Heilsuvernd barna
Katrín Davíðsdóttirbarnalæknir
Þroska- og hegðunarstöðNám í barnasjúkdómafræðum
7. Mars 2011
Heilsuvernd barna
• Sagan• Hlutverk og markmið ung- og
smábarnaverndar og skólaheilsugæslu
• Sérstök verkefni• Þroska- og hegðunarstöð
Ung- og smábarnaverndsögulegt yfirlit
• 1909 Skólaeftirlit, síðar skólaheilsugæsla í Rvk
• 1927 Upphaf ungbarnaverndar í Rvk– Hjúkrunarfélagið Líkn, Katrín Thoroddsen
• 1950 Lög um ónæmisaðgerðir• 1953 Barnadeild Heilsuverndarstöðvar
Reykjavíkur• 1973 Lög um heilsugæslustöðvar• 2000 Miðstöð heilsuverndar barna (MHB)• 2009 Þróunarstofa Heilsugæslu
Höfuðborgarsvæðisins
MHB – nú Þróunarstofa HH hlutverk
• Faglegur bakhjarl við heilsugæsluna um heilsuvernd barna
• Þróun og samræming á þjónustu í ung- og smábarnavernd og í skólaheilsugæslu
• Fagleg stefnumótun um heilsuvernd barna í samvinnu við Landlæknisembættið
• Rannsóknir, kennsla, útgáfa fræðsluefnis, söfnun upplýsinga
• Miðlæg þjónusta um ýmis sérverkefni• Sérhæfð ung- og smábarnavernd
– Eftirfylgd lítilla fyrirbura
Ungbarnadauði á Íslandi1771-2000
Sex prestaköll
0
50
100
150
200
250
300
350
400
Dau
ðsfö
ll (
‰)
Ártal (10-ára tímabil)
Ungbarnadauði
Nýburadauði
Börn á Íslandi eftir aldurshóp
1. janúar 2008
Heimild: Hagstofa Íslands
0-5 ára (26229)
6-11 ára (25992)
12-15 ára (18468)
16-17 ára (9499)
80188
Ung- og smábarnavernd tilgangur og markmið
• Fylgjast reglulega með heilsu og þroska barna, líkamlegum andlegum og félagslegum, frá fæðingu til skólaaldurs.
• Styðja við fjölskylduna og stuðla að því að börnum séu búin bestu möguleg uppvaxtarskilyrði á hverjum tíma.
• Finna frávik hvað varðar heilsufar, þroska, hegðun o.fl. og hlutast til um úrræði.
• Góð samvinna foreldra, lækna, hjúkrunarfræðinga og annars fagfólks er mikilvæg.
Kostir ung- og smábarnaverndar
• Getur skapað jákvæð tengsl fjölskyldna við heilbrigðiskerfið
• Gefur tækifæri til fræðslu og leiðsagnar fyrir foreldra við ákveðinn lykilaldur, t.d. slysavarnir og reykingar foreldra
• Er sveigjanlegt kerfi eftirlits og ráðgjafar
• Minnkar hættu á að vissar fjölskyldur í þörf fyrir þjónustu gleymist
• Skapar ramma utan um bólusetningar
Ung- og smábarnaverndhefðbundin verksvið
• Vöxtur og næring• Þroski og hegðun• Ónæmisaðgerðir• Finna frávik (líkamleg, þroski, hegðun,
félagsleg), koma vandamálum í farveg og fylgja þeim eftir.
• Fræðsla og leiðbeiningar. • Slysavarnir.• Rannsóknir• Smálækningar
Ung- og smábarnavernd
Heimavitjanir
Heimavitjun
DTaP,Hib,IPV
DTaP,Hib,IPV
DTaP,Hib,IPV
MMR
dTaP
<6 vikur
6 vikna
9 vikna
3 mán
5 mán
6 mán
8 mán
10 mán
12 mán
18 mán
2 1/2 árs
4 ára
Hjúkr.fr. Læknir Bólusetn.Aldur Fræðsla
Stuðningur
Þroskamat
Sjón
Heyrn
Málþroski
Hreyfiþroski
Hegðun
MnC
MnC
Skólaheilsugæsla
• Fer fram í skólum• Skólahjúkrunarfræðingar og læknar• Skimanir
– Hæð, þyngd (6, 9 og 12 ára)– Sjón (6, 9, 12 og 14 ára)– Heyrn (6 ára)
• Bólusetningar– MMR 12 ára, – barnaveiki, kíkhósti, stífkrampi og mænusótt 14 ára
• Fræðsla og forvarnarstarf– 6H heilsunnar
• Skráning - Ísskrá
Heilsuvernd barna
• Handbók um ung- og smábarnavernd
• Handbók um skólahjúkrun– www.heilsugaeslan.is– www.landlaeknir.is– www.6h.is– www.lydheilsustod.is– www.forvarnarhusid.is
Vöxtur
• Vaxtarlínurit– þyngd/lengd/höfuðummál
• Þumalfingurregla um frávik í lengd og þyngd:– Fyrsta aldursárið
1 SF á 3 mán
– Eftir annað aldursárið½ SF á einu ári
Næring ungbarna
• Brjóstamjólk fyrstu 6 mánuðina (eingöngu)
• Þurrmjólk (ef ekki bm) fyrsta árið• Föst fæða, grautar, mauk frá (4-) 6 mán.
