1

UVOD U RADIOLOGIJU I

RADIOLOKA APARATURA

- skripta -

PAPI Ibro

Travnik, MMXV

2

RADIOLOKA APARATURA

-Skripta, Papi, I., Tr. Dec.'14, jan.'15, (transkipt) -

(literatura;*Rad. aparatura*,Smajlov F , F Julardija,Sar.,'13.)

http://www.unt.ba/

http://fzf.ba/

https://www.facebook.com/groups/727282980686443/748683975213010/

https://www.facebook.com/pages/Farmaceutsko-zdravstveni-fakultet-Travnik/189381614502909

https://www.facebook.com/groups/778177668908489/

https://www.facebook.com/groups/asfzf/

https://www.facebook.com/groups/1495246350725596/

3

| PRVO POGLAVLJE

| 1. Klasina radioloka aparatura - Historijat nastanka x-zraka? Uvod* |

- Rentgenovo [1845-1923] otkrie x-zraka 1895.god.

- Otkrie radioaktivnosti Anri Bekerela 1896. god.

- Otkrie radio-aktivnih elemenata polonija (Po) i radija (Ra) suprunika Marije

i Pjera Kiri, u Parizu.

- Ovi pronalasci su omoguili paralelan razvoj dvije grane medicinske

radiologije: Radiodijagnostika i Radioterapija.

- (vaniji datumi u radiologiji) 22.12.1895. prvi rend. snimak (ake,.) -

''roendan radiologije''.

- 23.1.1896. - prezentacija W.C.Rendgena o novom otkriu novih-nevidljivih X

zraka/rendgenskih zraka

- 1901. W.C.R. prima | Nobelovu nagradu |, ali ju prosljeuje Univerzitetu u

Wurtsburgu, radi daljih istraivanja.

2. Osnovi fizike rtg zraenja - graa atoma?

- Atom je osnovna gradivna struktura od koje je graena sva materija.

Kroz historiju je bilo vie opisa, prvi su ih opisali grki filozofi (V st pne),

primitivna jednostavna podjela zemlja, zrak, voda i vatra (kombinacijom njih

dobijala se materija), smatrali su da su atomi teke sfere bez osobina.

- 1913. god. Niels Bohr-ov model atoma-se sastoji od centralnog jezgra koje se

sastoji od protona (p+) i neutrona (n

0), a koje je okrueno brojem elektrona (e)

na orbitama koji je isti broju protona (tzv.Solarni sistem).

- U sreditu atoma je jezgro (/nukleus), gdje je sadrana veina mase atoma

(99,9%). Iako jezgro sadri veinu mase atoma, jezgro je veoma malo u

poreenju sa veliinom cijelog atoma. Ako zamislimo fudbalski stadion kao

atom, onda je jezgro veliine fudbalske lopte. Poto su protoni pozitivno

nabijene estice, onda i jezgro samim time nosi pozitivan naboj. - Elektroni su

4

rasporeeni u orbitama/ljuskama i suborbitama/podljuskama koje su obiljeene

slovima K, L,M,N,O,P,Q.

- Odreena ''stacionirana stanja'' postoje u atomima gdje elektroni na orbitama

ne isijavaju stalno elektromagnetnu energiju.

- Emisija ili apsorpcija elektro-mag. radijacije se moe desiti samo kad postoji

tranzicija izmeu dva stacionirana stanja.

- Energija emitirane ili apsorbirane radijacije je proporcionalna razlici u energiji

dva stacionirana stanja.

3. Jonizirajue zraenje?! (neposredna/direktna ili posredna/indirektna

jonizacija, Jonizacija i ekscitacija atoma)

- Radijacija (lat. radiare, radiatio - zraiti, isijavati) je nain prenoenja energije

u prostoru. Kako je za stvaranje jednog jonskog para potrebna energija od 34eV,

sva zraenja se ne mogu uvrstiti u jonizujua, ve samo one radijacije koje

imaju dovoljno energije za izazivanje ovog fenomena.

- Zraenja elektro-magnetne prirode; gama i x - zraci,

korpuskularne: elektroni, protoni, neutroni, deutroni,

tritoni, helioni (jezgra helijuma, alfa estice), teki joni.

Naelektrisane estice vre direktno jonizaciju, to je direktno jonizujue zraenje,

dok su neutroni, elektroneutralne estice, indirektno jon. zraenje. Jonizirajue

zraenje se koristi u dijagnostike i terapijske svrhe u radiologiji, radioterapiji ili

nuklearnoj medicini. Danas se kao izvori jonizirajueg zraenja koriste rendgen-

aparati, linearni akceleratori, betatron, izotopske maine, generatori protona,

neutrona, Pi-mezona i tekih jona. Drugi izvor jonizujueg zraenja su prirodni i

vjetaki radio-izotopi koji se mogu primjenjivati u otvorenoj i zatvorenoj

formi. Elektroni u datoj ljusci su vezani za jezgro, a da bi se oslobodili od jezgra

potrebna je odreena koliina energije - ,,energija veze.Da bi se otpustio

elektron iz jezgra, pozitivna en. mora biti jednaka ili vea od energije veze. Ako

je energija dovedena na elektron, moe se izazvati da se elektron podigne na

viu orbitu koja je slabije vezana za jezgro - EKSCITACIJA. Elektron se podie

u pobueno stanje, a na prvobitnom mjestu ostaje praznina, ovo je neprirodna

situacija.- Ako se elektron vrati u prazninu na nioj orbiti, tad se mora otpustiti

radijacija.

5

4. Karakteristini (monoenergetski) x zraci i Augerovi elektroni.

Proizvodnja karakteristine radijacije se razlikuje od proizvodnje

Bremsstrahlunga. Kad elektron iz vie orbite padne nie da popuni prazninu,

postaje vre vezan i mora izgubiti energiju. Koliina koju gubi zavisi od

razlike u en. nivoima (2 orbite). (Npr. ako je razlika u en. nivoima 20keV, onda

se stvara x zraka s energijom od 20keV - diskretne energije - karakteristine x

zraka dvije orbite izmeu kojih se desila tranzicija, ona varira ovisno o tome da

li se desila izmeu bliskih ljuskih (L i M) ili iroko razdvojenih ljuskih (K i N)).

- Augerovi elektroni nastaju kada u nepopunjenu K-orbitu prelazi 1 elektron npr.

iz L orbite. Energetska razlika ove dvije orbite, umjesto da se transformie u X

zraenje, predaje se jednom od preostalih elektrona u L-orbiti, dajui mu

odgovarajuu kinetiku energiju kojom e se udaljiti iz elektronskog sistema

matinog elektrona (uz prethodno kidanje en. veze). Atom postaje dvostruko

jonizovan. Ovaj fenomen je prisutan koda lakih elemenata (Z/atomski

broj45).

5. Zakono zraenje

Ovaj vid zraenja nam implicira da je ono nastalo kao rezultat koenja ili

usporavanja nabijenih estica. Svaka naelektrisana estica pri naglom koenju

emituje el-mag. radijaciju i X zraenje. Prolazei pored jezgra u neposrednoj

blizini, elektron biva skrenut sa svoje pravolinijske putanje prema jezgru jer je

ono + naelektrisano, samim time - zbog skretanja elektrona brzina im se

smanjuje kao i njihova kinetika energija (popratna pojava). Elektron sada

nastavlja kretanje ali sa smanjenom energijom i promjenjenim pravcem,

stvarajui nove x zrake sve dok se ne ugasi ('izgori'). Ukoliko doe do *eonog

sudara* sa jezgrom (atoma) dolazi do konverzije cjelokupne kinetike energije

elektrona u en. X zraenja. Ovako dobijena x zraka ima najveu energiju,

odnosno najmanju talasnu duinu.

6. Filteri i kvalitet x-zraenja

U cilju oslobaanja niskoenergetskog dijela zranog snopa koristimo filtere. Oni

utiu na spektar x zraka tako to eliminiu (nepotrebno) meke zraenje, koje se

nakuplja u mehkim tkivima koje je nedovoljno jakog prodora (''mlitavo''), ono

koje ima manju energiju i time poveavaju prodornost zranog snopa, a

smanjuju intenzitet x-zraenja (negativna strana filtera).

6

7. Prostorije rad. ustanove

Tokom izgradnje prostora (minimalno oko (1.)20-25m2) za novopostavljeni

RTG ureaj mora se obaviti ispitivanje tako da se utvrde bilo kakve upljine ili

drugi putevi kojim je mogu prolazak zraenja, a koji e se prikriti kad zidovi

dobiju svoj konaan oblik i prekriju se (2.) olovom i baritnim malterom ili

drugim zavrnim zatitnim slojem (po potrebi treba adirati jo zatitnog

materijala).

U vrata i tokove se stavljaju (3.) olovne ploe minimalne debljine od 2 mm.

Prozor mora da bude od (4.) (Pb) olovnog stakla.

Takoer se mora obaviti i konana provjera zraenja, postaviti znak ''Opasnost

od zraenja'',''PANJA! jonizirajue zraenje - zona pod nadzorom'' ili ''Ako ste

trudni ili to sumnjate, obavijestite osoblje'', postaviti upozoravajue svjetlo

(zeleno- svjetlo koje nam pokazuje da je slobodno i crveno- svjetlo koje nam

pokazuje da se u prostoriji odvija snimanje).

(5.) Pod mora biti elektro-statiki (tj. da ne stvara elektricitet ili da ne provodi

elektrinu struju/energiju).

(6.) Savremena radioloka prostorija mora ili bi bar trebala odgovarati

standardima koje prati zahtjevno kritiko drutvo i moderno doba, ugraene

klima ureaje sa termostatima, ona takoer ima ventilacijski sistem ili sistem

ventilatora, preiivaa jonizovanog tetnog radio-aktivnog zraka. Oni rade na

principu ubacivanja istog svjeeg zraka (gornji, plafonski/stropni ventilator-

ubaciva) i izbacivanja/odvoenja ''zaprljanog'' joniziranog zraka (donji, podni

ventilator-izbaciva,sakuplja).

Osnovni princip u rasporedu prostorija radioloke ustanove je da je

komunikacija za osoblje odvojena od komunikacije za pacijente. Snimaone i

fotolabaratorije treba da su u nizu izmeu ekaona (predstavlja centralnu

prostoriju od koje se bira eljeni odjel, poeljno je da ekaonice imaju TV

predajnik i aparat za kafu) i komunikacija za osoblje ili da su prostorije kruno

postavljene, adekvatno ugrijane (zimi), klimatizovane, svjee i prostrane,

hodnici sa znakovima, strelicama i uputama/smjernicama da bi se izbjeglo

bespotrebno frustrirajue i zamorno lutanje i guve.

Izmeu prostorija trebaju biti telefonske i interfonske veze, TV lanac ili PACS

za praenje odreenih procedura u uionicama. Van prostorija, u blizini

7

dijagnostikog centra poeljni su bankomati, trafike i mogunost dopune

mobilnog vauera kao i prostorija za 'relaksaciju' i menza ili restoran.

(15/7.) Neophodne prostorije radioloke klinike su:

Prijemna recepcija

ekaonica

Recepcija za izdavanje nalaza

Toalet za pacijente sa hladnom i toplom vodom (WC treba da je odvojen

na muki i enski)

Kabine (svlaionice) za pacijente

Dijagnostiki kabineti (irigografija ili intravenska urografija, dijaskopija,

radiografija, ultrazvuk, kompjuterizirana tomografija, magnetna

rezonansa, digitalna subtrakciona angiografija i dr.)

Mrana/tamna komora (sa sigurnosnim svjetlom, najee - crveno)

Prostorija za diktiranje nalaza

Prostorija za ljekare

Prostorija za ininjere

Arhiva - prostorija za arhiviranje

Garderoba (kako uniforme tako i zatitna pratea oprema)

ajna kuhinja

Apoteka (magacin)

Sale za nastavu itd.

8. RTG cijev (katoda i anoda) (Poglavlje/chapter, pitanje VIII)

Rendgenska/rtg cijev je vrlo znaajan dio svakog radiolokog aparata, slobodno

moemo rei da je ona srce, pokreta jer u njoj nastaju rendgenski zraci.

