PORTAL ZA PRAVNIKE I STUDENTE PRAVA U BIH

AUTORSKO PRAVOSKRIPTA

WWW.BH-PRAVNICI.COM INFO@BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COM

PRONALAZAKO PRAVOUVODPrvi zakonski tekst kojim je ureena materija pronalazakog prava bio je francuski zakon iz 1791.godine. Ovaj primjer slijedile su SAD 1792, a zatim i druge industrijski razvijene zemlje. Monopolsko pravo koje se daje pronalazau, odnosno proizvoau uglavnom dobija oblik patenta, mada postoje i drugi oblici zatite pronalazakog prava: tzv.mali patenti, tehnika unapreenja itd. Prvi zakon iz ove oblasti u naoj zemlji bio je Zakon o zatiti industrijske svojine od 17.02. 1922.godine, koji je, uz izmjene uinjene 1928.godine, bio na snazi sve do kraja II sv.rata. Nakon II sv.rata, 1948.godine donesen je Zakon o pronalascima i tehnikim usavravanjima, koji je kao osnovni instrument zatite pronalazaka usvojio tzv.pronalazako svjedoanstvo, po uzoru na SSSR. Zakon je predvidio i patent, koji je bio namijenjen zatiti inostranih pronalazaa. Po sistemu pronalazakih svjedoanstava drava je bila nosilac prava na pronalazak i prava iz pronalaska, a pronalazau su bila garantovana pronalazaka moralna prava i odreena imovinska prava (pravo na naknadu). Prelaskom na samoupravljanje 1952.godine, u praksi se poinju izdavati patenti, ak i za domae pronalazae. Takvo stanje sankcionirano je odlukom Glavne dravne arbitrae iz 1954, a posebno Zakonom o patentima i tehnikim unapreenjima iz 1960, koji je bio na snazi sve do 1981.godine kad je donesen novi Zakon o zatiti pronalazaka, tehnikih unapreenja i znakova razlikovanja. Danas je u BiH na snazi Zakon o industrijskom vlasnitvu u Bosni i Hercegovini iz januara 2002.godine (Sl.glasnik BiH br.2/03). Meunarodna zatita pronalazakog prava ostvarena je potpisivanjem Konvencije Pariske unije za zatitu industrijske svojine iz 1883.godine, kao i posebnim uim konvencijama, aranmanima i sporazumima usvojenim u okviru Pariske unije, kao i drugim regionalnim ugovorima.

I PREDMET ZATITE PRONALAZAKOG PRAVAPredmet zatite pronalazakog prava je pronalazaki rad, odnosno sam pronalazak kao njegov produkt.

1. PRONALAZAKPronalazak je odreeno rjeenje rjeenje definisanog tehnikog problema koje je novo, ima inventivnu razinu i moe se industrijski primijeniti. Dakle, da bi bio podoban za zatitu, pronalazak mora ispuniti 3 uslova: 1. da je nov; 2. da ima inventivni nivo; 3. da se moe industrijski primijeniti. Da li je pronalazak nov ili ne cijeni se objektivno, tj. prema stanju tehnike u svijetu. Pod stanjem tehnike se podrazumijeva sve ono to je na bilo koji nain poznato svjetskoj javnosti. Poznatim se smatra tehniko rjeenje koje je bilo opisano, izloeno ili upotrijebljeno na takav nain da ga strunjak na osnovu toga moe upotrijebiti. Trenutak u kome se ocjenjuje novost pronalaska je trenutak isticanja zahtjeva za pravnu zatitu. Postoje 2 izuzetka od pravila po kome svako objavljivanje nanosi povredu novosti pronalaska. Prvi se odnosi na tzv. sajamski prioritet, a drugi na sluaj kad je pronalazak uinjen dostupnim javnosti bez pristanka pronalazaa. Dodatni uslov koji Zakon postavlja u oba sluaja jeste da je do objavljivanja dolo 6 mjeseci prije podnoenja prijave patenta.

2

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COMSmatra se da pronalazak ima inventivni nivo ako rjeenje odreenog problema za strunjaka ne proizilazi na oigledan nain iz postojeeg stanja tehnike.

Pronalazak je industrijski primjenljiv ako je tehniki izvodljiv i ako se moe proizvesti ili upotrijebiti u bilo kojoj oblasti industrije i u poljoprivredi.

Pronalascima u smislu podobnosti za pravnu zatitu se ne smatraju: a) otkria, naune teorije i matematike metode; b) estetske tvorevine; c) planovi, pravila i metode za izvoenje umnih aktivnosti, igara ili privrednih aktivnosti; d) programi raunara; e) prikazivanje informacija definisano samim sadrajem tih informacija.

2. TEHNIKA UNAPREENJATehnikim unapreenjem smatra se svaka racionalizacija rada nastala primjenom poznatih tehnikih sredstava i tehnolokih postupaka, kojom se postie poveanje dohotka, produktivnosti rada, poboljanje kvaliteta ili tehnike kontrole proizvoda, uteda materijala ili energije, bolje iskoritavanje sredstava za rad, poboljanje zatite na radu ili zatite ovjekove okoline. Tehnikim unapreenjem smatra se i rjeenje tehnikog problema kome nije priznata zatita patentom, ako ispunjava navedene uslove. Iz navedene definicije uoljive su karakteristike tehnikog unapreenja i njegove razlike u odnosu na pronalaske: 1. Tehnika unapreenja moraju biti tehnike prirode, tj. da predstavljaju tehnika rjeenja; 2. Ona ne predstavljaju novo rjeenje problema, ve svako rjeenje ostvareno racionalnijom primjenom poznatih sredstava i postupaka. Ona su relativno nova, tj. predstavljaju nova rjeenja u granicama preduzea u kojima trebaju biti primijenjena; 3. Za razliku od pronalazaka, kod kojih korisnost nije uslov pravne zatite, tehnika unapreenja mora ju biti korisna; 4. Tehnika rjeenja trebaju biti originalna, tj. predstavljati rezultat kreativnog rada, a ne rutinsko prenoenje poznatih tehnikih iskustava iz drugih preduzea ili iz strune literature.

3. KNOW HOWKnow how obuhvata sve vrste tehnikih znanja i iskustava koja predstavljaju tajnu, a slue za primjenu pronalaska u procesu proizvodnje. Pod pojmom know how podrazumijevaju se i sve vrste tehnolokih postupaka, recepture, tehnikih opita i proizvodnih i fabrikih tajni, ukljuujui i nepatentirane pronalaske. Smatra se da predmet industrijske svojine po svojoj prirodi moe biti samo tzv.tehniki know how, a ne i komercijalni know how, mada ima i drugaijih miljenja.

