ไมไผ + น ำเตำ + สำรด =

แคน : ดนตรของชำวอษำทวป โดย ประภสสร ชวเชยร

แคน เปนเครองดนตรทเลนแพรหลำย ท งไมเพยงเฉพำะ

แตลมน ำโขงในวฒนธรรมไท-ลำว เทำน น แตพบกระจำยอยทว

พ นทอนๆ ในเอเชยตะวนออก ไกลออกไปถงหมเกำะ ซงใช

เปำประกอบกำรรองขบลำในพธกรรมมำแตโบรำณ

เครองดนตรโบรำณกอนจะเปนแคนแบบทรจก

กน นำจะเปนเครองเปำแบบล นเดยว ซงใชกำรเหลำ

ล นบำงๆเสยบกบไมซำงหรอไมไผแลวผเปำจะอมไม

ซำงกบกระพงแกม ยงเหลอเคำอยใน ปจม ของ

ลำนนำทใชปไมซำงเปำ “จม” หรอชมนมกน

หลำยเลำเพอใหเกดเสยงประ

สำนประกอบกำรขบรอง

(ลำนนำเรยกกำรขบรอง

น วำ ซอ)

จำกภำพ: Engruri หรอแคนน ำเตำของกลมชนบนเกำะบอรเนยว ลกษณะคลำยกบแคนแบบ

ด งเดมทพบในชนกลมนอยทำงตอนเหนอของไทยมำก

ทมำ: Leigh Wright. Vanishing world,The Ibans of Borneo. Newyork : John

Weatherhill, 1972.

1

ล นของแคนแบบ

ด งเดม ยงมใหเหนใน

เครองดนตรแบบท

เรยกวำ

“จองหนอง”หรอ

“หน-หน” ทำงภำค

อสำน เปนไมไผเหลำ

เปนล น เวลำเลนแนบ

กบปำกแลวสะกดให

ล นสนเปนเสยง

กงวำนในปำก

วฒนธรรมกำรใชไม

ไผมำทำเปนเครอง

มอเครองใชน น

สบเนองยำวนำนใน

ดนแดนแถบน ต งแต

เครองมองำยๆ จนถง

ซบซอน เพรำะ

ภมอำกำศทเอ อตอ

กำรเตบโตของไผ

นำนำชนด นำเอำมำใช

ประโยชนได

หลำกหลำยรปแบบ

มำก

จำกภำพ: แคนอกแบบซงใช

เลนกนอยบนเกำะบอรเนยว

ทมำ: Geneviere Dournon.

Handbook for the collec-

tion of traditional music

and musical instruments.

Paris : United Nations

Educational, 1981.

