ตัวกูของกู ฉบับย่อความ - พุทธทาสภิกขุ

เวบไซตพทธทาส.คอม www.buddhadasa.com หนา 1 of 73

สารบญ

หนงสอ ตวกของก พทธทาสภกข ฉบบยอ

คานา ……………………………………………………………………………………………. 3

บทท ๑. ปรบความเขาใจ ทผดๆ เกยวกบพทธศาสนา ………………………………………… 6

บทท ๒ พทธศาสนามงหมายอะไร ……………………………………………………………14พทธศาสนามไดมงหมายนาคนไปสสวรรค ทเปนดนแดนทจะหาความสาราญกนไดอยางเตมเหวยง ซงใชเปนเครองลอใหคนทาความด แตกทาใหไปตดยดในตณหาอปาทาน ซงเปนอปสรรคสาคญททาใหคนเขาไมถง จดหมายปลายทางของพทธศาสนา

บทท ๓ ปมเดยวทควรแก ……………………………………………………………………….22 ความสบสนในการจบหลกพระพทธศาสนา นบวาเปนอปสรรคสาคญ ของการทจะเขาถงตวแทของพทธศาสนา จรงๆแลว เรองมอยเพยงสนๆ วา เราไมตองศกษาเรองอะไรเลย นอกจาก เรอง "ตวตน-ของตน"

บทท ๔ การเกดขนแหงอตตา …………………………………………………………………..30 มาจากจตทตงไวผด ทาใหเกดลทธทไมพงปรารถนาขน ทาใหเกดการอดอยาก การเบยดเบยน และการสงคราม ฯลฯ

บทท ๕ การดบลงแหงอตตา ……………………………………………………………………40 ภาวะของจตเดมแท ภาวะแหงความวางจากความวน ภาวะแหงความความสมบรณดวยสตปญญา

บทท ๖ วธลดอตตา …………………………………………………………………………….46 หลกเกณฑทรดกม นาไปสการลด "ตวตน" อยางมประสทธภาพ

แผนผงลาดบแหงปฏจจสมปบาท ……………………………………………………………..72


ขาพเจาเปนหนบญคณ ทานอาจารยพทธทาส

ขาพเจาเกดมา เตมไปดวยความวตกกงวลใจนานาประการ ถงแมจะศกษา หนงสอ คมภร ศาสนา ทงหลาย มากเทาใดๆ ขาพเจากยง ลดความทกขใจ ลงไมไดเลย และซายงทาให หมดความเลอมใส เพราะมองเหน ความงมงาย ไมฉลาด ในวงการของศาสนาตางๆ แตพอขาพเจาไดพบ คาสอน ของทานอาจารยพทธทาส ขาพเจากจบหลกของพทธศาสนา ไดทนท และรจกวธดาเนนชวตจตใจ ทผดไปจากเดมๆ คลายตายแลวเกดใหม ขาพเจาจงถอวา ชวตของขาพเจา ในยคหลงน เปนหนบญคณ ของทานอาจารยพทธทาส อยางทไมมอะไร จะตอบแทนทานได นอกจาก การชวยประกาศสจจธรรมตอไป เทาทสตปญญา และความร ของขาพเจาจะอานวยให...

ปน จงประเสรฐ ผยอ-เรยบเรยง ธรรมบรรยาย เรอง "ตวก-ของก"


คานา

หนงสอ เรอง "ตวกของก"

เมอขาพเจายงรบราชการเปนเลขานการเอก ประจาสถานเอกอครราชทตไทย ณ กรงไคโร ขาพเจาไดสงซอหนงสอพทธศาสนาของจนและญปน ลทธหนยาน นกายเซน ฉบบภาษาองกฤษ มาจากกรงลอนดอน เปนจานวน ๑๐ เลม และใชเวลาวางงาน อานคาสอนของนกายเซน ขาพเจาเลอมใส ในคาสอนของเขามาก เพราะ การสอน หลกพทธศาสนา ของนกายเซน ของจน และญปน นน เปนการสอนลด ดงทเขาเรยก วธปฏบต ของเขาวา "วธลด" หรอ เรยก นกายของเขาวา "นกายฉบพลน" ทงนกเพราะวา พวกเขา ไมสนใจ พทธประวต และเรองราวเปนไปของพทธศาสนา เขาไมสนใจในดานภาษาของพทธศาสนา ไมสนใจชอของธรรมะ ไมสนใจการทาบญ ใหทานแบบตางๆ เขาไมตองการมบาป และไมตองการไดบญ เพราะเขาถอวาทงบาป และบญ กยงเปนอปสรรค ทจะทาคน มใหถงพระนพพาน ยงเรองการหวงเอาสวรรค เอาวมาน ดวยแลว เขาถอวา เปนความปรารถนาของทารก เอาทเดยว เขาตดพธรตอง ของพทธศาสนาออก ทงหมด เหลอเอาไวแต "หวใจ" ของพทธศาสนา กลาวคอ เรอง สญญตา เรองเดยวเทานน เขาจงพราสอนแตเรอง สญญตา ปฏบตแตเรองสญญตา และหวงผลจากสญญตา อยางเดยว ทงนกตรงกบพทธดารสทวา "ใครไดฟงเรองสญญตา กถอวาไดฟงเรองทงหมดของ พทธศาสนา ใครไดปฏบตเรองสญญตา กจดวาไดปฏบตธรรมทงหมด ทงสนของพทธศาสนา ใครไดรบผลจากสญญตา กนบไดวา ไดรบผลอนสงสด ของพทธศาสนา" กลาวคอ ความพนทกข ไปตามลาดบๆ จนไมมความทกขใจ เลยแมแตนอย ซงเราเรยกวา "นพพาน" เพราะ หมดกเลส หมดความเหนแกตว อยางสนเชงนนเอง

ขาพเจามใชเปนคนพวก "ศรทธาจรต" กลาวคอ ขาพเจา ไมยอมเชอใคร เชออะไรงายๆ ขาพเจามมนสมอง มความร ทงทางโลก และทางธรรม และไดประสพการณของชวต มา ๖๐ ปแลว เคยพบคนด คนชว คนสจรต คนทจรต คนพดจรง และคนหลอกลวง มามากตอมาก และเพราะมมนสมอง พอทจะรวา อะไรถก อะไรผด นนเอง ขาพเจา จงเหนวา คาสอนของนกายเซน ถกตองทสด และไมหลอกลวงใคร เพอหวงประโยชนอะไรเขาตว อยางนกบวชนกายอนๆ ไดปฏบตกนอย จนคนทไมใชสตปญญา ตองตกเปนเหยอ เพราะความโลภ อยากไดสวรรค เพราะความหลง งมงาย ในสงศกดสทธ หรอ ความกลวผสาง เทวดา จนตองเสยเงน และเสยรคนหลอกลวง อยางเตมอกเตมใจ


ขาพเจานกอยเสมอวา ทาอยางไรหนอ คาสอนของนกายเซน จงจะมาเผยแพรในประเทศไทยบาง ชาวพทธไทย จะไดเขาถงธรรม โดยไมตองไปเสยเวลา ปฏบตอะไร ตออะไร ทไมเปนสาระ ไมสมตามทพระพทธเจา ทรงมงหมายจะใหแก พทธศาสนกชน พวกเราถกสอน ใหตดตณหาอปาทาน ตดบญ ตดตารา อาจารย ตดประเพณ พธรตอง พระพทธเจาสอนคน ใหหมดความอยาก ความยด และความยง แตพวกเรา ไดรบคาสอน ใหอยาก ใหยด และใหยง ฉะนน เรองมรรคผล นพพาน จงหางไกลมอของพวกเรา ออกไปทกวนๆ เลยมคนถอกนวา เปนเรองพนวสยของมนษยในสมยน ไปเสยแลว ใครนาเอาเรองนพพาน มากลาวมาสอน กถกหาวา เปนคาสอนทเหลวไหล พนสมยทใครๆ จะทาได ใครนาเอาวธปฏบตทถกตอง มาอธบาย กถกนกศาสนาสมยใหม หาวา เปนการกลาว นอกพระธรรมวนย หรอผดไปจากตาหรบตารา คาสอนทถกตอง เลยไมมใครสนใจ และฟงกนไมได เพราะเหตทไมไดฟงกน มาเสยนาน นแหละ เปนสถานการณในปจจบน

ฉะนน การจะนาเอาคาสอนของนกายเซน ซงถงแมจะดทสด สนทสด และหวงดตอประชาชนทสด เขามาเผยแพรในเมองไทย กเหนจะไมมใครเลอมใส และกลบจะมการคดคานกน เปนการใหญ เพราะความยดมนถอมน ในความเหนเดมๆ ของตนวา ถกตอง ดกวา ของใครๆ นนเอง จงมมานะ ไมยอมฟงคาสอน ของนกายอน

ทานพทธทาสภกข เปนอรรถกถาจารย ทแตกฉานในพระธรรมวนย ทงฝายหนยาน และนกายเซน ทานไดแปล สตรของทานเวยหลาง และทานฮวงโป ซงเปนพระอรยบคคล ของนกายเซน ออกมาเปนภาษาไทย และยงไดรวมความเหน ของฝายเถรวาท กบนกายเซน ใหเขากนได จนกลายเปน คาสอนททนสมย และสมบรณทสด ซงรวมอยในหนงสอเลมน ชนดทใครๆ จะทาไมได นบวา เปนโชคดของพวกเราอยางยง ทไดมหนงสอเลมน เกดขนในประเทศไทย ไมตองขายหนา นกายเซนของฝายจน ญปน อกตอไป หากคาสอนน จะมโอกาสเผยแพรไป ถงประเทศตางๆ ในยโรป หรอ อเมรกา กยงเปนทอนใจไดวา จะไมทาใหชาวตางศาสนา เขายมเยาะ ไดวา พทธศาสนา เตมไปดวยอภนหาร ของขลง ของศกดสทธ ตดอยแตในเรอง ผสาง เทวดา หรอ พธรตอง อนไมประกอบดวย ปญญา และหลกวชาการ นอกจากเชอกนไป ทาตามกนไป ดงทมกลาวอยในคมภร

หนงสอเลมน ไมตองอาศย "คานยมชมชน" จากผใด เพราะผทอานดวยความ พนจพจารณา และมปญญาพอสมควร ยอมจะนยมชมชนดวยตนเอง ซงดกวา คาชมของผหนงผใด ทเขาเขยนให เพอใหขายไดด


องคการฟนฟพทธศาสนาฯ หวงวาทานทงหลาย ทไดอานหนงสอเลมนแลว คงจะไดดวงตาเหนธรรม หรออยางนอยกพอ จะมองเหนไดวา เราควรจะปฏบตธรรม ดวยวธใดด จงจะเขาถงสจธรรม โดยฉบพลน ไมตองไปเสยเวลา ศกษาคมภร อนยงยาก ยดยาว ซงอยางมาก กทาเรา ใหเปนไดแตเพยง คนอานมาก จาไดมาก พดมาก แตยงเตมไปดวยมจฉาทฏฐ หรอ ตณหา และ อปาทาน เพราะ การยดมนถอมน ไมยอมปลอยวาง ในสงใดๆ และยงเตมไปดวยอตตาตวตน

ปน จงประเสรฐ องคการฟนฟพทธศาสนาฯ


บทท ๑. ปรบความเขาใจ

พทธศาสนกชนไทย ทนบถอพทธศาสนา ในลกษณะทคนอนมองเหนวา เครงครด แตความจรง คนนนยงเขาไมถง ตวแทแหงพทธศาสนาเลย กมอยเปนอนมาก ทเดยว แลวคนพวกนเอง ทเปนคนหวดอ ถอรน หรอ อวดด จนกระทง ยกตนขมผอน ทเขารดกวา

การเกยวของกบพทธศาสนา โดยวธปราปรา หรอปฏบตตามๆ กนมา อยางงมงาย นน แมจะไดกระทาสบๆ กนมา ตงหลายชวบรรพบรษ แตกหาสามารถทาใหเขาถง ตวแทของพทธศาสนาไดไม มแตจะกลายเปน ของหมกหมม ทบถมกน มากเขา จนเกดความเหนผด ใหมๆ ขนมา กลายเปน พทธศาสนาเนองอก ไปหมด ทาใหหางจาก ตวแทของพทธศาสนา ออกไปเรอยๆ จนกระทง เกดการกลว ตอการบรรล มรรคผลนพพาน ซงเราไดยนกนอยทวๆ ไป ในหม พทธบรษท ชาวไทยสมยน ทหามไมใหพดกนถงเรอง มรรคผล นพพาน ใครขนพด คนนนจะถกหาวา อวดด หรอ ถกหาวา นาเอาเรองทเหลอวสย มาพด แลวกขอรอง ใหพดกนแตเรองตาๆ เตยๆ เชน ใหพดแตเรอง จรยธรรมสากล ทศาสนาไหนๆ เขากมดวยกนทงนน

นแหละคอ สถานะอนแทจรง ของการศกษา และปฏบต พทธศาสนาในประเทศไทย มผลทาให พทธบรษทชาวไทย กลายเปนชาวตางศาสนาของตนไป ฉะนน เราควรตงตนศกษา และปฏบต หลกพระศาสนา ของเราเสยใหม อยามวหลง สาคญผดวา เรารพทธศาสนาดกวา ชาวตางประเทศ เพราะนกวา เราไดอยกบ พทธศาสนา มานานแลว มผเขยน มผแตงตารา เกยวกบพทธศาสนา มากพอแลว เราไปคนควา เอาตวพทธศาสนา ผดๆ หรอไปควาเอาแตเพยงกระพ ของพทธศาสนา ไปควาเอาพทธศาสนาเนองอก ใหมๆ มาอวดอาง ยนยนกนวา นเปนพทธศาสนาแท ฉะนน หนงสอพทธศาสนา ทเขยนขนมา จงมสงท ยงมใชตวแท ของพทธศาสนา รวมอยดวย ๔๐-๕๐% เพราะ รเทาไมถงการณ นาเอาพระพทธศาสนา ไปปนกบ ลทธอนๆ ซงมอยในประเทศอนเดย ซงบางอยาง กคลายคลงกนมาก จนถงกบ ผทไมแตกฉาน เพยงพอ อาจจะนาไป สบเปลยน หรอ ใชแทนกนไดโดยไมร เชน คาตตางๆ ของพวกบาทหลวง ทมใจเกลยดพทธศาสนา เมอบาทหลวงผนน เปนผมชอเสยง และมคนนบถอกวางขวาง หนงสอเลมนน กกลายเปนทเชอถอ ของผอานไปตามๆ กน

เราไดพบหนงสอชนดน เปนครงเปนคราว อยตลอดมา นบวาเปนความเสยหาย อยางใหญหลวง แกพทธศาสนา แลวเปนอนตราย อยางยง แกผอาน ซงหลงเขาใจผด ในหลกพทธศาสนา ทตนสนใจ หรอ ตงใจจะศกษา ดวยเจตนาอนบรสทธ เชน เรองกรรม ทวา ทาด-ไดด ทาชว-ไดชว และ บคคลผทา เปนผไดรบ ผลแหงกรรม นน นเปนหลก ทมมากอนพทธกาล และมกนทวไป ใน


ทกศาสนาใหญๆ ฉะนน การทจะถอเอาวา หลกเรองกรรม เพยงเทาน เปนหลกของพทธศาสนานน จงเปนเรองทนาหวเราะ ทงนเพราะ ความจรงมอยวา พทธศาสนา แสดงเรองกรรม มากไปกวานน คอ แสดงอยางสมบรณทสด วา ผลกรรม ตามหลกทกลาวนน เปนมายา จงถอไมได ยงม กรรมท ๓ อกประเภทหนง ทสามารถลบลาง อานาจของกรรมด กรรมชว นนเสยไดโดยสนเชง แลวยงเปนผอยเหนอกรรม โดยประการทงปวง การปฏบต เพอบรรล มรรคผลนพพาน นนแหละ คอ การทากรรมท ๓ ดงกลาว ซงศาสนาอน ไมเคยกลาวถงเลย นแหละ คอ กรรม ตามหลกแหงพทธศาสนา ทถกตอง เพราะ พระพทธศาสนา มความมงหมาย ทจะชวยมนษย ใหอยเหนอ ความทจะตองเปนไปตามกรรม ฉะนน มนจงไมใชลทธ ทาดไดด ทาชว-ไดชว ทาบญไปสวรรค ทาบาปไปนรก

สาหรบเรอง การเวยนวายตายเกดทางรางกาย นน กลากลาวไดวา ไมใชหลกของพทธศาสนา เพราะวา มนเปนเรองคกนมากบหลกกรรม อยางตนๆ งายๆ กอนพทธศาสนา คนในยคโนน เชอและสอนกนอยแลววา สตวหรอคน กตาม ตายแลวเกดใหม เรอยไป แทบจะไมมทสนสด คอมตวตน หรอวญญาณทถาวร ซงเวยนวายตายเกด เรอยไปในวฏฏสงสาร จะมจดจบตางๆ กนตามแตลทธนนๆ จะบญญตไวอยางไร ฉะนน การทมากลาววา พทธศาสนา มหลกในเรอง การเวยนวายตายเกดทางรางกาย ทานองนนน จงเปนสงทนาหวเราะเยาะ เชนเดยวกนอก ทงนกเพราะ การตรสรของพระสมมาสมพทธเจานน เปนการคนพบความจรงวา โดยทแทแลว คนหรอสตว ไมไดมอยจรง หากแตความไมร และมความยดมนเกดอยในใจ จงทาให คนและสตวนน เกดความสาคญผดวา ตนมอยจรง แลวกไปรวมเอาอาการ ทเรยกวา "เกด" หรอ "ตาย" เขามาเปนของตนดวย ขอน ทาใหเกดความรสกอยางมนใจวา มคน มสตว มการเกด การตาย การประกาศศาสนา ของพระสมมาสมพทธเจา นนกคอ การประกาศความจรง พรอมทงวธปฏบต จนสามารถทาให คนรหรอเขาใจถงความจรงวา ไมมตวเรา หรอ ของเรา ดงนน ปญหาเรองการเกด การตาย และ การเวยนวายไปในวฏฏสงสารนน กหมดไป

เมอขอเทจจรง มอยดงนแลว การทมายนยนวา พทธศาสนา มหลกเรองการตายแลวเกดใหม ในทานองความเชอ ของลทธขนทารกสอนเดน แหงยคศาสนาพราหมณโบราณ ยอมเปนการต เปนความไมยตธรรม ตอพทธศาสนา นแหละ คอ ปมทเขาใจไดยากทสด ของพทธศาสนา จนถงกบ ทาใหชาวไทย ชาวตางชาต เขยนขอความ ซงเปนการตพทธศาสนา ไดเปนเลมๆ โดยใหชอวา หลกพระพทธศาสนา ซงมอยอยางมากมายในระยะ ๒๐-๓๐ ป มาน และนกเขยนเหลานน ยกเอาบททชอวา กรรม และการเกดใหมนนเอง ขนมาเปนบทเอก หรอ เปนใจความสาคญทสดของพทธศาสนา สวนเรองความไมมตวไมมตน หรอ ไมมอะไรเปนของตน และวธปฏบตเพอเขาถงความวาง เชนนน เปนเรองทไมกระจางแกเขา เขามกจะเวนเสย หรอ ถาจะ


กลาว กกลาวอยางออมแอม คลมเครอ ไมเปนทแจมแจง ไดเลย จงตองจดบคคล ผเขยนตาราพทธศาสนา เชนน ไวในฐานะ เปนคนไมรจกพทธศาสนา และ ทาลายสจจธรรม ของพทธศาสนา

การเขาใจหลกของพทธศาสนา อยางผดๆ ยอมทาให ไมเขาถงจดมงหมายอนแทจรง ของพทธศาสนา อาการอนนเอง ทนาผปฏบต ไปสความงมงาย ทงโดยทางปฏบต และหลกวชา ทาใหเกดการยดมน ในแบบปฏบต ตามความคดเหนผดของตน เลยเกดการปฏบตแบบ "เถรสองบาตร" ขนเปนอนมาก กลาวคอ เหนเขาทากนมาอยางไร กทาตามๆ กนไป อยางนาสมเพช เชน ชาวตางประเทศ ทไมเคยรจกพทธศาสนา พอเขามาเมองไทย กผลนผลน ทาวปสสนา อยางเอาเปนเอาตาย อยในสานกวปสสนาบางแหง จบแลวกยงมดมว อยตามเดม หรอไมก งมงาย ยดมนถอมน สาคญผด อยางใดอยางหนง ขนมาอก จากการททาวปสสนาแบบนนๆ แมในหมชาวไทยเรา กยงมอาการดงกลาวน จนเกดมการยดมนวา ถาจะใหสาเรจ ขนหนง ขนใด ในทางพทธศาสนา กตองนงวปสสนา เรองจงกลายเปนเพยงพธไปหมด การทาไปตามแบบ โดยไมทราบถงความมงหมาย เปนเหตใหเกด แบบกรรมฐาน ขนอยางมากมาย ซงทงหมดนน ไมเคยมในครงพทธกาลเลย ทงหมดน รวมเรยกสนๆวา "สลพพตปรามาส" กลาวคอ การบาเพญ ศล และพรต ททาไป โดยไมทราบความมงหมาย หรอ มงหมายผด

ความงมงายน มไดตงแต การทาบญ ใหทาน การรกษาศล การถอธดงค และ การเจรญกรรมฐานภาวนา คนกยดมน ถอมน ในการทาบญ ใหทาน แบบตางๆ ตามทนกบวช โฆษณา อยางนน อยางน วา เปนตวพทธศาสนา ทสงขนหนอย กยดมน ถอศลเครงครด วา นเปนตวแทของพทธศาสนา และ การยดมนถอมน อาจมมาก จนกระทง ดหมนผอน ทไมยดถออยางตน หรอ กระทาอยางตน สวนนกปฏบต ทสงขนไปอก กยดมนถอมน ในแบบของกรรมฐาน หรอวธแหงโยคะ ทแปลกๆ และทาไดยาก วาเปนตวแทของพทธศาสนา ความสาคญผด ของบคคลประเภทน มมากจนถงกบไปควาเอา วธตางๆ ของโยค นอกพทธศาสนา ทมอยกอนพทธศาสนาบาง ในยคเดยวกนบาง และในยคหลงพทธกาลบาง เขามาใสไวในพทธศาสนา จนเตมไปหมด สมตามพระพทธภาษตทวา "ไมใชเพราะศล หรอ เพราะการปฏบตอนแปลกประหลาด และการยดมนถอมน เหลานน ทคนจะ บรสทธจากทกขทงหลาย ได แตทแท ตองเปนเพราะ มความเขาใจถกตอง ในเรองของความทกข เหตใหเกดทกข ในเรองความดบสนทแหงทกข และวธดบความทกขนน"

ขอนหมายความวา ผปฏบตจะตองถอเอา เรองของความทกข มาเปนมลฐาน อนสาคญ ของปญหาทตนจะตองพจารณา สะสาง หาใชเรมตนขนมา ดวยความพอใจ ในสงแปลก


ประหลาด หรอ เปนของตางประเทศ หรอ เปนสงทเขา เลาลอ ระบอกน วา เปนของศกดสทธ และ ประเสรฐ นเปนความงมงาย อยางเดยวกน ททาใหคนหนมๆ เขามาบวชในพทธศาสนา ซงสวนมาก มาเพราะ ความยดมนถอมนผดๆ อยางใดอยางหนง โดยตนเองบาง โดยบคคลอน เชน บดามารดา บาง หรอ โดยประเพณบาง มนอยเหลอเกน หรอ แทบจะกลาวไดวา ไมมเลย ทเขามาบวช เพราะความเหนภยในความทกข อยางถกตอง และแทจรง เหมอนการบวช ของบคคลครงในพทธกาล เมอมลเหตอนแทจรง แตกตางกนแลว กยอมเปนธรรมดาอยเอง ทเขาจะจบฉวยเอา ตวแทของพทธศาสนา ไวไมไดเลย

อกเรองหนง ซงคอนขางนาขบขน ไดแก ความยดมนถอมน ทหางไปไกลถง นอกเปลอกของพทธศาสนา ชาวยโรปบางคน ทไดรบยกยองวา เปนศาสตราจารย ทางฝายพทธศาสนาไดยนยนวา เขาเปนพทธบรษททแทจรง เพราะเขาเปน นกเสพผก หรอ งดเวนการกนเนอสตว เขาเสยใจทภรรยาของเขา เปนพทธบรษทไมได เพราะไมสามารถเปนนกเสพผกได นนเอง เรองน นกดกนาสมเพช คงเปนทนาหวเราะเยาะ ของพวกอาซม ไหวเจาตามโรงกนเจ เพราะอาซมเหลานน นอกจากไมรบประทานเนอสตวแลว ยงเวนผกทมรสจด หรอกลนแรง อกหลายชนด สวนพวกมงสะวรต ไมกนเนอสตวกจรง แตกยงกนไข กนนม และกนผกทกชนด นเปนเพราะ ความยดมนถอมน ในทางประเพณแหงพธรตอง นนเอง แมในหมชาวไทย ทอางตนวา เปนพทธบรษท เปนภกษ เปนพระเถระ เปนมหาบาเรยน เปนคนสอนศาสนาพทธ แกประชาชน ไดดขนมา กเพราะอาศยพทธศาสนา แลวยงกลายนยน อยางไมละอายแกใจวา บานของชาวพทธ ตองมศาลพระภม ไวทาพธกราบไหวบชา ถาไมทาอยางนน กเปนคนนอกพทธศาสนา ขอน เปนเครองแสดงอยแลวในตววา "โมษะบรษ" ประเภทน ยงเขาใจผด หรอ บดผนศาสนาของตน เพยงไร พทธศาสนาของคนในยคน จงมแตพธ และวตถ ทนกวา ศกดสทธ เทานนเอง หลงกราบไหว ผสางเทวดา และสงศกดสทธ ในสากลโลก โดยคดวา นนกเปนพทธศาสนา แลวกสงสอนกน ตอๆไป แมโดยพวกทประชาชนเชอวา รจกพทธศาสนาด เพราะมอาชพในทางสอนพทธศาสนา

คนบางพวก มความยดมนถอมนวา เขาจะเขาถงพทธศาสนาได กโดยทาตนใหเปนผแตกฉานในคมภร เทานน เพราะเวลาลวงมาแลว ตงแต ๒,๕๐๐ กวาป สงตางๆ เปลยนแปลงไปมาก จะตองศกษาเอาจากคมภรทงหมด เพอใหทราบวา พทธศาสนาเดมแท แหงครงกระโนน เปนอยางไร ฉะนน การศกษาพระไตรปฎก พระอภธรรม และคมภรอนๆ กอาจกลายเปนอปสรรค ไปไดเหมอนกน จรงอยการทจะพดวา ไมตองศกษาเสยเลยนน ยอมไมถกตองแน แตการทจะพดวา ตองศกษาพระคมภรเสยใหหมด แลวจงจะรจกพทธศาสนา ยงไมถก มากขนไปอก หรอไมถกเอาเสยเลย ทเดยว ถงธรรมะทแทจรง จะถายทอดกนไมไดทางเสยง หรอ ทาง


ตวหนงสอ แตวา วธปฏบต เพอใหธรรมะปรากฏแกใจนน เราบอกกลาวกนได ทางเสยง หรอ ทางหนงสอ แตถาจตใจของเขา เหลานน ไมรจกความทกขแลว แมจะมการถายทอดกน ทางเสยง หรอทางหนงสอ สกเทาไร เขากหาอาจจะถอเอาไดไม ยงเมอไปยดมนทเสยง หรอตวหนงสอ เขาดวยแลว กจะยงกลายเปนอปสรรค ตอการทจะเขาใจพทธศาสนา มากขนไปอก คอ กลายเปนผเมาตารา มความรทวมหวเอาตวไมรอด ปรยตไดกลายเปนงพษ ดงทพระพทธองค ไดตรสไว ชาวตางประเทศ ทมมนสมองด ไดกลายเปนนกปรยต ประเภทนไป เสยมากตอมาก ไมจาเปนจะตองกลาวถง ชาวไทยทเรยน ปรยตธรรม อภธรรม เพอประโยชนทางโลกๆ หรอทางวตถ กนจนเปนของธรรมดา ไปเสยแลว ถงขนาดเปนกบฏ ไมรคณพระพทธเจา กมมาก เชน การกลาววา การไหวพระภม ยงไมเสยการเปนพทธบรษท เปนตน

เราไมจาเปน จะตองศกษาเรองราว ทางปรยต ทางอภธรรม อยางมากมาย เพราะเหตวา คมภรเหลานน เปนทรวม แหงเรองตางๆ ทงหมด หลายประเภท หลายแขนงดวยกน ในบรรดาเรอง ตงหลายพนเรองนน มเรองทเราควรขวนขวายใหร เพยงเรองเดยว คอ เรองความดบทกขโดยแทจรง หรออยางมากทสด กควรขยายออกเพยง ๒ เรอง คอ เรองความทกขอนแทจรง พรอมทงตนเหตของมน (อกเรองหนงกคอ ความมขนไมไดแหงความทกขนน พรอมทง วธทาเพอใหเปนเชนนนไดจรง) ถาผใดสนใจเฉพาะ ๒ ประเดนเทานแลว ชวเวลาไมนาน เขากจะเปนผรปรยต ไดทงหมด คอ สามารถเขาถง หวใจของปรยต ในลกษณะทเพยงพอ สาหรบจะนาไปปฏบต ใหถงความหมดทกขได

เราตองไมลมวา ในครงพทธกาลโนน การศกษาปรยต ในลกษณะทกลาวน เขาใชเวลากนไมกนาท หรอไมกวน คอ ชวเวลาทพระพทธองค ทรงซกไซร สอบถาม แลวทรงชแจง ขอธรรมะ ซงถกตรงกบ ความตองการแหงจตใจของเขา เขากสามารถบรรลธรรมะ อนเปนตวแทของพทธศาสนาได ในทนงนนเอง หรอในทเฉพาะพระพกตรของพระพทธเจา นนเอง บางคนอาจแยงวา นนมนเปนเรองทพระพทธเจา ทานทรงสอนเอง และเปนเรองในยคโนน จะนามาใชในยคน อยางไรได คาแยงขอน นบวามสวนถกอย แตกมสวนผด หรอสวนทมองขามไปเสย อยมากเหมอนกน คอมองขามในสวนทวา ธรรมะไมไดเกยวเนองอยกบเวลา และไมไดเนองอยทบคคลผสอน ไปเสยทงหมด หมายความวา ถาใครมตนทนทเพยงพอ เขากสามารถเขาถงธรรมะได เพราะไดฟงคาพด แมเพยงบางประโยค

สาหรบขอทวา มตนทนมาแลวอยางเพยงพอนน หมายความวา เขามความเจนจด ในดานจตใจมาแลวอยางเพยงพอ คอ เขาไดเขาใจชวตนมามากแลว ถงขนทมองเหน ความนาเบอหนาย ของการตกอยใตอานาจของกเลส ตองทนทรมานอย อยางซาๆ ซากๆ รสกอดอด เพราะ


ถกบบคน และไรอสรภาพ มองเหนชดอยวา ตนยงปฏบตผด ตอสงทงปวง อยอยางใดอยางหนง จงเอาชนะกเลสไมได เขารสงตางๆ มามากแลว ยงเหลออยเพยงจดเดยว ทเขายงควาไมพบ ซงถาควาพบเมอใด ความพนทกขสนเชง กจะมไดโดยงาย และทนท เหมอนเราควาพบ สวตซไฟฟา ในทมด ฉนใดกฉนนน