3

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COMBitni element know how-a predstavlja njegova tajnost, jer on svoju vrijednost ima samo dok se uva u tajnosti. Tajnost se posmatra relativno, tj. kao znanja i iskustva poznata samo uskom krugu lica. Danas postoje odreene tendencije u teoriji i gleditima meunarodnih organizacija i udruenja, da se element tajnosti eliminie iz definicije know how-a.

II OBLIK PRAVNE ZATITE 1. PATENTPatent je pravo kojim se titi pronalazak koji ispunjava uslove zatite. U formalnom smislu, patent je isprava koju na zahtjev ovlatenog lica izdaje nadleni organ uprave i predstavlja dokaz da je lice navedeno u ispravi nosilac prava iz patenta. U materijalnom smislu, patent je pravo odreene sadrine koje je od strane nacionalnog zakonodavstva priznato njegovom nosiocu na odreenoj teritoriji i u odreenim vremenskim granicama. 1. Materijalni uslovi za patentiranje Da bi mogao biti patentiran, pronalazak mora ispunjavati ope i posebne uslove. Opi uslovi su novost, inventivni nivo i industrijska primjenjivost. Nacionalna zakonodavstva pored opih predviaju i neke posebne uslove. Po naem Zakonu, patentom ne mogu biti zatieni: a) pronalasci ije bi objavljivanje ili iskoritavanje bilo protivno javnom poretku ili moralu; b) pronalasci medicinskog postupka (dijagnostika, hirurgija, lijeenje) koji se primjenjuje neposredno na ivom ljudskom ili ivotinjskom organizmu, osim pronalazaka koji se odnose na proizvode, materije ili smjese koje se upotrebljavaju pri takvom postupku.

2. Vrste patenata Osnovni patent se izdaje za svaki novi pronalazak koji ispunjava zakonske uslove. Uz ovaj patent, na Zakon definie i patent sa skraenim trajanjem, na koji se shodno primjenjuju odredbe koje se primjenjuju i za patent. Razlika je u vremenu trajanja: patent traje 20, a patent sa skraenim trajanjem 10 godina od dana podnoenja prijave. Dopunski patent moe se izdati u sluaju da je dopunjen ili usavren pronalazak za koji je ve izdat osnovni patent. Shodno tome, moe postojati vie dopunskih patenata. Dopunski patent dijeli sudbinu osnovnog patenta u pogledu roka trajanja. Ako je osnovni patent prestao da vai, dopunski patent se na zahtjev nosioca patenta moe proglasiti osnovnim patentom. Zavisni patent je patent kojim se titi pronalazak koji se ne moe upotrebljavati bez upotrebe nekog drugog, ranije zatienog patenta. Povjerljivi patent izdaje se za pronalaske koji se odnose na odbranu drave. 3. Postupak patentiranja Sticanje pojedinih prava industrijskog vlasnitva u Bosni i Hercegovini ostvaruje se podnoenjem prijave Institutu za standarde, mjeriteljstvo i intelektualno vlasnitvo Bosne i Hercegovine. Patentnu prijavu u pismenom obliku podnosi zainteresirano lice. Za podnosioca prijave se pretpostavlja da je on pronalaza ili njegov pravni sljedbenik. Prijava se podnosi za svaki pronalazak posebno. Jednom prijavom se zatita za vie pronalazaka moe zahtijevati samo ako su ti pronalasci meusobno ta ko povezani da ostvaruju jedinstvenu pronalazaku zamisao (jedinstvo pronalaska). Prijava mora sadravati podatke o podnosiocu i pravu za koje se trai zatita. Patentni zahtjev mora biti istaknut precizno i potpuno. Uz prijavu se podnosi

4

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COMi opis pronalaska, u kome se naznaava ta je u pronalasku novo, kao i nain na koji je najbolje koristiti taj pronalazak. Prijava obavezno sadri i abstrakt. To je kratak sadraj sutine pronalaska koji slui iskljuivo u svrhu tehnikog informiranja i nema uticaja na obim traene zatite. Pravo prvenstva. Od trenutka podnoenja uredne prijave, podnosilac stie prioritet u odnosu na sva ostala lica koja bi nakon njega podnijela prijavu za isti pronalazak. Podnosiocu prijave se na njegov zahtjev izdaje potvrda, tzv.rubrum. Osim ovog prioriteta, postoje jo 2 vrste prioriteta, priznatih i odredbama Konvencije Pariske unije za zatitu industrijske svojine. To su tzv.sajamski (izlobeni) prioritet i unionistiki prioritet. Sajamski prioritet lice koje izloi neki pronalazak na zvaninoj ili zvanino priznatoj izlobi (sajmu) u nekoj zemlji lanici Pariske unije ili Svjetske trgovinske organizacije (WTO), moe u prekluzivnom roku od 3 mjeseca od dana zatvaranja izlobe traiti zatitu za taj pronalazak sa prioritetom od dana izlaganja. Uslov je podnoenje pismene potvrde nadlenog organa da je u pitanju zvanino priznata izloba meunarodnog karaktera. Unionistiki prioritet pripadniku zemlje Pariske unije ili WTO, koji je u nekoj zemlji podnio urednu patentnu prijavu, priznaje se pravo da u roku od 12 mjeseci zatrai sa prioritetom zatitu i u drugoj zemlji lanici. Ispitivanje patentne prijave. Po prijemu prijave, Zavod za patente ispituje da li je uredna. Ako nije, Zavod poziva podnosioca da otkloni nedostatke u roku od 90 dana. Ovaj rok se moe na zahtjev podnosioca prijave produiti za jo najvie 90 dana. Ako se nedostaci ne otklone u roku, prijava se odbacuje zakljukom. Ako se nedostaci otklone u roku, priznaje se prioritet prve prijave. Prijava e se odbaciti zakljukom i u sluaju da se podnosilac u toku postupka pismeno izjasni da odustaje od zahtjeva. Ako je prijava uredna, ispituje se da li su ispunjeni uslovi za priznanje traenog prava. Ovo ispitivanje nije potpuno, jer se novost pronalaska ispituje samo ako je pokrenut postupak za potpuno ispitivanje uslova za priznanje patenta. Prijava se objavljuje i postaje dostupna javnosti po isteku 18 mjeseci od dana podnoenja. Na zahtjev podnosioca prijava se moe objaviti i ranije, ali najmanje 90 dana nakon podnoenja. Neobjavljena prijava moe se razgledati samo na osnovu pismene saglasnosti podnosioca prijave. Ako se utvrdi da pronalazak ne ispunjava uslove za patentiranje, prijava se objavljuje i zahtjev odbija rjeenjem. Svako lice moe podnijeti zahtjev da se izvri potpuno ispitivanje uslova za priznanje patenta, tj. da se izvri i ispitivanje novosti pronalaska, s tim da je duan platiti taksu i trokove potpunog ispitivanja. Potpunim ispitivanjem se utvruje da li je pronalazak u trenutku podnoenja zahtjeva ispunjavao uslove podobnosti za patentiranje i da li opis patenta ispunjava zakonske uslove. Podnosilac prijave moe zahtjev za potpuno ispitivanje podnijeti od dana podnoenja prijave, a ostala lica od dana njenog objavljivanja. Zahtjev se u svakom sluaju mora podnijeti u roku od 4 godine od dana objavljivanja prijave. Istekom ovog roka prestaju patentna prava koja se priznaju bez potpunog ispitivanja. Na navedeni nain nae pravo usvaja sistem tzv. odloenog ispitivanja patentne prijave. Na ovaj nain se rastereuje aparat za ispitivanje patentnih prijava, jer je praksa pokazala da se u samo oko 10% sluajeva patentni pronalasci iskoritavaju, tj. podnose zahtjevi za potpunim ispitivanjem. Pored opisanog, u praksi postoje jo 2 sistema: 1. Sistem strogog prethodnog administrativnog ispitivanja patentnih prijava, po kome svaka prijava podlijee potpunom prethodnom ispitivanju na osnovu kojeg se donosi odluka o izdavanju patenta ili odbijanju zahtjeva. 2. Sistem prijave, prema kome se na osnovu podnesene prijave automatski izdaje patent, a zainteresirana lica upuuju na sud da ospore punovanost tako izdatog patenta.