2

พฒนำกำรข นตอมำ คอกำรนำเอำไมซำงทมล นมำบรรจรวมกนภำยในวตถพอง

กลม ซงทหำไดงำยตำมธรรมชำตคอ น ำเตำแหง แลวเปำทำงข วน ำเตำทเปนร จะ

เกดเสยงประสำนพรอมๆกนไดในครำวเดยว แคนจงเกดข นดวยแนวควำมคดน

น ำเตำ เชอมโยงกบตำนำนกำรเกดผคนของไท-ลำว ถอเปนสงศกดสทธ ม

เรองอธบำยไดอกมำกมำย ตำมตำนำนกำรเกดโลกทวำผคนตำงเผำพนธออกมำ

จำกน ำเตำปงทพญำแถนใหมำเจำะรไว ดงน นแคนในยคแรกๆ จงเปนเครองดนตร

ในพธกรรม แมปจจบนยงใชแคนในกำรแหแหนและกำรลงผฟำ รกษำโรคภยไข

เจบของชำวบำนในแถบภำคอสำนอยบำงแหง

จำกภำพ: แคนถกใชเปนเครองดนตรใชในพธลงผฟำ

รกษำอำกำรปวย ในวฒนธรรมลำวสองฝงโขง

ทมำ: หนงสอมรดกล ำคำของลำว

3

รปรำงของแคนแบบด งเดม มรองรอยบนทกอยบนลวดลำยหนำกลอง

มโหระทกกอนประวตศำสตรทขดไดจำกดองซอน เวยดนำม หรอภำพสลกบน

ผนงระเบยงของเจดยบโรพทโธ (Borobudur) ทเกำะชวำ อนโดนเซย (พทธ

ศตวรรษท 13) นำสนใจวำยงพบวำแคนของกลมชนทวไปในเอเชยตะวนออก

เฉยงใต เชน แคนแมว (เรยก เตง) แคนทเลนในแถบเกำะ บอรเนยว เชน แคน

น ำเตำของชำวอบน (Ibans) และ เรไร ของไทยโบรำณยงมลกษณะคลำยกบแคน

สมยแรกๆคอลำไมไผเสยบอยกบน ำเตำ

จำกภำพ: ชำวอบน

ทมำ: http://1.bp.blogspot.com/_bHCbcdAYVE4/TTxCXaRcCWI/AAAAAAAAAGM/j-

H_u78BIn0/s1600/mg-0131.jpg

4

ในทสด เมอมววฒนำกำรมำกข น จงไดมกำรเทยบเสยงอยำงเปนระบบ โดยใช

วทยำกำรระดบสงมำก ไดแกกำรตล นจำกโลหะผสม (สำรด) จนบำงและสกดใหเปนแผน

ขนำดเลกมำกเสยบตดไวกบลำไมซำง (ซงตอมำจะเรยกวำ ไมกแคน) และเรยงใหเปน

เสยงตำมลำดบสง-ตำ เปลยนจำกน ำเตำแหงทไมทนทำนมำเปนไมแกนทสลกเสลำเปน

รปกลมมน (ซงกยงคงเรยกวำ “เตำ”แคน) จนแคนมรปรำงแบบทเหนปจจบนใน

ดนแดนสองฝงโขง ไกลออกไปถง จน (เรยก เชง) เกำหล ญปน (เรยก โช) ซงกม

พฒนำกำรดำนระบบเสยงและกำรวำงน วของแคนจนสำมำรถบรรเลงทำนองทซบซอน

คอมท งแนวบรรเลง (Melody) และแนวประสำนเสยง (Harmony) ในช นเดยวกน

ภำพลำยเสน: โช (笙) แคนของญปน ซงนำจะรบไปจำก เชง (笙) หรอแคนของจนโบรำณใชลำไมไผตดล นโลหะ

แลวบรรจลงในเตำไม มรนบโดยรอบ

ทมำ: Anthony Baines. Musical Instruments through the ages. London : Penguin, 1961.

ทมำภำพ Background: http://sonic.net/~tabine/J7A/J7Acrossterm/gagaku/multi/sho_pic02.jpg

5

สำหรบแคนของไท-ลำว พฒนำตำมกำรเลนประกอบรอง

(ลำ) จงมขนำดตำงๆ ไดแก แคนหก(ลกแคนหกลก) แคนเจด

(ลกแคนเจดลกเรยงขนำนกนสองแถว) แคนแปด (ลกแคนแถว

ละแปดลกสองแถว)และแคนเกำ (แคนเสยงทมตำ)

6

จำกภำพ: หมอลำ-หมอแคน สมยรชกำลท 5 สงเกตในภำพไดวำแคนทมพฒนำกำรสงสดของลม

น ำโขงจะใชลำไมซำงเสยบกบเตำไมจรงทใชเปำ โดยระบบกำรวำงน วปดรนบสำมำรถทำใหเกด

กำรประสำนเสยงพรอมกนหลำยเสยงในครำวเดยว

ทมำ: หอจดหมำยเหตแหงชำต

ปจจบน “หมอแคน” ทำงภำคอสำน

และสองฝงโขงทวไปนยมใชแคนแปด

สำหรบเปำคลอกบ “หมอลำ” สวนแคน

เจดมกใชกนแถบลมน ำเจำพระยำในกำร

บรรเลงเพลงเบดเตลด

จำกภำพ: แคนวงใน ส.ป.ป.ลำว ใชแคนใหญเปนเสยงทม แคนขนำดรองลงมำบรรเลงและประสำนเสยง

ทมำ: หนงสอมรดกล ำคำของลำว

7

เอกสำรอำงอง

เจรญชย ชนไพโรจน. “ดนตรพ นบำนอสำน” ใน ดนตรไทยอดมศกษำคร งท

28. นครรำชสมำ : สมบรณกำรพมพ, 2540.

สนอง คลงพระศร. ศลปะกำรเปำแคน. นครปฐม : วทยำลยดรยำงคศลป

มหำวทยำลยมหดล, 2549.

สจตต วงษเทศ. รองรำทำเพลง ดนตรและนำฏศลปชำวสยำม. กรงเทพฯ : มต

ชน, 2542.

สรศกด พมพเสน. “แคน มหศจรรยแหงเครองดนตรอสำน” ใน นตยสำรสำร

คด ปท 5 ฉบบท 00 (กมภำพนธ,2533).