Teorije evolucije

Ivana Damnjanović

Žan Baptist Lamark

Francuski prirodnjak Lamark dao je 1809. godine prvu teoriju evolucije.

Došao je do zaključka da se vrste menjaju i izumiru i pokušao da objasni taj proces.

Smatrao je da postoji urođena težnja živog sveta ka povećanju složenosti, a da je tip promene određen uslovima sredine i potrebama organizma.

To se popularno ilustruje na primeru žirafa.

Zašto žirafe imaju dugačke vratove?

Lamarksističko objašnjenje bi bilo sledeće: pošto su žirafe brstile lišće sa drveća, bilo ga je sve manje na nižim granama, pa su one morale da istežu vratove kako bi dohvatile lišće sa viših grana.

Intenzivno korišćenje vratih mišića dovelo je do izduženja vrata, što se nasleđivalo u potomstvu.

Rezultat ovog procesa, koji se ponavljao tokom mnogih generacija, jesu dugački vratovi današnjih žirafa.

Iako Lamark nije bio u pravu u nekim delovima svoje teorije (urođena težnja ka sve većoj složenosti, nasleđivanje stečenih osobina), ostaje neosporan njegov veliki značaj kao autora prve celovite teorije evolucije.

Čarls Darvin

Čarls Darvin je rođen 1809. godine Enleskoj.

Kada je imao 16 godina započeo je studije medicine, ali je zatim prešao na teologiju.

Međutim, najviše je bio zainteresovan za proučavanje živog sveta.

Darvinova ekspedicija

Na njega je izuzetno snažan utisak ostavilo bogatstvo živog sveta u tropima, brojni foslili krupnih životinja koje je pronašao u Južnoj Americi i, više od svega , živi svet Galapagoskih ostrva.

Sakupljajući uzorke živog sveta sa Galapagosa, Darvin je zapazio njihovu sličnost sa južnoameričkim vrstama, ali i razlike između jedinki sa posebnih ostrva.

Zapažanja sa ovih ostrva bila su od velikog značaja za kasnije formulisanje teorije evolucije.

Darvinov put na brodu “Beagle”,tokom kojeg je prikupio važne dokaze za teoriju evolucije

Po povratku sa putovanja Darvin se, podstaknut onim što je uočio, posvetio upravo pitanju promenljivosti vrsta.

Dugi niz godina je, strpljivo i savesno, sakupljao podatke.

Njegovo kapitalno delo Postanak vrsta, u kome je izložio svoju teoriju pojavilo se 1859. godine. Osnovne teze u Postanku vrsta su sledeće:

1. da su svi organizmi nastali od zajedničkog pretka putem porekla sa modifikacijama,

2. glavni mehanizam tih modifikacija je delovanje prirodne selekcije na naslednu varijabilnost.

Prirodna selekcija

Prirodni odabir ili selekcija je prirodni izbor između nosioca različito vrednih naslednih faktora.

Kao otkriće, načelo selekcije (odabira) glavni je Darvinov doprinos teoriji evolucije, koju on objašnjava borbom za opstanak među pojedinim organizmima, od kojih preživljavaju najsposobniji.

Selekciju, dakle, Darvin primenjuje na jedinke a ne na populacije, a životna sredina kao selektivna sila odabira varijante koje su joj se najbolje prilagodile.

Darvin je time naglasio negativno gledište selekcije, ističući da je ona neumoljiva snaga koja uništava jedne a unapređuje druge. To je stanovište Darvin temeljio na diferencijalnom mortalitetu koji može dovesti do diferencijalne reprodukcije.

Prirodna selekcija je uticaj bilo kojeg faktora iz okoline organizma.

Kao selekcioni faktori mogu delovati: ekstremne temperature, padavinski odnosi (sušna razdoblja, poplave), hemijske okolnosti, prirodni neprijatelji različitih štetočina, zatim paraziti i uzročnici bolesti koji tokom širenja i delovanja zaraze selekcijom i umanjenjem populacije snažno utiču na evoluciju domaćinovog organizma, a kroz njegovu obranu takođe i na svoju vlastitu.

Kompeticija, borba za hranu, životnog prostora i ostalih važnih životnih uslova ubraja se u unutarvrstnu selekciju koja podređene grupe potiskuje u nove ekološke niše ili vodi njihovu izumiranju.

Tako deluje selekcioni pritisak.

Delujući tokom milionna godina, selekcija omogućuje razvoj novih adaptacija u najrazličitijim sredinama na Zemlji.

Veštačka selekcija i reproduktivni potencijal

Do zaključaka o prirodnoj selekciji, Darvin je došao posmatrajući veštačku selekciju.

Zapažanje o reproduktivnom potencijalu: vrste mogu da proizvedu mnogo više potomaka nego što može da ih preživi i dostigne polnu zrelost.

Ženke mnogih vrsta riba polože miliona jaja od kojih 99% ubrzo ugine.