Osnovni princip rtg cijevi nije se promijenio od Rntgen-ovog otkria x - zraka

1895. Na katodu se dovode visoki napon (oko 50 000 V) usljed ega elektroni

velikom brzinom izlijeu s katode. Sudarom elektrona s anodom nastaju

rendgenske zrake koje imaju tendenciju irenja u prostoru. Rtg cijevi se dijele na

jonske (gasne - prvobitno koritene) i elektronske koje se danas koriste. Npr. u

rtg cijevi, oblak slobodnih elektrona se proizvodi zagrijavanjem filamenta (vrsta

tanke ice,slian onoj ici koja se nalazi u obinim komercijalnim sijalicama -

katoda) s elektrinim nabojem. Slobodni elektroni bi lebdjeli oko filamenta da

nije potencijalne razlike koja je ustanovljena sa nekim elektronskim izvorom

8

tako da je dio cijevi gdje je filament lociran negativno nabijen, a meta pozitivno

nabijena, tako se slobodni elektroni privlae meti. Elektroni moraju biti ubrzani

preko otvorenog prostora (bolje ako je to vakuum da se sprijei gubitak energije

interakcijom s molekulama iz zraka) i onda u konanici udaraju u metu. U rtg

cijevi veina energije elektrona se rasipa kao toplota tokom interakcije niske

energije sa metom. Meutim, nekoliko procenata elektrona prebacuju svoju

energiju emitovanjem rtg fotona. X - zrake se naravno emituju izotropno (u svim

pravcima), meutim, u tipinoj medicinskoj ili industrijskoj upotrebi, poeljno je

fokusirati x zrake u specifinom pravcu tako da se mogu primjeniti na dio koji

se prouava. Zbog ovog zatita (tutooklop) obino okruuje metu da zaustavi

svu radijaciju osim malog prozora kroz koji se korisnim x zrakama doputa da

izau iz cijevi.

9. Jonska RTGc (jonska rendgenska cijev)

Cijev je pravljena od stakla u obliku balona u kome su bile zatopljene 3

elektrode, one su prve cijevi koje su se koristile za proizvodnju rendg. zraenja,

punih 2o godina. One su danas izbaene iz upotrebe, zamijenjene su novijim rtg

cijevima - elektronskim, s toga se neemo puno zadravati i osvrtati na jonsku

cijev, dovoljno ju samo spomenuti...

10. Elektronska/Kulid RTG C.

Vakuumsku cijev, koja je zamijenila gasnu cijev (bitno se razlikuju i po

konstrukciji), konstruisao je 1913. g. William Coolidge po kome je dobila ime.

Ona se vrlo esto naziva i elektronska cijev jer se u njoj elektroni neophodni za

proizvodnju rendgenskog zraenja, posebno emituju iz katode koja se zagrijava

do usijanja strujom iz posebnog strujnog kola.

11. Katoda

Katodu rtg cijevi ini spiralna katodna ica napravljena od istog volframa

postavljena u metalnu aicu ili valjak. Popreni presjek ice iznosi oko 0,2mm,

a prenik spirale je izmeu o,5 i 1,o mm. Zato volfram? Zato jer ima visoku

taku topljenja od 3.35o C.

12. Anoda

Prve anode su bile bakarne, dananje su od volframa i platine, s tim da volfram

ima znaajnu prednost kada se uzme u obzir cijena ova dva elementa. Kod rtg

9

cijevi sa rotirajuom anodom anodni tanjir, koji na svojoj povrini nosi anodnu

stazu, napravljen je od molibdena ili grafita.

13. Fokus anode

Ploica na anodi se najee naziva anodno ogledalo jer se sa nje emituje rtg

zraenje, a povrina na anodnom ogledalu na koju dolaze ubrzani elektroni,

elektrini ili realni fokus rtg cijevi. -Realni fokus je povrina anode na koju

padaju katodni elektroni, a -optiki predstavlja geometrijsku projekciju realnog

fokusa. to je fokus finiji (manji), rtg slika je preciznija. Oba ova suprotna

zahtjeva postignuta su optimalnim nagibom anode (10-45 stepeni).

14. Brzina rotacije anode

Normalna brzina rotacije anodnog tijela/tanjira iznosi 3 hiljade obrtaja po minuti

ili 50 obr/s. Poveanjem brzine rotacije anodnog tanjira poveava se i snaga

svakog fokusa, a anoda bolje hladi jer se sa njene povrine lake odvodi toplota.

Kod savremenih aparata ova brzina ide i do 17.ooo obr/min.

15. Hlaenje anode

Povrina fokusa je inae normalno ravna i glatka, ali zagrijavanjem pri

bombardovanju katodnim zracima postaje neravna i deformisana, stoga je

potrebno dovesti hlaenje; vazduhom, vodom ili danas najee uljem kao i

hlaenje cijevi sa rotirajuom anodom.

16. TutoOklop

Prve rtg cijevi nisu imale nikakvu zatitu, stoga se zraenje rasprivalo na sve

strane djelujui tetno kako na pacijenta tako, ponajvie i na operatera koji je

rukovao aparatom jer due se zadravao od pacijenta. Metalni zatitni oklop -

tutooklop, pored glavne osobine - sprijeavanja rasipnog zraenja ima funkciju

zatite, naime on titi rtg cijev i od mehanikog oteenja, lake se rukuje, bolje

izvodi hlaenje, otklanja opasnost od spojeva i elektrinih udara. On je

cilindrinog oblika, sa tri otvora. Dva su obloena visokoizolacionim

materijalom i slue za prihvat zavrnica visokonaponskih kablova, a trei otvor

je tzv. prozor (zatien limom debljine od 2 mm) kroz koji izlazi snop rtg zraka.

Ispod prozoria postavlja se sistem blendi za ograniavanje snopa zraenja.

10

17. Ispravljai struje

Ispravlja je elektrini ureaj koji pretvara naizmjeninu struju, u istosmjernu

struju (koja tee samo u jednom smjeru - proces poznat kao ispravljanje). Oni

nam pomau u eliminisanju bilo kakvog rizika od oteenja ili unitenja rtg

cijevi. Kao ispravljai svojevremeno su koritene ventilne cijevi, a danas se

umjesto njih iskljuivo koriste poluprovodnici.

18. Generator visokog napona

Generatori su aparati kojima se vri transformisanje struje, to jest, promjena

napona a time i jaine struje, sastoje se od visokonaponskog transformatora, te

brojnih drugih manjih pomonih transformatora i sklopki koji su usto

neophodni. Visoko-naponski transf. pretvara mrenu struju napona 220 V u

napon od 15 kV do ak nekoliko stotina kilo volti, koliko je potrebno za

stvaranje potencijalne razlika izmeu elektroda cijevi. Primarni kalem ovog

transformatora ini veoma mali broj navoja debele ice, za razliku od

sekundarnog koji ima mnogo vie navoja sa icom manjeg poprenog presjeka.

Rtg cijev prikljuena je za krajeve sekundarnog kalema.

19. Generator niskog napona

Kao to vidimo iz naziva, osnovna uloga ovog transformatora je smanjivanje

napona struje gradske mree (obrnuta funkcija od generatora visokog napona).

Struja potrebna za zagrijavanje katode ima jainu od oko 3 mA i napon od 12 -

20 V.

20. Komandni sto

Komandni stol je dio svakog radio1okog aparata koji slui za upravljanje

njime. Izgled i veliina (komandne konzole) umnogome se razlikuju od tipa

samog aparata, namjene kao i vrste proizvoaa. Danas se masovno

upotrebljavaju komandni stolovi sa touch screen displejima.

21. Visokonaponski kablovi

Vn kablovi spadaju u standardne dijelove svakog klasinog rtg aparata, a imaju

namjenu da poveu rtg cijev sa vn transformatorom, mogu izdrati napon od

nekoliko desetina pa i stotina hiljada volti. Presvueni su debelom gumom

(plastikom) i mogu biti takoer presvueni i metalnom kouljicom koja ih titi

11

od mehanikog oteenja a u isto vrijeme se koristi i za uzemljenje. (Postoje i

niskonap. kablovi, suprotnog zadatka.)

22. Stativ RTG aparata

Stativ rtg aparata je mehaniki dio rtg aparata na kome je privrena rtg cijev sa

tutooklopom. Vrsta i veliina su prilagoene vrstama aparata, odnosno rad.

tehnika koje se mogu njime izvoditi (radiografski i radioskopski). Postoje stubni

i plafonski stativ, oni su mobilnog karaktera, tu mobilnost im omoguuju razni

zglobni i teleskopski nastavci.

23. Stativ aparata za radioskopiju - univerzalni dijagnostiki stativ

On se razlikuje od klasinih stativa za rtg aparate, jer ima viestruku namjenu.

Glavni dio ovoga stativa je sto sa postoljem na kome pacijent stoji u toku

izvoenja pregleda. Ispod ili iza stola je smejtena rtg cijev, a iznad odnosno

ispred nalazi se elektronski pojaiva slike koji se simultano pomjera u toku

pregleda, ono se vri pomou posebnih tipki, ruki ili dojstika.

24. Fluorescentni ekran (I)

Rad. slika osim rtg filma moe se prikazati i radioskopijom na fluorescentnom

ekranu, meutim on je ve danas samo dio historije, kojeg je naslijedio

elektronski pojaiva slike.

25. Elektronski pojaiva slike

Uvoenjem elekt. pojaivaa slike u radiologiji na neki nain je poela moderna

era radiologije. Slika sa elektronskog pojaivaa se sistemom TV kamere moe

prenositi na udaljena mjesta, takoer je poboljan i optiki kvalitet -

vizualizacija snimka.

26. Fotografski - Foto materijal

- Historijat fotografije - poeo je jo davno (prije 3.ooo godina) od stare Kine,

preko Egipta, Arapa pa sve do Leonarda da Vinija i bliih uenjaka.

- Srebro i halogeni elementi - se nanose na film (da bi to bilo trajno

upotrebljavaju se koloidni rastvori - elatina).

- elatina - organska materija, u suhom stanju je prilino otporna, u vlanom

stanju razmeka, nabubri i lahko se oteti. Topi se na 25 celzijusovih. Da bi

podnijela veu toplotu dodaju joj se sredstva za otvrivanje -ukruivanje.

12

- Emulzija - U elatini vezani halogenidi srebra pred. gustu tenost slinu sirupu

ili medu. Rastopljena na toploti emulzija je tekua, a kad se ohladi i osui, ona

se stvrdne i tek onda, u takvom stanju nalazi se na filmovima, ploama i foto

papiru.

27. Rtg fotomaterijal

Fotohemijski materijal ili krae fotomaterijal je svaki materijal koji je osjetljiv

na djelovanje svjetla, a slui za dobijanje snimaka. Otkriem fotografije

omoguen je trajni zapis slike, ime su unijete velike promjene u ivot ovjeka,

1839, nakon pronalaska postupka za nastajanje slike crtane svjetlom na metalnoj

ploi. Fotomaterijal koji je osjetljiv na rtg zraenje zove se rtg fotomaterijal, rtg

film. Moe biti jednoslojan i dvoslojan.

- (1.) Rtg filmovi;

nabrojat emo sljedee veliine, odnosno razliite formate, dimenzije filma:

1.) 18x24 cm 4.) 20x40 5.) 24x30 6.) 30x40 7.) 35x35

2.) 18x40 8.) 35x43,

3.) 18x43

imamo i one veih dimenzija za potrebe snimanja (cijelog tijela) kimenog

stuba, 30x90 i 20x96cm, veliina se odabire proporcionalno veliini tijela koji se

eli snimati.

- Jednoslojni RTG filmovi imaju 2,5 puta deblji sloj fotoemulzije od dvoslojnih

filmova i oni su osjetljiviji na RTG zrake (zubni/dentalni, mamografski, i

tehniki filmovi).

- Dvoslojni RTG filmovi su osjetljivi na svjetlosne zrake i sastoje se od 7

slojeva [u sredini providna podloga od acetat celuloze ili poliestera debljine

o,2mm, po jedan vezivni sloj, sloj fotoemulzije 0,o5 mm (kristali srebro-

bromida i koloidna supstanca), te zavrni sloj].