5

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COMPrijave za priznanje patenta za povjerljive pronalaske. Povjerljivi pronalasci odnose se na odbranu drave ili su od znaaja za sigurnost drave. Prijave za te pronalaske smatraju se povjerljivim. Prijave za pronalaske koji se odnose na odbranu drave podnose se nadlenim ministarstvima odbrane, a prijave za pronalaske koji su od znaaja za sigurnost drave ponose se nadlenim MUP-ovima. Protiv rjeenja koja po ovim prijavama donesu nadlena ministarstva alba nije dozvoljena. Patent za povjerljivi pronalazak se ne objavljuje. Iskljuivo pravo na koritenje i raspolaganje povjerljivim patentima pripada nadlenim ministarstvima odbrane, a pronalazau pripada samo jednokratna naknada. Visina naknade utvruje se sporazumno, a ako se sporazum ne postigne naknadu utvruje sud u vanparninom postupku. U sluaju da nadlena ministarstva utvrde da prijavljeni pronalazak nije povjerljiv, dostavljaju prijavu Institutu koji nastavlja postupak. Ako ministarstva tek nakon priznanja patenta utvrde da pronalazak nije povjerljiv, kompletan spis se dostavlja Institutu i dalji postupak je isti kao kod obinog patenta. S druge strane, ako Institut primi prijavu za koju ocijeni da se odnosi na povjerljivi pronalazak, pozvae podnosioca da se o tome izjasni. U daljem toku postupka mogue su 3 situacije:: 1. Ako se podnosilac prijave saglasi sa ocjenom Instituta, Institut e prijavu dostaviti nadlenom ministarstvu na dalji postupak; 2. Ako se podnosilac prijave ne saglasi, a svoje miljenje potkrijepi dokazima koje Institut prihvati, Institut e nastaviti redovni postupak za dodjelu obinog patenta. 3. Ako se podnosilac prijave ne saglasi, a svoje miljenje ne potkrijepi ili ga ne potkrijepi dovoljnim dokazima, Institut e donijeti zakljuak o svojoj nenadlenosti i ustupit e prijavu nadlenim ministarstvima.

Izdavanje patenta. O urednoj prijavi odluuje se rjeenjem. Rjeenje se donosi u granicama podnesenog zahtjeva, a Institut moe donijeti jedno od slijedeih rjeenja: a) rjeenje kojim e utvrditi da pronalazak ispunjava sve zakonske uvjete; b) rjeenje kojim se utvruje da pronalazak samo djelimino ispunjava zakonske uvjete. Tim rjeenjem se u odgovarajuem obimu suava dalje vaenje patentnog zahtjeva; c) rjeenje o oglaavanju nitavnim, ako pronalazak danom podnoenja patentne prijave nije ispunjavao zakonske uvjete za patentnu zatitu. Prije izdavanja rjeenja iz stava kojim se suava obim prava ili se prijava odbija, Institut e prethodno pismeno obavijestiti imaoca patenta o razlozima zbog kojih ne moe priznati pravo ili ga ne moe priznati u traenom obimu i pozvati ga da se u roku od 90 dana izjasni o tim razlozima i eventualno otkloni nedostatke. Ako podnosilac ne otkloni nedostatke, odnosno ne saglasi se sa promjenom zahtjeva koju predlae Institut, patent e se oglastiti nitavim u cjelini ili djelimino i to sa dejstvom od dana dodjele patenta (ex tunc). Upis patenta u registar. Patenti se upisuju u registar patenata koji ima svojstvo javnih knjiga. Podaci uneseni u registar smatraju se tanim. Po izvrenom upisu, nosiocu patenta se izdaje patentna isprava. Osporavanje patenta vri se tubom. Spor moe pokrenuti samo zainteresirano lice: pronalaza ili njegov pravni nasljednik. Tuba se moe podnijeti za svo vrijeme trajanja patentne zatite. U tubenom zahtjevu tuilac istie i zahtjev da on bude oglaen za nosioca patenta. On je duan da u roku od 90 dana od dana pravosnanosti presude kojom se usvaja tubeni zahtjev, zatraiti da na osnovu presude bude upisan u registar patenata, a pod prijetnjom brisanja patenta iz registra patenata.

