NAZEWNICTWO NAUKOWE I PRAKTYCZNE RYB NA RYNKU

POLSKIMBeata Więcaszek, Sławomir Keszka - Wydział Nauk o Żywności

i Rybactwa, ZUT; WIW w Szczecinie

Spożycie ryb

Polska z konsumpcją ok. 13,5 kg ryb na mieszkańca należy do krajów o stosunkowo niskim spożyciu w Europie.

Spożycie ryb nie odbiega znacząco od konsumpcji w Niemczech, Austrii, Czechach i na Łotwie.

Spośród krajów UE, mniej ryb niż w Polsce konsumuje się w Słowenii, Słowacji i na Węgrzech.

We wszystkich pozostałych krajach spożycie ryb jest 2 -3 -krotnie większe ( nie mówiąc o Portugalii, Hiszpanii i Litwie - czołowych konsumentach ryb na świecie).

JAKIE RYBY LUBIĄ POLACY?

Klienci wielkich sieci lubią ryby znane. To dorsz, śledź, „flądra” (czyli stornia), pstrąg tęczowy, makrela, łosoś

Cena zniechęca

Na nowości otwieramy się powoli, choć ostatnio chętniej sięgamy po gatunki egzotyczne, przybywa też amatorów owoców morza.

Raport Rynku Rybnego potwierdza, że większość konsumentów wie o zaletach spożywania ryb.

Wiedza o walorach rybnej diety szybciej wpływałaby na wzrost spożycia, gdyby nie powszechne odczucie, iż ryby są drogie.

GATUNEK (SPECIES) Podstawową jednostką systematyki jest gatunek (species). Jest to zespół osobników o bardzo

podobnych cechach morfologicznych, embriologicznych, genetycznych i fizjologicznych, posiadający wspólnych przodków. Osobniki te krzyżują się pomiędzy sobą, wydając płodne potomstwo. Gatunek zamieszkuje określony areał geograficzny.

Nazwa naukowa każdego gatunku

składa się z dwóch członów, rodzajowego i gatunkowego;

określamy ją jako binominalną;

Dorsz: Gadus morhua człon rodzajowy

piszemy zawsze z dużej litery, a gatunkowy z małej.

Ściśle spokrewnione gatunki łączymy w: rodzaj (genus)

np. Gadus

spokrewnione rodzaje w rodzinę

np. Gadidae - dorszowate

rodziny w rząd – Gadiformes

dorszokształtne

rzędy w gromadę

np. Actinopterygii - ryby promieniopłetwe

Stosownie do art. 7.1.1. ustawy o organizacji rynku rybnego z 5 grudnia 2008 r. (Dz.U. 34 poz. 168 z dnia 16.02.2011 r.) minister właściwy do spraw rybołówstwa

prowadzi wykaz oznaczeń handlowych przyjętych na terytorium RP (art. 4 ust. 2 rozporządzenia nr 104/2000)

Wykaz oznaczeń zawiera, w odniesieniu do każdego produktu rybnego, następujące informacje: 1) nazwę handlową w języku polskim; 2) nazwę naukową w języku łacińskim; 3) kod 3-alfa ustalony przez ONZ do Spraw Wyżywienia i Rolnictwa; 4) nazwę lokalną lub regionalną, jeżeli występują.

Istotność nazw binominalnych

Graniczna kontrola weterynaryjna oparta jest na tzw. kontroli tożsamości towaru, dlatego ważne jest, by zadeklarowany w świadectwie zdrowia z krajów trzecich gatunek, rzeczywiście odpowiadał towarowi zgłaszanemu w UE w imporcie.

Niedopuszczalnym jest używanie wyłącznie nazwy rodzajowej. Dotyczy to zarówno zgłoszeń gatunków konfekcjonowanych w postaci produktów z pojedynczych gatunków (filety, steki), jak i mieszanek produktów (surimi z ryb, mieszanki owoców morza itp.).

Próby zamian gatunków są udaremniane przy pomocy technik molekularnych.

Brak nazwy gatunkowej w świadectwie zdrowia w pełnej postaci może spowodować wycofanie przesyłki z granicy.

ZASTOSOWANIE NAZWY ŁACIŃSKIEJ PRZY PRODUKCIE RYBNYM DAJE GWARANCJĘ PRAWIE 100% PEWNOŚCI CO DO

GATUNKU.