- (2) Karakteristike RTG filmova - oni su osjetljivi na prirodno svjetlo, ali

djeluje samo na povrni sloj foto nanosa, dok RTG zrake daleko prodornije

penetriraju i djeluju na cjelokupni film. Pri tome fotosloj apsorbira samo 1 %

sveukupne emitirane radijacije, dok 99 % prolazi kroz film bez ikakvog foto

13

uinka.U tom cilju, poveanja apsorpcije, poeo se nanositi foto-sloj na obje

strane, postignuta su poboljanja kod kvaliteta snimka, te dvostruko krau

ekspoziciju, slika je otrija, tedi RTG cijev.

28. uvanje i skladitenje neeksponiranih rendgenskih filmova

Filmovi se moraju uvati u posebnim prostorijama na drvenim policama u

originalnom fabrikom pakovanju, jer su veoma osjetljivi tj. njihov foto nanos,

te zahtjevaju brino postupanje. Optimalna temperatura iznosi 10 do 15 C, ne

smije biti vlage u prostoriji, drugih hemijskih tekuina, folija (kasete) ne smiju

biti oteene kako ne bi proputale svjetlost, takve neispravne je potrebno

odmah zamijeniti.

29. Osvjetljavanje rendg. filma (latentna slika)

Prilikom osvjetljavanja fotoemulzije, odnosno eksponiranja filma, bez obzira na

vrstu zraenja (svjetlosnog ili x-zraenja) u njoj dolazi do procesa fotolize

(razlaganje, odnosno redukcija jona srebra i broma u elementarne atome srebra i

broma, tako nastaje latentna ili nevidljiva slika koju ine nukleusi i zametci

srebra). Dobro osvjetljena/ozraena rtg slika ima neprozirno crno podruje, a

prozirna je na mjestima gdje je olovna oznaka, ili iza debelih slojeva korteksa

kosti i metalnih sjena (stranih tijela).

30. Fluorescentne folije (II)

Fluor. folije su smjetene u rendg. kasetama. One su graene od kartonske ili

plastine podloge, koja je sa jedne strane premazana slojem fluorescentne

materije od soli tekih metala, o samoj foliji ovisi i kakvoa filma.

31. Kasete

Rtg kasete su metalne, plastine ili kartonske kutije u koje se ulau rtg filmovi

prije eksponiranja - obavljanja ekspozicije. Kartonske se upotrebljavaju za

dentalne filmove. Kasete su pljosnate pravougle kutije koje dobro zatvaraju film

i zatiuju ga od mehanikih oteenja i od djelovanja svjetla kao i od praine i

drugih ugroavajuih faktora/inioca. Povrina okrenuta prema pacijentu je od

tankog materijala, koji lahko proputa zrake (bakelit,tvrda guma,ili aluminij). Na

stranjoj strani je poklopac koji se moe otvarati za ulaganje filmova i koji je

14

uvren kod zatvorene kasete posebnim zatvaraima. Trebaju se istiti i

odravati kao svaki drugi medicinski inventar.

32. Ulaganje i vaenje filma u kasetu i iz kasete

- Ova procedura se uvijek obavlja samo u suhom (istom) prostoru tamne

komore. Zabranjeno je dodirivati film ili folije vlanim i prljavim rukama. Prije

otvaranja kasete vrata tamne komore moraju biti zakljuana, upaljeno

sigurnosno svjetlo i ugaeno bijelo svjetlo.

- Nakon to se izvri snimanje, odnosno uradi eksponiranje, isti se mora izvaditi.

Film se uzima za rub folije i paljivo ulaga u kasetu. Treba naruito paziti da se

noktima ne grebe film ili folija. Kod stavljanja filma na pult automatske komore,

treba obratiti panju da valjci ne poguvaju film, te saekati zvuni signal da je

film bez problema uvuen u komoru. Kaseta se odmah ponovo napuni filmom i

stavi na njeno mjesto da je pripravna za snimanje. NIKAD NE OSTAVLJATI

EKSPONIRANI FILM U KASETI, treba ga odmah izraditi.

33. Mrana ili tamna komora

Mranom komorom se zove ona prostorija u kojoj se vri obrada snimljenih

rendg. filmova. Ona mora biti prostrana i naruito dobro prozraena. Ona se

mora brzo i potpuno zamraiti, to e se postii samo dobro postavljenim vratima

i prozorima. Treba imati signalizirajue svjetlo da se zna da li se obavljaju

procesi u njoj. Sigurnosno svjetlo je najee crveno i mora biti upravljeno u zid

ili strop, pa tek kao refletirano/albedo svjetlo obasjavati prostoriju. Zidovi su

bijele boje, pod na najniem mjestu treba imati odvod za vodu (tekuine, tetne

hemikalije), propust u zidu za dodavanje kaseta. Vrlo je vano pridravati se

higijensko-sanitarnih mjera, svaka masnoa, mrlja i najmanje zrnce praine

mogu izazvati nepoeljne mrlje i sjene na filmu, koje mogu imitirati patologiju.

Zabranjeno je unositi prilikom obrade filmova hranu, pie, puiti cigarete i

drati mobitel upaljenim jer ukljueni ekran mobilnog telefona moe dodatno

osvjetliti film, potrebno je naljepiti ove znake upozorenja i zabrane.

34. Razvijanje eksponiranih filmova

Razvijanje se vri u tamnoj komori. Prvobitno se radilo runo, dok danas taj

posao obavljaju specijalizovane maine, automatskom obradom. Takav vid ne

samo da iziskuje manje truda i rada ve je i pouzdaniji, precizniji i kvalitetniji.

Maina posjeduje sistem valjaka koji su kljuni pri procesu obrade eksponiranih

15

filmova. Takoer tu moemo nai i tankove, posude u koje se umeu, sipaju

odnosno dopunjavaju razvija i fiksir.

- Razvija - predstavlja hemijski spoj koji se koristi za razvijanje (rtg) filma. To

su iskljuivo organski spojevi kojima je svrha taloenje elementarnog srebra iz

srebrenog bromida fotoemulzije.

- Fiksir - je takoer hem. spoj koji se sastoji od 20-25% rastvora natrij tiosulfata

u vodi, sa dodatkom vodenog rastvora 2% kalij metabisulfita radi stabilnosti

fiksira, on fiksira kao to samo ime kae, cilj je, izmeuostalog da se postigne

trajnost obraenog filma.

35. Greke na rendgenskim filmovima (oznake na filmu)

U svakodnevnom radu sa rendgen filmovima deavaju se razne greke. Kako bi

se te greke smanjile, a u cilju to kvalitetnijeg dobijanja rendg. filmova,

spomenut emo najee greke koje se deavaju na snimcima.

1. Upotreba neadekvatne vrste filmova (jednoslojni i dvoslojni)

2. Neadekvatno odreeni elementi (kV i mAs)

3. Neadekvatna procjena faktora ljudskog tijela

(za svaki cm debljine tijela dodaje se 2kV vie)

4. Nepravilno rastojanje izmeu fokusa i filma

5. Greke kod signiranja (oznaavanja) strane filmova

(L - lijevo/lijeva strana, eng. left; D - desno ili eng. R - right), to se vri

pomou aparata za signiranje imena, prezimena i datuma snimanja.. -

''Kopillux,,

6. Nepravilno centriranje konusnog snopa, on mora prolaziti kroz sredinu

objekta koji se snima i kroz centar rtg filma

7. Neadekvatna priprema pacijenta (ovdje se prvenstveno misli na

oslobaanje vika odjee i uklanjanje nakita

koji moe smetati tako to sakrije patologiju)

8. Neadekvatan izbor formata filma, odnosno kasete sa filmom, imaju za

posljedicu nedostatak dijela objekta koji se snima.

Taj dio nije prikazan na snimku, pa se kae da je ''odsjeen

9. Neadekvatan poloaj sjene na snimku - naime on mora biti pravilan tj.

sjena mora imati pravilan odnos prema centralnom zraku konusnog x -

zraka

10. Oteenje kasete to jest mehanizma za zatvaranje,

uzrokuje oteenje filma, osvijetli se prije ekspozicije,

16

ovakve kasete se momentalno izbacuju iz uporabe

11. Oteenje folije - mrlje od prstiju, praina,

kapljice vode i ogrebotine uzrokuju artefakte

koji prave greke na snimcima, one se zamjenjuju novim.

36. Reetke

Pri prolasku primarnih x-zraka kroz tijelo ili dio tijela, kao posljedica sudara sa

atomima pojedinih struktura na njihovom putu nastaju sekundarni ili rasipni x-

zraci.Ovi zraci stvaraju velike potekoe jer prije svega dovode do smanjenja

otrine rtg snimka. S obzirom da se pri radu sa snanim rtg aparatima koriste

vee vrijednosti napona, rasipanje x-zraka se mora svesti na najmanju moguu

mjeru. To se postie upotrebom sekundarnih brana ili antirasipnih reetki. One

su postavljene izmeu bolesnika i rendgenskog filma, odnosno izmeu

snimanog dijela tijela i kasete sa filmom. To su tanke pljosnate kutije u kojima

se nalaze olovne ploice (lamele), a izmeu njih radiotransparentni materijal

(plastika, danas najee ugljikova vlakna).

*Postoje dvije vrste reetki:

a) Klasina Poter- Bukijeva (Hollis E. Potter i Gustav Bucky) reetka s debljim

olovnim lamelama (pomina za vrijeme snimanja).

b) Fiksna Lisholmova reetka s vrlo tankim olovnim ploicama.

Reetka treba biti graena tako da apsorbira to je mogue vie rasipnih zraka, a

to manje zraka primarnog dijagnostikog snopa koje su nune za stvaranje rtg

slike. to je vea visina pregradnih lamela i manji razmak izmeu njih, to je

vea apsorpcija rasipnih x-zraka. U standardnim reetkama debljina ploica je

obino 0,07 mm, a visina 1,4 mm. Gustoa olovnih ploica na jednom

centimetru duine je izmeu 25 i 45 lamela, ali ima i reetki sa znatno veim

brojem lamela. Prema konstrukciji reetke mogu biti: linearne - lamele

meusobno paralelne, ukrtene - lamele dviju linearnih reetki ukrtene za 90,

fokusirajue - lamele konvergiraju prema fokusu rendgenske cijevi, pokretne

(pomine) i nepokretne.

37. Radiografija

Radioloka dijagnostika metoda koja predstavlja jedan vid dijagnostike

primjene x-zraka u cilju prikaza dijelova ovjeijeg tijela na rendgenskom filmu.

17

Uz radioskopiju je jedna od dvije osnovne klasine ili konvencionalne metode.

Apsorpcija x-zraka ovisi od gustoe tkiva, kosti e vie apsorbovati x-zrake od

plunog panerhima i na rendgen snimku izazvati zasvjetljenja, a pluni

panerhim (plua) koji ne apsorbira x - zraenje izazvati zacrnjenja. Radiografska

slika je objektivna, ima veu otrinu i kontrastnost, moe se naknadno

posmatrati i ostaje kao trajni sudskomedicinski dokument. Zbog toga,

radiografski snimak mora biti jasan, kontrastan i dobrog kvaliteta.

38. Radioskopija

Radioskopija ili prosvjetljavanje je subjektivna radioloka metoda koja slui za

pregled organa u pokretu. Koristi se za pregled srca, plua, probavnog

(digestivnog trakta) i vaskularnog sistema, te kod izvoenja interventnih

procedura. Ona je direktna vizualizacija dejstva x zraka na fluorescentni ekran,

elektronski pojaiva slike il' na flat detektor. Zahvaljujui kompjuterskoj

tehnologiji danas je radiografsku sliku mogue prenijeti na film,bilo kao

radioskopsku ili radiografsku. Nedostaci radioskopije su to je vea izloenost

jonizirajuem zraenju, subjektivna je metoda, slabija kontrastnost slika,

snimka, a prednost je to se mogu pratiti fizioloki pokreti organa.

