พระพทธเจาตรสไววา “นาห ภกขเว โลเกน ววทาม” แปลความวา “ภกษทงหลาย เราตถาคตยอม

ไมขดแยงกบชาวโลก แตชาวโลกยอมขดแยงกบเรา ธรรมวาทยอมไมขดแยงกบใครๆ ในโลก”

แปลวาธรรมวาทคอผ ทพดถงสจธรรมความจรง พระพทธศาสนาและวทยาศาสตรตางกพดถงสจธรรม ยอม

หมายถง พระไตรปฎกไมไดผกขาดความจรงทางวทยาศาสตรและพระพทธเจายงตรสวา “อปปาทา วา ภกข

เว ตถาคตาน อนปปาทา วา ตถาคตาน ฐตา ว สา ธาต ธมมฏฐตตา ธมมนยามตา” แปลความวา “ภกษ

ทงหลาย พระตถาคตเจาทงหลายจะอบตขนหรอไมกตาม ธาตนนคอ ธรรมฐต (ความด ารงอยตาม

ธรรมชาต) ธรรมนยาม (กฎธรรมชาต) อทปปจจยตา (ภาวะทสรรพสงเกดดบตามเหตตามปจจย) ก

ยงมอย พระตถาคตเจายอมตรสรทวถงซงธาตอนนนแลวบอก แสดง บญญต แตงตง เปดเผย จาแนกทาใหเขาใจงาย”ธรรมนยามหรอกฎธรรมชาตมอยเปนกฎสากล ไมไดเปนของ

พระพทธเจาหรอของใคร ไอนสไตนกมสทธคนพบ แมกซ แพลงก และซกมนด ฟรอยดกมสทธคนพบ เพราะฉะนน ไมมใครผกขาดความจรง เมอนกวทยาศาสตรคนพบความจรงนน ถา

ตรงกบทพระพทธเจาตรสสอนไวกมแตเสรมใหพระพทธศาสนาโดดเดนขนวา พระพทธศาสนาพดเรองนมากวาสองพนปแลว ศาสตรทงหลายคอยคนพบตามหลงดวยวธการทาง

วทยาศาสตร แตพระพทธเจาทรงคนพบกอนแลวดวยวธการทางศาสนาคอสมถะและวปสสนา วธการอาจจะดตางกน แตผลของการคนพบเหมอนกนกยงสงเสรมพระพทธศาสนาหรอถา

ขดกนบาง พระพทธศาสนาไมไดบอกวาเปนเรองนอกรต

สจธรรมทมนษยแสวงหาม ๓ อยาง คอ ความจรง (Truth) ความด (Good) และความงาม (Beauty)

ไอนสไตนเหนวา วทยาศาสตรควรมงแสวงหาและพสจนความจรง สวนศาสนาควรมงแสวงหาความดและศกษาเรองศลธรรม (For science can only ascertainwhat is,

but not what should be Religion, on the other hand, deals only with evaluations of human thought and action) นคอความ

แตกตางระหวางศาสนากบวทยาศาสตรในทศนะของไอนสไตน สงทเขาไมเหนดวยกคอการทศาสนาพยายามแทรกแซงพรมแดนของวทยาศาสตรเชนในยคมดในยโรปและผกขาดความ

จรงทางวทยาศาสตรโดยองคกรศาสนา พระพทธศาสนาแสวงหาความจรงและนาเสนอความจรงโดยไมผกขาดความจรงวามเฉพาะในพระพทธศาสนา แททจรงพระพทธศาสนาแสวงหา

ทงความจรง ความดและความงาม การแสวงหาความจรงนเอง ทาใหพระพทธศาสนายอมรบความจรงทางวทยาศาสตรไดนกวทยาศาสตรอยางไอนสไตนทศกษาวทยาศาสตรทะล

ปรโปรงในทสดกจะเหนสจธรรมความจรงทไมตางจากมมมองของพระพทธศาสนา

“ถาจะมศาสนาใดศาสนาหนงทตอบสนองความตองการทางวทยาศาสตรสมยใหม ศาสนานนกคอพระพทธศาสนา” (If there is any religion that could cope with

modern scientific needs it would be Buddhism) พระพทธศาสนาปฏเสธวาไมมพระเจาผวางระเบยบแบบแผนในจกรวาล ความเปนระเบยบแบบแผนเปนเพยง

