการแกไขยาเสพตดทผานมาซงเนนการจบกมทำใหเกดความหวาดระแวงกน แลวเสนอวานาจะหาคนเขามาทำงานเรองนโดยเฉพาะ ซงทเหมาะทสดกตองเปนคนในชมชนทจะทำงานไดตอเนองยงยน เพราะเปนปญหาของตนเองและยงรตนลกหนาบางไดดกวาคนภายนอก บทบาทของภาครฐกจะเพยงเขามาชวยสนบสนน เม อบรรดาผนำชมชนเหนดกบแนวคด ชดปฏบตการฯ กนำเสนอหลกการ “คนในชมชนดแลกนเอง” และแทนทจะใชวธการรนแรงจบกมผผลต-ผคา-ผเสพ ซงจะทำใหลกหลานชาวบานเองเดอดรอน กใช “สนตวธ” ใหอภยใหโอกาสกลบตวกลบใจเปนคนด ซงกสอดคลองกบหลกสำคญของศาสนาทสอนใหทกคนรกและชวยเหลอแบงปนกนอยแลว

เวทประชาคมเพอหากลไกทำงานจงเกดขนอกครง เมอบรรดาผนำพากนเขาใจและไปขยายความคดสชาวบาน คนสวนใหญกมารวมประชม ซงเปนจดเรมตนของกระบวนการเสรมสรางความเขมแขงชมชนบงตาปอ นำไปสการเลอก คณะกรรมการชมชนเขมแขง,การสรางเครอขายเฝาระวง, การทำบญชรายชอผมพฤตกรรม, การรบรองครวเรอน

31

“...พอคนสวนใหญเขาใจ เรากเรมคนหาผมพฤตกรรมเกยวของกบยาเสพตดมคนมาบอกเยอะเลย กรรมการกเขยนรายชอยาวเปนหางวาว บางคนถามวาเอานอกหมบานดวยไหม เรากบอกเอาแคหมบานเรากอน ขอมลมนเยอะมาก แสดงวาคนสวนใหญรวมมอและการท ตางคนตางร ไมเหมอนกน พอเอามารวมกนกกลายเปนขอมลละเอยดยบและร ปญหาจรงทงหมบาน...” --(มาลย ซำสรย เลขานการชมชนเขมแขงบานบงตาปอ)

พลงแหงศรทธาและการปรบ เ จ ต น ค ต เพอเอาชนะยาเสพตด

นอกจากการละหมาดวนละ 5 เวลาทบานหรอมสยดตามสะดวก การละหมาดรวมกนทมสยดทกวนศกรไมเพยงเปนการประกอบพธกรรมศกดสทธทางศาสนา แตยงเปนเวทประชาสมพนธเรองราวการแกปญหาและพฒนาชมชนของชาวบงตาปอ มสยดยงคงทำหนาทเปนสถานบำบดยาเสพตดโดยคำสอนเรองบาปบญคณโทษทคงถกนำมาประยกตใชอยางสอดคลองกบสภาพปญหาและสภาวะการณในชมชน ดวยความเช อม นในพระเจา-ความเกรงกลวตอบาป-และความหวงในโลกหนา

“..การพนน สงมนเมา จะทำใหคนเสยคน ถาใครไปของแวะถอวาเปนบาปอยางแรงเป นบทบญญต ท ศาสนาอ สลามหามไว เพราะสองส งน จะเป นแหลงให เก ดความช วเปนหวเช อใหส งไมดอยางอ นตามมาอกเยอะ อยางเม อกอนส งมนเมาท เหนกมแตเหลาแตเดยวนพฒนาเปนยาบาและบหรดวย เรากตองตามใหทน และเอาไปประยกตเขากบคำสอนดวย.. และจากเมอกอนทใครเกยวของกบยาเสพตด สงคมมสลมจะไมคบหาสมาคมดวย พอทำชมชนเขมแขงเปลยนทศนคตใหม เรากสอนใหชาวบานใหโอกาสคนผดกลบใจดวย เพราะศาสนาสอนใหคนใหอภยและรกกน..” --(กอเซม สะและหมด ครสอนศาสนาอาวโส)

32

นอกจากพลงแหงศรทธาทางศาสนาทชวยยดเหนยวชวตอนผดพลาดไปแลวใหกาวเดนใหม การปรบเจตนคตหรอเปลยนความคดของชาวบาน จากทเคยรงเกยจและแบงแยกผกระทำผดออกจากสงคม กหนมาชวยกนโอบอมคำชใหกำลงใจ เปนสงสำคญททำใหผหลงผดกลบตวกลบใจจนสามารถสรางชวตใหมทด และอยรวมกบสงคมชมชนไดอยางปกตสข

“..แรกๆ วยร นยงไมเขาใจวาพวกผใหญจะทำอะไร จะจบเขาสงตำรวจไหมจะใชความรนแรงหรอเปลา เรากตองอธบายวาใชสนตวธ ใชความเมตตา ไมสงชอใหตำรวจแตแกกนเองในหมบานเรา ใครอยากเลกยากมาบอกกรรมการโดยสมครใจ อยากใหชวยเหลออะไรกใหบอก..

อยางเมอกอนในสงคมชาวบานจะสงสอนลกหลานวาเจอคนตดยาอยาไปคบกบมนนะ หรอเวลามงานบญงานประเพณอะไรอสลามเราจะกนขาวในถาดรวมกนเรยกวา “ตบซ”คนไมดกจะไมใหมากนรวม แตพอทำชมชนเขมแขงแลวกจะชวนมารวมกนหมด ชาวบานกจะชวนวยรนชวนเดกตดยามาเขาสงคมดวย แลวเขากจะสำนกไดเพราะชมชนใหโอกาส.. เดกกจะกลามาคยมาเปดใจ มาปรกษาปญหาและความตองการของเขา..”--(มาลย)

นคอความคดใหมของชมชน “ยงรวาเสยงตอการตดยา ยงเปดโอกาสใหเขาใกลศาสนา ยงรวาเคยพลาดพลงยงตองเอาชวตไปพวพนมากกวาตงขอรงเกยจ ดวยความคดทวาลวนตางเปนชวตทพระเจาประธานมาใหสรางสรรคความดงามในโลกนเสมอกน”ทำใหจากคนทสงคมรงเกยจกลายเปนคนดในหมบาน กลายเปนลกหลานทดของครอบครวนบเปนคณคาทตราคาไมได

33

เมอทำชมชนเขมแขงได กไปส ส ง ค ม พ ฒ น า

การปรบเจตนคตใหมของชมชน “ไมรงเกยจแตใหโอกาส” ทำใหจากทเคยเปนปญหา วยรนกกลายมาเปนแนวรวมกลมแรกๆ ในการทำชมชนเขมแขงบงตาปอ บางคนทตดยาแลวเลกไดกขอเขารวมเปนกรรมการชมชนดวย ซงชวยใหขอมลยาเสพตดไดอยางลกซง รวมถงในการทำกจกรรมแกไขปญหาพฒนาตางๆ ในกลมวยรนดวยกนเอง

“..แรกๆเลยแกนนำกลมเขากยองมาหาเรากลางคน บอกวาอยากใหชวยจดกฬาให เรากบอกไปเรยกมาใหหมดทงกวนเลย ชวยกนเคลยรสนามฟตบอลแลวกจดใหเขา จากนนกมมาขอเปนกรรมการ เรากคดวาดจะไดเปนตวแทนของกลมวยรนใหเขาดงเพอนทดมาชวยกนทำกจกรรม แลวคอยๆ ขยายดงเพอนทมปญหามารวมดวยจะไดชวยแก..

อยากเลนกฬาเรากเคลยรทเปนสนามให ชวยเรองอปกรณ ชอบรถแขงกทำสนามซอมสนามแขง Motor Cross กนในหมบานนแหละ พอเหนวาเราทำจรงชวยจรง ทนกจกรรมพฒนาอะไรวยรนกมาชวยหมด เรยกไดตลอดเวลา..” --(มาลย)

เสนทางของชมชนเขมแขงบงตาปอ ยงนำไปสการพฒนาสถานภาพของกลมผหญงในชมชนดวย จากความคดเดมๆ วาผหญงมสลมนนมบทบาทเฉพาะแตในครอบครวและอยแตกบบาน กกลายมาเปนแรงกำลงหลกของชมชน โดยเขารวมเปนกรรมการชมชนเขมแขงกวาครง และยงนำไปสการเสรมความเขมแขงใหเศรษฐกจฐานรากโดยพฒนาอาชพเสรมรายไดครอบครวของกลมแมบาน จากเดมทปก “ฮยาบ” หรอผาคลมศรษะหญงมสลม และม “กลมสตรบานบงตาปอ” อยแลว กรวมตวกนเขมแขงขน มงบประมาณจาก อบต. มาชวย มหนวยราชการเขามาอบรมพฒนาฝมอ และขยายไปสกจกรรมปกผาลกไม ทำเครองประดบแหวน

34

กำไรครสตล รอยลกปดเสอ มการรบเหมางานจากโรงงานมาแบงกนทำตามบาน นอกจากนยงมการสรางสขภาพ กจกรรมเตนแอโรบคโดยการสนบสนนของ อบต.และสถานอนามย ซงเปนทชนชอบของผหญงในหมบาน

เกด “กลมผสงอาย” โดยการสนบสนนของสถานอนามย มกจกรรมออกกำลงกาย ตรวจรางกาย ใหความรเรองโรคเบาหวานและอาหารการกนเพอสขภาพ จากทเคยหงอยเหงาอยกบบานตามวยเกษยณอาย กไดออกมาเปดหเปดตา โดยเฉพาะอยางยงรวมทำกจกรรมพฒนาชมชน

“กลมทำปยหมกธรรมชาต” ประชาคมเขมแขงเหนดทจะสงเสรมใหชาวบานทำปยธรรมชาตใชเองแทนปยเคม โดยนำงบ SML ไปซอถงหมกปยใหทกครวเรอน และมเกษตรอำเภอมาชวยอบรมวธการ โดยเฉพาะอยางยงมชาวบานททดลองรเร มจนประสบผลสำเรจแลวเปนแบบอยางเพอขยายแนวคดไปสคนสวนใหญในชมชน ผลดกคอชวยลดตนทนการผลตลงไดมากลดปญหาหนสน ในระยะยาวยงสามารถเพมผลผลตทางเกษตรกรรม และเปนผลดตอสขภาพดวย

จากหวาดระแวงเปน ส ม า น ฉ น ท อนเกดจากชมชนเขมแขง

“..แรกๆ ททำชมชนเขมแขง หมบานขางๆ กมองวาเราทำอะไรแปลกแยก และหวาดระแวงแตเรากอธบายใหเขาฟงวากำลงทำอะไร และจะไมไปกระทบกระเทอนกบหมบานเขา..แตพอเราทำสำเรจแลว หมบานขางๆ ครอบครวไหนทมลกหลานตดยา กมาฟงมาดเราทำประชาคม ทสดกมาขอวาชวยเอาบานเขามาทำดวยไดไหมเพราะหมบานเขายงไมไดทำแบบนเรากเอาเขาทประชมและมมตใหไปชวยบานนนดวย และกพยายามเขาไปเสนอความคดใหผนำหมบานเขาทำแบบเราดวย..” --(คณะกรรมการชมชนเขมแขงบงตาปอ)

35

36

“..การทำชมชนเขมแขงทำใหเกดความเขาใจอนด 1. ระหวางชมชนกบหนวยราชการตางๆ เชน เมอกอน อบต.ทำอะไรชาวบานไมเคยร แตเดยวนมการพดคยประสานงานกนวาชมชนตองการอะไร และ อบต.จะสนบสนนอะไรไดบาง หรอตำรวจเมอกอนเขามาเฉพาะเวลาจะจบกม ตอนนมกจกรรมพฒนาอะไร งานบญงานประเพณกมารวม หนวยงานราชการตางๆ เมอกอนไมคอยลงมาในชมชนมสลมบงตาปอ ตอนนมอะไรดๆ กเลอกลงมาทนทแรกของจงหวด เชนงบ SML

2. ผใหญกบเดกในหมบานเขาใจกนมากขน เมอกอนไมมกฬาประจำหมบานเดยวนจดทกป แลวเดกกบผใหญกมารวมกนหมด รวมทงมการจดกฬาเชอมความสมพนธระหวางหมบานดวย

3. เกดกจกรรมพฒนาหลายอยางในหมบาน เมอกอนกทำแตไมมาก ตอนนรวมกลมกนไดมากขนเพราะชาวบานสามคคกน เมอกอนจะทำอะไรรกนแตกรรมการไมกคนเดยวนรกนทงหมบานและชวยกนคดชวยกนทำ เชน โครงการปยชวภาพ, โครงการจดหาขาวพนธดใหชาวบานยมไปปลก สวนปนประชาคมชมชนเรามมตใหทำถนนคอนกรตขามคลองแทนของเดมทเปนทางลาดหนคลก และทำลานตะกรอในหมบาน รวมทงซอเครองตดหญาใหชาวบานยมไปใช..” --(วชย กาสวงศ ประธานชมชนเขมแขงบานบงตาปอ)

โรงเรยนวดคลอง 18 ป ร ะ ช า ค ม หองเรยนเขมแขง

ทอาคารเอนกประสงคของโรงเรยนชมชนวดคลอง 18 ตำบลหมอนทอง อำเภอบางนำเปรยว เตมไปดวยคำกลอนสอนใจใหเดกนกเรยนใฝศกษาพฒนาคณธรรมทนาสนใจกวานนคอโรงเรยนแหงนไดทำ “โครงการแกไขปญหายาเสพตดและเสรมสรางความเขมแขง” หรอ “หองเรยนประชาคมเขมแขง” โดยนำแบบอยางชมชนมสลมเขมแขงบานบงตาปอมาประยกตใชอยางสอดคลองกบวยยวชนและเหมาะสมกบสถานศกษาทสำคญคอกระบวนการทงหมดดำเนนการโดยนกเรยน สวนครอาจารยคอยสนบสนน

กอนหนานมท งเดกนกเรยนทตดยาและคายาเสพตด ทงในและรอบๆ โรงเรยน เดกบางคนรบยาจากขางนอกมาขายใหเพอน หนำซำหนาประตโรงเรยนยงเปนแหลงซอ-ขายยาบาสงแวดลอมรอบๆ กเปนตวอยางทไมด คนขบเรอไปมาในคลองผานโรงเรยนกมรอยเขมฉดยาใหเดกๆ เหน..

“..เดมทเดยวโรงเรยนทำโครงการปองกนแกไขปญหายาเสพตดในสถานศกษาตามนโยบาย ซงสวนใหญจะเปนกจกรรมใหเดกปฏบต เชน ดนตร กฬา เดนรณรงคตอตานยาเสพตดเขาคายจรยธรรม รวมทงยงรวมมอกบหนวยงานตรวจปสสาวะนกเรยน ซงสงเหลานมทงผลดและผลเสย บางกจกรรมกทำเพยงใหผานไปไมไดสรางจตสำนกอะไรเทาไร การตรวจปสสาวะกมผลทางลบหลายอยาง เชน เดกทถกตรวจเจอวาตดยากจะอายเพอน และการทสถานพยาบาลเอาเดกไปบำบดในลกษณะของผปวยกทำใหผปกครองมองโรงเรยนทางลบ..

ผมไดพบกบ ด.ต.วทยา และ ร.ต.ต.ธวช ซงชวนไปดชมชนตวอยางทบงตาปอแลวกเหนวานาจะเอามาประยกตใช เชน การปฏบตตอเดกตดยาใหเขาละ-เลกไดเองโดยมเพอนและครเปนกำลงใจคอยชวย แลวกมาคดตอวาถาเดกไดทำงานอยางเปนกระบวนการ กจะฝกใหเขาแกปญหาไดเองไมตองพงพาคนอนในอนาคต..” --(อนนต อนนตปญญาผอำนวยการโรงเรยนวดคลอง 18)

37

38

เรมจากการสราง “หองเรยนเขมแขงตนแบบ” ในชนมธยมศกษาปท 3 ป 2547 กอนทจะขยายเปนหองเรยนชน ม.2 และ ม.1 ในปจจบน และเรมจากการเลอกตง “คณะกรรมการหองเรยนเขมแขง” 12 คน และสราง “เครอขายเฝาระวงปญหานกเรยน” กรรมการ 1 คนดแลเพอน2 คน..

“..พวกหนกชวยกนคดปญหาทหองเรยนตองการแกกอน ไดมา 7 อยาง คอยาเสพตดและอบายมข เหลา บหร ยาบา-การพนน-ชสาว-ทะเลาะววาท-ขาดเรยน-มาสาย-แตงกายไมเรยบรอย แลวกชวยกนเฝาระวงวาเพอนคนไหนมปญหาเรองอะไร โดยใหกรรมการหยอนชอลงกระดาษทำเปนบญชคนทมปญหา แลวทกเดอนกจะมาประชมรบรองคนทมปญหา-ไมมปญหา..คนไหนมปญหา เรากจะชวยกนตกเตอน ถาเกนกำลงกจะไปปรกษาครวาทำยงไงดแลวเอาคำแนะนำมาชวยเพอนตอ สวนใหญกจะไดผลเพราะเพอนททำผดเขากจะละอายแกใจทกลายเปนคนกลมนอยและคอยๆ ปรบตวดขน..” --(คณะกรรมการหองเรยนเขมแขง)

รปธรรมจดการปญหาของหองเรยนเขมแขง เชน จากเดมทโรงเรยนใหครประจำชนออกเยยมเยยนครอบครวปละครง หรอเรยกเดกทมปญหามาสอบถามเพอชวยเหลอ ซงกมกจะแกปญหาไดเพยงชวขณะ ปจจบนเปลยนมาใชกระบวนการกลมเพอนนกเรยนดวยกนเขาไปคนหาปญหาซงเดกดวยกนจะคยไดเปดอกกวาผใหญ แลวเพอนๆ กพากนไปเยยมบานคนทมปญหาเพอชวยหาทางออก..

“..อยางปญหาแตงกายไมเรยบรอย เพราะบางคนยากจนมเสอผานอย เรารมาแลวกจะเอาไปปรกษาคร ทางโรงเรยนกจะชวยเรองชดนกเรยน หรออปกรณการเรยนอาหารกลางวน.. มเพอนคนหนงเขาขาดเรยนบอยๆ เรากไปพบวาเขายากจนและตองเดนมาเรยนไกล พวกหนกจะเลาใหครฟง โรงเรยนกจะใหยมจกรยานข.. อยางหนมาสายประจำทงๆ ทบานอยใกลโรงเรยน พอเพอนบอกบอยๆ วาใหมาเรวหนอย หรอการทเพอนๆ ในกลมเขากจะพากนมานงรอเปนประจำ จนหนละอายใจ เดยวนต นแตเชาจนเปนนสย และไมเคยมาสายเลย..” --(คณะกรรมการหองเรยนเขมแขง)

จากการทำประชาคมรบรองเดกรายคนในหนงหองเรยน กขยายเปนประชาคมรบรองหองเรยนปลอดปญหาทง 3 หอง กจกรรมโครงการดงกลาวไดรบการสนบสนนงบประมาณจากสำนกงาน ป.ป.ส. และไดรบความชวยเหลอจากองคการบรหารสวนตำบลหมอนทอง, สถานตำรวจภธรอำเภอบางนำเปรยว และทสำคญคอความรวมมอระหวางโรงเรยนกบชมชนอยางใกลชด ในฐานะทโรงเรยนเปนสถานทบมเพาะการศกษา และชมชนเปนพอแมผปกครองของนกเรยน

“..กมองวาจะแกปญหาแตทโรงเรยนไมได เพราะเดกไมไดอยกบเราทงวน เวลาสวนใหญเขาอยทบาน อยในชมชน กตองอาศยความรวมมอจากผปกครองและชมชน โดยเอารายชอทเดกทำการรบรองในหองเรยนไปใหผนำชมชนรบรองดวย เพราะชมชนกจะรจกเดกดเปนการรบรอง 2 ทาง ชวยกนเฝาระวง 2 ทาง และรวมกนดแล 2 ทาง.” --(ผอ.อนนต)

ไมเฉพาะแตยาเสพตดรนแรงอยางยาบา แตการสบบหรทมจำนวนมากกหายไป และไมเพยงประกาศเปนโรงเรยนปลอดยาเสพตดไดอยางภาคภมใจ ปญหาหลากหลายในโรงเรยนกบรรเทาเบาบางลง และยงมความคดจะขยายไปเปนประชาคมหองเรยนเขมแขงชนประถมดวยโดยเรมจากการแกปญหางายๆ ไมซบซอน เชน การรกษาความสะอาด การแตงกาย การสรางนสยทด

“..หลงจากทเราทำเร องหองเรยนเขมแขงแลว นอกจากแกปญหาตางๆ ในโรงเรยนได มนกสรางพนฐานประชาธปไตยทดใหกบเดกๆ ฝกใหเขาทำงานเปนทม มกระบวนการมเหตมผล กลาพดกลาแสดงออก และการทเดกไดชวยเหลอกนเองกเปนผลดดานจรยธรรม คอเขามจตใจทดรจกเออเฟอเผอแผใหคนอน..” --(ผอ.อนนต)

39

ในวนน วถชวตของชมชนมสลมบานบงตาปอ ดำเนนตอไปอยางเรยบงาย สมถะ มขาวในนามปลาในนำใหประกอบสมมาอาชพแบบพอเพยง หนสนดอกเบยถอเปนเรองผดบาป ยาเสพตดเปนมารรายทไมมใครคดจะเขาไปมวสมอกแลว พวกเขาไดรบรางวลผลงานดเดนในการปองกนยาเสพตดป 2546 และกลายเปนศนยเรยนรชมชนเขมแขงของสำนกงาน ป.ป.ส.ภาคตะวนออก

ในวนน ไมเพยงไดรบรางวลโรงเรยนเสรมสรางความเขมแขงเพอเอาะชนะยาเสพตด หนาประตโรงเรยนวดคลอง 18 ยงไมไดเปนทางผานของผคา-ผเสพยาอกตอไปแตกลายเปนกำแพงปองกนยาเสพตดทจะเขามาคกคามเยาวชน ทสำคญคอหองเรยนประชาคมเขมแขงยงเปนเบาหลอมอนาคตทมคณภาพของสงคมประเทศชาตตอไป

40

ถอดรหสความคดชมชนและโรงเรยนเขมแขง บางนำเปรยว

ยงรวาเสยงตอการตดยา ยงเปดโอกาสใหเขาใกลศาสนา ยงรวาเคยพลาดพลงยงตองเอาชวตไปพวพนมากกวาตงขอรงเกยจ ดวยความคดทวาลวนตางเปนชวตทพระเจาประธานมาใหสรางสรรคความดงามในโลกนเสมอกน..

อยางเมอกอนในสงคมชาวบานจะสงสอนลกหลานวาเจอคนตดยาอยาไปคบกบมนนะ หรอเวลามงานบญงานประเพณอะไรอสลามเรากจะกนขาวในถาดรวมกนเรยกวา “ตบซ” คนไมดกจะไมใหมากนรวม แตพอเราทำชมชนเขมแขงแลวกจะชวนมารวมกนหมด ชวนวยร นชวนเดกตดยามาเขาสงคมดวย แลวเขากจะสำนกไดเพราะชมชนใหโอกาส..

ใชกระบวนการกลมเพอนนกเรยนดวยกนเขาไปคนหาปญหาซงเดกดวยกนจะคยไดเปดอกกวาผใหญ แลวเพอนๆ กพากนไปเยยมบานคนทมปญหา เพอชวยหาทางออก..หลงจากทเราทำเรองหองเรยนเขมแขงแลว นอกจากแกปญหาตางๆ ในโรงเรยนได มนกสรางพนฐานประชาธปไตยทดใหกบเดกๆ ฝกใหเขาทำงานเปนทม มกระบวนการ มเหตมผล กลาพดกลาแสดงออก และการทเดกไดชวยเหลอกนเองกเปนผลดดานจรยธรรมคอเขามจตใจทดร จกเออเฟอเผอแผใหคนอน..

41

ย น ด ต อ น ร บ สชมชนเขมแขง

โ ส ธ ร ห น ง

ชมชนตลาด โ ส ธ ร หนงคนเมองรวมใจเลกคดวาธระไมใชมาใสใจกนพฒนา

ท “วดโสธรวรารามวรวหาร” อนประดษฐาน “หลวงพอโสธร” สงศกดสทธคเมองฉะเชงเทรา ในทกๆ วนไมเคยขาดผคนเดนทางมากราบไหวนมสการโดยเฉพาะวนหยดเสารอาทตยซงจะคราครำดวยคนจากทวสารทศ หนาวดฟากหนงเปนตลาดขายของกนของทระลกสำหรบนกทองเทยว แตอกฟากหนงตรงขามกบหนาพระอโบสถเปนตลาดชมชน ใครทผานมาตอนเชากจะเหนเหมอนตลาดสดทวไปทมรานกาแฟ ปาทองโก ขนมครก โจก ผลไม รานผกสด รานดอกไม และแผงขายหม ใหบรการคนทมาจบจาย มาทำบญตกบาตรพระ หรอมาออกกำลงกายสดอากาศสวนหนาวดชมทวทศนแมนำบางปะกง พนจากสายไปถงบายสถานทแหงนกจะกลายเปนถนนคอนกรตธรรมดา 300 เมตรทอดยาวขนานกบวด ไมเหลอเคาวาเปนตลาด กระทงบายสามถงทมกวาสสนของตลาดกลบคนมาอกครงอยางคกคกกวายามเชา เพราะมแผงพอคาแมขายรวม 200 แผงทงประจำและแผงลอย ทงคนในชมชนเอง และชาวบานจากอกฟากคลองเอาผลไมจากสวนใสเรอขามมาขาย มสนคาหลากหลายครบทกรสชาดทงคาวหวาน เชน เนอสดเนอแหง ปลาแมนำ เครองเทศ ผกสด ผลหมากรากไม ไปกระทงขนมอบขนมแหง ขาวแกงถง

ตลาดแหงนไมเพยงเกาแกโบราณนานนบรอยๆ ป แตยงมการตงถนฐานดงเดมของชมชนมาคกบอายอานามของวดหลวงพอโสธร พอคาแมคา 80% กเปนคนในชมชนซงยดอาชพสบตอมาจากบรรพบรษนนเอง

ในวนนชาวโสธร 1 ตำบลหนาเมอง อำเภอเมอง จงหวดฉะเชงเทรา ยงไดรวมตวกนทำกจกรรมตางๆ มากมายเพอแกไขปญหาและพฒนาดวยตวเอง ทงการจดระเบยบตลาดชมชน การแกไขปญหายาเสพตด กจกรรมรไซเคลขยะ และคายมวยเดก อนนำไปสการเปนชมชนเมองเขมแขง

300 ป เลาขานตำนานลก ห ล ว ง พ อ โ ส ธ ร

ความเปนมาของคนโสธร 1 และตลาดสดชมชนโสธร กอนทจะเปนชมชนในเขตเทศบาลเมองในป 2532 นนยอนหลงไปกวา 300 ป อาจารยจารงค กนหสตร ไดรวบรวมไวเปนความวา..

..เดมไมมการแบงแยกเปนชมชนโสธร 1-2-3 และคายศรโสธร บรเวณนมวดเกาแกตงแตสมยปลายกรงศรอยธยา ประมาณป 2231 ชอวา “วดหงส” ตอมา พ.ศ.2307 องคหลวงพอโสธร ลองนำบางปะกงมาขนตรงแหลมหววน (ชมชนโสธร 1) แลวถกอญเชญมาประดษฐานทวดแหงน จงเปลยนชอเปน “วดหลวงพอโสธร” กอนจะมวดนาจะมชมชนชาวบานเกดขนกอน แลวรวมบญกนสรางวดขนเปนศนยรวมจตใจ จงสนนษฐานวาชมชนโสธรนาจะเกดขนมากวา 300 ปแลว

ขน 14 คำกลางเดอน 5 พ.ศ.2307 ชาวบานไดจดงานวดเกดหลวงพอโสธรขน 2 วน 3 คน กลายเปนงานประเพณทจดตดตอกนมายาวนานทสดในเมองแปดรวกวา 240 ปจนถงปจจบน

หลงวดโสธรม “คลองโสธร” สรางสมยรชกาลท 1 ชาวบานจะนำผกผลไมจากสวนและปลาในคลอง ใสเรอพายออกแมนำบางปะกงมาเทยบทาขายรมตลง (บรเวณตลาดโสธรปจจบน) สมยรชกาลท 3 โปรดเกลาฯใหพระยาคลงยกทพเรอมาปราบกบฏองยทแปดรว แลนมาออกแมนำบางปะกงแวะจอดทตลาดโสธรเพอหาอาหารกนรวมทงวางแผนปราบกบฏ ตอมารชกาลท 5 ประทบเรอพระทน งเสดจมาสกการะองคหลวงพอโสธร และตรสวา“..พระพทธรปในโบสถนทำดวยศลาแลงทงนน องคทสำคญวาเปนหมอดแปลวาลอยนำมาคอองคทอยกลาง ราษฎรมความนยมนบถอในความเจบไขไดปวยกนมาก มคนไปมาเสมอไมขาดจนถงมรานคาและธปเทยนทองตงประจำอยได ทงทสะพานทานำและทประตกำแพงหนาโบสถกวา 20 คน คนหนงนนวาขายไดอยวนละกงตำลง..”

44

สมยรชกาลท 6 มโรงเรยนวดโสธร สมยรชกาลท 7 มการสราง “ถนนหมอชด”จากหนาพระอโบสถยาวมาจนถงแยกตลาด เปนถนนคอนกรตเสนแรกของแปดรว สมยรชกาลท 8เทศบาลไดสรางทาเทยบเรอ “ทาหลวง” และเกดบานหองแถวไมชนเดยว 40 หองสองฝงถนนทำใหตลาดสดยามเชายงคกคก มแมคาจากฝงสวนหลงวดนำสนคามาขาย บางกเอาของจากตวเมองมาวางขายกน ตงแตตส ตหา ป 2490 เทศบาลเร มเขามาเกบภาษเจาละหนงสลง(ปจจบนเกบแผงคาละ 5 บาท)

ชมชนโสธร 1 มอาณาเขต ดานทศเหนอตดกบถนนศรโสธร, ทศใตตดกบแมนำบางปะกง,ทศตะวนออกตดกบคายทหาร ช.พน 2 รอ. และทศตะวนตกตดกบวดโสธรวรารามวรวหารเดมชมชนมพนทกวา 30 ไร ตอมามการเวนคนทวดคนไปกวาครงเพอทำการกอสรางพระอโบสถหลงปจจบนและจดภมทศนดานหนาใหเปนสวน ปจจบนจงม 98 ครวเรอนประชากร 426 คน

ชมชนเปด-ประตสปญหา ย า เ ส พ ต ด โสธรหนง

นอกจากปญหาความยากจนเพราะคนโสธรหน งสวนใหญเปนพอคาแมคาแผงลอยหาเชากนคำหรอมรายไดรายวน การทชมชนตงอยหนาวดซงเปนสถานททองเทยวดวยแมวาจะชวยใหชาวบานมรายไดเพมขน แตกทำใหมคนภายนอกผานเขาออกในชมชนจำนวนมาก และยากตอการควบคม อนนำมาซงปญหาสงคมตางๆ โดยเฉพาะยาเสพตด..

“..เชนวยร นเขามาเพนพานเลนยากน มทงคนคาคนเสพ ทงคนในและนอกชมชนมามวสมกน.. วยรนในชมชนกตดยากนเยอะ บางคนเคยเปนเดกดทำมาหากนเกบเงนไดมาก แตไปคบเพอนไมดพาเทยวสถานเรงรมยและพาตดยา เปลยนไปเลย ถงขนาดขบงคบเอาเงนจากแม เงนไมพอกเอามดจพออก ชาวบานกชวยกนลอมจบวงหนมาจนมมหนาวด มอาการคลงฟนตวเองเปนรอยๆ แผล..

45

จากกรณนชาวบานกพดคยกนมากขน แตไมรจะแกไขกนอยางไร และกยงมความคดแบบคนเมองทวไปทวาไมอยากไปยงเรองของบานอน เดยวจะเดอดรอน กไดแตตกเตอนลกหลานตวเองแบบ “หวใครหวมน รกษากนเอง..”--(วรตน ธรรมสนทรา กรรมการชมชนเขมแขงโสธร1)

“..เรมจากทเพอนชวน แลวเรากอยากลอง ตอนนนหนจบ ม.3 ออกจากเรยนกอยวางๆ ไมอยากอยบานเลยชอบออกไปขรถเลนกบเพอน แลวกตดยา เลนประมาณวนละ 5 เมด (ยาบา) พอแมกไมรวาเราตดจนกระทงไปโดนตำรวจจบขณะกำลงเลนยาอยในบานเพอน คนอนเขารตวและหนไปกอน โดนแตเรา ตอนนนตกใจมาก รสกตววาชวตมนพลาดไปแลว ตดคกอยประมาณ1 เดอนเตม..” --(แมคาวย 26 ป ผตดยาทเลกไดเองโดยไดรบกำลงใจจากชมชน)

บทเรมตนโสธรหนง ร ว ม ใ จ สรางความเขมแขง

จากทอยกนแบบคนเมองทวไป ไมใสใจซงกนและกน ดวยความคดวา “ธระไมใช” และไมคอยมการรวมกล มทำกจกรรมสวนรวม อยางมากกแคบรณะพฒนาซอย หรอกจกรรมตามราชการสงเปนครงๆ ไป เรยกประชมกไมคอยมคนมารวม กระทงประกาศเปนชมชนในเขตเทศบาลป 2532 ถอเปนจดเรมตนการรวมตวเพอพฒนาชมชนโสธรหนง..

“..กเร มมคณะกรรมการชมชน มการแบงความรบผดชอบชดเจน มการเคลอนไหวทำกจกรรมตางๆ ในชมชนเอง โดยเฉพาะเร องตลาดซงเปนปากทองสำคญของชาวบาน มการจดระเบยบตลาดใหม เชน สรางเพมเตมจากสวนทโดนเวนคนไป จากทเคยขายกบพนกตงแผงขายใหถกสขลกษณะ ชาวบานคนไหนจะคาขายกมาบอกใหคณะกรรมการฯ ชวยจดสรรทให และกจกรรมสำคญทเราทำคอการลางตลาดเดอนละครง โดยเทศบาลสนบสนนรถฉดนำให แลวชาวบานชวยกนทำความสะอาดเพราะเราเปนเจาของรวมกน จงเหนภาพวาพอตลาดวายกกลายเปนถนนและลานโลงสะอาดตางจากตลาดทอน..” --(ประพนธ เอออารยประธานชมชนเขมแขงโสธร 1)

46

47

และในป 2545 ชาวบานกรวมกนดำเนนกจกรรมหมบานเขมแขงเพอเอาชนะยาเสพตดตามแนวทางพลงแผนดน โดยการสนบสนนจาก ศนยอำนวยการตอสเพอเอาชนะยาเสพตดแหงชาต(ศตส.) และเทศบาล ไดรบการแนะแนวทางจากวทยากรกระบวนการ ป.ป.ส. และชดตำรวจมวลชนสมพนธ สภอ.เมองฉะเชงเทรา และใชรปธรรมของหมบานคลองจรเขนอยเปนตนแบบ

นบจากนนกเกดเวทประชมทกเดอนอนมศาลาประชาคมซงตงอยตรงขามกบโบสถวดหลวงพอโสธรเปนททำการ มชาวบานสวนใหญเขารวม มการรวมคดรวมหาทางออกของปญหายาเสพตดและการพฒนาตางๆ ของชมชน โดยมคณะกรรมการชมชนเขมแขงโสธรหนง 45 คนและมเครอขายเฝาระวง(กรรมการ 1 คน ตอชาวบาน 2-3 ครอบครว) เปนกลไกหลกดำเนนการดวยแนวทางชมชนดแลชมชนเอง ไมเผชญหนาใชความรนแรง แตยดหลกสนตวธ

“..ปแรกๆ เรากสอดสองดแลเปนเครอขายทวหมบาน เอาคนทสนทกนดแลกน มปญหากเอามาคยในทประชม.. การทำชมชนเขมแขงทำใหเราคนเจอจดออนของชมชนและแกไขถกจดเหมอนตดไฟสวางไลปญหา เชนแหลงกลางชมชนทมดๆ และบรเวณตโทรศพทสาธารณะซงเปนทมวสม กประสานใหเทศบาลเอาไฟมาตด พอไฟสวางคนกไมกลามามวสม อยางเมอกอนไมมสนามกฬาใหวยรนเลน เรากเอาลานหนาศาลาประชาคมนแหละใหเขามาเลนกน และหาอปกรณกฬาให..