39. Interakcija x-zraenja i materije

Opepoznato je da rtg zraci prolaze kroz materiju i pri toj interakciji sa

materijom oni pokazuju odreena svojstva, koja treba poznavati da bi se to

bolje razumjela njihova medicinska primjena i koritenje. Visoke frekvencije

(male talasne duine) su veoma prodorne. Lahko prolaze kroz tkivo, a odbijaju

se od materija koje sadre kalijum i kalcijum, tj. od kostiju. Zaustavljaju se samo

u tekim elementima kao to je olovo. Ljudsko tijelo se sastoji od tkiva i organa

koji razliito apsorbuju rtg isijavanje. Zato se pri radioskopiji tijela na ekranu

dobijaju zasjenjene povrine koje daju sliku oblika i rasporeda tkiva i

unutranjih organa. Raspoznavanje oboljenja pomou radioskopije tijela rtg

zraenjem naziva se rendgenska dijagnostika. Ona koristi dvije osnovne metode,

a to su radioskopija i radiografija (ve pomenute).

Rtg zrake imaju sljedea svojstva (prodiranje x zraka kroz materiju, rasipanje,

jonizirajue dejstvo, bioloko...):

18

1. Imaju sposobnost prodiranja kroz materiju,

2. Izazivaju izvjesne promjene materije, pod

njihovim dejstvom odaju svjetlost (efekat luminescencije),

3. Izazivaju promjenu fotografske emulzije, koja se poslije razvijanja

manifestuje zatamnjenjem (fotohemijski efekat),

4. Izazivaju jonizaciju gasova (efekat jonizacije -plinova),

5. Izazivaju promjenu (degeneraciju, deformaciju)

u ivim organizmima (bioloki efekat),

6. Prostiru se pravolinijski - u svim pravcima,

7. Njihov intenzitet opada u obrnutoj srazmjeri sa kvadratom rastojanja.

40. Rendgenska slika

Rendgenske slike formiraju fotoni x-zraka koji meusobno djeluju sa

fotoemulzijom rendgen filma. Jedan dio energije fotona bude apsorbovan u

tkivu, a ostatak energije fotona proe kroz tkivo i pada na film na kojem ostavi

trag. X-zrake prolaskom kroz razliita tkiva nejednako slabe, ovisno o gustoi,

sastavu, debljini tkiva, kao i o treoj dimenziji gdje se svi dijelovi tkiva

projiciraju jedan preko drugoga. Tako nejednako oslabljeno rendgen zraenje

pada na film, gdje se dobiju razliita zatamljenja. Na rendgen snimku se treba

dobiti vjerna radiofotografija objekta koji se snima, a to se postie

odgovarajuim standardnim tehnikama snimanja (1,2) koje podrazumijevaju

snimanje pod odreenim kutom (uglom).

Otrina rendgen slike

Otrim snimkom se smatra onaj snimak kod kojeg se jasno vide rubovi sjena i

fini detalji snimke - kontrast, na to utie vie inilaca: 1. Mirovanje objekta,

cijevi i filma za vrijeme eksponiranja; 2. Rasipni rendg. zraci; 3. Fotografski

materijal; 4. Fizikalni uvjeti snimanja (fizike osobine subjekta koji se snima).

Veliina rendg. slike

Zbog zakonitosti konusne projekcije slika na rendgen. filmu je neto vea od

objekta koji se snima. Da bi dobili realnu sliku, potrebno je izvriti snimanje sa

udaljenosti, najee 1,5 m = TELERADIOGAFIJA, takoer utie i udaljenost

objekta od filma = MAKROGRAFIJA, (to je objekat blii filmu, a fokus-film

distanca (dalja) vea, to je slika realnija.

19

Kontrast rendgenske slike

Ako se na rendg. snimku jasno razlikuju gustoe sjena kae se da je takav

snimak kontrastan. Ako se kontrast nekog organa dovoljno razlikuje od sjene

okolnog tkiva, kae se da se radi o prirodnom kontrastu tog organa. Naprimjer,

na standardnom snimku plua u PA (posterior-anterior) poziciji sjene srca i

krvnih sudova zbog vee gustoe dobro se razlikuju od sjene plunog tkiva

ispunjenog zrakom koje je manje gustoe. Najmanju kontrastnost daju tkiva

ispunjena zrakom, a najveu imaju kotana tkiva.

Projekcioni efekti rendgenske slike

Sumacioni efekat rendgenske slike

On (sumacioni efekat) nastaje kada se dva tkiva projiciraju u istom smjeru, pri

emu se njihove sjene sumiraju, za primjer, snimak ake u profilnoj projekciji ili

ukrtanje dva rebra.

Efekat pokrivanja

Efekat pokrivanja nastaje kada se sumiraju dva tkiva razliite gustoe. Tkivo

koje ima veu gustou pokriva sjenu tkiva koje ima manju gustou, npr. snimak

srca i kime.

Tangencijalni efekat

..Se javlja kada x zrake prolaze kroz okrugle, zaobljene ili cilindrine anatomske

strukture. Prolaskom x-zraka kroz perifernu krivinu, due prolaze tangencijalni

x zraci kroz objekat, tj. imaju dui put apsorpcije. Npr, rtg snimak lobanje, kod

koje vanjski rub ima intenzivnu tangencijalnu sjenu.

Prikaz trodimenzionalnog (3D) tijela na

(2D) dvodimenzionalnom rendgenskom snimku

Kod klasinog snimanja x zrake padaju okomito na film pod (pravim) uglom od

9o , pri emu nastaje 2D RTG slika (image, picture) koja ima svoju irinu i

duinu (ab). Trea dimenzija nije vidljiva na slici jer se sumira. Mijenjajui

20

ugao centralne zrake moe se promijeniti oblik slike objekta koji se vizira

(snima). Geometrijski oblik razliitih 3 D tijela moe dati razliite rtg slike

(vizure). Razliiti oblici sjena mogu radiologa u interpretaciji radiolokog nalaza

odvesti na krivi zakljuak. Zbog toga snimanje se mora vriti u najmanje dvije

standardne projekcije, a da bi se odreene sjene organa poznavale potrebno je

znanje iz radioloke anatomije.

Vrste sjena

Na rendgenskom snimku se razlikuje vie vrsta sjena, ije prikazivanje na filmu

ovisi od vrste tkiva i hemijskog sastava same sjene. Zdravo pluno tkivo

ispunjeno zrakom daje normalnu sjenu gustoe intenziteta zraka. Kod patolokih

procesa na pluima, dolazi do zamjene zraka u alveolama sa tekuinom i takve

sjene daju gustou sjene mehkih tkiva. Svi patoloki procesi kod kojih dolazi do

poveanja gustoe tkiva, zadebljanja odreenog podruja ili taloenja

mineralnih soli, daju rendgenske sjene vee gustoe od gustoe sjene zdravog

tkiva u kojem se nalaze. Te sjene se zovu zasjenjenjima ili opacifikacijama. Na

snimcima se vide sjene kostiju, sjene metala, sjene kontrastnog sredstva iji

intenzitet zavisi od gustoe.

41. Radiografski aparati

Odmah nakon otkria rtg zraka prepoznata je mogunost upotrebe

istih u medicinske svrhe za dijagnostiku (radiografija ili

snimanje i dijaskopija ili prosvjetljavanje), a poslije i za terapiju.

- Rendgenski aparati se prema vrsti dijele na:

1. Dijagnostike

- klasini rendgenski (aparati se dijele prema:

mogunostima; jednopulsni, dvopulsni, etveropulsni,

21

esteropulsni i 12opulsni, i

namjeni; radiografski, univerzalni (radiografski), radioskopski (dijaskopski) i

specijalni (tomograf, toromat, mamograf, kimograf, fluorograf, seriograf))

- digitalni (dijagnostiki aparati spadaju u posebnu grupu aparata kod

kojih slika nastaje iz analogne informacije koja se posebnim raunarskim

sistemima digitalizuje i pretvara u digitalnu sliku. U ovu grupu aparata spadaju:

- digitalna radiografija DR, kompjuterizirana tomografija CT, ultrazvuk UZ,

magnetna rezonansa Mri, digitalna subtrakciona angiografija DSA,

denzitometrija DXA, i PET CT (positron emission tomography computed

tomography)).

2. Terapijske

I - Klasini aparati prema mogunostima

42. Polutalasni klasini Rtg aparat

Predstavlja najjednostavniji tip rendgenskg aparata. Ime su dobili zato to kroz

njihovu cijev prolazi samo pozitivni polutalas naizmjenine struje, dok negativni

zadrava sama cijev ili jedna, odnosno dvije ventilne cijevi, prema tome

konstruiu se bez ventilki, sa jednim ili dva ventila. Ovdje svrstavamo

standardni dentalni rtg, polutalasni rtg aparat sa jednom ventilnom cijevi, sa

dvije v.c., etveropuslni, esteropulsni, i dvanaestopulsni.

43. Klasini dentalni rtg aparat

Ovo je najjednostavnija vrsta aparata i namijenjeni su za pojedinano snimanje

zuba. Osnovni dijelovi ovog aparata su: dentalna glava (sa rtg cijevi) sa

tubusom, exponator, regulacioni transformator i stativ. Za razliku od ostalih

klasinih aparata ovi aparati nemaju mogunost promjene kilovoltae i

miliamperae, jedino se mijenja vrijeme ekspozicije, u tu svrhu slui eksponator

ili runi vremenski prekida na kojem je ekspozimetar ili cifarnik (brojanik) sa

skalom od 0.1-5 s(ekundi). Stativ je veoma pokretljiv zahvaljujui zglobnoj

konstrukciji. Filmovi se stavljaju intraoralno u plastinom omotau da se ne bi

vlaili pljuvakom.

44. Mobilni ''portabl'' rendgenski aparat-i

Mali pokretni aparati namjenjeni za snimanje u operacionim salama i odjelima

intenzivne njege.

22

-Mobilni radioskopski aparati se sastoje od:

a) C-luka na kome se nalazi rtg cijev i ravni detektor (elektronski pojaiva)

b) monitora

c) generatora

d) kontrolne konzole

e) eksponatora

Koristi se u hirurkim salama (hirurgija, ortopedija, kardiologija, neurologija).

Zahvaljujui posjedovanju C-luka, omoguuje snimanje u svim ravnima. Aparat

posjeduje printer za suhu obradu slike, kao i sistem za automatsku regulaciju

doze.Teki su oko 150 do 200 kg i postavljeni su na tokie, pa omoguuju

nesmetano rukovanje u hirurkim salama.

-Mobilni klasini rtg aparati nemaju C luk, ve je rtg cijev postavljena na

fleksibilnom stativu koji omoguuje rukovanje i snimanje u svim eljenim

pravcima.

A) rendgenska cijev,

B) fleksibilni stativ,

C) mini generator,

D) kontrolna konzola i eksponator.

Noviji digitalni aparati posjeduju i LCD monitor koji koritenjem ravnog

detektora dobija digitalnu sliku koju je mogue podeavati. Ova vrsta aparata

namjenjena je za snimanje tekih nepokretnih pacijenata u intenzivnim njegama.

Lagani su i veoma jednostavni za rukovanje. Omoguuju podeavanje

kondicija prema veliini objekta.

________________________________________

45. Polutalasni rtg aparat /s 1 ventilnom cijevi /

Ova vrsta aparata se u principu ne razlikuje od aparata bez ventilne cijevi, jedina

je razlika u tome to ventilna cijev zadrava negativni polu-talas umjesto anode.

Ventilka omoguuje vee optereenje rtg cijevi, zato ovi aparati mogu da rade sa

naponom do 100 kV i jainom struje do 100 mA. Ukoliko zbog prevelikog

optereenja anode i doe do umjerenog usijanja, ona nee emitovati i prebacivati

osloboene elektrone na katodu jer je struja istosmjerna\jednosmjerna ().

Nedostatak im se ogleda u tome to se koristi samo jedan (1) talas (val)

naizmjenine struje.

23

Nakon aparata sa jednom v.c. postignut je napredak konstrukcijom sa 2 ventilne

c. Prednost ove vrste aparata je u tome to i kod prejakog zagrijavanja i emisije

elektrona, 2 v.c. tite RTG cijev od suprotnog poluvala i oteenja katode.

Princip rada vieventilnih dijagnostikih aparata sastoji se u tome da se u krug

struje velikog, visokog napona ukljuuje vie v.cijevi ili ispravljaa, to nam

daje za pravo iskoritavanja oba polutalasa naizmjenine () struje. Nakon

dvoventilnih, konstruisani su aparati sa 4, 6 i 12 v. S tom praksom uvoenja vie

i vie ventila, ne samo da su dobijali na kvalitetu i izdrljivosti, ve im je

omoguena i dua ekspozicija (pridodata i kvantitativna vrijednost). One,

ventilke (V.) su zamijenjene tiristorima, a danas se najvie koriste

poluprovodnici, koji su po obliku i veliini manji, a prilagoeni su za sve vrste

aparata.