ตนทนดงทกลาวน ไมคอยจะมแกบคคลแหงยคทมวเมา สาละวนอยแต ความเจรญกาวหนาในทางวตถ คนเหลานถกเสนหของวตถ ยดใจเอาไว และลากพาตวเขาไป ไมมทสนสด จงไมประสประสา ตอความจรง ของธรรมชาต โดยเฉพาะ ในดานจตใจ วามนมอยอยางไร เพราะฉะนน ถงแมวา เขาจะเปนคนเฉลยวฉลาด และมการศกษาแหงยคปจจบน มามากแลว สกเพยงใด กยงไมแนวา เขาเปนผมตนทนพอ ในการทจะเขาถงธรรมะตามแบบ หรอวธ แหงยคพระพทธเจาได พระพทธเจาทแทจรง ยอมปรากฏ หลงจากทธรรมะปรากฏ แกผนนแลวเสมอไป ฉะนน ในกรณเชนน เราไมตองพดถงพระพทธเจากอนกได ขอแตใหเรา พจารณาอยางแยบคายทสด ในการมองดตวเอง มองดชวต มองดสภาวะ อนแทจรงของชวต ใหรอยตามทเปนจรง เรอยๆไป กพอแลว วนหนง เรากจะบรรลถงธรรมะ ดวยเครองกระตนเพยงสกวา "ไดยนคาพดบางประโยค ของหญงทาสทคยกนเลนอยตามบอนาสาธารณะ" ดงทพระพทธเจา ทรงยนยนไว หรอ ยงกวานน กดวยการไดเหนรป หรอ ไดยนเสยง ของมดหรอแมลง นกหรอตนไม ลมพด ฯลฯ แลว บรรลธรรมะถงทสดได ตามวธงายๆ เฉพาะตน

ยงมความเขาใจผด อกอยางหนง ททาคนใหเขาใจพทธศาสนาผด จนถงกบไมสนใจพทธศาสนา หรอ สนใจอยางเสยไมได ขอนคอ ความเขาใจทวา พทธศาสนามไวสาหรบ คนทเบอโลกแลว หรอ เหมาะแก บคคลทละจากสงคม ไปอยตามปา ตามเขา ไมเอาอะไรอยางชาวโลกๆ อก ขอน มผลทาใหคนเกดกลวขน ๒ อยาง คอ กลววา จะตองสลดสงสวยงาม เอรดอรอย สนกสนาน ในโลกโดยสนเชง อกอยางหนง กคอ กลวความลาบาก เนองจาก การทจะตองไปอยในปา อยางฤษนนเอง สวนคนทไมกลวนน กกลบมความยดถอบางอยาง มากขนไปอก คอ ยดถอการอยปา วา เปนสงจาเปน ทสด สาหรบผจะปฏบตธรรม จะมความสาเรจกเพราะออกไปทากนในปาเทานน การคดเชนน เปนอปสรรคขดขวาง ตอการปฏบตธรรมะ เพราะโดยปกต คนยอมตดอยใน รสของกามคณ ในบานในเรอน หรอ การเปนอยอยางโลกๆ พอไดยนวา จะตองสละสงเหลานไป กรสกมอาการ เหมอนกบ จะพลดตกลงไปในเหวลก และมดมด มทงความเสยดาย และ ความกลวอยในใจ จงไมสามารถไดรบประโยชน จากพทธศาสนา เพราะมความตอตาน อยในจตใจ หรอมความรสกหลกเลยงอยแลว


เมอคนคดกนวา จะเขาถงตวแทของพทธศาสนา ไมไดถาไมไปอยในปา จงมแตเพยงการสอน และการเรยน เพอประโยชน แกอาชพ หรอ เพอผลทางวตถไป จะสอน หรอ จะเรยนกนสกเทาไรๆ กไมมทางทจะเขาถงตวแท ของพทธศาสนาได พทธศาสนาจงหมดโอกาส ทจะทาประโยชนแก บคคลผครองเรอน ไดเตม ตามทพทธศาสนาอนแทจรง จะมให บางคนถงกบเหมา หรอเดาเอาเองวา บคคลใด หรอ สานกไหน มการสงสอนพทธศาสนา อยางถกตองแลว ทนน กจะมแตการชกชวนคน ใหทงเหยาเรอน บตรภรรยา สาม ออกไปอยปา เขาเองไมอยากจะ เกยวของกบสานกนนๆ แลวยงกดกนลกหลาน ไมใหเขาไปเกยวของดวย เพราะเกรงวา จะถกชกจง หรอ เกลยกลอม ใหไปหลงใหลอยในปา นนเอง พทธศาสนา ไมไดมหลกเชนนน การทมคากลาวถง ภกษอยในปา การสรรเสรญ ประโยชนของปา หรอแนะใหไปทากรรมฐานตามปานน มไดหมายความวา จะตองไปทนทรมานอยในปาอยางเดยว แตหมายเพยงวา ปาเปนแหลงวางจากการรบกวน ปายอมอานวยความสะดวก และสงเสรมการกระทาทางจตใจ ถาใครสามารถหาสถานทอน ซงมใชปา แตอานวยประโยชน อยางเดยวกน ไดแลว กใชได

แมภกษในพทธศาสนา กยงเกยวของอยกบชาวบาน มใชอยปาชนดไมพบใครเลย จนตลอดชวต เพราะจะตองชวยเหลอชาวบาน ใหอยในโลกได โดยไมตองเปนทกข ถาจะพดโดยสานวนอปมา กกลาวไดวา "ใหรจกกนปลา โดยไมถกกาง" พทธศาสนามประโยชนแกโลกโดยตรง กคอ ชวยใหชาวโลก ไมตองถกกางของโลกทมตา ภกษสงฆทงหมด มพระพทธเจาเปนประมข กเปนผทเกยวของอยกบโลกตลอดเวลา เพอชวยเหลอชาวบาน หรอ ศกษาโลกพรอมกนไปในตว จนกระทง รแจงโลก ซงเรยกกนวา "โลกวท" จนสามารถขจดความทกข ทางโลกๆ ออกไปได และตองการให ทกคนเปนอยางนน ไมใชใหหนโลก หรอพายแพแกโลก แตใหมชวตอยในโลก อยางมชยชนะ อยตลอดเวลา

ฉะนน การทใครๆ จะมากลาววา ถาจะปฏบตธรรมะแลว ตองทงบานเรอน เปดหนเขาปา กเปนการกลาวตพทธศาสนา ดวยคาเทจ อยางยง เพราะสถานทใด ทมการพจารณาธรรมะได ทนนกมการศกษา และปฏบตธรรมะได พทธศาสนาไมไดสอน ใหคนกลว หรอ หลบหลก สงตางๆในโลก และไมไดสอนให มวเมาในสงเหลานน แตสอนใหรจก วธทจะทาตวใหมอานาจ อยเหนอสงเหลานน ฉะนน เปนอนกลาวไดวา จะเปนใครกตาม ยอมสามารถใช พทธศาสนาเปนเครองมอ ใหตนอยในโลกได โดยไมถกกางของโลกทมแทง แตเปนทนาเสยดายวา ผสนใจพทธศาสนาทงหลาย ไมไดมองเหนกนในแงน แตกลบไปเหน เปนศาสตร หรอ เปนปรชญา หรอเปนวชาความร อยางหนง ในบรรดาวชาความร ทมอยในโลก แลวกศกษา เพอจะเอาพทธศาสนา มาทามาหากนกน เมอผสอนเอง กไมรวา พทธศาสนาประสงคอะไร ผถกสอน กจะยงมดมวขนไปอก ฉะนน จงใครขอปรบความเขาใจผด กนเสยกอนทจะศกษาเรองอนๆ ตอไป


หมนกจอง มองเทาใด ไมเหนฟา ถงฝงปลา กไมเหน นาเยนใส ไสเดอนมอง ไมเหนดน ทกนไป หนอนกไม มองเหนคต ทดดกน

คนทวไป กไม มองเหนโลก ตองทกขโศก หงดหงด อยนจสน สวนชาวพทธ ประยกตธรรม ตามระบล เหนหมดสน ทกสง ตามจรงเอย


บทท ๒ พทธศาสนามงหมายอะไร

ความมงหมายของพทธศาสนานน มกจะถกคนสวนมากเขาใจไปเสยวา มงหมายจะนาคนไปเมองสวรรค จงไดมการสอนกนเปนอยางมาก วา สวรรคเปนแดนทคนควรไปใหถง สวรรคเปนแดนแหงความสขทสด เลยมการชกชวนกน ใหปรารถนาสวรรค ปรารถนากามารมณ อนวเศษในชาตหนา

คนทงหลายทไมรความจรง กหลงใหลสวรรค มงกนแตจะเอาสวรรค ซงเปนแดนทตนจะไดเสพยกามารมณ ตามปรารถนา เปนเมองทตนจะหาความสาราญ ไดอยางสดเหวยง แบบสวรรคนรนดร ของศาสนาอนๆ ทเขาใชสวรรค เปนเครองลอ ใหคนทาความด คนจงไมสนใจ ทจะดบทกข กนทน และเดยวน ตามความมงหมาย อนแทจรง ของพทธศาสนา นคอ อปสรรค อนสาคญ และเปนขอแรกทสด ททาให คนเขาถงจดมงหมายของพทธศาสนาไมได เพราะไปมงเอา ตณหาอปาทาน กนเสยหมด

ฉะนน เราควรจะตองสงสอนกนเสยใหม และพทธบรษท ควรจะเขาใจเสยใหถกตองวา สวรรคดงทกลาววา เปนเมองทจะตองไปใหถงนน เปนการกลาวอยางบคคลาธษฐาน คอ การกลาว สงทเปนนามธรรม ใหเปน รปธรรม หรอเปนวตถขนมา การกลาวเชนนน เปนการกลาวในลกษณะโฆษณาชวนเชอในเบองตน ทเหมาะสาหรบ บคคลไมฉลาดทวไป ทยงไมมสตปญญามากพอ ทจะเขาใจถงความหมาย อนแทจรงของพทธศาสนาได แมคาวา "นพพาน" ซงหมายถง การดบความทกข กยงกลายเปนเมองแกว หรอ นครแหงความไมตาย มลกษณะอยางเดยวกนกบ เทยนไท หรอ สขาวด ของพวกอาซมตามโรงเจทวไป สขาวด นน ตามความหมายอนแทจรง กมไดหมายความดงทพวกอาซมเขาใจ เชนเดยวกน แตมความหมายถง นพพาน คอ ความวางจากกเลส สวางจากทกข มไดหมายถง บานเมองอนสวยงาม ทางทศตะวนตก ซงมพระพทธเจา ชอ อมตาภะ ประทบอยเปนประธาน ทใครๆ ไปอยทนน แลวกไดรบความพอใจทกอยาง ตามทตนหวง เพราะวาแวดลอมไปดวยสงสวยงาม และรนรมยทสด ทมนษย หรอ เทวดา จะมได นเปนการกลาวอยางบคคลาธษฐาน ทงสน

สวนพวกนกายเซน ไมยอมเชอวา อมตาภะ เปนเชนนน แตไดเอาคาวา อมตาภะ นนมาเปนชอของจตเดมแท อยางททานเวยหลางเรยก หรอ เอามาเปนชอของ ความวาง อยางททานฮวงโปเรยก เมอเปนดงน อมตาภะ หรอ สขาวด ของพวกอาซมตามโรงเจ กกลายเปนของเดกเลน หรอของนาหวเราะเยาะ สาหรบคนฉลาดไป


ฉะนน เมอถามวา พทธศาสนา มความมงหมายอยางไร กควรจะตอบวา มงหมายจะแกไขปญหาชวตประจาวน ของคนทกคนในโลกน เพอใหมชวตอยในโลกน โดยไมมความทกขเลย พดอยางตรงๆ สนๆ กวา ใหอยในกองทกข โดยไมตองเปนทกข หรอพดโดยอปมากวา อยในโลกโดยไมถกกางของโลก หรอ อยในโลก ทามกลางเตาหลอมเหลกอนใหญ ทกาลงลกโชนอย แตกลบมความรสกเยอกเยนทสดดงน ขอสรปวา พทธศาสนา มงหมายทจะขจดความทกข ใหหมดไปจากคน ทน และ เดยวน หาใชมงหมาย จะพาคนไปสวรรค อนไมรกนวา อยทไหน มจรงหรอไม และจะถงได หลงจากตายแลว หรอ ในชาตตอๆไป จรงหรอไม เพราะไมมใครพสจนได นอกจากการกลาวกนมาอยางปราปรา แลวกยอมเชอกนไป โดยไมใชเหตผล จนเปนความงมงาย ไปอกอยางหนง

บางคนอาจจะแยงวา คาสอนของพทธศาสนา มอยเปนชนๆ ความมงหมายกควรจะมเปนชนๆ เชนใหมความเจรญในโลกน แลวมความเจรญในโลกหนา แลวจงถงความเจรญอยางเหนอโลก ดงทชอบพดกนวา มนษยสมบต สวรรคสมบต และ นพพานสมบต ทเปนเชนน กเพราะวา เขาเหลานน ไมทราบวา สมบตทง ๓ นน เปนเพยงระดบตางๆ ทตองลถงใหไดในโลกน และเดยวน หรอในชาตนนนเอง ไมใชเอาสวรรค ตอเมอตายแลว และเอานพพาน หลงจากนน ไปอกไมรกสบชาต

ตามความหมายทถกตองนน มนษยสมบต หมายถง การไดประโยชน อยางมนษยธรรมดาสามญ จะลถงได ดวยการเอาเหงอไคลเขาแลก จนเปนอยอยางผาสก ชนดทคนธรรมดาสามญ จะพงเปนอยกนทวไป สวรรคสมบต นนหมายถง ประโยชนทคนมสตปญญา มบญ มอานาจวาสนา เปนพเศษ จะพงถอเอาได โดยไมตองเอาเหงอไคลเขาแลก กยงมชวตรงเรองอยได ทามกลางทรพยสมบต เกยรตยศ ชอเสยง และ ความเตมเปยมทางกามคณ สวน นพพานสมบต นนหมายถง การไดความสงบเยน เพราะไมถก ราคะ โทสะ โมหะ เบยดเบยน จดเปนประโยชน ชนดทคนสองพวกขางตน ไมอาจจะไดรบ เพราะเขาเหลานน ยงจะตองเรารอน อยดวยพษราย ของราคะโทสะ โมหะ ไมอยางใด กอยางหนง เปนธรรมดา แตถงกระนน กควรพจารณาใหเหนวา สมบตทง ๓ น เปนเพยงประโยชนทอยในระดบ หรอ ชนตางๆ กน ทคนเรา ควรจะพยายามเขาถง ใหไดทงหมด ทน และเดยวน คอในเวลาปจจบน ทนตาเหน นจงจะไดชอวา ไดรบสงซงพทธศาสนาไดมไวสาหรบมอบใหแก คนทกคน โดยเฉพาะอยางยง กคอ คนทไมไรปญญาเสยเลย

ทน กมาถงปญหา ทจะตองพจารณากนอยางรอบคอบทสดวา ในบรรดาประโยชน ทง ๓ คอ มนษยสมบต, สวรรคสมบต และนพพานสมบต นน ประโยชนอนไหนเปนประโยชน ทมง


หมายอยางแทจรง ของพทธศาสนา ประโยชนอนไหน เปนเหมอน ปลาทมกาง ประโยชนอนไหนเปนเหมอนปลาไมมกาง และอะไรเปนเครองทจะชวยใหสามารถกนปลามกางได โดยไมตองถกกางเลยอกดวย ในขอน แมคนทมสตปญญาอยบางแลว กยอมจะมองเหนไดดวยตนเองวา มนษยสมบต และสวรรคสมบตนน เปนเหมอนปลาทมกาง อยางมองเหนบาง หรอ อยางซอนเรน อยางหยาบ หรอ อยางละเอยด โดยสมควรแก ชนเชงของมนทงนน คนตองหวเราะ และรองไห สลบกนไป อยางไมรจกสนสด กเพราะ มนษยสมบต และสวรรคสมบต ตองทนทกข อยางซาซาก กเพราะ สมบตทงสองน ตองเปนทกขโดยตรง หรอ โดยประจกษชด ในเมอแสวงหามนมา และตองเปนทกข โดยออม หรอโดยเรนลบ ในเมอไดสมตามประสงค หรอ เมอกาลงบรโภคมนอย หรอเมอเกบรกษามนไวกตาม ตลอดเวลาทเขายงไมไดรบสมบตอนท ๓ อยเพยงใด เขาจะตองทนทกข อยอยางซาๆ ซากๆ อยในทามกลาง ของสงทเขาหลงสาคญผดวา เปนความสข ตอเมอไดสมบตอนท ๓ เขามา เมอนนแหละ เขาจะสามารถปลดเปลอง พษสง หรอ ความบบคน ของสมบตทง ๒ ประเภทขางตนออกไปได มชวตอยอยางอสระ เหนอการบบคนของสมบตทง ๒ นนอกตอไป นแหละ จงพจารณาดดวยตนเองเถดวา การไดมาซงสมบตชนดไหน จงจะนบวา เปนการไดทด การไดสมบตชนดไหน จะทาใหเราพบความมงหมาย อนแทจรงของพทธศาสนา

ความเขาใจผด ทเปนอปสรรคแกการจะเขาใจพทธศาสนา มอยอกอยางหนงคอ คนมกเขาใจกนวา หลกพระพทธศาสนา อนวาดวย สญญตา หรอ อนตตา นน ไมมความมงหมาย หรอ ไมอาจนามาใชกบคนธรรมดาสามญทวไป ใชไดแตผปฏบตธรรม ในชนสงทอยตามถา ตามปา หรอเปนนกบวชทมงหมาย จะบรรลมรรคผลนพพาน โดยเรวเทานน แลวกเกดบญญตกนเองขนใหมวา จะตองมหลกพทธศาสนาอกระดบหนง ซงเหมาะสาหรบคนทวไป ทเปนฆราวาสอยตามบานเรอน และคนพวกนเองทยดมนในคาวา มนษยสมบต สวรรคสมบต แลวจดตวเองหรอสอนคนอนๆ ใหมงหมายเพยงมนษยสมบต และสวรรคสมบตเทานน สวนนพพานสมบต เขาจดไวเปนสงสดวสยของคนทวไป เขาจงไมเกยวของ แมดวยการกลาวถง คนพวกนแหละ จงหางไกลตอการไดยนไดฟง หลกพระพทธศาสนาอนแทจรง กลาวคอ เรองสญญตา และ อนตตา คงสาละวนกนอยแตเรองทาบญ ใหทาน ชนดทจะทาใหตนเปนผมโชคดในชาตน แลวไปเกดสวยเกดรวยในชาตหนา และไดครอบครองสวรรค หรอวมานในทสด วนเวยนพดกนในเรองน ไมวาในหมคนปญญาออน หรอ นกปราชญ เรองนพพานสมบต จงเปนเรองทนากลวไป เพราะรสกคลายกบวา การบรรลนพพานนน เหมอนกบ การถกจบโยนลงไปในเหว อนเวงวาง ไมมทสนสด แตจะปดทงเสยทเดยวกไมได เพราะเขาวาเปนสงสงสด ในพระพทธศาสนา จงไดแตเพยงหามปรามกน ไมใหพดถง แมในหมบคคลชนเถระ หรอ สมภารเจาวด พวกชาวบาน


ทวไป จงหางไกลจากการไดยนไดฟง เรองซงเปนตวแทของพทธศาสนา หรอ หลกพทธศาสนาอนแทจรง ทพระพทธองคทรงมงหมายเอาไว หรอมไว เพอประโยชนแกคนทกคน และทกชน สถานการณดานศาสนาของประเทศไทย กาลงเปนอยอยางน แลวจะเรยกวา เปนการบวชเพอสบพระศาสนาไดอยางไรกนเลา

เรองสญญตาน เปนเรองของฆราวาส จะตองสนใจ ทราบไดจากบาลตอนหนงแหง สงยตตนกายและทอนๆ ทตรงกน ขอความในบาลนน มใจความทพอจะสรปสนๆ ไดวา พวกชาวบาน ทมอนจะกนกลมหนง ไดเขาไปเผาพระผมพระภาคเจา แลวกราบทลใหทรงทราบ ตามสภาพทเปนจรงวา พวกเขาเปนผครองบานเรอน อดแอดวยบตรภรรยา ลบไลกระแจะจนทนหอม ประกอบการงานอยอยางสามญชนทวไป ขอใหพระองคทรงแสดงขอธรรมะททรงเหนวา เปนประโยชนเกอกลแกเขา ผอยในสภาพเชนนน พระพทธองค จงสอนเรองสญญตา ซงเปนตวแทของพทธศาสนา แกคนเหลานน โดยทรงเหนวา เปนประโยชนเกอกลแกชนเหลานน โดยตรง และทรงยนยนใหเขาถอเปนหลกไวประจาใจวา เรองสญญตานน เปนเรองซงพระพทธเจาสอน สวนเรองอนสวยสดงดงามตางๆ นอกไปจากนน เปนเรองของคนชนหลงสอน พวกชาวบานเหลานนไดทลแยงขนวา เรองสญญตายงสงเกนไป ขอใหทรงแสดงเรองทตาลงมา พระองคจงไดแสดงเรองการเตรยมตว เพอความเปนผบรรลถงกระแสแหงนพพาน ซงไดแก ขอปฏบตเพอบรรลถงความเปนพระโสดาบน มใจความโดยสรปคอ มศรทธาในพระพทธ พระธรรม พระสงฆ อยางไมงอนแงน คลอนแคลน กบมศลชนดทพระอรยเจาชอบใจ คอ เปนศลชนดทผนนเอง กตเตยนตนเองไมได และการไมมความเชอหรอปฏบตอยางงมงาย ในเรองตางๆ พวกชาวบานเหลานน กแสดงความพอใจ และกราบทลวา ตนไดยดมนอยในหลกปฏบตเหลานนอยแลว

เรองน เปนเรองทจะตองพจารณากนอยางละเอยด เพอความเขาใจถงความมงหมาย อนแทจรงของหลกพระพทธศาสนา พระองค ทรงแสดงเรองสญญตา แกบคคลผครองเรอน เพราะเปนประโยชน เกอกลแกเขาตามทเขาขอรองตรงๆ พระพทธองคประสงคจะใหพวกฆราวาส รบเอาเรองสญญตา ไปใชใหเปนประโยชน เพราะมนไมมเรองอน ทดกวานจรงๆ สวนเรองทลดหลนลงไป จากเรองสญญตานน กไดแก ขอปฏบตททาใหเปนพระโสดาบนนนเอง เรองนกเปนเรองเตรยมตวสาหรบการบรรลนพพานโดยตรง จงนบวา เปนเรองเขาถงสญญตาโดยทางออมนนเอง หาใชเปนเรองทาบญใหทาน ดวยการมวเมาในมนษยสมบต และสวรรคสมบต อยางไมมทสนสด แตกไมวายทพวกนกอธบายธรรมะในชนหลงๆ จะดงเอาเรองเหลาน มาเกยวของกบสวรรคสมบตจนได และทาไปในลกษณะทเปนการหลอก โฆษณาชวนเชอยงขนทกท จงทาใหเรองทเปนบนไดขนตนของนพพาน หรอของสญญตา ตองสลว หรอ ลบเลอนไปอก จนพวกเราสมยน ไมมโอกาสทจะฟงเรองสญญตา หรอนาเอาเรองสญญตา อนเปนตวแทของ


พระพทธศาสนา มาใชในการบาบดทกขประจาวน อนเปนความประสงคทแทจรงของพระพทธเจา พวกเราจงตองเหนหางจากหวใจของพทธศาสนา ออกไปมากขนทกวนๆ เพราะนกสอนนกอธบายสมยนเอง

การทพระพทธองค ทรงแสดงเรองสญญตา แกฆราวาส กตองมความหมายวา ปญหายงยากตางๆ ของฆราวาส ตองแกดวยหลกสญญตา ความเปนไปในชวตประจาวนของฆราวาส จะตองถกควบคมอยดวยความเขาใจถกตอง ในเรองอนเกยวกบจตวาง เขาจะทาอะไรไมผด ไมเปนทกขขนมา กเพราะมความร ในเรองสญญตา มาคอยกากบจตใจ ถาผดไปจากนแลว ฆราวาสกคอ พวกทจะตองหวเราะ และรองไห สลบกนไป ไมมทสนสด และ เพอทจะใหฆราวาส ไมตองเปนเชนนน พระองคจงไดสอนเรองสญญตา แกฆราวาสในฐานท "เปนสงทเปนประโยชน เกอกลแกฆราวาส" ดงทกลาวแลว หลกพทธศาสนาอนสงสดนน มเรองเดยว คอ เรองสญญตา หรอ จตวาง ใชไดแมแตพวกฆราวาสทวไป และมงหมายทจะดบทกขของฆราวาสโดยตรง เพอฆราวาสผอยทามกลางความทกขน จะไดกลายเปน บคคลทความทกขแปดเปอนไมได ถาเปนนพพาน กเปนทความทกขแปดเปอนไมไดนนเอง ถาแปดเปอนไมไดเลย จนเปนการเดดขาด และถาวร กเรยกวา เปนผบรรลพระนพพาน เปนพระอรหนต, เปนแตเพยงการแปดเปอนทนอยลงมา กเปนการบรรลพระนพพาน ในขนทเปนพระอรยบคคล รองๆ ลงมา

"โสตาปตตยงคะ" กคอ ศรทธาแนนแฟนในพระพทธ พระธรรม พระสงฆ และความมอรยกนตศล รวมทง ๔ อยางน เปนการเตรยมตวเพอลสญญตาหรอ นพพาน ศรทธา (ความเชอ) จะยงไมแนนแฟนแทจรง จนกวาจะไดมองเหนวา พระพทธเจา เปนผตรสรเรองสญญตา คอ เรองสงสดทดบทกขไดจรง และพระธรรมนน กเปนเรองอะไรอน นอกไปจากเรองทงหมดของสญญตา ทดบทกขไดจรง กลาวคอ คาสอนและการปฏบต รวมทง ผลทมมาจากความไมยดมนในสงทงปวง สวนพระสงฆนน กคอ ผทปฏบต และไดรบผลการปฏบตเชนนน เมอมองเหนอยอยางน ศรทธาจงจะแนนแฟนมนคง ไมงอนแงน คลอนแคลน กลาวคอ จะไมเลอมใสในศาสดาอนๆ ในขอสงสอนใดๆ และพวกนกบวชใดๆ ทไมกลาวสอนหรอปฏบตเรองสญญตา หรอ นพพาน

สวน "อรยกนตศล" นนกเหมอนกน ศลทจะบรสทธหมดจด ถงกบถกจดเปน "อรยกนตะ" คอ เปนทพอใจของพระอรยเจาได กตอเมอศลนน มมลมาจากการเหน สญญตา เทานน แมไมโดยสนเชง กตองโดยบางสวน คอ อยางนอย จะตองมความเหนวา สงทงปวงไมควรยดมน หรอ ยดมนไมไดจรงๆ เทานน เขาจงจะเปนผไมมเจตนา ทจะทาอยางใดอยางหนงลงไป ทเปนการผดศล ไมวาจะเปนศลเทาใดขอไหนกตาม อนง สขเวทนา และสงอนเปนทตงของสขเวทนา นานาชนดในโลกนนเอง ทเปนทตงของความยดมนถอมน และทาใหคนเราลวงศล ทงๆทรอย หรอ


ทงๆทพยายามจะไมใหลวง มนกลวงจนได ยงไปบบบงคบหนกเขา มนกยงมปฏกรยามากขน แตถาหากมทางระบายความกดดนอนนออก เสยได ดวยความร เรองสญญตาอยเสมอๆ แลว การรกษาศลใหบรสทธ กจะมไดโดยงายขน ไมมการฝน หรอ ตอสอะไรมากมาย ศลกจะบรสทธ ถงขนาดเปนทพอใจ ของพระอรยเจาได

ทงหมดน เราจะเหนไดวา โสตาปตตยงคะ ทง ๔ องคน แมจะเปนสงทพระพทธเจา ตรสเพอเลยงคาแยงของพวกฆราวาสเหลานน ในเรองความยากเกยวกบสญญตา กยงไมพนวงของเรองสญญตา อยนนเอง ถาจะกลาวอยางโวหารธรรมดา กกลาวไดวา เปนการซอนกล บงคบใหรบเอาเรองสญญตา อยางหลกเลยงไมพน หรอในลกษณะทความรเรองสญญตานน จกตองงอกงามเบกบานออกไปไดในอนาคต ในตวมนเองโดยแนนอน ถาเขาจะมศรทธาจรง มศลจรง ดงทกลาวมาน มนกตองเปนศรทธา หรอศล ทมมลมาจากสญญตา ไมใชจากความกระหายตอสวรรค เชน อยากเปนเทวดา มวมานทอง มนางฟา ๕๐๐ เปนบรวาร หรออะไรๆ ทเขาลอๆ ใหคนหลงกนอยทวไป แมจะเปนศรทธา หรอศล อยางรนแรงเพยงใด กหาเปนสงทแนนแฟนมนคง หรอ เปนทพอใจของพระอรยเจาไม เพราะฉะนน เมอจะมศรทธาและมศล อยางมนคงได มนกตองเปนศรทธา และศล ทมมลมาจากสงอนนน จะตองลมลกคลกคลาน อยเสมอไป ครงถกหลอกถกลอ หนกเขา เจาตวกจะเบอหนาย ตอศรทธา และศล เชนนนขนมาเอง จกเรมใชปญญาของตน จนมาพบศรทธาและศลทมราก คอ สญญตาเขาวนหนงจนได ฉะนน ถาจะกลาวอยางสานวนชาวบาน เรากอาจจะกลาวไดวา พระพทธองคไดทรงวางกบดกลวงหนาไวดแลว จนกระทงวา ทาอยางไรเสย พวกชาวบานเหลานน กไมหลดรอดไปจากวงของเรองสญญตาได ทงๆทเขากาลงปฏเสธ ไมยอมรบเรองสญญตาอยอยางแขงขนกตาม

สรปความวา ในหมคนทมปญญาแลว โดยธรรมชาตทแทจรงนน เขายอมตองการธรรมะ หรอ หลกแหงพทธศาสนาอนเดยวกน คอ การระงบดบทกข เพอใหเกดความสขดวยกนทกคน เพยงแตลดหลนกน ตามสตปญญาเทานนเอง กลาวคอ เรองสญญตา ในระดบหนง ทเหมาะสมแกบคคลเหลาหนงๆ แตขอเสยดายอยางยงกคอ คนเหลานนไมเคยถกสอน ใหตองการสงทจะมาดบทกขตามฐานะของตนๆ ใหเหมาะสมกนกบความทกขของตนๆ แตเขาไดถกสอนใ หแลนเตลดออกไป นอกลนอกทาง คอไปตองการความสข ชนดใดชนดหนง ตามทเขาจะชอบนกฝนเอาเอง เมอเปนเชนน กตองไปตดบวง ของการเมาสวรรค เมาบญทนกสอนศาสนาบางคน เขาโฆษณากนอย ทกคาเชา ฉะนน สงทชาวบานตองการ จงไมใชความดบทกข หรอ ธรรมะทอาจจะดบทกข ตามทพทธศาสนาจะมให แตมนไดกลายเปนวา เขาตองการความสข ตามทเขาคาดฝนเอาเอง สรางวมานในอากาศ ฝนหวานๆ ตามความพอใจของเขาเอง ไปเสยแลว


ขอนเอง เปนขอททาใหทายกทายกา หรอพทธบรษททงหลาย เกดมความมงหมายทจะไดอะไรๆ เกนไปจากทพทธศาสนาจะใหได ผดไปจากความมงหมายเดมแทของพระพทธศาสนา เพราะจบหลกกนไมได วา พระพทธศาสนา มงหมายจะอานวยประโยชนอนแทจรงอะไรใหแกมนษย และหลกธรรมทจะเปนเครองมอเชนวานนคออะไร ฉะนน ขอเนนอยางสรปสนๆ วา พระพทธศาสนา มงหมายจะใหคนทงหลาย อยไดทามกลางของทกข โดยไมตองเปนทกข เพราะอาศยความร และการปฏบต ในเรองสญญตา หรอ ความวางจากตวตน นนเอง หาใชเพอ ความมวเมาในสวรรควมาน อยางทมการโฆษณา ชวนเชออยตามวดวาอารามตางๆ ทวไปไม และขอใหพวกเราเขามารจกกนเสยใหม นบตงแตบดนเปนตนไป เพอมใหเสยเวลา (โปรดอานหนงสอ "วธระงบดบทกข" ของทานพทธทาส)