6

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COMTeret dokazivanja je na tuiocu. Sudska presuda je deklarativnog dejstva prema tuiocu, a nema dejstva prema savjesnim treim licima. Eventualne naknade koje su trea lica plaala ranijem nosiocu patenta, nakon pravosnanosti presude plaaju se novom nosiocu patenta. 4. Sadraj i pravna priroda subjektivnog patentnog prava Sadraj subjektivnog patentnog prava je imovinsko-pravno ovlatenje nosioca patenta da iskoritava i raspolae pronalaskom koji je zatien tim patentom. Prava pronalazaa ne ine sadrinu subjektivnog patentnog prava, ve predstavljaju posebna moralna (autorsko-pravna) ovlatenja pronalazaa. Dakle, pravi se razlika izmeu imovinskog ovlatenja na iskoritavanje pronalaska (patentno pravo) iji je nosilac titular patenta, i lino-pravnog ovlatenja na zatitu linosti pronalazaa (pronalazako pravo), iji je nosilac pronalaza. Ovo vai ak i u sluaju kad se ta dva subjekta stiu u jednoj osobi. Pravna priroda. Subjektivno patentno pravo je iskljuivo (monopolsko) pravo apsolutnog karaktera (djeluje erga omnes), koje je vremenski, prostorno i stvarno ogranieno. Monopolsko (iskljuivo) pravo ima privremeni karakter. Zakonom je ogranieno na odreeni rok trajaja patenta, koji znatno varira od zemlje do zemlje. Subjektivno patentno pravo je i prostorno ogranieno na teritoriju drave u kojoj je izdat patent. Zbog toga se privredno znaajni pronalasci patentiraju u velikom broju zemalja. Subjektivno patentno pravo je i stvarno ogranieno i odnosi se samo na predmet pronalaska koji je zatien patentom, a ne i na bilo koji drugi predmet industrijske svojine, npr. na pratei know how. U pravnoj literaturi se navodi i da je subjektivno patentno pravo relativnog karaktera, u tom smislu to njegov opstanak zavisi od izvjesnih injenja, odnosno ponaanja nosioca patenta: od plaanja godinjih taksi, iskoritavanja pronalaska koji je predmet patenta itd. 2. TEHNIKA UNAPREENJA * 1. Sadrina prava iz tehnikih unapreenja Tehnika unapreenja predstavljaju racionalniju primjenu poznatih tehnikih sredstava i tehnolokih postupaka. Ona njihovim autorima ne daju nikakvo iskljuivo pravo iskoritavanja. Sadrinu prava iz tehnikog unapreenja ini s jedne strane pravo autora na naknadu, a sa druge strane pravo preduzea u kojoj je tehniko unapreenje ostvareno na naknadu za koritenje tog unapreenja od strane nekog drugog lica (fizikog ili pravnog). 2. Osnovi sticanja prava iz tehnikih unapreenja Osnovi su: Zakon, autonomni pravi akti preduzea i ugovori. Zakon odreuje samo osnovna rjeenja i zainteresirana lica upuuje da svoje odnose urede odredbama autonomnog prava, odnosno ugovorom. 3. Postupak sticanja prava iz tehnikog unapreenja Autor je duan da o tehnikom unapreenju obavijesti organizaciju u kojoj je zaposlen, te da joj uz opis unapreenja dostavi prijedlog za njegovo koritenje. Organizacija se duna o prijedlogu izjasnit i u roku od 90 dana. Ako ga prihvati, duna je unapreenje poeti da koristi u roku od 1 godine od dana prihvatanja prijedloga. Ako odbije, autor to unapreenje moe ponuditi drugom preduzeu, koje se u roku od 90 dana izjanjava o ponudi. Ako organizacija koja je prihvatila prijedlog ne pone koristiti unapreenje u roku od 1 godine, pravo primjene tog unapreenja stiu sva preduzea u zemlji, uz obavezu plaanja naknade autoru, kao i obavezu da o tome obavijeste Privrednu komoru koja vodi evidenciju tehnikih unapreenja.

7

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COMAutoru pripada naknada za koritenje unapreenja. Isplauje se za svo vrijeme primjene tehnikog unapreenja, ali ne due od 5 godina. Njena visina zavisi od doprinosa tog unapreenja poveanju produktivnosti rada. Naknada za tehniko unapreenje od znaaja za odbranu i bezbjednost drave se autoru isplauje jednokratno. 4. Pravna priroda prava iz tehnikog unapreenja Striktno posmatrano, tehnika unapreenja se ne mogu smatrati pravom industrijske svojine, ve posebnim subjektivnim pravom. U irem smislu, tehnika unapreenja spadaju u kategoriju pronalazakih prava, jer se ipak javljaju kao rezultat istraivakog rada.

3. KNOW HOW Know how je konkurentsko pravo koje nema zakonskog oblika zatite. On titi samog sebe time to legalnim putem nije dostupan drugim licima. Know how svom titularu prua faktiki monopol u odnosu na konkurente koji ne raspolau odgovarajuim tehnikim znanjem i iskustvom, proizvodnom tajnom, tehnolokim postupcima i sl.

III NOSIOCI PRONALAZAKOG PRAVANosilac pronalazakog prava je naelno sam pronalaza, odnosno njegov pravni nasljednik. Izuzetno, zbog pomoi koje je pruilo u ostvarivanju pronalaska, pravno lice u kome je pronalazak ostvaren ima pravo biti nosilac odreenih pronalazakih prava. 1. PRONALAZA irom svijeta usvojeno je naelo po kome pronalazak pripada pronalazau. On je u naelu i jedini ovlaten na dobivanje patenta. Pravo na pronalazak je prenosivo i nasljedivo. U evropskom pravu postoji oboriva pretpostavka da je podnosilac patentne prijave pronalaza, odnosno njegov pravni nasljednik. U anglosaksonskim zemljama podnosilac prijave pod zakletvom izjavljuje da je ba on pravi pronalaza, jer je po anglosaksonskom pravu pronalazak strogo lino i neprenosivo pravo, a prenosiva su samo prava iz patenta. Pored sistema prvog i pravog pronalazaa, postoji i sistem prijavioca, iji predstavnik je bila Francuska, a po kome pravo na zatitu pripada prvom podnosiocu prijave. Oteeno lice upuuje se na sudski spor. Ako se u ulozi pronalazaa javi vie lica, patent se izdaje na ime svih podnosilaca prijave, a njihovi meusobni odnosi reguliu se po pravilima graanskog prava. Lica koja su pronalazau pruila samo tehniku pomo pri ostvarenju pronalaska ne smatraju se pronalazaem. 2. PRONALASCI PREDUZEA Pod pronalascima preduzea podrazumijevaju se pronalasci stvoreni zajednikim radom, praksom i iskustvom u preduzeu (organizaciji), tako da nije mogue utvrditi odreeno lice kao pronalazaa. Broj zemalja koje prihvataju instituciju pronalaska preduzea je veoma mali, jer je uvijek mogue utvrditi fiziko lice koje se moe smatrati pronalazaem.

