58
Heilsuvernd barna Katrín Davíðsdóttir barnalæknir Þroska- og hegðunarstöð Nám í barnasjúkdómafræðum 7. Mars 2011

Heilsuvernd barna

  • Upload
    dorie

  • View
    93

  • Download
    0

Embed Size (px)

DESCRIPTION

Heilsuvernd barna. Katrín Davíðsdóttir barnalæknir Þroska- og hegðunarstöð Nám í barnasjúkdómafræðum 7. Mars 2011. Heilsuvernd barna. Sagan Hlutverk og markmið ung- og smábarnaverndar og skólaheilsugæslu Sérstök verkefni Þroska- og hegðunarstöð. Ung- og smábarnavernd sögulegt yfirlit. - PowerPoint PPT Presentation

Citation preview

Heilsuvernd barna

Katrín Davíðsdóttirbarnalæknir

Þroska- og hegðunarstöðNám í barnasjúkdómafræðum

7. Mars 2011

Heilsuvernd barna

• Sagan• Hlutverk og markmið ung- og

smábarnaverndar og skólaheilsugæslu

• Sérstök verkefni• Þroska- og hegðunarstöð

Ung- og smábarnaverndsögulegt yfirlit

• 1909 Skólaeftirlit, síðar skólaheilsugæsla í Rvk

• 1927 Upphaf ungbarnaverndar í Rvk– Hjúkrunarfélagið Líkn, Katrín Thoroddsen

• 1950 Lög um ónæmisaðgerðir• 1953 Barnadeild Heilsuverndarstöðvar

Reykjavíkur• 1973 Lög um heilsugæslustöðvar• 2000 Miðstöð heilsuverndar barna (MHB)• 2009 Þróunarstofa Heilsugæslu

Höfuðborgarsvæðisins

MHB – nú Þróunarstofa HH hlutverk

• Faglegur bakhjarl við heilsugæsluna um heilsuvernd barna

• Þróun og samræming á þjónustu í ung- og smábarnavernd og í skólaheilsugæslu

• Fagleg stefnumótun um heilsuvernd barna í samvinnu við Landlæknisembættið

• Rannsóknir, kennsla, útgáfa fræðsluefnis, söfnun upplýsinga

• Miðlæg þjónusta um ýmis sérverkefni• Sérhæfð ung- og smábarnavernd

– Eftirfylgd lítilla fyrirbura

Hjúkrunarfélagið Líkn

Heilsuverndarstöðin

Ungbarnadauði á Íslandi1771-2000

Sex prestaköll

0

50

100

150

200

250

300

350

400

Dau

ðsfö

ll (

‰)

Ártal (10-ára tímabil)

Ungbarnadauði

Nýburadauði

Börn á Íslandi eftir aldurshóp

1. janúar 2008

Heimild: Hagstofa Íslands

0-5 ára (26229)

6-11 ára (25992)

12-15 ára (18468)

16-17 ára (9499)

80188

Ung- og smábarnavernd tilgangur og markmið

• Fylgjast reglulega með heilsu og þroska barna, líkamlegum andlegum og félagslegum, frá fæðingu til skólaaldurs.

• Styðja við fjölskylduna og stuðla að því að börnum séu búin bestu möguleg uppvaxtarskilyrði á hverjum tíma.

• Finna frávik hvað varðar heilsufar, þroska, hegðun o.fl. og hlutast til um úrræði.

• Góð samvinna foreldra, lækna, hjúkrunarfræðinga og annars fagfólks er mikilvæg.

Kostir ung- og smábarnaverndar

• Getur skapað jákvæð tengsl fjölskyldna við heilbrigðiskerfið

• Gefur tækifæri til fræðslu og leiðsagnar fyrir foreldra við ákveðinn lykilaldur, t.d. slysavarnir og reykingar foreldra

• Er sveigjanlegt kerfi eftirlits og ráðgjafar

• Minnkar hættu á að vissar fjölskyldur í þörf fyrir þjónustu gleymist

• Skapar ramma utan um bólusetningar

Ung- og smábarnaverndhefðbundin verksvið

• Vöxtur og næring• Þroski og hegðun• Ónæmisaðgerðir• Finna frávik (líkamleg, þroski, hegðun,

félagsleg), koma vandamálum í farveg og fylgja þeim eftir.