aldri• Stoðmjólk/mjólkurafurðir, frá 6 mán. aldri
• OBS! Járnþörf og D- vítamínþörf• OBS! Ofnæmi
Ónæmisaðgerðir
• Verja einstaklinginn• Verja þjóðfélagið - hjarðónæmi• Þátttaka allra mikilvæg - þekjun
• Grunnbólusetning• Styrking (booster)
• Hvernig gefið• Frábendingar
Infanrix Polio Hib Barnaveiki, stífkrampi, kikhósti, Haemophilus influensae hjúpgerð b og mænusótt
• Aldur– 3, 5 og 12 mánaða
• Framkvæmd– 0,5 ml djúpt í vöðva
Boostrix-polioBarnaveiki, stífkrampi,kikhósti og mænusótt
• Aldur– 14 ára
• Framkvæmd– 0,5 ml djúpt í
vöðva
NeisVac-CHeilahimnuhimnubólga vegna meningokokka af gerð C
• Aldur– 6 og 8 mán
• Framkvæmd– 0,5 ml í vöðva
MMR/PriorixMislingar, hettusótt og rauðir hundar
• Aldur– 18 mánaða og 12 ára
• Framkvæmd– 0,5 ml djúpt undir húð
KikhóstiKikhósti
Kikhósti á Íslandi
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
7000
8000
1888
1893
1898
1903
1908
1913
1918
1923
1928
1933
1938
1943
1948
1953
1958
1963
1968
1973
1978
1983
1988
1993
1998
Ár
Fjö
ldi
á h
verj
a 10
0 00
0 íb
úa
• 1927: Í fyrsta sinn reynd bólusetning með bóluefni framleitt á Rannsóknarstofu Háskólans
• 1950: Lög um ónæmisaðgerðir (nr. 36/1950). Ungbörnum boðin bólusetning gegn kikhósta
• 1959 almennar bólusetningar hefjast
• 2000 tekið upp acellulert bóluefni í stað whole cell
• 2000 ákveðið að endurbóluetja 5 ára börn
1950 1959
Barnaveiki á Íslandi
0
100
200
300
400
500
600
18
88
18
93
18
98
19
03
19
08
19
13
19
18
19
23
19
28
19
33
19
38
19
43
19
48
19
53
19
58
19
63
19
68
19
73
19
78
19
83
19
88
19
93
19
98
Ár
Fjö
ldi
á 10
0 00
0 íb
úa
• Bólusetning reynd í fyrsta sinn árið 1935. Talin hafa komið í veg fyrir faraldur
• 1950: Lög um ónæmisaðgerðir (nr. 36/1950). Ungbörnum boðin bólusetning gegn barnaveiki
Barnaveiki
1935
Mænusótt /lömunarveiki
Mænusótt á Íslandi
0
100
200
300
400
500
600
1888
1893
1898
1903
1908
1913
1918
1923
1928
1933
1938
1943
1948
1953
1958
1963
1968
1973
1978
1983
1988
1993
1998
Ár
Fjö
ldi á
100
000
íbú
a
Án lamana
Lamanir
• 1956 Bólusetning gegn mænusótt hafin
• 1960 Síðustu mænusóttartilfellin með lömunum greind á Íslandi
• 1963 Síðasta mænusóttartilfellið greint á Íslandi (erlent barn)
1956
H. influenzae sjúkdómur á Íslandi
0
5
10
15
20
2575 77 79 81 83 85 87 89 91 93 95 97
Ár
Fjö
ldi
tilf
ella
BlóðsýklunHeilahimnubólga
Serogroups of meningococci causing disease
0
5
10
15
20
25
301
98
3
19
84
19
85
19
86
19
87
19
88
19
89
19
90
19
91
19
92
19
93
19
94
19
95
19
96
19
97
19
98
19
99
20
00
20
01
20
02
Year
nu
mb
er
of
ca
se
s