ปญหาตอไปกคอวา ทาไมพวกเราในสมยน จงไดรบประโยชนจากพทธศาสนา นอยเกนไป ในเมอเทยบกบประโยชนทงหมดทพทธศาสนาไดมให ไมมสนตภาพอนพอควรในหมมนษย ซงถอกนวา เปนสตวสง เหนอสตวทงปวง จนถงกบกลาวไดวา สนตภาพมในหมสตวเดยรฉานทวไป มากกวา ทมอยใน หมมนษย เพอจะตอบปญหาน เราควรจะทาความเขาใจเสยกอนวา คนทเขามาเกยวของกบศาสนานน มอยสองประเภทใหญๆ คอ เขามาเกยวของเพยงสกวา ทาตามบรรพบรษ หรอตามประเพณ อยางหนง กบอกอยางหนงนน เปนเพราะมความตองการในใจ อยางใดอยางหนงจากศาสนา

สาหรบอยางแรก คอ การถอศาสนา สกวาทาตามบรรพบรษ หรอตามประเพณนน ไมมผลเปนชนเปนอนสาหรบตวบคคลนนเอง สวนการถอศาสนาเพราะมความมงหมายอยางใดอยางหนงนน กยงแบงออกเปนอก ๒ ประเภท คอ ประเภททมเจตนาอนบรสทธ คอเขามาเกยวของกบศาสนา เพออยากพนกเลส พนความทกขใจทงปวง คนพวกน เปนพวกทนาจะไดรบการสนบสนน ชวยเหลอ เทาทจะชวยเขาได สวนอกประเภทหนงนน ไมมเจตนาอยางนนเขามา กเพราะหวงจะเอาอะไรโงๆ จากพระศาสนา เชน เอาเครองลางของขลง ของศกดสทธ อยากใหมโชค อยากรารวย ใหไดชยชนะ หรอคลาดแคลว จากศตร จากภตผปศาจ และโรคภยไขเจบ แลวกเทยวหาวตถศกดสทธมาแขวนไวทคอ จนคอแทบจะทนไมไหว โดยไมมความรเลยวา นนคออะไร มมลมาจากอะไร และเพออะไร สงทตนคดวาเปนของขลง และศกดสทธ นนกลบกลายเปน ขาศกแกตนเอง ปดบงปญญาของตว

บางพวกกเขามาบวชเพอหาความรในทางศาสนา เพอจะไดวชาความรนน เปนเครองมอยงชพ หาประโยชนทางวตถเพอตวเอง เปนการเพมกเลสขนอกอยางเดยวกน ในทสด กไมอาจเขาถงแกนของศาสนาได เพราะไมมเจตนจานงคจะเขาใหถง ไมมใจรก ทจะเขาใหถง หรอเหน


วา สจธรรมไมกอประโยชนเปนเงนเปนทองทนตาเหน ฉะนน การทชาวบานลงทนเพอบารงกจการพระศาสนา อนไมนอยกวา รอยลาน พนลานบาท จงไมไดรบผล ตามความมงหมายของศาสนา ไมคมคาเงน ทใชลงทนไป เพราะเขาไมตองการคาสอนทแท ของพระพทธเจา มความตองการ แตสงทไมตรงจดหมายของพระองค

จรงอย ความกลว ยอมเปนมลเหตอนแทจรง ของการเกดขนมา และการตงอยได ของศาสนาทงปวง พวกทกลวอานาจอนลลบ ของผสางเทวดา รวมทงพระเปนเจา กตองการศาสนาไว เพยงเพอจะไดเปนทโปรดปราน ของผสางเทวดา และพระผเปนเจา ทงๆ ทสงทงหมดเหลาน กเปนเพยงอวชชาความโง อยางหนงเทานน พวกทกลวยากจน กลวโชคราย กหนเขามาหาศาสนา เพอเปนเครองมอ ชวยขจดความกลวเหลานน สวนความกลวของพทธบรษท ทแทจรงนน คอ กลวความทกข หรอ กลวกเลส ของตวเอง โดยเหนวาเปนภยทใหญหลวง ยงกวาภยใดๆ หมด พอเกดมา กไดประสบภยอนนแลว และประสบอยตอไป จนตลอดชวต จงตองการเครองมอ กาจดมนเสย เพราะเหตนเอง พทธบรษททแท ทหวงจะไดรบผลจากพระพทธศาสนาโดยตรง จงตองรบสะสางปญหาขอน โดยมความตองการใหถกตรง ตามจดมงหมายของพทธศาสนา แลวจะประสบสงทเราตองการ กลาวคอ สนตภาพอนถาวร ของเอกชน และสงคม โดยไมตองสงสยเลย และนบวาไดรบสงสงสด ทพทธศาสนาเจตนาจะให กลาทาใหพสจนไดวา ไมมอะไรทสงยงไปกวาน ในการทจะสรางสนตภาพ ใหแกตนเอง และทกๆ คนในโลก


บทท ๓ ปมเดยวทควรแก

มความคดเขาใจผดในหมคนทไมรจกพทธศาสนาจรง วา หลกของพระพทธศาสนา เปนไปในทางทจะทาใหคนสนหวง หรอ เหนโลกไปในแงรายเสยหมด ทาใหคนฟงแลวเศราสรอยไมเบกบาน เพราะพทธศาสนาพดถงเรองสญญตา (ความวาง) อนตตา(ความไมมตวตน) หรอ บอกวาสงทงปวงเปนทกข ไมมอะไรเปนสาระแกนสาร ทคนควรจะเขาไปยดมนถอมน แมแตเรองสวรรคกไมมความดทเราจะลมหลง ไมควรใฝฝน ไมควรหวง เพราะเปนเรองของตณหา และอปาทาน ไมดไมวเศษ อยางทคนสวนมากหลงเขาใจผดกนอย

ชาวตางประเทศทเผอญมาไดยนไดฟงดงน หรอไดศกษาแตเพยงบางตอน กเกดมความเหนไปวา พทธศาสนาเพงเลงในแงราย และยงไปกวานน ยงแถมจดใหเปนพวกทปฏเสธสงทงปวง ซงในทสด กคงไมไดรบอะไรเลย เพราะไมไดยดถอเอาอะไรเลย เมอใครมความรสกดงน ความเหนของเขากจะเดนไปผดทาง เปนมจฉาทฏฐ อยางใดอยางหนงไปทนท สาหรบชาวไทย ทไมไดศกษาพทธศาสนาจนถงแกน กคดอยางนนเหมอนกน และถาบคคลพวกนมอาชพ หรอทางานเกยวกบการเผยแพรพทธศาสนาดวยแลว เขากจะทาใหคนอนพลอยเหนผดตามไป เกดผลรายแกพทธศาสนา และประชาชนผฟงเปนอยางยง เพราะประชาชนเขาใจวา เขาเปนผมความร จนไดรบเชญใหมาบรรยายหลกพระพทธศาสนา และตอบปญหาแกประชาชน ปรากฏอยบอยๆ วา ผสอนพทธศาสนาบางคน ไดบดผนคาสอนของพระพทธเจาเพอเอาใจประชาชน หรอดวยอคตเพราะรก เพราะเกลยด เพราะกลว และดวยความหลงงมงายของตนเอง

สวนอกทางหนงนน กไดแก พวกพทธบรษททไมชอบการเรยน หรอไมอาจจะเรยนได ซงมอยจานวนมากทสด คนพวกนน มแตศรทธา และความเขมแขงในการทาบญใหทาน เชอมนในบญกศล วามผลเปนความสขความเจรญ ทงในโลกนและโลกหนา โดยไมตองการคาอธบายอยางใดอก พวกทเปนเชนน ยอมมองพทธศาสนาในลกษณะทตรงกนขาม คอมองในดานดอยางเดยว คดวาจะไดนนไดน จะเปนนนเปนน แลวกไมฟงเสยงใครๆ หากใครจะกรณาชแจงเรองถกตอง เขากไมยอมรบฟง และยงจะโกรธ หรอเหนวา ผชแจงนนเปนมจฉาทฏฐไปดวยกได อนตรายกจะตกแกผนนเอง เพราะเขาไมรจกพระพทธศาสนาทแทจรง

ฉะนน พทธศาสนาจงไมใชพวกทมองในแงราย หรอพวกทมองในแงด แตเปนพวกทอยตรงกลาง เพราะมองเหน สงทกสงประกอบอยดวยคณและโทษ แตจกเปนผมจตวางหรอเฉยอยไดในทกสง การทมองอะไรๆ เปนแงด หรอแงรายไปโดยสวนเดยวนน เปนความคดผด เปนการมอง


อยางเดกอมมอ คอเหนอะไรเทาทตวเหน แลวกวามนเปนอยางนนไปหมด ฉะนน พงเขาใจวา พทธศาสนามองสงทงปวงตามทมนเปนจรง ทงดานนอกและดานใน แลวกเกยวของกบสงเหลานน เทาทควร และในลกษณะทจะไมเปนทกขแกตนแตประการใดเลย ไมมอาการทเรยกวา ตดในความด หรอ อดอดขดใจเพราะความชว พทธศาสนาไมปฏเสธวา ไมมอะไร แตยอมรบวา ทกๆ อยางมนม เพยงแตวา ทกๆ อยางนน เปนสงทไมควรเขาไปยดมนถอมนวา เปนตวเรา หรอ เปนของเรา

ทกลาววา ไมมอะไรเปนตวเรา หรอ ของเรานน มไดหมายความวา เราไมมอะไร หรอ ไมรบอะไร ไมใชสอยบรโภคสงใด เราคงมอะไร หรอบรโภคใชสอยสงใดๆ ไปตามทสมควรจะมจะเปน แตภายในใจนน ไมมการยดถอวา สงเหลานนเปนตวตนของมนหรอของใครเทานน ทงนกเพอจะใหไดรบความเยนใจ เบากายเบาใจอยตลอดเวลานนเอง เรยกวา เรารบมนไว เพอมาเปนบาวเปนทาสเรา เพออานวยความสะดวกสบาย เทาทจาเปน ไมยอมรบรอะไร มากไปกวานน ความมจงมคาเทากบไมม หรอความไมมจงมคาเทากบม แตความสาคญสวนใหญนน เราจะมจตใจทไมหวนไหว ไมทกขรอน หรอลงโลดไป เพราะการไดการเสย จตใจชนดน ไมตองการทจะรบ และไมตองการทจะปฏเสธ จงสงบเปนปกตอยได พทธศาสนาสอนใหเรามจตใจอยางน คอใหมจตใจเปนอสระอยเหนอวสยชาวโลก ไมหวนไหวไปตามสถานการณทกอยางในโลก จงอยเหนอความทกขทกอยาง ทงในการคด การพด การทา เพราะมจตใจเปนอสระจากกเลสนนเอง จรงอย พทธศาสนาปฏเสธวา ไมมอะไรทควรสนใจ หรอควรได แตกยอมรบวา สงทควรสนใจหรอควรไดนน มอยโดยแนนอน สงนนกคอ ภาวะแหงไมมทกขเลย เปนภาวะทเกดจากความไมยดมนถอมนตอสงใดๆ ทงหมดทงสนวา เปนตวเราหรอของเรา ไมยดมนแมกระทงชวต เกยรตยศ ชอเสยง หรออะไรๆ ทงสน ทคนทวไปเขายดถอกน คอจตใจเปนอสระเหนอสงทงปวง เราเรยกวาสงนอยางสนๆ วา ความหลดพน เมอถามวาหลดพนจากอะไร กตองตอบวา จากทกสงทครอบงาจต หรอ ทาจตไมใหเปนอสระ

ความสบสนในการจบหลกพระพทธศาสนา นบวาเปนอปสรรคอนสาคญ ของการทจะเขาถงตวแทของพทธศาสนา เพราะตางคนตางถอเรองนนเรองน หมวดนนหมวดน วาเปนหลกของพระพทธศาสนา แตแลวกไมพนทจะควานาเหลวอยนนเอง คอไมสามารถจะปฏบตธรรมะใหประสบผลสาเรจได ความไมสาเรจยงเนองมาจาก ความยดมนถอมนดงเดมของคนนนๆ เมอเขามความเชออยางไรมากอน เขากชอบแตทจะดพระพทธศาสนาในเหลยม หรอแงทเขากนได กบความรหรอความเชอ ทมอยเปนทนเดมของเขา แลวยงทาใหคนอนจบหลกผดไปดวย เพราะเขาเปนมหาเปรยญ เปนบณฑตในทางเผยแพรพทธศาสนา และตางกแยงกนบอกผฟงวา นนนเปนหลกพระพทธศาสนา


แมบางคนจะถามเขาวา การกราบไหวออนวอนพระภมนน มเปนการเสยความเปนพทธบรษทหรอ นกปราชญชนดนกตอบวา ไมเสยความเปนพทธบรษทเลย เพราะไมไดนบถอพระภมมากกวาพระรตนตรย นเปนตวอยางของการพดสบปรบ แมคนทเปนนกศกษาชาวตางประเทศชนเยยมยอด กยงเวยนหว แลวนบประสาอะไรกบททายกทายกา อยางคณยา คณยาย จะไมเวยนหว ฉะนน เปนการถกตองอยางยง ทจะกลาววา แมกระทงทกวนน พวกเราชาวพทธ กยงจบหลกไมไดวา หลกของพทธศาสนาทแทจรงเปนอยางไร สวนพวกทไมเปนขบถตอพระพทธเจา กอางเอาหมวดอรยสจ หมวดมรรคมองคแปด หมวดไตรสกขา หมวดไตรลกษณ หมวดปฏจจสมปบาท หรอเชนหลก ๓ ประการ เรองไมใหทาชว ใหทาแตความดทกอยาง และใหทาจตของตนใหบรสทธหมดจดนน วาเปนหลกของพทธศาสนา เหนกนไปคนละแงคนละมม เลยกลายเปนหมของหลกทปกไวมากๆ ดสลอนไปหมด จนกระทง พวกทายกทายกา ไมรวาจะศกษาเรองอะไรด

ความสบสนอกทางหนงกคอ การทธรรมะบางหมวดมถอยคาทเขาใจไมได เพราะเหตวา เขาไดแปลความหมายของคานนๆ ผดไปจากความหมายทแทจรง หรอพทธประสงคเดม ขอความจงคานกน และเมอฉงนมากขนเทาไร กยงมผเขยนคาอธบายเพมเตมมากขนเทานน ยงเขยนเพมเตมมากขนเทาใด กยงผดไกลออกไปทกท แตเนองจากคาอธบายใหมๆ นนใชสานวนโวหารเปนนกปราชญมากขน คนทไดฟงไดเหน กยงยดถอคาอธบายเหลานกนอยางเตมท โดยมความหลงผดไปวา ยงเขาใจไดยากนนแหละ ยงเปนหลกสาคญของพทธศาสนา อาการดงทกลาวนไดเกดขนแกเรองเชน ปฏจจสมปบาท จนกระทงเกดคาอธบายเปนเลมสมดขนาดใหญ ไดรบเกยรตอยางยง และนยมศกษากนแพรหลายอยางยง แตในทสดกหาสาระอนใดไมได ใชเปนหลกปฏบตใหสาเรจประโยชนตรงตามพระพทธประสงคเดม ทไดตรสเรองปฏจจสมปบาทน กไมได ถงแมคาอธบายทเรยกกนวา อภธรรม กตกอยในลกษณะเพอพก เชนเดยวกน จนกระทง เหลอความสามารถทจะเขาใจไดอยางทวถง หรอจะนามาใชปฏบตใหสาเรจประโยชนได

เนองจากไดพจารณาเหนอปสรรคตางๆ นานา ซงเปนเครองกดขวาง ไมใหเราไดรบประโยชนจากพทธศาสนา เพราะเหตเพยงอยางเดยวคอ การทจบปมยงไมได คอไมไดหลกทชดเจน แจมแจง จนสะดวกทจะเขาใจ และปฏบต ใหตรงกนกบความนกคดของคนธรรมดาสามญ จงมความคดเกดขนวา เราควรจะชาระสะสางปญหาขอนกนเสยท เพอใหไดหลก ทใชไดเปนวงกวางทวๆ ไป แกมนษยทกคน สาหรบจะไดถอเอาไปเปนหลกเพอปฏบตตามทางของเขาเอง เพราะธรรมะเปนสจธรรม เปนของกลาง เปนของธรรมชาต ไมใชเปนเรองศลธรรม ทคนบญญตเอาได ตามสมควรแกสถานการณทแวดลอมอย แตการทจะทาอยางน กจาเปนทจะตองระมดระวง ในการทจะรกษาหลกเดมๆ ไวอยางสมบรณ ใหลงรอยกนไดกบหลกพทธศาสนา


ทวไปทงหมด จนเปนทยอมรบสาหรบ พวกพทธบรษทผคงแกเรยนทงหลายไดดวย และใหเขาใจงายๆ แมในหมพทธบรษททไรการศกษา เชน พวกทายกทายกา หรอคณยาคณยายดวย

เมอเปนดงน กยอมจาเปนทจะตอง มการแปลงการใชถอยคาใหเปนคาธรรมดาสามญ ทอาจจะเขาใจไดทนทสาหรบคนทวไป แตเนอความนน เปนเชนเดยวกนกบทมอยในพระคมภร และทสาคญกคอ ใหสามารถใชปฏบตไดทนท โดยไมตองศกษาอะไรใหยงยาก แมคนทมการศกษานอย หรอ คนชราคนเจบรอแรจวนจะตายอยแลว กยงมโอกาสทจะเขาใจธรรมะไดทนเวลา เพราะฉะนน ถาหากวา คาอธบายตอไปนจะแปลกจากทเคยไดยนไดฟงไปบาง กอยาประหลาดใจ จนถงกบไมยอมอานเอาเสยเลย หรอ อานอยางไมสนใจเพราะเขาใจวา เปนการกลาวเอาตามอตโนมตตามชอบใจมากเกนไป ขอใหทราบความตงใจของผกลาว วาเปนความจาเปนทจะตองกลาวในลกษณะเชนน เพอแกปญหาเฉพาะหนาของพทธบรษทนนเอง

วธทไดปรบปรงใหม และใครจะขอเสนอ กมอยเพยงสนๆ วา เราไมตองศกษาเรองอะไรเลย นอกจากเรอง "อตตา" "ตวตน" และ "ของตน" ยงไมตองคานงถง พระพทธ พระธรรม พระสงฆ หรอคานงถงขอธรรมะชอนน ชอน แตประการใดเลย รวมทงไมตองคานงถง ประวตความเปนมา ของพระพทธศาสนาดวย ฉะนน เราจะแอบพระคมภรทงหมดไปไวเสยทางหนงกอน เพราะความยงยากมากมายของพระคมภรเหลานนจะทาใหออนเพลยลงไปเปลาๆ เราจะมงศกษาคนควา พนจพจารณา ตรงไปยงสงทเรยกวา "อตตา" อยางเดยวเทานน ในแงในมมทเกยวกบความทกข และความดบทกขสนเชง เพราะพระพทธองคไดตรสวา "แตกอนกด เดยวนกด ฉนบญญตกฏเกณฑเฉพาะเรองอนเกยวกบความทกข และความดบไมเหลอแหงทกข"

ฉะนน เราจะพจารณากนวา "ตวเรา-ของเรา" นมนทาใหเกดทกขขนมาอยางไร แลวเราจะจดการกบมนอยางไร เรมตงแตชนทจะทาลายตวเราชนดอนชวราย ใหเหลออยแตตวเราชนดทดๆ แลวคอยๆ บนเทายดถอในตวเราชนดใหนอยลงๆ จนกระทงถงขนสดทาย คอไมมความรสกของ "ตวเรา-ของเรา" ชนดใดๆ เหลออยในใจเลย เรองมนกจบกนเพยงเทาน และเปนการจบเรองหมดทงพระไตรปฎก หรอทงหมดในพระพทธศาสนา แลวผนนกจะประสบสนตสขอนถาวร ไมวาจะอยในสภาพเชนไร เพราะสงทเรยกวา "ตวเรา-ของเรา" นมนเปนเหตของความทกขทกอยาง สงทเรยกวา "ตวเรา" และ "ของเรา" น กมชอโดยภาษาบาลวา "อหงการ" และ "มมงการ" ถาเปนคาทางจตวทยา จะเรยกวา "อตตา" และ "อตตนยา" กได ทงหมดน กหมายถง จตทกาลงกลดกลมอยดวยความรสกทเหนแกตวจด กาลงดนรนทกอยางเพอจะทาตามใจตน โดยไมคานงถงศลธรรม หรอ ความรสกผดชอบชวดใดๆ


อปาทาน คอการยดมนถอมนทางจตใจ เชน ยดมนในเบญจขนธ คอรางกายและจตใจ รวมกนวาเปน "ตวตน" และยดมนถอมนในสงทถกใจ อนมาเกยวของดวยวาเปน "ของตน" หรอทละเอยดลงไปกวานน กยดถอจตสวนหนงวาเปน "ตวเรา" แลวยดถอเอารปรางกาย ความรสก ความจา และความนกคด สอยางนวาเปน "ของเรา" พทธภาษตมอยวา "เมอกลาวโดยสรปแลว เบญจขนธทประกอบอยดวยอปาทาน นนแหละเปนตวทกข" ฉะนน คนทมอปาทานยดมนวา "ตวเรา" วา "ของเรา" จงมเบญจขนธทเปนทกข คอแสดงอาการททนไดยากแกบคคลนน และแสดงอาการทนาเกลยด นาเออมระอา แกบคคลทไดพบเหนทวไป สวนเบญจขนธทไมมอปาทานครอบงานน หาเปนทกขไม ฉะนน คาวา บรสทธ หรอ หลดพน จงหมายถง การหลดพนจากอปาทานวา "ตวเรา" วา "ของเรา" นโดยตรง ดงมพระพทธภาษตวา "คนทงหลายยอมหลดพนเพราะไมยดมนถอมนดวยอปาทาน" ถายงมอปาทานกยงไมพนจากความทกข สงทเรยกวา "ตวเรา-ของเรา" นนแหละเปนบวงทกข ทคลองหรอรอยรดผกพนเราทงหลายอย ถาเราตดบวงนใหขาดไมได อยเพยงใด เรากจะตองเปนทกขอยเรอยไป

ความหลดพน (วมต) เปนวตถประสงคมงหมาย ของการปฏบตธรรมในพระพทธศาสนา ดงพระพทธภาษต ตรสเปนใจความวา "พรหมจรรยน มไดมลาภสกการะ สรรเสรญ เปนอานสงส มไดมกามสขในสวรรคเปนอานสงส มไดมการเขาถงความเปนอนเดยวกบพรหมในพรหมโลกเปนอานสงส แตวามวมตเปนอานสงส ดงน" วมต ในทนกหมายถง ความหลดพนจากอานาจของลาภสกการะ สรรเสรญของกามสขในสวรรค ของความอยากเปนพรหม แตความรสกวาม "ตวตน-ของตน" นนแหละ เปนตวการทหวงลาภสกการะสรรเสรญ ทงกามสขในสวรรค หรอ ความเปนพรหม เพราะมนเปนความรสก ทอยากได อยากเปน อยากเอา ถามการไดการเปน ดวยอปาทานน เพยงใดแลว ความทกขยอมเกดอยเสมอไป ตอเมอเอาอปาทานนออกไปเสยแลว การไดการเปนทงหลาย จงจะไมเปนทกข

ใจความสาคญอยตรงท มการได การเอา การเปน ดวยอปาทาน อกอยางหนงนน เปนการไดการเอาการเปน ดวยสตปญญาไมมอปาทาน และคาวาสตปญญาในทน หมายถง สตปญญาทแทจรง ไมใชสตปญญาชนดอปาทานครอบงาไวแลว เชนสตปญญาของปถชนทงหลายในเวลาน ทนบถอกนวา มการศกษาทางโลกกาวหนาเจรญทสด สวนจตใจของเขากลบจมดงอยภายใตอานาจของอปาทาน ชนดทเรยกวา "ตวเรา-ของเรา" สตปญญาของเขา จงไมบรสทธสะอาดหมดจด ดงนนจงไมใชปญญา ตามความหมายของพทธศาสนา เขาไมมชวตอยดวยการควบคมของสตปญญา แตมชวตอยภายใตการควบคมของอปาทานวา "ตวเรา-ของเรา" นเสมอไป


บรรยากาศของโลกสมยน จงมแตความเหนแกตว จดกลมอยทวไปหมด และเขมขนยงขนทกทๆ นนแหละคอ พษสงของสงทเรยกวา "ตวเรา-ของเรา" เปนอนตรายอยางใหญหลวง ทชาวโลกกาลงประสบอย ถงกบทาใหนอนตาหลบไมได ทงๆ ทอวดอางอยวา อะไรๆ กเจรญ การศกษากเจรญ ประดษฐกรรม และอตสาหกรรม กเจรญ แตความทกขททรมานดานจตใจของคน กลบถกสลดใหพนออกไปไมได กเพราะอานาจของสงน สงเดยวเทานน คอ ความเหนแกตวจด ฉะนนแมวา คนสมยนจะไดทาตนใหมประสทธภาพในการงาน มากขนเทาใด ประสทธภาพเหลานนๆ กมแตจะพาใหคนไหลไปสสงสารวฎฎ คอ ความทกขซาๆ ซากๆ ไมสนสด ไมมสวนทจะไหลไปใกลนพพาน หรอความพนทกข กลาวคอ สนตภาพอนแทจรงและถาวรไดเลย มแตจะยงหางออกไปๆ จากสนตภาพทแทจรง

ฉะนน เราจะเหนไดวา ความสามารถของชาวโลกเราสมยน มแตจะกลายเปนความสามารถทผดทาง ไปเสยทงนน แลวเราจะปรารถนามนไปทาไมกน จงเอาสงทเรยกวา "ตวเรา-ของเรา" นออกไปเสยกอน โลกนจงจะมความสามารถ หรอ การกระทาทพงปรารถนา นแหละคอความสาคญใหญยง ทควรศกษาเรอง "ตวเรา-ของเรา" และขอรองใหถอวา เปนหวขอเพยงหวขอเดยว สาหรบการศกษาพทธศาสนาของคนทกคน ในฐานะทเรยกไดวา เปนบทเรยนสากล เปนการเรยนลด โดยไมตองจากดวา เปนพทธศาสนา หรอเปนศาสนาไหนหมด เพราะมนษยทงหมดยอมมปญหาอยางเดยวกน มหวอกเดยวกน ไมวาเขาจะเปนชนชาตอะไร อยทมมโลกไหน หรอถอศาสนาอะไร โลกทงหมด กาลงเดอดรอน เพราะ "ตวเรา" ตวเดยวเทานเอง รวมความวา สงคมเดอดรอน และเอกชนกหาความสขแทจรงไมได แมวาจะสมบรณดวยทรพยสมบต อานาจวาสนา หรอสตปญญากตาม กเพราะสงทเรยกวา "อตตา" หรอ ความเหนแกตวจด นนเอง

เราจะตองมความเขาใจใหถกตองเสยกอนวา ไมใชเปนเพราะพระเจาลงโทษเรา หากแตวามนเปนความเดอดรอนของเราเอง ทเกดมาจากพษสงของการถอวาม "ตวตน-ของตน" เมอมนษยเดอดรอนหนกเขาๆ กคดคนวธทจะกาจดความเดอดรอนเหลานน มนษยจงไดคนพบหลกตางๆ นานาวา เราควรปฏบตตอกนอยางน ตอตวเราเองอยางน แลวสมมตสงทตงแหงความเชอวาเปน "พระเปนเจา" เพอจะทาใหคนเชอ หรอยดมนอยางแนนแฟนทเดยว แทจรงนน การทความรหรอความเขาใจอนถกตอง ปรากฏออกมานนแหละคอ การทพระเปนเจาอนแทจรงไดปรากฏขนแลว ดงนนทกคนกควรจะเหนไดดวยตนเองวา เราตางหาก ทสรางพระเจาขนมา

พระพทธศาสนา ตองการขจดทกขภยอนเกดจาก "ตวตน-ของตน" เหลาน จงไดมหลกปฏบตเปนขนๆ ไป นบแตตนจนปลาย โดยไมเกยวกบสงภายนอก เชน ผสางเทวดา พระผเปน


เจา สงศกดสทธทงหลายอนใดเลย แตไมอยากขดคอใครตรงๆ ในเรองพระเปนเจา เรองนรก หรอเรองสวรรค จงปลอยเรองเหลานไป ตามความเชอและความประสงคของคนทอยากจะเชอ ถาหากจะนาเรองเหลานนเขามาเกยวของบาง กจะนามาเพยงเปนเครองชวย บคคลทมปญญาออน หรอบคคลทเคยมความเชออยางนนมากอน จะไดอาศยเปนกาลงใจสาหรบจะละความชว และทาความดเทานน เพราะเขายงไมสามารถกาจด "ตวตน-ของตน" โดยสนเชงได จงไมถอวาเรองเหลานน เปนตวแทของพทธศาสนา ทงนเพราะเหตผลงายๆ ทวา แมเขาจะเวนความชวทกอยาง กระทาความดทกอยาง กระทงไปเกดในสวรรค มความสขแบบเทวดาแลว เขากยงไมพนจากการบบคน ของสงทเรยกวา "ตวตน-ของตน" จกตองหวเราะบาง รองไหบาง อยในสวรรค เชนเดยวกน เพราะฉะนน เขาจงตองมหลกเกณฑอนอนซงสงไปกวานน กลาวคอ หลกปฏบต ทสามารถกาจดอานาจของสงทเรยกวา "อตตา" เสยไดโดยสนเชง ทงเปนหลกการทสามารถใชไดทวไป ไมวาในหมมนษยหรอหมเทวดา แตโดยเฉพาะอยางยงนน เราตองการกนทนและเดยวน เพราะฉะนน ขอใหคนทใหมตอพทธศาสนา จงเขามาสนใจพทธศาสนา โดยจบแตปมอนน เพอใหเขาถงพทธศาสนาตวแทเสยกอน และตวเองจะไดไมไขวเขว หรอสอนใครผดๆ ตอไปอยางนาสงสาร

เราตองไมลมวา มนมสงๆหนง ซงทาใหสงคมไมเปนสข และทาใหเอกชนไมไดรบความสงบเยน และถาไมกาจดสงนใหออกไปเสยแลว มนษยเรากแทบจะกลาวไดวา เกดมาเพอความทนทกขทงนน หรอกลาวอกอยางหนงกคอ ไมไดรบสงทมนษยควรจะไดรบ เพราะฉะนน เราควรแขงขนกนในการคนควาใหพบวา เราจะตองทาอยางไร มนษยจงจะไดรบสงทดทสด ซงมนษยควรจะไดรบ และจกตองเปนสงทวไปแกมนษยโดยตรง โดยนามอของมนษย ไมตองไปหวงในความกรณาของพระผเปนเจา หรอพระศาสดาตางๆ เพราะถายงไปหวงพระผเปนเจา หรอ ศาสดาตางๆแลว กมแตจะถกดงใหไกลออกไปจากตวแทของสงทจะกาจดทกข ยงขนไปอก

ฉะนน จงตองยนยนในขอทวา เอาพระเปนเจา เอาพระศาสดาตางๆ หรอแมกระทงพระพทธพระธรรมพระสงฆ ไปเกบไวเสยทอนกอน แลวมาสนใจสงทเรยกวา "ตวตน-ของตน" ใหจรงจงเดดขาดลงไป ครนทาสาเรจไดผลแลว พระเปนเจาหรอพระศาสดาตางๆ หรอแมกระทง พระพทธ พระธรรม พระสงฆ กจะพรกนมาหาเราเอง หรอมเตมเปยมอยแลว ในการกระทาเสรจไปแลวนนเอง เพราะ ความบรสทธ สะอาด หมดจด จาก"ตวเรา-ของเรา" นนตางหาก คอองคพระพทธ พระธรรม พระสงฆ ทแทจรง หรอเปนพระเจาทแทจรง เปนทพงไดจรงๆ ถาผดไปจากนนแลว กเปนเพยงเปลอกนอกของพระเจา หรอของพระพทธ พระธรรม พระสงฆ ซงอาจเปนทตงแหงความยดมนถอมน จนกระทง เกด "ตวตน-ของตน" ขนมาอกแบบใหมๆ แปลกๆ เมอเปนดงน แทนทมนษยจะจดการกบ "ตวตน" หรอ "ของตน" เรองกกลบกลายเปนวา มนษยถก


