ZAGADNIENIA DO SPRAWDZIANU: „Pochodne węglowodorów”Uczeń:1) tworzy nazwy prostych alkoholi i pisze ich wzory sumaryczne i strukturalne;np. CH3OH – metanol

2) bada wła ś ciwo ś ci etanolu; opisuje wła ś ciwo ś ci i zastosowania metanolu i etanolu; zapisuje równania reakcji spalania metanolu i etanolu; opisuje negatywne skutki działania alkoholu etylowego na organizm ludzki;Metanol – właściwości:- ciecz lotna- bezbarwny- bardzo dobrze miesza się z wodą- silnie trujący (nawet wypicie kilku gramów lub wdychanie jego oparów może powodować utratę wzroku a nawet śmierć)- ma charakterystyczny zapach- ulega reakcją spalania (pali się jasnoniebieskim płomieniem)Metanol – zastosowanie:- do produkcji tworzyw sztucznych- dobry rozpuszczalnik farb, lakierów, tłuszczów- środek skażający w substancjach nie przeznaczonych do spożycia np. detergentach- z metanolu produkuje się formalinę, substancję konserwującą preparaty biologiczne- stosowany jako paliwo do motocykli w sporcie żużlowymEtanol – właściwości:- lotny (etanol szybciej odparowuje z bibuły niż woda, jest więc cieczą o większej lotności od wody)- bezbarwny- bardzo dobrze miesza się z wodą- po zmieszaniu z wodą zmniejsza się objętość roztworu obu cieczy – zachodzi zjawisko – kontrakcji - ma charakterystyczny zapach- łatwo się spala- odczyn etanolu jest obojętny- nie ulega dysocjacji jonowej- pod wpływem etanolu białko się ścina (etanol niszczy białko, które jest budulcem każdego organizmu)Etanol – zastosowanie:- przemysł farmaceutyczny (jodyna do odkażania ran 3-procentowy roztwór etanolu), podstawowy składnik kropli nasercowych i żołądkowych oraz innych leków- przemysł kosmetyczny: do produkcji najtrwalszych perfum, do produkcji preparatów do dezynfekcji, a także środków czyszczących- przemysł spożywczy: do produkcji octu, składnik wódek i likierów

- paliwo: denaturat to skażony etanol, który jest wykorzystywany jako rozpuszczalnik i paliwo, np. w palnikach spirytusowychReakcja spalania metanolu:2 CH3OH + 3 O2 → 2 CO2 ↑ + 4 H2Ometanol tlen tlenek węgla(IV) woda

Reakcja spalania etanolu:C2H5OH + 3 O2 → 2 CO2 + 3 H2Oetanol tlen tlenek węgla(IV) woda

3) zapisuje wzór sumaryczny i strukturalny glicerolu; bada i opisuje wła ś ciwo ś ci glicerolu; wymienia jego zastosowania;

Wzór sumaryczny i strukturalny glicerolu (gliceryny) : C3H5(OH)3

- propanotriol

Właściwości glicerolu:- ciecz- bezbarwna- bardzo dobrze rozpuszcza się w wodzie - higroskopijny- bezwonny- słodki smak- odczyn obojętny- ulega reakcją spalaniaZastosowania glicerolu:- przemysł kosmetyczny: glicerol wiąże wodę, dlatego jest powszechnie stosowany w kremach i balsamach nawilżających- garbarstwo: do zmiękczania skór- przemysł farmaceutyczny: wiele leków zawiera glicerynę np. syropy przeciwkaszlowe, nitrogliceryna związek glicerolu to lek podawany w chorobach serca- poligrafia: glicerol jest substratem do produkcji farb drukarskich- przemysł spożywczy: do produkcji suszonych owoców i wyrobów cukierniczych- motoryzacja: składnik płynów hamulcowych i chłodniczych

4) podaje przykłady kwasów organicznych występujących w przyrodzie i wymienia ich zastosowania; pisze wzory prostych kwasów karboksylowych i podaje ich nazwy zwyczajowe i systematyczne;Kwasy:kwas metanowy – kwas mrówkowykwas etanowy – kwas octowykwas propanowy – kwas propionowykwas butanowy – kwas masłowy

5) bada i opisuje wła ś ciwo ś ci kwasu octowego (reakcja dysocjacji elektrolitycznej, reakcja z zasadami, metalami i tlenkami metali);

Właściwości kwasu octowego:- ciecz- bezbarwna- bardzo dobrze rozpuszcza się w wodzie- ma charakterystyczny zapach- wykazuje odczyn kwasowy- ulega dysocjacji jonowej- reaguje z metalami aktywnymi, tlenkami metali, zasadami, tworząc sole- ulega reakcją spalania