นยามหรอกฎธรรมชาต ๕ ประการ ดงน

1อตนยาม คอกฎแหงฤดกาลหรอกฎทกากบการโคจรของดวงดาวในทองฟากฎธรรมชาตททาใหเกดปรากฏการณธรรมชาต เชน นาขน นาลง ฟารอง ฟาผา กฎแรงโนมถวงของโลก

ปจจบนกคอกฎทางฟสกสทกากบความเปนไปของสงไมมชวตทงหลาย

1

2พชนยาม คอกฎแหงเมลดพนธหรอกฎทางชววทยาทกาหนดใหสงมชวตทงพชและสตวสบตอลกษณะเฉพาะไปยงลกหลาน เชน มะมวงออกลกเปนมะมวง ลงออกลกเปนลง ทงมนษย

สตวและพชทงหลายสบตอเนองกนไปรนแลวรนเลาไมขาดสาย ปจจบนเราเรยกวากฎพนธกรรม

3จตนยาม คอกฎเกยวกบการทางานของจต เชน จตเกดดบเปนกระแส จตมเครองประกอบคอเจตสกซงเกดดบพรอมกบจต กฎเกยวกบการทางานของจต เรยกวากฎทางจตวทยาใน

ปจจบน

4กรรมนยาม คอ กฎแหงเหตและผลทกากบความเปนไปของชวตมนษย เชน ทาดไดด ทาชวไดชว มนษยเจรญหรอเสอมเพราะการกระทา

5ธรรมนยาม คอกฎธรรมชาตทกาหนดความสมพนธของสรรพสงทองอาศยกนและกนเกดขนตามเหตตามปจจย นนกคอหลกปฏจจสมปบาท กฎธรรมชาตนเปนกฎใหญทครอบคลม

กฎทง ๔ ขอขางตนเพราะไมวานกวทยาศาสตรจะคนพบกฎใหมอะไรออกมากไมเกนไปกวานยามทง ๕ ดงกลาวมาแลว

ไอนสไตนเหนวาศาสนากบวทยาศาสตรควรพงพาอาศยซงกนและกน เขากลาววา “วทยาศาสตรทไมมศาสนายอมพกลพการ สวนศาสนาทไมมวทยาศาสตรยอมมดบอด”

(Science without religion is lame, religion without science is blind)

2

หมายความวาวทยาศาสตรทไมยอมรบคณคาทางศาสนาจะขาดศลธรรม ทงน เพราะ

ทยา วทยาศาสตรศาสตรศกษาแตความจรง ขณะทศาสนาศกษาเรองความด ถาวทยาศาสตร

ละทงศ า ไมสนใจศาสนากจะขาดศลธรรม เมอขาดศลธรรมกเทากบขาดทศทาง วทยาศาสตรท

ท ขาดทศทางยอมจะจบจดและไปไมถงจดหมาย พระพทธศาสนาโดนใจไอนสไตนตรงท

พ ธรรมะพยายามปลดปลอยมนษยชาตจากโซตรวนของความยดมนในอตตาตวตนแลว

นา ยงเขาสความจรงทยงใหญ คอเหนความเปนหนงเดยวกบจกรวาล นนคอเหนความ

ช เชอมโยงของสรรพสง ทฤษฎสมพทธ(relativity) ทไอนสไตนคนพบทาใหเขา

องเ มองเหนสรรพสงในจกรวาลนเชอมโยงเปนหนงเดยวเหมอนหลกปฏจจสมปบาทในพระพทธศาสนา

คาวา “บรณาการ” (integration) หมายถง การนาสงทแยกกนมารวมเขาเปนอนหนงอนเดยวกนจนเกดองครวม (the whole) ถาศรทธาในพระพทธศาสนากบปญหาทาง

วทยาศาสตรเปนไปในทางเดยวกนคอสงเสรมสนบสนนซงกนและกนกจะกอใหเกดองครวมทสมบรณ

องครวมนแหละคอบรณาการเนองจากคาวา “วทยาศาสตร” ครอบคลมไปถงศาสตรสมยใหมทอาศยวธการทางวทยาศาสตรสรางระบบความรขนมา เชน ครศาสตร มนษยศาสตร

สงคมศาสตร เราจงสามารถบรณาการพระพทธศาสนาเขากบศาสตรสมยใหมดวยวชาพทธศาสตร (Buddhist Studies) เรยกอกอยางหนงวา พทธวทยาหรอพทโธโลย