ทสำคญคอเดยวนทกบานชวยกนเปนหเปนตา แบบอยหนาตางบานเรากมองเหนหนาตางบานเขาดวย ซงชวยปองกนปญหาไดเยอะ พอเราเปลยนจากตวใครตวมนมาชวยกนเดยวนมอะไรกถงกนหมด” --(คณะกรรมการชมชน)

มการเฝาระวงตรวจตราการแพรระบาดของยาเสพตดในชมชน, มการคนหาผเสพและผคา,มการทำประชาคมรบรองครวเรอนปลอดยาเสพตด, มกจกรรมปองกนไมใหเกดผเสพยารายใหมขนในชมชน เชน ลานกฬาตานยาเสพตด ใหทนการศกษาเดก โดยเฉพาะอยางยงมการตดตามชวยเหลอผตดยาเสพตดอยางตอเนองดวยวธชมชนบำบด ดวยการใหอภย-ใหโอกาส

“..คนทเคยตดยาจนคลมคลงฟนตวเองเกอบตาย พอพอแมเขาพาไปรกษาตวทโรงพยาบาลจนหายขาด ดวยความทพนนสยเปนคนด โรงพยาบาลกเลยรบไวทำงาน มหนาทการงานทด และยงไมอายทจะเปดตวเปนบทเรยนใหคนอน ทสำคญยงทำประโยชนเพอสวนรวมคอยประชาสมพนธเร องการปองกนแกไขปญหายาเสพตด..อกคนตอนแรกเรยนราชภฎอย แลวตดยาเลยเลกเรยน พอแมพาไปบำบดจนหาย กลบไปเรยนตอจนจบปรญญาตรแลวกสอบเขาตำรวจได เรากจะยกยองเปนแบบอยางทดเสมอวาเขาเกงทสามารถฟนคนชวตตนเองไดแลวยงมหนาทการงานทด..” --(วรตน)

“..ตดคกอย 1 เดอนเตม ขอเสยคอเราอยไดแตในหองสเหลยมแคบๆ แตขอดกคอทำใหสำนกไดวาถาออกไปจะไมเขาไปยงเกยวกบมนอก มนสอนใหเรารคณคาของชวต.. ทสดนากไปประกนตวออกมา หนดใจจนนำตารวง แลวกเลกไดดวยตวเองโดยการ “หกดบ” หรออดหนคดวาคนทจะเลกยามนขนอยกบตวเองอนดบแรก รวมทงสงคมในชมชนกดกบหนมาก ไมมใครรงเกยจ พดคยยมแยมดวย ตอนนขายของในตลาด เปนอาชพเลยงตวเองเลยงลกๆได..” --(ผทเลกยาได)

กจกรรม ส ร า ง ส ร ร ค อนเปนผลพวงแหงความเขมแขง

ทกวนเสารอาทตย เดกและผใหญหลายคนในชมชนโสธรหนงจะไปรวมตวกนทลานวดหลวงพอโสธร เพอใชเวลาวางใหเกดประโยชนในการใฝหาความร ตาม “โครงการโรงเรยนลานวด” ซงจดโดยโรงเรยนพทธโสธร รวมกบการศกษานอกโรงเรยน ชกชวนชาวบาน 4 ชมชนรอบวดมาศกษานอกระบบ..

“..เรมจดมาตงแตป 2545 ผมเปนนกเรยนรนแรกเลย ประธานชมชนเปนรนสองใชลานวดเปนทสอน จบแลวไดหลกสตร กศน. กรรมการเรากไปเรยนตอกนหลายคน คอนอกจากจะเปนการเพมเตมความรประสบการณใหตวเองแลว กเปนตวอยางใหกบชาวบานโดยเฉพาะเดกๆ วาอายมากอยางเรายงสนใจและทำได และชกชวนทงผใหญทงเดกในชมชนทไมไดเรยนตอในโรงเรยนใหมาเรยนทน..” --(กำพล ฤทธชย กรรมการชมชนเขมแขงโสธรหนง)

48

ตกเยนๆ นอกจากวยรนบางกลมจะรวมตวกนไปเลนปงปอง หรอแบดมนตนทลานกฬาชวคราวหนาศาลาประชาคมเขมแขงแลว เดกบางคนยงเลอกทจะไปสวมนวมซอมมวย..

“..เราอย ในชมชนกอยากจะสนบสนนเดก บางคนสอนจนตอนนโตไปเรยนตอกรงเทพฯและชกมวยไปดวยคาตวเปนแสน พอทำเรองชมชนเขมแขงคณะกรรมการกเหนวานาจะสงเสรมกจกรรมมวยเยาวชนโดยชกชวนเดกอาย 6-15 ปทสมครใจเขามาซอมเพมขน สอนฟรเพราะอาศยทผมเปนเจาของคายมวย พอทำแลวทางเทศบาลกเขามาสนบสนนอปกรณ..ความคดตรงนคอเดกใชเวลาวางในทางทด และถาเดกอยกบเราผใหญกจะไดชวยกนดแล ซงมนชวยทงปองกนและแกไขปญหายาเสพตดและปญหาอนๆ ทเราอยากไดรบการสนบสนนกคอคนมาชวยสอน..” --(กำพล)

ท “คายมวยศษยแผนดนทอง” แหงน ยงมชาวบานและเดกๆ เขนรถใสกระดาษลง ขวดนำพลาสตก เศษเหลก หรอหอบขาวของเหลอใชมาชงกโลขายตาม “โครงการรไซเคลขยะ”หรอทชาวบานเรยกวา “ขยะแลกไข” ซงนอกจากจะชวยลดขยะรกษาความสะอาดในชมชนไดอยางมากแลวชาวบานกยงไดเงน และโดยเฉพาะอยางยงเปนการสอนใหเดกๆ รจกคดแยกขยะรกษาสงแวดลอม แมกระทง 4 ขวบกยงทำไดและมไขกลบไปฝากแมทบาน

ชวงเยนหลงตลาดปด บรรดาชาวบานกจะกลายสภาพจากพอคาแมขาย มาออกกำลงกายเตนแอโรบคกน ตามโครงการสงเสรมสขภาพชมชน

โครงการพฒนาศกยภาพชมชน (SML) กองทนตามนโยบายของรฐบาลทลงสหมบาน กผานกระบวนการประชาคมชมชนเขมแขง และการมสวนรวมของชาวบานในการสรางสรรคกจกรรมตางๆ เพอแกไขปญหาและพฒนาชมชน เชน การซอมแซมศาลาชมชน, ขดลอกคลองโสธรทตนเขนใหสามารถระบายนำไดสะดวก ลดปญหานำทวมทเกดขนเปนประจำในฤดฝน, จดหาอปกรณออกกำลงกายสงเสรมสขภาพชาวบานและเยาวชน

49

สงเหลานทงหมดคอผลพวงจากความรวมไมรวมมอรวมใจกนสรรสรางประชาคมชมชนเขมแขงของชาวโสธรหนง

โสธรหนง ไดพฒนากระบวนการชมชนเขมแขงเอาชนะยาเสพตดไปสการแกไขปญหาอนๆ ผลจากการดำเนนงานทผานมา ทำให ไดรบรางวล 1 ใน 25 หมบานดเดนของจงหวด จากจำนวนทงหมด 965 หมบาน และ ศตส.ไดยกฐานะชมชนใหเปน “ศนยการเรยนรกองทนแมของแผนดนจงหวดฉะเชงเทรา”

แมวาในวนนปญหาทกอยางยงไมไดหมดไป มความไมมนคงดานทอยอาศยเพราะตลาดชมชนและบานเรอนอย ในท ดนของเทศบาลและวด ซ งชาวบานตางยงรอคอยความชดเจนของราชการเกยวกบโครงการอนรกษเมองเกา จดภมทศน-บาน-วด-ตลาด แตพวกเขากมนใจไดในสงหนงวา “หากชมชนยงสรางสรรคและรวมใจ ปญหากจะคลคลายในทางทด”

50

ถอดรหสความคด ช ม ช น เ ข ม แ ข ง ตลาดโสธรหนง

การทำชมชนเขมแขงทำใหเราคนเจอจดออนของชมชนและแกไขถกจด เหมอนตดไฟสวางไลปญหา เชน แหลงกลางชมชนทมดๆ และบรเวณตโทรศพทสาธารณะซงเปนทมวสม เรากประสานเทศบาลเอาไฟมาตด พอไฟสวางคนกไมกลามามวสม.. ทสำคญคอเดยวนทกบานชวยกนเปนหเปนตา แบบอยหนาตางบานเรากมองเหนหนาตางบานเขาดวย ซงชวยปองกนปญหาไดเยอะ พอเราเปลยนจากตวใครตวมนมาชวยกน เดยวนมอะไรกถงกนหมด

คนทเคยตดยาจนคลมคลงฟนตวเองเกอบตาย พอพอแมเขาพาไปรกษาตวทโรงพยาบาลจนหายขาด ดวยความทพนนสยเปนคนด โรงพยาบาลกเลยรบไวทำงาน มหนาทการงานทด และยงไมอายทจะเปดตวเปนบทเรยนใหคนอน ทสำคญยงทำประโยชนเพอสวนรวม คอยประชาสมพนธเรองการปองกนแกไขปญหายาเสพตด.. เรากจะยกยองเปนแบบอยางทดเสมอวาเขาเกงทสามารถฟนคนชวตตนเองได แลวยงมหนาทการงานทด

51

ย น ด ต อ น ร บ สชมชนเขมแขง

ท า ย โ ข ด

ยตธรรมชมชนซอย ท า ย โ ข ดปองภยยาเสพตด สรางคนและชมชนเขมแขง

“จากปนนถงปนหลายปนก ทประจกษชดแจงแหงหลกฐานบานทายโขดไมเขมแขงแกรงโอฬาร งามตระการชอเดนเชนวนนถกประนามวาไมดทผานมา เขาเรยกวา “สลมทายโขด” โหดเหลอทลกขโมยยาเสพตดกมากม ความสขมนอยไปในชมชนแตวนนฟาใสในดวงจต หมญาตมตรทกแหลงทกแหงหนไดคนดรวมใจสบกวาคน นำชมชนจนเขมแขงพฒนาเลอกกรรมการหนงชดสดฉลาด ชาวบานกราดเลอกกนชวยสรรหาแกปญหาชมชนไวใชปญญา ผเสพยาแยกออกมาหาผลงานวทยากรตำรวจดวยชวยความร ยดพนทเพอฟนฟดกลาหาญกรรมการกฏเกาขอดำเนนงาน คอยสงเกตอาการประพฤตตนใหกลบตวเชญมาดวยชวยกจกรรม โครงการนำทำตอเนองไมสบสนโดยศนยยตธรรมแหงชมชน ประพฤตตนหลกใหญมสประการขณะนชมชนคนเคยแย ภมใจแทแมกระทรวงชวยประสานเปนชมชนตวอยางจากทางการ ชมชนยานเขมแขงดงยงยนนาน”

(กลอน “ชมชนเขมแขงบานทายโขด” โดย “ลง หนองละลอก” สมาชกชมชนเขมแขงซอยทายโขด)

จาก “ซอยสลมทายโขด” ส “ซอยประชาคมเขมแขง”

หางจากตวอำเภอบานคายไปทางทศตะวนตกประมาณ 2 กโลเมตร เปนทตงของบานหม 4ตำบลหนองละลอก อำเภอบานคาย จงหวดระยอง หมบานชนบทกงเมองซงมอาณาเขตจรดชมชนในละแวกตำบลคอดานเหนอตดบานหม 3, ดานใตตดหนองนำขาว, ตะวนออกตดคลองสาธารณะและตะวนตกตดบานเชงเนน บานหม 4 นเปนหมบานขนาดใหญกงเมอง ประชากร 400 กวาหลงคาเรอน แบงเปนซอยตางๆ ไดแก ซอยหนาวด ซอยโขดมะขาม ซอยโขดตาม ซอยแถวเนน ซอยหนองนำขาวซอยในกรอก ซอยกโลสาม และซอยทายโขด

“

ทายโขด” เปนชอเรยกซอยสดทายของบานหม 4 ทมประชากร 65 ครวเรอน รวม 276 คนจำแนกเปนชาย 143 คน หญง 133 คน ชาวบานสวนใหญมอาชพหลกทำสวนยางพารา และบางสวนเปนแรงงานรบจางทงรบจางกรดยางกระทงออกไปรบจางในโรงงานอตสาหกรรมซงตงอยในอำเภอตางๆของจงหวดระยอง โดยวถอาชพไมแตกตางจากพลเมองซอยอนๆ แตความแตกตางทโดดเดนคอคำเรยกขานวาเปน “สลมทายโขด” ทคนภายนอกไมสมครใจทจะคบคาสมาคมดวย ยอนหลงไปราวป พ.ศ.2545 ทายโขดเปนทโจษขานเลองลอไมเพยงปญหายาเสพตด การพนนลกขโมย ยงรวมทงสภาพชมชนแออด ขยะและนำเนา ความยากจนและดอยการศกษา ซงเปนทมาของคำวา “สลมของหมบาน” และจะหนหนาไปทางไหนกไมมใครชวย มแตคำประนาม

จนทสดกเกดการรวมกลมกนเรมจากคน 2 คน(คณสงา และคณสายชล) ททนไมไดกบสภาพปญหาชมชนของตนและดนรนทจะหาทางออกใหกบสวนรวม จากการทไดไปเหน ไดไปสมผสไดรบคำชแนะ และเกดการเรยนรแลกเปลยนกบชมชนพฒนาตางๆ โดยเฉพาะอยางยงชมชนชากเลก ตำบลบางบตร อำเภอบานคาย ในจงหวดเดยวกน

54

“..มโอกาสพบและไดรบคำแนะนำจาก ผกก.บรรลอ สวางแจง(ผกก.สน.บานคายในขณะนน) แรกๆ เลยกคดวาเราเปนแคชาวบานธรรมดาไมมตำแหนงอะไรจะรวมกลมไดเหรอ เรากลองพดคยในกลมเพอนๆ เรากอนไดเพมเปน 7 คน ผกก.บรรลอ ทานกสงดาบมนตร(เสมรบณย)เขามาชวยแนะนำ เรากขยายแนวรวมตอเปน 12 คนซงเปนแกนหลกลงไปพดคยกบทกหลงคาบานจากปากซอยถงทายซอย จนทสด 65 หลงคาเรอนทงซอยกเหนดดวยทจะรวมกลมกนเปนชมชนเขมแขงแกไขปญหายาเสพตด มการนดประชมครงแรก ผกก.บรรลอ กบดาบมนตรกเขามาชวยแนะนำ 9 ขนตอนตามกระบวนการสรางชมชนเขมแขง” --(สงา อทธพงษ ประธานทปรกษาชมชนเขมแขงทายโขด)

จากนนชมชนทายโขดกเรมดำเนนการตาม “กระบวนการประชาคมในการสรางชมชนเขมแขงของ ป.ป.ส.” เรมตนจากการคดเลอกคณะผนำตามธรรมชาตของชมชนดวยการใหชาวบานออกเสยงโดยความสมครใจ แลว “คณะกรรมการชมชนเขมแขงทายโขด” ชดนกเรมทำการ “สำรวจบาน” จดทำแผนทชมชน และคดแยกครวเรอนทเก ยวของกบยาเสพตดได14 ครวเรอน 21 คน ดวยวธการประชาคมรบรองครวเรอน จนทสดกสามารถทำพธมอบธงใหกบครวเรอนปลอดยาเสพตดไดทกหลงคาเรอนในซอยเมอวนท 6 มกราคม 2546

“ ศ น ย ย ต ธ ร ร ม ช ม ช น ท า ย โ ข ด ” ตอยอดพฒนาชมชน

หลงจากทไดดำเนนการเสรมสรางชมชนเขมแขงเพอแกไขปญหายาเสพตดมากวา 1 ปคณะกรรมการ กเลงเหนวา การจะเขมแขงอยางยงยนไดนนไมใชเอาชนะยาเสพตดอยางเดยวตองสามารถแกรากเหงาปญหาทแทจรงของชมชนไดดวยนนกคอสภาพสงคมและเศรษฐกจท เส อมถอยลงอนทำใหสายใยของคนในครอบครวและชมชนเร มเลอนหายและชาวบานยากจน

55

56

“..รนพอแมเราทำนาทำสวน ตอมารนผมเรมมนคมอตสาหกรรมมาตงในพนทอำเภอ มาถงรนนองๆ ผมแทบจะไมมคนทำสวนแลวไปทำงานโรงงานกนหมด โรงงานกมากวานซอทดนชาวบานขายสวนไดเงนเอาไปซอรถยนตขบ มรถกนทกบานกเรมไมตองพงพากนหรอทำนากไมตองเอาแรงชวยกนแลวเพราะตางคนตางมเงนจาง ความสมพนธของคนในชมชนเรมหางเหนพอตางคนตางอยลกหลานใครตดยาหรอมปญหากไมเตอนกนแลว หรอเตอนกนกจะโดนดากลบพอมปญหายาเสพตด-การพนน-ยากจน-แออด กไมมใครสนใจชวยกน..” --(สายชล บรรจงกจประธานชมชนเขมแขงทายโขด)

ดวยความคดแกปญหารากเหงาของชมชนจงเกดโครงการตอยอดการพฒนาคอ“ศนยยตธรรมชมชนทายโขด” โดยไดรบการสนบสนนจากสำนกงานคมประพฤตจงหวดระยองในป 2546 ดวยหลกการ “ชมชนสมานฉนท” ศนยยตธรรมฯ มบทบาทหลกในการระงบขอพพาทของชาวบาน ไปจนถงการเฝาระวงปญหายาเสพตดในคราวเดยวกน และยงชวยชมชนบำบดฟนฟผกระทำผดใหกลบตวเปนคนด ใหความรเร องกฏหมายพนฐานและเทคนคการจดทำระบบขอมลเพอการพฒนาของหมบาน

“..ผอ.ชยวฒน รางเลก(สำนกงานคมประพฤต จ.ระยอง)ทานเขามาเสนอแนวทางเรองน เรากเหนด จงเกดการอบรมแกนนำ ใหความรกฏหมาย เทคนคการไกลเกลยขอพพาทตางๆ โดยไมตองไปถงโรงถงศาล ประหยดเวลา คาใชจาย ทสำคญคอไมมใครแพใครชนะไมบาดหมางกนตอไป..

ยตธรรมชมชนสามารถเชอมโยงกบทกกจกรรมพฒนาได เพราะการทำงานในชมชนตองอาศยความรวมมอ ถามคนสองฝายทะเลาะกนมนกจะมปญหา ฉะนนถามคนทสามารถจะไกลเกลยตรงนไดกทำใหชมชนสามารถขบเคลอนตอไปไดอก อยางตอนทยกมอรบรองครวเรอนปลอดยา คนทไมถกรบรองกจะหาวาเราลำเอยงไมยตธรรม เรากบอกวาถาสามารถรอมชอมกนเองไดและใชกระบวนการประชาคมของชมชนและ เขากไมตองไปถงมอกฏหมาย..” --(สายชล)

ความยตธรรม ในความหมายของชมชนกคอ “ความเปนปกตสขของชมชนอยทไหนความยตธรรมอยทนน” และตองแสดงความบรสทธใจโดยการพดและยอมรบความจรง ซงประกอบไปดวย “ความจรงทตองยอมรบ” คอปญหาทเกดขนกบสวนรวม และ “ความจรงทยอมรบได”คอปญหาทเกดขนกบคกรณ ในการทำงานม “คณะกรรมการสมานฉนท” เปนกลไกหลกทไดรบการเลอกตงขนมาจากคนทชาวบานเชอถอศรทธาดวยกระบวนการเดยวกบคณะกรรมการชมชนเขมแขง และเนองจากเปนความคดเหนของคนทงหมบาน ทำใหเมอเกดขอพพาทใดๆ กเปนการงายทจะใหกรรมการคนทคกรณยอมรบนบถอไววางใจเขามาไกลเกลย สงผลใหเกดความเคารพเกรงใจและนำมาซงกนยอมความกนเปนสวนใหญ

ประชาคมทายโขดรวมใจผลกดน ก า ร พ น น พนหมบาน

หมบานจากความรวมแรงรวมใจกนสรางชมชนเขมแขงดวยกระบวนการประชาคม และยตธรรมชมชน ทำใหชาวซอยทายโขดอยรวมกนอยางเอออาทรถอยทถอยอาศยและรวมกนพฒนาทองถนของตน หากเกดความบาดหมางระหวางกนกจะใชความเปนชมชนสมานฉนทเขาไปไกลเกลยขอพพาท ผหลงผดไดรบ “การเยยวยา-ใหอภย-ใหโอกาสกลบใจ” ปญหายาเสพตดและอบายมขไดรบการแกไข

กระทงวนหนงอกบทพสจนความเปนชมชนเขมแขงกเกดขน เมอคนในทองถนบางคนรวมมอกบคนภายนอกเขามาเปดบอนการพนนกลางชมชนยวยวนใหชาวบานเขาไปพวพน ปญหากมไดถกละเลยเชนเคย ทวาถกนำเขาไปเปดประเดนในเวทประชาคมชาวบานเพอรวมถกหาทางออก และเปนมตชมชนวาตองเรงผลกดนอบายมขนออกจากซอยทายโขดโดยเรวทสด วธการทชมชนใชกคอสงแกนนำเขาไปเจรจาประนประนอมขอใหเลกเสยกอนทจะเขาสกระบวนการทางกฏหมาย

57

58

“..ปญหานถกเสนอเขาไปในทประชม คณะกรรมการฯ กพจารณาวาจะแกไขอยางไรทสดกมการประชาสมพนธวาอยาเลนเลย ใหหยดใหเลกซะ กไดผลในระดบชาวบานทวไปแตกยงมกลมหนงซงเลนในหองวไอพ ตรงนเราเขาไมถง กเลยใชองคกรระดบสงเขามาทำงานทสดเขากตองเลกไป” --(สายชล)

การผลกดนบอนการพนนออกนอกพนทนเปนรปธรรมทเดนชดอกประการจากกระบวนการประชาคมชมชนเขมแขง และชมชนสมานฉนททชาวบานรวมมอรวมใจกน ถงวนนชาวทายโขดไมไดบอกวายาเสพตด การพนน และอบายมขทงหลายจะไมกรำกรายเขามาคกคามพวกเขาอกแตบอกไดวาประชาคมชมชนจะชวยกนสอดสองเฝาระวงเพ อปองกน และพรอมจะชวยกนหาหนทางแกไขปญหาหากมนเกดขนมา

“ ธ น า ค า ร ช ม ช น ท า ย โ ข ด ” ยกระดบเศรษฐกจรากหญา

เมอม “กระบวนการประชาคม” และ “ศนยยตธรรมชมชน” เปนกลไกหลกในการขบเคลอนชมชนแลว ความพยายามสรางความเขมแขงยงยนของชาวบานมไดหยดเพยงเทาน “ธนาคารชมชนบานทายโขด” เปนกจกรรมตอยอดการพฒนาทโดดเดนและนาสนใจของซอยแหงน

โดยหลกการคอเปนสถาบนทางการเงนของชมชนอยางแทจรงวตถประสงคสำคญเพอเปนแหลงเงนทนหมนเวยนพฒนาเศรษฐกจของชมชนพงตนเองใหเตบโตยงยน โดยการสงเสรมการออมทรพย, ใหบรการกยมเงนแกสมาชกตามความจำเปน และมการใหบรการทกระบบไมตางจากแบงคพาณชยไมวาจะเปนระบบการถอหน, บรการรบฝาก-ถอน-ใหกยมเงนเพยงคณสมบตของสมาชกจะตองเปนชาวบานทายโขด-เปนคนดมคณธรรม-และเขารวมกจกรรมของธนาคาร

ขอบงคบของธนาคารชมชนแหงนคอ ในการถอหน-- สมาชกทกคนตองชำระคาธรรมเนยมแรกเขา 20 บาทและตองถอหนแรกเขาอยางตำ 10 หน หรอ 100 บาท และซอไดไมเกน 300 หนหรอ 3,000 บาท (ราคาหนละ 10 บาท), สมาชกตองถอหนรายเดอนอยางตำเดอนละ 1 หนหรอ 10 บาท และไมเกน 300 หนหรอ 3,000 บาท, สมาชกทจะกยมทกครงตองถอหนกยมรอยละ 1 หนของจำนวนเงนกยมทไดรบ, สมาชกใหมจะตองถอหนครบ 3 เดอนจงจะมสทธขอก, สมาชกมสทธขอกไดในวงเงนไมเกน 3 เทาของเงนหนในบญชตน, สมาชกทจะขอก ณ วนเปดทำการจะตองถอหนรายเดอนอยางตำ 5 หน หรอ 50 บาท

ในการรบฝากและถอนเงน-- เงนฝากประเภทออมทรพยตองเปดบญชไมตำกวา 100บาท และขอถอนไดทกวนทำการ, เงนฝากประเภทประจำตองเปดบญชไมตำกวา 300 บาทและถอนไดเมอครบกำหนดระยะฝาก 6 เดอนหรอ 12 เดอนทตกลงกนไว และไดรบดอกเบยรอยละ 3 ตอป

การใหบรการกยมเงน-- กยมฉกเฉน เชน อบตเหต อบตภย เจบปวยกระทนหน กไดคนละไมเกน 1,000 บาท ผอนชำระภายใน 1 เดอนทงตนพรอมดอกเบย โดยใชเงนคาหนของตนเองคำประกน, กยมทวไป กไดไมเกน 80% ของเงนในบญช ผอนชำระภายใน 12 เดอนทงตนพรอมดอกเบย โดยใชบญชเงนหนของตนเองคำประกน (เดอนละงวด), กยมระยะสน เพอเปนคาใชจายในครวเรอน กไดไมเกน 3,000 บาท ผอนชำระภายใน 6 เดอนทงตนพรอมดอกเบย (เดอนละงวด) และใหสมาชก 2 คนคำประกน, กยมระยะกลาง เพอนำไปลงทนประกอบอาชพ กไดไมเกน 6,000 บาท ผอนชำระใน 12 เดอนๆ ละงวดทงตนพรอมดอกเบย และใหสมาชก 3 คนคำประกน, กยมระยะยาว เพอใชจายดานการเกษตร กไดไมเกน 12,000 บาท ผอนชำระภายใน 24 เดอนๆ ละงวดทงตนพรอมดอกเบย และใหสมาชก 3 คนคำประกน หรอใชอสงหารมทรพยคำประกน

ธนาคารชมชน หรอ “กล มสจจะออมทรพย” ของชาวทายโขด เปดทำการทกวนอาทตยแรกของเดอนในเวลา 8.30-12.00 น. โดยมททำการชมชนเขมแขงบานทายโขดเปนททำการชวคราวของธนาคาร นอกจากนมการประชมคณะกรรมการธนาคารทกวนท 20 ของเดอนประชมใหญปละครง เพอความโปรงใสคณะกรรมการฯ ตองรายงานความกาวหนาของกจการใหสมาชกทก 3 เดอน

59

“..แรกๆกยากเพราะกฏระเบยบมนเยอะ ชาวบานธรรมดาอยางเราไมคอยเขาใจเรากแกปญหาโดยการประชมถๆทกอาทตย มาตามสมครใจแลวแตใครวาง จนเขาใจกนทกคนจนทงซอยลวนเปนสมาชกธนาคาร.. เมอกอนชาวบาน 70% กเงนนอกระบบ มปญหาเรองหนสนกนเยอะ แตปจจบนลดลงเรอยๆ ชาวบานกกนเอง คำประกนกนเอง จะไปโกงกนเองกไมได ทำมา3 ปตอนนเรามเงนทนหมนเวยน 5 แสนกวาบาท” --(ประนย ประกอบธรรม ประธานธนาคารชมชนทายโขด)

ผลกำไรสทธรายปของธนาคารนอกจากจะถกจดสรรเปนปนผลเงนถอหนสมาชกรอยละ50, ประกนความเสยงและทนสำรองธนาคารรอยละ 10, คาตอบแทนคณะกรรมรอยละ 10, งบจดซออปกรณสำนกงานรอยละ 5, พฒนาบคลากรรอยละ 2, งบกองทนบรหาร(รบรอง)รอยละ 2 ผลกำไรยงถกจดสรรเพอเปนสวสดการพฒนาชมชนในดานตางๆ ไดแก พฒนาอาชพใหสมาชกรอยละ 2, สวสดการสมาชกรอยละ 3, สงเสรมกฬารอยละ 2 และเปนทนการศกษาเดกรอยละ 2

ธนาคารชมชนทำใหหลายครอบครวจากทไมเคยมเงนเหลอเกบกสามารถเกบเลกผสมนอยไวเปนคาใชจายยามจำเปน ใครทมความจำเปนฉกเฉนหรออยากลงทนประกอบอาชพกไมตองไปกเงนนอกระบบเพราะทนใหกดวยดอกเบยทตำกวาธนาคารทวไปซะดวยซำ ดอกผลของธนาคารแหงนยงนำไปพฒนาชมชนในดานตางๆ อกดวย นคอคณภาพชวตและเศรษฐกจทดขนของชาวทายโขด

“ ก ล ม ย ว เ ย า ว ช น ” คนตวเลกสบสานอดมการณชมชนเขมแขง

เยาวชนคนตวเลกลกหลานชาวบานทายโขด ไมเพยงเปนฟนเฟองเลกๆ ทชวยขบเคลอนชมชน ทวาพวกเขาเปนอนาคตทสำคญหรอ “ทายาทอดมการณ” ทจะเตบโตขนมาสานตอชมชนทายโขดเขมแขงแหงน คณะกรรมการชมชนจงสนบสนนใหเกดการรวมตวเปน “กลมยวเยาวชน”เพอเปนภมค มกนภยยาเสพตดและเปดโอกาสใหเดกๆ ใชเวลาวางใหเกดประโยชนและรรกสามคคโดยทำกจกรรมสรางสรรคตางๆ ตามความสามารถ

60

“จากพลงแหงนาฏดนตรท เคยมมานาน ไดสบสานส ฝนของเยาวชนอยางนาประหลาดใจ เสนหแหงเสนเสยงของกลองยาวยงแวววาวกลางใจไมเสอมคลาย ยงไดครผเขาถงเยาวชน ยงเหมอนตองมนตเสนหา ยงคนหากยงเหนคณคา ตางหมายมาดวาจะนำพาส..อนาคตไกล..”

“โครงการเยาวชนกลองยาวพนบานทายโขด” เปนการนำเดกๆ อายประมาณ 7-10 ปทสนใจมาฝกสอนอบรมตกลองยาวและรำกลองยาวจากครดนตรในชมชนจนตงเปนวงมสมาชก22 คน และไดรบการสนบสนนจากศนยการศกษานอกโรงเรยนอำเภอบานคายในการนำเดกไปศกษาดงานดานการทำกลองและทาเตนประกอบจงหวะดนตรทจงหวดอางทอง

“..กลมพฒนาหมบานกชวยสนบสนนงบประมาณและอปกรณดนตร พอแมเดกกชวยสนบสนนตามกำลง บางสวนไดจากผมจตศรทธาในชมชนเปนเงนบาง ขนมบาง เดกๆ กจะมาฝกซอมกนทกเสารอาทตย บางคนหลงเลกเรยนตอนเยนเลนบอลเสรจกมาซอมกลองยาวตอ..เมอเดกๆ มารวมกลมกนเลนกลองยาว เขากจะไมไปยงเกยวกบยาเสพตด ไมไปตดเกมสคอมพวเตอรและเดกกลมนยงไปรวมทำกจกรรมพฒนาตางๆ ของชมชนอกดวย..” --(กรด บญบรรจง หวหนาโครงการอนรกษวฒนธรรมไทยกลองยาวเยาวชน)

มอเลกๆ ของนางรำตวนอยทรายรำอยางงดงาม ประกอบกบจงหวะทวงทำนองกลองยาวของนกดนตรรนเยาว ไมเพยงทำหนาทชวยสบสานศลปวฒนธรรมพนบาน สนบสนนใหเดกๆใชเวลาวางอยางสรางสรรค ยงทำใหพวกเขามรายไดพเศษเปนคาขนมไปโรงเรยนแบงเบาภาระของพอแมจากการออกงานแสดงตามทตางๆ ทงในและนอกหมบาน ไปไกลถงตางจงหวดยานพทยา ชลบร ไมวาจะเปนการแสดงตอนรบคณะดงานชมชนเขมแขง, งานประเพณตางๆ เชนบวชนาค เทศนมหาชาต สงกรานต แหเทยนพรรษา

61

“กจกรรมกฬา” เกดขนดวยแนวคดทวา “กฬาสรางคน ทำใหมสขภาพใจทดมการบรหารอารมณ และจากการเคารพกตกาสการเคารพกฏหมายบานเมอง” ชมชนจงสนบสนนใหเดกๆเลนกฬาโดยใชฟตบอลเปนกฬานำรอง ไดครจากโรงเรยนวดหนองกระบอกมาชวยฝกซอมใหทกเยนหลงเลกเรยนในสนามกฬาเลกๆ ของชมชนจนกระทงสมาชกทมรนเยาววยไมเกน 13ทง 18 คนสามารถวาดลวดลายไปฟาดแขงแขงขนในระดบจงหวดไดทเดยว

“เดกอายขนาดนถอเปนกลมเสยงในการทจะตดยาหรอหลงผด บางทพอแมไปทำงานกลบมด เดกไปไหนกไมร ถาเราสรางกจกรรรมกฬาตรงนขนมา กเปนการดแลเดกๆ เปนการสงเสรมความสามารถ และเปนการสรางความสามคค แลวยงเชอมโยงไปถงพอแมใหเขามารวมในกจกรรมชมชนเขมแขง” --(อาคม บญบรรจง--ประธานโครงการกฬา)

นอกจากเรยนรทกษะในเกมสฟตบอล ไดมสขภาพรางกายทแขงแรง กตกาของกฬายงสอนใหเดกๆ มระเบยบวนย-รรกสามคค-รแพ-รชนะ-รอภย ปลกจตสำนกเยาววยใหมพนฐานทสำคญของงานพฒนาชมชนเขมแขงในอนาคตอกดวย

พลงสตร ท า ย โ ข ด แนวรวมพฒนาทกระดบชมชน

“มอกไกว ดาบกแกวง” ปฏเสธไมไดวาสตรเปนพลงสำคญของการพฒนาในทกระดบของสงคม ตงแตครอบครวรากหญา ชมชนรากฐาน การงานระดบประเทศ ทนชมชนซอยทายโขดกเชนกนสตรเปนพลงสำคญในการพฒนาทกระดบของชมชน

การจดตงกลมอาชพ เปนกลไกสำคญไมนอยทนำไปสชมชนเขมแขง ดวยเปนการแกปญหารากฐานดานปากทองของชาวบาน นำไปสคณภาพชวตทดของครวเรอน พวกเธอจงมการรวมตวกนเปน “สภากลมแมบานเกษตรกรตนแบบ” เพอเปนแนวรวมพฒนาชมชนเขมแขงอกแรงหนงโดยไดรบการสนบสนนจากสำนกงานเกษตรอำเภอบานคาย ดวยวตถประสงคจดต งเพ อเปนแหลงรบและถายทอดความร ด านการเกษตรและการแปรร ปผลตภณฑอนเปนสนคาโอทอปของชมชน

“ผหญงในหมบานหลงจากภารกจประจำคอกรดยางเชามดถงประมาณ 8 โมงเชากเสร จแลว กลางวนพวกเรามเวลาวางท งว น เลยคดวานาจะใชเวลาตรงน ให เก ดประโยชนโดยมารวมกนทำผลตภณฑ ซงเปนการลดรายจายครวเรอนจากการทำของใชเองและเพมรายไดจากการนำไปขายได.. การรวมกลมกนยงเปนการสรางความสามคคและไดพบปะพดคยกนตามประสาผหญงเหมอนเปนชมรม..” --(ตวแทนกลมแมบานทายโขด)

62

63

นอกจากกะปทกลายเปนสนคาโอทอปของตำบลแลว กลมแมบานทายโขด 33 คนยงทำผลตภณฑอกมากมาย อาท นำยาลางจาน ยาหมอง นำมนเหลอง แชมพ และขนมไทยหลายอยาง

“สภากลมแมบานเกษตรกรตนแบบ” หรอ “กลมแมบานทายโขด” จงเปนกลมพฒนาอาชพสรางรายไดเสรมนำไปสคณภาพชวตท ดข นของครวเรอน และยกระดบเศรษฐกจพ งตนเองเตมความแขงแกรงใหกบชมชน

ความสำเรจแหง ก า ร พ ฒ น า และกาวยางตอไป

..ตอนเรมตนหลายคนไมรและไมเขาใจ ไมเหนภาพความสำเรจทอยขางหนาเมอเรมเดนกเรมสะดดแตกหยดไมได ตองกดฟนเดนตอไปไมทอและไมถอย กวาททกคนจะเหนดตองใชเวลาไมนอย กวาทจะเหนวามประโยชนตอชมชนกตองอดทนไมนอยเชนกน และกวาจะถงวนน วนททกคนเหนวาสำคญกไมใชวนสดทายทจะกาวเดนตอไป..