• Fræðsla og leiðbeiningar. • Slysavarnir.• Rannsóknir• Smálækningar

Ung- og smábarnavernd

Heimavitjanir

Heimavitjun

DTaP,Hib,IPV

DTaP,Hib,IPV

DTaP,Hib,IPV

MMR

dTaP

<6 vikur

6 vikna

9 vikna

3 mán

5 mán

6 mán

8 mán

10 mán

12 mán

18 mán

2 1/2 árs

4 ára

Hjúkr.fr. Læknir Bólusetn.Aldur Fræðsla

Stuðningur

Þroskamat

Sjón

Heyrn

Málþroski

Hreyfiþroski

Hegðun

MnC

MnC

Skólaheilsugæsla

• Fer fram í skólum• Skólahjúkrunarfræðingar og læknar• Skimanir

– Hæð, þyngd (6, 9 og 12 ára)– Sjón (6, 9, 12 og 14 ára)– Heyrn (6 ára)

• Bólusetningar– MMR 12 ára, – barnaveiki, kíkhósti, stífkrampi og mænusótt 14 ára

• Fræðsla og forvarnarstarf– 6H heilsunnar

• Skráning - Ísskrá

Heilsuvernd barna

• Handbók um ung- og smábarnavernd

• Handbók um skólahjúkrun– www.heilsugaeslan.is– www.landlaeknir.is– www.6h.is– www.lydheilsustod.is– www.forvarnarhusid.is

Vöxtur

• Vaxtarlínurit– þyngd/lengd/höfuðummál

• Þumalfingurregla um frávik í lengd og þyngd:– Fyrsta aldursárið

1 SF á 3 mán

– Eftir annað aldursárið½ SF á einu ári

Næring ungbarna

• Brjóstamjólk fyrstu 6 mánuðina (eingöngu)

• Þurrmjólk (ef ekki bm) fyrsta árið• Föst fæða, grautar, mauk frá (4-) 6 mán.

aldri• Stoðmjólk/mjólkurafurðir, frá 6 mán. aldri

• OBS! Járnþörf og D- vítamínþörf• OBS! Ofnæmi

Ónæmisaðgerðir

• Verja einstaklinginn• Verja þjóðfélagið - hjarðónæmi• Þátttaka allra mikilvæg - þekjun

• Grunnbólusetning• Styrking (booster)

• Hvernig gefið• Frábendingar

Nálar og stungur

Í vöðva eða djúpt undir húð:

minnst 5/8” (25G)

Infanrix Polio Hib Barnaveiki, stífkrampi, kikhósti, Haemophilus influensae hjúpgerð b og mænusótt

• Aldur– 3, 5 og 12 mánaða

• Framkvæmd– 0,5 ml djúpt í vöðva

BoostrixBarnaveiki, stífkrampi og kikhósti

• Aldur– 4 ára

• Framkvæmd– 0,5 ml djúpt í

vöðva

Boostrix-polioBarnaveiki, stífkrampi,kikhósti og mænusótt

• Aldur– 14 ára

• Framkvæmd– 0,5 ml djúpt í

vöðva

NeisVac-CHeilahimnuhimnubólga vegna meningokokka af gerð C

• Aldur– 6 og 8 mán

• Framkvæmd– 0,5 ml í vöðva

MMR/PriorixMislingar, hettusótt og rauðir hundar

• Aldur– 18 mánaða og 12 ára

• Framkvæmd– 0,5 ml djúpt undir húð

KikhóstiKikhósti

Kikhósti á Íslandi

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

8000

1888

1893

1898

1903

1908

1913

1918

1923

1928

1933

1938

1943

1948

1953

1958

1963

1968

1973

1978

1983

1988

1993

1998

Ár

Fjö

ldi

á h

verj

a 10

0 00

0 íb

úa

• 1927: Í fyrsta sinn reynd bólusetning með bóluefni framleitt á Rannsóknarstofu Háskólans