"ตวตน" และ "ของตน" หลอกลวงหนกยงขนไปอก จนหาสนตภาพไมได ทงในวงของหมนกบวช ตามวดวาอารามตางๆ ตลอดจนชาวบาน นแหละ คอขอทเราจะตองเหนกนใหถกตอง เพราะศตรทจะตองกาจดรวมกนมเพยงสงเดยว คอ สงทเรยกในทนวา "ตวตน-ของตน" นนเอง ซงเมอกาจดเสยไดแลว กจะประสบสงทเรยกวา "นพพาน" คอความสนสดแหงความทกขใจทงปวง

เพอความสะดวกในการศกษา เราอาจจะแบง "ตวตน" ออกไดเปนชนๆ คอ ตวตนทชว ตวตนทด ตวตนทเบาบางลงๆ และตวตนทวางจากความรสกวาม "ตวตน" รวมเปน ๔ ชนดวยกน การปฏบตเกยวกบตวตนกมเปน ๓ ชนคอ (๑) กาจดตวตนทชวใหสนสญสนไป (๒) สรางตวตนทดขนมา และ (๓) ทาตวตนนนใหเบาบางลงจนกระทงไมมเหลอ สมตามหลก ๓ ขอทเรยกวา หวใจพทธศาสนา กลาวคอ ละชว ทาด และทาใจใหขาวบรสทธ พทธศาสนาจงเปนศาสนาของมนษยทกคน การเขาใจวา พทธศาสนาเปนของพทธเจาซงชอสทธตถะโคตมะนน เปนความเขาใจผดอยางยง พระพทธองค ทรงปฏเสธความเปนเจาของธรรมะ หรอความเปนเจาของพทธศาสนาโดยสนเชง และทรงยนยนวา ธรรมะเปนสงทมอยกอนสงทงปวง พระองคทรงคนพบ ในฐานะทเปนมนษยคนหนง ซงตองการคนใหพบสงทจาเปนแกมนษย และทรงคนเฉพาะแตในแงทจะเปนความดบทกขโดยสนเชง แลวกทรงเคารพธรรมะนน พรอมทงชกชวนใหคนทกคน ใหเคารพธรรมะและ เขาใหถงธรรมะ ทงประกาศไวดวยวา "สงทควรเขาใหถงและเคารพนน หาใชพระองคไม แตเปนธรรมะ อยามาเคารพทเนอทตวของพระองค"

ทงหมดนเปนเหมอนกบการประกาศวา ธรรมะนนเปนของมนษย เพอมนษย โดยมนษย และพทธศาสนาทแทจรงนน ตองหมายถง ธรรมะบรสทธ หรอ ธรรมะลวนๆ ทกลาวนตองไมเปนของผใด หรอของศาสดาองคใด ซงมแตจะกลายเปนเรอง "ตวตน-ของตน" ขนมาอก แมจะมชอวา พทธศาสนา กใหมความหมายแตเพยงวา เปนคาสอนของผรถงทสดแลว จะเปนใครกได และสงทรแลวนามาสอนนนกคอ ธรรมะ ฉะนน ใหมองเหนวา พทธศาสนากบธรรมะ เปนสงๆ เดยวกน อยาใหธรรมะกลายเปนของนกายนน นกายน เพราะเมอนกายนนสอน นกายนจะไมยอมฟง ไมยอมอาน จงจะสามารถใชเปนเครองมอกาจด "ตวตน-ของตน" อนเปนศตรรวมกนทรายกาจของมนษยได


บทท ๔ การเกดขนแหงอตตา

การเกดขนแหง "อตตา" นน มาจากจตทตงไวผด พระพทธองคไดทรงตรสวา จตทตงไวผด ยอมนามาซงอนตรายซงรายยงกวาอนตรายทศตรใจอามหตจะพงกระทาให จตทตงไวถกจะนามาซงประโยชนมากกวาคนทหวงดทสด มบดามารดา เปนตน จะทาใหได

ทงนเปนการชใหเหนโทษของการทตงจตไวผด แตสงทมนษยในโลกกาลงกลวกนนน หาใชจตทตงไวผดไม เพราะเขายงไมรจกสงๆ น และไมเคยคดถงสงๆ น จงไปสนใจกลวสงซงไมนากลวเทาสงๆ น เชน กลวลทธการเมองฝายตรงกนขามบาง กลวสงคราม หรอ การอดอยาก กลวผสาง กลวเทวดา กลวสงศกดสทธ ฯลฯ กลวกนจนถงกบหมดความสข หรอกลายเปนความทกขทงกลางวนและกลางคน

ทกขภยทงหมดของโลกมาจากจตทตงไวผดนเอง คอ จตทตงไวผด กทาใหเกดลทธทไมพงปรารถนาขน ทาใหเกดการอดอยาก การเบยดเบยน และการสงคราม ฯลฯ เมอสงเหลานนเกดขนแลว ชาวโลกกหาไดสนใจไม วามนเกดขนจากอะไรกนแน จงจดการแกไขไปอยางผดๆ กระทาไปดวยความกลว เพราะไมมธรรมะ ซงสามารถขจดความกลวออกไปเปนอยางด (แมลาพง ความกลวลวนๆ ทานกถอวา เปนจตทตงไวผดเหมอนกน) เพราะฉะนน เราจะเหนไดวา มจตทตงไวผดอยเปนตอนๆ ตอเนองกนไปหลายระดบ เมอไมมการตงจตไวในลกษณะทถกตองเลย สงทเรยกวา "อตตา" หรอ ความเหนแกตวจด ความเหนวามตวมตน จงเตมไปหมด แมกระนน กไมมใครเอาใจใส ไมสนใจวา มนเกดขนไดอยางไร จนทาใหโลกนตกอยในสภาพ ทอยใตกะลาครอบของอวชชา คอ ความมดมนอลเวง เตมไปดวยปญหายงยาก ซงสรปแลวกคอ ความทกข แลวกแกไขความทกขกนไปเรอยๆ ดวยอาการทรสกวา ตนเตนสนกด คอไดลองฝมอใชความรใหมๆ แปลกๆ แมจะแกไขความทกขของโลกไมได กยงเพลดเพลน อยดวยความร หรอ ความสามารถใหมๆ เหลานน เปนเสมอนเครองหลอกใหอนใจไปทกอน อยางไมมทสนสด อาการเชนนเอง ทเปนเครองปดบง ไมใหไปสนใจถงตนเหตอนแทจรง ของวกฤตการณทงหลาย โดยเฉพาะอยางยง กคอ ไมสนใจในเรองจตทตงไวผด กลาวคอ "อตตา" กระแสแหงการม "ตวตน-ของตน" จงไหลไปเรอย ฉะนน ทาใหเราเหนไดวา กาเนดของอตตา หรอ "ตวเรา-ของเรา" กคอ อวชชา


นาประหลาดอยอยางหนง กคอ ใครๆ กพยายามจะแสดงตนวา เปนผรจกอวชชา และใหความหมายของอวชชากนไปเองตามชอบใจ ดประหนงวา เขาเปนผเขาใจ หรอรจกอวชชา อยางแจมแจง แตแลวกเปนทนาขบขน ทความรนน ใชประโยชนอะไรไมไดแมแตนดเดยว และยงแถมเขากนไมไดกบ ความหมายของอวชชาทพระพทธองคทรงแสดงไว อวชชาไมไดหมายถงความไมรอะไรเลยแตเพยงอยางเดยว กลบจะหมายถงรอะไรมากมายไมมทสนสดดวยซาไป แตเปนความผดทงนน คอเหนกลบตรงกนขามไปหมด เชน เหนมลเหตของความทกข เปนมลเหตของความสขไป อยางทเรยกวา เหนกงจกรเปนดอกบว เขาไมเหนอยางถกตองตามทเปนจรง วา ความทกขนน มนอะไรกนแน อะไรเปนมลเหตทแทจรงของความทกข สภาพทปราศความทกขจรงๆ นนเปนอยางไร และวธปฏบตอยางไรคนเราจงจะเขาถงสภาพทไมมความทกข

เราอาจจะกลาวไดวา ความรชนดใดๆ มากมายเทาใดกตาม ถาปราศจากความรทถกตอง ในสงทง ๔ ดงทกลาวมานแลว ตองถอวาเปน อวชชา ทงนน คอเปนความรทใชไมไดเลยในการทจะกาจดความทกข ฉะนน ถาจะมคาแปลทถกตองรดกมของคาวา อวชชาแลว จะตองแปลวา ธรรมชาตทปราศจากความรชนดทจะดบทกขได หรอกลาววาสภาวะทปราศจากความรทดบทกขได นนแหละคอ อวชชา ดงทพระพทธองคตรสไวโดยเฉพาะคอ ตรสเอาความไมรอรยสจจทง๔ วาเปนอวชชา หมายความวา แมเขาจะมความรมากมายเทาไรอยางไรกตาม แตถาไมรอรยสจจทง๔ แลวกถกจดวาเปนอวชชา ฉะนนจงทาใหเรามองเหนไดชดเจนอกวา โลกเรากาลงอยใตกะลาครอบของอวชชา หรอ ความรทไมใชวชชาของพระพทธเจา จงไมสามารถจะชวยชาวโลกได ในทสด กเขาทานองทเรยกวา "ความรทวมหวเอาตวไมรอด" กลาวคอ ความรชนดนนจะกลายเปนเครองทาใหโลกวนาศอยภายใตความรนนเอง

ตามหลกธรรมะในพทธศาสนา พงทราบไวเสยกอนวา บรรดาเรองราวตางๆ ทจะเกดขนแกจตนน ตองมสงทเรยกวา อารมณเปนทตงอาศย หรอทเรยกวา เปนเหตเปนปจจยสาคญ "อารมณ" แปลวา สงอนเปนทยดดวยความยนด แตความหมายอนแทจรงนน เปนทยดหนวงเพอยนดกได หรอไมพอใจกได แลวแตวา จตนนไดรบการอบรมมาอยางไร คอมอวชชานนเอง เมอ ตาหจมกลนกาย กระทบ รปเสยงกลนรสวตถ กเกดความรสก แตความรสกของแตละคนยอมไมเหมอนกน และอาจรสกตรงกนขามกได แมจะเปนไปในทางใจกตาม แตกยงเปนทตงแหงการเกดขนมาของ "ตวตน-ของตน" ดวยกนทงนน เวนเสยแตวา จตนนเปนจตทหมดอวชชาโดยสนเชง ฉะนน อวชชาจงเปนมลเหตใหเกด "ตวตน-ของตน" ขนมาเพราะอาศยสงทเรยกวา อารมณเปนเหตปจจย ถาเปนอารมณรายกเกด "ตวตน" อยางราย ถาเปนอารมณดกเกด "ตวตน" อยางด


เมอมความรสกเปนตวตนเปนของตนเกดขนมาอยางเตมในรปนแลว กนบไดวา การเกดหรอชาตใหมไดปรากฏขนมาแลว และหลงจากนนความทกขจกตองตามมาโดยสมควรแกกรณ คอมากบางนอยบาง สวนในกรณของผทหมดอวชชาเชนพระอรหนตนน ทานไมมความรสกวา พอใจหรอไมพอใจ กลาวคอ ไมคดปรงใหเปนอารมณด หรอเปนอารมณรายขนมาได ความรสกวา "ตวเรา-ของเรา" จงไมมชองทางทจะเกดขน ทงนเปนเพราะไมมอวชชาเขามาบนดาล มแตวชชาทแทจรงอยประจา การกระทบของอายตนะทางตาหจมกลนกายใจ กเปนแตสกวาการกระทบ พอรวาอะไรเปนอะไรแลวกสนสดลง ไมคดปรงเปนความรสก หรอเปนความอยากขนตอไป ความรสกวา "ตวตน-ของตน" จงไมเกดขน เพราะกระแสแหงการเกดถกตดตอนเสยแลว ตงแตในขนของการกระทบ ทงหมดนเปนเครองพสจนวา เพราะอวชชามอย อารมณจงเกดมความหมายขนมา จตทประกอบอยดวยอวชชา ยอมคดปรงเปนความรสกทเปน "ตวเรา-ของเรา" เนองมาจากอารมณนนๆ

อารมณทประทบใจแรงและนาน เราเรยกเปนอารมณใหญ อารมณทมความประทบใจนดหนอย เรยกอารมณเลก สวนทอยในระหวางนนเรยกวา อารมณธรรมดา กรรมตางๆ ทกระทาลงไปสดแตกาลงของอารมณทใหญหรอเลก อารมณทเปนเหตใหทากรรมขนาดใหญ ยอมมกาลงมากพอทจะทาใหรางกายสน หรอใจสน หมายความวา มการประทบใจมาก จงมเจตนามาก มผลเกดขนคอ ทาใหเกด "ตวเรา-ของเรา" ชนดทใหญหลวง ทาใหเกดความระสาระสายเปนทกขอยางยง ถาอารมณนอยกเปน "ตวเรา-ของเรา" อยางนอย และมความทกขนอย ฉะนน จงเปนตวตนอยางมนษยธรรมดากได ฉะนน ใครจะเปนตวตนอยางสตวนรก หรอสตวเดยรฉานกได หรอเปนตวตนอยางเทวดา หรอพรหมกได

ในกรณทเปนตวตนอยางมนษยนน กอาจจะผดแปลกแตกตางกนไปอก ทงนแลวแตความรสกวาตวเองเปนอะไรในขณะนน เชน เปนบดามารดา เปนลกหลาน เปนภรรยาสาม เปนคนรวย เปนคนจน เปนนายเปนบาว เปนคนสวยคนไมสวย เปนคนแพคนชนะ กระทงรสกวา ตวเปนคนโง หรอคนฉลาด เปนคนมบญมบาป คนดคนชว คนมสขหรอคนมทกข ดงนเปนตน นคอ "ตวตน" ทถกปรงขนมาดวยอวชชาในรปตางๆ กน ลวนแตจะตองเปนทกข เพราะความยดถอวา เปนอยางนนๆ ดวยกนทงนน เพราะจะตองมความเหนแกตว ตามความเขาใจวาตวเปนอยางไร

กอนแตจะเกดความยดถอขนมานน จะตองเกดสงทเรยกวา "ตณหา" ขนกอน ตณหาแปลวา ความอยาก เมอมความอยาก ชนดหนงชนดใดในสงใดกตาม สงทเราเรยกกนวา ความยดถอ หรออปาทาน กเกดขน เพราะในความรสกอยากนนเอง จะตองมความรสกเปนตวผอยาก รวมอยดวยเสมอไป อารมณถกใจกเกดความอยากขนชนดหนง อารมณทไมถกใจกเกดความ


อยากขนอกชนดหนง เปนความอยากดวยกนทงนน ความรสกทเปนผอยากนนแหละคอ "ตวตน" ในทน ความรสกทงสองชนดนเรยกวา ความยดถอ หรอ อปาทาน คอยดถอวาเปน "ตวเรา" และยดถอวาเปน "ของเรา"

ผศกษาจะสงเกตเหนไดเลาๆ แลววา ตณหาและอปาทานนมมลมาจากอวชชา กลาวคอ เพราะไมรจงไดไปอยากไปยดถอ มความโลภกเพราะไมรวาไมควรโลภ มความโกรธกเพราะไมรวาไมควรโกรธ มความหลงกเพราะไมรวาไมควรหลง นแสดงวา โลภโกรธหลงมมลเหตมาจากอวชชา เพราะฉะนน ความรสกทงหลายทเปนของผด กลวนแตมาจากอวชชาทงนน

ตณหา(ความอยาก) แบงออกไดเปน ๓ ประการ คอ อยากไปตามความใครในของอนนารกนาใคร นเรยกวา กามตณหา ความอยากชนดททาใหอยากเปนนนเปนน หรอแมอยากจะมชวตอย นเรยกวา ภวตณหา ความอยากประเภทสดทายนนตรงกนขามจากภวตณหา กลาวคอ อยากไมใหเปนอยางนนอยากไมใหเปนอยางน แมกระทงอยากไมมชวตอยน เรยกวา วภวตณหา

การทาความเขาใจอยางชดแจงในความหมายของตณหาทง ๓ น เปนสงทสาคญทสด ถาปนกนจนฝนเฝอแลวกยากทจะเขาถงธรรมะได ฉะนน จาเปนจะตองรจกแยกแยะใหเปนประเภทๆ ไป ความรสกของ "ตวตน" กมอยตามประเภทของตณหา คอเปน ๓ ประเภทเหมอนกน "ตวตน" ในประเภทกาม กทะนงเกยวกบเรองกาม "ตวตน" ในประเภทรปพรหม กทะนงตววาสงหรอประเสรฐกวาพวกทพวพนในกาม "ตวตน" ประเภทอรปพรหมกทะนงตววา ความบรสทธของตนนน สงกวาความบรสทธของพวกรปพรหม ดงนนมนจงเปนมานะหรอทฎฐไปดวยกนทงนน และยงมความทกขอยนนเอง

เมอกลาวโดยทางปรมตถแลว ภาวะทงหมดนมไดในมนษยเราครบทกชนดของตณหาและของ "ตวตน" เชน ในบางคราว จตของคนเราผละไปจากกามของรกของใคร ไปยดถอทเกยรตไมเกยวกบกาม นกคอ อาการทถกภวตณหาครอบงา หรอกลาวอยางสมมตกวา กาลงเปน "ตวตน" ชนดรปพรหม ทนบางคราวจตเลอนไปสงกวานน คอไมเหนแกกามไมเหนแกเกยรต แตไปพวพนกบนามธรรมอนละเอยด เชน ความรจรงความดจรง มจตใจสงขนไปอกชนหนง ไปม "ตวตนอยทสงทไมมรปอนบรสทธแบบอรปพรหม จะเขาใจเรองนไดงายๆ ดวยการเทยบเคยงดจนเหนวา พวกทหลงใหลในนกเขา ตนบอน หรอตนไมดด เปนตน ยอมมใจสะอาดกวาพวกกาลงหลงใหลกามคณ คอเรองทางเพศตรงขาม สวนพวกทสนใจพจารณารปธรรม หรอ นามธรรมบางอยาง เขาผนนยอมมใจสะอาดขนไปกวาพวกเลนนก เลนบอน หรอไมดด ฯลฯ ฉะนน การแบงเปนชนๆ


คอ ชนกามาวจร รปาวจร และ อรปาวจร จงมไดเปนไดในหมคนเราทยงเปนๆ อยนแหละ ตามแตทอวชชาจะดงไปในรปไหน แตทงหมดนน ยงเปนเพยงตณหาทมมลมาจากอวชชา และจะตองมความทกขในรปทตางกน

เมอเรารจกสงทเรยกวา ตณหา แลว เราจะไดพจารณากนถงการทตณหาเกดขนไดในอารมณนนๆ จนกระทง เกดอปาทานหรอ "อตตา" ตอไป ตวอยางเชน เมอเราเหนดอกไมทงดงามดอกหนง ความรสกอาจจะเกดขนในทางทเปนตณหากได ไมเปนตณหาเลยกได เชน ถาเรารสกสวยงามตดอกตดใจหลงใหลในส และในกลน การเหนเชนน กกลายเปนตณหาไป แตถาการเหนนน กอใหเกดความรสกไปในการศกษาเกยวกบธรรมชาตวทยาลวนๆ หรอเกดความรสกวา ดอกไมนเปนมลเหตของความเหนดเหนอยความหมดเปลอง และความลมหลงของมนษย หรอมนเปนอนจจงทกขงอนตตา ทซอนไวภายใตความงามและความหอม อยางนเรยกวา ยงไมถกกามตณหาครอบงา และการเหนกไมไดเปนทตงของตณหา เพราะไมมอวชชาเขามาเกยวของดวย แตกลบมวชชาเขามาแทน ตณหากไมเกด จงไมเปนทกข เพราะตวตนไมเกด นคอ หลกเกณฑ อนเกยวกบความหมายของอารมณทมากระทบ ผทมสตสมปชญญะดและมากเพยงไร กยงบงคบควบคมอารมณของตนไวไดโดยมใหเกดเปนตณหา ผใดไมตกอยใตอานาจของอวชชาแลว อารมณกเปนสกวาอารมณ สมผสหรอความรสกทเกดมาจากอารมณนนๆ กเปนแตสกวาการสมผส และความรสกไมกอใหเกดตณหา หรอความยดมนในอะไรๆ หมายความวา ไมทาความทกขใหเกดขน แตเปนความวางจากทกขอยตามเดม และสตปญญายงงอกงามไปในทางทจะทาลายความทกขในกาลขางหนายงขน

ตณหาประเภทท ๑ ทอาศยอารมณอนเปนไปในทางกาม และยงเมอมความหมายเกยวดวยเพศตรงกนขามดวยแลว กยอมจะเปนตณหาทแรงและสมบรณ ฉะนน ตณหาทเกดขนในลกษณะเชนน ยอมถกจดไวเปนตณหาของสตวทวไป ในภมกามาวจร คอ สตวนรก สตวเดรจฉาน เปรต มนษย และเทวดา

ตณหาประเภทท ๒ แปลกเปนพเศษออกไป คอไมตองอาศยสงทเรยกวา กาม และยงรสกรงเกยจตอสงทเรยกวา กาม เสยดวย ขอนหมายความวา คนเราบางพวก หรอบางขณะ มจตใจทไมแยแสตอกาม ในกรณของคนธรรมดาสามญ กเชน ความอยากในเกยรตยศ หรอ ความดความงาม อะไรอยางใดอยางหนงตามทตนยดถอ หรอทรสกวานาปรารถนา บางคราวเรารสกอยากจะอยเฉยๆ โดยไมมใครมากวน บางคราวอยากจะเดนทางไกล หรอไปพกผอนในทเงยบ ทชายทะเล ไปนงนงๆ คนเดยว แลวกพอใจในรสชาตทเกดขนเพราะการทาอยางนน เมอเปนสงทถกใจกมความอยาก ตณหาชนดนจงไมควรถกจดไวเปนพวกกาม ดงทกลาวในประเภทท ๑ แต


เปนตณหาอกประเภทหนงทรงเกยจกาม และทยงขนไปกวานนกคอ ความลมหลงของผทพอใจในสขอนเกดจากฌาณ (การนงเพงจนจตแนวแน) อยางบทกลอนทเราไดยนกนในหนงสอแบบเรยนสมยกอนวา "เขาฌานนานนบเดอน ไมเขยอนเคลอนกายา จาศลกนวาตา เปนผาสกทกคนวน" นมความหมายอนแสดงวาเปนความตองการ หรอความมงมาดอยางแรงกลาอยางหนง อนเปนทตงแหงความลมหลงเหมอนกน รวมความวา นกสมาธหรอพวกบาเพญตบะแบบโยค ถาเขาทาไปเพราะความหวงความสขจากความสงบลวนๆ ไมเกยวกบกามเลย กเรยกวา ตณหาทไมเกยวดวยกาม แตถามความเชอและมความมงหมายวา การบาเพญตบะนน จะนามาซงผลเปนความสขจากเพศตรงขามในชาตน หรอหลงจากตายแลว เชนการไปเกดในสวรรคทสมบรณไปดวยกามคณ เปนตน ความอยากของเขากตองจดเปน กามตณหา ไปตามเดม ขอนอาจจะเปรยบเทยบไดกบบางคนทยดมนในเกยรตหรอความดจรง แตถามความหวงอยวา เกยรตหรอความดนนจะเปนทางมาซงวตถปจจยอนเปนทตงของกามารมณ หรอความสขอนเกดจากเพศตรงขามในเวลาตอไปแลว ตณหาของเขากกลายเปน กามตณหา ไปตามเดม

คาทเราไดยนกนทวๆ ไปวา มนษยโลก พรหมโลก หรอ บางทเรยกวา กามโลก รปโลก อรปโลกน กหมายถง ภาวะทางจตใจของเรานเอง กามโลก คอ ภาวะของสตวทจตใจตดในกาม รปโลก คอภาวะของบคคลทมจตใจมองขามกาม แตยงไปตดอยทความพอใจของสงทเปนรปธรรมลวนๆ ทตนนามาเปนอารมณสาหรบการเพงจต หรอการบาเพญฌาน และอรปโลกกหมายถงภาวะทางจตทใจสงไปกวานนอก เพราะมตณหาละเอยดประณตยงขน เปนภาวะของหมชนทมความหลมหลงในสงทไมมรป หรอเปนนามธรรมลวนๆ ซงตนนามาใชเปนอารมณสาหรบการเพงจตหรอเพงฌานของตน เมอทาสาเรจกนามาซงความพอใจลมหลงทสขมยงขนไป

ตณหามไดในภพ(ภาวะ) ทง ๓ ซงพอจะจดคกนไดวา กามตณหายอมเปนไปในกามภพ ภวตณหายอมเปนไปในรปภพ นแหละคอความปรารถนาของมนษย ผทพยายามคด ดวยหวงวา จะพบสงทดทสดทมนษยควรจะได แมจะมาถงทสดเชนนแลว กยงหาไดดบทกขโดยสนเชงไม เพราะความทเขาไมสามารถนา "ตวตน-ของตน" ออกไปเสยไดนนเอง เขาจงตกอยในขอบวงของตณหาเรอยไป หรอจะพยายามเทาไรกออกไปพนจากขอบวงของตณหาไมได นบวาเปนเรองทตองศกษาใหเขาใจแจมแจงจรงๆ จงจะเปนการปฏบตธรรมทางลด

สาหรบตณหานน ไมวาชนดไหนหมด มนจะตองมมลฐานอยทอารมณทง ๖ คอ รปเสยงกลนรสสมผสทางกายและสมผสทางใจนนเอง อารมณทง ๖ นมไดหมายถงแตอารมณเฉพาะหนา เพราะวาแมอารมณในอดตทลวงไปแลว กยงเปนอารมณของตณหาไดอยด ดวยการ


เกยวเนองกบอารมณในปจจบนบาง ดวยการยอนระลกนกถอยหลงไปถงบาง ซงเราเรยกกนวา ความหวงใยอาลยอาวรณ ทน สาหรบอารมณในอนาคตทจะพงไดขางหนานน กเปนอารมณของตณหาอยางยงดวยเหมอนกน ขอนกคอสงทเรยกวา "ความหวง" และดจะเปนปญหายงยากกวาอยางอนดวยซาไป เพราะวาเราอาจจะหวงกนไดมากๆ อยางไมมทสนสด และมนเปนเครองหลอเลยงกาลงใจ จนกระทง พากนถอวา ชวตนอยไดดวยความหวงอารมณในอนาคต นนแหละเปนปญหายงยากทสดสาหรบมนษยเรา คอมนเปนไปไดกวางขวางทสด ปญหายงยากของโลกในปจจบนน ซงจะเปนวกฤตการณขนาดใหญเลกชนดไหนกตาม หรอถงกบจะวนาศกนทเดยวทงโลกกตาม ลวนแตมมลมาจากอารมณในอนาคตของตณหาทงนน รวมความวา อารมณทงทเปนอนาคตและปจจบน กลวนแตเปนตณหาไปดวยกนทงนน

จากทกลาวมาแลว ผศกษาจะตองสงเกตใหเหนวา ในตณหาทง ๓ ประการ คอ กามตณหา ภวตณหา และ วภวตณหา นน ตณหาประการแรกมกามเปนอารมณ และตณหา ๒ ประการขางหลงนน หาไดมกามเปนอารมณไม เราจงอาจจะแยกตณหาออกเปน ๒ ประเภท คอ ตณหาทเนองดวยกาม และไมไดเนองดวยกาม ทาใหกลาวไดวา ศตรหรออนตรายของมนษยเรา สาหรบในทางฝายจตแลว กมอย ๒ อยางน และนยมเรยกกนสนๆ วา "กาม" และ "ภพ" ซงเปนคาบญญตขนเฉพาะทพวกโยค หรอมน ใชพดกนวา "สงทนาเกลยดนากลวกคอ กาม หรอ ภพ" เขาจงออกแสวงหาหนทางรอดพน ดวยการทาความเพยรอยางยง สวนคนในปจจบนน แทบจะไมรจกสงทง ๒ นวาเปนอะไร และไมสนใจทจะรจก มแตบากบนพยายามเพอจะใหไดกามและภพ ตามความตองการ และไมมองเหนวา เปนสงทเปนอนตราย อยางทเรยกวา "เหนงเปนปลา" แลวกเกบเอามากอดรดยดถอไวดวยอปาทาน คอ ความรสกเปน "ตวเรา-ของเรา" ทงน โดยไมรวาตนกาลงหลงรกสงทเปนอนตราย เพราะเราควรจะอยโดยไมตองมความหลงรกในสงใดเลย คอ อยดวยจตทบรสทธ ไมมความรสกวาเปน "ตวเราหรอเปนของเรา" ในสงใด และสามารถปฏบตตอสงตางๆ ไปไดดวยจตทบรสทธ

สาหรบสงทเราเรยกวา กามและภพนน เมอเรารจกมนดแลว เราจะเหนไดเองวา กามเปนทตงแหงความยดถอวา "ของเรา" สวนภพนน เปนทตงแหงความยดถอวา "ตวเรา" แตเราตองไมลมหลกทมอยวา ถามความรสกวา "ของเรา"เมอใด กตองมความรสกวาเปน "ตวเรา" ซอนลกอยในนนดวย มนษยตกเปนเหยอ เปนทาสของความหลอกลวง ของสงทเรยกา "ตวเรา-ของเรา" นน โดยไมมความรสกตวแมแตนอย นแหละ คอขอทถอกนเปนหลก ในหมผรวา ซาตานหรอพญามารนน จะตองมาหรอมอยในลกษณะทไมมใครรจกตวเสมอไป หรออกอยางหนงกคอ รผด เหนเปนไมใชพญามารหรอศตร แตเหนเปน "ตวเรา" เสยเอง พญามารจงทาอนตรายเราไดตามชอบใจ เปนความเสยหายเหลอทจะพรรณนาได แตพอเกดรจกเขาเทานน พญามารกจะหายหนาไป


ทนท หรอทชอบพดเปนสานวนปคคลาธษฐานวา "พญามารจะขาดใจตาย หรอปกหวหกคอตวเองตายลงทนท" นแหละคอ อวชชาทคดวาเปน "ตวเรา" ถาวางจาก "ตวเรา" กคอ จตทบรสทธ แตชาวโลกไมมประสประสาตอสงทเรยกวา พญามาร นเลย จงม "ตวเรา" ททาความเผาลนใหแกตวเองดวยความสนกสนาน หรอดวยความสมครใจอยางเปนกจประจาวน คอซาซากไมมทสนสด จนกระทง หนกเขาๆ ตวเองกตอบไมไดวา นจะทาไปทาไมกน ทงหมดนเปนโทษของการทไมรจกสงทเรยกวา กามและภพ หรอ "ตวเรา-ของเรา" อยางเดยวเทานน

การทมนษยเปนทกขกนอยในโลกกระทงถงวนน กมมลมาจากกามและภพ เปนมาไมรกแสนกลานปแลว ความเปลยนแปลงไมไดมแกสงทเรยกวากามและภพ แตมอยทวตถหรอสงทเปนอารมณภายนอก โลกแหงปจจบนนเปนโลกของวตถนยมยงขนทกท เปนโลกของกามขนทกท แมจะทาใหละเอยดประณตสขมเพยงไร กหาไดปลอดภยจากโทษของกามไม มแตจะกลายเปนโทษของกามอยางประณตละเอยดสขมยงขนเชนเดยวกน ทงนเปนเพราะความไมประสประสาตอความรเรองกามและภพ ความตกเปนทาสของกาม หรอวตถ มแตขยายตวกวางออกไป สามารถลกลาเขาไปไดแมในเขตวดวาอารามของพทธศาสนา ซงถอวาเปนปอมคายทมนคงทจะใชตอตานกามหรอวตถนยม แตปอมคายกพงทลายไป ดงจะสงเกตไดวา นกบวชสมยนตกเปนทาสของกามของวตถเพยงใด ลมหลงแตกามหรอตดในวตถกนไปแลวแคไหน ไมผดแผกไปจากชาวบานเลย นเรยกวา การขยายตวของวตถนยม ซงเคยเรยกกนครงกระโนนวากาม เมอเปนดงนแลว ใครจะเปนทพงใหแกใคร ในการทจะทาตนใหปลอดภยจากอนตรายของวตถนยม หรอสงทเรยกวากาม