(Buddhology) นยมใชวธแรกในการบรณาการพระพทธศาสนากบศาสตรสาขาตาง ๆ คอ ใชองคความรในศาสตรทงหลายมาชวยอธบายขยายความพระพทธศาสนาซงจะชวยทาให

พระพทธศาสนาเปนทยอมรบของคนรนใหมไดงายมากขน

ทานเจาคณอาจารยพระพรหมคณาภรณ(ป.อ.ปยตโต) ไดใชวธการนในการเขยนหนงสอเรองพทธธรรม แมพระอรรถกถาจารยผอธบายขยายความพระไตรปฎกกใชวธการนในการนาเอา

ความรจากศาสตรและปรชญาตาง ๆ มาอธบายคาสอนในพระพทธศาสนา เราพบเรองราวในพระไตรปฎกทพระพทธเจากทรงใชองคความรจากนตศาสตรในสมยนนมาประกอบการ

บญญตพระวนยในกสภารทวาชสตร พระพทธเจาทรงใชองคความรดานการเกษตรมาอธบายธรรมแกชาวนาคนหนงวา “สทธา พช ตโป วฏฐ ปญญา เม ยคนงคล เปนตนแปลความวา

3

“ศรทธาเปนเมลดพช ความเพยรเปนฝน ปญญาเปน

แอกและไถ หรเปนงอนไถ ใจเปนเชอก สตเปนผาลและปฏก” นเปนการบรณาการพทธธรรมเขากบเกษตรศาสตรนบเปนวธการอธบายพทธธรรมโดยใชศาสตรในยคนนมาเปนเครองเสรม

ประกอบการนาองคความรในวทยาศาสตรสาขาฟสกสมาอธบายขยายความใหกบคาสอนเรองอนตตาในพระพทธศาสนา นกวทยาศาสตรสมยปจจบนไดปฏเสธความมอยของหนวยท

เลกทสดของสสารทเรยกวา อะตอม (Atom) คาวา อะตอม ในภาษากรก แปลวาตดแบงไปอกไมได นกปรชญาในสมยโบราณเชอวา มอะตอมทแบงยอยไมได แตนกวทยาศาสตรในยค

ปจจบนบอกวา เราสามารถแบงอะตอมออกเปนอนภาคทเลกลงไปอกเรยกวา โปรตอน นวตรอนและอเลคตรอน อนภาคเหลานมสภาพเปนประจไฟฟาทาปฏกรยาตอกน

นกวทยาศาสตรชอวาเมอรเรย เกลลแมนน (Murray GellMann) ไดคนพบวา แมแตอนภาคทง ๓ ชนดของอะตอมคอโปรตอนนวตรอนและอเลคตรอนยงไมใชสวนประกอบท

เลกทสดของสสาร อนภาคเหลาน ยงแบงยอยลงเปนหนวยทเลกกวานนเรยกวา ควารก (Quark)และเลปตอน (Lepton) หนวยยอยทงสองชนดนไดเกาะกลมกนเปนอนภาคของ

อะตอม มเรองนาสนใจสาหรบชาวพทธ เกดขนเมอเมอรเรย เกลลแมนตงชอกลมของควารกประเภทหนงวา“มรรคมองคแปด (Eightfold Way)” เกลลแมนบอกวา เขาตงชอนตาม

คาวา “อรยมรรคมองคแปด (Noble Eightfold Path)” ในพระพทธศาสนา นแสดงถงอทธพลของพระพทธศาสนาทมตอนกวทยาศาสตรคนน เมอรเรย เกลลแมน ไดรบรางวล

โนเบล สาขาฟสกส เมอ พ.ศ.๒๕๑๒การทนกวทยาศาสตรคนพบสวนประกอบยอยของอะตอมเชนนไดชวยยนยนคาสอนเรองอนตตาในพระพทธศาสนา คาวา อนตตา หมายถงวาสง

4

ทงหลายไมมแกนสารทดารงอยไดโดยลาพงตวเอง ทกสงทกอยางทงในฝายรปธรรมและนามธรรมตางองอาศยกนและกนเกดขนตามหลกปฏจจสมปบาท ดงนน การคนพบโครงสรางท

เปนสวนประกอบยอยของอะตอมไดชวยยนยนความจรงของคาสอนเรองอนตตาและปฏจจสมปบาทในพระพทธศาสนา

การคนพบทฤษฎสมพทธ (Relativity) ของอลเบรต ไอนสไตน ไดมสวนชวยอธบายขยายความหลกปฏจจสมปบาท (Dependent Origination) ในพระพทธศาสนา