II - Klasini rendgenski aparati prema namjeni

46. Klasini rendgenski aparat - KRP

Iako su dnanji rendgen ureaji prilino sofisticirani od vremena Wilhelma Rentgena, u osnovi sastavni dijelovi aparata se nisu bitno promijenili.

{Osnovni dijelovi -klasinog- rendgenskog aparata su:}

I) rendgenska cijev -sa tutooklopom (blende)

II) kolimator

III) stativ (stubni, plafonski)

IV) sto za pacijenta

V) visokonaponski kablovi

VI) visokonaponski i niskonaponski generator

VII) pretinac za kasetu

VIII) komandni sto /komandna konzola

Ova vrsta aparata namijenjena je za standardno snimanje (klasina radiografija).

Rendgenska cijev ovih aparata moe biti postavljena na plafonskom ili stubnom

stativu. Pomjeranje cijevi omoguuju kuglini leajevi, a fiksiranje cijevi na

odreenim pozicijama omoguuju specijalni magneti. Ova vrsta aparata

omoguuje snimanje pacijenata u svim poloajima (leei, stojei, ili sjedei) u

ovisnosti od vrste snimanja. Podeavanje kondicija (koliine zraenja) se moe

vriti runo ili pomou jontomata. Aparat omoguuje koritenje malog ili

24

velikog fokusa. Sto za pacijenta se podie i sputa po visini tako da se

omoguava starijim, bolesnim i djeci lake penjanje.

47. Univerzalni radiografski aparat

Univ. radiog. aparat je klasini rendg. aparat koji pored radiografije posjeduje

elektronski pojaiva slike i monitor i na njemu se vri radioskopija.

Sto je pokretljiv u vie pravaca: po visini, horizontalno i vertikalno.

Drai za ruke i glavu nalaze se na obje strane odnosno na gornjem kraju stola.

Spomenuti drai omoguavaju pacijentu da se pridrava u toku pomjeranja

stola ili pri promjenama poloaja itavog aparata, npr. iz vertikalnog

(uspravnog |) preko kosog (dijagonalnog \,/) do horizontalnog (ravnog,

vodoravnog _ ). RTG cijev moe biti smjetena ispod ili iznad stola, a nasuprot

rtgc-a nalazi se elektronski pojaiva slike, a izmeu njih pretinac za kasetu.

Aparat omoguuje dijeljenje polja na kaseti, tako da se moe vie projekcija

snimiti na jednom filmu. Za vrijeme dijaskopije, kaseta je zatiena olovnom

ploom, a u kuitu rtgc smjetene su blende kojima se regulie veliina, obim

polja zraenja. Na komandnom stolu nalaze se komande za pomjeranje rtgc,

stola, interfon za komunikaciju sa pacijentom, papuica za radioskopiju,

eksponator, kao i odabir potrebnih kondicija.

48. Radioskopski [dijaskopski] aparat/ ureaj

lasini, rtg ureaj, namijenjen za radioskopiju. -Prvi ('primitivni',

zaetniki) radios. aparati su se sastojali od rendg. cijevi i fluorescentnog

ekrana, gdje je bila potrebna akomodacija (prilagoavanje) oiju za gledanje u

mraku. Na njima se mogla raditi samo radioskopija, bez mogunosti prenoenja

slike na film.- Zahvaljujui napretku tehnologije dnanji radiosk. aparati su

univerzalni (vienamjenski, s vie mogunosti,opcija), i u stanju su prenijeti

sliku sa ekrana na film (radiografija) ili digitalizacijom aparata (maine)

napraviti digitalnu (digitaliziranu) radiografiju.

49. Fluorograf

e specijalni rtg dijagnostiki aparat za radiofotografiju (fluorografiju).

Radio-fotografija, fluoro-grafija predstavlja metodu indirektne rtg

fotografije.

K

J

25

Princip ove metode kao to je ve navedeno podrazumijeva fotografisanje slike

sa fluoroskopskog ekrana uz vrlo kratke ekspozicije. Osnovni dijelovi ovog

aparata su: rtgc, fluor. ekran, optiki sistem i film.

Ekran je posebno graen, ima deblji sloj fluorescentne materije jer mora

emitovati svjetlosne zrake velikog intenziteta. Koristi se optiki sistem sa

sistemom ogledala. Film se pokree pomou posebnog mehanizma,

sinhronizovano sa ekspozicijama rtg cijevi. Aparat se koristio za masovna

snimanja pacijenata sa sumnjom na TBC. Da bi se odrala brzina snimanja

veeg broja kandidata, predvieni se unose na spisak, tako da se pri snimanju

unosi samo redni br. po kome se onda moe odrediti kojem pacijentu pripada

koji snimak. Da bi se detalji uoavali sa dovoljnom otrinom, film je morao biti

sitnozrnast (zbog ega je manje osjetljiv, pa je potrebna vea zrana doza

energije nego kod standardne radio-grafije). Prednost je znatno jeftinija cijena

snimanja od standardnih, ali mana je 2-6x vea doza zraenja.

50. Seriograf

Seriograf je specijalni rtg - dijagnostiki aparat namijenjen za praenje pokreta

ili prolaza kontrastnog sredstva kroz upljine organa ili tkiva. Princip ovog rada

je zahtijevao golemi br. snimaka u kratkom vremenu, postiglo se preko naprave

za brzo mijenjanje filmova. RTGc je morala biti vee snage kako bi izdrala

vee optereenje, to jest da je u mogunosti napraviti veliki br. ekspozicija u

datom vremenu (8 - 15 u sec.). Aparat je koristio pojedinane i rolna filmove,

koji su se povlaili na osnovu zadatog programa snimanja (u 2 projekcije to

zahtijeva 2 RTGC) - sa razvojem tehnologije ovaj aparat je uao u historiju =

naputen.

51. Angiograf

....Je specijalni dijag. rendg. aparat namjene snimanja krvnih sudova

(vaskularnog sistema).

Nalaze se u angio salama zbog same tehnike izvoenja pregleda, gdje je

potrebno odravanje osnovnih principa asepse (gr. med. sprjeavanje da rana

doe u dodir s patogenim klicama; provodi se sterilizacijom zavoja, hirurkog

pribora i sl., na povienoj temperaturi) i antisepse (gr. unitavanje

26

zaraznih klica na povrini tijela hem. sredstvima (antisepticima), sepsa

(septikopiemija, bakteriemija; gr. otrovanje krvi mikroorganizmima i

njihovim toksinima, koji u krv dospijevaju iz mjesta infekcije, odn. iz gnojnoga

arita; stanje s povienom temp. i tekim opim poremeajima; sprjeava se

asepsom i antisepsom, lijei se antibioticima i sulfonamidima.). Na njima se

izvodi invazivna metoda (angiografija), a to znai da se punkcionom iglom

ulazi, penetrira direktno u krvni sud, ilu, gdje se plasira kateter, preko koga se

automatskom pricom aplicira kontrastno sredstvo. Stativ ovakvih aparata se

rotira za 18o. Na donjem dijelu je rtgc, a gore (nasuprot nje) je elekt. pojaiva

slike (magacin za eksponirane i neeksp. filmove formata 10 x 10cm kapaciteta

100 filmova, s tim da se eksp. prekida ako br. neeksp. filmova padne ispod 20

komada, oni su 1-slojni, a eksponiraju se svjetlou sa elektr. pojaivaa slike

preko video spot kamere). Iznad RTGCa nalazi se mobilni sto. Takoer s

razvojem aparature i ovaj nain snimanja je naputen.

52. T(h)oromat

-| |- je namijenjen za snimanje torakalnih organa. Pored standardnih dijelova

posjeduje jo i automatsku komoru - sastavni dio. Film se aktivira pomou

kartice na kojoj se napie ime i prezime pacijenta, a nakon aktiviranja sistemom

valjaka se film uvlai izmeu folija. Stativ je pokretan u vertikalnom pravcu i

cijev autom. sinhrono prati njegovo kretanje tako da je centar zraka uvijek u

centru filma. Poslije eksponiranja film se preko sis. valjaka prenosi u komoru za

obradu filma. (Proces obrade traje oko 90 sekundi, ali od

momenta eksp. do izlaska potpuno suhog filma treba

oko 2 do 2,5 min.) Na konzoli se odreuje eksp. pomou

jontomata ili manuelno (runo). Dnevno je mogue obaviti 5oo - 8oo

ekspozicija.

53. Tomograf

Namjena mu je za slojevito (dubinsko) snimanje. Tomografija, koja je inae

poznata kao radiografija dijela tijela, planigrafija, laminografija ili stratigrafija,

je proces kretanja rtgc-a i filma u dobijanju rtgs-a (rtg snimka) gdje potrebni

detalj iz 1 ravni ostaje u otrom fokusu a ostale se briu. Imaju dodatak za

tomografsko snimanje. Posebnom je konstrukcijom omoguen istodobni pomak

rtgca i filma u suprotnom (opozit) smjeru dok bolesnik miruje. Kretanje cijevi je

mogue na razne naine od linearnog, preko policiklinog, do krunog i tako

27

dalje, pa su po tome i nazvane razliite vrste tomografije; linearna-

hipocikloidna, kruna, eliptina, elektronska, pantomografija i td. Na

standardnim rtg slikama moemo uoiti tzv. ''sumacijski snimak''. On je esto

ograniavajui faktor za preciznu lokalizaciju i vjeran prikaz transformacija, o

emu ovisi pouzdanost dijagnoze. Upravo ovom (tomografskom) metodom se

eli to izbjei tako to se briu sve neeljene projekcije, tj. sve strukture izvan

odabrane dubine sloja koji se prikazuje, a one koje ostaju su otro i jasno

prikazane i naznaene. to je vei tomografski ugao kretanja rtgca s filmom - to

je vea mogunost prikaza tanjih slojeva, sve do jedan milimetar debljine,

vrijedi i obratno pravilo. Ako je ugao manji od 10 stepeni dobivaju se deblji

tomografski slojevi, ta vrsta se naziva ZONOGRAFIJOM. Primjenjuje se kod

prikaza tijela koji imaju nisku prirodnu kontrastnost (plua,izmeuostalog), a

koristi se ugao izmeu 1 i 5 . Film se pomie u suprotnom pravcu od rtgca.

54. Kseroradiograf

Ovaj aparat ima to obiljeje da sliku, umjesto filma, prikazuje na papiru. On se

razlikuje od konvencionalne radiografije, jer je rendg. film zamijenjen pozitivno

nabijenom ploom (koja se nalazi, postavlja ispod, ili pored eljenog dijela

snimanja) obloena selenom. Uzorak naboja koji ostaje na ploi nakon izlaganja

odgovara razliitim gustoama u tkivu (grudima, jer ovaj ureaj je izvrstan

modalitet za pregled dojke - moemo slobodno rei da je ovaj aparat irom

otvorio vrata modernoj mamografiji, tj. on je pretaa mamografu), prema

koliini apsorbovane radijacije/ozraenja. Negativno nabijeni plavi prah (toner)

je u tragovima na ploi, a koliina tonera kojeg privlai ploa je proporcionalna

preostalom uzorku naboja. Ova slika se zatim prenosi na list papira obloen

plastikom, kao trajni zapis, automatski proces traje 9o sekundi, istovremeno

ploa se isti, sve latentne slike su uklonjene a ploa je pohranjena i spremna za

recikliranje radi ponovne upotrebe. Za razliku od konven. rtg. metoda, nije

potrebno razvijanje, stoga fotolaboranti nisu vie potrebni. Otud izvire pojam

kseroradiografija, xero - gr. suho. Indikacije za xero-radiog. su ukljuivale

fibro-cistine bolesti sa ili bez boli, dominantnu masu, iscjedak iz bradavice,

porodinu historiju raka (kancera) grudi, prethodnu (radikalnu) mastektomiju

(operativno odstranjenje cijele dojke i po potrebi lokalnih limfni lijezda) ili

kancerofobiju.