เมอใครตกอยในอทธพลของกามแลว ยอมตองตกอยในอานาจของภพโดยไมมทางทจะหลกเลยงได เพราะมนเปนของเนองกนอยางสนท เมอมกามแลว กประกาศตนเปนเจาของของกามนน ซงมความหมายเปนภพ ครนมผแขงขนหรอแยงชง "ตวเรา" ทเปนภพ กมกาลงแกกลาหรอเขมขนยงขนไปอก "ตวเรา" กเปลยนจากกามหรอราคะ มาเปนโทสะ และเปนโทสะยงขนจนถงขนาดทเรยกวาลมตว คอมนเมาใน "ตวตน" จดเกนไป จงทาอะไรตามอานาจของโทสะ ซงเรยกกนวาจะตอง "รกเกยรตยงกวาชวต" ความไมยอมกนและกน ยงมมากขน ในหมมนษยทมนเมาในตวตน โดยไมตองคานงถงความถกผด เพราะไปมวหลงคานงแตเรองเสยหนาไมเสยหนา ซงเปนเรองของภพอยางเดยวเทานน อนนแหละเปนมลเหตททาใหคนเราเหมอนสตวทกดกนจนตาย โดยไมคานงถงวาจะไดอะไรมา เพราะอานาจของ "ตวตน"ไดครอบงาหรอปดบงดงกลาวแลว แมจะเอาสงทเปนกามมายวมากลอมมาขอยางไร กหาไดเปนทสนใจในขณะน ลาพงกามอยางเดยวคนเรากฆากนได พอเปลยนไปเปนรปของภพ กฆากนไดงายขนไปอก นคออาการทกามและภพกาลงครอบงาจตใจคนเราอย ฉะนนหนาทของพวกเรากคอ การสะกดกนกระแสแหง


กาม ไมใหครอบงาจตใจชนหนงกอน ถาเมอมนครอบงาจตแลว กสะกดกนไมใหเปนภพ ซงเปนเหตใหคนทาอะไรลงไปตามชอบใจตวเอง โดยไมคานงถงอารยธรรม วฒนธรรม หรอแมแตศาสนา นคออนตรายของเรองกามและภพทเนองมาจากกาม

ถงแมวามนษยเกอบทกคน มกจะตกอยใตอานาจของกาม หรอภพอนเนองจากกาม แตกมบคคลบางจาพวกมองเหนโทษของกามโดยประจกษ ไมวาจะเปนโดยการไดผานกามมาแลว อยางโชกโชน หรอ ดวยการศกษาอบรมจตใจ เพอใหมองเหนอยางนนกตาม ยอมมองเหนกามวาเปนสงนารงเกยจเพราะเปนทตงแหงความทกข จงจดกามไวเปนสงทไมพงปรารถนา หรอแมแตบญกศลซงคนบชากนนกนน กพลอยถกรงเกยจไปดวยฐานะทเปนปจจยของกาม ทงอยางทเปนของมนษยและเปนของสวรรค จงทาใหเขาชะเงอมองหาสงอนซงเปนกศลอนแทจรง ทอาจจะตดความเยอใยในกามใหขาดออกไปได ในทสด เขากคนพบภาวะทางจตใจอยางใหมทไมเกยวกบกามเลย ซงแทจรงกเปนสงทมตามธรรมชาตอยแลว แตมนษยธรรมดาสามญ ไดมองขามมนไปเสย เชน บางขณะจตของคนเราผละไปจากกาม ไปพอใจอยในความวางจากกามเปนครงเปนคราว แตเขากไมสนใจ และไมถอวาเปนการพกผอนเสยดวยซาไป เวนแตจะเปนบคคลพเศษซงเหนกามเปนสงทนาขยะแขยง ถาใครเผอญมาเปนดงน เรากตองยอมรบวา เขาเปนบคคลทผดไปจากพวกคนธรรมดา นนแหละคอมลเหต แหงการเกดขนของพวกพรหม และภมทง ๒ นเอง คอ ภมหรอภพทไมเนองดวยกาม แมจะยงมความรสกวาเปน "ตวเรา-ของเรา" เหลออยเตมท แตกถอวาเปนเสนเขตแดน ปกปนกนระหวางโลกตตรภม ซงเปนทมงหมายของพทธศาสนา กบโลกยภม ซงไมเปนทมงหมายของพทธศาสนาแตประการใด

ดงนน ทกคนจะตองมองใหเหนอยางชดวา หลกพทธศาสนานน เปนไปเพอโลกตตรภม หาใชเพอกามาวจรภม, รปาวจรภม และ อรปาวจรภม แตประการใดไม ถาจะมพดถงเรองหลงเหลานบาง กขอใหเขาใจไวเถดวา พดเพอเปนเครองชใหเหนวา นแหละคอ ตวอปสรรคของการปฏบตเพอดบทกข และเปนสงทเราตองกาวใหพนไปทงกามและภพ จนกระทงไมเปนภพในลกษณะไหนหมด นนแหละคอขอยนยนทวา โลกตตรภมหรอนพพานนน จะเปนภพชนดไหนไปไมไดเลย เพราะเปนสงทปราศจาก "ตวตน-ของตน" โดยแทจรง เราตองกาวขนมาถงขนนจรงๆ เทานนจงจะพบกบตวแทของพทธศาสนา ไมหลงเอาโลกยภมมาเปนพทธศาสนา แลวยงมายนยนทมเถยงกนคอเปนเอน หรอสอนใหผอนใหเขาใจผด ซงนบวาเปนการทาบาปอยางยง

สรปความสนๆ วาถงเปนพรหมแลว แมจะปราศจากกามโดยสนเชง กยงไมหลดพนจากอปาทานทยดถอวา "ตวตน-ของตน" และยงถกจดวาเปนโลกยภม เปนวฏฏสงสารเพราะเขายงม "ตวตน-ของตน" อยางเตมท ยงเปนปถชนไมใชอรยบคคลอยนนเอง หวงวา การกลาวยนยนสจ


ธรรมเชนน ผทยกตวเองวา เปนปราชญในการสอนพทธศาสนาทงหลาย จะไมเหมาเอาวาเปนการพดโดยอตโนมต พดนอกตาหรบตารา หรอผดไปจากหลกอภธรรมทตนเคยศกษาเลาเรยนมา เพราะถาจะปฏบตพทธศาสนากนเพอใหเขาถงตวแทของพทธศาสนาโดยเรวแลว เราจาเปนตองขามสงทงหลายทจะทาใหเราเสยเวลา เชนการเรยนพทธประวต ประวตศาสตรของพทธศาสนา คมภรตางๆ ชาดกตางๆ ตลอดจนอภธรรม ซงอาจทาใหผศกษาหรอผสอนเกดม "ตวตน" และ "ของตน" ใหญขนไปอก


บทท ๕ การดบลงแหงอตตา

ดงทกลาวมาแลวในบทกอนวา การเกดขนแหง "อตตา" กคอการตงจตไวผด เพราะฉะนน การตงจตไวใหถกจงเปนรากฐานแหงการดบ "อตตา" ตลอดเวลาทมการตงจตไวถก ความดบของ "ตวเรา" กมอยเพยงนน ไมวาการกระทานนๆ จกเปนไปโดยบงเอญ หรอวาเปนไปเพราะการกระทาอยางใดอยางหนง เชน ใชอานาจของสมาธปดกนโอกาสแหงการเกดขนของ "ตวตน หรอวาเปนเพราะอานาจของปญญาซงตดราก "ตวเรา-ของเรา" เสยโดยสนเชงกตาม ลวนแตกลาวไดวา ในขณะนนมภาวะแหงความดบของ "ตวเรา-ของเรา" ดวยกนทงนน ตางกนแตวา อยางท ๑ เปนไปอยางผวเผน อยางท ๒ เปนไปตลอดเวลาทมการบงคบ อยางท ๓ เปนการดบสนทเพราะทาลายรากเงาของมนเสยโดยสนเชง และความดบทเราประสงคในทน กหมายถงอยางท ๓ โดยเฉพาะ แตถงอยางนน กควรทาความเขาใจในอยางท ๑ และท ๒ ดวยเหมอนกน เพอปองกนความสาคญผด หรอ ความสบสนนนเอง

การไมปรากฏของ "อตตา" อยางท ๑ ซงมขนไดดวยการประจวบเหมาะนน หมายถง ขณะนน เผอญมสงบางสง (ซงจะเปนการไดเหนหรอไดฟงหรอไดอานอยกตาม หรอไดรบอารมณซงเปนความเงยบสงดไมชวนใหเกดความคดนกอะไรกตาม) ทาใหเกดความรสก ทเปนการดบ "ตวเรา-ของเรา" อยไดเปนเวลาระยะหนง นานตลอดเวลาทความรสกเชนนนมอย ลกษณะเชนนเปนไปได ในคนธรรมดาสามญทวๆ ไป แมดวยความไมตงใจ และอาจเปนไดมากสาหรบผทอยในททเหมาะสม มสงแวดลอมหรอมการสมาคมกบบคคลทเหมาะสม หรอแมแตดนฟาอากาศทเหมาะสม ซงพอจะเรยกไดสนๆ วาเปนความสบายทางจตนนเอง อาการอยางนพอจะเรยกไดวา "ตทงควมตต" คอการพนไปจากอานาจของ "ตวเรา-ของเรา" ดวยความบงเอญประจวบเหมาะ นสยของคนบางคน ธรรมชาตสรางมาใหเปนผมจตวางจาก "ตวตน" ไดงายๆ กลาวคอ ความรสกวา "ตวเรา-ของเรา" เกดขนไดโดยยาก กนบรวมอยในขอน

สาหรบความดบแหง "อตตา" อยางท ๒ ซงเปนดวยการกระทาทางจต (ซงไมใชทางปญญานน) หมายถง ขณะนนมการทาจต ใหตดอยกบอารมณของสมาธอยางใดอยางหนง จตกาลงอยในสภาพทเปรยบเหมอนกบววทถกผกตดอยกบแอก กลาวคอ อารมณของสมาธไมมโอกาสทจะหนไปหาอารมณอนตามทมนชอบ ความรสกเปน "ตวเรา-ของเรา" จงไมอาจจะเกดขนในขณะนน ความวางจาก "ตวตน" ในลกษณะเชนน ไมใชเปนไปโดยบงเอญ แตเปนไปโดยอาศยการกระทาทเอาจรงเอาจง โดยวธเหนยวรงจตไวในอารมณทบรสทธจนไมเกด "ตวตน" แมจะม


บาง กเปนไปแตในทางทด คอเปน "ตวเรา-ของเรา" ฝายด ยงไมมอนตรายมาก ยงมทางทจะทาลายใหหายไปดวยการทาสมาธทถกตองได

ตวอยางเชน ในการทาอานาปานสตภาวนา เมอทาจตใหเปนสมาธได กเกดสขเวทนาขนมาจากสมาธ ถามสตสมปชญญะเพยงพอ คอมการกระทาทถกวธอยตลอดเวลานน จตกไมอาจจะเกดความรสกวาม "ตวตน" มแตการทจะพจารณาตอไป วาแมความสขทเกดจากสมาธกเปนมายา คอไมเทยง เปนทกข และเปนอนตตา "อตตา" กยงไมอาจจะเกดขนได สวนในกรณทเผลอสต หรอทาผดวธนน กจะพอใจอยางหลงใหลในสขเวทนานน หรอถงกบเกดความรสกทะนงวา ตนประสบผลสาเรจในคณวเศษแลว "ตวเรา-ของเรา" กยอมจะเกดขนมาอก อยางนจะไปโทษสมาธไมถก เพราะวาในขณะนนไมเปนสมาธทถกตองเสยแลว

วกขมภนวมตต กคอการพนไปจากอานาจของ "อตตา" ดวยการอาศยสงใดสงหนงมาปดกนทางเกดแหง "อตตา" ไวอยางหนาแนน และอยางเฉลยวฉลาด การพยายามทาอะไรบางอยางเพอกลบอารมณราย เชน การสวดมนตเพอกลบอารมณรายทเปน "ตวเรา-ของเรา" ถาทาสาเรจกนบรวมเขาในขอน นเปนตวอยางสาหรบการกระทาเลกนอย ซงคนธรรมดาสามญกทาได แมทสดแตเรองทสอนใหนบ ๑ ถง ๑๐ กอนทจะโกรธใคร แลวกนบเรอยไปจนความโกรธเกดขนไมได แมอบายอยางนกนบรวมไวในขอน ทงนมหลกสนๆ วาตองใชความพยายามอยางยง ไมใชมนเปนไปโดยบงเอญ จงแตกตางจากอยางท ๑ และเราเรยกมนวาเปน การดบตวตนดวยอานาจการกระทาทางจต เชน การทาสมาธ ยงไมใชการกระทาทางปญญา

สาหรบความดบ "ตวตน" อยางท ๓ คอดวยการอาศยปญญานน หมายถง อบายทแยบคายไปกวานนมาก และไมใชเปนการกระทาทบบบงคบโดยตรง แตเปนการกระทาทเรยกวา เปนการถอนรากเงาขนมาทาลายเสยโดยสนเชง ตวอยางเชน ในการทาลายหญาคา ถาเอามดเอาพรามาฟาดฟนอยางผวเผน หญาคากหายหนาไปพกหนงแลวกงอกขนมาอก หรอถาเอาอะไรมาทบมาปดไว หญาคากหายหนาไปเหมอนกน แตเมอเอาของทบออกเสยแลว หญาคากกลบปรากฏอก แตกนานกวาวธท ๑ ทนถาขดรากหญาคาขนเผาเสยใหหมด หญาคากหมดไปเปนการถาวร เราทราบแลววา "อวชชา" เปนรากเงาของ "อตตา" ฉะนน การทาลายอวชชา กเปนการทาลาย "อตตา" และเพราะเราใชวชชาหรอปญญามาทาลายอวชชา เราไมใชกาลงจตลวนๆ อยางวธท ๒ เราจงเรยกการกระทาอยางนวา เปนไปดวยอานาจของปญญา และเราเรยกการดบของ "ตวตน" ในลกษณะนวา "สมจเฉทวมตต" เปนการดบ "ตวตน" ดวยการถอนรากเงาขนโดยสนเชง


แมคนเราจะไดพบกบความดบไปแหง "อตตา" โดยบงเอญอยางวธท ๑ นน อยบอยๆ กตาม แตกหามใครเหนวาเปนเรองสาคญทควรจะสนใจ คอเขาสนใจกนแตเรองทกาลงอยากกาลงตองการ ไมสนใจเรองของความวางจากความอยากความตองการ หรอ แมแตรสชาตของจตทวางจากความตองการ เขาจงไมมโอกาสรจกภาวะของจตทวางจาก "ตวตน" ซงทแทกมอยบอยๆ เมอไมสนใจเพราะไมรจกแลวมนกมคาเทากบไมม เหมอนกบไกทเดนไปบนกองเพชรพลอย มนกไมรสกวามอะไรทมคานาสนใจ แตถาเหนขาวสารสกเมดหนงตกอยบนดน มนจะเหนคาขนมาทนท อาการอยางนมอยแมในอบาสกอบาสกา ตลอดถงทเปนบรรพชต ตลอดจนแมเถระ ฉะนนการปฏบตเกยวกบการดบของ "อตตา" จงกอรปขนไมได มแตจะเปนไปในทางทจะเกด "อตตา" เสยตะพดจงไมไดรบแมแตความดบของ "อตตา" ชนดทเปนดวยการบงเอญ ถาคนยงเปนเหมอนไกอยเพยงใด เพชรพลอยอยางมากมายในพระพทธศาสนากจกยงเปนหมนอยเพยงนน เพชรพลอยในทนเราหมายถง พระพทธ พระธรรม พระอรยสงฆ การดบไปแหง "ตวตน" เปนยอดของพระธรรม คอเปนธรรมชนสงสด หรอเปนบรมธรรมทเดยว เพราะเปนไปเพอการไมเบยดเบยนตนเอง และไมเบยดเบยนผอนถงทสดจรงๆ ฉะนนเพอการปฏบตธรรมทางลด เราจะตองหนมาสนใจ เลอกเอาเพชรพลอยชนดใดชนดหนง กลาวคอการดบไปแหง "ตวตน-ของตน" ชนดใดชนดหนงทเหมาะแกตวเรา นาเอาเขาสการประดบประดาของเราเปนประเดมเรมแรกกนเสยกอน สาหรบจะไดทาใหกาวหนาไปตามลาดบ จนถงทสด

ความดบไปแหง "อตตา" นน ไมไดหมายถงความดบไปของรางกายหรอของชวต มไดหมายถงการดบไปแหงความรสก เชน หมดความรสกนงเงยบไปเพราะอานาจของฌาน แตหมายถง การดบของความรสก ทรวาม "ตวเรา-ของเรา" ซงเราเรยกกนสนๆ เพอความสะดวก วา "ความดบไปแหงอตตา" และคาวา "ความดบ" ในทน หมายถงการปองกนไมใหเกดขน รวมทงการดบตวตนทปรากฏอยแลวดวย ฉะนนโดยใจความทแทจรงกคอ ภาวะแหงความทจตปราศจากความรสกวาเปน "ตวเรา-ของเรา" นนเอง

อนง ยงมความหมายทยงไปกวานนอก คอไมไดหมายความวา จตวางเปลาไมมอะไรเลย หรอจตเองกดบไปดวย ตองทราบไววา เมอใด "ตวตน" ดบลงไป ความวางอยางหนงกปรากฏขนแทน เปนความวางจาก "อตตา" แตทวาประกอบอยดวยสตปญญาอยางยงในตวความวางนน เมอ "อตตา" ยงเดอดพลานอย จตมแตความวน เมอ "ตวตน" มอย จตกมดมน เพราะความเดอดพลานของความรสกวาม "ตวตน" ครน "ตวตน" ดบไป จตกหมดความมด และมความสวางเกดขนแทน เมอ "ตวตน" มอย จตมแตความโงดวยอานาจของอวชชา ซงเปนเหตใหเกด "ตวตน" เมอ "ตวตน" ดบไปจตกพนความโง กลายเปนธรรมชาตทประกอบไปดวยความรสกอยางเตมทไดในตวมนเอง คอมนรสงทเปนความวาง ความไมมทกข ความรสกวาม "ตวเรา-ของเรา" นน


ไมใชธรรมะแตเปนอธรรม ตอเมอวางจากความรสกวาม "ตวเรา-ของเรา" เมอนนจงจะเปนธรรมะ

อกอยางหนง จะถอวาเมอจตประกอบอยดวยความรสกวาม "ตวเรา-ของเรา" จตยอมสญเสยความบรสทธ คอไมเปนจตเดมแททบรสทธสะอาด แตกลายเปนเพยงของมายา เปนเพยงความคดปรงแตง ไปตามเรองตามราวของอารมณทเขามาแวดลอม ใหเกดความรสกวาม "ตวเรา-ของเรา" ตอเมอใดจตวางจากความคดปรงแตง หรอวางจาก "ตวเรา-ของเรา" จตจงคนสสภาพเดม คอ เปนจตทสะอาดอยตามธรรมชาต

สรปความวา เมอความรสกวาเปน "ตวเรา-ของเรา" ดบไป จะตองมสงอนปรากฏขนมาแทนสงนน นนกคอภาวะของจตเดมแท เปนภาวะแหงความวางจากความวนดวยอานาจการนกคด เกดภาวะแหงความสวางและความเปนธรรมะ และทสาคญอยางยงนนกคอ จะเกดภาวะแหงความสมบรณดวยสตปญญา ฉะนนความดบไปแหง "อตตา" จงไมใชสงทนากลว ไมใชสงทไรคณคา ไมใชสงทจะทาใหคนเราเสอมสมรรถภาพ แตกลบทาใหเราสมบรณไปดวยสตปญญา ไมมทางทจะทาอะไรผดพลาด และมแตความสงบสขทางใจ

ผทไดฟงเรองนแลวยงไมเขาใจ หรอเขาใจหรอครงๆ กลางๆ อาจเกดความเขาใจผดอยางแรง อาจเหนวาความดบแหง "ตวตน-ของตน" นเปนโทษไปกได คอเขาเขาใจผดไปวาถาดบความรสกวาม "ตวตน-ของตน" เสยแลว คนเรากจะไมทาอะไร จะไมยอมพฒนาประเทศชาต จะไมยอมทาประโยชนใหแกสงคม เพราะวา ไมมอะไรทเปนเครองกระตนใหทา มแตความรสกทอยากจะอยเฉยๆ เปนกอนดนกอนหนไป ความหลงผดเชนนเกดขน จากการทเขาไมเขาใจอยางถกตอง ในเรองของความดบของ "ตวตน-ของตน" และอกอยางหนงนนเขามความเคยชนเปนอยางยงกบความรสกวาเปน "ตวตน-ของตน" เมอเขามความรสกเปน "ตวตน-ของตน" ขนมา เขากรสกเปนสข หรอเปนความเอรดอรอยในทางจตใจ จนกระทงมความตดใจหลงใหลเอาทเดยว และยงเปนอยางนมากขนตามอายทลวงไปๆ เขาจงเปนเกลอกบ "ตวตน-ของตน" อยางทจะขาดเสยไมได และกลายเปนปถชนคนหนาไปดวยกเลส คอในลกษณะท "เหนงเปนปลา" ไปเสยตะพด จงอยในฐานะลาบากอยางยง ทจะทาความเขาใจในเรองความดบไปของ "ตวตน-ของตน"

ขอนกสมตามความหมายของคาวาปถชน ซงแปลวา "คนหนา" คอ หนาไปดวยสงหมหอดวงตา หรอจตใจ หรอปญญา จนกระทงปญญาไมอาจสองแสงได แตวา "ตวตน-ของตน" นนแหละเปนผสองแสงแทน เรองมนจงทาใหเหนผดไปหมด คนโงๆพวกน ไมพอใจทจะดบ "ตวตน-


ของตน" โดยไปเขาใจวาจะเปนการขาดทนอยางยอยยบไมมอะไรเหลอ ฉะนน การแนะนาสงสอนธรรมะในขนทจะถอนอปาทานเชนน จงทาไมไดในหมชนซงเปนปถชนมากเกนไป จะทาไดกเพยงแตแนะนาสงสอนใหเลอกยดถอ "ตวตน-ของตน" ชนดทไมสเปนอนตรายมากมายนกไปพลางกอน แมจะตองรองไหบาง กยงมเวลาทจะไดหวเราะสลบกนไป แตทจะใหไมตองหวเราะและรองไหเลยนน ยงเปนไปไมได (อานหนงสอ "อะไรถกอะไรผด" ซงอธบายเรองนอยางละเอยด)

ทน กมาถงบคคลอกประเภทหนง ซงเรยกวา ปถชนชนด หรอ กลยาณปถชน หมายถงบคคลทมเครองหมหอตาไมหนาจนเกนไป มผงในดวงตาไมมาก เขาจงสามารถลางผงออกจากนยนตาของเขาไดหมด และผงทกลาวนกคอ ความรสกวาเปน "ตวตน-ของตน" อกนนเอง พวกทมผงในดวงตาเพยงเลกนอยน หมายถง คนบางคนทไดรบการศกษาทางธรรมทถกตองมาแตแรก รวมทงเปนผมอปนสยด ไมหวดอรนอวดฉลาด เขามสตปญญาตามธรรมชาตชนดทอาจรสงทงหลายทงปวงตามทเปนจรง เปนผเตรยมพรอมทจะมความรยงเหนจรงอยเสมอ พอไดรบคาแนะนาชแจงเรองโทษของ "ตวตน-ของตน" เขากจบฉวยเอาไดทนท รวมความวา เขาจะเขาใจอยางเดดขาดลงไปวา การดบเสยไดซง "ตวตน-ของตน" นน จะทาใหคนเราทาอะไรไดมากขน ทาไดดยงขน ทาอะไรไมผดพลาด เพราะไมมความเหนแกตว และในทสด สงคมจะประสบสนตสขทแทจรง การพฒนาประเทศชาตกจะไดผล และจะไมมคอรปชนมากมายอยางทเปนอยในขณะน

สถตของโลกในทกวนนปรากฏวา ในบางประเทศมคดการขมขนสตรทกๆ ๓๔ นาท มการตดชองยองเบาขโมยเลกขโมยนอยทกๆ ๓๙ นาท มการทาอนตรายกนถงตายทกๆ ๕๐ นาท ตวอยางเพยงเทานกแสดงใหเหนแลววา สงทนาขยะแขยง หรอเสนยดจญไรในโลกนนมอยไมนอยเลย และเปนทแนนอนวา จะทวมากขนเรวขน ยงกวาการทวของพลโลก เมอเทยบสวนกน นแสดงใหเหนวา การตกอยใตอานาจ "ตวเรา-ของเรา" ของมนษยนน ไดทวขน ฉะนน หากวามการดบ "ตวเรา-ของเรา" ลงไปไดเพยงใด สงทไมพงปรารถนาเหลานน กจะลดลงตามสวน ถามนษยเรายงไมสามารถจบตนตอของความชวเหลานได กจะไมสามารถขจดมนได ทงนกเพราะมองขามเรองความดบแหง "ตวเรา-ของเรา" โลกจงตองประสบชะตากรรมอยางน และจะลกลามจากวกฤตการณสวนบคคลไปเปนวกฤตการณของโลก จากวกฤตการณชวคราวไปเปนวกฤตการณถาวร จนถงขนาดเหลอวสยทมนษยผยงงมอยในลกษณะเหนผดเปนชอบเชนน จะแกไขมนได


การขมขนสตร การตดชองยองเบา หรอการปลนสดมภ การลกการขโมย การฆากนโดยบนดาลโทสะ หรอโดยเจตนา และ การกระทาอยางอนๆ ซงเรยกวา อาชญากรรมนนมตนตอทลกซง อยทการพลงออกมาของ "อตตา" กลาวคอความรสกทเปน "ตวเรา-ของเรา" ถาพลงขนมาถงขดสดแลว มนทาใหไมกลวอะไร ฉะนน อานาจการบงคบ หรออานาจกฏหมาย ยอมควบคมสงเหลานไวไมได เพราะในขณะนนเขาไมกลวแมแตความตาย หรอโทษภยใดๆ ทงสน

ทน ถาเราหนมาใชวธทไมเปนการบงคบ เชนวธศกษาอบรมกนทวไป ใหเขาใจถกในเรองความดบแหง "อตตา" กขอยนยนวาเมอดบ "อตตา" ไดมากเทาไร คนกจะไมมความเหนแกตวจด เพราะมสตปญญา หรอเหตผลไดมากขน ตามหลกพทธศาสนา ยอมจะกลาวไดวา ศลธรรมกด สจธรรมทสงขนไปกด หรอ โลกตตรธรรมขอใดกด ลวนแตมความมงหมายทจะเขนฆาสงทเรยกวา "อตตา" ใหดบไป ใหเหลอแตสตปญญาควบคมชวตน ใหดาเนนไปถงจดหมายทแทจรงทมนษยควรจะได สวนจรยธรรมทมชอไพเราะตางๆ นานา เชนความซอสตย ความเหนแกผอน ความรกใครเมตตากรณา การสารภาพความผด ฯลฯ โดยมากกเปนเพยงสกวาชอตามปายหรอตามฉลากทปดไวตามทตางๆ หรอสมาคมตางๆ ไมสามารถจะปราบอธรรมได เพราะวา "อตตา" ของมนษยในโลกทกวนนไดหนาแนนยงขน และรนแรงถงกบเดอดพลานนนเอง ฉะนนถาเราหวงทจะมจรยธรรมมาเปนทพงของชาวโลกแลว จะตองสนใจในเรองความดบไปแหง "อตตา" ใหมากเปนพเศษ สมตามทหลกแหงพทธศาสนายนยนวา มนเปนเพยงสงเดยว ซงเปนตนเหตแหงความทกขทงปวง


บทท ๖ วธลดอตตา

เพอความเขาใจถงวธลด "อตตา" ไดอยางงายๆ โดยอาศยหลกเกณฑทรดกม จงจะไดพจารณากนถงสงทเรยกวา "สงโยชน" ๑๐ ประการ แลวผปฏบตธรรมกจะทราบไดเองวา พทธศาสนามความมงหมายทจะลด "ตวตน" อยางมประสทธภาพเพยงไร

สงโยชนประการท ๑ มชอโดยภาษาบาลวา "สกกายทฏฐ" หมายถง ความยดถอวา กายกบใจนเปนของตน เมอมความรสกคดเชนนนแลว เขากหวงแหน อยากใหมนดใหมนเทยงแทถาวร เพอประโยชนแก "ตวเขา" โดยธรรมชาตทแทนน มนไมมอะไรทจะเปนของเขาไดเลย แตความหลงผด ทาใหเขาเขาใจวามนมอะไรๆ เปนของเขาจนได โดยเหตน สงทเปนเพยงธาตดนนาลมไฟ อากาศธาต วญญาณธาต ทรวมกลมกนอย กถกยดถอเปนกายและใจ "ของเขา" มนจงมลกษณะเปน ความเหนแกตว แลวกทาอะไรๆ ไปในลกษณะทเปนความทกขยากลาบากแกตวเองและแกผอน ปญญาอยางโลกๆ กสงเสรม "ตวตน-ของตน" ใหหนกยงขน ตอเมอไดรบการศกษาอบรมทถกทาง หรอปฏบตทถกตองตามหลกแหงพทธศาสนา เขาจงจะไมอาจม "ตวตน-ของตน" ชนดทจะไปฆาไปลก หรอเบยดเบยนผอน และจะเรมนกถงการทกายทกกาย หรอธาตทกกลม เปนเพอเกดแกเจบตายอยางเดยวกน จงลดความหมายมนปนมอทจะเอาประโยชน จากผอนมาเปนของตนเองลวนๆ ดงแตกอน

ความลดไปแหงสกกายทฏฐน ทาใหเกดความสงบเยน ความสงบเยนทาใหเกดสตสมปชญญะ สตสมปชญญะกทาความปลอดภยใหแกตนเองและผอน ถาเพยงแตคนเราสามารถ ละสงโยชนขอท ๑ นไดเทานน โลกนกจะเปลยนแปลงไป อยางหนามอเปนหลงมอ อยางนอยทสด การเบยดเบยนกนจะหายไปจากโลก มแตการเออเฟอเผอแผกนอยางแทจรง เขามาแทน

ตอไปกคอ ความลดไปแหง "ตวตน" ในรปของสงโยชนประการท ๒ ทเรยกวา "วจกจฉา" ซงหมายถง ความลงเล เนองจากความสงสยหรอความกลว ถาไมพจารณาใหด กจะไมเหนวามนเกยวกบเรอง "ตวตน" หรอ "ของตน" ยงกวานน ยงมองขามไปเสยวา ความลงเลน ไมมความสาคญอะไรในเรองความทกขและความดบทกข แตแททจรงนน วจกจฉา กมความสาคญเชนเดยวกนอก ถาเปนการปฏบตในขนสมาธ วจกจฉานกเปนนวรณปดกน หรอรบกวนจตไมใหเปนสมาธ ถาเปนการปฏบตในขนปญญา วจกจฉากเปนเครองรบกวน ความเชอและปญญาไมใหอยในรองในรอยได คนเราจงไมสามารถเอาชนะความทกขได และตวความลงเลนนเอง ก


เปนเครองรบกวนความสข หรอเปนความทกขชนดหนงอยในตวมนเอง ไมวาจะเปนเรองทางศาสนาหรอเรองตามธรรมดาของชาวโลก