นอกจากนทฤษฎสมพทธของไอนสไตนยงชวยสนบสนนทฤษฎเกยวกบกาเนดจกรวาลทมชอวา ทฤษฎการระเบดครงใหญ (Big Bang Theory) นกวทยาศาสตรในยคปจจบน

ยอมรบกนแลววาจกรวาลของเราถอกาเนดครงแรกจาก

การระเบดครงใหญ เมอประมาณ ๑๓,๐๐๐ ปมาแลว

หลกฐานทนกดาราศาสตรรวบรวมไดจากการสองกลอง

ดดาวบนทองฟาไดทาใหทฤษฎการระเบดครงใหญนม

ความนาเชอถอมากขนเมอสองกลองดดาวบนทองฟา

นกวทยาศาสตรพบวา ดาวฤกษหลายลานดวงรวมกลม

กนเปนดาราจกรหรอกาแลคซ ดวงอาทตยของเราเปน

ดาวฤกษดวงหนงทสงกดอยกบดาราจกรทชอวาทาง

ชางเผอกหรอทางนานม (Milky Way) ดาราจกร

ทงหลายไดรวมกลมกนเปนจกรวาลน นกดาราศาสตร

คานวณวาจกรวาลของเราประกอบดวยดาราจกร

จานวนหนงแสนลานดาราจกร การคนพบนชวยใหเรา

ยอมรบความเปนไปไดของคาวา “แสนโกฏจกรวาล”

ในจฬนสตรในพระไตรปฎกนกวทยาศาสตรสงเกตพบวา

ดาราจกรหรอกาแลคซทงหลายกาลงเคลอนทหนหาง

จากจดศนยกลาง ทกวนนกยงเปนอยางนน

นกวทยาศาสตรจงตงทฤษฎวาแรกเรมเดมท เมอ

๑๓,๐๐๐ ปมาแลว ดาราจกรทงหลายเคยอยรวมกน

เปนกลมพลงงานทเขมขนมากเหมอนกบฟองไขจกรวาล

(Cosmic Egg) เมอฟองไขจกรวาลระเบดขนซงเรยกวา การระเบดครงใหญกทาใหกลมกอนพลงงานทงหลายแตกกระจายออกจากจดศนยกลาง เมอแตกกระจายออกมาแลว กลม

กอนพลงงานเหลานนมอณหภมลดลงและไดผสมผสานกนจนกลายเปนดวงดาวและดาราจกรในปจจบน การทดาราจกรทกวนนยงคงเคลอนทหนหางจากกนและกนกแสดงถงการท

จกรวาลถอกาเนดการระเบดครงใหญนน โดยไมมหตถของพระเจาสรางโลกเขามาเกยวของแตอยางใด ทฤษฎกาเนดของจกรวาลทนกวทยาศาสตรสวนใหญยอมรบนสอดคลองกบ

ขอความในอคคญญสตร ตอนทวาดวยกาเนดของโลกตามเหตตามปจจยโดยไมมพระเจาผสรางโลกเขามาเกยวของ

วธบรณาการแบบใหมทใช เปนการปรบพระพทธศาสนาเขาหาศาสตรสมยใหม คอ ใชศาสตรสมยใหมเปนตวตงแลวนาหลกธรรมในพระพทธศาสนามาเปนสวนเสรมเพอชวยให

เกด ความสมบรณดวยมตทางศลธรรมของศาสนา วธการนใชกบการศกษาแบบธรรมประยกตหรอทเรยกวา ธรรมวทยา หรอธรรมโมโลย (Dhammology)คาวา “ประยกต”

หมายถง “ปรบใชประโยชน” ดงนน วธบรณาการแบบท ๒ กคอการศกษาแบบธรรมประยกต ซงหมายถงการปรบใชธรรมใหเขากบสถานการณตางๆโดยอาศยศาสตรสมยใหมเปน

สะพาน วธการนนอกจากจะชวยทาใหธรรมเปนอกาลโกคอไมลาสมย เพราะสามารถปรบเขากบวถชวตของทกคนทกยคทกสมย แลวยงจะเปนการชวยนาศลธรรมกลบมาสโลกนอกดวย

ไอนสไตนกลาววา ศาสตรทงหลายมงแสวงหาความจรง ไมไดแสวงหาความด ศาสตรสมยนสอนคนใหเปนคนเกงโดยไมจาเปนตองเปนคนด เพราะเขาถอวาไมใชหนาทของศาสตร