จากคนเพยงกลมเลกๆ ทไมนงดดายกบปญหาจงรวมตวกนดนรนหาทางออกใหกบสวนรวม จนกลายเปนประชาคมเขมแขงซอยทายโขด วนนคนทงชมชนทไดเหนประโยชนในพลงแหงการรวมแรงรวมใจกน

“พอเราเปลยนจากสลมเปนชมชนเขมแขงจนเปนทรจกแลว จากทเมอกอนคนทายโขดไปหางานทำไมมใครรบ ปจจบนโรงงานในเขตตำบลหนองละลอกถามตำแหนงงานอะไรวางเขากจะทำเปนหนงสอถงเราวาททายโขดมใครอยากทำงาน ถามและแกนนำชมชนเขมแขงชวยรบรองคณสมบตเขากจะรบทนท คอใหโอกาสคนทายโขดกอนทอน..” --(สงา อทธพงษ)

ดวยความคดทวาสายนำทเชยวไหลยอมไมใชนำเนาฉนใด การจดกจกรรมไมใหวางยอมสรางความยงยนฉนนน กจกรรมเพอการพฒนาตางๆ จงเกดขนในชมชนอยางตอเนอง และดวยความตระหนกวาการพฒนาดานจตใจจะตองควบคไปกบการพฒนาทางสงคมเศรษฐกจชมชนชาวทายโขดไมเพยงใหความสำคญกบการปลกจตสำนกใหลกหลานผานกจกรรมกลมยวเยาวชนพวกเขายงจดกจกรรมสานสมพนธของคนในครอบครวและในชมชนเชน “วนกตญญ” เพอใหชาวบานและเยาวชนไดแสดงออกถงความเคารพรกตอผมพระคณ

“เราทำงานในชมชนกตองการประสานความสามคคของคนในชมชนใหมากขนจงใชวนท 12 สงหา ซงเปนวนแมเปนวนกตญญ ในวนนนกมการจดกจกรรมวนแมดวย.. กประสบความสำเรจนะ หลงจากเลกกจกรรมการละเลนตอนกลางวนแลว ในชวงกลางคนเรากจะมารวมกนมานงกนขาวรวมกน มการมอบรางวล มกจกรรมสนกสนานครนเครงรวมกน..” --(สายชล)

กจกรรมสานสมพนธรกครอบครวกระชบความสามคคในชมชนอนๆ กถกสรางสรรคขนอยางตอเนอง อาทการจดแขงขนกฬาฟตบอล กฬาพนบานเพอความสนกสนานและสบสานการละเลนทองถน การออกกำลงกายแอโรบคเพอสขภาพ

“..ตลอด 4 ปนเราไดพสจนใหเหนถงความตงใจและผลความสำเรจทเรากาวเดนมา และกจะเดนตอไป ตอนนซอยทายโขดเปนแคสวนหนงของบานหม 4 เปาหมายตอไปของเราคอทำอยางไรจะขยายกจกรรมจาก 65 ครวเรอนไปใหครอบคลมทงหมบาน ซงตอนนกมทศนะคตและความรวมมอทดตอกนมากขน เชน เกดชมรมสาวนอย’45 ซงเปนการรวมตวกนของกลมผหญง ในหมบานมารวมกนทำงานพฒนา..” --(สายชล)

ปจจบน “กระบวนการประชาคม” และ “ศนยยตธรรมชมชน” กลายมาเปนกลไกหลกในการขบเคลอน “ชมชนเขมแขงซอยทายโขด” และดวยพลงเครอขายชมชนเขมแขงไมวาจะเปนธนาคารชมชน เพอแกไขปญหาความยากจน, เยาวชนกลองยาว เพอดแลเยาวชนและสบสานวฒนธรรม, กลมแมบานเกษตรกรสมพนธ เพอสรางเสรมรายไดใหสตร, การออกกำลงกายเพอสรางเสรมสขภาพ ฯลฯ ทำงานเชอมประสานสอดคลองกนทำใหสายสมพนธของชาวบานกลบมาเหนยวแนน มการฟนฟประเพณวฒนธรรมดงาม ชมชนสามารถดแลและชวยเหลอกนเองไดทงดานสขภาพ เศรษฐกจ ฯลฯ

ชมชนซอยทายโขดสามารถลบคำสบประมาทวาเปนสลมกลายมาเปน “ศนยการเรยนรชมชนเขมแขงทายโขด” เปนชมชนตนแบบของกรมคมประพฤต กระทรวงยตธรรม และเปนชมชนตวอยางของสำนกงาน ป.ป.ส.และกองทนแมของแผนดน ทสำคญคอเปนทศกษาเรยนรดงานดานการพฒนาของชมชนและหนวยงานราชการหลายแหงในประเทศ .

64

ถอดรหสความคด ช ม ช น เ ข ม แ ข ง ซอยทายโขด

จากอดตทใครๆ เรยกทนวาสลมทายโขดแทบจะหาความภาคภมใจในบานเกดไมได ปญหายาเสพตดทำใหเราไดมโอกาสส โดยไมรวาวนจะสวยงามปานใด รแตเพยงวาถาไมสกอยไมไดถงจะอยไดเรากไรคา! .. ตอนเรมตนหลายคนไมรและไมเขาใจ ไมเหนภาพความสำเรจทอยขางหนา เมอเรมเดนกเรมสะดดแตกหยดไมได ตองกดฟนตอไปไมทอและไมถอย กวาททกคนจะเหนดตองใชเวลาไมนอย กวาทจะเหนวามประโยชนตอชมชนกตองอดทนไมนอย และกวาจะถงวนนวนททกคนเหนวาสำคญกไมใชวนสดทายทจะกาวเดนตอไป..

จากบทเรยนทผานมาทำใหรวา เราตองเรยนรตลอดชวต นคอทมาของ ศนยเรยนรชมชนทายโขด..

65

ย น ด ต อ น ร บ สชมชนเขมแขง

ช า ก เ ล ก

เสนทางสหมบานนำรองจงหวดระยองคำตอบทบานชากเลกอำเภอบานคาย

จากชมชนทมปญหารนแรง ทงวถเกษตรกรรมดอยถอย ความยากจนบนทอน และยาเสพตดทเขามาคกคาม ถงขนาดมครวเรอนพวพนกบยาเสพตดเกนกงหนง ไมเวนแมกระทงบรรดาลกหลานผนำชมชนจนชาวบานเปรยบเทยบชมชนของตนวาเหมอน “คนปวยทนอนรอการฟนฟ”

ณ วนนสามารถกลายเปนหมบานนำรองการพฒนาดานตางๆ ของจงหวด ไดรบเกยรตคณประกาศมากมาย อาท กองทนหมบานดเดนของอำเภอ, หมบานตนแบบโครงการเอสเอมแอล, หมบานนำรองแกปญหาความยากจนของอำเภอ, รองชนะเลศชมรมทบนมเบอรวนระดบจงหวด

พบคำตอบเหลานไดทบานชากเลก หม 5 ตำบลบางบตร อำเภอบานคาย จงหวดระยอง

ตำนาน ค น ช น บ ท บานชากเลก

บานชากเลก ตงอยตอนกลางของตำบลบางบตรหางจากทวาการอำเภอบานคายไปทางทศตะวนออกเฉยงเหนอราว 8 กโลเมตร มถนนลาดยางทางหลวงแผนดนหมายเลข 3471 ถงชมชน เปนหมบานชนบทขนาดกลางพนทประมาณ 2,800 ไร แบงเปนพนททำนา 1,500 ไร, พนททำสวน 1,150 ไร, อนๆ 140 ไร และเปนทอยอาศยประมาณ 10 ไร ภมประเทศทวไปเปนทราบลมทำนา และมสนเนนสลบเลกนอยเปนททำสวนและปลกสรางบานพกอาศย ดานอาณาเขตตดตอ

กบชมชนใกลเคยงในละแวกตำบลคอทศเหนอจรดหมท 4 บานหนองพะวา, ทศใตจรดหมท 9บานมาบสองสลง, ทศตะวนออกจรดหมท 12 บานคลองกระทอน และทศตะวนตกจรดหมท 3บานหนองคลา

จำนวนประชากรทงหมด 173 ครวเรอน 624 คน เปนหญง 306 คน และชาย 318 คนดานเศรษฐกจมอาชพรบจางทวไปและเปนแรงงานในโรงงานอตสาหกรรมรอยละ 56 เปนเกษตรกรรอยละ 24 คาขายรอยละ 12 ประกอบอาชพอนๆ อกประมาณรอยละ 8 วถเกษตรกรรมบานชากเลก สวนใหญคอการทำนา นอกนนไดแกสวนยางพารา สวนผลไม และปลกพชผกสวนครว

ประวตศาสตรชมชนนน ผเฒาผแกเลาความวาผทมาอยอาศยทำไรทำนาครงแรกคอนายเครอ-นางบญ มงคลสวสด ยอนไปประมาณป 2479 ทมาของชอหมบาน “ชากเลก” นนมาจาก “ชาก” ซงเปนคำชาวบานเรยก “ปาละเมาะสลบกบทงหญา” คอพนทนแตเดมไดมการบกเบกทดนทำไรแลวทงรกรางใหเปนปาละเมาะเลกๆ เพอทำการเลยงววเลยงควาย

ดานการปกครอง เรมเดมทพนทชมชนขนอยกบบานหนองพะวาหม 4 ตอมาป 2520 จงไดแยกเปนหม 5 เรยกวาบานมาบสองสลง กระทงป 2535 จงแยกหมบานอกครงโดยหมบานเดมเรยกวาบานมาบสองสลงเปลยนเปนหม 9 และหมบานใหมชอวา “บานชากเลก หม 5”และทายสดป 2544 กแยกออกเปนบานคลองกระทอนหม 12 อก

ความออนแอของชมชน เหมอน ค น ป ว ย ทรอการฟนฟ

ผนำชมชนเปรยบเปรยใหฟงวาถาหมบานเปนคน ชากเลกกปวยกระเสาะกระแสะอยตลอดเวลาเพราะมโรคหลายอยางสะสมแทรกซอน ปญหาหลกททำใหหมบานออนแอลมปวย ไดแก ปญหายาเสพตด ปญหาสงคม ปญหาครอบครว และปญหาความยากจน

68

ปญหาความยากจน เดมทชาวบานมสมมาอาชพเกษตรกรรม กระท งมโรงงานอตสาหกรรมเขามาตงในตวอำเภอตางๆ ของจงหวด ชวงป 2525 ชาวบานชากเลกจำนวนมากจงละทงอาชพเดมเปลยนไปเปนแรงงานรบจางในโรงงาน คนทยงเปนเกษตรกรอยย งปลกกยงขาดทน เพราะตองซอปยเคมมากขนและยงขายผลผลตไดราคาตำ หนำซำยงทำใหดนเสอมนำเสย หลายรายเปนหนสน โดนยดททำกน หลายคนวางงาน และกยงทำใหตองไปเปนแรงงานรบจาง

ปญหาครอบครว-ชมชน-และสงคม เปนผลกระทบของเศรษฐกจสงคมใหม วถอาชพเกษตรกรรมทตกตำ คานยมทางวตถทรบมาจากชมชนเมอง ชาวบานเลาวากอนป 2535 ทโรงงานอตสาหกรรมยงไมมาก พวกเขายงชวยกนลงแขกเอาแรงกนทำไรไถนาทำสวน กระทงป 2545 มแตการใชเครองจกรกลหรอตองจางแรงงานกน ประเพณดงเดมทคนหนมจะบวชเรยนรธรรมะพฒนาจตใจแทนคณพอแมกนหลายเดอน ปจจบนจดงานใหญโตฟมเฟอยแตบวชพอเปนพธแค 7-15 วนเมอความเอออาทรกนลดลงและไมคดทจะพฒนาจตใจ จงตางคนตางอย ลกหลานใครมปญหากไมชวยกนสอดสองดแล ชมชนจะเปนอยางไรกคดวาธระไมใช

ปญหายาเสพตด ไมใชเรองใหมของชมชนตางๆ รวมทงทชากเลก ยอนไปป 2515 กเคยมชาวบานเสพเฮโรอน ตอมาป 2525 กมชาวบานเสพยามา แตดวยปรมาณทยงไมมากทำใหไมมใครคดวาจะเปนปญหาอะไร กระทงหลงป 2540 ทยามาไดเพมฤทธรายแรงและเปลยนชอเปนยาบามครวเรอนเกนกงหนงหรอ 80 กวาหลงคาพวพนยาเสพตด คดเปนจำนวนกกวา 100 คน ทงวยรนทงผใหญ ทงทเสพกระทงเปนผคา ไมเลอกหนาแมกระทงลกหลานของบรรดาผนำในชมชนเอง

ไมเพยงปรมาณปญหา ความรนแรงของยาเสพตดยงซำเตมปญหาครอบครว ปญหาชมชนทมอยแลวใหหนกขน อาท ลกๆ ทตดยาไมเชอฟงพอแม, หวหนาครอบครวถกจบเขาคกเพราะคายา, บางครอบครวลกมวเขมฉดยาจนเปนโรค ทงหลานตดเชอไวใหตายายเลยงด, บางบานทะเลาะเบาะแวงกนเรองลกตดยาจนตองหยารางแยกทาง, ชมชนทเคยสงบกมการมวสม แตงมอเตอรไซดขเสยงดง กระทงทะเลาะววาททำรายรางกาย ลกขโมยทรพยสนทางการเกษตร วงราวคนทผานเขามาในหมบานและไมสามารถจบคนรายได และทสำคญคอวยรนหลายคนเรยนหนงสอไมจบเพราะตดยา

69

“..เจาหนาท ตำรวจเขามาสบหาผคายา พอวางแผนเขาจบกมกไมคอยพบของกลางตองปลอยตวไป รายทถกจบไดตดคกไมนานกกลบเขามาอยในชมชนมพฤตกรรมเหมอนเดม เดกบางรายพอแมขอรองใหไปบำบดพอรกษาหายกลบมาอยบานดไดไมนาน เจอเพอนทยงไมเลกกชวนกนไปตดยาอก หรอชาวบานดใจทผคายาในชมชนถกจบตดคก พากนคดวาปญหาคงหมดไป เอาเขาจรง คนตดยากออกไปซอขางนอกแลวเอากลบเขามาเสพขางในอกซำยงพฒนาเปนผคารายใหมในชมชนดวย คราวนเลยมผ คาหลายคนทำเปนเครอขายและขยายใหมคนเสพยามากขนไปอก..

เจาหนาทฝายรณรงคปองกนกเขามากนหลายชดหลายรปแบบ ทงอบรมใหความรชาวบาน ใหนกเรยนประกวดคำขวญตอตานยาเสพตด เขยนปายและเดนรณรงคบาง แขงกฬาตานยาบาง กระทงสมตรวจปสสาวะ ทำหลายอยางกไมเหนจะแกปญหาของหมบานชากเลกเปนแคกจกรรมหนงๆ ขนมาเทานน พอกรรมการหมบานออกเดนเวรยามเพอสอดสองดแลในเวลากลางคน ผเสพผคากนำเอายาเสพตดกลบเขามาในเวลากลางวน ตกกลางคนพวกเราออกเดนเวรยามกนพวกนกนอนเสพกนสบาย หวเราะเยาะเราเสยอก ปญหาไมไดลดซำยงมากขน รนแรงขน..” --(อเนก สวรรณวงศ ประธานชมชนเขมแขงบานชากเลก)

ไดหนทางสรางสรรค จ ด ป ร ะ ก า ย พ ล ง ของคนชากเลก

กลางป 2545 ดาบตำรวจประจวบ แจมกระจาง หวหนาตยามทบานหวยยาง เดนทางเขาหม บานชากเลกพรอมดวยเอกสารแนะนำกระบวนการสรางความเขมแขงใหกบชมชนตามแนวทางของสำนกงาน ป.ป.ส.ภาคตะวนออก ตอมากมชดปฏบตการมวลชนสมพนธของสถานตำรวจภธรอำเภอบานคาย(นำทมโดยดาบตำรวจมนตร เสมรบณย) เขามาสำรวจชมชนพบปะพดคยตามหลงคาเรอนตางๆ แรกทเดยวชาวบานคดกลววาตำรวจกำลงจะมาปดลอมหมบานเพอปราบปรามยาเสพตด กลววาลกหลานของตนจะถกจบ กระทงไดพดคยทำความเขาใจตรงกนวาจะมาชวยสนบสนนชมชนใหลกขนมาแกไขปญหาของตนเอง

70

“..เราถามตำรวจวาทำอยางไรปญหายาเสพตดในบานชากเลกจะแกไขไดจรงไมเหมอนทผานมาพากนมาแลวกกลบออกไป ทานกนำเสนอความคดเรองการสรางกลไกของชมชนเองทสามารถทำงานไดอยางตอเนองและเปนกระบวนการ แรกๆ ชาวบานกตกใจทอยดๆจะใหเรามายงกบเรองการแกไขปญหายาเสพตด แลวกถามไปวาจะใหชาวบานชวยราชการอยางไรบาง จงไดรบคำอธบายวา ปญหายาเสพตดเปนปญหาของชมชน สงผลเสยกบชมชนโดยตรง และคนในชมชนเทานนทร ดวาปญหาหลบซอนอยมมไหน ดงนนหากชาวบานรวมตวกนเปนคณะกรรมการทเขมแขงและมแนวทางการแกไขปญหาทด เจาหนาทกจะคอยสนบสนน จะทนใหเขาเรยกวาหมบานขยาหรอจะรวมพลงกนหาหนทางแกไขโดยการพงพาตนเองกอน..”--(อเนก)

ทสดชาวชากเลกกเหนดกบแนวทาง “ชมชนดแลชมชน” หรอพลงของชาวบานทจะแกไขปญหาของตนเปนหลก ภาคราชการสนบสนน จงนำตนแบบการสรางชมชนเขมแขงทบานคลองจรเขนอย ตำบลเกาะไร อำเภอบานโพธ จงหวดฉะเชงเทรา มาประยกตเขากบสภาพสงคมวฒนธรรมเพอเปนแนวทางจดการกบปญหายาเสพตดและปญหาอนๆ ของหมบานอยางบรณาการ

กระบวนการพฒนาไปสชมชนเขมแขงของหมบานชากเลก เรมตนตงแตการสรางกลไกหลกในการพฒนาโดยการสรรหาผนำธรรมชาตหรอ “คณะกรรมการชมชนเขมแขงบานชากเลก”ซงใชวธใหชาวบานลงคะแนนเสยงเลอกตงจากคนทตนศรทธาไววางใจวาเปนทพงยามเดอดรอนได และจำนวนของกรรมการกมาจากสดสวนทเหมาะสมในการดแลสอดสองปญหาตางๆ ไดอยางครอบคลมหรอเปน “เครอขายเฝาระวง” ททวถงทงชมชนชากเลก จงไดคณะกรรมการ 66 คนในสดสวนกรรมการ 1 คนดแล 2-3 ครวเรอน และม “เวทประชาคม” เปนทระดมแรงสมอง-แรงใจ-แรงกายรวมกนของคนทงหมบานตามแนวทางแกไขปญหาดวยสตปญญาโดยใช “หลกสนตวธ”เอออาทรใหอภยใหโอกาสผกระทำผดไดกลบตวกลบใจ

เ ส ย ส ล ะ - โ ป ร ง ใ ส - จ ร ง ใ จ บทพสจนภาวะผนำ

“..ตอมากคอกจกรรมพสจนฝมอคณะกรรมการ แตพอเรมทำงานไปสกระยะกทำทาจะไปไมรอด สรางเครอขายเฝาระวงไมสำเรจ สำรวจครวเรอนไมสำเรจ ทสดกรสาเหตวาเกดจากเรองสวนตวเมอมการเลอกตงทองถน บางสวนกลววาจะไดรบอนตรายจากผเสพผคา กลวลกหลานทตดยาจะถกเปดเผยรายชอ บางกกลววาเจาหนาทจะทอดทงใหชาวบานทำงานกนลำพง..” --(อเนก)

71

เวทประชาคมชมชนจงเกดขนอกครงเพอแกไขอปสรรคใหญคอความไมเปนนำหนงใจเดยวกนของคณะกรรมการ มการขอรองวาใหวางความขดแยงสวนตวไวแลวหนมาชวยกนแกปญหาสวนรวมกอน สำหรบเรองความหวาดกลวนนชดปฏบตการมวลชนสมพนธกยำวาตำรวจจะอยเคยงขางชาวบาน รายชอผมพฤตกรรมเกยวของกบยาเสพตดกจะใหเปนความลบของชมชน สงเพยงตวเลขใหราชการ เพอใหโอกาสชมชนดแลแกไขกนเองกอน นอกจากทเหลอบากวาแรง

จากเรมแรกททำทาวาจะรวมตวกนไมได ดวยการโนมนาวชกชวนใหเหนถงประโยชนของความรวมมอและสรางแรงกระตน ทสำคญคอดวยความศรทธาเชอถอทชาวบานมตอตวประธานกสามารถหลอมรวมใจคนชากเลกได เมอความคลางแคลงหายไปกเกดความสามคค และเพอสรางความมนใจวาไดเดนมาถกทาง-สรางความเชอมนวาชาวบานทำได คณะแกนนำกเดนทางไปศกษาดงานทบานคลองจรเขนอย ทมภาพความสำเรจใหเหนแลวซงกไดสรางกำลงใจเปนอนมาก

เวทประชาคมเกดขนอกครงเพอ “คนหาปญหาโดยชมชนเอง” หรอคดแยกผมพฤตกรรมเกยวของกบยาเสพตด ดวยวธใหกรรมการเขยนรายชอครวเรอนในเครอขายเฝาระวงของตนซงมพฤตกรรมเขาขายลงในกระดาษ ใหคณะกรรมการออกเสยงรบรอง-ไมรบรองครวเรอนปลอดยา

“ครงแรกเลยทงผใหญบาน- อบต.-ประธานชมชน ตางยกมอสารภาพกลางประชาคมวาบานตวเองมลกหลานเกยวของกบยาเสพตดและยนดทจะแกไข เพอแสดงความจรงใจใหชาวบานเหนกอน แตกมกรรมการบางคนไมกลาเขยนชอลกตวเองลงไป เลกประชมชาวบานทรวมสงเกตการณกมาบอกวาตามรายชอนนยงไมหมด มอกมาก.. คณะกรรมการกจดประชาคมอกโดยใหชาวบานเขามามสวนรวมเขยนรายชอดวยทำใหไดขอมลมากขน กรรมการกยกมอสารภาพมากขน พอแกนนำพากนเปดอกชาวบานกหายกลวตางแสดงตวยอมรบวาทบานตวเองกมปญหา..” --(อเนก)

72

“..บานผมเคยไดธงขาวปลอดยา ตอมาลกเขยเขามาอยดวยเขาเสพยาบา ผมละอายใจมากคดจะปลดธงลงจากบาน แลวผมกไมยกมอรบรองใหบานตวเอง เพราะมนเปนความจรงทตองยอมรบ และเราเปนกรรมการฯ ตองเปนแบบอยาง ถาเราปดบงจะไปแกปญหาหรอบอกชาวบานไดอยางไร มนเปนความโปรงใส..” --(บญเรอง เกตมณ ประธานอาสาสมครสาธารณสขประจำหมบาน)

จากการทำเวทประชาคมถง 3 ครง จงสามารถคดแยกไดทงหมบาน พบครวเรอนทเกยวของกบยาเสพตด 88 หลงคา เปนจำนวน 103 คน ซงเปนตวเลขทคณะกรรมการคอนขางมนใจ เพราะมกรรมการบางคนทเปนผขายยากลบใจรวมใหขอมลดวย

“..เขาเคยเปนทงคนขายคนเสพ โดนจบตดคกไป 5 ปพนโทษออกมาอยในชมชน เรากใหเขามาบอกเลาประสบการณ ความยากลำบากในคก กระบวนการคายา-เสพยาเลาไปนำตาซมไป และขอเขามารวมพฒนาชมชน แรกๆ กยงไมไวใจ แตดๆ พฤตกรรมไปเขากขยนทำมาหากนและชวยกจกรรมชมชนทกครง ทสดกเลยใหเขามาเปนกรรมการบทบาทในการเฝาระวงยาเสพตด คอยบอกเบาะแสผเสพ-ผคา และแหลงมวสมในชมชน วาตรงไหนทไหนควรระวง..” --(บญเรอง)

คำ ส า ร ภ า พ บานไมปลอดยา และสนตวธบำบด

“..ตอนนนผมเปนหวหนาคนงานขบรถแมคโคร ลกอาย 14-15 ป ปดเทอมกพาเขาไปดวย ไปเหนพวกคนขบรถเสพยาบากน แลวกลองจากทนน ผมรกพากลบบาน แตในหมบานกมวยรนจบกลมเสพยากนอยแลว ตอมากไมไปเรยนหนงสอ แตงชดนกเรยนออกจากบานทกวนแตไมถงโรงเรยน จอดกลางทางจบกลมกบเพอน ทสดกเรยนไมจบ แรกๆ กตเขา ดาเขา แตไมไดผล..

ตอมาจงใชวธพดคยดๆ สอนใหรโทษภยทงสขภาพแยลง อนาคตหมดไป และกเชงขอรองวาพอมลกชายคนเดยว และพอกเปนถง อบต.ตองเปนแบบอยางใหคน ลกเลกเสยไดไหม ใชเวลา

73

เปนป เขากคงเหนใจเลยคอยๆ เปลยน กลบมาเรยนหนงสอไมไปจบกลมกบเพอนอก เรากเบาใจแตกตองไปแกทกลมเพอนเขาดวย เพราะถาชวยแตลกเรา ปญหากไมจบเพราะเดกๆ ในชมชนยงจบกลมเสพยากน..” --(มง นามสวรรณ อบต.บางบตร)

“..ตอนลกผมอาย 17-18 ป เขาออกไปรบจางขบรถแมคโครแลวกตดยา แรกๆผมไมรเพราะ 10 ปกอนนนยงไมมใครเคยเหนปญหา และนานๆ เขากลบบานท อกทงไมไดตดจนงอมแงมยงทำงานได พอมารวมกลมทำชมชนเขมแขง(2545)เปนชวงทวยรนในหมบานตดยาบากนเยอะ.. ลกผมกโตเปนผใหญขน เรองโทษภยไมตองบอกมนรด ผมกใชวธขอรองใหเขาเลก เหนใจทพอเปนถงผใหญบานจะไดไมอาย กเปนปเหมอนกนกวาจะมนใจวาเลกได เพราะอวนขนไมซดเซยวและกเรมมลกเมยดวยกเหนเขาอยกนด ตอนนชวยแมทำมาหากน ..”--(สรนทรเกตมณ ผใหญบานชากเลก)

“..4 ปกอนลกผมเองกตดยา เขาไมชอบเรยนหนงสอเลยไปขบสบลอรบจาง แลวกเพอนชวนจนตด สดทายไปโดนตรวจปสสาวะสมวง ไมตดคกเพราะไมพบของกลาง แตกมจดหมายเตอนถงผมวาใหดแลลกตวเอง ตอนนนผมเปนกรรมการ สภอ.บานคาย กลาออกเลยเพราะละอายใจกหาวธใหลกเลก ทแรกลงทนเรองอาชพใหเขาแตกลมเหลว พดคยกนบอยๆ สดทายเขากเหนใจพอทเปนประธานชมชนและกเลกได ตอนนไดไปทำงานบรษทไมตองเสยอนาคต..” --(อเนก)

คณะกรรมการนำรายชอผเกยวของกบยาเสพตดมาจำแนกตามพฤตกรรมและเหตจงใจเพอนำไปสการแกไขปญหาทถกตอง กลมทสารภาพความจรงกจะมการทำขอตกลงโดยสมครใจวายนยอมลด-ละ-เลก และยนดใหคณะกรรมการตดตามพฤตกรรม และมการชวยเหลอฟนฟตามความเหมาะสม เชนรายทตดรนแรงกประสานใหสาธารณสขอำเภอบานคายและสถานอนามยตำบลบางบตรเขามาชวยบำบด คนไหนเลกไดกชวยสนบสนน เชนใหทนเบองตนในการประกอบอาชพบางครอบครวทพอคายาถกจบตดคก แมไมมเงนซอนมใหลกกน กจะเอาเงนกองทนหมบานไปชวย

74

ครอบครวทผานการรบรองวาปลอดยาเสพตดกจะไดรบธงขาวบานปลอดยาไปประดบไวตามบาน ปลายป 2548 เหลอเพยง 4 ครวเรอน 4 คนในชมชนทยงมพฤตกรรมตองสงสย แตเมอเวนระยะไปหลายเดอนแลวกลบมาทำประชาคมรบรองครวเรอนอกทพบวามเพมขนเปน 18 ครวเรอน คณะกรรมการบอกวาตวเลขทเพมขนนบงชวา“ถงแมปญหายาเสพตดในชมชนจะลดลงไปมาก แตยงกตองเฝาระวง เพราะมนสามารถกลบมาอกได เพราะยงมคนทไมพรอมจะเลกจรงๆ อยในชมชน เหมอนคนตดบหรตดหมากยงเลกยาก แตนมนยากกวา และหมบานขางเคยงกยงมปญหาอย..”

เชอมโยงแกปญหาและพฒนาดานอนอยาง บ ร ณ า ก า ร

เมอควบคมปญหายาเสพตดไดแลว คณะกรรมการกเหนดทจะใชกระบวนการชมชนเขมแขงตอยอดเช อมโยงไปสการแกไขปญหาและพฒนาดานอนๆ ของชมชนอยางตอเน องเพอ “รกษาสถานะชมชนเขมแขง” อยางยงยน

“โครงการบานหางาย สบายนาอย เชดชคณธรรม” ดวยความคดทวาบานชากเลกเปนชมชนทเกดจากการแยกหมบานหลายครง ซงยงไมเคยปรบเปลยนบานเลขท ถนนหนทางและตรอกซอกซอยกยงไมมปายบอก ทำใหขาดความเปนระเบยบ ไมสะดวกในการตดตอสำหรบบคคลภายนอกหรอทางราชการ จงนาจะทำ “บานหางาย” โดยปรบเปล ยนบานเลขทเรยงลำดบเสยใหมตามจำนวนครวเรอนปจจบน ทำปายบอกบานเลขทและชอเจาบาน ปายบอกชอถนนซอยตางๆ, “สบายนาอย” คอรวมกนพฒนาบรเวณบานของตนและถนนหนทางใหสะอาด ปปลอกซเมนตทางเดนในถนนซอย ปลกตนไม ไมดอกไมประดบ พชสวนครว พชสมนไพร หนาบานและสองขางถนนใหสดชนสวยงามและยงไดใชประโยชน, “เชดชคณธรรม” โดยทกบานคดหาขอความหรอคตเตอนใจตนเอง และมปายรณรงคตางๆ ในหมบานเพอเปนแนวปฏบตใหเกดสนตสขในครอบครวและชมชน

75

นอกจากชาวบานจะรวมใจกนและลงแรงกาย แตละครวเรอนยงรวมบรจาคตามจตศรทธางบประมาณอกสวนมาจากกำไรกองทนหมบาน และเจาหนาท-หนวยงานองคกรอนๆ ทชวยสมทบ

โครงการดานอาชพ เปนการแกไขปญหาพนฐานของคนในชมชนคอความยากจนซงมการรวมกลมกนเปนหลายกจกรรมเกษตรกรรม เชน กลมปยหมกชวภาพ, กลมปรบปรงคณภาพทเรยนและมงคดเพอการสงออก, กลมปลกผกสวนครว

“กลมปยหมกชวภาพ ผมเรยนรจากโครงการพระราชดำรแลวมารวมกลมชาวบานฝกทำเพอเอาไปใชในแปลงเกษตรของตน ใชไดกบทงผก ไมยนตน ยางพารา ลดตนทนและสงผลดกบดนและสงแวดลอม ยงสงออกขายเปนของกลมดวย..

เรากสนบสนนใหรวมกลมกนปลกผก เชน ถวฝกยาว แตงกวา ขาวโพด ถวพลมะเขอเทศ ตะไคร ไมตองใชทมาก ปลกไดตามรองสวนยาง หรอหลงเกยวขาวกมาปลกผกในแปลงเดมตอปจจบนปลกเกอบทกบาน เปนเศรษฐกจพอเพยงทำใหไดกนและไดขาย ขณะนกำลงทำเปนแปลงผกรวมใหชาวบานชวยกนปลกและกระจายรายไดกนไป..