Jednak ciągłe badania taksonomiczne, zwłaszcza genetyczne powodują zmiany również nazw łacińskich.

SYNONIM – POPRZEDNIA NAZWA, nieaktualna, KTÓRA NIE POWINNA BYĆ JUŻ UŻYWANANp. pstrąg tęczowy Oncorhynchus mykiss (=Salmogairdneri); sandacz Sander lucioperca (=Stizostedionlucioperca)

Postulat dotyczący rozszerzenia listy oznaczeń handlowych

Z praktyki dotyczącej importu produktów rybołówstwa i akwakultury wynika, że Lista oznaczeń handlowych powinna zawierać oprócz nazw naukowych uznawanych obecnie, także kilka najczęściej używanych synonimów.

Jest to konieczne wobec szeregu kontroli etykiet na opakowaniach zwłaszcza przez Inspekcję Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych, która znajdując nazwy łacińskie o innym brzmieniu niż na opakowaniu może zażądać kosztownej wymiany etykiet (np. Pangasius hypophthalmus vs. Pangasianodonhypophthalmus).

W akwakulturze jest wykorzystywana znaczna liczba mieszańców ryb, szczególnie w krajach o stosunkowo

wysokim poziomie rozwoju technologii

Hybrydy komercyjnie hodowanych m.in. : jesiotrów (np. bieluga Huso huso x sterlet Acipenser ruthenus znany jako " Bester ") w Azji i Europie. Sumy słodkowodne (Clarias gariepinus x Heterobranchus longifilis ) w Afryce i Europie. Hodowla tilapii hybrydowych są szczególnie powszechne na całym świecie. Hybryda Oreochromis aureus x O. niloticus jest hodowana w Chinach , i odporne na zasolenie hybrydy O. niloticus x O. mossambicus na Filipinach. CZY NAZWY HYBRYDÓW POWINNY BYĆ UMIESZCZONE W WYKAZIE?

Polskie nazewnictwo ryb jest bardzo bogate i ma długą tradycję tworzenia nazw dla poszczególnych

gatunków

Natomiast nazwy angielskie są bardzo uniwersalne.Jeden rzeczownik + kilkanaście przymiotników może

opisać nawet kilkadziesiąt gatunków ryb.Z kolei niektóre nazwy są prawie identyczne.Typowym przykładem jest SOLA - sole

Solea solea z rodziny solowatych – nazwa angielska: common sole lub Dover sole;

ALE DOVER SOLE to również gatunek

Microstomus pacificus

– ZŁOCICA

skądinąd bardzo smaczna i ceniona,

ale z innej rodziny ryb płastugowatych!

MANIPULACJA NAZWĄ SOLA – INNE GATUNKI SPRZEDAWANE POD ZNANĄ I CENIONĄ NAZWĄ

A OTO PRZYKŁADY INNYCH NAZW ANGIELSKICH, ZAWIERAJĄCYCH W SOBIE

RZECZOWNIK ”SOLE”

DOTYCZY TO RYB NIE NALEŻĄCYCH DO

RODZINY SOLEIDAE – SOLOWATYCH:

Microstomus kitt – złocica atlantycka – lemon sole;

Pseudopleuronectes americanus – lemon sole;

Hippoglossoides platessoides – niegładzica – dab sole;

Limanda ferruginea – limanda żółtopłetwa – yellowfin sole.

PRZYKŁAD ZMIANY NAZW RYB

MIRUNA Czyli Macrouronus novezelandiae (łac.)

W SIECI MAKRO MOŻNA KUPIĆ JAKO ….NOWOZELANDZKIEGO DORSZA,

podczas gdy gatunek ten należy do rodziny morszczukowatych, a nie dorszowatych – jedynie do rzędu DORSZOKSZTAŁTNYCH.

ALE KLIENCI CHĘTNIEJ KUPUJĄ DORSZA NIŻ MIRUNĘ!

Zachodzi tutaj zjawisko manipulowania klientem.