8

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COMIV PRAVNI PROMET PRONALAZAKIH PRAVAVri se nasljeivanjem i pravnim poslovima cesijom i licencom. 1. NASLJEIVANJE PRONALAZAKIH PRAVA Nasljeivanje pronalazakih imovinskih prava vri se po opim pravilima nasljednog prava. Pronalazaka moralna prava nisu nasljediva, jer su to prava strogo vezana za linost pronalazaa. 2. CESIJA PRONALAZAKIH PRAVA Cesijom se ostvaruje potpuni prenos pronalazakih prava. Moe se vriti samo u pogledu pronalazaka i know how-a. Cesija moe biti potpuna i djelimina (parcijalna). Parcijalna se vri tako to se pronalazako pravo ustupa samo za odreeno vrijeme, teritoriju, ili odreeni nain iskoritavan ja. Parcijalna cesija je vrlo rijetka u praksi. Ugovor o cesiji mora biti zakljuen u pisanoj formi i upisan u odgovarajui registar. U suprotnom ne proizvodi dejstvo prema treim licima. 3. UGOVOR O LICENCI Vrste ugovora o licenci Ugovor o licenci (licenca) je najvaniji vid prometa pronalazakih prava. Ugovorom se prenosi pravo upotrebe (iskoritavanja) predmeta ugovora (patenta, pronalaska, know how-a). Ugovor o licenci je dvostran, po pravilu teretan, sinalagmatian ugovor koji se zakljuuje intuitu personae i koji stvara trajan obligacioni odnos meu ugovornim stranama. Najtipinije su 4 vrste ovih ugovora i to: 1. Vremenski ogranieni i neogranieni ugovor o licenci podjela je izvrena na osnovu toga da li je ugovor zakljuen na odreeno vrijeme ili ne. Neogranieni ugovor traje dok traje i predmet ugovora. 2. Prostorno ogranieni i neogranieni ugovor o licenci prostorno ogranieni su oni ugovori kod kojih se sticaocu ograniava prostor na kome moe iskoritavati predmet ugovora. Ako teritorija nije izriito ograniena ugovorom, smatra se da je licenca prostorno neograniena. 3. Iskljuivi i neiskljuivi ugovor o licenci iskljuivim se na sticaoca prenosi iskljuivo pravo iskoritavanja predmeta ugovora, u odnosu na sva ostala lica, pa i na izdavaoca licence. Iskljuivo pravo stie se samo ako je to izriito ugovoreno. U suprotnom se radi o neiskljuivoj, prostoj licenci koju davalac moe dati praktino neogranienom broju lica. Pored iskljuivog i neiskljuivog ugovora, licenca moe biti i mjeovita, to znai da se iskljuivo pravo daje sticaocu na jednoj teritoriji, a prosta licenca na drugoj teritoriji. 4. Kvantitativno ogranieni i neogranieni ugovor o licenci Kvantitativno ogranieni su oni ugovori u kojima davalac na sticaoca prenosi kvantitativno ogranieno pravo iskoritavanja predmeta licence, odreuui npr. koliinu proizvoda koja se po licenci moe proizvesti. Kvantitativno ogranienje je izuzetak i kao takvo se mora izriito navesti u ugovoru. 2. Forma ugovora o licenci Bitan element ugovora o licenci je pismena forma. 3. Prava i obaveze ugovornih strana Bitni elementi ugovora o licenci su predmet ugovora i naknada. Kao dvostrano obavezni ugovor, licenca proizvodi prava i obaveze za obje ugovorne strane:

9

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COMPredaja predmeta ugovora davalac licence je duan predati predmet licence, tj. dovesti sticaoca u poloaj da na odgovarajui nain moe iskoritavati predmet licence. To podrazumijeva i davanje tehnike dokumentacije, kao i svih drugih informacija i smjernica potrebnih za koritenje predmeta licence. Garantovanje za saobraznost i nepostojanje stvarnih mana na predmetu licence Davalac garantuje da predmet ugovora posjeduje svojstva za koja se pretpostavlja da postoje ili za koje je on tvrdio da postoje. U svakom sluaju, davalac odgovara za tehniku izvodljivost i upotrebljivost predmeta licence. Pod izvodljivou se podrazumijeva mogunost da se tehnikim putem proizvede odreeni predmet ili primijeni odreeni postupak. Pod upotrebljivou se podrazumijeva garancija davaoca licence da e proizvod dobijen primjenom predmeta licence sluiti cilju koje su obje strane imale u vidu pri zakljuenju ugovora. Ako je predmet ugovora tajni pronalazak ili know how, davalac garantuje postojanje tajnosti predmeta ugovora, i to za svo vrijeme vaenja ugovora. Na kraju, davalac garantuje i da predmet ugovora nema tzv.sporedna kodjiva dejstva. Garantovanje da postoji monopolsko pravo ako predmet ugovora ini monopolsko pravo (patent, model za iskoritavanje), davalac je duan da garantuje kako monopolsko pravo postoji i da je on nosilac tog prava, a duan je to pravo odravati u vanosti za svo vrijeme trajanja ugovora. Postojanje monopolskog prava dokazuje se odgovarajuim izvodom iz registra. Za svo vrijeme trajanja ugovora, davalac licence nema pravo da se bez saglasnosti sticaoca licence odrekne tog monopolskog prava. Zatita od evikcije Davalac licence garantuje da predmet licence nema pravnih nedostataka, tj. da na njemu ne postoje prava treih lica. Davalac odgovara za mane koje postoje u trenutku zakljuenja ugovora, kao i za one koje nastan tokom izvrenja ugovora. U sluaju postojanja pravne mane, posljedice zavise od toga da li mana u potpunosti iskljuuje, ili samo ograniava mogunost iskoritavanja predmeta licence, a uslov je da sticalac nije znao niti je morao znati za postojanje mana. Zatita od uznemiravanja davalac je duan da zatiti sticaoca licence od svih uznemiravanja treih lica, kao i da se sam uzdri od takvog uznemiravanja. Sticalac iskljuive licence u sklopu ovog prava ima i pravo na zatitu od nelojalne konkurencije, to se ne odnosi i na sticaoca proste (neiskljuive) licence, koji zatitu uiva samo od direktnog uznemiravanja. Osim toga, sticalac iskljuive licence ima pravo podnoenja direktne tube protiv lica koje vri uznemiravanje, bez prethodnog obraanja davaocu licence. Ovo se ponovo ne odnosi i na sticaoca proste licence. U teoriji i praksi SAD i Francuske, pravo na direktnu tubu ne pripada ni sticaocu iskljuive licence. Koritenje naknadnih usavravanja ako zakonom ni ugovorom nije odreeno drugaije, ugovorna strana nema pravo koristiti usavravanja do kojih doe druga ugovorna strana. Iskoritavanje predmeta ugovora ovo je osnovno pravo sticaoca licence. Prilikom iskoritavanja sticalac je duan da predmet koristi na ugovoreni nain, u ugovorenim granicama i u ugovorenom roku. Ukoliko ugovorom nije preciziran, rok u kome je sticalac duan poeti koristiti predmet je faktiko pitanje. Naknada kao bitan element ugovora, naknada mora biti odreena ili odrediva. Moe biti odreena u paualnom iznosu ili u zavisnosti od odreenih ugovorom utvrenih elemenata. Naknada u paualnom iznosu se plaa odjednom ili u ugovorom utvrenim ratama. Kad se odreuje u zavisnosti od odreenih elemenata, to se najee ini na osnovu broja proizvedenih komada, u procentu od ostvarenog prometa ili u procentu od dobiti. Najei oblik odreivanja naknade je u procentu od ostvarenog prometa. Najee je to 5%, mada moe biti ugovorena i ispod 1%, ali u praksi rijetko prelazi 10%. Minimum naknade je najmanji iznos koji je sticalac licence duan da plati bez obzira na obim iskoritavanja licence. Obino se ugovara u sluajevima kad se ustupa iskljuivo pravo iskoritavanja. Najee se kree od 50-75% od oekivanog iznosa naknade. Maksimum naknade je najvei iznos naknade za ustupljenu licencu, preko koje sticalac nije duan plaati davaocu licence.