เมอกอนชาวบานทำสวนทเรยน มงคด ขายในละแวกใกลเคยง ถกกดราคา กรณรงคใหรวมกลมและเรมจากการปรบปรงคณภาพผลผลตโดยลดใชสารเคม ยาฆาหญาฆาแมลงและใชปยหมกททำกนเอง ลดตนทน ตอนนผลผลตกลมสงออกไปขายทจนและฮองกงดวย..”--(ประจวบ จำเนยรศร ประธานศนยถายทอดเทคโนโลย อ.บานคาย)

76

77

นอกจากนยงม “กลมวสาหกจชมชน” เพอแปรรปผลผลตทางการเกษตร ซงนอกจากในบานชากเลกแลว ยงขยายเปนเครอขายครอบคลมไปสหมบานอนๆ ในตำบลบางบตร มการแลกเปลยนวตถดบระหวางชมชน เชนบานชากเลกรบซอแกลบ ขววจากหมบานอนมาแปรรปเปนปยหมก รบซอทเรยนตกไซส (ไมไดขนาดตลาด) มาทำทเรยนกวน หรอสนคาโอทอปของหมบานอนๆ กสามารถเอามาฝากขายทรานกลมวสาหกจชมชนชากเลก

จากชมชนปวยหนกยาก เ ย ย ว ย า สชมชนแขงแรงเมอรวมใจ

“..การมคณะกรรมการชมชนเขมแขง(ผนำธรรมชาต) ผมวาเปนสงทด เพราะจะไดทำงานรวมกนกบคณะกรรมการหมบาน(ผนำทางการ) ชวยกนพฒนาหมบาน เปนการดงทรพยากรมาใชประโยชนรวมกน ทงบคคล งบประมาณตางๆ ผมดใจทบานผมทำอยางนได

..ผมเปนผใหญบานตงแตป 2540 สมยนนหมบานยากจน ไมมกองทนอะไรเลย และตางคนตางอยแบบเปนกกเปนพวกแตกแยกกน เวลาประชมกไมคอยมคนมารวม พอมคณะกรรมการชมชนเขมแขงกกลบหนามอเปนหลงมอ คอสามารถรวมชาวบานใหมารวมพฒนาได จนเดยวนมโครงการพฒนาอะไรของรฐมาลงทจงหวด ชากเลกกจะเปนหมบานนำรองกอนทอน..” --(สรนทร)

“..ความประทบใจแรกเลยคอ ผมเหนคนทงหมบานมารวมกนจดงานสงทายปเกาตอนรบปใหมและแถลงผลงานในปแรกของคณะกรรมการ แลวแตละบานกเสยสละเปนสปอนเซอรกน แลวแตวาใครมทรพยากรอะไรกเอามาปนกน ทงเงน อาหาร ขนม ฯลฯ นนเปนครงแรกทชาวบานมารวมกนมากทสดหลงจากเผชญปญหารนแรง และตางคนตางอยมานาน..” --(อเนก)

จากความเชอถอศรทธาในตวผนำ และไดรบการชแนวทางสรางสรรค พฒนาเปนกลไกชมชนเขมแขงดวยความรวมมอของชาวบาน ปญหายาเสพตดไดรบการแกไข พลงของคนในชมชนรวมกนพฒนาหมบานในดานตางๆ จากสภาพปญหาทรนแรงจนคดวา

78

เกนจะเยยวยา กสามารถบรรเทาเบาบาง ถงวนนจะยอมรบความจรงวาปญหามไดหมดสนแตกสามารถแกไขและควบคมได

เมอถามวา ณ ปจจบน ชมชนชากเลกเขมแขงแลวหรอยง ? คำตอบทไดรบคอ..

“..เราเดนมาไดครงทางแลว คอไมใชทงหมด แตไดเดนมาถกทางแลวและจะตองเดนตอไปตามเสนทางนเพอพฒนาขนเรอยๆ.. เราอยากชวนหมบานขางเคยงมาทำชมชนเขมแขงดวยจะไดเดนไปดวยกน เพราะการสรางสงแวดลอมรอบๆ ชมชนใหดกจะกลบมาเสรมสรางชมชนใหเขมแขงดวย เหมอนถามเพอนบานทดรวบานไมตองทำกได..”

ถอดรหสความคด ช ม ช น เ ข ม แ ข ง บานชากเลก

เราตองการมเพอนบานทดมากขน เพราะการมเพอนบานทดไมตองมรวกได เราจงอยากชวนหมบานขางเคยงมาทำเรองชมชนเขมแขงเหมอนเรา จะไดเดนไปดวยกน การสรางสงแวดลอมรอบๆชมชนใหดกจะกลบมาเสรมสรางชมชนใหเขมแขงดวย

องคประกอบแหงความสำเรจในการทำงานกบชมชน คอ 1. แกนนำตองมความจรงใจ เปดใจอดทน 2. มการสำรวจปญหาทแทจรง 3. ตองไมเลอกปฏบต ซงจะทำใหมจดยนเปนกลางและสามารถควบคมสถานการณได 4. ยอมรบเสยงสวนใหญ 5. ใชสนตวธในการแกไขปญหา ทำใหความขดแยงไมจบลงดวยความรนแรงและความหางเหน .

79

ย น ด ต อ น ร บ สชมชนเขมแขง

โ ป ร ง อ ร ณ

“ โ ป ร ง อ ร ณ ” บทพสจนชมชนเมอง รวมแรงรวมใจไปสความเขมแขง

ณ ปากซอย “ถนนเทศบาลดำรซอย 5” ควบคไปกบปายททางการขนใหคอฝมอการรวมแรงรวมใจของชาวบานเปนปายไมอนโตวา “ซอยโปรงอรณ” และทเพงขนใหมหมาดๆขนาดใหญกวาเพอนคอปาย “ศนยการเรยนรกองทนแมของแผนดนชมชนเขมแขงโปรงอรณ”

จากปากซอยตรงไปตามถนนคอนกรตสก 100 เมตรถงบานไมหลงเกาอายอานามไลเลยงกบการพฒนาชมชนแหงน ปายเดมชนสองเขยนวา “คณะลเกเฉลยว ทลใจ” เพราะเจาของบานเปนศลปน และปายไมเกา “ททำการชมชนโปรงอรณ” เพราะหวหนาครอบครวเปนผใหญบานดวย ยงมปาย “ศนยชวยเหลอผปวยเอดสและผตดเชอ HIV” เพราะแมบานเปนประธาน อสม.ชมชน สวนปายใหมทพระเพงเจมพรอมทำพธเปดเรวๆนคอ “ศนยการเรยนรฯ” และ ณ ทเดยวกนนคอ “ททำการประชาคมเขมแขงซอยโปรงอรณ” ทไมเคยวางเวนจากกจกรรมดๆ ทชาวบานรวมกนสรางสรรค

ตลอดทงวน--มทงปคอพ มอเตอรไซด รถจกรยาน ซาเลง และรถสามลอถบ ตลอดจนคนเดนแวะเวยนมาทน พฤตกรรมเดยวกนคอทกคนเดนเขาไปเคารพแทนพระบรมฉายาลกษณของสมเดจพระนางเจาพระบรมราชนนาถ และพานเงนขวญถงพระราชทาน จากนนหยอนเงนลงในกลอง“สมทบกองทนแมฯ” แลวเซนตชอเปนหลกฐานการจายเงนสมทบคนรายวนทยมไปเปนทนหมนเวยนประกอบอาชพสำหรบผดอยโอกาส บางคนไมไดยมแตมาบรจาคสมทบตามจตศรทธา

บางวน--ชาวบานกมาเลาสารทกขสกดบปญหาตางๆ ทเกดขนในชมชนใหบรรดาคณะกรรมการฯ ฟง แลวเปดเปนประเดนถกหาทางออกรวมกน เชน “บานนนเมาเหลาอาละวาดใสเพอนบานอกแลว” แกนนำเหนรวมกนวานาจะเขาไปชวยจดการเพราะไมใชพฤตกรรมครงแรก แตกอยในวสยทจะแกไขไดเพราะอยางนอยจากทเคยคาเคยเสพยาครอบครวนกยงกลบตวกลบใจละเลกได

ทกเยนหลงเลกเรยน--ชวงเวลาทมสสนสดใสทสดในชมชนกเรมขน เดกๆ มารวมกนทประชาคมแหงน รอคอยชายตาบอดทพวกเขาเรยกวา “ครดนตร” ทอาสาสอน รวมทงครโรงเรยนในชมชนทแวะเวยนกนมาชวยดแลเดกๆ ครสาวทมารวมวงฝกเลนขม เมอไดเวลาพรอมเพรยงกนกนงประจำตำแหนงเครองเสยงทงระนาดเอก ระนาดทม ฆองวง ฉงฉบ ขม ฯลฯ แลวเสยงเพลงอนไพเราะของชมชนโปรงอรณกบรรเลงขน

เมอเอยถงสงคมเมอง ใครๆ พากนคดวาตางคนตางอยไมแยแสซงกนและกน แตณ ทน “ชมชนเขมแขงซอยโปรงอรณ” หมบานในเขตเทศบาลตำบลหนาเมอง อำเภอเมองจงหวดปราจนบร เปนบทพสจนวาคนเมองรวมแรงรวมใจกนพฒนาทองถนของตนไปสความเขมแขงไดอยางไร..!!

เลาเรอง 50 ป ย อ น ห ล ง ตงบานเรอนถงเสนทางของชาวโปรงอรณ

โปรงอรณ เปนชมชนขนาดกลาง หางจากเทศบาลเมองปราจนบรไปทางทศตะวนตกประมาณ1.5 กโลเมตร หางจากสถานตำรวจปราจนบรไปทางทศตะวนออกประมาณ 400 เมตร ประชากรทงหมด136 ครวเรอน 540 คน สวนใหญประกอบอาชพรบจาง เชน แรงงานกอสราง ลกจางเดนโตะจน,รองลงมาคอคาขาย เชน แมคาในตลาด ขบซาเลงรบซอของเกา, นอกนนเปนขาราชการ

พนทดงเดมยอนไปกอนป 2500 เปนทองนาสลบกบปาปรอปาโสนปาพง ตอมามการจบจองเปนเจาของ 3 ราย ทศตะวนออกตลอดแนวจรดทดนสาธารณะรมคลองบางบรบรณ เปนของนายเถา สรวงสมบรณ, ตะวนตกของนางตองออน, ดานเหนอจรดใตจรดตะวนตกของทานขนใจซงขายทอดใหนายโปรง-นางอรณ เจรญรตน ตอมาบรรดาเจาของนำทดนมาแบงจดสรรขายจงมชาวบานทยอยกนมาสรางครวเรอนประปรายเรมกลายเปนชมชนยอมๆ ตงแตป 2503 แตมไดตงเปนหมบานทางการ เสนทางคมนาคมในชมชนกเพยงการเวนทเปนทางเดนดนธรรมดาไวเทานน

“..ผมมาอยนประมาณป 2529 ตอนนนเรยกไดวามแตหนทางยงไมมถนน พอมรถสามลอตกๆ วงผานหนาบานกเหนนำกระเดนเปอนจวรพระททานเดนบณฑบาตรตอนเชาหรอกระฉอกเปรอะชดนกเรยนเดกๆ กนกเอนดสงสาร คดมาตลอดวาจะทำยงไงใหมนดขน กเหนวา

82

ตอนนนเรมมขาราชการทมาสรางบานอยในชมชนบางทงทเกษยณและยงไมเกษยณ ผมกไปฝากเนอฝากตวกบผใหญ(บรรดาขาราชการและผอาวโส) เชญทานมานงทานขาวเยนทบานปรกษาหารอวาทำอยางไรจะไดลกรงมาทำถนนบานเรา แลวทสดชาวบานกรวมกนจดงานปใหมของชมชนเชญทานผใหญมาเปนประธาน ทานกบรจาคเงนสมทบกบชาวบาน จดมาเรอยๆ ทกปจนไดเงนเปนกอนสามารถถมทางเปนถนนลกรงไดสำเรจ..” --(เฉลยว ธรรมศร ประธานชมชนเขมแขงซอยโปรงอรณ)

เรมจากการจดงานบญปใหมระดมทนมาทำถนนเสนแรก กเกดกลมแกนนำทปรกษาหารอเรองการพฒนาชมชนเรอยมา เรองหนงคอความยากลำบากของชาวบานจากการทถนนเสนแรกททำไวนน ถงฤดฝนทไรนำกจะทวมทำใหเดนทางเขาออกลำบาก กระทงประมาณป 2538-2539เมอเจาของเดมเสยชวต ทดนตกถงรนลก บรรดาแกนนำจงเหนวานาจะถงเวลาทชมชนตองมถนนหนทางทไดมาตรฐานเสยท จงพากนไปขอความอนเคราะหวาใหยกทซงตดผานบานเรอนเปนถนนสาธารณะของหมบาน จากนนทเคยเรยกกนวา “ซอยตาโปรง” ตามชอเจาของ หรอไมก“ซอยคณะลเกเฉลยว” ซงกำลงดงอยตอนนน กเปลยนมาเปน “ซอยโปรงอรณ” เพอเปนเกยรตใหแกเจาของเดม

“..แลวเรากไปของบเทศบาลเอาคอนกรตมาเทเปนถนน จากนนกมคนเขามาตงบานเรอนมากขน จากบานยคแรกๆ ทเปนบานไม กเรมมครงปนครงไม และมบานจดสรร แตตอนนนยงเปนแคซอยอย ทางเทศบาลคงเหนวาพรอมแลวเลยตงใหเปนชมชนในเขตเทศบาลประมาณป 2541มสาธารณปโภคตางๆ เขามา แลวกเลยมบานเรอนเพมขนเรอยๆ คนจากทอนซงไรทอยกเรมอพยพเขามาจบจองทดนสาธารณะรมคลองปลายหมบานหนาแนนขนเรอยๆ สวนทดนเอกชนกเรมมการทำเปนบานเชาขน รวมทงหมดตอนนนนาจะ 100 กวาหลงคา..” --(เฉลยว)

83

ถงปจจบนซอยโปรงอรณเปนชมชนทประกอบไปดวย 3 ซอยยอย ไดแกโปรงอรณ 1, 2 และ 3สภาพบานเรอนคละเคลากนไปทงบานเปนหลงๆ, บานจดสรร, หองเชา และชมชนแออดรมคลองปลายหมบาน ปจจบนยงเรมมการกอสรางอพารทเมนต

จากปญหามาสการแกไขยาเสพตด เปดฉากการ พ ฒ น า โดยชาวบาน

โดยพนฐานทชาวบานรวมแรงรวมใจสรางความเจรญใหกบชมชนของตนตลอดมา เชนกจกรรมทำบญประเพณ รดนำดำหวผใหญ เรยไรทนกนสรางถนน ระดมแรงกนทำความสะอาดหนทางซอกซอยตางๆ โดยเฉพาะการสงเคราะหผดอยโอกาสในชมชน คนแก คนจน คนพการ คนตดเชอเอดส เดกกำพรา เหลานลวนเปนทนทางสงคมของชาวซอยโปรงอรณ

แตยาเสพตดเปนปญหาคางคาใจทยงไมสามารถหาทางออกทเหมาะสมได เรมมาตงแตป2529 ตอนนนมเฮโรอนซงชาวบานเรยกตามวธการสบวา “ไอระเหย”

“..มทงคนในชมชนและคนนอกทเขามาสบ มนทงเยอะทงมวสม ขนาดทวาคนขางนอกไดยนช อซอยตาโปรงกสายหวแลวเพราะมท งยาเสพตดทงลกขโมย คนในชมชนทไมมปญหากพลอยเดอดรอนไปดวย ขนาดเมยผมกจะยายทาเดยวเพราะกลวสงแวดลอมไมดอาละวาดเสยงดง เมายาทะเลาะกนมประจำ ตำรวจยงสายหวไมอยากมายงเพราะมนเกดเรองทงวนทงเชาสายบายเยน เขาเรยกวา “ชมชนดเดน” แบบเปนการประชด..” --(เฉลยว)

สงแวดลอมโดยรอบของชมชนทมปารกทบอยทวไปเอออำนวยตอการเกดปญหายาเสพตดไมนอย สวนปญหาความยากจนเรมตามเขามาประมาณป 2535 พรอมๆ กบการเกดยานชมชนแออด

84

กระทงป 2544-2546 ยาบากลายมาเปนปญหาหลกคกคามชมชนโปรงอรณ ชาวบานบอกวาขายกนเปดเผยเหมอนขนมหวานเกลอนกลาดกระจายทวทกซอยยอย กลางคำกลางคนหมาเหาไมหยดเพราะรถเขาออกเสยงดงตลอด มทงคนขายคนเสพ จนทางการประกาศใหเปนพนทสแดงทมปญหายาเสพตดรนแรง เมอปญหามาเคาะถงประตบาน บรรดาแกนนำกระดมหนทางออก

“..พวกเราไปเชญเจาหนาทอำเภอลงมาในชมชนเพอเขยนเสอใหววกลว ทานกมาชแนะโทษภยของยาเสพตดและแนวทางปองกนแกไข จากนนเกดกจกรรมเดนเวรยามในชมชนเพอเฝาระวงสอดสองและหาขาวใหราชการ จนมเจาหนาทปราบปรามเขามาเตมคนรถ..ไมคอยไดผลพอเราเดนเวรยาม พวกนรตวกอนกมทางหนทไล ตำรวจมาปราบกจะมตนทางคอยบอกขาวลวงหนา..สวนเดกๆ ทตดยาเสพตดจบไปววฒนพลเมอง(เขาคายเลกยาของทหาร) ไดผลไมถงครง ตอนอยทนนดแตกลบมากรวมกลมเพอนทยงไมเลกเปนเหมอนเดมอก แถมยงไดเพอนขางนอกเขามามวสมเยอะขนกวาเกา.. คณะกรรมการเรากไมรจะทำยงไงตอ..” --(เฉลยว)

คนหา พ ล ง ช ม ช น แลวตอยอดดวยกระบวนการประชาคม

กระทงป 2547 ทางเทศบาล (อมรา อาคมานนท เจาหนาทสาธารณสข) ไดนำวทยากรกระบวนการ ป.ป.ส. (ด.ต.วทยา จนทรศร) เขามาทำความรจกกบชมชนเพอแนะนำวธการใหมในการแกไขปญหา ใหชมชนเปลยนจากการใชไมแขงมาใช “สนตวธ” แทน และพฒนาการมสวนรวมของชาวบานซงเปนทนทางสงคมเดมอยแลวมาสรปแบบ “ประชาคมชมชน”

“..แรกๆ ฟงแลวเหนวาดกเลยรบ แตยงไมรหรอกวามนเปนยงไง จนทางเทศบาลพาไปดงานทหมบานหนองปรอ ตำบลเขาหนซอน อำเภอพนมสารคาม จงหวดฉะเชงเทราจงเหนรปธรรมการใชสนตวธตามแนวทางชมชนดแลตนเอง รปแบบการประชาคมและเครอขายเฝาระวง แตกลบมาเรากตองคดตอวาจะทำอยางไร เพราะของเขาเปนชนบท เปนเครอญาตพดคยกนงาย วฒนธรรมไมเหมอนเราทเปนชมชนเมองรอยพอพนแมมาอยรวมกนพดคยกนยาก..

กมายอนดวาของเรามพนฐานทดอย มขาราชการและผอาวโสในชมชนซงเปนทปรกษาได,มการจดงานบญประเพณรวมกนหาเงนพฒนาหมบาน, ม อสม.ทดแลสขภาพชมชนและสามารถเปนแกนหลกในงานสงเคราะหผดอยโอกาส..” --(บญยานช ใจเออ เลขานการชมชนโปรงอรณ)

เมอสามารถคนเจอพลงทเปนทนของชมชนแลว การดำเนนงานตามแนว “สนตวธ” และรปแบบ “ประชาคมชมชน” กเรมขนอยางจรงจง..

85

“..เรากพยายามลงไปสรางความเขาใจกบชาวบานอยางทแกนนำเขาใจ แรกๆ กไมคอยมคนเขาใจ บอกวาจะทำไดหรอมนเปนอยางกบตวหนอนคอปญหายาเสพตดมนยวเยยมากแกนนำกกลบมาคดกนวาไมเปนไรเราคอยๆ เรม เอาจากบานพวกเราทเปนแกนนำกอนกได แตพอเวทประชาคมครงแรกมชาวบานมารวมอยางทเราไมคาดคดคอ 100 กวาคน..”--(บญยานช)

ไมใชเฉพาะการรบรองครวเรอนปลอดยาเสพตด แตทกประเดนทมผลกระทบตอสวนรวมจะถกหยบยกเขามาสทประชมประชาคมทกวนท 10 ของเดอน แมกระทงการปลดกรรมการทเมาอาละวาด พดจาหยาบคายและไมทำหนาท ปจจบนคณะกรรมการชมชนเขมแขงบอกวาโปรงอรณไมไดแกไดเฉพาะยาเสพตด แตพวกขเมาสงเสยงเอะอะ นกเลงหรอลกเลกขโมยนอยกหายไปดวย

“ชวยเหลอจาก ร า ก ห ญ า กอน” หลกการดแลชมชนโปรงอรณ

นอกจากแนวทาง “ชมชนดแลชมชน” หลกคดสำคญประการหนงของคณะกรรมการชมชนเขมแขงโปรงอรณยดกคอ “การชวยเหลอจากรากหญากอน”

“..ผมมอาชพขบซาเลงรบซอของเกาตามบานเรอนไปขายตอใหราน บางวนกได100 กวาบาท 200 กวาบาท แตบางวนกแทบไมไดอะไรคอแคทน บานผมอยกน 7 คน ททำงานได 3 คน อก 4 เปนคนแกและเดก.. สงทครอบครวผมไดรบจากชมชนคอ แมอาย 70 กวาปไดเงนชวยเหลอคนชรา เดกๆ ไดทนการศกษาและชดนกเรยน สวนผมไดยม เอามาใชจายจำเปนในครอบครวและเปนทนไปหาซอของเกามาขาย ตอนไมมตรงนกตองไปกเถาแกเสยดอกรอยละ 20ตอเดอน..

ในชมชนม 4 ครอบครวทอาชพเดยวกน เขากไดรบประโยชนเหมอนผม และพวกเรากจะรวมกจกรรมชมชนตลอดทงการสมทบกองทนแมเดอนละ 5 บาท หรอเวลามงานสวนรวมอะไร แมบางครงจะตองหยดขายของเสยรายได เพราะตรงนสำคญกวา..” --(งาม สายบวงาม ผไดรบประโยชนจากการพฒนาและกรรมการชมชนฯ)

86

“..เงนของชมชนเรา นอกจากทคนบรจาคซงตองใชตามจตศรทธาของเขาแลว สวนทไดจากการจดงานบญประเพณ และทเปนกองทนแมฯ กจะเอามาจดสรรใหผปวยเอดส คนพการรายละ 300 บาทตอเดอน และของบจากเทศบาลมาเพมเตมใหอกรายละ 500 เปน 800 บาท เปนเงนสงเคราะหแบบไมตองใชคน ใหสองกลมนกอนเพราะเขาชวยเหลอตวเองไมได คอพการจนไมสามารถทำงานได สวนคนเปนเอดสไมมทไหนรบทำงาน แตเขากพยายามชวยตวเองโดยยมเงนกองทนแมฯ ไปซอพวงมาลยขายดวย ตอมาทเราชวยกคอผสงอายซงครอบครวยากจน เหมอนเปนการแบงเบาภาระในการดแลใหลกหลานเขาดวย..” --(เตย ธรรมศร ประธาน อสม.ชมชนโปรงอรณ)

โ ร ง ม ห ร ส พ เ ด ก สสนอนสรางสรรคแหงซอยโปรงอรณ

ทก 6 โมงเยนถง 2 ทม ดจะเปนชวงเวลาทมสสนทสดในชมชนโปรงอรณ เสยงปพาทยดงไพเราะกงวาลเสมอนมมหรสพยอมๆ ขบกลอมคนทงซอยทกววน คอโรงเรยนดนตรทมนกเรยนเปนเดกในชมชนในวยชน ป.6-ม.3, ม “ครจม-จำเรยง สาวคำ” ศลปนตาบอดซงเปนมอวางอนดบหนงของจงหวดและลกชายอาสามาเปนครดนตร, มครจากจากโรงเรยนเทศบาลปราจนรงสฤษฎอาสามาชวยดแลเดกๆ สวนสถานทและอปกรณการเรยนการสอนทงหมดเปนของคณะลเกเฉลยว ทลใจ ของทานประธานชมชนทสนบสนนใหโดยไมคดมลคา

“อาชพลงเปนลเกและคณะปพาทยมอญ คดนานแลววาอยากทำอะไรใหเดกสนใจดนตรไทย พอไดเปนกรรมการบรหารสภาวฒนธรรมจงหวดกของบมาได 5,000 บาท แลวกประสานกบโรงเรยนใหครมาชวยดแลเดก ประสานกบผปกครองใหพาลกหลานทอยากเรยนมาสมคร..

ประโยชนของตรงนคอนอกจากอนรกษศลปวฒนธรรมไทยไดดเพราะเดกเขาหวไวเรยนรเรวและยงเตบโตไดอกเยอะ ทสำคญคอเดกไดใชเวลาวางใหเกดประโยชน ไมไปเกเรตดเกมสหรอยงเกยวกบยาเสพตด และยงเปนวชาตดตวไปเปนอาชพใหเขาไดในอนาคต..”--(เฉลยว)

87

กจกรรมนจะรบสมครตามความสนใจ โดยเนนทเดกดอยโอกาสกอน เชน เดกยากจน เดกกำพราลกคนตดเอดสกอน ตามแนวคดทวา “การชวยเหลอทรากหญากอนเปนหลกในการดแลชมชนโปรงอรณ” และในกรณของเดกทไมคอยสมบรณเขาจะทงดอยโอกาสกวาเดกทวไปและอาจจะอนตรายกวาดวย จงสมควรไดรบการดแลเปนอนดบแรก

เรมจากพธรบขนครดนตรไทยทพอแมผปกครองนำลกหลานมามอบใหเปนศษย เดกๆ นำดอกไม-ธปเทยนและเงน 12 บาท ใสพานสกการะครผสอน พรอมสาบานวาจะไมหลบหลครอาจารย เชอฟงพอแม ครดนตรประพรมนำมนตและอวยชยใหลกศษยมความเชอมนในตนเองตงใจฝกฝนจนสำเรจ ไมฝกใฝยาเสพตด เปนทพงของตนเอง พอแม ครอบครว และประสบความสขในภายหนา จากนนการเรยนการสอนกมขนทกวนไมเวนเสาร-อาทตย เลกจากโรงเรยนมเวลาใหเดกชวยเหลอการงานพอแมแลวกอาบนำแตงตวมาโรงเรยนดนตรตอ ครอาวโสตาบอดจบมอลกศษยเดกใหรจกวธจบไม ตวโนต ใชปากและสมผสสงสอน สวนครหนมลกชายชวยสอนเสรม

“..ปกตถาไปเรยนขางนอก ตองเสยคาสอนชวโมงละไมตำกวา 200 บาท แตทนเดกเรยนฟรพอแมไมตองเสยเงน แตเรากตองชวยเหลอครบางโดยพยายามหางบจากทตางๆ มาสนบสนนตรงนเปนคาสอนเดอนละ 6,000 บาทสำหรบครรวมทงสองคน ซงจรงๆ ไมไดเยอะเลยสำหรบเขากเปนคารถคานำมน คอเขามนำใจจะสอนเดกมากกวา..” --(เฉลยว)

ขยะกสมทบกองทนแมฯได ถา ห ว ใ จ บรสทธ

กจกรรมหนงของชมชนโปรงอรณ ไดแกการเกบขยะในครวเรอน-คดแยก-และนำมาขายใหกบ “โครงการคดแยกขยะเพอรไซเคล” ของเทศบาลตำบลหนาเมอง ซงจะมรถมารบถงชมชนทกเดอน เปนทงประโยชนตอสงแวดลอมคอการลดปรมาณขยะของเทศบาล-ของชมชนและทสำคญคอประโยชนดานเศรษฐกจเปนรายไดกลบคนสครอบครวดวย..

“..เรากประชาสมพนธชาวบานวาตอนนของเหลอใชในบานอยาทงเพราะขายไดไมวาจะเปนแกว พลาสตก แตกระดาษ ใหแยกเกบไว ถาเปนขยะทวไปกชงกโลขายกบรถเทศบาลโดยตรงเลย แตถาเปนขยะมพษ เชน ถานไฟฉาย หลอดไฟ กระปองสเปรยกเอามาขายใหคณะ

88

กรรมการฯ ในราคารอยละ 5 ของมลคาของ (ทซอมากอนเปนขยะ) แตจะใหเปนของรางวลแทนเงนตามมลคาการสะสมแตม เชน สมด ปากกา สบ ยาสฟน เตารด หมอหงขาว แลวคณะกรรมการกจะเอาไปขายตอเทศบาล เดกๆ กมารวมกจกรรมเยอะ สวนใหญจะแลกเปนสมด ดนสอไป..”--(เตยธรรมศร)

กจกรรมคดแยกขยะเพอขายกบรถเทศบาลของชาวบานโปรงอรณมมาตงแตป 2547 กระทงชมชนไดเขารวมกองทนแมของแผนดน จงมแนวคดทจะเอาขยะเหลานสมทบกองทนฯดวย..

“..พอทำกองทนแมฯ เรากเหนวาชาวบานบางคนมจตศรทธาแตไมมเงน กเลยมมตใหเอาขยะมาแทนกได แลวคณะกรรมการฯ กจะเอาไปขายตอใหรถเทศบาลไดเปนตวเงนกลบมาสมทบเขากองทนแมฯ.. หรอทกครงทมประชาคมประจำเดอน แตละบานกจะเอาขยะเอาของเหลอใชตดไมตดมอกนมาคนละชนสองชน ไมวาจะเปนขวดนำพลาสตก ลงเบยร แมแตกระดาษหอปลาท เพอสมทบเขากองทนแมฯ..” --(เตย ธรรมศร)

ชมชนสามารถทำเชนนได กดวยแนวคดทวา “ขยะเปนสงทคนทวไปไมเหนคณคา แตถาเอามารวมกนเปนนำใจกจะกลายเปนความงาม เพราะใชความตงใจ นคอเงนบรสทธจากผมรายไดนอยแตสมครใจทจะสมทบเขากองทนแมฯของชมชนโปรงอรณ” ซงคณะกรรมการฯ ยนดรบไว ตรงขามกบเงนจากผคาผเสพ ซงแมจะมากมายขนาดไหนกไมสามารถซอธงขาวครอบครวปลอดยาไปปกหนาบานตนได เพราะมนไมบรสทธใจ

กลเมด เ ค ล ด ล บ แหงความสำเรจของชมชนเมองโปรงอรณ

ในแงกระบวนการชมชนเขมแขงนน ชมชนตนแบบทกแหงในภาคตะวนออกตางกเดนตามแนวทางชมชนดแลชมชน-วธการประชาคม-สนตวธแหงการแกไขปญหา แตอกประเดนทนาสนใจกคอรายละเอยดทแตกตางซงเปนพลงทนทางสงคมทไมเหมอนกนของแตละชมชน ชมชนซอยโปรงอรณกมกลเมดเคลดลบทนาสนใจเชนกน

“..การทเราเดนเขาไปหาและเชญชวนบรรดาผหลกผใหญในชมชนเขามารวมกจกรรม เรมจากเชญทานมารดนำดำหว ใหเกยรตเชญมาเปนประธานในงานบญประเพณตางๆแลวกไปสการรวมกจกรรมอนถอวาเปนโอกาสอนดของชมชน เพราะสามารถดงพลงสมอง พลงประสบการณของทานมาชวยพฒนาชมชน บางทานกชวยทงกำลงสมอง กำลงทรพย อกทงคนเหลานหลายทานเปนทศรทธานบถอของชาวบานดวย..”--(เฉลยว)

89

มาตรการสนตวธทางสงคมในการจดการกบผเกยวของกบยาเสพตด หรอกระทงบรรดาชาวบานทตอตานหรอไมคอยใหความรวมมอพฒนาชมชน..

“..บางบานถงขนาดตอตานเลย เชน กรรมการเดนผานกจะดาหยาบๆ คายๆ หรอเอาของเหมนของคาวมาให ทงผวทงเมยทงคาทงเสพ ประชาคมชาวบานเรากออกมาเปนมตรวมกนวา 1.ไมขายของให 2.ไมพดคยดวย 3.ไมใหกยมเงนหมบานและไมใหความชวยเหลอใดๆจนท สดเขาทนไมไดเพราะไมมใครคบหาดวยเหมอนคนไรคาจนตองยายครอบครวออกไปจากชมชนเปนปๆ แตพอเขากลบเขามาขอโทษกลางประชาคมและสาบานตอแทนพระบรมฉายาลกษณวาจะเลกนสยไมด ชมชนกใหโอกาสกลบตวกลบใจ แตกตองคอยตดตามพฤตกรรมอยจนกวาจะมนใจ..” --(บญยานช)

พธมอบธงขาวครวเรอนทไดรบการรบรองวาปลอดยาเสพตดของชมชนโปรงอรณมขน ณ วนท 24 มถนายน 2548 โดยมนายกเทศมนตร มาเปนประธานและคณะเทศบาลเมองปราจนบร มารวมเปนสกขพยานและมอบธง บางครอบครวซงไมเคยเขารวมประชาคมและไมไดรบรองเปนครวเรอนปลอดยากมาเขาแถวรบธงขาวดวย แทนทคณะกรรมการชมชนเขมแขงจะปฏเสธกลางงานกลบปลอยใหครอบครวนนรบธงขาวกลบไปตดหนาบาน แตทนททเสรจพธการ เจาหนาทราชการและแขกเหรอกลบไปหมดแลว คณะกรรมการฯ กไปขอปลดธงขาวลงจากบานเหลานนทนท..

“..เขากถามวาทำไมบานเขาปกธงขาวไมได เรากบอกวาทยอมใหรบธงขาวไปเมอสกครน กถอวาเปนการใหเกยรตและรกษานำใจกนไวโดยไมหกหนากลางงานใหอบอายและทตองรบมาปลดธงคนกเพราะวาชาวบานทกคนรอยเตมอกวาบานนมคนทเกยวของกบยาอยและยงเลกไมได จงไมสมควรทจะไดรบธงขาวบานปลอดยาเสพตด..” --(บญยานช)

กจกรรมพฒนาอกอยางหนงคอ “กองทนฌาปนกจชมชน” ซงใหชาวบานสมครเปนสมาชกตามความสมครใจ และเมอมสมาชกคนใดถงแกกรรม สมาชกอนๆ กจะเรยไรเงนกนคนละ 20 บาทเพอชวยเหลอ

90

“..เราเคยไปชวนบานหนงเขารวมเปนสมาชกกองทนฌาปนกจ เขากคงคดวาตวเองรวยไมเคยสนใจใครในชมชนและปฏเสธกลบมาอยางไมใยดวาไมเปนสมาชกแตใครเจบใครตายกมาขอแลวกนจะบรจาค เราเลยแกลงยกตวอยางวาถาแมของคณตายแลวไมมใครในชมชนไปรวมงานเลยเพราะคณไมเคยเขารวมอะไรในชมชนเลย จะรสกอยางไร เงนมนซอตรงนไมไดนะ มนกคงยงเขากลางใจเขา เพราะอยางนเคยเกดขนจรง ทสดกเขารวมเปนสมาชกกองทนฌาปนกจและเขารวมกจกรรมสวนรวมของชมชนมากขน..” --(บญยานช)

การเขาถงเยาวชนโดยเฉพาะกลมวยรนใหไดอยางแทจรงนน กนบวาเปนงานทตองใชความจรงใจจรงจงและจตวทยาทสงไมนอย..