______________________ ______________________

28

55. Mamograf

Je specijalizovani rad. dijagnostiki aparat koji ima svrhu snimanja grudi tj.

dojki. Dojka je mehkotkivni organ, stoga je apsorpcija rtgza (rtg zraka) u tkivu

veoma slaba, pa uobiajnim snimanjima snimke ne bi imale kontrast-otrinu, iz

tog razloga se prilagoavaju tehnike snimanja. To se postie rtgc-om posebne

konstrukcije koje imaju zadatak emitiranja x zraka male en. 2o kV. Ali ovo ima

svoju lou stranu, visoka apsorpcija samim time i relativno visoka doza zraenja.

Kako ostatak industrije i tehnike idu naprijed, tako ni ova grana ne zaostaje,

stoga se ide na to manju koliinu jonizovanja organizma (isto radi primjera;

prije samo 2o, 3o godina doze zraenja su iznosile nekoliko desetaka mGy -

miligrej-a, dok je danas na manje od 1 i ide se ka jo manjim ciframa). Kako se

mamog. dijagnostika razvijala, tako su se usavravali i mamog. aparati. Openita

dananja podjela na:

klasini mamografski ureaj sa sistemom film-folije;

digitalna mamografija sistem sa ravnim detektorima ili

fotografskim ploama,

a osnovni dijelovi svakog mamografskog aparata su:

1. ) generator (25-35kV)

2. ) rendgenska cijev

3. ) kolimator

4. ) kompresor

5. ) kuite za kasetu (detektor)

6. ) zatitno staklo

7. ) kontrolna konzola

Radi smanjenja apsorbiranja (x) zraka i poveanja kvaliteta slike vri se (bolna i

nelagodna) dozirana kompresija dojke, pritiskom papuice. Za razliku od ostalih

rtg aparata komandna konzola je smjetena unutar mamogr. kabineta, a osoblje

se titi pomou olovnog pleksigasa (prsluci). I ovdje, kao svugdje, uvoenjem

digitalizacije, postiu se napretci.Uvoenjem digitalne mamografije u

dijagnostiku postignut je veliki napredak u odnosu na konvencionalnu mamog.

U detektorskoj ravnoj ploi nastaje latentna slika koja se elektronskim putem

direktno digitalizira (10-15s) i kao takva se moe obraivati, ureivati,

dotjeravati i spaavati na film, CD, HD ili neku drugu slinu napravu, takoer

29

pohranjivati i na RIS ili PACS. DS/DP (digitalna slika) daje snimke velike

kontrastnosti (to je posebno znaajno za analizu dojki ena sa veim sadrajem

gustog ljezdanog parenhima), ta slika velike rezolucije posebno je znaajna za

bolju detekciju i analizu mikrokalcifikata u grudima. Mamografi su opremljeni

sa sistemom za autom. kontrolu eksp. (sis:AEC) koji omoguuju odabir

kondicija na osnovu veliine grudnog uda. Aparat je ergonomian, pokretljiv

(rotacija rtgca oko dojke od 130-18o) to nam daje lakou rukovanja i

snimanja pacijentice u stojeem i sjedeem poloaju, (ak i kod biopsije).

Specijalni dentalni rtg aparati

56. Panoramix

Zubarski rtg aparati su specijalni rtg dijagnostiki aparati namijenjeni za

snimanje zuba/a-vilice/a. Danas postoji veliki izbor, od malih pokretnih -

digitalnih panoramiks aparata. Panoramiksom se snimaju (24x10) zubi gornje i

donje vilice s okolnim strukturama, to jest cijela vilica.

- Rtg cijev, generator, eksponator.

Rtgc ovih aparata je posebno konst. jer se anodni nastavak pri snimanju stavlja

intraoralno, radi zatitne namjene. Kaseta sa filmom se u toku snimanja dri

postavljena uz kou ispred vilica. (Na snimku se prikae uveana slika zuba to

pred. jedan od nedostataka ovoga aparata, prednost je u dobrom prikazu zuba

prema susjednim strukturama (maxilarni sinus,nosna duplja))

57. Ortopantomograf

Osim prikaza zuba, kompletnih vilica, okolnih tkiva, prikazuje nam sinuse i

temporomandibularni zglob na 1 (jednom) mjestu tj. snimku, bez neugodnosti

intraoralnog snimanja. Ova tehnika je zasnovana na klasinoj tomografskoj

tehnici gdje se rtgc kree suprotno od filma. - Potrebna duga eksp. (12-15s),

zahtjeva i dobru zatitu pacijenta.

. RtgC i detektor_a/dra filma (su meusobno vrsto vezani i rotiraju oko glave

snimanog, koja je fiksirana u tzv. KEFALOSTATU), generator, stativ, konzola

sa eksp., film (najee 15 x3o cm) .

30

58. Telerendg. aparat (125 str.)

Slui za odr. promjera glave kod kefalometrijske analize, sa distance 1,5-2m.

.................................................................................................................................

59. EKG ( dodatak - poseban sadraj)

Elektrokardiogram (EKG) je crte kojeg proizvodi elektrokardiograf, ureaj

koji biljei elektrinu aktivnost srca u vremenu. Analiza razliitih valova i

vektora depolarizacije i repolarizacije dovodi do znaajnih podataka u

dijagnostici bolesti. Ekg predstavlja grafiki prikaz elektrine aktivnosti

miokarda, koji nastaje zbog elektrinih zbivanja na povrini elija miokarda

srca. (Na EKG aparat sadri 12 odvoda, ima tri unipolarna odvoda koja su

vezana za desnu ruku (aVR), lijevu ruku (aVL) i lijevu nogu (aVF). Na

prekordijum (muki rod-(anatomija); Laica, udubljenje ispod grudi a iznad

trbuha) postavlja 6 elektroda. Pri itanju EKGa odreuje se frekvencija srca,

ritam, osovina, postojanje oteenja komora kao to su hipertrofija ili infarkt

miokarda. EKG se standardno nalazi u sklopu kardiolokog pregleda, a

primjenjuje se kod sumnje na srana oboljenja, kao i kod bolesti plua

(emfizem, poremeaja u nivou kalijuma i kalcijuma ), koritenja nekih lijekova.

EKGom se moe zabiljeiti frekvencija rada srca da li srce radi normalnom

brzinom, da li radi ubrzano (tahikardija) ili radi usporeno (bradikardija), da li

se javljaju preskoci u radu srca (ekstrasistole), da li postoji blok u sprovoenju

sranog impulsa (blok lijeve-desne grane). EKG pokazuje zadebljanje zida

pretkomore i komore ukoliko postoji, infarkt miokarda, ishemiju miokarda,

takoer pokazuje poremeaje ravnotee elektrolita, posebno kalijuma. Ukoliko

kardiolog procijeni da je trenutno stanje koje je zabiljeeno na elektro-

kardiogramu nedovoljno za postavljanje konane dijagnoze, a sumnja na

poremeaj ritma, pacijentu e predloiti da u toku jednog dana postavi istu.

Fizioloka osnova; Srcem prolazi srani impuls koji se iri u tkiva oko srca. Mali

dio tih struja dolazi do koe, gdje izaziva razlike potencijale, koje biljee

31

elektrode postavljene na kou. Ekg snima 12 odvoda koji pretstavljaju razliku

elektrinih potencijala izmeu elektroda postavljenih na tijelo. Odvode moemo

podijeliti u dvije grupe: periferne odvode (I, II, III, AVR, AVL, AVF) i

perkordijalne odvode (V1, V2, V3, V4, V5, V6). Shematski prikaz normalnog

EKGa zdrave osobe sastoji se od P-vala, QRS-kompleksa (kompleks se sastoji

od Q-, R- i S-vala) i T-vala. Neke od primjena EKGa: EKG je zlatni standard u

dijagnozi sranih aritmija, nalaz EKGa utjee na terapiju i procjenu rizika kod

bolesnika sa sumnjom na akutni infarkt miokarda pomae u dijagnostici

poremeaja elektrolita (npr. hiperkalemija i hipokalemija), EKG se koristi u

"screeningu" za ishemijsku bolest srca u ergometriji EKG moe biti povremeno

koristan u nesranim bolestima kao to su (pomenuta) pluna oboljenja, pluna

embolija i hipotermija.

Historija;

Willem Einthoven otkrio je EKG 1901.g. i za to je dobio

Nobelovu nagradu za fiziologiju - medicinu 1924.g.

-------------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

POGLAVLJE DRUGO

DIGITALNA RADIOLOKA APARATURA

60. Pojam digitalne informacije u radiologiji

Od pronalaska kompjuterizirane tomografije G. Hansfilda '73, u rad. zapoinje

nova era razvoja radioloke opreme, bilo sa ili bez jonizirajueg dejstva.

Standardna digitalna radiografija kao analognu informaciju koristi

scintilaciju detektora.

32

Kompjuterizirana tomografija koristi informaciju razliitih strujnih

impulsa na izlazu iz detektora.

Ultrazvuk koristi informaciju o refleksiji ultrazvunih talasa od

objekta.

Magnetna rezonansa koristi informaciju o visokofrekventnim

elektromag. valovima.

Digitalna subtrakciona angiografija koristi informaciju o razliitom

osvjetljenju ekrana elektronskog pojaivaa slike.

Digitalna termovizija koristi informaciju o termoemisiji objekta.

Denzitometrija koristi informaciju o apsorpciji x-zraka u objektu.

Sve nabrojane informacije koje su date u obliku signala (strujnih, ultrazvunih,

naponskih, video i visokofrekventnih valova), pred. analogne informacije, za

koje je potrebno usavremenjavanje tj. digitaliziranje. Analogne informacije je

mogue fotometrijski izmjeriti denzitometrom, a konvertovanje (preobraenje) -

transformacija informacija se obavlja u tz. analogno-digitalnom konverteru

(A/D, D/A K.), iz AD se vraa u DA, ali sada obino u vidu TV signala. Da bi

slika postala vidljiva, digitalni (brojani) matrix se raunarskim putem

(proporcionalno veliini br.) transformira ponovo u analogni oblik u formi

takastih zasjenjenja u crno - bijeloj sklali - D\A konv., to je digitalna slika

dobijena na monitoru prikazana u analognoj formi.

61. Kompjuterska radiografija

Savremena rad. dijagnostika je nezamisliva bez digitalne slike, koja je laka za

spremanje tj. arhiviranje od glomaznih, izrazito osjetljivih filmova, ne trai

velike arhive, zatienija je od podlonosti oteenja, mogunost naknadne

obrade (post-processing), nema zagaenja okruenja raznim hemikalijama, ovi

problemi su inicirali razvoj medija za dobijanje rad. slika. Cilj je bio proizvesti

medij ili ureaj za viestruko koritenje, poelo se od fosforne kasete, a kasnije

dig. ravni detektor. Kompj. radiog. (KR, CR - eng. Computed Radiography) je

prihvaeni naziv za rad sa kasetama s fosfornim ploama, kao i naziv dig.

luminiscentna radiogr. - DLR. Klasini aparati podravaju ove kasete, s njih se

vri digitalizacija. One su ravne ploe, sl. rtg kasetama (koje ne koriste film),

oitavaju se pomou dig. itaa/readera tzv. DIGITAJZERA.

- Fosforne kasete (pojam i svrha ..)

Su veoma sline kasetama u koje se ulau klasini filmovi (istog su formata),

stim da su ove dosta mlae proizvodnje. Nakon pozicioniranja pacijenta za

33

snimak takoer se eksponira fosforna ploa, gdje sljedei korak preuzima

digitajzer radi digitalizovanja iste, te oitava na ekran radne konzole (s

mogunou evaluiranja), liniju po liniju, tako oitane svjee informacije

sirovih,, podataka (raw data). Slojevi; podloga s nanesenim fosfornim slojem,

iznad, zatitni sloj (titi fosforni sloj od fizikih oteenja prilikom itanja

latentne slike u digitajzeru), barkod ||||| za prepoznavanje veliine, te vrste

kasete. Kad se radi uobiajna radiogr, moramo paziti na kondicije koje mogu

uzrokovati zacrnjenja ili zasvjetljenja, mada kod fosfornih, mogue je naknadno

ureivanje slike, podeavanje kontrasta, bitne rezolucije (koja ovisi o br. piksela,

za razliku od radiogr. slike kod koje je bitna koliina, tj. veliina zrnaca

materijala osjetljivog na svjetlost) i slino.

