ОРГАНИКАЛЫҚ ДҮНИЕ ДӘЛЕЛДЕМЕЛЕРІ

Құрастырған

© “БИОЛОГ анықтамалығы”

журналы

2010 жыл

Органикалық дүние

эволюциясыныңдәлелдемелері

Салыстырмалы-анатомиялық

ЭмбриологиялықПалеонтоло-

гиялықБиогеогра-

фиялық

Салыстырмалы-анатомиялықдәлелдеме

Органикалық дүниенің эволюциялық үрдісінің салыстырмалы анатомиялық дәлелдеуіне омыртқалылардың жалпы қаңқа сүйектерінің көрінісінен

байқауға болады. Олардың денелері екіжақты симметриялы, омыртқалары бас сүйегімен байланысқан және аяқ-қол сүйектерінің

құрылысы бірдей.

Омыртқалылардың жалпы құрылыс сызбасы.

адам шимпанзе бақа

Гомологиялық мүшелер• Тіршілік ету ортасына қарай организмнің құрылысы өзгереді, қоршаған

ортаға бейімделу белгілері пайда болады. Мысалы, алдыңғы аяқ киттер үшін суды есуге бейімделген, ал көртышқанда ол жерді қазуға бейімделген, ал адамда қол көптеген жұмыстарды атқарады. Мұндай құрылысы ұқсас, шығу тегі ортақ және бірдей орналасқан мүшелер гомологиялық мүшелер деп аталады.

Адамның қолы

Мысықтың алдыңғыаяғы

Жарқанаттың қанаты

Киттің алдыңғы қанаты

жылқының алдыңғыаяғы

Аналогиялық мүшелер• Бірдей қызмет атқарғанымен, құрылыстары және

шығу тегі әр түрлі мүшелер аналогиялық мүшелер деп аталады.

Аналогиялық мүшелер.

Балықтың желбезегі •Өзен шаянының желбезегі

Эмбриологиялық дәлелдеме• Омыртқалылардың ұрықтарының дамудың әр түрлі сатысында салыстырғанда эмбриогенездің ертерек сатыларынан әр алуан класс

өкілдерінің ұқсастығы жақсы байқалады. Ұрықтар ұқсастығының заңын 1828 жылы орыс эмбриологі К.М.Бэр жасады.

балық тасбақа егеуқұйрық •адам

Палеонтологиялық дәлелдемелер• Палеонтологиялық

қазбалардан табылған ағза қалдықтарын салстыру арқылы ғалымдар әр түрлі уақытта тіршілік

еткен әр түрлі систематикалық

топтардың арасында туыстық байланыс бар екенін дәлелдеді. Бұл

жағдайда аралық формалардың маңызы

зор. Мысалы, археоптерикс бауырмен

жорғалаушылар мен құстардың арасындағы аралық форма болып

табылады.

Ал бауырмен жорғалаушылар мен сүтқоректілер арасындағы аралық форма - аңтісті кесіртке

Биогеографиялық дәлелдемелер• Жер шарының әр түрлі материктеріндегі өсімдіктер мен жануарларды

зерттеу олардың тарихи дамуы туралы, эволюцияның сенімді дәлелі туралы мәліметтер береді.

Австралиялық- Австралия,

Жаңа Гвинея, ЖаңаЗеландия, Тасмания

Неотропикалық- Оңт. және

Орталық Америка

Үндімалазиялық –Оңт.Азия және

Малай архипелагы

Эфиопиялық –Оңт.Африка

Неоарктикалық – Солт. Америка,

Палеоаркти-калық – Еуропа,Солт.Африка,

Солт. және Орталық Азия,

Жапония

Зоогеогра-фиялықаймақтар

Органикалық дүниенің даму

бағыттары

БиологиялықПрогресс –түрдің немесе

басқа систематикалықтоптың тіршілік үшін

күресте жеңіске жетуі.

Биологиялық Регресс-

тіршілік ортасына бейімделу деңгейінің

төмендеуі

Ароморфоз• Эволюция барысында тіршілік иелерінің жаратылым деңгейін жалпы

көтеретін ірі эволюциялық өзгерістер ароморфоз деп аталады. Ароморфоз тұқымқуалайтын өзгергіштік пен табиғи сұрыпталу

нәтижесінде жүретін ұзақ үрдіс. Бұл терминді 1925 жылы А.Н.Северцов енгізді.

Ароморфоз. Тыныс алу (1), қан айналу (2) және жүйке жүйелерінің (3) күрделенуі

Идиоадаптация• Идиоадаптация бұл организмде тіршілік ету

барысында белгілі бір ортаға көптеген ұсақ бейімделулердің пайда болуы.

Жолақты кенгуру

бүркіт тырнақты колибри

қапшықты шұбарқұйрықты сусар

•Семсер тырнақты •колибри

• Табиғатта қалыпты қоршаған ортада организмде кейбір мүшелер біртіндеп жойылады. Нәтижесінде организм құрылысы қарапайымданады. Бұл құбылыс жалпы дегенерация деп аталады.

• Эволюцияның бұл бағыттары мен жолдары өзара тығыз байланысты. Олар бір бірін аламстырады немесе бір бірінің жалғасы болып табылады.

•Араморфоз, идиоадаптация және дегенерация арасындағы қатынас сызбасы