“..เดกบางคนทงๆ ทร วาเราทำงานอะไร กเขามาบอกเลยวาผมอยากจะเลกยาแตตอนนยงเลกไมได ขอตงคผมไปซอมาเสพกอนไดไหม เขากลาขอเรากกลาให ทสำคญคอเขาไวใจเราและไมมทพง เรากใหตงคเขาไปแตขอสญญาวากเดอนจะเลกได และเวลาเขา มทกขรอนหรอโดนจบเรากชวยเหลอทกอยาง แลวทสดกเลกไดจรง 3-4 คน เพราะเราสามารถชนะใจเขาได..”--(บญยานช)

“..แรกๆ ททำงาน ผมซอเหลาขาวลงไปนงกนกบเดกวยรนเลย หลายคนกมองวาเปนผใหญลงไปนงกนเหลากบเดกเดยวจะเสยปกครอง แตผมไมคดอยางนน กกนเหลากนไปคยกนไปแบบลกทงแลวเรากคอยๆ สอนเขา เชน พวกเองกนเหลากใหพอทำเนาอยาหนกนกและกนกนแตในบานอยาไปเมาเอะอะเสยงดงทะเลาะชกตอย ขวางแกวปาขวด ตอนเชาพระทานเดนบณฑบาตรเทาเปลาจะไดไมเหยยบเศษแกวเจบตน คอถาเราคลกคลเขาถงเขาและพดคยดๆ ไมดดาเขากจะฟง เดยวนขอแรงสวนรวมเขากจะพากนมาชวย..” --(เฉลยว)

91

ชมชนโปรงอรณเขมแขงแลวหรอยง??

“..ปจจบนเราคดวาเปนชมชนทยนไดดวยขาตวเองเพราะ 1. เรองยาเสพตดมนยงไมหมดแตสามารถควบคมได 2. การมสวนรวม 80% ของคนในชมชน 3. ในแงงบประมาณยงไมคอยเพยงพอเทาไร แตกยงแกไขปญหาและทำกจกรรมพฒนาสวนใหญของตวเองได..

ทชมชนตองการจะพฒนาตอกคอ 1. เรองเศรษฐกจฐานราก เพราะคน 60%ทำงานรบจางยากจน อยากใหมโครงการสนบสนนดานอาชพเสรม 2. กจกรรมดนตรเยาวชน ถาไดรบการสนบสนนอยางจรงจงรวมทงดานงบประมาณกคงจะดกวาน 3. ชาวบานชมชนแออด เขาไมมความมนคงดานทอยอาศย อยากใหมความชวยเหลอททำใหเขาสามารถอยรวมในชมชนตอไปได..”

92

ถอดรหสความคด ช ม ช น เ ข ม แ ข ง ซอยโปรงอรณ

การชวยเหลอทรากหญากอนเปนหลกในการดแลชมชนโปรงอรณ และในกรณของเดกทไมคอยสมบรณเขาจะทงดอยโอกาสกวาเดกทวไปและอาจจะอนตรายกวาดวย จงสมควรไดรบการดแลเปนอนดบแรก

การทเราเดนเขาไปหาและเชญชวนบรรดาผหลกผใหญ เชน ขาราชการเกษยณอาย และผอาวโสในชมชนเขามารวมกจกรรม.. เปนโอกาสอนดของชมชน เพราะสามารถดงพลงสมอง พลงประสบการณของทานมาชวยพฒนาชมชน..

ขยะเปนสงทคนทวไปไมเหนคณคา แตถาเอามารวมกนเปนนำใจกจะกลายเปนความงามเพราะใชความตงใจ นคอเงนบรสทธจากผมรายไดนอยแตสมครใจทจะสมทบเขากองทนแมฯของชมชนโปรงอรณ..

93

ย น ด ต อ น ร บ สชมชนเขมแขง

บานใหมไทยพฒนา

ตลาการ ศ า ล อาวโสอสานพลดถนสรางชมชนเขมแขงบานใหมไทยพฒนา

จงหวดสระแกว เปนเพชรบรพาทตดกบกมพชา ความยาวตลอดแนวชายแดนไทย-กมพชา165 กโลเมตร ภมประเทศสวนใหญเปนทราบและมชองทางเขาออกไดตลอดแนว มจดผอนปรนการคา 4 แหง และทสำคญคอมจดผานแดนถาวร(บานคลองลก) มตลาดโรงเกลอซงเปนแหลงรวมสนคามากมาย มสะพานมตรภาพเชอมไปยงปอยเปตของกมพชาซงมบอนพนนถง 9 แหงจงมนกทองเทยวพลกพลานทงชาวไทยและตางประเทศกวาวนละ 2 หมน ปจจยดงกลาวสะดวกตอการผานเขาออก เสนทางยาเสพตดทเคยลำเลยงมาทางตะวนตกของไทยจงเปลยนสชายแดนบรพาแหงน ทาง 4 อำเภอไดแก คอ อรญประเทศ ตาพระยา คลองหาด กงอำเภอโคกสง จากรายงานขาวสารของหนวยงานชายแดนเชอวามการลกลอบผลตในพนทชายแดนกมพชาและนำเขามาพกไวท ชายแดนอรญประเทศรอลำเลยงเขามายงสระแกวกอนทจะกระจายไปสพ นทตอนในของประเทศไทย

แมวาสถานการณแพรระบาดของยาเสพตดในพนทจะไมรนแรงเทากบทเปนเสนทางลำเลยง คอมเพยง 10% หรอ 66 หมบานทเปนปญหาจากทงหมด 714 หมบาน แตกจำเปนทจะตองเฝาระวง ดานมาตรการปราบปรามมสำนกงานประสานงานปราบปรามยาเสพตดชายแดนอำเภออรญประเทศ (BLO) สถานตำรวจภธรจงหวด กองกำลงบรพา และจงหวดสระแกว รวมกนรบผดชอบ แตการปราบปรามกไมสามารถขจดสนปญหาได จงตองสนบสนนใหชมชนเขามามบทบาท

ชมชนบานใหมไทยพฒนาเปนตนแบบหนงของหมบานทสามารถพฒนาตวเองจากพนทสแดงซงมปญหายาเสพตดสการเปนหมบานปลอดยา-เปนชมชนเขมแขง-เปนศนยเรยนรดงานจนกระทงไดรบเลอกใหเปนหมบานแรกของอำเภอทเขารวมกองทนแมของแผนดน

บานใหมไทยพฒนา ตำบลหนองตะเคยนบอน อำเภอวฒนานคร จงหวดสระแกวเปนหมบานชนบทขนาดกลางตงอยบรเวณทราบเชงเขาหางจากอทยานแหงชาตปางสดาประมาณ8 กโลเมตร หางจากตวอำเภอประมาณ 25 กโลเมตร และจากตวจงหวด 30 กโลเมตร จากทางหลวงแผนดนสายสระแกว-อรญประเทศบรเวณหลกกโลเมตรท 12-13 เลยวเขาถนน รพช.สายทาเกษม-ทบใหม 18 กโลเมตร เปนทางลกรงอก 4 กโลเมตรซงสองฟากคอพนทเกษตรกรรมทำนา ปลกยคาลปตสและมนสำปะหลง กอนถงตวหมบาน

ไมเพยงวถอาชพหลกคอการทำนา ปลกยาคาลปตส มนสำปะหลง หากแตวฒนธรรมประเพณตามฮต 12 คลอง 14 หรอวฒนธรรมการกนขาวเหนยว ภาษาทใชสอสาร ซงบงบอกถงเอกลกษณของความเปนชมชนอสานแหงภาคตะวนออกไดอยางภาคภมใจ โดยเฉพาะอยางยงระบบการเคารพนบถอผอาวโสซงชาวบานใหมไทยพฒนายงไดประยกตเขากบกระบวนการประชาคมเขมแขงเพอสรางความยงยนของหมบานไดอยางด

ความเปนมาของ อ ส า น พ ล ด ถ น สรางดนแดนบานใหมฯ

สภาพพนทชมชนดงเดมเปนทองนาสลบกบปาละเมาะซงเตมไปดวยเถาวลย ชาวบานเลาวาเวลาจะไปตกนำในหนองตองหมอบคลานแหวกเขาไป จงเปนทมาของหนองนำสาธารณะในหมบานวา “หวยหนองหมอบ”

96

“..แตแรกเลยคอนายฟา อนงคเวช ผชวยผใหญบานหนองตะเคยนเขามาจบจองทนทำนา ตอมากมคนอสานกลมหนง 20-30 คนเปนแนวรวม พคท.(พรรคคอมมวนสตแหงประเทศไทย) หนภยมาจากอำเภอกณฑรลกษณ(จงหวดศรสะเกษ)เขามาทางชายแดน และมาขอแบงซอทจากลงฟาสรางเปนบานอย พออยดกชวนญาตพนองจากอสานมาอยดวยกน แลวคงชกชวนกนตอๆ มา..” --(ประยร สำราญด ประธาน อสม.ตำบลหนองตะเคยนบอน)

เรมจากป 2518 ชกชวนตอๆกนมา ชาวบานทมพนเพอสานจากจงหวดตางๆ ไดแกนครราชสมา อบลราชธาน อดรธาน สกลนคร และมหาสารคาม กทยอยอพยพครอบครวหนแลงมาตงหลกแหลงทน ชมชนจงขยายขน ขณะนนยงขนอยกบบานหนองตะเคยนบอนกระทงป 2523 กไดตงเปนหมบานชอ “บานใหมไทยพฒนา” ชาวบานรวมแรงรวมใจกนสรางวดเพราะคนอสานไปอยท ไหนตองมวดเปนศนยรวมจตใจ พรอมกนนนกสรางโรงเรยนเพราะสงสารทลกหลานตองเดนเทาขามหวยลกไปเรยนหนงสอไกลถง 3 กโล ในชวงป 2528 ถนนหนทางเขาหมบานยงเปนทางเกวยน กระทงป 2530 รฐจงจดสรรไฟฟาให และนำประปาป 2541ถนนหนทางกพฒนาขนตามลำดบกระทงปจจบนทางเขาหมบาน 4 กโลเมตรยงเปนถนนลกรง

ปจจบนบานใหมไทยพฒนาประกอบไปดวย 237 ครวเรอนประชากร 1,265 คนซง 80% พนเพคนอสาน นอกนนเปนคนทองถนสระแกว(ปราจนบรเดม) ซงสวนใหญกเขามาเปนเขยหรอสะใภอสาน วถชมชนจงมเอกลกษณอยางเขมขน ไมวาจะเปนเกษตรกรรมทำนา การกนขาวเหนยว-สมตำ-ลาบนำตก การเวาภาษาอสาน และประเพณตามฮต 12 คลอง 14เชน เดอน 3 กอพระทรายขาวเปลอก และบญขาวจ, เดอน 4 บญพระเวส, เดอน 6 บญบงไฟและบญเบกบาน, เดอน 10 บญกระยาสารท โดยเฉพาะอยางยงประเพณเกยวกบขาว..

“..พธกรรมเกยวกบขาว เร มจากกอนปลกจะม “พธเปดปากยง” แตละบานเอาขาวเปลอกทเกบไวคางปจากยงออกมาทำพธ อกสวนเอาไปรวมกนกอเปน “พระทรายขาวเปลอก”ถวายวด กอนปกดำจะม “พธปกขาวตาแฮก” โดยใหผอาวโสเรมปกขาวในนาของตนกอน ชวงทขาวตงทองม “บญขาวประดบดน” มการทำขาวกระยาสารทไปถวายแมโพสพตามแปลงนา..” --(ประยร)

ชาวบานใหมฯ สวนใหญทำนาตามบรรพบรษ นอกนนกทำไรมนสำปะหลงและปลกยคาลปตส และสวนนอยทไมมททำกนจงตองรบจางทวไป ฤดกาลทำนาตงแตปกดำหรอหวานในเมษายน-เกบเกยวธนวาคม โดยทำไดเพยงปละครงเพราะอาศยนำฝนไมมแหลงนำชลประทาน

97

ตลาการศาลอาวโส ศนยกลางสราง ส น ต ส ข ชมชนบานใหมฯ

นอกจากอตลกษณดานการประกอบอาชพ-การกน-การพด-ประเพณ แลวสงทสบทอดมาสคนอสานพลดถนแหงนอยางเหนยวแนนกคอวฒนธรรมในการนบถอศรทธาผอาวโสของหมบานซงกลายมาเปนศนยกลางทางจตใจและการพฒนาของชมชนจนทกวนน

“..ในชวงป 2525 เราเปนหมบาน อพปร. เพราะอยชายแดน ตอนนนบานคลองทราย(รมเกลาในปจจบน) เปนพนทสแดงหรอเปนแนวรวม พคท. ทหารและหลายหนวยงานกเขามาฝกชมชนใหเปนแนวกนชน มการใหอาวธปน 15 กระบอก และใหมการจดระบบปองกนตนเองเพราะอยไกลหไกลตาราชการ 100 กวากโลถงตวจงหวด(ตอนนนยงขนอยปราจนบร) เสนทางไปอำเภอกเปนลกรง จะไปตลาดทกตองใชลอ(เกวยน)หรอเดน 30 กวากโล ชวงฝนตกถนนขาดกไปไหนไมไดเลย..” --(ชาล กองแกว รองประธานตลาการหมบาน)

ระบบชมชนดแลตนเองของบานใหมไทยพฒนาจงเรมตงแตนนมา ระยะแรกมการตงเปนกตการวมกนวาหากเกดความขดแยงขนในชมชนใหผใหญบานเปนผไกลเกลยระงบขอพพาท แตผสงอายกจะมบทบาทสำคญอยเสมอดวยประสบการณทสะสมมามากตามวยและดวยวฒนธรรมอสานทเชอฟงผอาวโส กระทงป 2540 จงเปลยนจากทเคยใหผใหญบานเปนผตดสนความขดแยงเปนใหคณะผอาวโสของชมชนเปนตวแทนตดสนหรอเรยกวา “ระบบตลาการหมบาน”

“..คณะตลาการจะม 5 คน เปนผอาวโสทงหมด ทตองเปนผอาวโสเพราะชาวบานเคารพศรทธา และเวลาคนสงอายสอนคนท อายนอยกวากมกจะเช อฟงมากกวาคนรนเดยวกนหรอออนกวาซงมอคตหรอทาทตอกนไดงาย สวนผใหญบานกมาทำหนาทคอยสรปประเดน บนทกคดความ และทำบญชคาปรบแทน โดยคณะกรรมการหมบานกจะรวมในกระบวนการดวย..

98

หนาทหลกของตลาการศาลหมบานคอ การไกลเกลยระงบความขดแยงตางๆในชมชน เมอเกดปญหากจะมการเปดศาลหรอตงโตะลอมวงในทประชมหมบาน ตวอยางเชนบานหนงปลกขาวโพด บานหนงเลยงควาย แลวควายไปกนขาวโพด จงทะเลาะกน กเอาเรองเขาตลาการ ถามแตละฝายวาผดจรงไหม ถามพยานทเหนเหตการณ และถามความผดจะยอมความกนไหม ถาไม กสงใหกฏหมายบานเมอง ถายอมกใหโจทกเรยกคาเสยหาย ถามวาจำเลยรบไหวไหม ถาไมไหวตลาการและกรรมการกจะชวยพจารณาวาแคไหนเหมาะสม ซงกดดวยวาพนนสยแตละคนเปนยงไง เพราะบางทกไมตงใจทำผด เมอยอมกนไดกจายคาปรบ และคาลางศาลคนละ 50 บาท..” -- (อนชา ทมสข ประธานชมชนเขมแขงบานใหมไทยพฒนา)

หลกการของระบบตลาการศาลหมบาน กคอทกประเดนความขดแยงตางๆ ทเกดขนในชมชน ควรจะแกไขโดยชมชนกอนเปนอนดบแรก หากไมสามารถทำไดจงสงตอไปยงระบบกฏหมายรฐ แตกไมไดหมายความวานนเปนศาลเตยแตอยางใด เพราะทำอยางมระบบมโจทก-มจำเลย-มพยาน-มผอาวโส-มคณะกรรมการหมบาน รวมทงมระบบการชดเชยคาเสยหายใหแกจำเลย(คาปรบ) และคาธรรมเนยมศาล(คาลางศาล)

“..เปดศาลแตละท ตางฝายตางเอาพยานมา บางทเตมศาลา และบางครงคณะกรรมการฯ กจะเชญเจาหนาทราชการมาเปนสกขพยานดวยกรณทเปนเรองสำคญหรอทคกรณหวแขงยอมความกนยาก คอถาตกลงกนไมไดกจะใหเจาหนาทเอาตวไปเลย แตสวนมากจะจบทน ยกเวนคดอฉกรรจทตองใหกฏหมายจดการ.. รายหนงเอาดามปนตหวอกฝายปางตาย ขนศาลชมชน ผเสยหายเรยกคาชดเชยแค 1 หมนไมยอม พอเอาคดไปขนศาลรฐ เฉพาะคาทนายก 2 แสนแลว..” --(อนชา)

90% ของความขดแยงระหวางชาวบานใหมไทยพฒนา สามารถแกไขไดดวยระบบตลาการศาลอาวโส ไมวาจะเรองลกขโมย ทำรายรางกาย อบตเหต รกลำระหวางบานเรอนแบงมรดก ซอขายบานและทดน ทเหมอนๆ คดทวไป หรอคดทองถนอยางยงหมาเพอนบานตาย, ขอใหไลออกจากบานเพราะเมาอาละวาด หรอบอกวาจะมาสขอแลวไมมาสกท นอกจากจะมการไตสวนตามกระบวนความ มลายลกษณอกษรลงสมดบนทกยอมความ ทพเศษสำหรบชาวบานคอมนศกดสทธกวาสญญาซอขาย และมนใจไดมากกวาทะเบยนสมรสเพราะคนทงชมชนรเหนเปนใจ

99

กฏกตกา ห ม บ า น กมมาแตชานานคศาลชมชน

ควบคกบระบบตลาการศาลหมบาน บานใหมไทยพฒนากมขอกำหนดกฏระเบยบสำหรบปฏบตอนเปนทรบรและยดถอรวมกนของชมชนเรยกวา “กตกาหมบาน” มมานานนบ 10 ปแลวซงลวนสมพนธสอดคลองกบวถชวตของชาวบาน

ไดแก ถาผใดยงปนกลางหมบานโดยไมมเหตอนควร จะโดนปรบนดละ 500 บาทแมวาจะยงขนฟาไมมใครไดรบบาดเจบกตาม แตถามเหตผลทดกจะไมโดนปรบ เชน กรณสนขเปนบาตองยงทงมเชนนนจะอนตรายตอตนเองและเพอนบาน เหตผลเบองตนของกฏขอนคอไมตองการใหรบกวนชาวบานทสำคญคอไมตองการใหมเสยงปนสญลกษณของการใชความรนแรงในหมบาน

สถานทราชการ คอโรงเรยน วด หามผไมมกจเขาหลง 6 โมงเยน หากฝาฝนจะโดนปรบ 500 บาท เพราะในชวงเวลาดงกลาวไมมเหตอนควรใหเขาไปในสถานทดงกลาว เปนการปองกนเหตการณอนไมพงประสงค เชนเขาไปงดทรพยสนลกขโมย หรอดมเหลา

ถามววหรอควายเขาไปกนหญาในบรเวณโรงเรยน วด หรอสวนสาธารณะ ใหปรบเจาของตวละ 50 บาท เวนแตวามนหลดเขาไปเองโดยทเจาของมไดตงใจ เหตผลคอปองกนไมใหตนไมทปลกไวในบรเวณดงกลาวตองถกทำลายเสยหาย

หามจบปลาในบอประมงและบอประปาของหมบาน ถาฝาฝนจะโดนปรบโดยขนอยกบอปกรณทใชจบเชน เบดตกปลาปรบคนละ 600 บาท ตาขายหรอแหปรบ 2,500 บาท เพราะความเสยหายมากกวา โดยบอประปาหามจบปลาเดดขาดเพราะตองใชนำดบเพอผลตเปนนำใชของชมชน สวนบอประมงจะเปดใหจบปลา 2-3 ปตอครงตามทคณะกรรมการฯประกาศเพอรอใหปลาทนไดโตตามธรรมชาตเสยกอน, หามเอาสตวลงไปเลยงหรอดมนำในบอประปา ฝาฝนโดนปรบ 500 บาท

100

หามเปดเครองเสยงสวนตวตามบานดงเกนไป หามขมอเตอรไซดเสยงดงจนรบกวนเพอนบานรวมทงการใชความเรวเกน 40 กโลเมตรตอชวโมง หากมชาวบานรองเรยนจะถกปรบ 500 บาท แตกรณทมการจดงานบญรนเรงทตองใชเสยงดงใหขออนญาตจากผใหญบานได

ในขณะทมงานสวนรวมของชมชน เชน งานวด งานโรงเรยน งานบญรนเรง ถามวยรนหรอชาวบานกอเหตกอกวน จะตองถกปรบตามความเสยหายททำใหเกดขน เชนในงานจางมหรสพมาแสดง 25,000 บาท แลวถกกอกวนจนตองเลกกลางคน คนกอเหตตองจายคาเสยหาย 25,000 บาท

“..เราตงเปนกตการวมกนของชมชน แลวเวลาเกดเหตจรง คณะกรรมการฯและตลาการฯกจะมาพจารณาเปนรายๆ ไปวาเจตนาหรอเปลา เรองไหนผอนปรนได เรองไหนยอมไมได.. ถาใครเคยทำผดมาแลวทำซำอก จะโดนปรบเพมขน เชน วยรนทข มอเตอรไซดบดเสยงดงโดนปรบไปแลว 500 บาทยงทำอก ครงทสองจะโดนเปน 1,000 บาท และเพมขนเรอยๆในครงตอไป..” --(ชาล)

เงนคาปรบทงหมดทคณะกรรมการชมชนเขมแขง ไดรบจากผทฝาฝนกฏกตกาหมบานจะนำเขาเปนกองกลางเพอใชในกจกรรมพฒนาตางๆ ของสวนรวม

101

ทอผา-จกสาน หตถกรรม บ ร ร พ บ ร ษ อสาน สรางอาชพชมชนใหม

ไมเพยงการทำนา แตหตถกรรมทอผา จกสานไมไผและแกะสลก หลงจากวางฤดกาลเกษตรกรรมของคนอสาน กสบสานมาสพอบานแมบานชาวบานใหมไทยพฒนา ดงเชน กลมทอผาไหมทไดรวมกนเปนวสาหกจชมชน

“..เราคนอสาน แมเราเคยพาทำมาแตเดก พอยายมาตงชมชนใหมทน แมกใหผาทอตดไมตดมอมา.. พอป 2525 พระราชนเสดจมาทโรงเรยนรมเกลา หมบานคลองทรายอำเภออรญประเทศ ชาวบานอยากจะใหอะไรพระองคทานแตกยากจน จงไดเอาผาทแมใหมาจากอสานแลวเกบไวอยางดมาถวาย ตอมาทานกสงคนมาทหมบานถามวาอยากทอผากนเปนอาชพเสรมไหม เรากบอกวาอยาก แลวทานกเอาผหญงไปอบรมเรองการยอมสธรรมชาตและพฒนาลายใหหลากหลาย จากเดมทสตกและมแตลายเกาๆ ไมกลาย จากนนกใหก ฟม หลา(ไน) เสนไหมอปกรณทอผาครบเครอง รวมทงใหแบบมา 15 ลาย จงไดเรมรวมกนเปนกลมทอผาสงเขาวงสวนจตรลดา ตอนแรก 15 คน ตอมากเปน 42 คน ตอนนกมทงททอสงเขาวง และปลกหมอนเลยงไหมทอขายกนในนามกลม..” --(ทองรอย กาขาว รองประธานกลมวสาหกจชมชนผาไหมทอมอบานใหมไทยพฒนา)

ตามหวไรปลายนาของคนอสานบานใหมฯ มตนไผธรรมชาตขนอยทวไปพอแมบรรพบรษสอนใหเกบมาจกมาสาน เปนลวดเปนลาย เปนขาวของเครองใชมประโยชนในครวเรอน วนนยงสรางรายไดใหครอบครวอกดวย

“..ครงแรกเลยปกบพอสอนมาจากอสาน พอวยรนหนอยกทำเปนและทำมาเรอยๆไดยายมาอยทน วางงานเกษตรกมาจกสานมาแกะสลก ทำเปนมวย(นงขาว) เปนกระตบ(ใสขาว) ไซดกปลา ไมกวาด สมไก กระดง กระตายขดมะพราว กไดขายในหมชาวบานดวยกนเอง

102

103

ทงในหมบานและขางเคยง ขายดเพราะทำเปนกนแคไมเกน 10 บาน แตตองใชกนทกบาน เพราะเปนคนอสานตองกนขาวเหนยว ตองหาปลาเหมอนกน ตรงนเปนรายไดเสรมจากนาจากไรตกปละเปนหมน..

พอป 2547 เปนโอกาสทมการสงเสรมของราชการและกระแสทคนหนมาใชของทเปนงานฝมอมากขน เชน ใชกระตบแทนปนโต คณะกรรมการชมชนเขมแขงกเขามาสงเสรมใหรวมกลมกนและอบรมชาวบานทสนใจฝกทำดวย และใหมการพฒนารปแบบใหมๆ มากขน ตอนนขายกนใน 10 หมบานทงตำบล..” --(บญศร เครองทอง ประธานกลมจกสาน-แกะสลกบานใหมไทยพฒนา)

แมจะมการรวมกลมอาชพกนในชมชนอยบางแลว แตคณะกรรมการชมชนกยงมความคดจะขยายใหครอบคลมถงชาวบานสวนใหญ เชน นอกจากทอผาไหมกจะรวมเปนกลมทอผาฝายจากททำขายกนแบบกระจดกระจายกกลายใหเปนรานคาชมชน พฒนาสนคาคณภาพออกสตลาด ดวยแนวคดทวาปากทองชาวบานสวนใหญยงคลอนแคลน ถาสรางความแขงแกรงทางเศรษฐกจกจะเปนพลงสำคญสรางชมชนเขมแขงอกทาง ซงชมชนกำลงหาแนวทางและการสนบสนนอย

ปญหาทคางคาเรอง ย า เ ส พ ต ด กแกไดดวยกระบวนการประชาคม

ชมชนบานใหมไทยพฒนาอาจจะเขมแขงกวาชมชนอกหลายแหง เพราะสามารถหลอมรวมวถชวตชาวบานเขาดวยกนโดยวฒนธรรมประเพณดงเดม สามารถจดการกบความขดแยงระหวางกนโดยระบบตลาการอาวโส สามารถรกษาระเบยบพนฐานชมชนโดยกตกาหมบาน สามารถรวมกลมอาชพสรางงานใหกบคนในชมชนได แตสำหรบปญหายาเสพตดแลวพวกเขายอมรบว าย งเป นเร องหนกอกท ส ดซ งย งไม สามารถหาทางออกได

“..20 ปกอน ตอนน นเปนเฮโรอนแตยงไมเยอะ พอตอมาเปนยาบาและไมใชเมดละ 10-20 บาทเสพในหมพวกขบรถสบลอ แตมนแพรระบาดมาถงชาวบานโดยเฉพาะเยาวชนเรา พวกทตดกจะไปหาซอมาจากขางนอกแถวตาพระยา อยากเสพสก 2 เมดกจะเอามา 5 เมด อก 3 เมดขายเอากำไรใหเพอนๆ ในชมชน บางคนตดขนาดเมาอาละวาดพงบานตวเอง ค มคล งจะเผาป มหลอดชมชน กระท งเสยสตหรอเปนบาจนตองสงเขาสถานบำบด วยรนตดขนาดไมเชอฟงพอแมแตเชอคนใหยา ใชใหไปทำผดกฏหมายอะไรทำหมดเชนตดไมเถอนในปา...” --(อนชา)

ป 2545 บานใหมไทยพฒนาถกจดเปนพนทสแดงดานการแพรระบาดของยาเสพตดในชมชน ชาวบานพยายามแกไขปญหากนเอง เชน จดตรวจเวรยามเฝาระวงในหมบาน ซงไมคอยไดผลเทาไรเพราะผ กระทำผดมกร ตวกอนเสมอ แตกไมร จะทำอะไรมากไปกวาน เปนสภาพท“รอยเตมอกแตทำอะไรไมได” เพราะ 1.เกรงกลวอทธพลของผคาซงแมจะมเพยงรายเดยวแตกมเสนสายพวกนกเลง 2.ไมอยากใหครอบครวเดอดรอน 3.ไมคอยไดรบความชวยเหลอจากภายนอก

“..ป 2547 มวทยากรกระบวนการ ป.ป.ส.โดยดาบวทยาและสถานตำรวจภธรบานทบใหมเขามาแนะนำใหพวกเราทำประชาคมชมชนเขมแขงเพอแกไขปญหายาเสพตดเรากรบเลยเพราะอยากจะแกปญหาอยแลว และชาวบานกมความพรอมเรองรวมแรงรวมใจกนมากอน แตกพาไปดงานขางนอกหลายครงกวาเราจะกลบมาทำได ปจจบนเราทำประชาคมทกวนท 5 ของเดอน ซงไมเพยงเรองยาเสพตด แตเกยวกบกตกาตางๆ ของหมบานดวย กลมผอาวโสกมารวมในคณะกรรมการชมชนเขมแขงเปนฝายปกครอง และยงมบทบาทเหมอนเดม..อยางเวลาเจอคนเมายาถอมดอาละวาด คณะกรรมการกจะคอยๆเขาไปพดคยใหสงบลงหรอเดกวยรนบางคนถกจบเรองขบรถไมมใบขบข เรากจะเขาไปวามอะไรใหผใหญชวยไหม

104

105

มนกจะดข นเพราะอาศยการใชความด คอ คยดคดดทำด และใหโอกาสกน ซ งตรงน ก เปนพนฐานของหมบานอยแลว ยกตวอยางเชน เวลาควายหาย คนทงหมบานกจะชวยกนออกตามหา คอเราอาจจะขดแยงกนบางเวลามเลอกต งทองถ น แตโดยท วไปเวลามอะไรเราชวยเหลอกน..” --(อนชา)

กระบวนการประชาคมและแนวทางสนตวธ เขามาชวยหนนเสรมความเขมแขงเดมโดยเตมเตมสวนทยงเปนจดออนของชมชนดวย 1. ในแงบทบาทของ ป.ป.ส.ทเปนหนวยงานราชการดานการปราบปรามยาเสพตด และวทยากรกระบวนการซงเปนตำรวจสามารถสรางความกรงเกรงกบผกระทำผดไดในท 2. ในแงกระบวนการประชาคม คอแมวาชมชนจะมระบบเดมของตน แตการขนศาลกจำกดวาตองมโจทกมจำเลยเสยกอน สวนกตกาหมบานกไมไดบญญตไวครอบคลมทกเรองรวมทงยาเสพตด ทวาเวทประชาคมสามารถหยบยกทกปญหามาพจารณาได

“..ผลดอกอยางคอ ปญหาซงเขาทประชมประชาคม จะทำใหคนผดและครอบครวอบอาย จนหลายคนตองเปล ยนพฤตกรรมกลบตวเสยใหม อยางเชน ครอบครวหน งทำตวขวางกบคณะกรรมการทกเรอง และมลกชายเกเรตดยา วนหนงบวชลกชาย ลมววเปนตวไมมใครไปกน เดนแหนาคมแตญาตพนองไมก คน เพราะประชาคมเรามมตอยางนน เปนมาตรการทางสงคมอยางสนตวธ ผลคอเด ยวนเขากลบใจไดแลวมาชวยทกอยางทงเงนท งการเขารวมกจกรรม..”--(อนชา)

ปจจบนนอกจากแกปญหายาเสพตดไดแลว ชาวบานหลายคนยงสามารถเลกเหลาเลกบหรได เมอกอนเวลาลงแขกเอาแรงชวยงานสวนรวมกนตามวฒนธรรมอสาน จะขาดเหลาเสยมไดตอนนถงมขวดเหลามาตงกลางวงกไมคอยมใครอยากกน คณะกรรมการชมชนเขมแขงบานใหมไทยพฒนาบอกวาปญหายาเสพตดกยงไมถงกบหมดไปมประปรายคอวยร นดมกาว สวนยาบารบรองวาไมมแลว ปญหาอนๆ กเปนเรองทวไปซงอยในวสยทชาวบานจดการกนไดแบบคอยเปนคอยไป

นนเพราะบานใหมไทยพฒนา ไดผสมผสานระบบตลาการศาลชมชน-กฏกตกาหมบาน-วฒนธรรมเอออารของชาวอสาน เขากบรปแบบประชาคม เพอนำพาชมชนไปสเสนทางความเขมแขงทยงยนยงขน .

106

ถอดรหสความคด ช ม ช น เ ข ม แ ข ง บานใหมไทยพฒนา

คณะตลาการจะม 5 คน เปนผอาวโสทงหมด ทตองเปนผอาวโสเพราะชาวบานเคารพศรทธา และเวลาคนสงอายสอนคนทอายนอยกวากมกจะเชอฟงมากกวาคนรนเดยวกนหรอออนกวาซงมอคตหรอทาทตอกนไดงาย..

..หลกการของระบบตลาการศาลหมบานนกคอ ทกประเดนปญหาหรอความขดแยงตางๆทเกดขนในชมชน ควรจะแกไขโดยชมชนกอนเปนอนดบแรก หากไมสามารถทำไดจงสงตอไปยงระบบกฏหมายรฐ แตกไมไดหมายความวานนเปนศาลเตยแตอยางใด เพราะทำอยางมระบบ..

..นอกจากจะมการไตสวนตามกระบวนความ มลายลกษณอกษรลงในสมดบนทกยอมความทพเศษสำหรบชาวบานคอมนศกดสทธกวาสญญาซอขายทดน และมนใจไดมากกวาทะเบยนสมรส เพราะคนทงชมชนรเหนเปนใจ..

ถาผใดยงปนกลางหมบานโดยไมมสาเหตอนควร จะโดนปรบนดละ 500 บาท.. เหตผลเบองตนของกฏขอนคอไมตองการใหรบกวนชาวบาน และทสำคญคอไมตองการใหมเสยงปนในหมบานอนเปนสญลกษณของการใชความรนแรง

107

ย น ด ต อ น ร บ สชมชนเขมแขง

จ า ง ว า ง

“ชมชน จ า ง ว า ง ”กวาจะเปนหมบานพฒนาเพอความมนคงชายแดน

“..ใบกระทอมสด นำโคก ยากนยงขด ยาแกไอนำดำ เอามาปนรวมกน ทงไวใหตกตะกอนแลวเอาไปกน แทนยาบาไดเลย ออกฤทธเหมอนกนแตหมดฤทธเรวกวา หรอยาพารา2-3 เมด แทนทจะใสปากแลวดมนำตาม กนแกไขลดปวด แตกลบเอาไปใสฟรอยดจากซองบหรแลวเอาไปลนสบเอาแตควน ตอนนยาบาแพงเมดละ 200-300 บาท คนตดทไมมเงนซอ แตเขากหาวธทดแทนจนได มาสบมากนพวกนแทน ประยกตเอาจนได ยาลดความอวนกยงใชได..

ยาเสพตดมกวา 300 ชนด แตชาวบานรจกไมถง 30 ชนด แลวจะทำหมบานปลอดยาเสพตดไดอยางไร ถงขนปายเปนหมบานปลอดยา มขนตอน 7-8 อยางทราชการมาบอกให จรงๆ มนกไมเปน แตการทำชมชนเขมแขงนนทำไดโดยไมตองรอใหปลอดยาเสพตดการทำประชาคมยกมอรบรองครวเรอนปลอดยา ประชมไปหวเราะไปไมเครยดไมทะเลาะกน แตทำไดเร อยๆ ตอเนอง การรบรองครวเรอนกอาจจะหลดไปบาง(ผดพลาดบาง) แตทำหลายๆครงกจะพฒนาขนถกตองขนเรอยๆ..