- Digitajzeri ili digitalni itai - prema mogunostima i namjeni

Kao to ime samo sugerira, upotrebljavaju se za digitalizaciju, s njima su

zaboravljene razvijake komore. Za mobilnost su pogodni univerzalni, a

poznajemo i integrirane (u spec. rad. ureaje kao npr ureaj za snimanje plua,

gdje se ne koristi kaseta za snimanje, ve je fosforna tabla integrisana u spravu).

- Osnovne osobine koje ga krase su: prvenstveno, rezolucija (boje,biti); brzina

itanja latentne slike (Hz-Hertz/Herc); brzina ponovnog regenerisanja f. ploe za

novu, narednu ekspoziciju; te kompatibilnost ureaja sa modalitetima razliitih

proizvoaa (npr. da zadovoljavaju DICOM protokol). -Konfiguracija mu se

ogleda u digitajzeru, odgovarajueg softvera, (upravljake) konzole i laserske

kamere, za trenutni prikaz (trajanje oko 20ak sek.), dok su pojedini u stanju

oitavati ak 15o f.k. / h (fosfornih kaseta na sat). Prednosti su poznate, od

printanja vie snimaka na jedan laser, manja doza zraenja, izbjegavanje

ponavljanja snimanja zbog loe kvalitete snimaka, kao i timanje kontrasta.

Zajedno sa kamerama se umreavaju u zajedniku mreu RIS (Radiological

information system) ili u PACS (Picture archiving & communication system) i

tako su ire dostupni. Preko upravljake/ identifikacijske konzole unose se

osnovni neophodni podaci o pacijentu (ime i prezime, datum i godina roenja,

odjel, dijagnoza) a svi potrebni podaci su dokuivi, mogu se naknadno dobiti.

- Digitalna radiogr. (DR)

Je prihvaen naziv za rad s ureajima u koje su ugraeni FD (ravne Flat panel

Detektorske ploe 35x43 ) u radioloki aparat. DR od CR@ se razlikuje po tome

to slika nastaje istodobno nakon eksp., gdje nije potrebno prenositi kasetu do

digitajzera na oitanje.

34

- Digitalni detektori

..Pretvaraju upadno x-zraenje u analogni signal odreenog nivoa, koji se zatim

dig. putem a/d konvertora. Tako dobijena slika, prikazana na monitoru, slui u

dijagnostike svrhe, moe biti arhivirana, razmjenjena sa drugim raunarima ili

tampana na posebnom tampau. Dizajn dig. det. ovise o vrsti proizv., ali

osnova je u biti ista.-Dig. ravne det. razvrstavamo : - direktni detektori

konverzije (u kojima se en. zraenja direktno pretvara u el. naboj) i - indirektni

det. konv. (u -| |- prvo prebacuje u svjetlost pomou scintilatora zraka -

cezijjodid| CsI i gadolinij oksisulfid| Gd2O2S). Dio energije svjetla se gubi i

raspruje, degradirajui otrinu slike prije nego to se pretvori u elekt. naboj

pomou niza fotodioda. Posljednju generaciju ine matrini (slojevite strukture,

submilimetarski, integracijski) det. x zraenja (itanje slike red po red sve dok se

itava ne oita, smanjeno zraene). Ima se u vidu, u skoroj budunosti koritenje

za digitalizaciju nestatikih rtg slika.

62. Digitalni dentalni aparat.

Danas je teko klasificirati rad. opremu, jer ih je pregrt na tritu, zahvaljujui

ponovno naunim dostignuima tj. razvoju nauke pa i ove grane. Zahvaljujui

koritenju spec. senzora (koji je dizajniran da ne moe otetiti sluznicu oralne

upljine, i sam je zatien od vlaenja to uslovljava rok trajanja) imamo kvalitet

slike. {Dimenzije se kreu od 29,2x38,7x4,9mm do

2050x1570x2330mm[xDxD/v]u ovisnosti od zahtjeva snimanja}. I oni mogu

biti: klasini (pojedinano snimanje zuba), panoramiks, ortopantomografi, ili

danas najsavremeniji, najnoviji, omoguuje izvanredno dobivanje snimaka u 2 D

i 3 D opciji uz kefalometrijske nalaze, najsvestraniji koji objedinjuju sve ove

navedene opcije, 3u1 - (ortopan,cefalogram ili CT tj kompj. tomografija).

63. (C omputedT omography) Kompjuterizirana/raunarska tomo-grafija rt

Je digitalna rad. dijagnostika metoda pregleda, koja u najkraem pred.

kompjutersku rekonstrukciju poprenog ili aksijalnog tomografskog sloja, na

osnovu mnogostrukog mjerenja apsorpcionih vrijednosti x- zraka. CT aparat je

specijalni tip aparata sa x -zracima koji stvara posebnu sliku unutranjosti tijela.

Ct skener je u mogunosti praviti i slojevite slike organa od interesa u par

sekundi. Ve '46. u Japanu su konstruisali rtg aparat za rotacionu tomografiju,

naziva rotografija. Princip rada temelji se na slabljenju ili atenuaciji rtgz-

a(zraka) prolaskom kroz snimani dio tijela, do ega dolazi zbog apsorpcije i

rasipanja rtgz. Ono se izraava tzv. koeficijentom apsorpcije, vei je ako je i

35

gustoa vea, on ovisi o atomskom br. i elektronskoj gustoi tkiva te en. rtgz.

Nakon prolaska kroz tkiva, oslabljeno zraenje pada na detektore koji ga

pretvaraju u elektrine signale proporcionalne atenuaciji snimanog objekta, iz

njihovog niza, sloenim matematikim algoritmima uz pomo PC-a, slika se

rekonstruira i prikazuje na ekranu u obliku matrice sastavljene od pixela (koji

imaju vlastita, svojevrsna obiljeja atenuacije, odnosno ct br. od ega zavisi

nijansa zatamnjenja od bijelog i crnog, tj. svakog pojedinanog piksela).

CT je sastavljen iz sljedeih komponenti:

GENTRIJ u kome se nalaze rtg cijev i detektori

KONTROLNA KONZOLA za upravljanje aparatom (monitori,

tastatura, kontrola zraenja)

STO ZA PACIJENTA sa odgovarajuim nastavcima za ugodan

poloaj pacijenta

VISOKONAPONSKI i NISKONAPONSKI GENERATOR

Sistem za hlaenje aparata

Raunarski sistem koji upravlja sistemima za kontrolu skeniranja,

vri kontrolu sistema, vri procesuiranje snimaka

Evaluacijska konzola

Znamo za jednoslojne i vieslojne CT aparate. A od rekonstrukcija su na CT

aparatima najvie zastupljene MPR (multiplanarna rekonstrukcija), MIP

(projekcija maksimalnog intenziteta), SSD (prikaz zasjenjene povrine), VR

(volumensko prikazivanje).

64. Magnetna rezonansa MRI

Metoda snimanja koja za nastanak slike koristi energiju protona vodika.

Podruje MRi-a je izrazito iroko zbog injenice da ne vri (opasnu) jonizaciju.

Zbog razvoja naprednih MR pulsnih sekvenci otvoreno je vie aplikacija za MRI

kao to su MRI angiografija, funkcionalna snimanja, difuzno i perfuzno

snimanje. Kako je MRI bazirana na fizikom fenomenu rezonanse protona koji

su odgovorni za energiranje MR-slike, vidimo da oni, kada se na njih usmjere

elektromagnetni valovi, postanu ekscitirani, te proton inducira signal, a MR

slika nastaje od niza signala. Signal zavisi od tri glavna parametra: gustoa

protona i T 1 i T 2 _ vrijeme relaksacije. Kada se ovjek nae u velikom

36

magnetnom polju (mp MRa), protoni se orijentiu u smjeru Mpa i dolaze u

stanje ravnotee tj. stanje equilibriuma. Kada se izvri tranzicija en. na protone,

tada nastane njihovo pomicanje iz ekuilibriuma pozicije u stanje excitacije, ova

en. se prenosi na protone el.mag. valovima preko zavojnice. Kad se ekscitacija

prekine, tanije kada se iskljui izvor radiofrekventnih valova, protoni se

spontano vraaju u njihovu poetnu poziciju (a to je ekuilibrium - ono nije

trenutano, ve je potrebno ' vrijeme relaksacije ' spina). Relaksiraju se, pri

emu emitiraju signal u obliku el.mag. talasa (tj.otputaju en.) i generiraju mr

sliku. Emitiranjem visokofrekventnih valova u toku relaksacije nukleona, pred.

signale u vidu analogne info., u A/D se pretvaraju u dig., koje se u pcu m-m

(matematiki) obrauju, te iste dobivene dig. info. se rekonvertiraju ponovno u

analogne info. i prezentiraju ovaj put u vidu video TV slike. - (Podjela

magneta) prema vrsti postoje: PERMANENTNI (magnetizirani materijal),

REZISTENTNI (veoma veliki elektromagneti, namotaji ice, kontrolisani, poput

onih za podizanje vozila na auto-otpadima), SUPERPROVODNI (najee

koriteni). - Osnovni dijelovi aparata... Da bi se sprijeio uticaj RF (radio-

frekventnih) valova iz vanjske sredine, GENTRIJ MRIa smjeta se u Faradejev

kavez koji poput atora od metalnih (elinih, bakarnih ili aluminijskih) ploa

okruuje gentrij (kruni,prstenasti dio) aparata. Tri osnovna dijela - glavni

magnet sa namotajima za gradijente Gx,Gy i Gz, elektronski dio (tu su odailja

i prijemnik VF-visokofrekventnih signala sa okvirnom antenom), te PCa i

odgovarajue PCjeve (raunarske, kompjuterske) opreme, podrke. Magnetni

sistem - glavni magnet i tri namotaja, orijentirana u x,y,z pravcu za stvaranje

gradijenata (Gx,Gy,Gz). Elektronski dio - VF impulsi koji pobuuju H jezgre

dobijaju se iz odailjaa impulsa(oi) = RADIOFREKVENTNA CIJEV= PC dio

- 3 PCa, 1 PC upravlja trajanjem i veliinom 3 gradijenta, 2. PC arhivira podatke

i omoguuje po potrebi brz pristup podacima sa ogromnom memorijom, dok 3.

PC je zaduen za provoenje obrade signala, kao to je usrednjavanje signala,

poboljanje omjera signal-um, i odreivanje vremena.

RF zavojnica (koil ili antena) - emitovanje|odailjanje i primanje talasa koje

koriste MR skeneri. Volumenske zavojnice (zavojnica za dojke,glavu,koljeno i

skoni zglob), povrinske zavojnice (za kimu,rame). Razvoj MRI je jo uvijek

u punom zamahu i samo vrijeme e pokazati ta nam budunost donosi.

65. UltraZvuk

Je zvuk ija je frekvencija iznad gornje granice ujnosti za normalno ljudsko

uho, a koja iznosi 20 kHz (2o000 Hz). Neke ivotinje (psi, make, mievi,

37

imii, kitovi, orke, dupini, delfini...) uju UZ jer imaju viu gornju graninu

frekvenciju od ovjeka. INFRAZvuk (primjer:slon) --> ispod 20Hz, Zvuk

(ovjek) --> 20Hz - 20kHz, ULTRAzvuk (imi) --> preko 20kHz. UZ - sonar

koriste avioni u zrakoplovstvu, brodovi (tankeri) i podmornice u pomorstvu,

izviai, policijske snage i vojne formacije, naunici u praenju, detekciji i td,

ali najpoznatija primjena je u medicini - UZ dijagnostika. (3D ultrasonografija)

Ljudsko tijelo pred. nehomogenu strukturu tkiva u kojoj dolazi do apsorpcije,

disperzije i refleksije uz valova. Kroz mehka tkiva iri se samo longitudinalni tip

uz talasa odreene frekvencije, koji se reflektiraju (odbijaju,vraaju) preko tkiva

i potom detektiraju posebnim UZ detektorima.