Other than B or C
C
B
Mislingar
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
36
37
38
39
40 °C
°C
°C
°C
Days of disease
Cough
Red eyesKoplick´s spots
Runny nose
Fever
Rash
Stílfært frá ARI News, No. 28, April-July 1994
Mislingar
Mislingar á Íslandi
0
1.000
2.000
3.000
4.000
5.000
6.000
7.000
8.000
9.000
18
88
18
93
18
98
19
03
19
08
19
13
19
18
19
23
19
28
19
33
19
38
19
43
19
48
19
53
19
58
19
63
19
68
19
73
19
78
19
83
19
88
19
93
19
98
Ár
Fjö
ldi
á 10
0 00
0 íb
úa
• Bólusetningar gegn mislingum hefjast á Íslandi upp úr 1960
• 1976 Bólusetningin tekin upp við 2 ára aldur
• 1989 Bólusetning tekin upp með bólusetningu gegn rauðum hundum og hettusótt við 18 mánaða aldur
• 1994 Ákveðið að endurbólusetja við 9 ára aldur
• 2001 Endurbólusetning 12 ára
1976
Hettusótt
Hettusótt á Íslandi
0
500
1.000
1.500
2.000
2.500
3.000
3.500
4.000
4.500
18
88
18
93
18
98
19
03
19
08
19
13
19
18
19
23
19
28
19
33
19
38
19
43
19
48
19
53
19
58
19
63
19
68
19
73
19
78
19
83
19
88
19
93
19
98
Ár
Fjö
ldi
á 1
00
00
0 í
bú
a
• 1989 Bólusetning hafin meðal 18 mánaða gamall barna (ásamt bólusetningu gegn mislingum og rauðum hundum)
• 1994 Endurbólusetning 9 ára barna
• 2001 Endurbólusetning 12 ára
1989
Rauðir Hundar
Rauðir hundar á Íslandi
0
500
1.000
1.500
2.000
2.500
Ár
Fjö
ldi
á 1
00
00
0 í
bú
a
• 1979 Bólusetning hafin meðal næmra 12 ára stúlkna
• 1989 Bólusetning hafin meðal 18 mánaða gamall barna (ásamt bólusetningu gegn mislingum og hettusótt)
• 1994 Endurbólusetning 9 ára barna
• 2001 Endurbólusetning 12 ára
1979 1989
Sérstök verkefni á Þróunarstofu
• Eftirfylgd lítilla fyrirbura– Meðgöngulengd < 32 vikur– Fæðingarþyngd < 1500 g– Langtímaeftirfylgd í samvinnu við
lækna og hjúkrunarfræðinga vökudeildar og við lækna og hjúkrunarfræðinga í ung- og smábarnavernd heilsugæslunnar
Sérstök verkefni (frh)
• Brjóstagjafaráðgjöf• Stuðningur við foreldra með
skerta greind– Sérsniðið fræðsluefni
• Stuðningur við mæður með vanlíðan, þunglyndi eða annan vanda
• Aðrir hópar með sérstakar þarfir
Forvarnir sjúkdóma
• Fyrsta stigs forvarnir– minnka fjölda nýrra sjúkdómstilfella, þ.e.a.s.
nýgengi– t.d. bólusetningar, slysavarnir og varnir gegn
barnaofbeldi
• Annars stigs forvarnir– minnka algengi á sjúkdómi með því að
minnka sjúkdómslengd og áhrif þeirra með því að greina sjúkdóminn snemma og fljótt gefa góða meðferð
Skilgreining á skimun
Kerfisbundin athugun eða rannsókn á einstaklingum sem ekki hafa sótt sér læknishjálpar vegna einkenna frá þeim sjúkdómi sem skimað er fyrir.