การตอสกนระหวางความรสกฝายตากบฝายสงนนเอง เรยกวา วจกจฉา ซงอาจขยายความออกไปเปนความไมแนใจ ความไมกลาหาญ ความไมไวใจ หรอไมเชอถอตวเอง ฯลฯ วจกจฉาชนดทเปนอยางชาวโลกๆ ทสด กเชนไมแนใจวาจะประกอบอาชพอะไร จะทาอะไร จะแสวงหาชอเสยงอะไรด ฯลฯ และทสงขนมากคอ ความไมแนใจในการทจะยดเอาความด หรอความยตธรรม วาเปนหลกทแทจรงไดหรอไม ความกลวจะเสยประโยชนสวนตว กลวจะเสยเปรยบเขา จะพายแพเขา เปนเหตใหไมแนใจในการทจะถอเอาความดความจรงเปนหลก เปนความกระอกกระอวนใจ ในทางหนาทหรอทางศลธรรม

เราพอจะมองเหนวา ความระสาระสายทกขยากลาบาก หรอวกฤตการณตางๆ ในโลก ยอมเกดมาจากความไมแนใจของชาวโลกนนเอง โดยเฉพาะอยางยงกของชนชนผนากลมตางๆ ทไมแนใจในการทจะยดมนในความด หรอความจรง จนกระทง ยอมเสยสจจ เชน พอเกดสงคราม หวาดกลวขนมากหนไปหาพระเปนเจาหรอศาสนา แตพอเหตการณนนผานไปกหนหนากลบไปหาประโยชนใหแก "ตวตน-ของตน" ไมมฝายไหนแนใจในการทจะยดถอความดความจรงเปนหลก ทงทตวเองกรอยวาอะไรเปนอะไร โลกจงตกอยในหวงแหงความเทจความโลเล หลอกลวงตวเอง เพราะไมสามารถบงคบความเชอ หรอสตปญญาของตนใหแนวแนอยในรองในรอยได โลกจงมอาการเหมอนกบวจกจฉา เควงควางไปตามความลงเลของคนในโลก ทงในกรณทเปนไปทางโลกๆ และทางศาสนา

สาหรบวจกจฉาในทางฝายพทธศาสนานน เมอกลาวไปตามหลกทถอๆ กนอย กไดแกความลงเลใน พระพทธ พระธรรม พระอรยสงฆ ลงเลในการตรสรจรงของพระพทธเจา ความสงสยในพระพทธเจากคอ ลงเลในการทจะเชอ หรอปฏบตตามคาแนะนาของทาน เพราะมนขดตอความรสกของตนทมอยกอน ขดตอประโยชนทตนหวงจะไดรบ การลงเลในพระธรรมกเปนอยางเดยวกน เลยทาใหคนถอศาสนากนเพยงแตปาก หรอเลนตลกกบพระเปนเจาของตน จนอาการเชนนมอยทวไป สาหรบความลงเลในพระอรยสงฆนน หมายถงวา เหนทานเปนผพนทกขไดอยางนนๆ แลว ตนกยงลงเลทจะเดนตาม โดยทไมเชอวาทานเหลานนพนทกขไดจรงบาง หรอการพนทกขของทานเหลานนจะนามาใชไดแกตนบาง เมอยงลงเลในตวผสอน ในสงทนามาสอน และในหมคนทเคยปฏบตตามคาสอนจนประสบความสาเรจมาแลว คนโงเหลาน แมจะศกษาไปสกเทาไรๆ กมแตจะยงกลายเปนคนลงเลมากขน จนกลายเปนโรคประสาทหรอโรคจตขนมากได


เทาทกลาวมาทงหมดนยอมจะเหนไดวา การทคนเราเกดความคดลงเลแมในพระศาสดาของตน ในหลกธรรมะหรอหลกปรชญา กกลาวไดวา "อตตา" อกนนเองทเปนมลเหตอนแทจรงแหงความลงเล ถาเราดบความลงเลหรอควบคมมนได กยอมหมายความวาเราดบ หรอควบคม "อตตา" ได เพราะอาการแหงความลงเลกคอลกษณะอยางหนงของ "อตตา" หรอความเหนแกตวนนแหละ เปนเหตใหเกดความลงเล ไมวาทงในทางโลกและทางธรรม

สลพพตปรามาส สงโยชนขอท ๓ เปนชอของความงมงายเขาใจผดตอศลและพรต ซงเปนเครองปฏบตสาหรบลดความทกข กลาวคอ ความเขาใจผด ใชผด กระทาผด ตอสงซงถอกนวาเปนเครองปฏบตเพอความดบทกข อนไดแก ศาสนาหรอธรรมะนนเอง แบงไดเปน ๒ ประเภท คอเขาใจผด หรอปฏบตผดในสงทผดมาแตเดม กบ เขาใจผดตอสงทถกตองดอยแลว แตปฏบตไปอยางงมงายหรอผดๆ นกมมลมาจากการม "ตวตน-ของตน" ทมความประมาทสะเพรา หรอทะนง แทนทจะมสตปญญาอยางสขมรอบคอบ กลบจบฉวยเอาขอปฏบตเหลานนผดไปจากความหมายทแทจรง เปนความโง ความดอของ "ตวตน-ของตน" นนเอง มอยเปนปกตแกปถชนคนเขลาทวไปในการทจะจบฉวยเอา อยางปบปบในสงทแปลกประหลาด หรอ อศจรรย ซงตวคดนกไดเอง หรอมผนามาสอนให ตลอดจนมความรเทาไมถงการณ ในสงทตนคดขน หรอกาลงกระทาอย แลวกมความเชอมนในสงนนจนกลายเปนความงมงาย คดวาสงเหลานนจะเปนทพงแกตนได แตแลวกหาเปนไปไดไม คงเปนสกวาพธรตอง เปนสกวาเครองปลอบใจตวเอง หรอหลอกตวเองใหหายกลว เพราะมนไมมเหตผล หรอไมตรงตามหลกวชา แตตวกไมรวาตวโง

สาหรบสลพพตปรามาสชนดทผดมาแตเดม แลวเอามายดมนถอมนเพอปฏบตนน สวนมากเปนเรองของการกระทาปรมปราสบๆ กนมาแตโบราณ กระทงยคหนทมคนบางพวกยงยดมนถอมนอย เพราะมนเขารปกนไดกบภมปญญาของเขา แมตกมาในสมยน กยงประพฤตกนอยอยางเครงครด ดวยความโงเขลาเบาปญญา และความไมร สวนอกแขนงหนงนน คอ การประพฤตบาบน นอกคอก นอกรตตางๆ ซงพวกมจฉาทฏฐ หรอมจฉาชพทฉลาดบญญตขนเปนเครองตบตาหาเงนจากคนอน หรอดวยความหลงสาคญผดคดวาเปนของดจรงกม ซงลวนแตอตรวตถารดวยกนทงนน นเรยกวาเปนสงทผดมาแตเดม แลวถกนามายดมนถอมน เปนหลกปฏบตตามๆ กนไปดวยความหลงงมงายเขาใจผด

สวนสลพพตปรามาสในเรองสงทถกตองอยแลว แตคนจบฉวยเอาผดเองนน ไดแกหลกธรรมะ ตลอดถงระเบยบวธปฏบตตางๆ ซงไดบญญตไวอยางถกตองในศาสนาตางๆ เปนหลกวชาตามเหตผล ซงเมอปฏบตตามนนแลว กสามารถดบทกขไดจรง แตกยงมการจบฉวยเอาผด เรยกวาเปนการลบคลาทาใหสงซงบรสทธสะอาดนน กลายเปนของสกปรกไปดวยอานาจของ


ความงมงาย สลพพตปรามาสชนดนมไดแมในหมนกศกษาทเรยกวา มการศกษาอยางดทสด ตามทนยมกนในหมมนษย แตไมไดมการศกษาขอธรรมะหรอศาสนานนๆ อยางถกตองและสมบรณ เพราะมนเปนคนละเรองกน ดงตวอยางทเราเหนๆ กนอยทวไป ในหมผไดรบปรญญาตร โท เอก ในฝายวชาการทางโลก ทยงเขาใจวา พระพทธเจาอาจจะบนดาลอยางนนอยางนตามทตวตองการได ในเมอมการบชาออนวอน หรอประกอบพธทางศาสนาทงมงายมาก ถงกบบนบานขอใหเกดบตรแกผไมมบตรกยงม บางคนคดวา การรดนามนตลางซวย หรอ ใหรารวย หรออะไรในทานองนนกเปนพทธศาสนาดวย เสรจการศกษากลบมาจากเมองนอก กรบไปหาพระรดนามนตทนท นเปนการพสจนวา การศกษาทไปเรยนมาอยางมากมายนน กยงไมทาใหเขาหายงมงาย แลวกมาเกณฑใหศาสนามหนาททาอะไรๆ ตามทตวตองการ โดยไดยนแตเพยงวา ธรรมะหรอศาสนาน เปนเครองชวยดบทกข และมความศกดสทธ ทกประการ

ถงแมในศาสนาอนกเปนอยางเดยวกน เชน จดพระผเปนเจาไวในฐานะเปนผมหนาทปลอบใจเมอจนแตม ทไปโบสถหรอปฏบตตามระเบยบพธตางๆ กเพยงแตทาเผอๆ ไว เพราะจะไดเปนทถกใจพระเปนเจาไว หรอเปนการสะสมบญกศลไว มอาการทกระทาเหมอนกบคนละเมอๆ โดยทไมเขาใจอยางถกตองวา พระเจาทแทจรงนนคออะไร หรอบญกศลทแทจรงนนคออะไร และไมรเลยสกนดเดยววา พระเปนเจาหรอบญกศลทแทจรงนน คอการชาระจตใจใหสะอาดดวยการกระทาทถกตองกนทน และเดยวน ดวยการบนทอนหรอทาลาย "ตวตน-ของตน" นนเอง ไปมวหวงแตพระเปนเจาทอยทไหนกไมร ใหคอยชวยคมครองตนอยางคมครองเดกๆ และเมอทกขรอนจนแตมขนมา กโวยวายใหสงทไมรวาอะไรอยทไหนนนแหละมาชวยตน ไมสามารถใชสมมาทฏฐของตน ปลดปลอยหรอขจดปดเปาความทกขรอนในใจของตน ใหออกไปจากตนได ทงๆ ทขอปฏบตทางธรรมะหรอทางศาสนาทกขอทกอยาง กลวนแตเปนไปเพอชาระกายวาจาใจใหสะอาด ใหเกดมภาวะใหมขนมาเปนความไมมทกขหรอมทกขนอยลงไปกวาเดม

สาหรบในฝายพทธศาสนาโดยเฉพาะนน สลพพตปรามาสไดงอกงามมากขนในหมพทธบรษท ทงในทางปรยตและในทางปฏบต ในทางปรยตนนไดมการจบพลดจบผลไปเอาสงซงไมใชพทธศาสนา เขามาตเปนพทธศาสนาอยเรอยๆ ทาสงทไมใชพทธพจนใหเปนเหมอนพทธพจน นยมศกษาทฤษฎทลกซงกวางขวางไมรจบเพอความเปนนกปราชญ ยงกวาทจะศกษาเฉพาะเรองของการดบทกข แทนทจะพดจะสอนจะอภปรายกนถงเรองดบทกขโดยตรง เชนเรองอรยสจจ เปนตน กกลายเปนไปนาเอาเรอง "อพยากตวตถ" ทพระพทธองคทรงหามไมใหนาเอามาพดกนใหเสยเวลา และพระองคเองกไมทรงสอนเรองเหลาน เชนเรองคนตายแลวเกดหรอไม ศกษาวพากษวจารณคนควากนอยางเปนวรรคเปนเวร โดยนาเอาลทธสสสตทฏฐของพวกพราหมณมาอธบาย โดยทเขาใจวาเรองนเปนตวแทของพทธศาสนา แมแตคาอธบายเรองกรรม


เรองอนตตา และเรองนพพาน กดาเนนไปอยางผดๆ เพราะจบฉวยผด ถงขนาดทไปควาเอาเรองกรรม เรองอนตตา เรองนพพานของศาสนาอน มาถอวาเปนกรรมเปนอนตตาและนพพานในพทธศาสนา จนกระทงเกดการทะเลาะววาทกนเพราะเหตน

แมในสวนทเกยวกบพระไตรปฎกเอง กมความยดมนถอมนอยางผดๆ อยหลายประการ เชนยดมนถอมนวาทกตวอกษรทเรยกวาพระไตรปฎก ไดออกมาจากพระโอษฐของพระพทธเจาทงนน จะไปแตะตองดวยการวพากษวจารณไมได บางพวกกบชาพระไตรปฎกอยางวตถศกดสทธ บางพวกกคดวาเพยงแตซอหรอสรางพระไตรปฎกขนเทานน กพนทกขไดแลว บางคนเปนไปมากถงกบเอาพระไตรปฎกบางเลมมาใชเปนเครองมอเสยงทาย เสยบไมเขาไปในระหวางใบลานหรอหนาหนงสอนนแลว เปดดวามนจะถกเรองดหรอราย โดยถอเอาขอความในหนากระดาษทตนเอาไมเสยบเขาไปนนเองเปนหลก และมความเชอมนอยางแทจรงวาเปนการทานายทถกตอง นบวาเปนสลพพตปรามาส หรอความงมงายทยงไมเคยมมากอน และไดเกดมขนเกยวกบพระคมภร เขาไมทราบวาพระพทธเจาไดตรสไวอยางไรเกยวกบเรองน ดงทตรสไวในกาลามสตร หรอตรสไวในเรองมหาปเทศ สาหรบวนจฉยขอความแทจรงวาสงทเรยกวา พระไตรปฎกมความเปนมาอยางไร นเปนตวอยางแหงสลพพตปรามาสในสวนปรยต ซงมอยอยางมากมายจนเหลอทจะนามากลาวใหหมดสนได

สาหรบสลพพตปรามาสในสวนการปฏบตนน ยงมทางเกดขนไดมากมาย เพราะคนสวนมากเชองาย และเตมไปดวยความกลว ไมมสตปญญา หรอความรเพยงพอทจะควบคม ความเชอ และความกลว จงทาอะไรอยางงมงาย หรอผลผลามไปตามอานาจของความเชอ และความกลวเหลานน ในลกษณะงายๆ และสะดวกๆ หรอถงกบใชคนอนทาแทนใหกยงม เชน บาปของตวเองกใหคนอนชวยลางให หรอเชอวาความตายเปนสงทผดเพยนกนไวกอนได อายเปนสงทตอกนไดดวยการทาพธ และถอวาอะไรๆ ทตวกลวหรอเปนทกขอยนน ยอมแกไดหมดดวยพธตางๆ ในทางศาสนา นเปนตวอยางความงมงายชนตาทสด ซงมอยมากมายเหลอทจะนามากลาว

สวนทสงขนมาจากนน กหมายถงความเขาใจผดเกยวกบความหมายของการทาบญ ใหทาน การบวช การบาเพญศล สมาธ ปญญา ตลอดถงปฏบตธรรมปลกยอยอนๆ มความเขาใจผดถงกบทาใหเกดผลตรงกนขามไปเสยทกอยางทกประการ ขอวตรปฏบตตางๆ ทงหมดนน โดยทแทแลวยอมเปนไปเพอขดเกลากเลส เชน โลภโกรธหลงงมงาย ขจดความยดมนถอมนวาเปน "ตวตน-ของตน" ฯลฯ แตกกลบประพฤตปฏบตไปในทางทสงเสรมความรสกเปน "ตวตน-ของตน" ใหเหนยวแนนประณตลกซงยงขน จนกลายเปนเรองของความศกดสทธความขลง ทจะดล


บนดาลใหตนไดรบสงทตนตองการ ซงทแทกคอกเลสทเปน "ตวตน-ของตน" นนแหละ เปนผตองการ หาใชสตปญญาบรสทธเปนผตองการไม ฉะนน จงเกดมการสอนใหทาบญใหทาน ดวยวธการแปลกๆ มงหมายแปลกๆ และเปนภยแกเศรษฐกจสงคม หรอศาสนาเองในทสด

สาหรบการรกษาศล กมการรกษาศลดวยการคดวาจะทาตนใหเกดความขลงความศกดสทธ หรอเปนการรบประกนอะไรบางอยางในกาลอนาคต แทนทจะเปนการกาจดกเลสทเปนเหตใหตามใจตวเอง ครนไปถงขนการทาสมาธและวปสสนากยงเขวออกนอกทางมากขน เพราะเปนเรองอานาจทางจต และมชองทางทจะทาใหประหลาดมหศจรรย โนมเอยงไปตามความตองการอนไมเปนธรรมะ ดงนน จงเกดมการกระทาทเรยกวา วปสสนาการคา วปสสนาอยากดงในลกษณะแปลกๆ อยางมากมาย ซงลวนแตไมเปนไปเพอการกาจดกเลส แตเปนไปเพออทธปาฏหารย หรอเปนเครองมอหาลาภสกการะสรรเสรญไปเสย โดยอานาจแหง "ตวตน-ของตน" เขามาครอบงาและลากจงไปนนเอง เมอสงเหลานนดาเนนไปผด ความมงหมายของสงทเรยกวามรรคผลและนพพานของผนนกเลยผดตามไปดวย จนกระทงกลายเปนมจฉาทฏฐอยางสมบรณในทสด นเรยกวา สลพพตปรามาสทเกยวกบการปฏบตธรรม กลายเปนเนอรายเนองอก ทเพงงอกออกมาใหมๆ บนตวพทธศาสนาสาหรบทาลายพทธศาสนาเอง ทงนกมมลมาจากความยดมนถอมนใน "ตวตน-ของตน" ดวยกนทงนน

อาการทเขาใจสงใดผด แลวนาไปใชอยางผดความมงหมายทแทจรง ยอมเรยกไดวาเปนสลพพตปรามาสทงนน เชนวชาความรทางธรรม อนควรจะถกนาไปใชเปนเครองอานวยสนตสขแกสงคม แตกลบถกนาไปใชเปนเครองทามาหากน จนทาความเดอดรอน หรอความทกขใหเกดแกสงคม อยางนกเรยกวาเปน สลพพตปรามาสได เพราะอานาจแหงความรสกทเปน "ตวตน-ของตน" ครอบงาจตใจบคคลเหลานนจนมความเหนแกตวจด สงทสะอาด หรอเปนคณประโยชนกกลบกลายเปนของสกปรก หรอกลายเปนทกขเปนโทษแกสงคม มนษยทวไปจงตองรบบาปอนน ฉะนน การลด "อตตา" ลงไปไดเทาใด กยอมทาใหสลพพตปรามาสของมนษยไมวาแขนงไหนหมด ลดนอยลงไปเพยงนน แลวมนษยกจะเลอนจากภมของปถชนขนสภมของอารยชน คอเปนพระอรยเจาซงลด "ตวตน-ของตน" ไดในอนดบทนาพอใจอนดบหนง คอทานกาหนดไววาผทละสกกายทฏฐ วจกจฉา และสลพพตปรามาส เสยไดนน เปนผทถงกระแสแหงพระนพพาน ซงเรยกวา พระโสดาบน นนเอง

ถา "อตตา" ดบไปโดยสนเชง บคคลนนยอมถงความเปนพระอรหนต ดงนนในกรณแหงพระโสดาบนน ยอมหมายความวาความดบไปแหง "อตตา" เปนเพยงบางสวน "โสตาปนน" แยกศพทเปน "โสต" กบ "อาปนน" โสต แปลวา กระแส อาปนน แปลวา ทวถง สงทเรยกวากระแสในทน


หมายถงทางทไปสนพพาน ถาเรยกอกอยางหนงกคอ อรยมรรคมองคแปด ซงมองคสาคญอยทความรอนถกตองหรอสมมาทฏฐ ททาใหรจกสงทงหลายทงปวงตามทเปนจรง วาไมมอะไรทควรยดมนถอมนวาเปน "ตวตน" หรอ "ของตน" นนเอง

พระโสดาบนนนเปนผครองเรอนกม เปนนกบวชกม แลวอะไรเลาททาใหคน ๒ พวกนเขาถงกระแสนพพานโดยเสมอกน คาตอบกคอการละเสยไดซงสงโยชน ๓ ประการดงกลาววแลวนนเอง การละสงโยชนทง ๓ ประการนน เปนสงซงมไดกอนทจะละกามโดยสนเชง คอฆราวาส ทงๆ ทยงเกยวของกบกามอยกยงสามารถละสงโยชนทง ๓ นนได แตทงนตองไมเปนผหมกมนหรอมวเมาในกามอยางมาก

มนเปนทแนนอนวา พระโสดาบนจะตองมโลภะโทสะโมหะ หรอราคะโกธะโมหะเบาบางกวาคนสามญเปนธรรมดา แตมไดหมายความวา เปนผหมดราคะโทสะโมหะโดยสนเชง ฉะนน เปนอนถอไดวา การละราคะโทสะโมหะเพยงบางสวนนนเปนสงทฆราวาสมได เปนได เพราะสงโยชนทง ๓ หมดสนไป (สงโยชน ทง ๓ ประการนกคอ ราคะโทสะโมหะในรปลกษณะหนงๆ) และสงโยชนชนดไหนกตาม ยอมเปนความรสกทเปน "ตวตน-ของตน" อยดวยกนทงนน เพยงแตเราไปกลาวกนไวในชออกอยางหนง ความรสกทเปน "อตตา" ทรวบรดเอาสงใดสงหนงเขามาหาตว เพราะความอยากไดนน คอ ราคะหรอโลภะ ความรสกทเปน "อตตา" ทผลกดนสงใดออกไป เพราะความเกลยดนน กคอ โทสะ สวนความรสกเปน "อตตา" ทวนเวยนพวพนอยรอบๆ สงทตวสงสยไมเขาใจนน กคอโมหะ อาการของราคะโทสะโมหะ จงเปนอาการของ "อตตา" อยดวยกนทงนน เมอพระโสดาบนไมอยในฐานะทจะละกเลสไดโดยสนเชง ซงหมายถงการลถงนพพานโดยสมบรณ พระโสดาบนจงละไดแตเพยง ในลกษณะของผทกาลงเดนอยในหนทางอนถกตอง และจะลถงนพพานโดยแนนอน และในระยะกาลอนใกลเทานนเอง

สงโยชนทง ๓ ประการนมอยอยางหนาแนนในปถชน (ซงแปลวา "คนหนา") คนชนดนจงไมอาจจะเขาใจพระอรยเจา พระอรยเจากไมพอใจความเปนอยของคนชนดน เพราะทานมความหนาลดนอยลงจนมองเหนสงตางๆ ถกตองตามทเปนจรง แลวกไปดารงตนอยในสภาพทกลาวไดวาพนอนตราย พนจากการเสยหาย เชนไมตกอบายโดยแนนอน เสนขดแบงปนกนระหวางคน ๒ พวกนกคอ การละสงโยชน ๓ ประการ และเมอละสงโยชน ๓ ประการนนไดแลว จงเรยกวา เดนอยในทางหรอถงแลวซงกระแสของนพพาน และไดนามใหมวา อรยชน ซงตามตวพยญชนะแปลวา ผไปแลวจากขาศกคอกเลส (อร=ขาศก + ยะ = ไป) พระโสดาบนยงไดนามวา "จกขมา" คอผมดวงตาเปนธรรม เมอพระโสดาบนไดนามวาเปนผมตาเปนพวกแรกดงนแลว พระอรยเจา


ในอนดบทสงขนไปกตองเปนผมตาเหนธรรมมากขนโดยแนนอน และสงททาใหตาบอดหรอมอาการเหมอนกบไมมตานน กคอสงทเรยกวา "ตวเรา-ของเรา"

การลดไปแหง "อตตา" นน มตงแตขนตาแลวคอยๆ สงมากขนไปตามลาดบ แตดบ "อตตา" ไดมากขนเทาไรกยงหางจากโลกยวสย กลายเปนโลกตตรวสยมากยงขนเพยงนน และโลกตตรวสยอนดบแรกกคอความเปนพระโสดาบนนนเอง แมวาพระโสดาบนจะยงไมอยเหนอวสยชาวโลกโดยสนเชง กยงกลาวไดวาอยเหนอชาวโลก และจกอยเหนอวสยชาวโลกโดยสนเชง อยางทจะเปนอนไปไมไดในกาลอนาคต เราเรยกระดบจตใจของพระอรยเจาทงหมด (นบตงแตพระโสดาบนขนไปถงพระอรหนต) วาตงอยในโลกตตรภม หรอเปนโลกตตรวสย มความหมายสาคญอยทวา จะไมตกตาอยภายใตความยายของอารมณในโลก เพราะความรเทาทนโลก จนอารมณทงปวงไมทาใหเกด "ตวตน-ของตน" หรอเกดขนไดนอยทสดในพระอรยเจาขนตนๆ และรบรองวาไมเกดเตมทอยางปถชน

แมวาพระอรยเจาขนตนๆ จะยงคงมความทกขอยบาง เพราะการดบ "อตตา" ยงไมหมดสน แตกยงเปนความทกขทแตกตางกบปถชน คอเปนความทกขของบคคลผรเทาทน หรอมสตปญญาเขาใจแจมแจงในเรองของความทกข เหตใหเกดทกข ความดบไมเหลอแหงทกข และหนทางทจะดบไมเหลอแหงความทกข ซงปถชนไมประสประสาตอสงเหลานเลย จงจมอยในความทกขอยางหลบหหลบตา สวนพระอรยเจาชนสงสด คอขนพระอรหนตนน ยอมถงทสดแหงทกขโดยสนเชง เพราะความดบไปโดยสนเชงแหง "อตตา"

ยงมสงโยชนเหลออก ๗ ประการ ซงพระอรยเจาชนสงจะตองละ พระอรยเจาขนตอไปจากพระโสดาบน กลาวคอ พระสกทาคาม นน ยงไมอาจจะดบสงโยชน ๗ ประการทเหลอได เพยงแตวา นอกจากจะละสงโยชน ๓ ประการทเคยละมาในชนของพระโสดาบนแลว กยงสามารถดบ "อตตา" ทมอยในรปของโลภะโทสะโมหะอนๆ ใหเบาบางลงไดมากไปกวาพระโสดาบนเทานน

คาวา สกทาคาม แปลวา ผมาเพยงครงเดยว (สก = ครงเดยว + อาคาม = ผมา) คาวา "มาเพยงครงเดยว" นน หมายความวา การยอนมาหาสงซงเปนทตงแหงความอาลยอาวรณเพยงอกครงเดยว นหมายถง ภาวะ(ภพ) หรอความเปนอยทมกาม หรอพดโดยเจาะจงกคอ กาม นนเองทคนอาลยอยางยง สวนพระโสดาบนยงคงเกยวของกบกามอย ในลกษณะดวยสตปญญาของพระอรยเจา พระสกทาคามไปไดไกลกวานน คอเหนหางออกไปจากกามแลว แตยงมอาลยอาวรณเหลยวกลบมาดอกครงหนงเปนอยางนอย กอนทจะเลอนชนขนไป


สวนพระโสดาบนทเปนบรรพชตนน ตองเวนจากการเกยวของกบกาม เพราะการบงคบของวนย แตเนอแทแหงจตใจของทาน กยงพอใจในกามตามภมตามชนของพระโสดาบน หาไดสงหรอมากไปกวาพระโสดาบนทเปนฆราวาสไม หากแตไมเกยวของกบวตถกาม กเพราะวนยบงคบเทานน หาใชโดยเนอแทของจตใจไม ฉะนน จงกลาวไดวา จตใจแหงพระโสดาบนยอมอยในระดบเดยวกน ไมวาจะเปนผครองเรอนหรอบรรพชต ในเมอกลาวโดยหลกใหญของการละสงโยชน หรอความหมายอนแทจรงของคาวา โสดาบน

โดยปกตนน ความเปนโสดาบนไมไดบบใหบคคลนนๆ ละจากบานเรอนไปสความเปนบรรพชต สวนความเปนพระสกทาคามนน มความผลกดนใหไปสความเปนบรรพชตมากขนเปนธรรมดา ความหางไกลจาก "ตวตน-ของตน" ของพระสกทาคาม จงเบาบางกวาของพระโสดาบนอยางทเหนไดชด

ความประเสรฐแหงบคคล ยอมขนอยทความดบไปแหง "อตตา" ไดมากนอยเพยงไร ดบ "ตวตน" ไดมากขนเทาไร ความเปนพระอรยบคคลกมมากขนเทานน พระอรยบคคลลาดบถดไปกคอ พระอนาคาม ซงจะตองละสงโยชนอก ๒ ประการ คอ กามราคะ และ ปฏฆะ ซงหมายถง ความรสกทเปน "ตวตน-ของตน" ทเกดอยในรปของความพอใจในกาม และความพลงขนมาเปนความขดใจ หรอหงดหงดใจไมถงกบโกรธ อนเปนสงทละไดยาก จนถงกบพระอรยบคคล ๒ ประเภทขางตนๆ ไมสามารถจะละได แตกมไดหมายความวาทานทง ๒ นนเปนผมวเมาหนาไปดวยกเลส ๒ ชอน ดงทปถชนธรรมดาเปนกนอย พระอนาคามจงอยเหนอความยนดในกาม และยงโกรธไมเปนอกดวย ฉะนน "อตตา" จงไมพลงขนมาในรปของความพอใจในกาม หรอความขดเคองแมแตประการใด

คาวา อนาคาม แปลวา ผไมมา (อน=ไม + อาคาม=ผมา) พระสกทาคาม ยงมความอาลยอาวรณยอนหลงมาสกามอกครงหนง สวนอนาคามนน ไมมความอาลยอาวรณเหลออยในกาม ไมพะวงหวนกลบมาระลกถงกามของนารกนาใคร จงทาใหไดชอวาผไมกลบมาอก แมวาทานจะละราคะและความโกรธไดโดยสนเชง แตโมหะบางชนดยงเหลออย ซงเปนชนทละเอยดประณตอยางยงอนจะตองละ จงกลาวไดวา แมวา "ตวตน"ในรปของกามราคะและปฏฆะจะไมมทางเกดขนอกตอไปแลว แตกยงม "ตวตน"ประเภททละเอยดไปกวานน เหลออยสาหรบใหละตอไป

มสงทควรพจารณาขอหนง กคอวาการทละกามราคะเสยได หรอเปนผอยเหนออานาจของสงทนารกนาใครนน จะเปนบคคลทประเสรฐไดอยางไรและเพยงไหน คนธรรมดาสามญหรอปถชนทวๆ ไป อาจจะเหนไปวาไมประเสรฐอะไร และ ความประเสรฐนน ควรจะเปนความ


เพยบพรอมไปดวยกามตางหาก ถาใครยงมความเหนดงน กยอมไมมทางทจะเขาใจพทธศาสนาไดวา เปนสงทควรศกษา หรอเปนทพงแกมนษยได ตอเมอเขาผนนบรโภคกาม พรอมๆ กบการทถกกามนนขบกดจนกระทงมองเหนพษของกามนนไดเนองๆ เขาจงจะรสกขนมาไดดวยตนเองวา กามนนประกอบไปดวยทกขและโทษ หากแตวามนเปนไปอยางซอนเรนปดบง ยากทจะเหนไดงายๆ มนแผดเผาอยตลอดเวลาในลกษณะของความเพลดเพลน เมอเปนดงน เขากเรมสนใจในธรรม เพอขจดอานาจของกาม ใหเปนผอยเหนอกาม แลวบรโภคกามนนอย โดยความหมายทไมเปนกาม คอไมกอทกขหรอโทษแตประการใดเลย

กามนนเปนเหมอนกบเหยอหรอสนจาง ทธรรมชาตใชลอสตวทงหลายใหสบพนธ ตามความมงหมายของธรรมชาต แตการสบพนธเปนงานหนก หรองานเจบปวด ทนทกขทรมาน จงตองมสงใดสงหนงมาปดบงพรางตาเอาไว ไมใหสตวเหลานนมความรสกวาเปนการทนทกขทรมาน บางครงแมจะมองเหน แตกยงกลาทจะรบเหยอหรอสนจางนนมาเปนเครองชดเชยกน และเหยอหรอสนจางอนนกคอ สงทเรยกวา "กาม" นนเอง ฉะนน ลองพจารณาดเถด วาการตองตกเปนลกจางชนดนกบการไมตกเปนลกจางชนดน อนไหนจะประเสรฐกวากน และบคคลชนดไหนควรจะไดนามวาเปน อรยะ ผประเสรฐอยางแทจรง และหลกแหงความเปนพระอรยเจาในพระพทธศาสนานน เปนสงทโงเงางมงายหรอหาไม