10

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COMNaknada za usluge i tehniku pomo plaa se davaocu licence za obuavanje kadrova sticaoca, obavljene poslove komercijalizacije, uvoenje u posao, plasman na tritu, planiranje, upravljanje, istraivanje i razvoj itd. Svu tu pomo i usluge davalac je duan pruiti u granicama svojih mogunosti, ali uz odgovarajuu naknadu koja se precizira ugovorom. Polaganje rauna Ako ugovorena naknada zavisi od obima iskoritavanja predmeta licence, sticalac je duan davaocu poloiti raun o uspjehu iskoritavanja. Davalac licence ima pravo uvida u poslovne knjige sticaoca. Vrijeme uvida poklapa se sa obraunskim periodima, a uvid se vri preko treih, neutralnih lica i to o troku traioca uvida. Prava i obaveze ugovornih strana po isteku ugovora o licenci Istekom ugovora ostaju odreena specifina prava, koja proizilaze iz karaktera ugovora o licenci. Ta prava su: 1. Pravo sticaoca da rasproda robu proizvedenu po licenci; 2. Pravo sticaoca da koristi tehniku i tehnologiju kao predmet ugovora o licenci, a u cilju izvrenja obaveza nastalih tokom trajanja ugovora o licenci. Uslov je savjesno postupanje; 3. Pravo sticaoca da koristi know how zavisi o kakvom se know how-u radi. Tajni know how sticalac nema pravo koristiti nakon prestanka ugovora. Situacija je suprotna ako je know how pao u javni domen. 4. Dunost vraanja dokumentacije; 5. Obaveza izvrenja konanog obrauna i konane isplate naknade, ako to ranije ve nije uinjeno; 6. Obaveza obustave daljeg koritenja znakova i simbola davaoca licence; 7. Obaveza uvanja predmeta licence u tajnosti. (po naem zakonu ova obaveza prestaje nakon 3 godine od dana isteka ugovora o pribavljanju tehnologije od stranog lica). 4. Restriktivne ugovorne klauzule Restriktivnim klauzulama davalac licence nastoji ograniiti sticaoca licence, da bi iz ugovora izvukao maksimalnu korist, a istovremeno da bi limitirao konkurenciju od strane sticaoca licence. Restriktivne klauzule manje-vie nailaze na osudu svih nacionalnih zakonodavstava, ali se ipak primjenjuju u meunarodnim odnosima. Najvanije restriktivne klauzule su: Klauzula o snabdijevanju. Ovom klauzulom se sticalac obavezuje da se iskljuivo kod davaoca licence snabdijeva sirovinama, mainama, rezervnim dijelovima i drugim materijalom potrebnim za iskoritavanje predmeta licence, ili davalac uslovljava prodaju licence kupovinom drugih predmeta. Ovdje spadaju i klauzule tie-out, koje ne sadre obavezu snabdijevanja kod davaoca, ve zabranu snabdijevanja kod davaoevih konkurenata. Klauzule o snabdijevanju smatraju se nedoputenim bez obzira da li su ugovorene u korist davaoca ili primaoca licence. Klauzulom o teritorijalnim restrikcijama pravo iskoritavanja predmeta licence se ograniava samo na odreeno trite, ime se faktiki vri podjela meunarodnog ili domaeg trita. Pritom davalac licence za sebe zadrava trita koja je osvojio, kao i trita koja ima izgleda da osvoji. Klauzula o ograniavanju iskoritavanja predmeta ugovora o licenci je klauzula kojom se sticaocu ograniava pravo proizvodnje preko odreene koliine, odnosno preko odreenog broja predmeta, ili se to ogranienje vri svoenjem na odreenu oblast primjene. Zemlje izvoznice tehnologije smatraju doputenom ovu klauzulu. Klauzula o razmjeni informacija i iskustava smatra se doputenom ako se njome predvia uzajamna obaveza razmjene informacija i iskustava vezanih za iskoritavanje predmeta ugovora (poboljanja, usavravanja i sl).

11

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COMKlauzula o odreivanju prodajne cijene. Radi se o klauzuli kojom se odreuje prodajna cijena proizvoda dobijenih primjenom ustupljene tehnologije, sa ciljem da putem cijene izvri kartelizaciju trita ili da sebi obezbijedi povoljan poloaj na tritu. Takve se klauzule u veini razvijenih zemalja smatraju restriktivnim i nedoputenim. Klauzula o nenapadanju je klauzula kojom se sticalac licence obavezuje da tokom vaenja ugovora nee podnositi tubu za ponitavanje iskljuivih prava industrijske svojine koja ine predmet ugovora. Klauzula o obavezi plaanja pretjerane naknade smatra se nedozvoljenom, a ovdje spada ne samo ona kojom se predvia previsok iznos naknade, ve i klauzula kojom se sticalac obavezuje da naknadu za licencu plaa i po isteku roka zatite prava koja predstavljaju predmet ugovora ili po isteku ugovora o licenci. Druge ugovorne klauzule koje su po svojoj prirodi restriktivne. Prema naem pravu, nitava je svaka odredba kojom se postavljaju ogranienja koja ne potiu iz prava industrijske svojine, koja ini predmet ugovora o licenci ili koja nije potrebna za ouvanje tog prava. Radi se o slijedeim klauzulama: o zabrani konkurisanja, o paketu licenci, o iskljuivosti transakcija, zabrani istraivanja, adaptaciji, obavezi prodaje, kontroli kvaliteta, upotrebi iga, trajanju ugovora, sudskoj nadlenosti itd. 5. Ustupanje prava iz ugovora o licenci Potpuno ustupanje (cesija) pribavljene licence vri se po pravilima opeg prava, uz jednu specifinost. Naime, obzirom da je licenca ugovor intuitu personae, rasprostranjeno je stanovite da se moe cedirati samo po pristanku davaoca licence. Podlicenca je djelimino ustupanje prava steenog ugovorom o licenci od strane sticaoca licence treim licima. Pitanja koja se u vezi s tim javljaju jesu doputenost podlicence, svojstva podlicence i odnos izmeu davaoca licence i sticaoca podlicence. Doputenost podlicence. Ako nije drugaije izriito ugovoreno, smatra se da sticalac proste licence naelno nema pravo davati podlicence. Stavovi u uporednom pravu podijeljeni su kad se radi o iskljuivoj licenci. Po naem pravu, sticalac iskljuive licence je automatski ovlaten na davanje podlicenci. Svojstva podlicence. Podlicenca je isto to i ugovor o licenci, s tim to se zakljuuje izmeu sticaoca licence i sticaoca podlicence. U praksi se podlicenca daje kao neiskljuivo pravo iskoritavanja. Odnos izmeu davaoca licence i sticaoca podlicence. Izmeu davaoca licence i sticaoca podlicence ne stvara se nikakav poseban pravni odnos. Postoji jedan izuzetak: davalac licence se moe direktno obratiti sticaocu podlicence sa zahtjevom za naplatu potraivanja koja ima prema sticaocu licence. 6. Trajanje i prestanak ugovora o licenci Trajanje ugovora o licenci zavisi od volje ugovornih strana. Ugovorne strane mogu duinu trajanja fiksno utvrditi, utvrditi okolnosti od kojih e zavisiti duina trajanja ugovora ili mogu pitanje trajanja ugovora ostaviti nerijeenim, ime se stranama ostavlja pravo da svakodobno raskinu ugovor. Ugovor je po ZOO perfektan (nastao) kad su se strane sporazumjele o njegovim bitnim elementima.