สมยใหมทจะสอนศลธรรม การสอนศลธรรมเปนหนาทของศาสนา ทกวนนบานเมองเตมไปดวยคนเกงแตไมด กเพราะไมมการสอนศลธรรมในศาสตรทงหลายดงนน พระพทธศาสนาจงม

หนาทสอนธรรมประยกตเพอใชควบคไปกบศาสตรทงหลายสาหรบผลตคนททงเกงและดออกสสงคมใหมากยงขน

5

หลวงพอพทธ ทาสเลาวา คนสมยโบราณเวลาไถนาจะเทยมควายสองตวเขาคกนคอเทยมควายแกค

กบควายหนม ควายแกไมคอยมแรงแตรคาสงเจาของเปนอยางด ควายหนมมแรงลากไถแตไมรคาสง

เจาของ เมอเทยมคกนแลวควายแกฟงคาสงเจาของแลวเบยดควายหนมใหเดนไปตามคาสงนน

ภาระในการ ออกแรงลากไถเปนของควายหนม ซงเดนและหยดตามควายแก การไถนาสาเรจได

เพราะเทยม ควายสองตว ควายหนมเปนตวแรงลากไถ ควายแกเปนตวทรคอยก าหนดให

เลยวขวา ชวตทดกเหมอนการไถนาดวยควายสองตว ความรในการประกอบอาชพเปนเลยวซาย

เหมอนควาย หนมตวแรง สวนความรวาอะไรควร ไมควรเปนเหมอนควายแกตวร ศาสตรทงหลาย

สอนใหคนม ความรในการประกอบอาชพ สวนศาสนาสอนใหคนรวาอะไรควรไมควร ศาสตรสอนคน

ใหเปนคนเกง ศาสนาสอนคนใหเปนคนด ถาทงศาสตรและศาสนารวมมอกนในการจดการศกษา

สงคมจะได คนททงเกงและด

ดงนน การสอนแบบบรณาการสอดแทรกพระพทธศาสนาเขากบศาสตรทงหลายตามวธท ๒ น จงจาเปนสาหรบผลตคนททงเกงและดสสงคม ครสามารถสอนสอดแทรกธรรมเมอ

สอนวชาตางๆ ในโรงเรยน นกเรยนกจะไดความรในศาสตรและขอควรปฏบตตามหลกพระพทธศาสนาไปพรอมกน ในโรงเรยนวถพทธ ครสามารถสอนนกเรยนใหทากจกรรมตางๆ

อยางมสตและสมาธโดยตงชอกจกรรมนนวา “แบบพทธ” เชน ทาสวนแบบพทธ ทานอาหารแบบพทธ เลนกฬาแบบพทธ เลนดนตรแบบพทธในประเทศญป นมการสอนสอดแทรก

พระพทธศาสนานกายเซนเขากบวถชวตคนญป นไดอยางกลมกลน เขาใชคาวา “แบบเซน” กบกจกรรมทกอยางทตองทาอยางมสมาธ เชน จดดอกไมแบบเซน ทาสวนแบบเซน

ชงชาแบบเซน วาดภาพแบบเซน ขจกรยานแบบเซน บรหารแบบเซน ในมหาวทยาลยควรมหลกสตรสรางรายวชาทประยกตพทธธรรมเขากบศาสตรสาขาตางๆ ซงเปนการเสรมธรรมเสรม

ปญญาเขาไปในศาสตรเหลานน รายวชาประเภทนมกลงทายดวยคาวา “เชงพทธ” หรอ “แนวพทธ” เชน เศรษฐศาสตรเชงพทธ รฐศาสตรเชงพทธ การจดการเชงพทธ พทธจตวทยา

ศกษาศาสตรแนวพทธศาสตร ธรรมประยกต

ชารลส ดารวน เจาของทฤษฎววฒนาการไดกลาวไววา “เผาพนธทอยรอดไมใชเผาพนธทเขมแขงทสดหรอฉลาดทสด แตเปนเผาพนธทปรบตวเขากบการเปลยนแปลงไดดทสด

(the most adaptable to change)”

พระพทธศาสนาจะอยรอดในสงคมใดกตองปรบตวใหทนตอความเปลยนแปลงในสงคมนน

คดลอก-ตดตอ..จาก พระธรรมโกศาจารย (ประยร ธมมจตโต), ศ.ดร.ราชบณฑตกตตมศกด

อธการบดมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

6. end