• 1950: Lög um ónæmisaðgerðir (nr. 36/1950). Ungbörnum boðin bólusetning gegn kikhósta

• 1959 almennar bólusetningar hefjast

• 2000 tekið upp acellulert bóluefni í stað whole cell

• 2000 ákveðið að endurbóluetja 5 ára börn

1950 1959

Barnaveiki á Íslandi

0

100

200

300

400

500

600

18

88

18

93

18

98

19

03

19

08

19

13

19

18

19

23

19

28

19

33

19

38

19

43

19

48

19

53

19

58

19

63

19

68

19

73

19

78

19

83

19

88

19

93

19

98

Ár

Fjö

ldi

á 10

0 00

0 íb

úa

• Bólusetning reynd í fyrsta sinn árið 1935. Talin hafa komið í veg fyrir faraldur

• 1950: Lög um ónæmisaðgerðir (nr. 36/1950). Ungbörnum boðin bólusetning gegn barnaveiki

Barnaveiki

1935

Mænusótt /lömunarveiki

Mænusótt á Íslandi

0

100

200

300

400

500

600

1888

1893

1898

1903

1908

1913

1918

1923

1928

1933

1938

1943

1948

1953

1958

1963

1968

1973

1978

1983

1988

1993

1998

Ár

Fjö

ldi á

100

000

íbú

a

Án lamana

Lamanir

• 1956 Bólusetning gegn mænusótt hafin

• 1960 Síðustu mænusóttartilfellin með lömunum greind á Íslandi

• 1963 Síðasta mænusóttartilfellið greint á Íslandi (erlent barn)

1956

H. influenzae sjúkdómur á Íslandi

0

5

10

15

20

2575 77 79 81 83 85 87 89 91 93 95 97

Ár

Fjö

ldi

tilf

ella

BlóðsýklunHeilahimnubólga

Serogroups of meningococci causing disease

0

5

10

15

20

25

301

98

3

19

84

19

85

19

86

19

87

19

88

19

89

19

90

19

91

19

92

19

93

19

94

19

95

19

96

19

97

19

98

19

99

20

00

20

01

20

02

Year

nu

mb

er

of

ca

se

s

Other than B or C

C

B

Mislingar

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

36

37

38

39

40 °C

°C

°C

°C

Days of disease

Cough

Red eyesKoplick´s spots

Runny nose

Fever

Rash

Stílfært frá ARI News, No. 28, April-July 1994

Mislingar

Mislingar á Íslandi

0

1.000

2.000

3.000

4.000

5.000

6.000

7.000

8.000

9.000

18

88

18

93

18

98

19

03

19

08

19

13

19

18

19

23

19

28

19

33

19

38

19

43

19

48

19

53

19

58

19

63

19

68

19

73

19

78

19

83

19

88

19

93

19

98

Ár

Fjö

ldi

á 10

0 00

0 íb

úa

• Bólusetningar gegn mislingum hefjast á Íslandi upp úr 1960

• 1976 Bólusetningin tekin upp við 2 ára aldur

• 1989 Bólusetning tekin upp með bólusetningu gegn rauðum hundum og hettusótt við 18 mánaða aldur

• 1994 Ákveðið að endurbólusetja við 9 ára aldur

• 2001 Endurbólusetning 12 ára

1976

Hettusótt

Hettusótt á Íslandi

0

500

1.000

1.500

2.000

2.500

3.000

3.500

4.000

4.500

18

88

18

93

18

98

19

03

19

08

19

13

19

18

19

23

19

28

19

33

19

38

19

43

19

48

19

53

19

58

19

63

19

68

19

73

19

78

19

83

19

88

19

93

19

98

Ár

Fjö

ldi

á 1

00

00

0 í

a

• 1989 Bólusetning hafin meðal 18 mánaða gamall barna (ásamt bólusetningu gegn mislingum og rauðum hundum)