Reakcja dysocjacji elektrolitycznej: H2OCH3COOH → H+ + CH3OO- reszta anion reszty kwasowej

kwasowa

Reakcja z zasadami:

CH3COOH + NaOH → CH3COONa + H2Okwas octowy wodorotlenek sodu octan sodu woda

Reakcja z metalami:

2 CH3COOH + Mg → (CH3COO)2Mg + H2↑kwas octowy magnez octan magnezu wodór

Reakcja z tlenkiem metalu

2 CH3COOH + CuO → (CH3COO)2Cu + H2Okwas octowy tlenek miedzi(II) octan miedzi(II) woda

Reakcja spalania kwasu octowego:

CH3COOH + 2 O2 → 2CO2 + 2 H2Okwas octowy tlen tlenek węgla (IV) woda

6) wyja ś nia, na czym polega reakcja estryfikacji; zapisuje równania reakcji pomi ę dzy prostymi kwasami karboksylowymi i alkoholami jednowodorotlenowymi; tworzy nazwy estrów pochodz ą cych od podanych nazw kwasów i alkoholi; planuje i wykonuje do ś wiadczenie pozwalaj ą ce otrzyma ć ester o podanej nazwie;

Estryfikacja to reakcja kwasu z alkoholem w wyniku której powstaje ester. Do reakcji używany jest katalizator którym jest stężony roztwór kwasu siarkowego(VI). Dzięki higroskopijności wiąże cząsteczki wody powstające w reakcji chemicznej, przez co zwiększa się wydajność reakcji otrzymania estruSchemat reakcji estryfikacji:kwas karboksylowy + alkohol → ester + woda

7) opisuje wła ś ciwo ś ci estrów w aspekcie ich zastosowa ń ;

Estry o zapachu goździków, jaśminu lub koniczyny występują w przyrodzie. Można je też łatwo otrzymać w laboratorium.Estry niższych kwasów karboksylowych są bezbarwnymi, lotnymi cieczami, słabo rozpuszczalnymi w wodzie, o przyjemnym, owocowym zapachu.Estry kwasów organicznych o dłuższych łańcuchach węglowych występują w przyrodzie w postaci półpłynnych substancji, które wyglądem przypominają tłuszcz lub wosk np. wosk pszczeli. Odgrywają one ważną role w przyrodzie – pokryte nimi liście nie tracą szybko wody, dzięki czemu rośliny są chronione przed wysychaniem. Estry są dobrymi rozpuszczalnikami. Inną ważną grupą estrów są tłuszcze.* Estry niższych kwasów karboksylowych i alkoholi monohydroksylowych są stosowane jako rozpuszczalniki i substancje zapachowe- octan etylu dobry rozpuszczalnik wykorzystywany do produkcji zmywaczy do paznokci podobnie jak octan butylu o zapachu jabłkowym i octan wentylu o bananowym aromacie* Estry będące składnikami np. płynów do kąpieli, dodane do gorącej wody intensywnie pachną* Estry stosowane jako dodatki do płynnych sosów zapobiegają ich mętnieniu* Maślan butylu w przem. spoż. jako aromat ananasowy

8) podaje nazwy wyższych kwasów karboksylowych nasyconych (palmitynowy,stearynowy) i nienasyconych (oleinowy) i zapisuje ich wzory;

9) opisuje właściwości długołańcuchowych kwasów karboksylowych; projektujedoświadczenie, które pozwoli odróżnić kwas oleinowy od palmitynowegolub stearynowego;

- kwas stearynowy i palmitynowy są białymi substancjami- kwas oleinowy jest oleistą cieczą- wszystkie są rozpuszczalne w wodzie- uniwersalny papierek wskaźnikowy nie zmienia zabarwienia, co oznacza, że badane kwasy mają odczyn obojętny.- nie ulegają dysocjacji jonowej- kwasy stearynowy i palmitynowy topią się w niskiej temperaturze- wszystkie spalają się żółtym płomieniem

Jak odróżnić kwas oleinowy od palmitynowego i stearynowego?Wodę bromową lub rozcieńczony roztwór manganianu(VII) potasu odbarwia jedynie kwas oleinowy, jednocześnie zmieniając swój stan skupienia z ciekłego na stały. Świadczy to o obecności wiązania wielokrotnego w cząsteczce tego

kwasu. Kwas oleinowy jest związkiem nasyconym. W jego cząsteczce występuje jedno wiązanie podwójne, między dziewiątym a dziesiątym atomem węgla:

opracowała: Aneta Kołton-Janigana podstawie podręcznika Nowej Ery Chemia Nowej Ery dla klasy 3