ไมตองถงกบปลอดยาเสพตดทงหมบานหรอไมไดเปนหมบานปลอดยาเสพตดแตเปนหมบานทปลอดภยจากยาเสพตด เพราะปลอดยาคอปลอดทง 300 ชนด แตปลอดภยคออยในระดบทชมชนสามารถควบคมได รวมถงการจดการปญหาอนๆ ไดดวยชมชนเอง ทำอยางนไดจงเรยกวาชมชนเขมแขง..” --(ด.ต.วทยา จนทรศร วทยากรกระบวนการแมขายภาคตะวนออก)

ทกวนท 15 ของเดอน ชาวบานจางวางจะมารวมกนทศาลาประชาคมททำการกองทนแมของแผนดนประจำหมบาน เพอทำการยกมอรบรอง-ไมรบรองครวเรอนปลอด-ไมปลอดยาเสพตด รวมทงหยบยกสารพนปญหาสวนรวมของชมชนมารวมเสนอรวมถกหาทางออก กระทงนานากจกรรม

สาธารณะ โครงการของหมบานทตองการใหชาวบานสวนใหญรวมรบร-รวมคด-รวมทำและเกอบทกครง จะมทหารจาก ชดพฒนาสมพนธมวลชน กองอำนวยการรกษาความ

มนคงภายในภาค 1 สวนแยก 3 (ชพส.1302 กอ.รมน.ภาค 1 สย.3) เขารวมสงเกตการณและเปนสกขพยาน รวมทงมวทยากรกระบวนการ ป.ป.ส. แวะเวยนมาบอกกลาวเลาสสถานการณยาเสพตดใหมๆ แนวคด แนวทาง และประสบการณการพฒนาจากตางหมบาน เพอสนบสนนกระบวนการสรางชมชนเขมแขงบานจางวาง

ทำความรจกชมชน ช า ย แ ด น ตะวนออกบานจางวาง

บานจางวาง หม 2 ตำบลหนองตาคง อำเภอโปงนำรอน จงหวดจนทบร มอาณาเขตชมชนทศเหนอจรดบานโพธ หม 1 และบานคลองบอนหม 4 ตำบลหนองตาคง, ทศใตจรดบานเสมดหม 9 ตำบลหนองตาคง และบานซบประเมน หม 9 ตำบลโปงนำรอน, ทศตะวนออกจรดบานโพธหม 1 ตำบลหนองตาคง สวนทศตะวนตกจรดบานนาสนาดก หม 3 ตำบลหนองตาคง ลกษณะภมประเทศของชมชน สวนใหญเปนทราบสลบกบเนนเขา เนอททงหมด 7,666 ไร แบงเปนทอยอาศย506 ไร, พนทเกษตร 3,948 ไร, ทดนสาธารณะ 3,210 ไร, พนทปาสาธารณะ 1,960 ไรและแหลงนำสาธารณะ 30 ไร มคลองพระพทธหรอคลองทรายขาวซงมนำไหลผานตลอดทงป มถนนสาย3191 เปนถนนสายหลกและมถนนลกรงตดผานเขาพนท

ตามคำบอกเลาจากอดตผนำอาวโสของชมชนถงเรองราวการตงถนฐานและชอหมบาน ทำใหรวาบานจางวางเปนชมชนเกาแกอายรวม 400 กวาป เพราะกอตงมาตงแตพ.ศ.2100 ซงแตดงเดมมผปกครองหมบานเรยกวา “จางวาง” กระทงตอมาในรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวรชกาลท 5 มการจดรปแบบการปกครองใหมใหเปนหมบาน และม “ผใหญบาน” แทน แตคำวา “จางวาง” กถกนำมาใชเปนชอหมบาน

ปจจบนประชากรบานจางวาง 562 คน เปนหญง 270 และชาย 292 คน ซงสวนใหญมอาชพทำสวนลำไย, รองลงมาคอทำไรมนสำปะหลง และทำนาปลกขาว นอกจากนนกมการเลยงปลาดกเลยงไก กบ หมหลม และรบจางทวไป ชาวบานจางวางสวนใหญมการตงบานเรอนใกลชดกนเปนกลมกอน และมบางทสรางบานกระจดกระจายอยในพนทเกษตรของตน นอกจากคนพนถนดงเดมสวนใหญ บานจางวางยงมพลเมองตางดาวคอชาวเขมรอพยพมาอาศยอยดวยเปนชนกลมนอย

110

ความทเปนชมชนเกาแก จงอยกนแบบสงคมเครอญาตทเอออาทรกน และยงคงสบทอดวฒนธรรมทดงามไว เชน งานบญงานประเพณตางๆ อาท แขงเรอทฝายนำลน ขนเขาทำบญทสำนกสงฆ มการรวมกลมเพอการพฒนา เชน กลมผใชนำ ในรปแบบการระดมหนและปนกำไรแกสมาชก มการรวมกลมทำกจกรรมสาธารณประโยชน เชน รวมกนทำความสะอาดฝายของชมชน มกจกรรมกระชบความสามคคไดแก การแขงขนกฬาระหวางคมบาน การประกวดคมบาน

“ซอคลองเสพงายทงฝง ไ ท ย ฝง เ ข ม ร ” ปญหายาเสพตดจางวาง

บรเวณบานโดง ตำบลบงรง อำเภอกอมเรยง จงหวดพระตะบอง ของกมพชาซงมพรมแดนตดกบจดผานแดนถาวรบานแหลม ตำบลเทพนมตร อำเภอโปงนำรอน จงหวดจนทบรของไทย เปนทตงของกลมนกคายาเสพตดชาวกมพชา ซงมทงคนซอมารบถงทหรอคนขายนำไปสงให มจดนำสงทสำคญคอโรงแรมซนคม บอนคาสโน รานคาราโอเกะ และยงสงใหกลมนกคายาเสพตดชาวไทยซงลกลอบนำเขามาทงตามชองทางจดผานแดนถาวรและตลอดแนวชายแดนสวนหนงจำหนายใหกบผเสพตามแนวชายแดน และสวนใหญสงผานตอไปยงอำเภอเมองจนทบร ระยอง ชลบร

“..เรองยาเสพตดทรนแรงมากคอตอนป 2545 เดกในชมชนตดกนหลายคน เพมจากทเคยมเยอะมาก เฉพาะทเปดเผยตวก 14 คน และปรมาณการเสพกเยอะถงขนาด 20 เมดตอคนตอวน เพราะเสพกนจนดอยาแลว และตอนนนยาบามนยงไมแพงแคเมดละ 25 บาท พอมนแพงขนเปนเมดละ 80 และเจาหนาทเขามาตรวจเขมมากขน พวกตดยากออกไปซอทฝงเขมร เพราะทนนถกกวาขายกนเมดละ 35-40 บาท ซอทนนและสบกนทนนเลย เสรจแลวคอยกลบมาบานทนเจาหนาทจะจบกไมได เพราะไมมหลกฐานอะไร..”--(คณะกรรมการชมชนบานจางวาง)

สภาพทตงของหมบานซงอยใกลแนวชายแดนและยงเปนทางผานของยา คอปจจยหลกการแพรระบาดของยาเสพตดในหมบานจางวาง ทำใหหาซอ-หาเสพไดงาย ในชวงทสถานการณยาเสพตดของชมชนมความรนแรง ยาบาและกญชาไดแพรระบาดในกลมแรงงานและวยร นโดยมกลมผใชแรงงานในพนทเปนผคาหรอสงตอ

111

เมอตระหนกถงภยทคกคามเขามาสชมชนอยางใกลชด การดำเนนการแกไขปญหายาเสพตดของชาวบานจางวางจงเรมขน เรมจากชาวบานเตอนชาวบาน แกนนำเตอนลกบาน แตกมเสยงสะทอนกลบทำนองวา “เอาลกตวเองใหดกอนจะไปบอกลกคนอน” ตอมาชมชนไดประสานกบโรงพยาบาลโปงนำรอน นำผคา-ผเสพทสมครใจเขารบการอบรมและบำบดรกษาเพอปรบเปลยนพฤตกรรมตาม “โครงการครอบครวสขาว” ทวดบานนาสนาดก ซงกไดผลบางสวน

“..ตอนนนคณหมอศนศนย จากโรงพยาบาลโปงนำรอน กบผกองสรพล จากกอ.รมน. ชวนชมชนเขารวมโครงการคลนคฟาใส เพอใหผสมครใจเขารวมบำบดยา กไดผลแตแคครงเดยว เพราะเดกทไปเลกไดทคลนค พอกลบมาอยในสงแวดลอมเดมทบาน เจอเพอนในหมบานเราและหมบานขางเคยง กชวนกนไปตดอก..” --(คณะกรรมการชมชน)

ประชาคมชมชนเขมแขง เสรมแรง แ ก ไ ข ปญหาชมชน

กระทงชาวบานจางวางไดดำเนนกระบวนการสรางชมชนเขมแขง โดยไดรบการสนบสนนจาก ชพส. 1302, โรงพยาบาลโปงนำรอน และชดมวลชนสมพนธ สถานตำรวจตำบลบานแปลง มการสรางกลไกหลกคอ “คณะกรรมการชมชนเขมแขง” และ “สภาผนำชมชน” ซงเปนศนยรวมการระดมความรวมมอจากชาวบานในชมชน มการทำประชาคมรบรองครวเรอนทกเดอน, มการชวยเหลอบำบดรกษาใหกบผเสพทสมครใจละเลก, มการจดเครอขายเฝาระวงยาเสพตด(ในอตรากรรมการ 1 คนตอชาวบาน 3 ครวเรอน), มการปองกนไมใหผเคยคากลบไปคาอก-ปองกนผเคยเสพไมใหกลบไปเสพซำ-ปองกนกลมเสยงไมใหเปนผเสพหรอผคารายใหม สถานการณปญหายาเสพตดของชมชนจางวางจงดขนอยางเหนไดชด มผเสพยาออกมาแสดงตวยอมรบกบชมชนและผานการบำบดของทางราชการจำนวน 12 คน

“..วทยากรกมาแนะนำกระบวนการสรางชมชนเขมแขง ตอนเราทำแรกๆ กตงเปนกฏระเบยบขนมา คอขนแรกตกเตอน ขนตอไปเปนมาตรการทางสงคม เชน ไมคบคาสมาคม ตดนำตดไฟ มาตดตอราชการกไมใหความรวมมอดวย แตกยงไมทนไดใชเพราะคนทตดยาเขาเดนมาขอเลกเอง ตอนนนมคนหนงในกลมเขาโดนฆาตาย เขาเลยกลว ประกอบกบมการสงตวไปบำบดในคลนคฟาใส ใชเวลานานพอควรคอประมาณ 2 ป คนทตดกเลกได เรากทำพธรบขวญพวกเขากลบสชมชน..” --(คณะกรรมการชมชน)

112

เดมรปแบบการปกครองของชมชนนนรวมศนยอยทผใหญบาน แตเมอชาวจางวางไดรวมกนทำกระบวนการชมชนเขมแขง กเปลยนเปนแบบกระจายอำนาจเพอใหดแลกนไดอยางทวถงและชาวบานมสวนรวมมากขน โดยแบงการปกครองออกเปน 6 คมบาน ซงแตละคมกจะมหวหนาและกรรมการคม, มสภาผนำชมชน 28 คน ซงประกอบไปดวยหวหนาแตละคมและหวหนากลมกจกรรมตางๆ ในหมบาน เชน กลมแมบาน กลมกองทนหมบาน, มคณะกรรมการชมชนเขมแขง 53 คน ประกอบไปดวยสภาผนำชมชนและกรรมการเครอขายเฝาระวงหรอกรรมการแตละคมบาน

นอกจากเรองยาเสพตด กลไกประชาคมชมชนเขมแขงบานจางวางยงเปนทพดคยปญหาตางๆ ของหมบาน ไมวาจะเปนการขาดความสามคค หนสนชาวบาน ราคาผลผลตตกตำ กระทงการทงขยะไมเปนท และชวยกนระดมหาทางออก เชน จดงานรวมพลคนรกจางวาง จดกฬาเชอมสามคค สงเสรมเศรษฐกจพอเพยง จดหาเตาเผาขยะเพมขน..

“..เชน มรานคาราโอเกะในชมชนสงเสยงดงรบกวนชาวบานคำคนเปนประจำและยงเปนแหลงม วสมของวยร น หวหนาแตละค มกมาระดมความคดเหนกนในสภาผ นำเพอหาทางออก แลวกใชวธเชญเจาของรานมาไกลเกลยพดคยกบคณะกรรมการ เชญเจาหนาทตำรวจมาเปนสกขพยาน ใหเขาลดเสยงดงลง และใหกรรมการหมบานคอยตดตามดแลวยรน..”--(คณะกรรมการชมชน)

สญญา ป ร ะ ช า ค ม ตานยาเสพตดประจำหมบาน

ดวยเจตนารมยทแนวแนของชาวบานจางวางทจะหยดยงปญหายาเสพตดในชมชนอนเปนตนเหตใหสงคมหมบานเสอมลง พวกเขาจงรวมกนกำหนด “คำมนสญญาของประชาคม” ..

1. หามผลต จำหนาย เสพยาเสพตดในหมบานเดดขาด2. ใหถอวายาเสพตดทกประเภทคอศตรของสมาชกทกคนในหมบาน3. ผจำหนายยาเสพตดใหถอวาเปนบคคลทเปนภยตอสงคมในหมบานอยางรายแรง

113

และกำหนดเปน “มาตรการหมบานตอตานยาเสพตด” ไดแก..1. สมาชกทกคนในหมบานจะไมคบคาสมาคมเกยวของกบผผลต จำหนาย หรอเสพยา2. การยอมรบผเสพยาใหกลบเขาสสงคมหมบาน จะกระทำเมอผเสพสำนกตนและคดจะ

เลกยาเสพตด โดยการยอมรบตนเองวาเปนผปวยและจะเขารบการบำบดรกษา3. ใชระบบคมและคณะกรรมการคม ในการสอดสองเฝาระวงปญหาของชมชน และ

หากพบวาครอบครวใดของแวะกบยาเสพตดทกประเภท ในครงแรกจะถกคณะกรรมการหมบานวากลาวตกเตอน และหากกระทำผดในครงทสอง กจะถกลงโทษจากสงคมชมชนโดยตดนำประปา-ตดไฟฟาในครวเรอน, ตดเงนชวยเหลอดานตางๆ ทงจากกองทนของชมชนเองและโครงการพฒนาตางๆทเขามาในหมบาน ชมชนยงมมตใหยดบตรรบรองสทธดานการรกษาพยาบาลเปนเวลา 6 เดอนหรอจนกวาจะสำนกผดกลบใจ และเมอกระทำความผดในครงทสาม ชมชนกจะสงใหเจาหนาทบานเมองดำเนนการตามกฏหมายตอไป

นอกจากมาตรการตานยาเสพตดแลว ชาวจางวางยงไดตกลงใจทจะยดถอ “มาตรการหมบานในการเสรมสรางและจดระเบยบชมชน” อาท เชน..

ประชาคมหมบานจะรวมมอกนตอตานสงมอมเมาและอบายมขตางๆในชมชน, หามยงปนในหมบานเดดขาด ผฝาฝนจะถกปรบ 200 บาท และพจารณาดำเนนมาตรการทางสงคมตอไป,หามขรถจกรยานยนตเสยงดงภายในหมบาน, หากมเรองทะเลาะววาทในหมบาน คกรณจะตองผานการไกลเกลยรอมชอมจากคณะกรรมการประนอมขอพพาทของหมบานกอน

การประชมประชาคมถอเปนหนาท ของทกครวเรอน เพราะเปนเวทท จะรวมคดรวมทำเพอประโยชนสขของสงคมชมชนอนสงผลถงชาวบานทกคน ดงนนหากครอบครวใดไมเขารวมประชมโดยไมแจงใหผนำชมชนทราบจะถกปรบเปนเงนจำนวน 50 บาท (สมทบเขากองกลางเพอพฒนาหมบาน) และหากไมรวมประชมประจำเดอนสองครงตดตอกน ประชาคมมมตใหตดสทธการกยมเงนกองทนหมบาน และจะไมใหความชวยเหลอใดๆ

แผนรกษาความ ป ล อ ด ภ ย ชมชนชายแดนบานจางวาง

แมวาระดบความรนแรงของปญหาจะลดนอยลง เพราะยาบามราคาสงขนเรอยๆ ถงเมดละ 100-300 บาท และชาวบานไดรวมกนทำกระบวนการชมชนเขมแขงตอสกบยาเสพตด ทำใหจำนวนผคาและผเสพลดลง แตกยงนาเปนหวงเพราะกลมผคา-ผเสพ ไดเปลยนจากผใชแรงงานมาเปนวยรน อกทงชมชนยงอยใกลชายแดนซงเปนแหลงพกยาและยงเปนทางผานของยา ดงนนชาวจางวางจงตองเฝาระวงปองกนปญหายาเสพตดอยางไมประมาทอยตลอดเวลา รวมถงปญหาอนๆ เชน การลกขโมย การลกลอบเขาเมองของแรงงานตางดาว ซงไมเพยงเปนปญหาของชมชน แตยงเปนเรองทเชอมโยงถงความมนคงของประเทศโดยรวม

114

ชมชนจางวางจงไดวาง “แผนปฏบตการรกษาความปลอดภย” ของหมบานขน โดยจดต งเปน ชดรกษาความปลอดภยหม บานจางวาง ซ งประกอบไปดวยชดรกษาความปลอดภยทง 6 คมบาน (ชดละ 4-6 คน ซงแตละคมบานกจะสบเปลยนกำลงกนเองภายในคม)และไดรบความรวมมอจาก ศนยอำนวยการตอสเพอเอาชนะยาเสพตดอำเภอโปงนำรอน,สถานตำรวจภธรตำบลบานแปลง, อำเภอโปงนำรอน

ภารกจของชดรกษาความปลอดภยหมบานคอการตงจดตรวจ-ลาดตระเวน-และเฝาระวงในพนท โดยมอบหมายใหคมโชคมหาราษฎร ตงจดตรวจบรเวณเสนทางเขาหมบานดานทศใตใกลฝายนำลน, คมโชคสามคค ตงจดตรวจบรเวณเสนทางเขาหมบานดานทศเหนอ, คมโชคสนตชย ตงจดตรวจบรเวณเสนทางเขาหมบานดานทศตะวนตก, คมโชคชยวฒนา ตงจดตรวจบรเวณหาดละมง, คมพรพทกษศลปและคมโชคอนนตชย เปนสายตรวจรวมกบผใหญบานคอยเฝาระวงตามเสนทางและพนทนาสงสยตอการกระทำผดกฏหมาย

ในการปฏบตหนาท หากพบบคคลตองสงสย ชดรกษาความปลอดภยหมบานจางวางกจะเขาไปทกทาย ซกถามวตถประสงคการเขามาในหมบาน และขอทราบชอทอย หากพบวามพรธกจะแสดงความบรสทธใจตามหนาทเพอขอเขาตรวจคน เชน อาวธ บตรประจำตวประชาชนและกรณทมเหตการณสำคญกจะรองขอกำลงสนบสนนจาก สภต.บานแปลง, อ.โปงนำรอน

เพอการสรางภมคมกนปญหาและเพอเปนชมชนเขมแขงทยงยน จงมการพฒนาเปน“ศนยเรยนรชมชนบานจางวาง” และ “เครอขายชมชนเขมแขงชายแดน” กระทงไดรบพระราชทาน “กองทนแมของแผนดน” ซงเปนกองทนยาเสพตดรวมถงตอยอดการพฒนาดานตางๆของหมบาน

115

กระบวนการประชาคมชมชนเขมแขงในแตละหมบาน อาจจะมความแตกตางกนบางในรายละเอยดวธปฏบต ทงนขนอยกบความเหมาะสมตามสภาพสงคมวฒนธรรมแตละแหง ชมชน

บานจางวางกเปนอกตวอยางของหมบานชายแดนซงมรปแบบเฉพาะของตน โดยเฉพาะมาตรการทางสงคมและการรกษาความปลอดภยทเขมขน แตทงนสงทชมชนเขมแขงทกแหงมเหมอนกนคอความตระหนกถงปญหาและเหนความจำเปนทจะตองรวมกนพฒนาชมชนของตน .

116

ถอดรหสความคด ช ม ช น เ ข ม แ ข ง บานจางวาง

การประชมประชาคมถอเปนหนาทของทกครวเรอน เพราะเปนเวททจะรวมคดรวมทำเพอประโยชนสขของสงคมชมชนอนสงผลถงชาวบานทกคน ดงนนหากครอบครวใดไมเขารวมประชมโดยไมแจงใหผนำชมชนทราบจะถกปรบเปนเงนจำนวน 50 บาท และหากไมรวมประชมประจำเดอนสองครงตดตอกน ประชาคมมมตใหตดสทธการกยมเงนกองทนหมบาน และจะไมใหความชวยเหลอใดๆ...

ครอบครวใดของแวะกบยาเสพตดทกประเภท ในครงแรกจะถกคณะกรรมการหมบานวากลาวตกเตอน และหากกระทำผดในครงทสอง กจะถกลงโทษจากสงคมชมชนโดยตดนำประปา-ตดไฟฟาในครวเรอน, ตดเงนชวยเหลอดานตางๆ ทงจากกองทนของชมชนเองและโครงการพฒนาตางๆ ทเขามาในหมบาน ชมชนยงมมตใหยดบตรรบรองสทธดานการรกษาพยาบาลเปนเวลา 6 เดอนหรอจนกวาจะสำนกผดกลบใจ และเมอกระทำความผดในครงทสาม ชมชนกจะสงใหเจาหนาทบานเมองดำเนนการตามกฏหมายตอไป..

117

ย น ด ต อ น ร บ สชมชนเขมแขง

ค ล อ ง แ ส ง

เพาะตนกลารกษาผนปาแหงชวต

ท ค ล อ ง แ ส งจตสำนกชมชนคนเขมแขง

“..สถานการณยาเสพตดในชมชนคลองแสงไมไดรนแรงมาก เพราะสวนมากจะออกไปมปญหาทอน แตการทพวกเรารวมกนทำโครงการชมชนเขมแขงนถอเปนการตดไฟเสยแตตนลม ทสำคญกคอพอเราปองกนปญหายาเสพตดไดแลว เราสามารถตอยอดเปนการรวมกลมอนรกษปา ทำปาชมชนเพอชวตของพวกเรา มนมประโยชนคอ 1. อนรกษสภาพแวดลอมทดเอาไวโดยการฟนฟและเพมพนทปาสมบรณใหมากขน 2. ปญหาเรองความยากจนและปากทองชาวบานคอคนทวางงานกยงมผนปารองรบใหไปหาเกบกนเกบขายได และตอไปกสามารถพฒนาเปนการรวมกลมสรางอาชพของชมชนไดในอนาคต 3. สามารถดงเอาขนบธรรมเนยมวถทดงามของคนกบปาทบรรพบรษใหไวกลบคนมา..” --(วเชยร เอกนกร ประธานชมชนเขมแขงบานคลองแสง)

รปแบบการตอสเพอทรพยากรแหงชวตของชาวคลองแสง คอความพยายามทจะทำใหผนปายงคงเปนบานทสมบรณของพวกเขา พยายามทำใหวถชวตดงเดมอนรกสงบและสงบสขหวนคนมา โดยนำกระบวนการเสรมสรางชมชนเขมแขงในการปองกนแกไขปญหายาเสพตดมาตอยอดพฒนา เรมจากการทำประชาคมเลอกปญหาทรพยากรทองถนขนมาแกไขไปกระทงกระบวนการชมชนเขมแขงในการรกษาปาชมชน

บรบทชมชนคน ก ล า ฌ อ ง แหงคลองแสง

บานคลองแสง หม 3 ตำบลดานชมพล อำเภอบอไร จงหวดตราด เปนชมชนขนาด

50ตารางกโลเมตร หรอประมาณ 31,250 ไร สภาพพนทเปนทราบสลบเนนเขาเตยๆ และภเขาอากาศรอนชนฝนตกชกตลอดป มพนทปาสมบรณประมาณ 9,375 ไร ปาเสอมโทรมทกำลงฟนตว6,250 ไร และพนทปลกปาของสวนปาประมาณ 3,125 ไร นอกนนเปนพนทอยอาศยและททำกนของชาวบาน จำนวนประชากรทงหมด 140 ครวเรอน 575 คน เปนหญง 354 คน และชาย 221 คน

ประวตความเปนมาของชมชน ตามคำบอกเลาของบรรดาผอาวโส ทำใหทราบวาหมบานเดมนนเรยกวา “บานชมแสง” ตามชอตนไมชนดหนงซงมลำตนและใบขนาดเลก สงประมาณ6-8 เมตร มผลคลายมะกอกพนบาน คอ “ตนชมแสง” ชอบขนตามรมนำและพนทชมชน โดยมกมหงหอยมาเกาะอาศยในเวลาคำคนจงเรองแสงระยบระยบสวยงาม เนองจากตนชมแสงนนขนอยมากมายทวไปตามแนวคลองของหมบาน คนสมยนนจงเรยกคลองนวา “คลองชมแสง” และเรยกหมบานวา “บานชมแสง” ตอมากเพยนเปน “บานคลองแสง” เปนชอหมบานถงปจจบน

ชาวคลองแสงนน เปนคนไทยพนถนทสบทอดรากเหงามาจากคนเชอสายฌอง (ชอง)หรอพวกกลาทอพยพมาจากเขมร เปนกลมชนทมนสยรกสงบ มาตงหลกถนฐานในบรเวณนเมอไมตำกวา 150 ปแลว ซงถอไดวาเปนอายอานามของหมบาน ทยอนไปเรมจากผคนเพยง3-4 หลงคาเรอน คอ นางเยน นายฮอย นายคด นางหอ ทำใหสนนษฐานไดวาชมชนนมการสบเชอสายมาจากคนฌอง 4 ตระกลน หรอเปนชาวคลองแสงยคบกเบก

ดานการปกครอง บานคลองแสง เดมขนอยกบบานหม 7 ตำบลดานชมพล (ขณะนนยงไมมการแบงอาณาเขตระหวางตำบลดานชมพลกบตำบลนนทรย) ตอมาเมอประมาณ 25 ปกอน จงแยกเปนบานหม 3 ตำบลดานชมพลจนถงปจจบน โดยมอาณาเขตทศเหนอตดตอกบหม 5 ตำบลนนทรย, ทศใตตดตอกบหม 1 บานดานชมพล ตำบลดานชมพล, ทศตะวนออกตดตอกบหม 1 บานดานชมพล และหม 7 บานทบทมสยาม ตำบลดานชมพล และประเทศกมพชา สวนทศตะวนตกตดตอกบหม 4 บานทางกลาง และหม 6 บานประเดา ตำบลดานชมพล

การตงบานเรอนของชาวคลองแสง เมอกอนสรางบานไมอยกระจดกระจายแบงเปนกลมบานยอยๆ ไดแก กลมคลองแสง(ปจจบนคอบรเวณคลองแสง), กลมทงซอก, กลมทงตะแบง,กลมทงตางาม, กลมทงคำบาง และกลมทงปลวก ปจจบนมการสรางบานชนเดยวและบานปนตามสมยนยมบาง ดานการประกอบอาชพ แตดงเดมยงไมมการแบงแยกทดนชดเจนและชาวบาน

120

สวนใหญพงพาอาศยปา เชน นำหวายปามาจกสานเปนเชอกหรอพวน ทำนำมนจากตนยาง หรอหาเกบของปา เชน สมนไพร ระกำปา สะตอปา นำไปแลกเปลยนกบสงของทตองการจากภายนอกกอนทจะคาขายโดยใชเงนตรา ตอมาชาวบานกเรมทำเกษตรกรรมตามตวอยางของคนภายนอกทเขามาจบจองแผวถางพนท ในปจจบนชาวคลองแสงยงคงมการหาของปาขายบาง รวมทงทำจกสานเขงหวาย และสวนนอยทมทดนทำกนเปนของตวเองคอเปนเจาของสวนยาง สวนผลไม ไรสบปะรดโดยสวนมากจะรบจางกรดยาง รบจางในไรสบปะรด หรอไปเปนแรงงานรบจางนอกพนท

สภาพทางสงคมวฒนธรรม แตกอนการคมนาคมตดตอกบภายนอกใชวธเดนเทาลดเลาะไปตามเนนเขาหรอใชทางเรอในฤดฝน เชน การเกบของปาไปแลกกบเกลอขางนอกหมบานตองใชเวลาเดน 1-2 วน โดยแวะพกคางอางแรมตามภเขา ถงปจจบนมถนนหนทางสะดวกขน และสงทตกทอดเปนมรดกถงคนรนปจจบนคอการไปมาหาสชวยเหลอเออเฟอระหวางเพอนบานและรวมกนทำกจกรรมพฒนาชมชนในวนสำคญตางๆ เปนประจำเหมอนเปนหนาททไมตองรอใหผใหญบานหรอใครมาเกณฑแรงงาน นเปนทนความสามคคดงเดมของชมชน

วถ ค น ก บ ป า ทถกยำย ปญหาใหญของชาวคลองแสง

พนทตงของบานคลองแสงนแตดงเดมกเปนสวนหนงของผนปาใหญเขาถำอนสมบรณซงอดมไปดวยพชพรรณและสตวปาหลากหลาย เปนแหลงทรพยากรเพอชวตของคนทงชมชนบรรพบรษเลาวาพวกเขาไมตองพงพาทรพยากรภายนอกใดๆ ไมจำเปนตองถากถางพนทเพาะปลกทำเกษตรกรรม เพราะในผนปาใหญมใหทกอยางทเปนความจำเปนพนฐานของชวตแบบพอเพยง เลยงชพครอบครวได เรยกวามองไปทางไหนกมของกนของใช ขาดเหลอสงใดกอาศยแลกเปลยนสงของกนระหวางชาวบาน การซอขายไมม ไมวาจะเปนอาหารโปรตนจากสตว, วตามนจากผก, ของใชจากหวาย, นำมนจากตนยาง โดยเฉพาะอยางยงภมปญญาหมอพนบานในการรกษาดวยสมนไพร ซงสงตางๆเหลาน สวนมากหาเกบไดในปา

ดวยวถชวตทสมพนธแนนแฟนกบผนปา บรรพบรษจงสงสอนใหพวกเขารกหวงแหนและเคารพผนปา ดงจะเหนไดจากพธกรรมความเชอซงหลายอยางยงคงตกทอดเปนมรดกถงปจจบน

121

แตความอดมสมบรณของผนปาเขาถำ ดงดดผคนหลากหลายจากภายนอกเขามาทนเพอใชประโยชนจากทรพยากรโดยทชาวคลองแสงชมชนดงเดมทอยรวมกบปาผนนมากวา150 ปไมมสวนรวมตดสนใจใดๆ ไดแตอดกลนตอพฤตกรรมการเขามาทพวกเขารสกวาฉกฉวยและทำลาย

โดยในป 2514 คนภายนอกเรมเขามาทำมาหากนจบจองโคนถางพนทปาเพอปลกพชเศรษฐกจมนสำปะหลง ผนปาทเคยใชประโยชนรวมกนเรมมเจาของและมการแปลงสภาพเปนพนทเกษตรกรรม ป 2519 รฐบาลเปดใหนายทนเขามาสมปทานปาไมบานคลองแสง และยงมการสรางถนนเพอความสะดวกในการขนถายไม ซงเปนสาเหตสำคญททำใหมการรกพนทปาไดงายขน กระทงป 2522 รฐบาลไทยไดรวมมอกบองคการสหประชาชาตตงศนยอพยพไซเคใหกบผลภยสงครามกลางเมองกมพชาในบรเวณปาบานคลองแสง การเปดรบชาวตางถนผมาเยอนกวา 40,000 ชวต ในชวงเวลากวา 10 ป ทำใหปาจำนวนมากกลายเปนพนทวางเปลา ทรพยากรไมนอยถกทำลาย

และถงทสดในป 2546 เมอเจาหนาทเขามาปกเขตใหพนทปาทงหมดของบานคลองแสงเปนอทยานแหงชาตนำตกคลองแกว ดวยวธการทชมชนไมมสวนรวมคดหรอตดสนใจกระทงรบรใดๆเลย สรางความหวนวตกวาพวกเขาจะไมสามารถเขาไปใชประโยชนและอยรวมกบปาไดดงเดม

ความเปลยนแปลงดงกลาวเหลานน ทำใหชมชนทเคยดำรงชวตผกพนพงพาปาไดรบผลกระทบอยางหนก เกดความยากลำบากในการเขาไปใชทรพยากรทองถนจากปาเพอกนเพอใชเพอขายดำรงชพไดดงเดม และเนองจากชาวบานมการศกษานอยไมมความรในการประกอบอาชพอน ครนทำการเกษตรกไมไดผลเพราะขาดทกษะและเทคโนโลย จงไดแตเพยงออกไปขายแรงงานรบจางรายวน หรอบางคนตองละจากถนฐานครอบครวไปเปนแรงงานในตางจงหวดคนฌองทรกสงบเหลานบอกวาวถชวตทเคยสงบสขของพวกเขาตองเปลยนไปมากในทางทเสอมถอยลง

ทกปญหาจดการไดดวย ก ร ะ บ ว น ก า ร ชมชนเขมแขง

ประมาณป 2543 ตำรวจชดมวลชนสมพนธจากสถานตำรวจภธรตำบลดานชมพลไดเขามากระตนสำนกใหคนคลองแสงรวมตวกนเพอเสรมสรางความเขมแขงใหกบชมชนของตนในการจดการกบปญหายาเสพตด

“..เราไดไปดงานทบานเนนดนแดง เหนแนวทางจดการกบปญหายาเสพตดของเขาแลวกมามองวาทบานเราปญหาไมไดรนแรง แตกเหนความจำเปนตองทำ จงมาคดกนวานาจะเนนเรองของการปองกนมากกวา เชน การเฝาระวง การสรางจตสำนกเยาวชน และทำกจกรรมดๆ รวมกนเพอทชาวบานจะไมไปเสยเวลายงเกยวกบเรองยาเสพตด..” --(วเชยร)

122

ความนาสนใจในกระบวนการเสรมสรางชมชนเขมแขงของชาวคลองแสง นอกจากการประยกตเอาองคความรจากชมชนภายนอกมาปรบใหเหมาะสมกบสภาพความเปนจรงของชมชนโดยเนนเรองการสรางเกราะคมกนปญหายาเสพตดแลว การทำประชาคมเพอเลอกผนำธรรมชาตของชมชนกยงแปลกจากทอน

“..เรากใหชาวบานมาลงคะแนนเลอกผนำธรรมชาต ตางคนตางออกเสยงโดยสมครใจไมมการบงคบ ปรากฏวาไดมาสองคนเปนพนองกนดวย คอนายวเชยร และนายอำนวย เอกนกร แรกๆกไมร จะทำยงไง จะเลอกใหมดไหม แตกมาคดกนวากชาวบานเขาใหคะแนนเทากนแสดงวารกเทากนดเทากน เปนคะแนนบรสทธ อยาไปขดศรทธาเลย จงใหเปนประธานชมชนทงสองคนนนแหละ ดเสยอกเพราะจะไดชวยกนทำงานเปนสองแรง..” --(คณะกรรมการชมชน)