Kao i svaki rad. aparat , uz aparat se sastoji od nekoliko osnovnih dijelova:

o Odailja ili predajnik - elektrini oscilator koji daje potrebne impulse

zvunoj glavi (SONDA).

o Sinhronizator - elektronska jedinica koja odreuje vrijeme trajanja

predajnih impulsa u odreenom ritmu kao i predajnik.

o Pojaiva - slui za pojaavanje elektrinih impulsa dobijenih iz zvune

glave poslije reflektovanja.

o Elektronska jedinica (procesor) - vri obradu elek. impulsa i njihovo D-A

\ pretvaranje za dovoenje slike na monitor uz pomo pc-a.

o Ureaj za memoriju - (HD tvrdi disk) prima i smjeta (u

datoteku/fajl/folder/mapu) obraenu sliku radi kasnijeg koritenja ili

dovoenja u ureaj za arhiviranje podataka odnosno slike.

Ureaj za dokumentovanje/dokumentaciju - mogu se koristiti magnetni

mediji (HDD), USB stik/fle mSD kartice, printeri, videorekorderi (v.

kasete), videoprinteri i (video) diskovi - CD,DvD.

> Sonda je najosjetljiviji i najskuplji dio, sadri piezoelektrine (pze)

elemente - kristale koji emitiraju i primaju natrag odbijene valove zvuka.

Nakon to se odbije Uz talas od tkiva (organa), on na pze ploici stvara

strujni impuls koji se mnogostruko pojaava, koji se zatim prenosi do AD

pa DA, i pretvara se u analognu sliku u sivo-bijeloj skali (zelenkasta

projekcija). Najee se koriste sektorske, konveksne (ispupene,

zakrivljene) i linearne (ravne) sonde. Za endokavitarne aplikacije

(tjelesne upljine) su konstruisane posebne vrste sondi koje se uvode u

tjelesne otvore. Njihov oblik odgovara obliku organa koji se pregleda ili

kroz koji se pregledaju odreene anatomske strukture, formacije. Najee

38

su: Transvaginalne (uvode se u rodnicu za prikaz maternice, rodnice i

jajnika/ovarija), transrektalne (zavrni dio debelog crijeva za prikaz

prostate), transezofagealne (u jednjak, prikazuje srce i torakalnu aortu).

(Samo emo spomenuti, tj. nabrojati jo par pojmova (koji su decidno

objanjeni,navedeni u knjizi prof. Smajlovia i ing. rad. Julardije;''Rad.

aparatura'')... Signali na 3 osnovna naina; A-mod (amplituda slika), B-

mod, M-mod, pored njih imamo i 3D (prikaz u realnom vremenu koji

zavisi od kvaliteta 2D) i 4D,d.e.;)

Doppler ehografija - ovaj efekat iskoriten je kod posmatranja srca i

krvnih sudova (kardio-vaskularnog sis.). Osnovni princip zasniva se na

sljedeem: kad se UZt-alasi usmjere na neki reflektor, oni se odbijaju.

Meutim ako on (reflektor) miruje, frekvencija reflektiranog talasa =

jednaka je emitiranoj frekvenciji (miruje). Ako se reflektor pribliava

primopredajniku, reflektirana frekvencija bit e via od odaslane i

konano, ako se reflektor udaljava, onda e primljena frekvencija biti nia

od emitirane frekvencije (''Doplerov pomak''), proporcionalna brzini

kretanja reflektora (koristi se za mjerenje protoka krvi). Za pregled Uz

potrebno je koristiti kontaktno sredstvo [gel] izmeu koe pacijenta i

sonde (jer e se uzt odmah na poetku odbijati od objekta ako se ne koristi

gel, a ako koristi UZT e proi i snimati dati organ). UZ je jeftin, siguran,

pouzdan, danas pred. mono oruje u rukama vjetog radiologa i ona

komplementarno, a negdje suvereno, nadopunjuje dijapazon radioloke

dijag.

66. Digitalna subtrakciona angiografija [DSA]

Metoda prikaza krvnih sudova na osnovu subtrakcije (oduzimanje/

brisanje nepotrebnih (parazitskih) sjenki, zajednikih za obe slike (masku

i postkontrastnu sliku),a to su sjene kostiju i mekih tkiva).

Kod DSA se prije aplikacije kontrastnog sredstva, kao i kod klasine

subtrakcione angiografije, pravi nativni snimak, ,,maska''. Snimak se dig.,

potom memorie i u postprocesingu pc na osnovu nje ponitava pozadinu,

a na ekranu/displeju se dobiva samo slika onoga to je u polje snimanja

dolo iza pravljenja ,,maske'', tj. slika kontr. sredstva u krvnim sudovima.

generator X-zraka

C-luk [stropni ili podni,vri rotaciju(angulaciju,pozicija) oko

pacijenta pomou joysticka] na kome su smjeteni rtgc i detektor

[stariji modeli elekt. pojaivaa fotke-apsorbira dijelove upadnih

rendg. fotona i stvara svjetlost koja je proporcionalna br fotona. Od

39

svjetla to ga stvara elekt. pojaiva slike, televizijska kamera

proizvodi elekt.video signal, smatra se da je ba to razlog

ogranienja rezolucije sistema-meutim najnoviji su dig,opremljeni

flat-panel detektorima]

procesor slike [Glavna mu je uloga digitalizacija tv okvira FRAME,spremanje i prikazivanje na monitoru i filmu.matrix1024x1024,vei

matrix bolja geometrijska rezolucija Svaki pixel je prikazan detaljno,obuhvata

velike fotodiode i male, tanke film-tranzistore TFT;vie bita

od16/ak18poboljava sliku,ime e dodatno pribliiti slabu kontrastnu

rezoluciju MSCTu vieslojnaCT]- s sistemom pohranjivanja/spremanja

ergonomski sto za pacijenta

LCD radna konzola i monitori; i

dodatna zatitna oprema

____________________

Za DSA se koriste viefrekventni generatori snage 80-100 kW, plus

imaju mogunost pulsne dijaskopije, kao i razliitog

programiranja. Ova tehnologija je prilagoena tako da omoguuje

pravljenje projekcija:radiografije, fluoroskopije,DSA,volumenske

CT i 3D rotacione angiografije-ra, kod bolesnika u sklopu

obavljanja interventne procedure. Rekonstrukcija

trodimenzionalnih vokselskih skupova/setova (mogu se

vizualizirati) podataka iz 2D projekcija sirovih podataka se vri

pomou 3d konusnih xZraka . (koritenje:ablacija tumora jetre)

Pored procesora slike postoji i Postprocesor koji se nalazi u glavnom pcU i

njegova glavna (zadaa,uloga,)funkcija je uzimanje najmanjih i najveih

opacifikacijskih vrijednosti, kako bi se istaknuli eljeni detalji u odnosu na

ostale strukture. Omoguena je 3D rekonstrukcija, kod rotacione angiografije

ra,kao to se koriste kod kt CT (MIP projekcija max intenziteta;MPR

multiplanarna rekonstrukcija;SSD prikaz zasjenjene pov.;VR volumensko

prikazivanje;) Kontrola zraenja je omoguena preko none papue (koja moe

biti povezana sa glavnim sis. preko kabla ili WiFi 'wireless-fidelity''

tehnologijom)+mogunost glasovne naredbe poput ''poslunih robota'. Sistem za

magnetno potpomognutu intervenciju [MAI] je takoer novost kad je u pitanju

osavremenjavanje rad. aparature. Magnetima upravlja pC(r:PiSi).Koriste se trajni

magneti koji su izvan pacijenta i mali magneti koji su integrirani na vrhu vrlo

fleksibilnog katetera ili ice vodilje. Kateter se provlai kroz arterije, a

interventni radiolog, kardiolog, elektrofiziolog radei na daljinu iz kontrolne

40

sobe putem Pca (tastature i dojstika) vodi kateter do odreenog mjesta

na srcu, pretaa robotske kardiologije.

Zatitna oprema/sredstva/ je obavezna pri radu u angiosalama. Sastoji se od

olovnih kecelja (prsluka), titnika za titnu lijezdu, olovnih naoala (zatitne

naoale s olovnim staklom), olovnih rukavica. Na aparatu su postavljeni olovni

zastori ija se pozicija prilagoava vrsti procedure kao i olovni pleksiglas koji se

koristi kao zatita.

67. Denzitometrija [DXA]

Metoda za kvantitativnu procjenu minerala kosti (bone mineral content,

BMC,g/cm) i povrinsku gustou kosti (-||- density,BMD;g/cm2).

Razlikujemo nekoliko vrsta DXA metoda; uobiajena DXA-(dual x-ray

absorptiometry) apsorpciometrija pomou x-zraka dvije razliite energije;SXA-

||-sa 1 en.;SPA- apsorpciom. sa 1 fotonom ; DPA- sa duplim fotonima.

C - luk sa det. i izvorom x-zraenja (rtgc)

Sto za p.

K. konzola

Procesor sa sis. (sa)uvanja podataka - (engl. storing data)

Printer /u boji/

Ureaj emitira 2 snopa rtg-z razliitih en. i vrlo niskih doza zraenja.

(jedan se apsorbira u kotanom tkivu dok drugi u mekom) Ako se oduzme

koliina zraenja koja je prola kroz me'ko tkivo,od ukupne koliine zraenja

koja je prola kroz tijelo, ono to preostaje je mineralna gustoa kosti (BMD)

odreene osobe, ovo se izraunava posebnim PC softverom(programom).

Prednosti su; niska doza zraenja,visoka preciznost i relativno niska cijena.

Dobijena vrijednost BMD-a neke osobe se usporeuje s normalnim referentnim

vrijednostima i odreuje se odstupanje od tih vrijednosti. Rezultati procesa

snimanja se izraavaju na tri naina:

o u apsolutnim vrijednostima, u g/cm2;

41

o kao ''T score (T vrijednost), koji pred. odstupanje izmjerene vrijednosti

BMD od vrne kotane mase mladih osoba izraeno u standardnim

devijacijama (s.d);

o kao Z score, -| |-- .. BMDa od prosjene kotane mase osoba iste dobi

izraeno u stand. dev.

Procijeniti rizik za nastanak prijeloma je mogu, ali se ne moe sa sigurnou

rei da li e ga neko imati. Procjenu je tee rei kod osoba s deformacijom

kime, tj. kimenog stuba i izraenim degenerativnim zglobnim promjenama.

Efektivna doza zraenja je vrlo niska i iznosi oko 0,01 mSv / skenu (mili Sivert

po skenu), to odg. prosjenom vanjskom zraenju u 1 danu, uprkos tome ona se

ne provodi kod trudnica. Nalazi DXA razliitih proizvoaa nisu usporedivi

zbog razliitih tehnikih svojstava (zato preporuujemo obavljanje kontrolnih

skenova na istom ureaju).

68. Digitalna termovizija

DT (je toplotno-elekt.mag. zraenje) je metoda mjerenja temp. tijela (36,6C - Temperatura ispod 37,8 C oznaava se kao temperatura niskog stupnja ili subfebrilna

temperatura. Od 38 do 39 je umjereno poviena tjelesna temperatura, a znatno poviena je

izmeu 39 i 40. Izmeu 40 i 40,5 nalazi se visoka temperatura, dok se tjelesna temperatura iznad

41 C naziva se hiperpireksija.) ili organa pomou IC (infra crvene/IR infra-red)

kamere, iji princip se zasniva na detekciji IC radijacije tijela (termografija-

snimanje predmeta (u mraku) tj. njihovog toplinskog zraenja - svako (ivo)

tijelo zrai).

IC tomografija pred. otkrivanje IC (toplotnog) zraenja koje emituje tijelo i

prevodi ga u vidljivu sliku (termogram, neke ivotinje (zmije) imaju ove

senzore). Temperatura koja se mjeri na povrini koe je u funkciji stanja

unutranjih organa i termalne prirode okolnog tkiva, dinamika tih promjena

omoguuje dijagnozu pojedinih oboljenja. - TermoVizijska oprema se sastoji od

termografske kamere (integrisana IC optika, detektor IC zraenja, monitor i

kartica za arhivaciju podataka) i jedinice za obradu termograma (PC

raunar(obrada termograma pomou odgovarajueg softvera i u njega se

oitavaju podaci sa kartice koja se nalazi u kameri)).

Toplota koju registruje IC-k