Kłykacz – antarDissostichus mawsoni - Antarktyka

Zaproponowana nazwa – kłykacz (MIR, lata 70. XX wieku – odstraszyła klientów;

ALE TO BYŁ NOWY GATUNEK NA RYNKU POLSKIM

CO Z TYM CZARNIAKIEM?Dorsz czarny?? Pollachius virensCzarniak – Siedlecki 1947; Zieleńczyk, kopciuch – ks. Kluk

XVIII w. Proponowane przez Wydz. Nauk o Żywności i Rybactwa: czarniak (dorszowate); dorsz czarniak

Prof. Bohdan DraganikMIR-PIB

-Zmiana nazwy - dezorientowanie klienta

- Czy nie jest tak, że znana od lat nazwa będzie miała przeważający wpływ na decyzję zakupu w porównaniu z nową nazwą?

-Produkty polskich przetwórców ryb podbijają rynki europejskie, ale zakupy ryb w stanie surowym (świeżych i mrożonych) – rosną wolno

-Czy pomogą na to pomysły na zmiany nazw ryb?

- Właściwe warunki transportu i przechowywania towaru w sklepach –gwarancja jakości.

Zagadnienia popularnego nazewnictwa zwierząt wymaga dużego wyczucia ducha

języka i znajomości przedmiotu

- A nawet … szczęścia. Czasem nazwy trafne zamierają , natomiast nieodpowiednie utrwalają się. Prof. E. Grabda, 1973.

- Przykład? Babka krągła, lub śniadogłowazwana byczą.

- Byczki –

- to babki

- (ros.)

Analiza zgłoszeń nowych oznaczeń handlowych wskazuje, że proponujące je firmy importujące ryby

koncentrują się wokół zagadnienia

jak najbardziej zbliżyć proponowane dla nowego gatunku oznaczenie handlowe do nazw gatunków obecnych już na rynku, o uznanej renomie, kosztem rzetelności, oczywistej niezgodności położenia w obowiązującym systemie taksonomicznym, które stosuje się w nazewnictwie angielskim (okonie morskie, leszcze morskie).

Przykłady: Nowe oznaczenia dla gatunków z rzędu

płastugokształtnych: niezależnie od rodzaju, rodziny niemal

wyłącznie propozycje dotyczą nazw „halibut”, „turbot”, „sola”.

Tymczasem mamy do czynienia z gatunkami z gatunkami z

rodziny jęzorowatych.

Pojawia się pytanie: czy nazwa nowego gatunku na liście

jako kolejnego gatunku dorsza, halibuta, czy turbota

ma być gwarancją wzrostu spożycia ryb w Polsce (???)

Tradycyjne produkty tracą swój udział w rynku w wyniku długoterminowej zmiany preferencji konsumentów

jak również w wyniku zmian w połowach przemysłowych (jedne gatunki zastępują drugie). Przetwarzanie staje się coraz bardziej intensywne,

geograficznie skoncentrowane, zintegrowane i powiązane z globalnymi łańcuchami dostaw. Zmiany te odzwierciedlają rosnącą

globalizację łańcucha produktów rybołówstwa. Są one jednymi z najbardziej popularnych wśród sprzedawanych towarów spożywczych na całym świecie -

ok. 10% całego eksportu produktów rolnych w ujęciu wartościowym.

Utrzymujący się popyt, polityka liberalizacji handlu, globalizacji systemów żywnościowych i innowacje technologiczne wspierają ogólny wzrost

międzynarodowego handlu ryb.

Dlatego wydłużanie się listy

oznaczeń handlowych jest

nieuchronne.

Potrzebne są szerokie programy zwiększania świadomości konsumentów ryb

SZEROKA REKLAMA PRODUKTÓW I ICH WARTOŚCI DLA ZDROWIA

w przeciwnym razie producenci z innych sektorów będą „sprzedawać” bardzo łatwo zbywalny strach (np. niezdrowe hodowlane łososie, mrożone ryby są

gorsze od świeżych, ryby z akwakultury są trujące itp.).

NA PRZYKŁAD DROBIARSTWO (Gł. PRODUCENCI JAJ KURZYCH), ZAINWESTOWALI W EDUKACJĘ KLIENTA – DZIŚ NIEMAL KAŻDY WIE CO TO JEST CHÓW KLATKOWY, I KIEDY

KURY SĄ „SZCZĘŚLIWE”! Chętnie sięgają po „szczęśliwe jaja”, kierując się świadomością – nie tylko ceną!