• 1994 Endurbólusetning 9 ára barna

• 2001 Endurbólusetning 12 ára

1989

Rauðir Hundar

Rauðir hundar á Íslandi

0

500

1.000

1.500

2.000

2.500

Ár

Fjö

ldi

á 1

00

00

0 í

a

• 1979 Bólusetning hafin meðal næmra 12 ára stúlkna

• 1989 Bólusetning hafin meðal 18 mánaða gamall barna (ásamt bólusetningu gegn mislingum og hettusótt)

• 1994 Endurbólusetning 9 ára barna

• 2001 Endurbólusetning 12 ára

1979 1989

Þróun bólusetninga ogvaxandi áhyggjur um öryggi þeirra

Frá RT Chen, CDC, Atlanta, USA

Sérstök verkefni á Þróunarstofu

• Eftirfylgd lítilla fyrirbura– Meðgöngulengd < 32 vikur– Fæðingarþyngd < 1500 g– Langtímaeftirfylgd í samvinnu við

lækna og hjúkrunarfræðinga vökudeildar og við lækna og hjúkrunarfræðinga í ung- og smábarnavernd heilsugæslunnar

Sérstök verkefni (frh)

• Brjóstagjafaráðgjöf• Stuðningur við foreldra með

skerta greind– Sérsniðið fræðsluefni

• Stuðningur við mæður með vanlíðan, þunglyndi eða annan vanda

• Aðrir hópar með sérstakar þarfir

Forvarnir sjúkdóma

• Fyrsta stigs forvarnir– minnka fjölda nýrra sjúkdómstilfella, þ.e.a.s.

nýgengi– t.d. bólusetningar, slysavarnir og varnir gegn

barnaofbeldi

• Annars stigs forvarnir– minnka algengi á sjúkdómi með því að

minnka sjúkdómslengd og áhrif þeirra með því að greina sjúkdóminn snemma og fljótt gefa góða meðferð

Skilgreining á skimun

Kerfisbundin athugun eða rannsókn á einstaklingum sem ekki hafa sótt sér læknishjálpar vegna einkenna frá þeim sjúkdómi sem skimað er fyrir.

Framkvæmd til að finna einstaklinga í áhættuhópi fyrir ákveðinn sjúkdóm svo frekari rannsókn geti farið fram og meðferð og forvörnum komið við

Skimun íung- og smábarnavernd

• Meðfæddir sjúkdómar– td. hjartagallar, mjaðmaliðhlaup, launeista

• Vöxtur barna– td. þyngd (vanþrif/offita), höfuðummál, lengd

• Sjón og heyrn• Þroski

– td. seinn mál- eða hreyfiþroski, einhverfa, ADHD

Þroskafrávik

• Þegar einhver röskun veldur því að þroski barns fer ekki eftir „eðlilegum“ brautum miðað við það sem er þekkt (norm)

• Frávikin valda því að barnið nær ekki þroskaáföngum, færni eða hegðunarþáttum á sama aldri og önnur börn, (á sama hátt, með sama hraða og sömu aðferðum)

Þroska- og hegðunarstöð HH

• Greiningarteymi barnadeildar Heilsuverndarstöðvar Reykjavíkur (1998)

• Þroska- og hegðunarsvið MHB (2000)

• Þroska- og hegðunarstöð (2009)

• http://www.heilsugaeslan.is/throskaoghegdunarstod

Þroska- og hegðunarstöð

• Greiningarteymi myndað haustið 1998

• Þverfaglegt teymi um þroska barna– barnalæknar, sálfræðingar, iðjuþjálfi,

sjúkraþjálfari, félagsráðgjafi (talmeinafræðingur)