เมอสามารถบรรลเปาหมายในการจดการกบปญหายาเสพตดในชมชนไดภายใน 2 ปจากนนกจกรรมตางๆ ในหมบานคลองแสงไมวาจะเปนการคดโครงการ-การเสนอแนะปญหา-การแกไขปญหา ลวนใชกระบวนการประชาคมชมชนเขมแขง มคณะกรรมการชมชนเขมแขงเปนศนยกลาง โดยเมอมมตมอบหมายใหกรรมการฝายใดรบผดชอบเรองใด ฝายนนกจะไปสรรหาคณะอนกรรมการในการดำเนนกจกรรมนนๆ เปนเรองๆ ไป และเรมจากการไประดมความรวมมอจากชาวบานสวนใหญ

เชน การแกไขปญหาความยากจนของชมชน กมาระดมความคดกนวาอะไรทชมชนถนดพบวาชาวบานแตเดมเคยทำงานจกสาน และในปากมหวายใหหาเกบ จงหาทางออกดวยการรวมตวกนเปน “กลมจกสาน” ใชทกษะฝมอทมอยแลว-อาศยทรพยากรธรรมชาตในทองถนเปนวตถดบ และชาวบานระดมเงนกนเปนทนไปซอเครองมอมาจกสานเปนเขง ปจจบนมพอคามารบซอเขงหวายถงในชมชน รวมทง “โครงการปลกสวนปายางพารา” ในทสาธารณประโยชนของชมชนจำนวน 40 ไร 3,000 ตน ซงนอกจากจะชวยปองกนปญหาการบกรกทดนสาธารณะ ยงจะนำดอกผลในอนาคตมาสรางรายไดใหชาวบานทรวมแรงกนทำ

123

และดวยความคดทวาชาวบานสวนใหญยากจน จงนาจะวางแผนเงนสมทบเขากองทนแมของแผนดนในระยะยาวมากกวาการเรยไรเปนรายเดอน คณะกรรมการจงวางแผนทจะนำดอกผลจากโครงการปลกสวนปายางพาราของชมชนมาเปนเงนสมทบเขากองทนแมของแผนดนเพอใชในกจกรรมปองกนปญหายาเสพตดอยางตอเนองเดอนละไมตำกวา 10,000 บาท ทสำคญนอกจากตวเงนแลว การทชาวบานและคณะกรรมการรวมกนดแลสวนปายางพารากเปนการอทศแรงกายเพอสมทบเขากองทนแมของแผนดนดวย

กระบวนการชมชนเขมแขง ร ก ษ า ปาชมชนคลองแสง

ผลพวงแหงกระบวนการประชาคมชมชนเขมแขงไดตอยอดไปสการแกปญหาของชมชนเรองวถชวตคนกบปาซงถกทำลายมาตลอด 30 ป โดยไมรจะหาทางออกเชนไร นนกคอการตอสของคนและชมชนเขมแขงเพอรกษาผนปาแหงชวตไดเรมตนขน โดยคณะกรรมการไดหยบยกปญหาหลายอยางของคลองแสงปจจบนมานำเสนอในทประชมเพอใหลงมตเลอกทจะนำมาแกไขรวมกน และทสดชาวบานกไดเลอกทจะฟนฟทรพยากรทองถนของตน โดยกนพนทปา 4,000ไรใหเปน “ปาชมชน” ทพวกเขาจะไดรวมกนรกษาควบคไปกบการใชประโยชนอยางสมดล

ภารกจการฟนคนผนปาอนสมบรณครงนจำเปนตองพงกระบวนการมสวนรวมของชมชนกลาวคอชาวบานตองมศรทธาทจะทำและรวมมอกนอยางจรงจงเชนเดยวกบการปองกนแกไขปญหายาเสพตดทผานมา เพราะถาชาวบานรจกหวงแหนทรพยากรของตนทกคนกจะชวยกนฟนฟดแล และใชประโยชนอยางเหนคณคา วธการและรปแบบจากกระบวนการเสรมสรางชมชนเขมแขงจงถกนำมาใชในเรองการจดการปาของชมชน

“..แรกๆบางคนเขากไมรวมดวย เพราะมองไปในทางลบวาจะขดแยงกบอทยานฯบางทกโดนดากลบมา บางทกเกอบทะเลาะกน พวกเรากรรมการกพยายามใจเยนใชสนตวธไมไปโตตอบเพราะมหนาทตองชกชวนเขา พยามคยกบเขาวาปาบานเรามนถกทำลายกนมามากแลว อยากใหมาชวยกนอนรกษ ชาวบานกเรมเขาใจมากขนเรอยๆ และเรากเลยทำปาชมชนกนขนมาได..” --(ลขต อนทรประเสรฐ รองประธานโครงการปาชมชนบานคลองแสง)

124

อปสรรคตอมากคอเรองเงนทนดำเนนกจกรรม ชาวคลองแสงเรมชวยเหลอตนเองกอนโดยการระดมเงนกน แตกยงไมเพยงพอเนองจากชาวบานยากจน แตเมอชาวบานเรมตนทำความดกมคนเหนจงไดรบการสนบสนนงบประมาณจากสำนกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.) เปน “โครงการวจยการฟนฟและอนรกษปาเขาถำอยางยงยน” โดยนำทนทไดรบมาใชสำรวจขอมลทงเร องพรรณไม สมนไพร และสตวปาทมอย ในบรเวณปาเขาถำเพอเปนฐานขอมลในการจดการปาชมชน

ปญหาทตามมากคอชาวบานสวนใหญจบแคประถมส จะทำวจยดวยตนเองไดอยางไรพวกเขาคดทางออกดวยการเดนทางไปศกษาดงานจากชมชนอนๆแลวนำความรทไดมาประยกตกบองคความรในชมชน รวมทงจดเวทแลกเปลยนระหวางชาวบานโดยนำประสบการณทตางคนตางรมาถายทอดสกน เปนแนวทางการวจยแบบมสวนรวมของชมชน มการทำงานเปนทม ใชภมปญญาในทองถน จนเกดเปนชดความรเพอจดการปาชมชน

“..การไปศกษาดงานนอกพนทชวยเราไดมากทเดยว อยางเชนตอนทำเรองยาเสพตดกไปดงานทหมบานเนนดนแดง ไดกำลงใจกลบมาวาปญหาของเขารนแรงกวาเรายงแกกนได แตของเรานาจะเนนเรองการปองกนหรอตดไฟแตตนลมเสยมากกวา ในเรองปาเรากไปดตวอยางทบานวงออตำบลวงออ อำเภอเของใน จงหวดอบลราชธาน..” --(คณะกรรมการชมชน)

เมอเรมเหนแนวทางชดเจน กตามมาดวยกจกรรมเพอใหชาวบานมสวนอนรกษปาเขาถำอยางเปนรปธรรม เชน ทำแนวปองกนไฟปา การลาดตระเวนปาของอาสาสมครตำรวจชมชนตงกฏเกณฑการใชประโยชนจากปาพรอมๆ กบการปลกทดแทนรวมกน และประการสำคญคอการดงเอาเยาวชนเดกและวยรนลกหลานพวกเขาเขามามสวนรวมในทกๆ กจกรรมทพวกผใหญทำ

125

“..ตรงไหนท มคนบกรกเรากพยายามไปคยกบเขาดๆ วาตรงน อยาเอาเลยมาทำปาชมชนใหลกหลานเราดดกวา ผมคดวากญแจสำคญกคอชาวบานนแหละ ถายงมความสามคครวมกลม ปาของเราตองสมบรณแน..”--(ลขต)

ความขดแยงระหวางชาวบานกบอทยานฯ เรมคลคลายไปในทางทดขน แตคนคลองแสงกยงคงตองตอสอยางสนตวธตามแนวทางชมชนเขมแขงเพอสทธในการจดการปาชมชน และยงฝนทจะทำใหปาของพวกเขาฟนคนความสมบรณมาหลอเลยงวถชวตเชนในอดต

“..ในอนาคตเราจะพฒนาเรองการสรางอาชพจากปาชมชนของเรา โดย 1.ปลกพชเศรษฐกจ จากพชปาทมนเคยลดนอยไป เพอแกไขปญหาเรองความยากจนของชาวบาน2.พฒนาเปนแหลงทองเทยวเชงอนรกษ ปาของเรามของดเยอะ เชน ความหลากหลายของพชพรรณธรรมชาต หนอนเรองแสง จดชมววบนยอดเขาถำทสามารถมองไกลเหนเกาะชาง บวกกบวฒนธรรมดงเดมของชาวฌอง คดวาเราทำได..” --(คณะกรรมการชมชน)

จากการดำเนนงานตาม “โครงการคลองแสงรวมใจแกไขปญหายาเสพตด” และตอยอดดวย “โครงการวจยการฟนฟและอนรกษปาเขาถำอยางยงยน” ของชาวบาน กระทงป 2547 บานคลองแสงจงไดรบเลอกจากสำนกงาน ป.ป.ส.ใหเปนศนยการเรยนรดานการแกไขปญหายาเสพตด

จากการเปนศนยการเรยนรฯ ของอำเภอบอไร กมการสรางเครอขายระหวางชมชนทดำเนนตามแนวทางชมชนเขมแขง เปนภาค 5 หมบานในตำบลดานชมพล ไดแก บานเขาขาดหม 2, บานทางกลางหม 4, บานทบมะกอกหม 5, บานปะเดาหม 6 และบานทบทมสยาม 01หม 7 โดยใชช อกล มวา “กลมอาสาพฒนาตำบลดานชมพล” ซงตอมากไดเขารวมเปนสมาชก “กลมชมชนรวมพลงสรางสรรคตราด” และวนท 26 มถนายน 2548 บานคลองแสง กไดรบการคดเลอกเปนหมบานกองทนแมของแผนดน .

126

ถอดรหสความคด ช ม ช น เ ข ม แ ข ง บานคลองแสง

ทสำคญคอผลพวงแหงกระบวนการประชาคมชมชนเขมแขงไดตอยอดไปสการแกปญหาของชมชนเรองวถชวตคนกบปาพงพาอาศยกนซงถกทำลายมาตลอด 30 ป โดยทชมชนเหมอนผถกกระทำทไดแตมองดการยำยเทานนเพราะไมรจะหาทางออกเชนไร นนกคอ การตอสของคนและชมชนเขมแขงเพอรกษาผนปาแหงชวตไดเรมตนขน..

เรากใหชาวบานมาลงคะแนนเลอกผนำธรรมชาต ตางคนตางออกเสยงโดยสมครใจไมมการบงคบ ปรากฏวาไดมาสองคนเปนพนองกนดวย คอนายวเชยร และนายอำนวย เอกนกร แรกๆ กไมรจะทำยงไง จะเลอกใหมดไหม แตกมาคดกนวากชาวบานเขาใหคะแนนเทากนแสดงวารกเทากนดเทากน เปนคะแนนบรสทธ อยาไปขดศรทธาเลย จงใหเปนประธานชมชนทงสองคนนนแหละ ดเสยอกเพราะจะไดชวยกนทำงานเปนสองแรง..

127

ย น ด ต อ น ร บ สชมชนเขมแขง

เ น น ด น แ ด ง

“ขอหนง-สมาชกรวมประชมเปนนตย, ขอสอง-สมาชกหมนเรมประชมและเลกประชมพรอมกน ทำกจทพงกระทำโดยพรอมเพรยงกน, ขอสาม-สมาชกยอมรบมตสวนใหญของทประชมในการแกไขปญหา, ขอส -สมาชกใหการยอมรบและเคารพผอาวโส, ขอหา-สมาชกใหการสงเคราะหและชวยเหลอผดอยโอกาสในสงคม(เชน เดก สตร คนชรา คนพการ และคนทยากจนกวา), ขอหก-สมาชกสงเสรมและรกษาวฒนธรรมประเพณทดงาม, ขอเจด-สมาชกชวยกนทำนบำรงพระศาสนา”

หลงจากเดกๆ รวมกนชกธงสยอดเสา-ผใหญรวมกนขบขานเพลงชาตไทยตงใจแสดงความรกชาต-ทกคนสวดมนตไหวพระตามประเพณอนดงามทางพทธศาสนา เวทประชาคมกเรมตนขนอยางเปนทางการ ดวยการทสมาชกชาวบานรวมกนกลาว “อปรหานยธรรม”(ธรรมอนเปนทตงแหงความไมเสอม) ทพวกเขานอมนำมาเปน “ธรรมะเพอการพฒนาชมชน”

ปกตวถอาชพผคนสวนใหญจะทำสวนยางพารา พากนไปกรดยางแตหวรงทงครอบครว กวาจะเลกกสาย แตทก 9.00 น.วนท 4 ของเดอนทกคนจะสละเวลามารวมประชมกนอยางพรอมเพรยง เมอเสรจพธกรรมกเขาสการรบรองครวเรอนปลอด-ไมปลอดยา บรรยากาศเวทชาวบานเปนไปอยางไมเครงเครยดแตเตมเหยยดดวยสาระแหงการแกปญหาและพฒนาชมชน นอกจากเรองยาเสพตด ประเดนสวนรวมอนๆ กถกหยบยกขนถกคย เวทนยงใหเกยรตทกคนอยางเทาเทยมไมเพยงกรรมการ-ชาวบาน-เจาหนาทซ งมารวมสงเกตการณ-รวมทงเพอนหมบานอนทมาขอศกษาดงาน

คลคลายแนวคดขดแยง

กบ ร ฐ ฐ ะ ดวยสนตวธทชมชนเขมแขงเนนดนแดง

จบทายกจกรรมประชมดวยการรองเพลง “ชมชนเขมแขง” เปนการยำเตอนภารกจรวมกนของชมชนอยางตงใจ นคอเวทประชาคมของชาวบานเนนดนแดง ชมชนเขมแขงแหงแรกของจงหวดตราด และทนาสนใจกคอทำไมชมชนแหงน สามารถแกไขปญหายาเสพตดของตนไดกอนทรฐบาลจะประกาศสงครามกบยาเสพตดทวประเทศเสยอก !

ทำความรจก ช ม ช น คนบานเนนดนแดง

เนนดนแดง หม 9 ตำบลเนนทราย อำเภอเมอง จงหวดตราด เปนหมบานทแยกออกมาจากบานโพรงตะเฆ หม 4 ตำบลเนนทราย ปจจบนมพนทประมาณ 13,000 ไร ตงอยทางทศเหนอของตวตำบล มอาณาเขตดานทศเหนอจรดหม 5 ตำบลหวยแรง, ทศใตจรดหม 4 ตำบลเนนทราย, ทศตะวนออกจรดหม 5 และหม 6 ตำบลทากม และทศตะวนตกจรดหม 4 และหม 5ตำบลหวยแรง การคมนาคมมถนน 2 สายหลกยาวเสนละ 7 กโลเมตรผานชมชน คอถนนสายแหลมฆอ-ดานชมพล และสายเนนเปราะ-เขาตาโปน จำนวนประชากรทงหมด 123 ครวเรอน 525 คนเปนหญง 267 คนชาย 258 คน สวนใหญทำสวนยางพารา สวนผลไม และไรสบปะรด ทเหลอรบจางและอนๆ

ประวตหมบาน เรมเมอประมาณป พ.ศ.2500 หรอ 40 กวาปมานเอง โดยบรเวณทตงชมชนในอดตเปนปาดงดบสมบรณ การตงบานเรอนของชาวเนนดนแดงยคบกเบกจะกระจายออกเปน 5 กลม ไดแก กลมบานเขาดน, กลมบานสระไผ, กลมบานตาส, กลมบานสเสยด และกลมบานเนนดนแดง สวนชอหมบานตงตามลกษณะภมประเทศของชมชนทเปนเนนดนสแดง

วถชวตของชาวบาน เวลาสวนใหญใชในการทำมาหากน ทกครอบครวตนแตเชาไปทำงานอยในสวนในไรจรดเยนกลบบาน ตกหวคำกเขานอน การพบปะกนในชมชนสวนมากจะมารวมตวกนทศาลาเอนกประสงคประจำหมบานซงมการประชมประชาคมทกเดอน นอกนกมงานบญงานประเพณตามเทศกาลตางๆ ของชมชน สวนการสงสรรคอยางไมเปนทางการคอสภากาแฟยามเชากอนออกไปทำงานหรอตอนเยนหลงเลกงาน ซงชาวบานมกจะมาแวะนงทรานคารวมกลมสนทนาปราศยรนเรงและเรองราวทวไป สวนใหญพดคยเรองการประกอบอาชพ

130

เนนดนแดงในยคแรกๆ ยงทรกนดาร การสญจรลำบากตามเสนทางลากซง ชาวบานตองขจกรยานหรอเดนเทาเขาไปในตวเมอง แตพวกเขากรวมแรงรวมใจกนฟนฝาอปสรรคพฒนาชมชนของตนเรอยมา ไมวาจะเปนนำหลากจนถนนขาดประจำ ชาวบานกชวยกนทบหนขนหนไปชวยกนถมทาง ไมนงรอความชวยเหลอจากรฐราชการซงมกจะไมคอยม เวลาเกดภยธรรมชาตบานใครพงกไปชวยแรงชวยอปกรณกนซอมแซม ไฟปาหนาแลงกระดมคนกนไดรวดเรว ไมมใครคดวาธระไมใช--สงเหลานลวนเปนพนทนทางสงคมของหมบานเนนดนแดงจนถงปจจบน

ทำไมบานเนนดนแดงแกปญหา ย า เ ส พ ต ด ไดกอนรฐบาล ?

เนนดนแดงกเหมอนกบชมชนอนทมปญหายาเสพตด แตตางทอาจจะรนแรงกวา ยาบาในหมบานเรมตนแพรระบาดจากกลมผขบรถรบจางและผใชแรงงานทำไมยางพารา ชาวบานเลาวานายจางบางคนเหนแกไดละลายยาบาใสนำใหลกนองกนเพอใหมเรยวแรงทำงานไดมากขน พอป 2545 ยาบากลกลามไปสกลมอนๆ โดยเฉพาะวยรนซงไมใชเสพเพอใหมแรงทำงาน แตเพอความอยากรอยากลองจนตด เมอปรมาณผตดยาในหมบานเพมขนมาก ปญหาเลวรายอนๆ กตามมา

“..กเรมมาคยกนวา หมบานเราทำไมปญาหามนมากนก ผวเมยตกนประจำ ลกตพอแมกม และกของหายไมหยดเลย ไมเวนแมแตอปกรณการเกษตรตามสวนตามไร ขนาดทกลางคนนอนหลบไมสนทเพราะกลวของใตถนบานจะโดนขโมย ตอนนชาวบานตางหวาดระแวงซงกนและกนไปแลว ทสดกสรปวาเพราะปญหายาเสพตดนเอง เรากเปนหวงลกหลานตวเอง แตรปญหารสาเหตแลวกยงหาทางออกไมได..” --(คณะกรรมการชมชน)

กลมผนำกพยายามแกปญหาโดยการจดเวรยามเฝาดคนแปลกหนาทกคนตงแต1 ทมถงต 5 โดยชาวบานทสมครใจอาสามาทำงานอยางไรคาตอบแทน เปนการชวยเหลอกนเองของชมชน

131

“..ตอมาสบเอกดำรงค เหมพร สมยนนเปนตำรวจตยามในหมบาน กนำ พ.ต.ท.วเชยร ยนตรตน สารวตรปราบปราม, พ.ต.อ.ประสทธ ประสพเนตร ผกำกบการ สภอ.เมองตราด และ พล.ต.ต.วเชยร สมานพงษ ผบงคบการตำรวจภธรจงหวดตราด ทงหมดกลงมาแนะนำชมชน แรกๆ ตำรวจมาเรากหนขางให(แบงรบแบงส) เพราะมองจากภาพสมยกอนทตำรวจมาหลอกเอาขอมล หลอกจบ พอทานชแจงมากขนเรากเรมเปดใจ ครงแรกเลยมแค 50 คนจากชาวบาน 500คน ใชเวลา 3-4 เดอนกเพมเปน 300-400 คน ทเหนดดวย..

ตอนนนพนทโดยรอบไมมใครกลาลกขนมาแกปญหายาเสพตด เราทำหมบานแรกเลย คนเขากวาผใหญบา คนหม 9 บา แตเรากทำ เพราะหวงลกหลาน” --(คณะกรรมการชมชน)

ชมชนเนนดนแดงตดสนใจทจะดำเนนการแกไขปญหาตามแนวทางเสรมสรางชมชนเขมแขงพงตนเองอยางสนตวธ การประชาคมชาวบานครงแรกกเกดขนเพอเลอกผนำธรรมชาต เวทนมสวนราชการตางๆ เขารวมเปนกำลงใจให ไมเพยงเจาหนาทตำรวจทกระดบ ยงมปลดอาวโส(ศรษฎร ประสพเนตร) และทมงานวทยากรแมขายจงหวดฉะเชงเทราและตราด, เจาหนาทสถานอนามยบานโพรงตะเฆ และสมาชก อบต.เนนทราย

เมอได “คณะกรรมการชมชนเขมแขง” จำนวน 46 คนกแบงบทบาทความรบผดชอบกนไปตามทกษะความถนดและความเหมาะสม จากนนจงเรมวางแผนวาชมชนจะแกไขปญหาอะไรกอนหลง-และแกอยางไร, มการออกไปศกษาดงานหมบานตวอยางอนๆ, มการสรางเครอขายกรรมการเฝาระวงสอดสองปญหาครอบคลมครวเรอนทงหมด, มการประชาสมพนธกระบวนการ-วธการสรางชมชนเขมแขงแกไขปญหายาเสพตดใหกบชาวบานอยางทวถง ทงปากตอปาก หอกระจายขาว และปายรณรงค

มาตรการ-กลยทธเอา ช น ะ ยาเสพตด ทเนนดนแดง

เกดเวทประชาคมครงท 2 ซงชาวบานเรยกวา “กลองมด คนหาผตองสงสย” โดยนำขอมลจากกรรมการแตละคนทออกไปสำรวจสมาชกในเครอขายของตนทตองสงสยวาเกยวของกบ

132

ยาเสพตดทงผคา-เสพ หยอนลงในกลองกระดาษ แลวนำทงหมดออกมาทำเปนบญชรายชอเกบไวเปนความลบไมใหราชการรเพอดำเนนการตามวธของชมชนตอไป

“..หลงจากเปดกลองมด เราพบวามผคา 2 คน และไมนาเชอวามคนเสพในหมบานเราถง 21 คน จากทคาดวามเพยงแค 2 คน เราคดแยกครวเรอนทไมยงเกยววามใครบางแยกคนดคนไมดออกมากอน จาก 115 ครวเรอน ตอนนนม 57 ครวเรอนเทานนทผานการรบรองวาไมยงเกยวกบยาเสพตด แมแตกรรมการบางคนกมชออยในผตองสงสย ซงเขากยอมรบวามสมาชกครอบครวเก ยวของ และพรอมจะกดดนใหคนของตวเองเลกยาเสพตดใหไดเดดขาด..” --(จำหนาย สนตมตร ผใหญบานเนนดนแดง)

เมอผานขนตอนการคดแยกครวเรอนแลว ชมชนกดำเนนมาตรการตอไป ไดแก “กลยทธประกาศตรวจหาฉสมวง” โดยคณะกรรมการประกาศใหสมาชกทกคนเตรยมตววาจะมเจาหนาทสาธารณสขมาตรวจปสสาวะ แตพอถงกำหนดกไมไดตรวจจรงในรอบแรก เดอนตอๆ ไปกประกาศเหมอนกนและไมตรวจอกเชนเคย กระทงเดอนท 5 จงมการตรวจจรงและพบฉสมวง 6 คน แตเจาหนาทพบวาแคเปนผลจากยารกษาโรคบางชนดไมใชเพราะยงเกยวกบยาเสพตด

“..เรารวามนไมไดเลกกนงายๆ ตองใชเวลา ถาเอามาบงคบตรวจกนจรงๆ รอบแรกกเจอแน แตเจอแลวกไมมอะไรดข น มแตจะทำใหคนทตดถกแบงแยกกลายเปนคนไมดแลวบาดหมางกน แตการทเราเลอนเวลาออกไปกอนแมจะมบางคนดาวาเพราะไมเขาใจ แตเราคดวานนเปนการใหคนตดยาเขาเลกอยางคอยเปนคอยไป เปนการใหโอกาสโดยใชเวลา ซงกไดผล..

ถาตรวจกนตงแตรอบแรก แลวพบผเสพมาก ปญหายงยากจะตามมา สเราใชจตวทยาอยางนดกวา ใชทงขทงปลอบ และเขากจะเหนตวอยางจากหมบานขางๆ ทจบสงเจาหนาทตำรวจ หรอจบไปบงคบบำบดรกษาเลย ถาไมใชวธของเราเขากจะโดนแบบนน” --(คณะกรรมการชมชน)

133

“การสรางเครอขายเฝาระวง” กเปนวธการทไดผลในสงคมชนบททมองหลงกรหนาสงเกตกนไดไมยาก สวน “การบำบดรกษาดวยวธการของชมชน” แบบถอยทถอยอาศยใหกำลงใจใหโอกาสกเชนกน นอกจากนยงม “มาตรการกดดนทางสงคม” เชน ไมใหสทธกเงนกองทนตางๆ ของหมบาน ไมรวมงานบญบาน ไมคบคาสมาคมกบผเกยวของกบยาเสพตดเปนการบบใหกลบใจเปนคนด ซงกตองพสจนตวเองใหไดโดยการถกสมตรวจปสสาวะ และผานการกลนกรองใน “เวทประชาคมรบรองครวเรอน” ทกเดอน บานใดไดรบการยกมอจากคณะกรรมการอยางเอกฉนทกจะมรางวลเปนขวญกำลงใจคอ “ธงขาวครอบครวปลอดยาเสพตด” ไปประดบไวหนาชายคาเรอน

“..บางรายมาหาเราแลวบอกวา บานเขาเลกเกยวของกบยาเสพตดแลวนะ ทำไมยงไมไดธงอก เดกๆกจะถามพอแมวาทำไมบานเราไมมธงเหมอนคนอน แลวผใหญกจะรสกกดดนเพราะสงคมของเราชาวบานตองเจอกนทกวน..” --(จำหนาย)

แ น ว ค ด ท แ ต ก ต า ง : คำสงอยางเดยวแกปญหายาเสพตดไมได !

แมวาชาวบานเนนดนแดง จะสามารถแกไขปญหาดวยลำแขงของตนเองอยางเปนรปธรรมบางแลว แตอปสรรคแหงการพฒนาอนหนกหนวงกยงตามมา เปนความขดแยงในแนวคดและวธการพฒนาทแตกตางระหวางหนวยงานภาครฐดวยกนเอง ซงฝายหนงใชแนวทางเอกซเรยใหเปนหมบานปลอดยาเสพตดดวยระบบสงการ แตอกฝายพยายามเปดโอกาสใหชาวบานคนหาปญหาและแกไขดวยตวเอง ผลพวงแหงความขดแยงเหลานกระทบลงตรงทหมบานเนนดนแดง

“..เราทำชมชนเขมแขงป 2545 พอป 2546 รฐบาลกมนโยบายประกาศสงครามกบยาเสพตด ทางอำเภอซงรบนโยบายมาจากทางจงหวดและรฐบาลอกท กไมเหนดวยกบแนวทางของชมชน บอกใหเราเปลยนจาก 9 ขนตอนเปน 6 ขนตอน.. เราไมเหนดวยเพราะ

134

เปนวธการแบบสงการ-กำหนดเวลา-และประกาศผลเอง โดยทชาวบานไมมสวนรวม ซงในความเปนจรงแลวมนแกปญหาไมได ตางจากวธการทเราไดคดเอง ทำเอง ไมกำหนดเวลา แตอาศยความพรอมและการมสวนรวมของชาวบานอยางแทจรง..” --(คณะกรรมการชมชน)

การจดการกบความขดแยงในครงน ชาวบานเนนดนแดงกนำหลกสนตวธมาใชเชนเคยโดยเรมจากความเขาใจวาหนวยงานตางๆ ตองทำตามหนาทของตน และพยายามเขาไปขอพดคยใหเขาใจแนวทางทพวกตนทำ วามงไปสเปาหมายเดยวกนคอการแกไขปญหาของชมชน

“..เราเดนเขาไปหาทาน พยายามขอพด บอกวาหนทางทจะมาอำเภอนนมนมาไดหลายทาง จะเดนมาหรอใชรถกถงจดหมายเหมอนกน แตตางกนตรงทถาชาวบานคดเองทำเอง มนทำไดตลอด และทำไดจรง ทสดทานกรบฟง และยอมใหเราจดการกนเอง..” --(คณะกรรมการชมชน)

จากประสบการณของชมชน พวกเขาไดบทสรปวา “การใชพลงของชมชนดแลกนเอง ดวยความรก การใหโอกาส” สามารถแกไขปญหายาเสพตดไดดกวา “การจบคนเสพไปเขาคก การปราบปรามรนแรงของรฐ หรอการใชวธสงการ”

“..มคนถามวาทงตำบลเขาประกาศเปนหมบานปลอดยากนหมดแลว ทำไมเนนดนแดงยงไมประกาศเสยท กหมบานอนททำตามนโยบาย 6 ขนตอน เขาตดสตกเกอรทกบานแบบปพรมวาปลอดยาทงทไมเคยคนหาปญหา แตเราคนละเอยดยบปญหากยงมน มนคอความจรงทตองยอมรบแตปจจบนกไดพสจนแลววาเปลยนขาราชการทองถนมาหลายคนแลว ชมชนกยงเขมแขงอยได ปญหายงมแตเราควบคมได ไมใชซกไวใตพรมโดยไมไดแก แลวมาบอกวาไมมปญหา..” --(คณะกรรมการชมชน)

135

เพาะตนกลา อ น า ค ต ของเนนดนแดง เยาวชนคนรนใหม

เมอคลคลายปญหาความไมเขาใจกบรฐราชการในทองถนไดอยางสนตวธแลว ชาวบานเนนดนแดงกสามารถเดนตอไปตามแนวทางเสรมสรางชมชนเขมแขงของตนได และยงพฒนาขนเรอยๆเชน มาตรการคนคนดสสงคม..

“..เราใหผสมครใจเลก มารบศล 5 สาบานตอหนาพระ กลาวปฏญาณวาจะไมกลบไปยงเกยวกบยาเสพตดอก พระทานกเปดเพลงธรณกรรแสง เปนเคลดวาไดเผาสงเดมๆ ทไมดไปแลว เกดเปนคนใหมทดคนสชมชน.. จากนนเรากชวยเหลอเรองอาชพ เชน ใหรวมเปนกลมทำถงมอยาง, มการอบรมทกษะในการกรดยาง..

สวนการเดนเวรยามในหมบานทเคยทำมา กทำตลอดควบคกบการสรางเครอขายเฝาระวง โดยการเดนเวรยามจะเนนเฝาระวงคนแปลกหนาทเขาออกชมชน และจากทเคยทำเปนเวลากเปลยนเปนสมตรวจไมใหรตวรเวลาแตยงทำทกคน สวนเครอขายเฝาระวงทเพมขนมานนเปนกจกรรมทเนนเรองการดแลสอดสองยาเสพตดในชมชนโดยเฉพาะ” --(จำหนาย)

จากเรองยาเสพตดทแกไขกนไดแลว กขยบขยายไปสการพฒนาดานอนๆ โดยเฉพาะเยาวชนคนรนใหมอนเปนอนาคตซงจะเปนกำลงสำคญปองกนปญหาและพฒนาชมชนระยะยาวตงแตการอบรมเยาวชนใหเหนโทษภยรายแรงของยาเสพตดใหรกฏหมายทเกยวของ การสนบสนนกจกรรมกฬาทวยรนชนชอบ และทสำคญคอการสงเสรมใหเยาวชนไปโรงเรยนธรรมะทกวนอาทตย

136

137

“..คนรนเรารนเการนแกเดยวกตองตายไป จงเนนทใหเดกๆ ไดรวมตวกน เรมจากกจกรรมกฬาทปกตเขาเลนกนอยแลว เรากใหชดกฬา อปกรณเปตอง ฟตบอล ตะกรอ วอลเลยแบดมนตน แลวกสนบสนนใหเขารวมทมไปแขงระดบตำบล จากเรองกฬากใหเดกในหมบานเราไปรวมกบอก 9 หมบานในตำบลเนนทรายเปน 170 กวาคน เขาโครงการอบรมธรรมะทวดธรรมาภมข..

แนวคดคอวยร นปจจบนเดนทางผดกนมากเพราะรบเอารปแบบตะวนตกมาใช เดกผชายกตดเกมส ผหญงกไมคอยรกนวลสงวนตว กเลยอยากใหเขาเอาธรรมะมาใชในชวตประจำวน ประโยชนคอทำใหเดกๆ รจกคณคาของชวตตนเอง รจกหนาท มความรบผดชอบตอครอบครว ชวยพอแมทำงานบาน..” --(จำหนาย)

นอกจากธรรมะ ทวดยงสอนวชาภาษาองกฤษใหเดกมความรเพมเตมอกดวย ประโยชนท ชาวบานเนนดนแดงเหนไดชดคอ เมอชมชนจดกจกรรมพฒนาอะไร เดกๆ กลมนกจะเขารวมดวยชวยกนตามกำลงความสามารถของวย เชน ชวยจดสถานท จดนทรรศการ รวมทงตอนรบแขกผมาเยอน ปจจบนคณะกรรมการ ยงไดทำ “โครงการเยาวชนซอมเครองใชไฟฟาในครวเรอน” โดยไดรบการสนบสนนงบประมาณจากพฒนาชมชนอำเภอเมอง และบคลากรผสอนจากวทยาลยเทคนคจงหวดตราด ประโยชนคอนอกจากจะเปนการรไซเคลนำเครองใชไฟฟาเกาๆ ทเสยแลวในครวเรอนมาซอมแซมใหใชใหมได ยงเปนทกษะทางอาชพใหเดกทสนใจไดตอไปในอนาคต

“คนเนนดนแดงมาจากรอยพอพนแมหลายถนมาอยดวยกน ทงจากระยอง ศรสะเกษและท อ นๆ พอมาอย ท น กแบงเปนหลายกล ม อย แบบกล มใครกล มมน แรกๆ เวลาเรยกประชมหมบานไมคอยมใครมาหรอก แตเมอเราเรมรวมตวกนไดกจากหนามอเปนหลงมอ ทางพง

ชวยกนถม บานพงชวยกนซอม ไฟปาชวยกนดบ จากสภาพทในชมชนไมมถนนไมมไฟฟานำประปาและเอกสารสทธกไมม ตอนนมสระนำเปนรอย ทางกลาดยาง ชาวบานมชวตทดขนกเพราะเราสามคคกน นคอทนทางสงคมของเรา.. พอไดมาทำเร องชมชนเขมแขงเรากย งเหนยวแนนข นและร จกวธการแกไขปญหาตางๆ ไดดข น เนนดนแดงตอนน เปล ยนแปลงไปมาก..” --(คณะกรรมการชมชน)

บานเนนดนแดงไดรบพระราชทานกองทนแมของแผนดน เมอเดอนมถนายน 2548 และจากการทเปนชมชนซงสามารถดำเนนการตามแนวทางเสรมสรางชมชนเขมแขงไดสำเรจเปนแหงแรกของจงหวด จนไดรบความยอมรบจากทงชมชนตางๆ หนวยงานตางๆ มผมาศกษาดงานมากมาย หมบานเนนดนแดงกไดยกฐานะเปน “ศนยเรยนรกองทนแมของแผนดนจงหวดตราด” และเปนศนยกลาง “กลมชมรมรวมพลงสรางสรรคตราด”" ซงประกอบไปดวยสมาชก 8 หมบานภาคเครอขายกองทนแมฯในจงหวด เมอป 2549

138

ถอดรหสความคด ช ม ช น เ ข ม แ ข ง บานเนนดนแดง

สถานการณยาเสพตด เปรยบเหมอนลมทพด ตนไมกลไป แตมนกจะขนมาเหมอนเดม เพราะรากโคนมนยงไมถอน มนจะสรางเครอขายเรวมาก ถาชมชนไมชวยตวเอง มนกจะรนแรงขน..ปญหายาเสพตดเกยวของกบผมอทธพล ซงลวนเปนบคคลทอนตราย การตงเปนคณะกรรมการ นอกจากเปนการชวยกนทำงานแลว ยงไมมใครตกเปนเปาหมายของการถกปองราย

มคนถามวาทงตำบลเขาประกาศเปนหมบานปลอดยากนหมดแลว ทำไมเนนดนแดงยงไมประกาศเสยท กหมบานอนททำตามนโยบาย 6 ขนตอน เขาตดสตกเกอรทกบานแบบปพรมวาปลอดยาทงทไมเคยคนหาปญหา แตเราคนละเอยดยบปญหากยงมนมนคอความจรงทตองยอมรบแตปจจบนกไดพสจนแลววาเปลยนขาราชการทองถนมาหลายคนแลว ชมชนกยงเขมแขงอยได ปญหายงมแตเราควบคมได ไมใชซกไวใตพรมโดยไมไดแก แลวมาบอกวาไมมปญหา .