V OGRANIENJE PRONALAZAKIH PRAVA1. PRAVO NA OSNOVU RANIJE UPOTREBE (nema u Zakonu iz 2002) Institutom prava na osnovu ranije upotrebe rjeava se sukob interesa nosioca patenta i drugog lica koje je na savjestan nain dolo do istog pronalaska, i u tajnosti ga iskoritava. Taj sukob se rjeava na nain da pravo nosioca patenta nema uticaja na pravo pomenutog drugog lica, ali ako su ispunjeni slijedei uslovi:

12

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COM1. da se radi o istom pronalasku, do kojeg su nosilac patenta i dralac tajnog pronalaska doli vlastitim pronalazakim radom i neovisno jedan od drugog; 2. da dralac zaista i iskoritava pronalazak, a ne samo da ga posjeduje. Sa iskoritavanjem se izjednaava i valjano izvrena priprema za iskoritavanje; 3. da je iskoritavanje ve postojalo u trenutku podnoenja patentne prijave; 4. da se iskoritavanje pronalaska vri unutar iste drave. 2. OGRANIENJE U INTERESU MEUNARODNOG SAOBRAAJA Konvencija Pariske unije predvia da se nacionalno zakonodavstvo zemalja lanica iz oblasti industrijske svojine nee primjenjivati na prevozna sredstva koja privremeno ili sluajno dospiju na teritoriju neke od zemalja lanica. 3. OBAVEZNA (PRINUDNA) LICENCA Prinudna licenca je najvanija mjera ogranienja pronalazakih prava. Njena svrha je da omogui snabdijevanje domaeg trita. Za izdavanje prinudne licence moraju biti kumulativno ispunjena 2 uslova: 1. Da nosilac patenta ne iskoritava zatieni pronalazak ili ga iskoritava u obimu koji nije dovoljan za zadovoljavanje potreba domaeg trita; 2. Da nosilac patenta odbija zakljuiti ugovor o licenci ili postavlja neopravdane uvjete za zakljuenje tog ugovora. Za izdavanje prinudne licence iskljuivo je nadlean Sud BiH, koji licencu izdaje na zahtjev zainteresiranog lica. Zahtjev se moe podnijeti nakon isteka roka od 4 godine od datuma podnoenja prijave, ili nakon isteka roka od 3 godine od datuma priznanja patenta, zavisno od toga koji od ova dva datuma nastupi kasnije. Izuzetno, prinudna licenca se moe izdati i prije isteka navedenih rokova, ako je iskoritavanje zatienog pronalaska od javnog interesa (zdravstvo, odbrana, zatita i unapreivanje ovjekove okoline) ili od posebnog interesa za pojedinu granu privrede. Prinudna licenca ne moe se odobriti ako nosilac patenta dokae postojanje zakonskih razloga koji opravdavaju neiskoritavanje ili nedovoljno iskoritavanje zatienog pronalaska. Prinudna licenca ne moe biti iskljuiva i njeno trajanje vezano je iskljuivo uz trajanje razloga zbog kojih je odobrena. Ne moe se prenositi bez prijenosa proizvodnog pogona, odnosno njegovog dijela u kojem se iskoritava pronalazak za koji je izdata. U sluaju izdavanja prinudne licence, nosilac patenta ima pravo na naknadu primjerenu ekonomskoj vrijednosti licence koja se odreuje istom odlukom kojom sud odluuje i o izdavanju prinudne licence.

VI - ZATITA I OSTVARIVANJE PRONALAZAKIH PRAVA1. ZATITA PRONALAZAKIH PRAVA Zakon o industrijskom vlasnitvu u BiH predvia mjere kazneno-pravne i graanskopravne zatite pronalazakih prava. 1. Kazneno-pravna zatita pronalazakih prava Kaznenopravna zatita obuhvata sankcije za prekraje i krivina djela. Za prekraje su predviene novane kazne, koje se za pravna lica kreu od 1.000-100.000 KM, za odgovorno lice u pravnom licu od 100-5.000 KM, te za fizika lica do 1.500 KM. Prekraj postoji ako poinilac: a) koristi znake, bez odobrenja nadlenog dravnog, odnosno drugog organa;