ปฏฆะ (ความขดใจ) กมมลอนลกซงมาจากกาม ฉะนนถาละกามราคะเสยได กยอมเปนการตดตนตอของปฏฆะไปในตว สาหรบคนธรรมดาสามญนน อะไรๆ กรวมอยทกาม ขดใจเพราะเจบไขไดปวย หรอกลวตายกมมลมาจากกาม เพราะเขาอยากมชวตอยเพอกาม ไมอยากเจบไขกเพอกาม ถาตดความรสกในเรองกามได ปฏฆะความขดเคองในเรองความเจบไขและความตาย กจะลดตามไปดวย ดงนน พระอนาคาม จะมความประเสรฐมากนอยเพยงไร กเปนสงทอาจจะรไดจากคณคาแหงความดบไปของ "อตตา" ทอยในรปของกามราคะและปฏฆะ ดงกลาวน

ครนมาถง พระอรหนต กจะตองละ "ตวตน" อนอยในรป ของ รปราคะและอรปราคะ กบตองละ มานะ อทธจจะ และอวชชา ซงเปนโมหะอยางละเอยดดวยกนทงนน และสาหรบอวชชานน ยงแถมอยในฐานะทเปนตนตอหรอแมบท หรอประธานของบรรดากเลสทงหลายทกๆ อยางดวย พระโสดาบนและพระสกทาคาม เรมละกเลสประเภทโมหะ พระอนาคามละกเลสประเภทราคะและโทสะ สวนพระอรหนตนนละกเลสประเภทราคะทเหลออย และประเภทโมหะทเหลออยโดยสนเชง เมอมองดใหตลอดแนวแหงการละกเลสของพระอรยเจาทง ๔ ประเภทแลว


เราจะพบวากเลสประเภทโมหะจะตองถกละกอน แลวจงจะมาถงกเลสประเภทราคะโทสะ แลวถงกเลสประเภทราคะและโมหะทเหลอ คอเปนการเรมตนดวยปญญาหรอสมมาทฏฐ

ฉะนน การทจะทาอะไรๆ โดยใชปญญานาหนาน จะตองถอวาเปนลกษณะเฉพาะของพทธบรษท การทคนเราจะดาเนนกจการงานอะไรๆ ใหเปนเรองเปนราวนน จะตองลงมอดวยปญญาประเภทททาใหรจกทศทางอยางกวางๆ เสยกอน ใหรแนวทางทตนจะตองดาเนนอยางประจกษชดเสยกอนทจะลงมอทาไป สงทกระทานนจงจะสะดวกและประสบความสาเรจไดในทสด ขอนทาใหมองเหนไดตอไปวา เปนการเหมาะสมแลว ทพทธศาสนานไดชอวาเปนศาสนาแหงปญญา เพราะเปนศาสนาทประกอบดวยเหตผลตงแตตนจนปลาย

สงโยชนอก ๕ ชอ ซงพระอรหนตจะตองละนน ไดแก รปราคะ และอรปราคะ ราคะ ๒ อยางนไมไดเกยวกบกาม เปนเพยงความพอใจในรสของความสงบสขทเกดมาจากการเพงรป และการเพงสงทไมมรป เปนธรรมดาอยเองทสขเวทนาอนประณต กยอมเปนทตงแหงความยดถอขนประณต ดงนนจงเปนสงทละไดยาก ดงคากลาวในรปของปคคลาธษฐานทวา อายของพวกพรหมโลกนนยนยาวเปนกปปๆ ทเดยว ขอนหมายความวา ความพอใจในรปราคะและอรปราคะ หรอความทไดเปนพรหมนน มกาลงเหนยวแนนและลกซงมาก ยากทจะถอนออกไดงายๆ เมอเทยบสวนกนกบความพอใจในกามราคะทวๆ ไปของมนษย กลาวใหสนทสด กวา สขเวทนาทเกดมาจากความสงบของจตและอานาจของสมาธนน มรสชาตยงไปกวาสขเวทนาทเกดมาจากกาม อยางทจะเปรยบกนไมไดทเดยว

ทน กมาถงสงโยชนทมชอวา มานะ คอความรสกยดถอ "ตวตน" โดยไปเปรยบเทยบกบผอนวา ตวดกวาเขา ตวเสมอกนกบเขา หรอ ตวเลวกวาเขา แลวกมความลงโลดหลงระเรงบาง มความเศราหรอหดหบาง เหมอนทกลาวไวอยางปคคลาธษฐานวา พวกพรหมไมเกยวของกบกามและโกรธไมเปน แตมวเมาหรอทะนงในภาวะของตววา เปนผบรสทธจากกามและความโกรธ ทานองจะอวดผอนวา เปนผทสงกวาบรสทธกวามความสงบสขกวาคนทงปวง แลวกชอบมาทาทายลองภมพระพทธเจา ดวยการตงคาถามอยางนนอยางน ในทานองทเปนการแขงด หาใชทลถามเพราะความไมรจรงๆ อยางสามญชนทวๆ ไปไม นแหละคอตวอยางของสงทเรยกวา มานะ

สงโยชนถดไปทเรยกวา อทธจจะ อยาไปปนกบอทธจจะทเปนชอของนวรณในบรรดานวรณ ๕ ประการ ซงเปนขาศกของสมาธ เพราะอทธจจะทเปนสงโยชนน ถงจะเปนกเลสชอเดยวกนและมความหมายคลายกน แตวาเปนชนทประณตละเอยด จนถงกบมาตงอยในฐานะ


เปนขาศกของปญญา ฉะนนจงไมไดหมายถง ความฟงซานดวยอานาจอารมณรบกวน หรอกเลสกลมรมอยางชนดทเปนนวรณเลย แตวาเปนความรสกอยางหนง ซงเมอเกดขนแลว จะทาใหจตกระเพอมหวนไหวไปดวยอานาจของความทง หรอความสงสยตอสงตางๆ ทมากระทบ เชน อยากรวามนเปนอะไร มนจะเปนไปไดไหม หรอจะใชเปนประโยชนอะไรแกตน แมทสดแตความอยากรอยากเหน กนบวาเปนอทธจจะในทน ตอเมอหมดความรสกวาม "ตวตน" โดยแทจรงเทานน จตจงจะเฉยไดหรอไมกระเพอมเลยตอเหตการณตางๆ

เมอละอทธจจะได กยอมหมายความวา มจตใจอยเหนอความหวนไหวตอสงทงปวงโดยสนเชง พระอรยเจาขนตนๆ ยงมตวตนเหลออยมากพอทจะแสวงสงซงเปนประโยชนแกตว และเกลยดกลวอนตรายทจะมมาแกตว พระอรหนตเทานน ละความรสกเหลานไดโดยเดดขาด เพราะหมดความรสกวามตวตนโดยเดดขาด เมอความรสกวามตวตนถกละขาดไปแลว ความรสกวา "ของตน" กไมมทตงอาศย จงพลอยถกละขาดไปดวยในตว ฉะนน สงทเรยกวา "อหงการกบมมงการ" จงเปนสงทเกดดวยกนดบดวยกนโดยอตโนมต เมอ "ตวตน-ของตน" ถกละขาดแลว อาการแหงอทธจจะจงไมอาจจะมได

ทน กมาถงสงโยชนขอสดทาย คอ อวชชา ซงจะตองละกอนทจะเปนพระอรหนต เพราะเปนกเลสประเภทโมหะทเหลออยรงทายสด เปนรากเงาหรอตนตอของกเลสอนๆ และของความรสกวาม "ตวตน-ของตน" เมอละอวชชาไดแลว กจะเกดวชชาซงหมายถงการรจกทกสงทกอยางทควรจะร คอรทกขทงปวง รมลเหตใหเกดทกขทงปวง รความดบสนทแหงทกขทงปวง และรวธทจะดบทกขทงปวง เปนความรชนดทแจงประจกษดวยใจของตนเอง เชนไดเผชญมาดวยตนเอง ไมใชรเพราะไดยนไดฟง หรอรเพราะการคดคานวณตามเหตผล

นกปฏบตควรจะสงเกตใหดๆ วา ความรมอยตางกนเปน ๓ ชน คอ ๑. รตามทไดยนไดฟง (เรยกวารอยางปรยต) ๒. รอยางเจนจดดวยใจจากการปฏบต ๓. ครนตอมาเหนผลเกดขนจากการทละกเลสไดสาเรจ จงรจกความมขนแหงกเลสและความสนไปแหงกเลสจากใจตนเองลวนๆ (รอยางปฏเวธ) เปนความรแจงแทงตลอด วชชาหรอการรอรยสจ มงหมายอยางน

สาหรบคาวาอรหนตนน เปนคาทมใชอยกอนพทธกาลใชเรยกบคคล ทลถงขนสงสดแหงการปฏบตตามลทธนนๆ ฉะนนใครๆ กเรยกศาสดา หรอผปฏบตถงทสดตามลทธของตนวาเปนพระอรหนต กระทงถงยคพทธกาลกไดใชคาวา อรหนตในทกๆ ลทธดวยกนทงนน พระราชาครองนครจะยอมรบวาหวหนาทกลทธเปนพระอรหนต จะเพอประโยชนทางการเมองหรอเพออะไรกตาม พระราชายอมปฏบตตอพระอรหนตเหลานนอยางเสมอกนทเดยว แมพวกทบาเพญ


ทกรกรยาถงขนาดสงสดกไดนามวาพระอรหนต พวกทเปลอยกาย(ซงมความหมายวาไมมความยดถอ หรอไมมทรพยสมบตอะไรเลย) กไดนามวาพระอรหนต พวกทมวตรปฏบตแปลกๆ อยางเขาใจไมได กไดนามวาพระอรหนต ยงในหมชนทดอยการศกษาดวยแลว ยงมพระอรหนตมากชนดและแปลกออกไปอยางทไมนาจะเปนได อยางเชนในเมองไทย กยงชอบยกยองคนขลงๆ หรอนกหลอกลวง วาเปนอาจารยในทางนนทางน แมคนทไมมการศกษาขนาดบาๆ บอๆ กยงถกเรยกวาเปนอาจารย คาวา อรหนต จงมความหมายแตเพยงวา เปนผปฏบตสาเรจชนสงสดของลทธของเขาเทานน สาหรบพทธศาสนานนถอเอาความทกเลสหรอสงโยชน (เครองผกพนใหเกดกเลส) ไดสนไปไมมความยดมนถอมนในสงใดโดยการเปนตวตนหรอของตน นนแหละคอถงความเปนพระอรหนต

คณสมบตบางอยางของพระอรหนต ยงใชเปนคาแทนชอเรยก พระอรหนต เชนคาวา ผจบพรหมจรรย ผขามนาได ผเดนทางไกลถงทสด ผขนบกไดแลว ผนงลงได ผไมแลนไปในวฏฏสงสาร ผไมเลยงคนอน ผมหาบหนกอนปลดลงไดแลว ดงนเปนตน ถาพยายามจบความหมายของคาเหลานใหไดมากยงขนเพยงใด กจะเขาใจพระอรหนตมากขนเพยงนน เชนคาวา "ผนงลงได" หมายความวา ผทไมใชพระอรหนตยอมมกเลสเปนเครองกระตนอยเสมอไปจนใจนงลงไมได ทเรยกพระอรหนตเปน "ผหยด" เชนกรณเรองพระองคลมาล กมความหมายอยางเดยวกน หรอเชนคาทใชเรยกพระอรหนตวา ผมขนอนตกลงราบสนท กคอ ไมเกดความขนลกขนชนเพราะความกลว นยอมหมายความวากเลสทเปนเหตใหกลวนน ไมมเหลออยแกพระอรหนตอกตอไป บางทกเรยกตรงๆ วาผไมสะดง ผไมหวาดเสยว ผไมวงหน หรอรวมทงทไมไดนามากลาวอกมากมาย และรวมลงไดในความหมายของคาๆ เดยว คอในความดบไปแหง "ตวตน-ของตน" หรอพนจากอปาทานทงหลาย หรอไมยดมนถอมนดวยอปาทานนนเอง เมอความรสกวามตวตนหรอของตนดบไปเสยอยางเดยวเทานน ทกอยางจะดบไปหมด จนถงกบเกดความหมายขนมาใหมวาเปนความวาง หรอจตวาง เพราะกเลสทเปนเหตใหยดถอเชนนนมนไดสญสนไปเสยแลว เมอไมมการยดถอ มกเหมอนกบไมม ฉะนน จงเรยกวา "วาง" (หรอสญญตา) ตามความหมายในพระพทธศาสนา ซงหมายถงวางจาก "ตวตน" วางจากทกขวางจากกเลสทเปนเหตใหเกดทกข และวางจากความยดถอเอาอะไรๆ มาเปนตวตนใหเกดทกข จงเปนนพพานอนเปนทสนสดลงแหงความทกข

การละอวชชาเสยได ทาใหรวาโดยแทจรงแลวไมมอะไรเปนตวตน มแตธรรมชาต ไมวาจะเปนฝายรปธรรมหรอฝายนามธรรม หรอรวมกนทงสองฝาย เมอรแจงดงน ความยดถอในสงใดสงหนงทเคยถอวาเปน "ตวตน-ของตน" กไมอาจจะเกดขนได แมในขณะทตาเหนรป หไดยนเสยง จมกไดกลน ฯลฯ นคอ ความดบไปแหง "อตตา" อนทาใหยดตดในสงตางๆ ซงเกดมาจาก


ความอยากในอารมณนนๆ ความวางจากความยดมนดวยอปาทานวา "ตวเรา-ของเรา" เทานน ทเปนความวางตามความหมายแหงคาวา นพพาน ซงถอวาเปนความวางอยางยง เพราะดบ "ตวเรา-ของเรา" ไดโดยสนเชง สมตามคาวา "นพพาน" ทแปลวา "ดบไมเหลอ"

อนง ความดบไปแหง "ตวตน" น เปนอรยสจขอท ๓ คอทกขนโรธ กลาวคอ ความดบไมเหลอแหงทกข อนเปนสงทจะพงปรารถนาแกคนทงปวงและในกรณทงปวง ฉะนนเมอสญญตาเปนสงๆ เดยวกบความดบไมเหลอแหง"ตวตน" ดงนแลว สญญตากตองเปนสงทพงปรารถนาแกคนทวไป และทกกรณดวย แตคนบางคนไมเขาใจสงน หรอเขาใจผดตอสงน จนกระทงเกดความเกลยดความกลวตอสญญตา ทงๆ ทเขาเปนผนบถอพทธศาสนา หรอทงๆ ทเปนบรรพชต เพราะไปหลงเขาใจผดหรอดวยความอวดรวา สญญตาจะทาใหประเทศชาตไมพฒนา หรอเปนอปสรรคขดขวางการกาวหนาของสงคม

คนทวไปพอไดยนคาวา "วางจากตวตน" หรอ "ความวาง" กมความกลววาจะพลดตกลวๆ ลงไปในททไรทเกาะทจบทยด และไมมทสนสด หาไดเขาใจวาสงทเรยกวา ตวตน นนแหละวางไป และกไมมอะไรทจะพลดตกลวๆ ไปทางไหนแตประการใดไม นแสดงวาเขาไมเขาใจ "ความวาง" จงไดคาดคะเนเอาเองตามความโงของตน ถาเขาไดเขาถง "ความวาง" ตามลกษณะดงทกลาว กจะเกดความเหนอยางแจมแจงวา "ตวตน" ไดกลายเปนของวางไปพรอมกนกบ "ของตน" แลวจะมอะไรอกทจะพลดตกลวๆ ลงไปในความวาง ดงนนภาวะแหงสญญตาจงไมใชภาวะทนากลว ดงความเขาใจของบคคลผประกอบอยดวยอวชชาและอปาทาน แตจะกลายเปนภาวะทไมเปนทตงแหงความกลว ความรก ความโกรธ ความเกลยด ความวตกกงวล ฯลฯ เขาจะไมถกรบกวนดวยสงเหลานเลย

ความไมถกกเลสรบกวนแตประการใดเลยนนแหละ คอ ความดบไมเหลอแหงทกข ซงสมมตเรยกกนอกอยางหนงวา ความเปนสขทสด (นพพาน ปรม สข = นพพานเปนสขอยางยง) ดงนน เมอนพพานเปนสงๆ เดยวกนกบสญญตาแลว ภาวะแหงสญญตากเปนสขอยางยงเชนเดยวกน เพราะหลกกมอยอยางตายตววา วางอยางยงนนแหละ คอนพพาน (นพพาน ปรม สญ) ฉะนน คนทพดวาตวตองการนพพานแตกลบกลว "ความวาง" นน จงเปนเพยงคนทอยในความละเมอเพอฝนตอนพพาน ไมมความเขาใจในสงเหลานแมแตประการใดเลย ถาเขาพดถงเรองนกนอยบาง กเปนเพยงธรรมเนยมของคนทนอนคยกนตามศาลาวด เพออวดคนอนวาตนกมความรในสงสงสดของพทธศาสนาเทานน


สาหรบคาวานพพานนน ยงแบงออกไดเปน ๒ ฝาย คอ ฝายทมเชอเหลอ และฝายทไมมเชอเหลอ ฝายทไมมเชอเหลอกคอฝายทดบ "อตตา" สนเชง ฝายทมเชอเหลอนน หมายถงการดบ "อตตา" ยงไมสนเชง (แตกเรมมการดบ "อตตา" ลงไปบางแลว) ไดแกการดบ "อตตา" ของพระอรยเจาชนตนๆ ทยงไมเปนพระอรหนต เชน พระโสดาบน พระสกทาคาม พระอนาคาม ซงลวนแตลถงนพพานชนดทยงมเชอเหลออยตามสมควร ดงนนจงมการ "เกดใหม" คอการเกดความรสกวาเปน "ตวเรา-ของเรา" ขนมาไดใหม โดยสมควรแกเชอทเหลออยมากนอยเพยงไร แตกเปน "ตวตน"ทเบาบาง ไมเตมอตราอยางปถชนซงมกเลสเตมปร และไมเคยถกละไปแมแตสวนใดเลย นพพานของพระอรยเจาขนตนๆ เรยกวา "สอปาทเสสนพพาน" แปลวา นพพานทมเชอเหลอ ดงนน จงยงมใชนพพานทเปน "ความวางอยางยง" ซงเรยกวา อนปาทเสสนพพาน

คาบาลวา "สญ" นน ทถกควรแปลวา "วาง" แตบางคนแปลกนผดๆ วา "สญเปลา" หรอไมมอะไรเลย นนใชไมได ไมมประโยชนอะไร เปนความหมายทไกลกนอยางยง หรอตรงกนขามทเดยว เพราะเรามทกสงทกอยางทควรจะมได และใชประโยชนไดทกอยาง หากแตวาวางจากความยดถอวาเปน "ตวเรา-ของเรา" เทานนเอง ดงนนการทไปแปลคาๆ นวา สญเปลา หรอการไมมอะไรนน จงเปนการตพทธศาสนา หรอถงกบทาลายหลกพทธศาสนาอนสงสดของตนเอง โดยนามอของผทอางตนเองวาเปนพทธบรษท

สานวนทพดวา "ดบเยนอยในโลกน" หรอ "นพพานอยในโลกน" มไดหมายถงความตาย หรอรอเอาผลหลงจากการตายแลว แตหมายความวายงมชวตอยในชาตน โดยทาใหดบเยนลงไปดวยความไมยดมนถอมน พระพทธองคเคยตรสวา เรองเกยวกบสญญตานน มความหมายลกซงเขาใจยาก แตเปนสงทเปนประโยชนเกอกลแกฆราวาสโดยตรง ทงนกเพราะทรงมงหมายจะใหทกคนเปนอยดวยความดบเยน หรอความดบไมมเชอเหลอ เพราะถาไมไดอาศยหลกสญญตานแลว ยอมไมมใครสามารถหลกเลยงความทกขได ฉะนน การทคนใดคนหนงจะมชวตอยในโลกอยางสงบเยน สมตามความหมายของคาวา มนษย ไดนน เขาจะตองศกษา ตองเขาใจ และตองปฏบตในเรองสญญตา จงจะไมเปนผเหนผด คดผด ทาผดแตประการใดไดเลย แลวสงคมทประกอบอยดวยคนเชนน กจะมแตความสงบสข ปกครองงาย ไมมปญหายงยากอนใดใหสะสางอยางลาบากมากมายเหมอนในปจจบนน

เมอไมเกดมาเพอตวเขาเองแลว ทกอยางกจะเปนไปเพอสวนรวม กลายเปนวาเขาเกดมาเพอทาโลกนใหงดงามไปดวยคณธรรม แตเมอคนสวนใหญยงไมยอมรบความคดเหนอนนแลว เราซงมชวตอยในโลกนกบเขาดวยคนหนงนน จะทาอยางไรด คาตอบกคอ พยายามทาความดบไปแหง "อตตา" ไปตามลาพง ซงโลกกจะพลอยไดประโยชน แลวตนเองกจะไดอยางเตมเปยม


และกอนใครๆ ทงหมด เมอสงคมกาลงสกปรก (คอรปชน) กตองแกดวยความรเรองสญญตา (ความไมเหนแกตว) ซงเปนสงตรงกนขามโดยตรง

วธปฏบตเกยวกบความดบไมเหลอแหง "อตตา" นน ไดแกสงทเรยกวา "มรรค" (แปลวาทาง) หรอ "พรหมจรรย" ศาสนา และ ธรรมกได ธรรมะนนแหละเปนตวทาง เหนธรรมะกคอเหนทาง การเดนไปตามทางคอการเดนไปตามธรรมะ และการลถงจดหมายปลายทางกคอความดบไมเหลอแหงทกข หรอพระนพพาน (ซงในทน เราเรยกกนวา ความดบไมเหลอแหง "อตตา")

อรยมรรคมองค ๘ ประการ ทเปนอรยสจขนาดยอม หรอ ขนาดธรรมดานน พระพทธเจาชเอา "ความเกด" เปนความทกข เหตใหเกดทกข กคอ ความโลภโกรธหลงงมงาย ความดบไมเหลอแหงทกข ทรงชไปยงความดบไมเหลอแหงโลภโกรธหลงงมงาย วธปฏบตเพอความดบทกขกคอ อรยมรรคมองค ๘ สวนอรยสจขนาดใหญหรอทเรยกไดวาเตมภาคภมนน ไดตรสไวในรปของ ปฏจจสมปบาท แตเหตใหเกดทกขนน ทรงระบ ชาต ภพ อปาทาน ตณหา เวทนา ผสสะ อายตนะ นามรป วญญาณ สงขาร และอวชชา เปนทสด และจะดบทกขไดกตองดบ ชาต ภพ อปาทาน ตณหา เวทนา ผสสะ อายตนะ นามรป วญญาณ สงขาร และ อวชชา คอไดแก อรยมรรคมองค ๘ อกนนเอง เพราะการเปนอยอยางถกตองตามหลกอรยมรรคมองค ๘ นน ยอมมผลทาใหอวชชาเกดไมได หรอดบไปอยตลอดเวลา

สาหรบมรรคมองค ๘ ซงมสมมาทฏฐเปนขอตน และมสมมาสมาธเปนขอสดทายนน องคทสาคญทสดอยทสมมาทฏฐ กลาวคอวชชาซงตรงกนขามจากอวชชา หมายความวาอยางนอยกตองเรมปฏบตธรรมดวยการดบอวชชา แมบางสวนแลวสงตางๆ ทเนองดวยอวชชากจะดบไปตาม หรอกลาวอกอยางหนงกคอวา เมอมวชชาเกดขนมาแลว ความถกตองอยางอนๆ กเกดตามขนมาไดโดยงาย จนรวมกนครบเปน ๘ องค กลายเปนมรรคหรอเปนวชชาทเตมทขนมาตามลาดบ กลายเปนปฏจจสมปบาทฝายดบอยในนน อยางมองไมเหนตวและเปนอยางอตโนมตดวย

ปฏจจสมปบาทกคอการบอกใหทราบวาอะไรเกดขนเพราะอะไรๆ และอะไรดบลงไปเพราะการดบแหงอะไร สวนวธของการปฏบตนนตองไมใหปฏจจสมปบาทฝายเกด เกดขนมาได หรอใหปฏจจสมปบาทฝายดบเปนไปไดนนเอง เชนเมอเวลาทอารมณกระทบ รป เสยง กลน รส สมผสทางกาย และสมผสทางใจ กจงทาใหอารมณเหลานนไมปรงเปนความรสกสขทกขขนมาได หรอถาปรงเปนสขทกขขนมาไดเสยแลว กตองไมใหปรงเปนความอยากขนมาได คอใหมนหยดเสยเพยงแคความรสกทเปนสขทกขนนเอง เมอความอยากเกดขนไมได การยดความเปน


นนเปนน และการเกดความรสกวาเปน "ตวตน" กเกดขนไมได แตการทจะทาใหเวทนาไมปรงตณหานน กตองอาศยวชชาหรอสมมาทฏฐ ททาใหเหนแจงชดวา เวทนาทงหลายไมเทยงเปนทกขเปนอนตตา หรอเปนเพยงมายาหลอกลวงลวนๆ สมมาทฏฐซงเปนหวใจของอรยมรรคมองค ๘ จงเปนหวใจของปฏจจสมปบาทดวย

ดงนน การปฏบตทมหลกแตเพยงวาไมให "ตวตน-ของตน" เกดขนเทานน กเปนการปฏบตในปฏจจสมปบาทฝายดบตลอดสาย และเปนอรยมรรคมองค ๘ อยางครบถวนรวมอยในนนเสรจ เพราะอานาจของสมมาทฏฐททาใหความรสกวาเปน "ตวตน-ของตน" เกดขนไมไดนนเอง ในขณะนนสมมาสงกปโป สมมาวาจา สมมากมมนโต สมมาอาชโว สมมาวายาโม สมมาสต และสมมาสมาธ จงเปนไปเองอยางสมบรณและอยางอตโนมต และการปฏบตเพยงเทาทจะไมเกดความรสกวา "ตวตน-ของตน" ขนมาไดนแหละ คอการปฏบตทงสนในพระพทธศาสนา ซงจะถอเปน ศลสมาธปญญา เปนอรยมรรคมองค ๘ เปนปฏจจสมปบาทหรอเปนอะไรๆ กตาม ไดอยางครบถวน และยงไปกวานนอกกคอในความดบไปแหง "ตวตน-ของตน" นนเอง ยอมมความเปนพระพทธพระธรรมพระสงฆ หรอมรรคผลนพพาน ซงเปนผลของการปฏบตรวมอยในนนแลวอยางครบถวน

การปฏบตเพอความดบไปแหง "อตตา" ในขณะทเผชญกบอารมณ มรปกระทบตาเปนตนนน โดยใจความสาคญกอาศยหลกพทธภาษตทตรสแกพระพาหยะวา "ดกอนพาหยะ! เมอใดเธอเหนรปแลว กขอใหเปนเพยงสกแตวาไดเหน ลมรสแลว กสกแตวาไดลม ไดรบสมผสทางผวกายแลว กสกแตวาสมผสดงนแลว เมอนน เมอใด "เธอ" ไมม เมอนน "เธอ" กไมปรากฏอยในโลกน ไมปรากฏอยในโลกอน และไมปรากฏในระหวางแหงโลกทงสอง นนแหละคอทสนสดแหงทกขละ" ดงน (อ.ข. ๒๕/๘๓/๔๙)

จากพระพทธภาษตน เราจะเหนไดวาในขณะทมการกระทบกนกบอารมณนน มวธปฏบตทจะทาไมใหเกดความรสกวาม "ตวตน" ทนนกเปนทสดแหงทกข (คอนพพาน) ใจความสาคญของการปฏบตนนมอยตรงขอทไมทาใหอารมณนนๆ มอทธพลขนมาในการทจะครอบงาจตใจของตน ใหการเหนเปนแตสกวาเหน เปนตน ไมใหการเหนนนปรงจตจนเกดความรสกรกหรอชง เปนสขเวทนา หรอทกขเวทนาขนมานนเอง เรยกสนๆ วาไมใหปรงเปนเวทนาขนมา ใหเปนสกแตวาการเหนเฉยๆ แลวกหยดไป กลายเปนรปเปนสตปญญาเกดขนมาแทน คอวาจะจดการกบสงนอยางไร กจดการไปดวยสตปญญา ไมมความรสกทเปนกเลสตณหาหรออปาทานวาม "ตวตน" หรอถาไมควรจดการแตประการใดเลยกเลกกน


การปฏบตอยางทเรยกวา "เหนสกแตวาเหน" นนคอเมอไดเหนสงใดและรวามนเปนอะไรแลว กใหมความรสกหรอความเขาใจทถกตองวา มนเปนสกแตวารปหรอภพ เชน เหนดอกกหลาบสวยงาม หรอเหนมนษยเพศตรงขามทนารกหรอของนาเกลยดเชนอจจาระปสสาวะ ใหนกวามนเปนเพยงสกวารปหรอภาพทไดเหน ไมปลอยใหจตไปถอเอา "ความหมาย" ของมนวาดเลวอยางนนอยางน ชนดทกอใหเกดความอยากหรอความเกลยดหรอความยดมนถอมนอยางนอยางนนขนมา (คาอธบายละเอยดมอยในหนงสอวธระงบดบทกข) แลวกเลกกน จะกระทาอยางนไดดวยการฝกใหเหนวา สขเวทนาทกขเวทนานนเปนมายาหลอกลวงอยเปนประจา (แตสาหรบทกขเวทนานน เปนผลอกอนหนงซงเกดขน เนองจากความยดมนถอมนในสขเวทนาทไมไดอยางใจนก ถาความยดมนถอมนในสขเวทนาไมมแลว ทางทจะเกดทกขเวทนากยอมไมม)

เมอสขเวทนาหมดความหมายไปแลว กไมยวใหเกดความยดถออารมณ ในเมอไดสมผสสงทชอบใจ อนเปนทตงแหงกเลสตณหา นนแหละคอการเหนทสกแตวาเหน สวนการไดยนทสกแตวาไดยน การไดกลนทสกแตวาไดดม ฯลฯ กมหลกเกณฑอยางเดยวกน ซงมใจความสาคญอยตรงทเขาไมตกเปนทาสของสขเวทนา นเรยกวาไมม "ตวตน" อยในโลกนหรอในโลกไหนกลายเปนความวางจาก "ตวตน" เปนนพพาน เพราะไมกอเปน ปฏจจสมปบาทฝายเกด ขนมาไดนนเอง

เมอสมผส (การกระทบ) เปนเพยงสกแตการกระทบเฉยๆ แลว อายตนะ (คอตาและรปทเปนทตงแหงกระทบนน) มนจะไมมคาหรอไมมความหมายอะไร นนแหละคอความดบไปของอายตนะ เมออายตนะมลกษณะเปนหมนไปเชนนแลว นามรปอนเปนทตงของอายตนะนนกเปนหมนไปดวย เมอนามรปเปนหมน วญญาณธาตทปรงแตงนามรปในกรณนนกเปนหมน เมอวญญาณธาตเปนหมน สงขารทปรงแตงใหเกดวญญาณธาตนนกพลอยเปนหมน เมอสงขารเปนหมน อวชชาซงปรงแตงสงขารในกรณนนกเปนหมน คอมคาเทากบไมมหรอดบอย ทงหมดนกเพราะอาศยเหตนดเดยวทมอยตรงกลางของปฏจจสมปบาท กลาวคอ ผสสะทจะตองทาใหเปนหมนไปเสย เมอผสสะเปนหมน จงไมเกดเวทนา ปฏจจสมปบาททงสายกเปนหมน นเรยกวา ปฏจจสมปบาทฝายดบทกข