– gagnkvæmt og mikið upplýsingaflæði– samstarfsvilji, sveigjanleiki og traust– sameiginleg ákvarðanataka

Þroska- og hegðunarstöð

hlutverk• Greining þroska- og

hegðunarfrávika• Nánari greining vegna ADHD og

skyldra raskana• Ráðgjöf, fræðsla, meðferð• Sérhæfð námskeið fyrir foreldra

og börn • Námskeið og kennsla fyrir fagfólk

Skimun–greining-meðferð

1. stig Skimun

fyrir öll börn íung- og

smábarna-vernd

Eðlilegurþroski

Nánari greining

Úrræði, þjálfun

Frum-greining

Frávik?2. stig 3. stig

Af hverju greining?

• Inngrip snemma draga úr alvarleika meðfæddra raskana (1. stigs fötlun)

• Minnka líkur á þróun viðbótarerfiðleika (2. stigs fötlun)

• Jafna aðstöðu foreldra og barna, óháð búsetu og atgerfi og tekur tillit til þarfa fjölskyldunnar

• Miðar að auknum lífsgæðum

Greiningarteymi í heilsugæslu

• Nær til allra barna• Er ókeypis• Er sérhæfður hluti almenns kerfis • Lágur þröskuldur fyrir tilvísun• Stutt bið eftir úrskurði í kjölfar

gruns• Stutt bið eftir úrræðum

Þroska- og hegðunarstöð

• Frumgreining þegar áhyggjur vakna af frávikum í þroska eða hegðun

• Nánari greining vegna ADHD eða skyldra raskana

• Íhlutun um úrræði - meðferð– Innan leik/grunnskóla– Þjálfun/meðferð hjá sérfræðingum– Námskeið fyrir foreldra og börn– Lyfjameðferð

Námskeið á vegum Þ&H

• Námskeið um uppeldi barna– Uppeldi sem virkar – færni til

framtíðar– PMT– Þjálfunarnámskeið vegna ADHD

• Námskeið fyrir börn– Snillingarnir

LeikskóliSkóli Félagsl

eg þjónust

a

Fátækt

Heilbrigðisþjónust

a

Framtíðin ógnvænleg

Lítil áhrif og skortur á þátttöku

Neikvæð fjölmiðlun

Ófullnægjandi löggjöf

Stéttskipt búseta Neikvæð

þróun menningar

Neikvætt umhverfi

Fjárhagslegur stuðningur

við fjölskylduna

Jákvæð barnamenni

ng

Félagslíf

Óhagstæð áhrif markaðsvæðingar

Skortur á dagvistun

Atvinnuleysi

Sjúkdómarog slys

CHILDChild Health Indicators of Life and Development

Heilbrigði og vellíðan

Heilbrigðisþjónusta og stefnumótun

Verndandi og áhættuþættir

Efnahags- og félagslegir þættir

Heilsuefling fyrir börn

• Löggjöf fyrir börn• Heilsuvernd• Húsnæðismál• Vekja athygli á málefnum barna og

fjölskyldna þeirra• Þátttaka í þróun nánasta umhverfis• Heilsufræðsla• Læknisþjónusta við börn og

fjölskyldur

Dánarorskakir barna <5 áraWHO 1995

100

Mýrarkalda (5%)

Mislingar (7%)

Öndunarfærasjúkdómar (19%)

Niðurgangur (19%)

Burðarmálssjúkdómar (18%)

Annað (32%)

Vannæring (54%)

BarnasáttmáliSameinuðu þjóðanna

1. greinBörn eru allt fólk í heiminum yngra en 18 ára.

2. greinÖll börn eiga sama rétt. Engin mismunun má eiga sér stað.

6. greinBörn eiga rétt á að fá að lifa og þroskast.

24. greinÖll börn eiga rétt á heilsugæslu og hjúkrun.