139

ก อ ง ท น แ ม ของแผนดน

ศนยรวม ด ว ง ใ จ สรางชมชนเขมแขง

สมเดจพระนางเจาฯพระบรมราชนนาถทรงหวงใยในสถานการณยาเสพตดของสงคมเปนอยางมาก ดงจะเหนไดจากททรงใหพระบรมราโชวาทและมกระแสพระราชดำรส รวมทงทรงพระราชทานพระราชทรพยสวนพระองคเพอใหราษฎรอาสาปองกนยาเสพตดใชทำงานแกไขปญหายาเสพตดในชมชน สำนกงาน ป.ป.ส.รวมกบหนวยงานทเกยวของจงรวมกนขยายผลตอยอดโดยอญเชญพระราชทรพยพระราชทานนมาจดตงเปน “กองทนแมของแผนดน” เพอเปนศนยรวมจตใจแหงความศรทธา อนนำไปสความเสยสละของคนในชมชนทรวมกนแกไขปญหายาเสพตดและสรางชมชนเขมแขงอยางยงยน

กองทนแมของแผนดน เปนการตอยอดชมชนเขมแขง โดยหวงใหเปนจดเรมตนหรอเปนแหลงรวมทนตางๆในชมชน ทงทเปนเงนและทเปนทนทางสงคม เชน ความสามคค ความเกอกลกนตลอดจนภมปญญาของชาวบานเพอนำไปสการเปนชมชนเขมแขงอยางยงยน และใหมการตอยอดกองทนฯโดยอาศยทง แนวทางแหงความศกดสทธ, แนวทางแหงความศรทธา และแนวทางแหงปญญา ในการเพมพนกองทนแมของแผนดนใหขยายงอกเงยผานกจกรรมตางๆ

ประชาคมชมชนเขมแขงภาคตะวนออกนอมเกลาฯ รบกองทน แ ม ของแผนดน

“ชมชนเขมแขงบานคลองจรเขนอย” ตำบลเกาะไร อำเภอบานโพธ จงหวดฉะเชงเทรา

บานคลองจรเขนอย เขารวมโครงการกองทนแมของแผนดนและไดรบเงนขวญถงพระราชทานจากสมเดจพระนางเจาพระบรมราชนนาถ ชมชนไดจดเวทประชาคมชาวบานเพอแตงตง “คณะ

กรรมการบรหารกองทนแมของแผนดนบานคลองจรเขนอย หม 2” และออก “ระเบยบบรหารกองทนแมของแผนดน” ของชมชนเอง ตามระเบยบกองทนฯ

จากนนไดดำเนนการตามแนวทางแหงศรทธาอยางตอเน องย งยน โดยตงแทนพระบรมฉายาลกษณของสมเดจพระนางเจาพระบรมราชนนาถไวท ศาลาประชาคมหมบาน,ทำพธแหเงนขวญถงพระราชทานรอบชมชน, เปดโอกาสใหชาวบานแลกเงนขวญถงพระราชทานเพ อเปนสรมงคล ทสำคญคอการขยายกองทนแมของแผนดนใหเปน “กองทนศนยรวม”ของทกทนในชมชน

แนวทางแหงปญญาอยางตอเนองยงยน โดยเพมพนกองทนแมฯ จากวธการสมทบทนทางสงคม ไดแก แรงกาย สตปญญา, การสมทบเงนทน ไดแก กจกรรมแลกเงนขวญถง, สมทบจากสมาชกรายเดอน, เปดตรบบรจาคจากผมจตศรทธา, รายไดจากการจดกจกรรมของชมชน เชนผาปา ขายสนคา โดยเฉพาะอยางยงสมทบจากกองทนและงบประมาณตางๆ ทเขามาในชมชน เชนเงน SML, งบ อบต., ป.ป.ส. สวนราชการตางๆ

สวนแนวทางการใชจายเงนกองทนแมฯ อยางยงยน คอนำไปใชในกจกรรมเฝาระวงยาเสพตดรายเดอน, ปองกนกลมเสยงในรปแบบทนการศกษา บำบดฟนฟผเสพยา และเปนทนเรมตนในการประกอบอาชพใหแกผทเลกเสพ-เลกคา, กจกรรมศนยการเรยนร, กจกรรมสนบสนนเศรษฐกจพอเพยง, สงเคราะหผ ดอยโอกาส รวมท งใชในกจกรรมสรางเสรมความคดและความดของชมชน

“ชมชนเขมแขงบานบงตาปอ” ตำบลหมอนทอง อำเภอบางนำเปรยว จงหวดฉะเชงเทรา

ชมชนมสลมบานบงตาปอ ไดเขารวมโครงการกองทนแมของแผนดนเมอวนท 25 มถนายน2549 โดยทกวนประชาคมชมชนจะมกจกรรมใหสมาชกสมทบเขากองทนฯรายเดอนไมกำหนดเปนจำนวนเงนแตตามจตศรทธา

ผลดจากการไดร บพระราชทานเง นขวญถงตอชาวบงตาปอกคอความภาคภมใจของคนทงชมชน และเงนทไดจากพลงแหงศรทธานกจะถกนำไปใชเพอสงเสรมการทำความดในหมบาน ซงกไมไดจำกดวาตองเปนเรองใดเรองหนงหรอตองเปนเรองใหญโต คออาจจะเรมจากกจกรรมเลกๆ แลวคอยๆ ขยายไปสกจกรรมทหลากหลาย เชน เปนเบยยงชพสงเคราะหคนชราใหทนสนบสนนการศกษาเดก รวมทงใหยมเปนทนประกอบอาชพโดยไมมดอกเบยเพอสงเคราะหครอบครวยากไร และมความคดทจะใหเปนทนเพอสงเสรมการทำความดในชมชนเดอนละ2-3 ครอบครว หรอเปนเงนขวญถงใหครอบครวทไดรบนำไปทำกจกรรมดงามตางๆ ทคดสรางสรรคขน

141

“ชมชนเขมแขงตลาดโสธร 1” ตำบลหนาเมอง อำเภอเมอง จงหวดฉะเชงเทรา

ชมชนตลาดโสธร 1ไดรบพระราชทานเงนขวญถงจากกองทนแมของแผนดน เมอวนท 25มถนายน 2548 โดยชมชนดำเนนการดงน

แนวทางแหงความศกดสทธ รวมกนสรางความเปนสรมงคลโดยการตงแทนพระบรมฉายาลกษณไวทศาลาประชาคม, จดขบวนแหจากศาลากลางจงหวดไปรอบตลาดโสธรและรอบชมชนเพอสรางกระแสศรทธา รวมทงมพธกรรมทางศาสนา, แนวทางแหงความศรทธา ประเดมเงนทนดวยความรวมมอจากสมาชกรายครอบครวเปนรายเดอนๆ ละ 10 บาท เรมตนจากคณะกรรมการชมชนเขมแขง และคอยๆ ขยายออกไปใหครบทกครอบครว, มการรองรบครวเรอนปลอดยาเสพตดทก 30 วน, แนวทางแหงปญญา ขยายกองทนใหเพมขนทงทนทไมใชตวเงน เชน รณรงคใหทกคนเขามารวมพฒนาชมชนใหเขมแขง ดวยแรงกาย ความรภมปญญาทองถน สงของ และความสามคคในชมชน, ทนทเปนตวเงน เชน แลกเงนขวญถงไวเปนสรมงคล (100 บาทตอ 500 บาท) ขอสมทบจากผมจตศรทธา ขอสนบสนนจากเทศบาล และจดทอดผาปาชมชน ซงคดจะทำเปนประจำทกป

การใชจายเงนกองทนแมของแผนดน ใชในการพฒนาศนยการเรยนรชมชน และการใหความรชาวบาน, สงเคราะหผ พการ ผปวย, กจกรรมสงเสรมการทำความด, เปนทนเร มตนผเคยเสพเคยคายาเสพตดทกลบใจ, เปนทนการศกษาเยาวชน

“..มผลตอชมชนเยอะเลย 1.การเปนกองทนแมฯทำใหงายตอการตอยอดขยายงอกเงยมากกวากองทนอน เพราะเปนเรองของความศรทธา 2.นำไปหมนเวยนชวยเหลอคนด คนพการ เดกยากจน คนตดยา-คายาทกลบใจได เชน ใหทนคาขายและหาแผงใหขายในตลาด..”

“ชมชนเขมแขงซอยทายโขด” หม 4 ตำบลหนองละลอก อำเภอบานคาย จงหวดระยอง

ชมชนซอยทายโขดไดรบการคดเลอกใหเปนสมาชกกองทนแมของแผนดนและไดรบพระราชทานเงนขวญถงเมอวนท 25 มถนายน 2549

“..สำหรบชาวบานแลว นถอเปนของสงเปนสรมงคลทเขามาในหมบานเพราะเปนพระราชทรพยสวนพระองค เปนเกยรตยศซงไมไดรบในทกท.. เปนเหมอนรางวลทชมชนไดเดนตามรอยพระยคลบาทททรงเหนอยยากกวาเราหลายเทา..”

142

ชาวทายโขดไดจดขบวนแหกองทนแมของแผนดนเขาสชมชน ตงแทนพระบรมฉายาลกษณของสมเดจพระเจาอยหวและสมเดจพระนางเจาพระบรมราชนนาถ และพานวางเงนขวญถงพระราชทาน จดพธทำบญทางสงฆ เพอความเปนสรมงคลตามแนวทางแหงความศกดสทธ

การตอยอดทางศรทธาและปญญานน วนแรกชาวบานและประชาชนทวไปทมจตศรทธาไดรวมบรจาคสมทบกองทนแมฯ ตอมาเมอมการทำบญขนบานใหมของแกนนำชมชนเจาภาพไดแสดงเจตนาไมรบซองแตใหผมจตศรทธาสบทบเขากองทนแมฯ แทน เปนแบบอยางใหชาวบาน

และคณะกรรมการชมชนยงกำหนดเปนกตกาใหสมาชกชมชนเปดบญชสมทบเขากองทนแมฯ โดยจะใหมการฝากเงนสมทบทกวนอาทตยตนเดอน

“ชมชนเขมแขงบานชากเลก” หม 5 ตำบลบางบตร อำเภอบานคาย จงหวดระยอง

หมบานชากเลก ไดรบพระราชทานกองทนแมของแผนดนเมอวนท 25 มถนายน 2549ชาวบานไดจดขบวนพธอญเชญเงนขวญถงพระราชทานจากศนยราชการจงหวดระยองเขาสหมบาน มการแสดงดนตรไทยของนกเรยนในชมชน มการตงแทนพระบรมฉายาลกษณฯและพานเงนขวญถงพระราชทาน ณ ศาลาเอนกประสงคชมชน มการทำบญตกบาตรเลยงพระเพอความเปนสรมงคล

ชมชนสามารถตอยอดเงนขวญถงพระราชทานโดย 1.ใหชาวบานแลกเงนขวญถงไวเปนสรมงคลกบครวเรอน(ในอตรา 1 : 2) 2.ใหแตละครวเรอนสมทบเขากองทนฯรายเดอนๆ ละไมตำกวา 5 บาท 3.รบบรจาคจากผมจตศรทธาทวไป 4.รายไดจากกจกรรมตางๆในชมชน เชน แขงขนกฬา 5.ระดมจากแหลงทนและองคกรตางๆ ทเขามาในชมชนเชน ดอกผลและเงนจากกองทนหมบานและเอสเอมแอล, งบประมาณสนบสนนจากสำนกงาน ป.ป.ส.

บทบาทของกองทนแมฯ คอเปนแหลงรวมกองทนเพอการพฒนาตางๆของชมชนชากเลกและสำคญทสดคอเปนศนยรวมศรทธาใจเพอแกไขปญหายาเสพตดและพฒนาดานตางๆ

“ชมชนเขมแขงซอยโปรงอรณ” เทศบาลตำบลหนาเมอง อำเภอเมอง จงหวดปราจนบร

ชมชนโปรงอรณ เขารวมโครงการกองทนแมของแผนดน เมอวนท 25 มถนายน 2548 โดยดำเนนการตอยอดกองทนฯ ตามแนวทางแหงความศกดสทธคอตงแทนพระบรมฉายาลกษณฯไวณ ททำการชมชน, จดขบวนแหรอบตลาดปราจนบรและพธกรรมทางศาสนา, แนวทางแหงความศรทธา

143

คอเงนทนสมทบจากสมาชกครวเรอนละ 5 บาทตอเดอน และการรบรองครวเรอนปลอดยาเสพตดทกเดอน, แนวทางแหงปญญา คอการรวมแรงรวมใจกนพฒนาชมชน, กจกรรมแลกเงนขวญถงพระราชทาน, กจกรรมขยะรไซเคลสมทบกองทนแม รวมทงยงสมทบดวยการจดทอดผาปา ชาวบานนำของมารวมประมลขาย การขอสปอนเซอรจากนกการเมองทองถน และสมทบจากเงนกองทนหมบาน เงนออมทรพยโปรงอรณ

แกนนำบางคนยงเปนแบบอยางโดยการไมรบเบ ยประชม แตขอสมทบเขากองทนแมฯแทน, ทกวนประชาคม ชาวบานกจะนำของเหลอใชในครวเรอนตดมอมาใหคณะกรรมการฯ เพอรวบรวมไปขายกบรถเทศบาลตามโครงการขยะรไซเคล แลวนำเงนสมทบเขากองทนแมฯ

การใชจายเงนกองทนฯ จะเนนสงเคราะหกลมคนยากไรซ งเปนฐานรากของชมชนเปนอนดบแรก ไดแก ผพการ ผตดเชอเอดส คนชรา รวมทงใชในกจกรรมอบรมดนตรไทยใหเยาวชนเพอเปนเกราะคมภยยาเสพตด

“..เง นขวญถงพระราชทานสำหรบชาวโปรงอรณแลว เปนการไดมโอกาสสมผสเงนของพระองคทานอนเปนมงขวญสงสด และสามารถสรางความมสวนรวมไดมากขนอยางเหนไดชด ทงจากชาวบานเองและหนวยงานทเขามารวมสนบสนนเพมเตม..”

“ชมชนเขมแขงบานใหมไทยพฒนา” ตำบลหนองตะเคยนบอน อำเภอวฒนานคร จงหวดสระแกว

บานใหมไทยพฒนา เขารวมโครงการกองทนแมของแผนดนเมอเดอนมถนายน 2548นอกจากตงแทนพระบรมฉายาลกษณฯทประชาคมหมบานเพอเปนศนยรวมจตใจและการทำกจกรรมพฒนาแลว ชาวบานไดสมทบเขากองทนฯเปนรายเดอน และมการบรจาคสมทบตามจตศรทธาชาวบานยงรวมกนจดผาปาชมชน รวมทงการรบรองครวเรอนปลอดยาเสพตดทกเดอน

สวนการใชจายดอกผลของเงนกองทนแมฯ นอกจากเพอเฝาระวงแกไขปญหายาเสพตดแลว ยงเนนชวยเหลอเกอกลผทกขยากในชมชน ไมวาจะเปนคนชรา ครอบครวผละเลกยา ผปวยโดยเฉพาะอยางยงตงเปาไววาจะมอบเปนทนการศกษาใหเดกนกเรยน 100 ราย เนองจากเดกสวนใหญยากจน บางคนพอแมไปทำงานตางถน เดกอยบานกนเองแบบพดแลนอง

“..แมจะไมใชเงนจำนวนมาก แตกพอจะชวยใหผทเดอดรอนไดบรรเทาลงไปไดบาง ท สำคญคอเปนนำใจในการชวยเหลอซ งกนและกนเพ มพนความรกสามคคของชมชน..

และทมคณคามากคอเปนความศรทธาเปนทยดเหนยวจตใจรวมกน

144

ของชาวบาน และเสรมสรางความสามคคใหเพมพนขนกวาเดม ความศกดสทธของกองทนแมฯ ยงทำใหเรามแนวรวมในการพฒนาชมชนจากหนวยงานตางๆ ทงในและนอกชมชนทเขามาชวยสนบสนนมากขน..”

“ชมชนเขมแขงบานจางวาง” ตำบลหนองตาคง อำเภอโปงนำรอน จงหวดจนทบร

บานจางวาง ไดรบพระราชทานเงนกองทนแมของแผนดนเมอวนท 25 มถนายน 2549 โดยไดวางแนวทางแหงศรทธาเพอสรางความตอเนองและยงยน ดวยการตงแทนพระบรมฉายาลกษณณ ททำการกองทนแมของแผนดน, ประเดมดวยการสมทบจากเงนกองทนชมชนเขมแขง , การสมทบจากสมาชกภายในหมบานทกครวเรอนๆ ละ 5 บาทตอเดอน, เงนสมทบจากสมาชกตามความศรทธา รวมทงดำเนนกจกรรมเฝาระวงปญหายาเสพตดทชมชนทำอยแลวอยางตอเนอง คอการจดชดรกษาความปลอดภยหมบาน คมบานละ 1 ชดจำนวน 6 คมบานตงจดตรวจและลาดตระเวนตามปากทางเขาออกและจดเสยงตางๆ ในพนท

แนวทางแหงปญญาเพอเพมทนเงนและทนทางสงคม ไดแกการแลกเงนขวญถงพระราชทาน,กจกรรมทอดผาปา, กจกรรมรำวงยอนยค รวมทงการรวมกนใชสตปญญา แบงปนความรและแรงกายมความสามคค ชวยเหลอเอออาทรกนและดแลใหโอกาสผทประสบปญหาในหมบาน

“ชมชนเขมแขงบานคลองแสง” ตำบลดานชมพล อำเภอบอไร จงหวดตราด

บานคลองแสง ไดเขารวมโครงการกองทนแมของแผนดนและไดรบเงนขวญถงพระราชทานเมอวนท 26 มถนายน 2548 เรมแรกชาวบานรวมกนจดทอดผาปาชมชนสมทบเขากองทนแมฯเปนเงนประเดม ยงไมมการใหชาวบานแตละครวเรอนสมทบรายเดอน เพราะชาวบานสวนใหญมฐานะยากจน แตคณะกรรมการชมชนฯไดวางแผนเงนสมทบเขากองทนฯในระยะยาว

โดยขณะนไดเร มทำโครงการปลกสวนปายางพาราในพนทสาธารณะประโยชนของชมชนจำนวน 40 ไร 3,000 ตน มคณะกรรมการฯและชาวบานคลองแสงรวมกนดแลรกษา เมอไดดอกออกผลผลตแลวสวนหนงจะเปนการแกไขปญหาความยากจนสรางความเขมแขงใหชมชนโดยกระจายรายไดใหกบชาวบานทเขามารบจางกรดยาง และอกสวนหนงชมชนเขมแขงบานคลองแสงตงเจตนาไววาจะเปนรายไดประจำทสมทบเขากองทนแมของแผนดนอยางตอเนองเดอนละไมตำกวา 10,000 บาท

145

“ชมชนเขมแขงบานเนนดนแดง” ตำบลเนนทราย อำเภอเมอง จงหวดตราด

บานเนนดนแดงไดรบพระราชทานกองทนแมของแผนดน เมอวนท 24 มถนายน 2548และจากความทเปนชมชนซงสามารถดำเนนการตามแนวทางเสรมสรางชมชนเขมแขงไดสำเรจเปนแหงแรกของจงหวด จนไดรบความยอมรบจากทงชมชนตางๆ หนวยงานตางๆ มผมาศกษาดงานมากมาย หมบานเนนดนแดงกไดยกฐานะเปน “ศนยเรยนรกองทนแมของแผนดนจงหวดตราด” และเปนศนยกลาง “กลมชมรมรวมพลงสรางสรรคตราด” ซงประกอบไปดวยสมาชก 8 หมบานภาคเครอขายกองทนแมฯในจงหวด เมอป 2549

“..คำวาศรทธานเราตองใชใจมากอนเงน จงใหชาวบานสบทบรายเดอน เปนการเนนใหมสวนรวมทกเดอน แตไมกำหนดวงเงน การใชจายเงนกองทนแมฯ นอกจากใชในกจกรรมเสรมสรางชมชนเขมแขงตางๆ ทเราทำอยแลวกจะเนนใหเปนการศกษาเดก..

ผลจากการเขามาของกองทนแมฯ อยางแรกคอความปลมปตอยางหาทสดไมได และตอไปกจะเปนศนยรวมของกองทนพฒนาตางๆ ในชมชนทเรามอยแลว เชน กองทนหมบาน กลมสจจะออมทรพย กลมออมวนละบาท และกองทนทจะเขามาในอนาคต.. การทจะเอาเงนตรงนไปใช ทกคนกจะระมดระวง ใชไปในทางทดและเกดประโยชนทสดเพราะถอวาเปนเงนศกดสทธ..”

146

ภาค ผ น ว ก

ทำเนยบผนำชมชนและวทยากร

กระบวนการภาค ต ะ ว น อ อ ก

ศนยการเรยนรชมชนเขมแขงบานคลองจรเขนอย

หม 2 บานคลองจรเขนอย ตำบลเกาะไร อำเภอบานโพธ จงหวดฉะเชงเทรานายศขเกษม คงถาวร ประธานชมชนเขมแขงบานคลองจรเขนอย โทรศพท 081-3009593

ศนยการเรยนรชมชนเขมแขงบานบงตาปอ

หม 6 บานบงตาปอ ตำบลหมอนทอง อำเภอบางนำเปรยว จงหวดฉะเชงเทรานายวชย กาสวงศ ประธานชมชนเขมแขงบานบงตาปอนางมาลย ซำสรย เลขานการชมชนเขมแขงบานบงตาปอ โทรศพท 089-0067490

โครงการแกไขปญหายาเสพตดและเสรมสรางความเขมแขงในโรงเรยนวดคลอง 18

โรงเรยนวดคลอง 18 หม 2 ตำบลหมอนทอง อำเภอบางนำเปรยว จงหวดฉะเชงเทรานายอนนต อนนตปญญา ผอำนวยการโรงเรยนวดคลอง 18 โทรศพท 081-9838331

ศนยการเรยนรชมชนเขมแขงโสธร 1

ชมชนโสธร 1 เทศบาลเมองฉะเชงเทรา อำเภอเมอง จงหวดฉะเชงเทรานายประพนธ เอออารย ประธานชมชนเขมแขงโสธร 1 โทรศพท 081-8188808

ศนยการเรยนรชมชนเขมแขงบานทายโขด

33/4 ซอยทายโขด หม 4 ต.หนองละลอก อ.บานคาย จงหวดระยอง 21120นายสายชล บรรจงกจ ประธานชมชนเขมแขงบานทายโขด โทรศพท 086-0449497นายสงา อทธพงษ ประธานทปรกษาชมชนเขมแขงบานทายโขด โทรศพท 081-7009441

ศนยการเรยนรชมชนเขมแขงบานชากเลก

85 หม 5 บานชากเลก ตำบลบางบตร อำเภอบานคาย จงหวดระยอง 21120นายอเนก สวรรณวงศ ประธานชมชนเขมแขงบานชากเลก โทรศพท 081-9406062, 0-3899-7144

ศนยการเรยนรชมชนเขมแขงซอยโปรงอรณ

29 ซอยโปรงอรณ เทศบาลเมองปราจนบร อำเภอเมอง จงหวดปราจนบรนายเฉลยว ธรรมศร ประธานชมชนเขมแขงซอยโปรงอรณ โทรศพท 089-6953745, 037-213360นางบญยานช ใจเออ เลขานการชมชนเขมแขงซอยโปรงอรณ โทรศพท 081-5880642

ศนยการเรยนรชมชนเขมแขงบานใหมไทยพฒนา

167 หม 6 บานใหมไทยพฒนา ตำบลหนองตะเคยนบอน อำเภอวฒนานครจงหวดสระแกว 27160นายอนชา ทมสข ประธานชมชนเขมแขงบานใหมไทยพฒนา โทรศพท 089-2531359

ศนยการเรยนรชมชนเขมแขงบานจางวาง

หม 2 บานจางวาง ตำบลหนองตาคง อำเภอโปงนำรอน จงหวดจนทบรนายดำรงค วองไว ประธานชมชนเขมแขงบานจางวางนายทว พละสข ประธานสภาผนำชมชนบานจางวาง โทรศพท 087-0968417

ศนยการเรยนรชมชนเขมแขงบานคลองแสง

หม 3 บานคลองแสง ตำบลดานชมพล อำเภอบอไร จงหวดตราดนายวเชยร เอกนกร ประธานชมชนเขมแขงบานคลองแสง โทรศพท 089-2463052นายพชต เอกนกร ผใหญบานคลองแสง โทรศพท 084-9457698

ศนยการเรยนรชมชนเขมแขงบานเนนดนแดง

หม 9 บานเนนดนแดง ตำบลเนนทราย อำเภอเมอง จงหวดตราดนายชชวาลย ใจเทยง ประธานชมชนเขมแขงบานเนนดนแดงนางจำหนาย สนตมตร ผใหญบานเนนดนแดง โทรศพท 087-1302794

วทยากรกระบวนการ ป.ป.ส.ภาคตะวนออก

ด.ต.วทยา จนทรศร วทยากรกระบวนการแมขายภาคตะวนออก66/1 หม 1 ต.บางกรด อ.บานโพธ จ.ฉะเชงเทรา 24140 โทรศพท 081-4297886ร.ต.ต.ธวช ชะนะ วทยากรกระบวนการแมขายภาคตะวนออก โทรศพท 081-9435852ด.ต.ยงยทธ ธงเดชชย วทยากรกระบวนการจงหวดฉะเชงเทรา โทรศพ 081-6644428ด.ต.กฤษฎ ศรหรญ วทยากรกระบวนการจงหวดฉะเชงเทรา โทรศพ 087-0908564ด.ต.มนตร เสมรบณย วทยากรกระบวนการจงหวดระยอง โทรศพท 081-9427460พ.อ.ท.สวฒน พนธแตง วทยากรกระบวนการจงหวดสระแกว โทรศพท 086-1551060ร.อ.สรพล คนลำ วทยากรกระบวนการจงหวดจนทบร โทรศพท 089-7484989ด.ต.วมล อนตะ วทยากรกระบวนการจงหวดตราด โทรศพท 089-8881108ร.ต.อ.ชยณรงค ผลสวสด วทยากรกระบวนการจงหวดตราด โทรศพท 087-1138951ด.ต.ดำรงค เหมพร วทยากรกระบวนการจงหวดตราด โทรศพท 081-7575436

148

อางอง ท า ย เลม

ขอบคณผใหขอมล -:

วทยากรกระบวนการกบ 9 ขนตอนสชมชนเขมแขง

คณวรวฒน เตงอำนวย สำนกงาน ป.ป.ส., พล.ต.ต.ณรงค ศวาพานช ผบงคบการตำรวจภธรจงหวดจนทบร และ ด.ต.วทยา จนทรศร หวหนาทมวทยากรกระบวนการแมขายภาคตะวนออก

ชมชนเขมแขงบานคลองจรเขนอย

คณะกรรมการชมชนเขมแขงบานคลองจรเขนอย คณศขเกษม คงถาวร, คณปรดา พวงเจรญ, คณนภดล ศภฤทธ, คณเกรยงศกด บญสนอง, คณทยอย พวงเจรญ, คณบญเลศ ศรสวสด, คณสมาน สวดษฐ และด.ต.วทยา จนทรศร และ ร.ต.ต.ธวช ชะนะ วทยากรกระบวนการแมขายภาคตะวนออก, ขอมลจากกองทนแมของแผนดน

ชมชนเขมแขงบานบงตาปอ

คณะกรรมการชมชนเขมแขงบานบงตาปอ คณวชย กาสวงศ, คณมาลย ซำสรย, คณกอเซม สะและหมด, คณฮาวอ มนลม, คณสดา หมดรอด, คณประสพ มนลม และคณะอาจารยและนกเรยนโรงเรยนวดคลอง18 ผอ.อนนต อนนตปญญา, อ.ชาญพร พงศประสทธ, อ.ทว จกขจนทร, ด.ญ.สกญญา โคมเดอน, ด.ช.สมชายกลนมาลย, ด.ญ.ลลตา นาคนาวา, ด.ช.นพวรรณ มะตม, ด.ช.สชาต สวางอระและ ด.ต.วทยา จนทรศร และร.ต.ต.ธวช ชะนะ วทยากรกระบวนการแมขายภาคตะวนออก

ชมชนเขมแขงโสธร 1

คณะกรรมการชมชนเขมแขงโสธร 1 คณประพนธ เอออารย, คณบำรง ศรสวสด, คณกำพล ฤทธชย,คณวรตน ธรรมสนทรา, คณคมจต สวรรณเตมย และ อาจารยจารงค กนหสตร และ ด.ต.วทยา จนทรศร และร.ต.ต.ธวช ชะนะ วทยากรกระบวนการแมขายภาคตะวนออก

ชมชนเขมแขงซอยทายโขด

คณะกรรมการชมชนเขมแขงซอยทายโขด คณสายชล บรรจงกจ, คณสงา อทธพงษ, คณกรด บญบรรจง, คณประนย ประกอบธรรม , คณละออ สวรรณสวาง, คณนงนช ผองฉาย, คณวมาลา เรองวานช,คณสมหวง บรรจงกจ, คณเฉลยว บญบรรจง และคณประพจน ยมหา สำนกงานคมประพฤต จ.ระยอง

ชมชนเขมแขงบานชากเลก

คณะกรรมการชมชนเขมแขงบานชากเลก คณอเนก สวรรณวงศ, คณสรนทร เกตมณ, คณมงนามสวรรณ, คณประจวบ จำเนยรศร, คณบญเรอง เกตมณ, คณดำรงค วงศไตรรตน และวทยากรกระบวนการจงหวดระยอง ด.ต.มนตร เสมรบญย, ด.ต.จำนง ระงบภย

ชมชนเขมแขงซอยโปรงอรณ

คณะกรรมการชมชนชนเขมแขงซอยโปรงอรณ คณเฉลยว ธรรมศร, คณบญยานช ใจเอ อ,คณเตย ธรรมศร, คณเลยน มากม, คณงาม สายบวงาม และครดนตรจำเรยง สาวคำ, คณประจกษ แยมยมและคณะครโรงเรยนเทศบาลปราจนราษฎรรงสฤษฎร

ชมชนเขมแขงบานใหมไทยพฒนา

คณะกรรมการชมชนชนเขมแขงบานใหมไทยพฒนา คณอนชา ทมสข, คณประยร สำราญด, คณสานาเกา, คณชาล กองแกว, คณบญม บตรลาด, คณทองจนทร บญเปยม, คณนอย โคตมะ, คณเกษม เวชการ,คณคำปอง รตนพลเสน และกลมวสาหกจชมชนผาไหมทอมอ คณทองรอย กาขาว, กลมจกสานแกะสลก คณบญศร-คณวาสนา เครอทอง รวมทง ดช.สรยนต-ดญ.วรรณา แจงสวาง

ชมชนเขมแขงบานจางวาง

คณะกรรมการชมชนชนเขมแขงบานจางวาง คณ ทว พละสข, คณสมศร รวยสข, คณพงษศกด พละสข,คณธนดา ปญฑะวรกล, คณเกยรต สขเอม, คณเลศพงษ ธนาธรศกดศร, คณสงหทอง ดรเทพพล, คณปกาสทธถาดทอง และ ร.อ.วรตน เผาฉนวน หวหนาชดพฒนาสมพนธมวลชน กองอำนวยการรกษาความมนคงภายในภาค 1 สวนแยก 3, ด.ต.วทยา จนทรศร และ ร.ต.ต.ธวช ชะนะ วทยากรกระบวนการแมขายภาคตะวนออก

ชมชนเขมแขงบานคลองแสง

คณะกรรมการชมชนเขมแขงบานคลองแสง คณวเช ยร เอกนกร, คณพชต เอกนกร, คณบญชา เอกนกร, คณลขต อนทรประเสรฐ, คณเสวย เอกนกร, คณเฉลม เอกนกร และคณโดม ทองบญมา และร.ต.อ.ชยณรงค ผลสวสด วทยากรกระบวนการจงหวดตราด, ด.ต.วทยา จนทรศร และ ร.ต.ต.ธวช ชะนะวทยากรกระบวนการแมขายภาคตะวนออก

ชมชนเขมแขงบานเนนดนแดง

คณะกรรมการชมชนเขมแขงบานเนนดนแดง คณจำหนาย สนตมตร, คณชชวาลย ใจเทยง, คณสนน รนรมย, คณสงกรานต คมเวช, คณเสนห เสารสนท, คณนตย รนรมย และ ดต.ดำรงค เหมพร วทยากรกระบวนการจงหวดตราด, ด.ต.วทยา จนทรศร และ ร.ต.ต.ธวช ชะนะ วทยากรกระบวนการแมขายภาคตะวนออก

กองทนแมของแผนดน

เอกสารกองทนแมของแผนดน สำนกงาน ป.ป.ส. และขอมลจากคณะกรรมการชมชนเขมแขงตางๆ

150

..การแกปญหาอยางแทจรงนน ไมไดอยททำใหชมชนปลอดยาโดยเรว

แตเปนการทำใหชมชนปลอดยาเสพตดอยางยงยน..

การแกไขปญหาจะยงยนไดตองมกลไกดแลชมชนอยางใกลชดตอเนอง

ทเหมาะสมทสดไมใชภาครฐ แตตองเปนชาวบานดแลชมชนของตนเอง..

..การทำชมชนเขมแขงทำใหคนเจอจดออนของชมชนและแกไขถกจด

เหมอนตดไฟสวางไลปญหา ..ทสำคญคอทกบานชวยกนเปนหเปนตา

อยหนาตางบานเรากมองเหนบานเขาดวย ซงชวยปองกนปญหาไดเยอะ

พอเราเปลยนจากตวใครตวมนมาชวยกน เดยวนมอะไรกถงกนหมด..

..ตอนเรมตนหลายคนไมรไมเขาใจ ไมเหนภาพความสำเรจทอยขางหนา

เมอเรมเดนกสะดดแตกหยดไมได ตองกดฟนตอไปไมทอถอย

กวาทกคนจะเหนดวามประโยชนตอชมชน กใชเวลาและอดทนไมนอย

และถงวนนททกคนเหนวาสำคญกไมใชวนสดทายทจะกาวเดนตอไป

บทเรยนทำใหรวา เราตองเรยนรตลอดชวต นคอศนยการเรยนรชมชน..