ฉะนน ขอใหมองเหนจดสาคญเรนลบทสดตรงขอทวา ในขณะแหงการสมผสนน มนจะมอวชชาเขามาเกยวของดวยหรอไม ถาผสสะใดมอวชชาเขามาเกยวของดวย ผสสะนนกจะเปนทตงแหงปฏจจสมปบาทฝายเกดทกขจนตลอดสายทเดยว ในทางตรงกนขามถาผสสะใดถกควบคมไวดจนอวชชาเขามาเกยวของไมไดผสสะนน กเปนทตงแหงปฏจจสมปบาทฝายดบทกข จนตลอดสายอยางเดยวกน ฉะนน ผสสะของคนพาลคนโงคนหลง กคอผสสะทมอวชชาเขามา


เกยวของดวย ผสสะของพระอรยเจาหรอของคนมปญญา กเปนผสสะทไมมอวชชาเขามาเกยวของดวย มนจงเปนเพยงสกวาผสสะ (คอการกระทบ) ไมม "ตวตน" หรอ "ของตน" เกดขนมาได จงเปนการดบแหงทกขอยตลอดไป ถาผดไปจากนแลว กเปนปฏจจสมปบาททพดเพอไปตามตวหนงสอ หรอตามคารมปากทแยงกนอธบาย ซงใชประโยชนแกการปฏบตเพอดบทกขสกนดกไมได

การปฏบตธรรมทกอยาง กเพอดบตณหาดวยกนทงนน แตการดบตณหานนมอย ๒ อยาง คอ ดบจรง กบดบไมจรง สาหรบการดบทไมจรงนน เชนทมนดบไปเองตามธรรมดา คอวา เมอตณหาไดเสพยเหยอนนๆ ไปแลวมนกดบไปเอง เพอไปหาเหยออนใหม หรออารมณอนใหม ทสงขนมาหนอยกคอดบเพราะความประจวบเหมาะบงเอญ เชนไดอารมณแหงความสลดสงเวช เชนเหนซากศพหรอสงปฏกล มนจงดบไปเพราะความประจวบเหมาะเชนนน ทสงขนมาอกกคอ การพจารณาไปตามความรสกผดชอบชวดหรอตามอานาจของเหตผล กทาใหตณหาดบไปไดเหมอนกน แตหาไดเปนการดบทแทจรงไม เปนเพยงการดบชวคราวและแกปญหาเฉพาะหนาไปทกอนเทานนเอง นแหละคอเหตทวา ทาไมเมอศกษาเรองอรยสจกนมาตงนมนาน หรอทาวปสสนากนมานาน จนถงเปนชนอาจารยแลวกยงไมดบตณหาลงได ทงนกเพราะวาเปนการดบอยางชวคราว การดบตณหาทแทจรงนน เรยกโดยบาลวา "อเสสวราคนโรธ" แปลวา ดบไมมสวนเหลอดวยอานาจของวราคะ (คอการจางคลายของตณหา) ซงเกดสบตอมาจากนพพทา (ความเบอหนาย) เพราะเหนแจงตามทเปนจรงวาสงทงหลายทงปวงไมเทยง เปนทกข เปนอนตตา ไมควรยดมนถอมน วาเปน "ตวตน" หรอ "ของตน" การดบตณหาดวยอบายและดวยอาการอยางหลงนเทานน จงเปนการดบทแทจรง นอกไปจากนน กเปนการดบเพยงชวคราว หรอเปนการเลนตลก เชนทคนบางคนบรกรรม หรอภาวนาวาดบตณหาๆ หรอบางคนกตงใจเอาเองวาจะดบตณหา โดยแกลงทาเปนเฉยตอสงทงปวงดวยการบงคบขมข แตแลวกไปไมรอด เพราะมกาลงไมพอทจะดบตณหา อนมกาลงมากมายนนได ทยงไปกวานนอก กคอพวกคดโกงหลอกลวงผอนดวยมายาตางๆ วาตนเปนผดบตณหาแลว หลอกลวงตนเองโดยตรงกม คอการคดเอาดอๆ วาเราไมยนดยนราย ไมมผหญงผชาย ดงนเปนตน แตแลวกยงมการกระทาชนดทเปนไปตามอานาจของตณหาเตมไปหมด เปนการหลอกลวงตวเองพรอมกบหลอกลวงคนอนไปในตว ซงลวนแตเปนการดบตณหาทคดโกง ทโงเขลา ทไมแทถาวรทงนน ดงนนจงเหลออยแตเพยงประการเดยวเทานน คอการดบชนดทเรยกวา "อเสสวราคนโรธ" อนมมลมาจากความเหนแจง วาสงทงหลายทงปวงไมควรยดมนถอมนอยางแทจรงเทานน

สาหรบความรหรอความเหนแจงวาสงทงปวงไมควรยดมนถอมนนกเหมอนกน ตองพงเขาใจวามนมอย ๓ ระดบ คอรตามทไดยนไดฟง (นเรยกวาความร) รเพราะไปคดคนตามอานาจ


ของเหตผล (นเรยกวาความเขาใจ) สวนความรทเกดมา หลงจากไดผานสงเหลานนๆ ไปแลวดวยการปฏบตอยางครบถวน จนมความรซบซาบในทกสงทกอยางทกขนทกตอน กระทงถงผลทเกดขนมาจากการปฏบตนนๆ (นเรยกวาความรแจงแทงตลอด) จงจะทาใหเกดนพพทา (ความเบอหนาย) และสงเสรมใหเกดวราคะ (การจางคลายของกเลส) ทสามารถเปลยนความรสกภายในจตใจไดเอง

ทน กมาถงประโยคทวา "สงทงหลายทงปวงไมควรยดมนถอมน" (สพเพ ธมมา นาล อภนเวสาย) คากลาวประโยคน ควรจะถอวาเปนหวใจของพทธศาสนา เพราะมเรองราวกลาวอยในบาลวา เมอมผมาทลขอใหพระพทธองคทรงประมวลคาสอนทงสน ใหเหลอเพยงประโยคสนๆ เพยงประโยคเดยว พระองคกตรสประโยคน และทรงยนยนวา นแหละคอใจความของคาสอนทงหมด ถาไดปฏบตในขอน กคอไดปฏบตทงหมดของพระองค ทรงยนยนวา ถาไดฟงคาน กคอไดฟงทงหมด ถาไดรบผลจากการปฏบตขอน กคอไดรบผลจากการปฏบตทงหมด ฉะนน เราจะมองเหนไดทนทวา การศกษาธรรมะทงหมด กคอเรยนเพอไมใหยดมนในสงใดๆ นอกนนกเปนการเรยนทเฟอ

เมอมาถงการปฏบตธรรม กตองปฏบตเพอละความยดมนถอมนในสงทงปวง นอกนนเปนการปฏบตเฟอ เพราะการงมงายหรอความคดโกงอยางใดอยางหนงเสมอ เชนจะรกษาศลกจะตองใหมผลเปนไปเพอบรรเทาความยดมนถอมน "ทกาลงมอยอยางมากมายนนเสย (การฆาเขา การลกขโมยของเขา การประพฤตผดในกาม ฯลฯ นลวนมมลมาจากยดมนถอมนทงสน) ถาเจรญสมาธ กตองเปนไปเพอหยดความยดมนถอมน ถาผดไปจากนกไมเปนสมาธ ทตรงตามจดหมายของพทธศาสนา ถาเปนการเจรญปญญา หรอวปสสนา กตองเปนการขดรากเงาของความยดมนถอมนขนมาทาลายเสย ไมใหกลบงอกงามขนมาอกตอไป จงจะเปนปญญาทถกตองตามหลกของพทธศาสนา ผดไปจากนกเปนปญญาหลอกลวงหรอปญญางมงาย

สวนผลของการปฏบตธรรมทเรยกวา มรรคผลนพพาน นนกคอตวสภาพทอยเหนอความยดมนถอมน หรอเปนผลทมาจากการทาลายความยดมนไดโดยสนเชงแลว (หรอวาเหลออยเพยงบางสวนในกรณของพระอรยบคคลชนตนๆ) ดงนนถาถกถามวา จะดบตณหาหรออปาทานดวยอะไร กตอบอยางไมผดวา จะดบมนดวยความไมยดมนถอมน เมอเหนเรองนเปนเรองสาคญ ปานนแลว เรากควรจะไดศกษากนโดยละเอยดวา เราจะนามนมาใชดบตณหาไดอยางไร และเมอไร


๑. ในขณะทไมมอารมณใดๆ รบกวนใจ เรากศกษาพนจพจารณาใหรวา สงทงปวงนนคออะไร และทาไมสงทงปวงจงไมควรยดมนถอมน ใหเหนชดแจมแจงยงขนไปตามลาดบ จนถงขนทเกดความรสกสลดสงเวช ตอความทสงทงปวงเปนมายา ไมนายดมนถอมนจรงๆ และเกดความสงเวชในความโงหลงของตวเอง ทเขาไปยดมนถอมนในสงเหลานน ใหทาอยางนอยเปนประจาจนมทงความร ความเขาใจ และความรแจงแทงตลอด ในความจรงขอนอยเสมอ มความจางคลายของโลภะ โทสะ โมหะ เพราะอานาจความสลดสงเวชนนๆ กระทาอยางนเรอยๆ ไป จนเคยชนเปนนสย ถงขนาดทวา มความวางเฉย ตอสงทงหลายทงปวงไดเอง

วธท ๒ ไดแกวธทจะตองปฏบตเมอไดรบอารมณทางตาหจมกลนกายใจ โดยการดงเอาความรทไดจากวธปฏบตท ๑ นนมาใชในขณะทกระทบอารมณใหทนทวงท ดวยอานาจของสตสมปชญญะ จนเกดความเหนแจงวา สงทงหลายทงปวงน ไมเทยงเปนทกขเปนอนตตา ไมควรยดมนถอมนจรงๆ แลวกจะเกดความสลดสงเวชขนมาตอการทตนจะยดมนถอมนในอารมณนนๆ และเกดนพพทาความเบอหนาย และความจางคลายของกเลสตามสมควรแกกรณ

สาหรบผมปญญาโดยกาเนด แตปญญานนยงไมถงขนาด ถาจะรอใหถงขนาดกยงจะตองใชเวลาอกนาน ดงนนควรผนวกวธทากรรมฐาน คอการฝกจตใหเหมาะสมแกปญญา โดยมการฝกเพอใหจตตงมนมอารมณเดยวทบรสทธ และพรอมทจะใชพลงทางจตนนไดอยางวองไวถงทสด

สวนการเจรญปญญานน หมายถงการทาใหรอยางแจมแจงแทงตลอด ในความจรงของสงขารทงปวง ถงขนาดททาไมใหเกดความรสกวาเปน "ตวเรา-ของเรา" ขนมาไดโดยเดดขาด จนเกดความสลดสงเวช เกดความเบอหนายตอการยดมนถอมนสงทงหลายวาเปน "ตวตน-ของตน" มความจางคลายออกของกเลสดวยอานาจแหงความรและความเบอหนายนนๆ ถงขนทไมอาจจะหลงกลบมายดมนถอมนไดอกตอไป จนหมดกเลสโดยสนเชง เพราะอานาจของความรทเพมมากขนทกท แกกลาและเฉยบขาดยงขนทกท การทาใหรนนเรยกวาการเจรญปญญา ดงนน เราจะเหนไดวา ตวการทปฏบตทเปนประธานหรอเปนหลกนน มอย ๓ อยาง คอ ศลสมาธปญญา สวนขอปฏบตทมชอเรยกเปนอยางอนอกมากมายนน กรวมลงไดในขอปฏบต ๓ ชอนทงนน

สวนการฝกจตใหเปนสมาธนน ไมมอะไรดไปกวาลมหายใจเขาออก เพราะถาเราตองการทจะใหมความรความเขาใจและความเหนแจมแจงแทงตลอด วาสงทงหลายทงปวงไมควรยดมนถอมนโดยความเปนตวตนหรอของตน ใหมาประทบใจอยตลอดเวลาอยางแนนแฟนเฉยบขาด


พอทจะดบ หรอจะทาลายกเลสตณหาอปาทาน หรอแมอยางนอยทสด กปองกนมนไมใหเกดขนมาไดแลว เราจะตองหดกาหนดสงทเราจะตองการกาหนดใหไดอยทกลมหายใจเขา-ออก แตตองเลอกเอาสงทงายๆ มาทาใหสาเรจกอน สงทเหมาะสมในระยะแรกทสดนกคอ ตวลมหายใจของเราเอง เพราะมนเนองอยในกายของเราและมนกหายใจเปนจงหวะอยแลว ในระยะแรกน เพยงมงอยางเดยววา จะกาหนดมนใหไดทกครงทมนหายใจเขาหายใจออก ไมใหสตผละหนออกไปจากลมหายใจนนไดนานตามทเราตองการ นเรยกวา เราประสบความสาเรจ ในขนทจะฝกจตของเรา ใหกาหนดอยทอะไรตามทเราตองการใหกาหนด (รายละเอยดเกยวกบเรองน พงศกษาจากบทท ๑๐ เรองการฝกจต ในหนงสอ "วธระงบดบทกข")

การฝกจตในลกษณะเชนนน เมอทาไดถกวธแลว จตใจกจะสงบลงเปนความสงบทเปนสข ทไมเคยรรสมาแตกอนชนดทใครไปลมรสเขา กจะพอใจหลงใหลดวยกนทงนน จนกลาวไดวา ไมมสขเวทนาชนดไหนจะเสมอเหมอน แมทสดแตสขเวทนาทเกดมาจากกามารมณ ดงนน กเกดมหลกขนมาวาถาสามารถเอาชนะสขเวทนาชนดทสงสดไดจรงๆ สขเวทนาทตาๆ เตยๆ รองๆ ลงมา กจะหมดปญหาไปเอง แตถงกระนนกตองพจารณาสขเวทนาชนยอดเยยมนใหเหนเปนอนจจงทกขง อนตตา เหนเปนสกวามายา ไมควรแกการยดถอโดยประการทงปวง

ครนเสรจการปฏบตในขนควบคมจตแลว กเลอนขนไปฝกกาหนดสจจธรรมหรอความจรงทควรรอยทกครงทหายใจเขา-ออก เชนการเพงใหเหนความไมเทยงของสงทงปวงอยมขนไดเพราะธรรมะอะไร หรอดทธรรมะอนเปนเครองมอทาความจางคลายแกกเลส ตามทปรากฏชดแกตนมาแลวอยางไร แลวพจารณาดความดบไปแหงกเลส และความทกข (ซงเราเรยกกนวา ความดบไปแหง "ตวตน-ของตน") วาเปนสงทมไดดวยธรรมะอะไร และโดยวธใด ในสภาวะหรอปรากฏการณเชนไร และในทสดกพจารณาถงอาการทจตปลอยวางสงทงปวงวามภาวะเชนไร เปนไปไดเพราะอานาจแหงธรรมอะไร ทงหมดน ลวนแตพจารณาใหเหนชดอยตลอดเวลาทหายใจเขา-ออก

นเราจะมองเหนไดวา การฝกใหมสตสมปชญญะหรอความรแจงนน ยอมเปนศล เปนสมาธ เปนปญญาไปในตวตลอดถงเปนสทธา เปนพละ เปนความเพยร ฯลฯ รวมอยในการฝกสตเพยงสนๆ เทานนเอง

ทน กมาถงสงทเปนอารมณสาหรบใชในการฝก มอย ๔ อยางคอ ลมหายใจ (กาย) เวทนา จต และ ธรรม (ลมหายใจนนเรยกโดยบาลวา "กาย" เพราะวาเปนสวนสาคญของกายเนองอยกบกาย (คนสวนมากมกแปลผดวาเปนรางกาย) ดงนนจงเรยก การฝกกาหนดลมหายใจ วา กา


ยานปสสนาสตปฏฐาน การกาหนดเวทนา กระทงถงการฝกควบคมไมใหเวทนานนปรงแตงจตทงหมดนนเรยกวา เวทนานปสสนาสตปฏฐาน การกาหนดจตและการฝกจตโดยวธดงกลาวแลว เรยกวา จตตานปสสนาสตปฏฐาน การกาหนดสจธรรมหรอกฏเกณฑตางๆ เหลานน เรยกวา ธมมานปสสนาสตปฏฐาน การกาหนดหรอพจารณาทกขนทกตอน ทงหมดนลวนแตเปนการกาหนดในขณะทมการหายใจเขา-ออก อยตลอดเวลาตดตอกน ไมมระยะวางเวน และเพราะเหตทเปนการกาหนดอยทกลมหายใจเขา-ออกนนเอง การปฏบตทง ๔ ประการนจงไดนามวา อานาปานสต

สาหรบชาวบานทไมมเวลาวางพอจะมาทากรรมฐานแลว จะทาอยางไร ? ขอนถากลาวอยางสนๆ และตรงๆ กคอวาตองอาศยวธปฏบตลดดงบรรยายมาแลวทงหมด อนจะนาไปสผลอยางเดยวกน คอการควบคม "ตวเรา-ของเรา" เรอยไปจนกวาจะดบมนไดโดยเดดขาดในทสด โดยการถอหลกวาจะไมยดมนถอมนในสงใดๆ ทงสน หรอวาไมมอะไรทนาเขาไปเอา หรอเขาไปเปนดวยความยดมนถอมน ขอนหมายความวา แมเราจะมอะไร หรอเปนอะไรอย กใหมหรอเปนแตสกวาตามโลกสมมตหรอตามกฏหมาย อยาไปมหรอไปเอาหรอไปเปนเขาดวยชวตจตใจ หรอดวยความยดมนถอมน คอยควบคมตวเองใหมความระลกหรอมสตสมปชญญะเชนนอยเสมอ นเรยกวา การเปนอยทถกตองอยทกลมหายใจเขา-ออก

การเปนอยอยางถกตองอยทกลมหายใจเขา-ออกชนดน มนเปนการตดอาหารของกเลส ทาใหกเลสไมไดรบอาหารเลยทงทเรากไมมความยงยากลาบากแตประการใด ดจ "เลยงแมวเทานน หนกหมดไปเอง" โดยทเราไมตองยงยากอะไรกบหน จงถอวาเปนวธลดและแนนอนทสด ในการทจะกาจดสงทไมพงปรารถนา แลวคนแกทไมรหนงสอกปฏบตได เพราะเปนตวการปฏบตทแทจรง มผลประเสรฐกวาการปฏบตของพวกมหาบาเรยญ ทความรทวมหวแตเอาตวไมรอด ซงมอยทวๆ ไปมากมาย

ขอทบทวนความจาวา เราจะบรสทธหลดพนทกขได กดวยปญญา สงทงปวงไมควรเขาไปเอา หรอเขาไปเปนดวยความยดมน เพราะไมยดมนถอมน จงไมทาใหเกด "อตตา" ถาผดไปจากนนกเปนพทธศาสนาปลอม ดงทมผอธบายไปดวยอคตหวงประโยชนเขาตวอยางใดอยางหนง ดงน เราจงมหนาททจะคนใหพบวาการปฏบตธรรมแนวไหน ทจะเปนการไมยดมนถอมนตงแตตนจนถงทสดจรงๆ แลวกงายดายสาหรบคนทมการศกษานอยดวย

ทงๆ ทสงทงปวงไมมอะไรทนาเอานาเปน เพราะมนเปนมายาหลอกลวง และพรอมทจะกลายเปนยาพษอยเสมอแตบางครงความจาเปนตามธรรมชาต หรอทางสงคม หรอ ทางรางกาย


ไดบงคบใหเราม หรอเปน หรอได เชน ตองครอบครองอะไรๆ ตางๆ อยางไมมทางจะหลกเลยงได ดงนน เราจะตองดใหดๆ วาจะไปเอาไปเปนอยางไร จงจะไมเกดทกข ผลสดทาย กพบวา จะตองเขาไปเกยวของกบมนในลกษณะทเปนของไมนาเอานาเปน นนเอง คอเขาไปเกยวของดวยสตปญญาเหมอนอยางวา ถาจะเปนจะเขาไปเกยวของกบสตวรายเชนเสอ กตองไปเกยวของกบเสอ ดวยสตปญญาใหมากทสด บกพรองหรอเผลอไมได จงจะทามนใหอยในอานาจของเราได อารมณตางๆ นนมอนตรายยงกวาเสอ แตกไมมใครมองเหนเชนนน ทงน เพราะอารมณเหลานนกาลงทาอนตรายคนอยทกลมหายใจเขา-ออกทวทกคน ไมยกเวนใครในบรรดาทเปนปถชน และทาอนตรายถงขนาดทาใหเสยผเสยคน หรอเสยเกยรตแหงความเปนมนษย จงนากลวกวาเสอ ดงนนเราจงตองมชวตอยในทามกลางของอารมณทไมนาเอานาเปนน ดวยนโยบายหรออบายอนแยบคาย หรอดวยศลปะอนสงสด คอการคดไววาจะไมเอาอะไรและไมเปนอะไรเลย แมสงคมหรอโดยกฏหมายจะถอวา คนนนไดสงนน มสงน หรอเปนอยางนน เรากใหเปนไปแตสกวาโดยโลกสมมต หรอตามกฏหมาย สวนภายในจตใจสวนลกๆจรงๆ ทคนอนรไมไดนน มนยงสงบเฉยอย คอ เทากบไมไดเอา ไมไดเปน ไมไดม ไมไดยดครองสงใด เลยไดผลดทงสองดาน คอทางภายนอกหรอทางโลก กมกนมใชมการเปนอยทสบาย ทาอะไรกบใครกได มภาระหนาทอยางสงอยางไรกได สวนทางภายในคอจตใจกยงคงวางจากตวตน หรอเปนปกตอยตามเดม ไมมความรอนใจ ไมมความหนก ไมขนไมลง ไมหวนไหวเปลยนแปลงไปตามสงตางๆ ภายนอกเพราะผดคาดผดหวง หรอไดสมหวง การเปนอยชนดนถาจะกลาวโดยอปมากตองกลาววา ขางนอกเปนวฏฏสงสาร แตขางในเปนนพพาน แททจรงนนกเปนนพพานไปหมด คอวางจากทกขและเหตใหเกดทกขโดยประการทงปวง นแหละคอศลปะแหงการมชวตทเปนไปตามหลกแหงพทธศาสนา

ทกลาววา ใชไดแมแกคณยาคณยายทไมรหนงสอนน ขอนหมายความวา ผเฒาเหลานนไมตองศกษาอะไร นอกจากหดมองดทความไมนาเอานาเปนของสงตางๆ เชนเปนคนดกมความทกขไปตามแบบของคนด เปนคนชวกมความทกขไปตามแบบของคนชว ดงนน การไมเปนอะไรนแหละจงจะไมมทกข อกทหนงกวา ถาเปนคนมบญกตองเปนทกขไปตามประสาของคนมบญ ซงแตกตางไปจากความทกขของคนมบาป แตเปนทกขเหมอนๆ กน กตรงทวา มนยงเปนการแบกของหนกทางใจเอาไวดวยกนทงนน ผดกนแตวา ของหนกของคนชวนนกาลงลกเปนไฟ แตของหนกของคนดนน ถงจะหอมหวนเยอกเยนอะไรกตาม แตมนกหนกอยางเรนลบ อกทหนงซงสงขนไปกวาเกดมาเปนผมความสข กยงตองทกขไปตามประสาของคนมความสข เพราะความสขนนมนกยงเปนสงทตอง "แบก" และความสขนน ตงรากฐานอยบนความ


เปลยนแปลง บนอารมณทงหลายทเปนมายาทสด สไมเปนอะไรเสยเลยไมได นแหละจงวาไมมอะไรทนาเอานาเปน

ทน เมอตองดไปถงสงทงปวง กจะมองเหนไดวา สงทงหลายมความหมายอยเพยง ๒ อยาง คอเปนคณอยางหนง และเปนโทษอยางหนง และทกอยางจะตองมทงคณและโทษ ไมมอะไรทจะมไดแตคณอยางเดยว หรอโทษอยางเดยว แตเปนเพราะปถชนมองมนไมออกเทานน จงไดหลงไปวา อยางนนเปนคณอยางนเปนโทษ แตกลวนแตเปนมายายดถอเขาไมได เพราะยดถอแลวจะเปนทกข สไมเอาอะไรเสยเลยดกวา คอมจตวางจากความยดมนถอมนตอสงทงสองนน แลวกควบคมสงทงสองนนใหอยในใตอานาจเทาทจาเปนจะตองเกยวของกบมน นแหละคอความหมายของคาวา "ไมเอาอะไร" ซงคกบคาวา "ไมเปนอะไร"

ถาจะใหงายยงขนไปอกสาหรบผเฒาผแก กตงปญหาไปในทานองวา มนนาสนกไหมในการทจะเปนคน? เปนผหญงนาสนกไหม? เปนผชายนาสนกไหม? เปนผวนาสนกไหม? เปนเมยนาสนกไหม? เปนแมเขานาสนกไหม? แลวผเฒาเหลานนจะสนศรษะกนไปทกคนทเดยว เพราะไดมความชานชานาญในสงเหลานนมาอยางโชกโชนซมซาบเตมทแลว ไมเหมอนกบเดกๆ หรอคนหนมคนสาวทยงไมประสประสาตอความเปนเชนนน แตอาจจะมคนหนมสาวบางคนทถาไดรบคาอธบายแลว กเขาใจไดเหมอนกน นนแหละคอลกษณะของผทจะเปนพระอรหนตตงแตอาย ๑๕ ป ดงทถอกนวามอย ๒-๓ คนในประวตศาสตรแหงพทธศาสนา ถาผเฒาเหลานน ปลงตกและทาได กจะมความสขสดชนกลบกลายเปนความหนมความสาวขนมาอกชนดหนง ทไมกลบแกเฒาแมวารางกายจะเนาเขาโลงไปนแหละ คอศลปะแหงชวต ตามหลกหวใจของพทธศาสนา จงทาใหเราเหนไดวา พทธศาสนาคอยอดของศลปะของการดาเนนชวต ชนดทผเฒาไมรหนงสองกๆ เงนๆ กเขาถงไดในเมอดาเนนตนไปอยางถกทางดงทกลาวแลว

ถาไมเปนอยางนน คอมชวตอยมาจนกระทงถงขณะทจะตาย โอกาสกมอยในวนาทสดทายทจตจะดบ คอถอเอาอบายชนดทเรยกวา "ตกกระไดพลอยกระโจน" กลาวคอ เมอรางกายจะแตกดบโดยแนนอนแลว กพลอยกระโจนตามไปดวยความแนใจวา ไมมอะไรเหลออยทไหนทนาเอานาเปน ความรในเรองไมมอะไรทนาเอานาเปนทไดศกษาและปฏบตมาบางนน อาจจะมาชวยไดทนทวงท นแหละเรยกวาการดบขนธไดดวยสตสมปชญญะอยางยง และอาจลถงนพพานไดดวยอบายทเรยกวา "ตกกระไดพลอยกระโจน" แมวาจะตายโดยอบตเหต และเวลาจะเหลออยสกวนาทหนง หรอครงวนาทกตาม กอนแตจะหมดความรสกตว กใหผเฒาเหลานนระลกถงความรในเรองความดบไมเหลอขนมา และถาสามารถนอมจตใจไปสความดบไมเหลอได แลวปลอยใหนามรปดบไป กเปนการบรรลนพพานได เพราะไมไดนกถงอะไร ไมไดนกถงผ


ชวยเหลอหรอทรพยสมบต ลกหลานหรอสงตางๆ ในขณะนนนกถงแตเพยงอยางเดยว คอ ความดบไมเหลอเทานน

นเรยกวา ปฏบตธรรมอยางลดสนทสด งายทสด และใชไดแกทกคน เทาทบรรยายมาทงหมดน เปนการชใหเหนลกษณะตางๆ ของสงทเรยกวา "ตวตน-ของตน" ใหเหนมลเหตแหงการเกดขนของมน ใหเหนสงตรงกนขาม (คอความวางจากความม"ตวตน-ของตน") และใหเหนวธปฏบตเพอเขาถงความวางจาก "อตตา" ในฐานะทเปนปญหาสาคญสาหรบมนษยชาตทงมวล เพราะวาความทกขของคนทงหลายไมวาจะอยในภมไหนสงตาอยางไร กลวนแตมความทกขเนองมาจากสงทเรยกวา "ตวตน-ของตน" นทงนน "อตตา" นนแหละเปนตวทกข ดงทพระพทธเจาตรสวา "โดยสรปอยางสนทสดแลว เบญจขนธทประกอบอยดวยอปาทานนนแหละเปนตวทกข" อวชชากเปนมลเหตใหเกดอตตา การดบอวชชาเสยได คอการดบทกขสนเชง การมชวตอยอยางถกตองทกลมหายใจเขา-ออก ทงในขณะปกตทไมมอารมณรบกวน และทงในขณะทเผชญหนากนกบอารมณนนแหละ คอการปฏบตชอบ หรอตวพรหมจรรยในพทธศาสนาทจะดบอวชชาอนเปนบอเกดแหงอตตาเสยได อนจะทาใหมนษยชาตประสบสนตสขอนถาวรทงภายนอกและภายใน รวมทงสวนสงคมและสวนเอกชนตลอดเวลาทมนษยเราไมเขาถงความจรงขอน โลกนจะยงคงมวกฤตการณถาวร ระสาระสายวนวายไมมหยด อยางทไมมใครจะชวยได เพราะเปนการกระทาทฝนหลกความจรงของธรรมะ หรอของธรรมชาตกลาวอยางปคคลาธษฐาน กวาฝนพระประสงคของพระเปนเจานนเอง ฉะนนจงอยาไดประมาท ในเรองอตตา จงไดพจารณาดกนใหม ใหมสมมาทฏฐ หรอความเขาใจอยางถกตองทงทางกายทางวาจาทางใจ แลวกจะไดประสบสงทดทสดหรอประเสรฐทสดทมนษยเราควรจะไดรบ โดยไมตองสงสยเลย

พทธศาสนามความมงหมายเพยงเทาน ใจความสาคญของคาสอนของพทธศาสนาจงมอยเพยงเทาน ผหวงทจะเขาถงตวพทธศาสนาอยางแทจรงโดยรวดเรว หรอหวงจะไดรบประโยชนจากพทธศาสนาอยางเตมท จงพยายามศกษา และพจารณาดวยการกระทาทสขม และรอบคอบเถด จะไดรบประโยชนครบถวนจากพทธศาสนา ไมเสยททเขามาเกยวของกบพทธศาสนาโดยไมตองสงสยเลย


ลาดบแหงปฏจจสมปบาทฝายเกดทกข

อวชชา เปนเหตใหเกด สงขาร (การปรงแตง)

สงขาร เปนเหตใหเกด วญญาณ (การรบร)

วญญาณ เปนเหตใหเกด นามรป (รางกายจตใจ)

นามรป เปนเหตใหเกด อายตนะ (เครองทาใหเกดผสสะ)

อายตนะ เปนเหตใหเกด ผสสะ (การกระทบ)

ผสสะ เปนเหตใหเกด เวทนา (ความรสก)

เวทนา เปนเหตใหเกด ตณหา (ความอยาก)

ตณหา เปนเหตใหเกด อปาทาน (ความยด)

อปาทาน เปนเหตใหเกด ภพ (ภาวะทางจต)

ภพ เปนเหตใหเกด ชาต (การเกด "ตวตน")

ชาต เปนเหตใหเกด ความทกขตางๆ


ลาดบแหงปฏจจสมปบาทฝายดบทกข

ความทกข จะดบไปไดเพราะดบ ชาต

ชาต จะดบไปไดเพราะดบ ภพ

ภพ จะดบไปไดเพราะดบ อปาทาน

อปาทาน จะดบไปไดเพราะดบ ตณหา

ตณหา จะดบไปไดเพราะดบ เวทนา

เวทนา จะดบไปไดเพราะดบ ผสสะ

ผสสะ จะดบไปไดเพราะดบ อายตนะ

อายตนะ จะดบไปไดเพราะดบ นามรป

นามรป จะดบไปไดเพราะดบ วญญาณ

วญญาณ จะดบไปไดเพราะดบ สงขาร

สงขาร จะดบไปไดเพราะดบ อวชชา

Documents

ตัวกูของกู ฉบับย่อความ - พุทธทาสภิกขุ