Framkvæmd til að finna einstaklinga í áhættuhópi fyrir ákveðinn sjúkdóm svo frekari rannsókn geti farið fram og meðferð og forvörnum komið við
Skimun íung- og smábarnavernd
• Meðfæddir sjúkdómar– td. hjartagallar, mjaðmaliðhlaup, launeista
• Vöxtur barna– td. þyngd (vanþrif/offita), höfuðummál, lengd
• Sjón og heyrn• Þroski
– td. seinn mál- eða hreyfiþroski, einhverfa, ADHD
Þroskafrávik
• Þegar einhver röskun veldur því að þroski barns fer ekki eftir „eðlilegum“ brautum miðað við það sem er þekkt (norm)
• Frávikin valda því að barnið nær ekki þroskaáföngum, færni eða hegðunarþáttum á sama aldri og önnur börn, (á sama hátt, með sama hraða og sömu aðferðum)
Þroska- og hegðunarstöð HH
• Greiningarteymi barnadeildar Heilsuverndarstöðvar Reykjavíkur (1998)
• Þroska- og hegðunarsvið MHB (2000)
• Þroska- og hegðunarstöð (2009)
• http://www.heilsugaeslan.is/throskaoghegdunarstod
Þroska- og hegðunarstöð
• Greiningarteymi myndað haustið 1998
• Þverfaglegt teymi um þroska barna– barnalæknar, sálfræðingar, iðjuþjálfi,
sjúkraþjálfari, félagsráðgjafi (talmeinafræðingur)
– gagnkvæmt og mikið upplýsingaflæði– samstarfsvilji, sveigjanleiki og traust– sameiginleg ákvarðanataka
Þroska- og hegðunarstöð
hlutverk• Greining þroska- og
hegðunarfrávika• Nánari greining vegna ADHD og
skyldra raskana• Ráðgjöf, fræðsla, meðferð• Sérhæfð námskeið fyrir foreldra
og börn • Námskeið og kennsla fyrir fagfólk
Skimun–greining-meðferð
1. stig Skimun
fyrir öll börn íung- og
smábarna-vernd
Eðlilegurþroski
Nánari greining
Úrræði, þjálfun
Frum-greining
Frávik?2. stig 3. stig
Af hverju greining?
• Inngrip snemma draga úr alvarleika meðfæddra raskana (1. stigs fötlun)
• Minnka líkur á þróun viðbótarerfiðleika (2. stigs fötlun)
• Jafna aðstöðu foreldra og barna, óháð búsetu og atgerfi og tekur tillit til þarfa fjölskyldunnar
• Miðar að auknum lífsgæðum
Greiningarteymi í heilsugæslu
• Nær til allra barna• Er ókeypis• Er sérhæfður hluti almenns kerfis • Lágur þröskuldur fyrir tilvísun• Stutt bið eftir úrskurði í kjölfar
gruns• Stutt bið eftir úrræðum
Þroska- og hegðunarstöð
• Frumgreining þegar áhyggjur vakna af frávikum í þroska eða hegðun
• Nánari greining vegna ADHD eða skyldra raskana
• Íhlutun um úrræði - meðferð– Innan leik/grunnskóla– Þjálfun/meðferð hjá sérfræðingum– Námskeið fyrir foreldra og börn– Lyfjameðferð
Námskeið á vegum Þ&H
• Námskeið um uppeldi barna– Uppeldi sem virkar – færni til
framtíðar– PMT– Þjálfunarnámskeið vegna ADHD
• Námskeið fyrir börn– Snillingarnir
LeikskóliSkóli Félagsl
eg þjónust
a
Fátækt
Heilbrigðisþjónust
a
Framtíðin ógnvænleg
Lítil áhrif og skortur á þátttöku
Neikvæð fjölmiðlun
Ófullnægjandi löggjöf
Stéttskipt búseta Neikvæð
þróun menningar
Neikvætt umhverfi
Fjárhagslegur stuðningur
við fjölskylduna
Jákvæð barnamenni
ng
Félagslíf
Óhagstæð áhrif markaðsvæðingar
Skortur á dagvistun
Atvinnuleysi
Sjúkdómarog slys
CHILDChild Health Indicators of Life and Development
Heilbrigði og vellíðan
Heilbrigðisþjónusta og stefnumótun
Verndandi og áhættuþættir
Efnahags- og félagslegir þættir
Heilsuefling fyrir börn
• Löggjöf fyrir börn• Heilsuvernd• Húsnæðismál• Vekja athygli á málefnum barna og
fjölskyldna þeirra• Þátttaka í þróun nánasta umhverfis• Heilsufræðsla• Læknisþjónusta við börn og
fjölskyldur
Dánarorskakir barna <5 áraWHO 1995
100
Mýrarkalda (5%)
Mislingar (7%)
Öndunarfærasjúkdómar (19%)
Niðurgangur (19%)
Burðarmálssjúkdómar (18%)
Annað (32%)
Vannæring (54%)