13

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COMb) ako objavi povjerljivi pronalazak ili podnese prijavu u inostranstvu bez dozvole ministarstva nadlenog za odbranu, odnosno unutranje poslove; c) ako se zastupanjem bavi lice koje nije upisano u registar (vai samo za pravnu osobu); d) ako na robu ili usluge neovlateno stavlja oznaku (R) ili drugu oznaku kojom se obavjetavaju ostali uesnici u prometu da je znak zatien igom; Shodno Zakonu, krivino djelo ini onaj ko: 1. Neovlateno podnese prijavu patenta ili u prijavi patenta ne navede ili lano navede pronalazaa ili uini dostupnim javnosti sadraj pronalaska prije nego je pronalazak objavljen na zakonom utvreni nain. 2. Bez ovlatenja izrauje, uvozi, prenosi preko granice, nudi, stavlja u promet, skladiti ili upotrebljava proizvod ili postupak koji je predmet patentne zatite. Za oba djela propisana je novana kazna ili kazna zatvora do 3 godine. Ako je izvrenjem djela pribavljena znatna imovinska korist ili je prouzrokovana znatna teta, a izvrilac je postupao upravo s tim ciljem, propisana je kazna zatvora od 6 mjeseci do 5 godina. Sud BiH je nadlean za voenje postupka za navedena krivina djela, kao i za drugostepeno rjeavanje za navedene prekraje. Za prekraje su prvostepeno nadleni entitetski sudovi. 2. Graanskopravna zatita pronalazakih prava Nosilac patenta, kao i svih drugih iskljuivih prava industrijskog vlasnitva, ovlaten je da tubom zahtijeva: a) da se licu koje neopravdano koristi njegovo pravo zabrani povreda prava i dalja povreda prava; b) da lice koje je povrijedilo pravo ukloni stanje koje je nastalo povredom, naroito da odstrani sredstva i predmete povrede; c) da se sredstva i predmeti povrede unite; d) da se presuda objavi o troku tuenog, u javnom glasilu, u obimu i na nain, kako odlui sud. Tuilac ima i pravo na naknadu tete i to kako direktne tete tako i izmakle dobiti. Povredom prava smatra se neovlateno koritenje zatienog pronalaska ili njegovog dijela u proizvodnji ili prometu, kao i neovlateno raspolaganje patentom. Tuba se moe podnijeti u roku od 3 godine od dana saznanja za povredu i uinioca, odnosno u objektivnom roku od 5 godina od dana uinjene povrede prava. Postupak po tubi je hitan, a najvanija sankcija je obaveza naknade tete prouzrokovane povredom prava. Tuilac je duan dokazati postojanje tete, krivicu tuenog, te postojanje uzrone veze izmeu tetne radnje i tete. 2. OSTVARIVANJE PRONALAZAKIH PRAVA Ostvarivanje prava domaa pravna i fizika lica mogu vriti sama ili preko zastupnika. Fizika i pravna lica koja se bave zastupanjem u postupku pred Institutom, moraju biti upisana u registar zastupnika, kojeg vodi Institut. U registar se upisuju pravna i fizika lica koja ispunjavaju uvjete utvrene posebnim propisom. Strana pravna ili fizika lica prava u postupku pred Institutom ostvaruju samo preko zastupnika koji je ovlaten za zastupanje.

VII - TRAJANJE I PRESTANAK PRONALAZAKIH PRAVA

14

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COM1. TRAJANJE PRONALAZAKIH PRAVA Pitanje trajanja pronalazakih prava postavlja se samo u vezi sa patentima. Kod nas redovni patent traje 20, a patent sa skraenim trajanjem 10 godina od dana podnoenja prijave. Trajanje patenta se neposredno po isteku 20 godina moe produiti za jo najvie 5 godina, i to u slijedeim sluajevima: 1. ako je proglaeno ratno stanje ili slina vanredna mjera - za vrijeme trajanja takvog stanja, odnosno okolnosti; 2. ako je predmet patenta proizvod ili postupak za koji je prije poetka privrednog koritenja potrebno provesti zakonom propisani postupak za izdavanje odobrenja - za vrijeme trajanja tog postupka. U praksi patenti u samo 10-20% sluajeva ostanu u vanosti do kraja maksimalne zakonske zatite, jer se najee ugase po nekom od osnova prestanka vaenja patenta. Po isteku roka trajanja patenta, njegova dejstva prestaju ex nunc, a pronalazak koji je bio zatien patentom pada u javni domen i svako ga moe slobodno koristiti. 2. PRESTANAK PRONALAZAKIH PRAVA Pravo na patent prestaje po jednom od slijedeih osnova: odricanjem, neplaanjem propisanih taksa, i oglaavanjem nitavim rjeenja o priznavanju patenta. Odricanje od patenta. Nosilac se moe odrei patenta pismenom izjavom o odricanju koju podnosi Institutu. Pravo prestaje narednog dana od dana podnoenja pismene izjave. Upis odricanja u registar je deklarativnog znaaja. Ako je u registar upisano neko pravo u korist treeg lica (licenca, prenos, zalog i sl), nosilac patenta se ne moe odrei svog prava bez prethodne pismene saglasnosti lica na ije ime je to pravo upisano. Neplaanje taksa. Za odravanje prava na patent plaaju se odgovarajue takse i trokovi postupka. Patent prestaje ako nosilac patenta ne plati propisanu taksu i trokove za odravanje prava. Prestanak nastupa narednog dana od dana isteka roka za plaanje. Oglaavanje nitavim rjeenja o priznanju patenta. Institut za svo vrijeme trajanja prava moe rjeenje o priznanju patenta oglasiti nitavim ukoliko utvrdi da u vrijeme donoenja rjeenja nisu bili ispunjeni zakonski uslovi za priznanje patentnog prava. Do toga moe doi po slubenoj dunosti, na zahtjev zainteresovanog lica ili na zahtjev javnog pravobranioca. Postupak za oglaavanje nitavim rjeenja o priznanju patenta utvruje se posebnim provedbenim propisom. Ako podnosilac zahtjeva odustane u toku postupka, Institut moe nastaviti postupak po slubenoj dunosti. Na osnovu rezultata provedenog postupka Institut svojim rjeenjem moe: - oglasiti nitavim rjeenje o priznanju patenta, u cjelini ili djelimino; - odbiti zahtjev za oglaavanje nitavim rjeenja o priznanju patenta. Oglaavanje nitavnim rjeenja o priznanju patenta djeluje ex tunc. Ono meutim nema retroaktivno djejstvo na pravosnane sudske odluke u vezi sa utvrivanjem povrede prava, kao i na zakljuene ugovore o prijenosu prava, odnosno ustupanju licence ako su ti ugovori izvreni i u mjeri u kojoj su izvreni. Uslov je da je tuilac, odnosno nosilac prava patenta postupao u dobroj namjeri. Ponitenje patenta nije predvieno Zakonom o industrijskom vlasnitvu u BiH. Po ranijem Zakonu, do ponitenja je moglo doi rjeenjem Zavoda za patente, pod uslovom da se prinudnom licencom nije mogla postii svrha njenog izdavanja.

VIII - MEUNARODNA ZATITA PRONALAZAKIH PRAVA

15

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COM1. KONVENCIJA PARISKE UNIJE ZA ZATITU INDUSTRIJSKE SVOJINE 1. Historijat Povodom svjetske izlobe tehnikih dostignua prireene 1878.godine u Parizu, francuska vlada je organizovala kongres u Parizu, poznat pod imenom Kongres u Trokaderu. Na kongresu je izabrana stalna meunarodna komisija sa zadatkom da pripremi tekst pretprojekta meunarodne konvencije za zatitu industrijske svojine. Revidirani tekst te konvencije usvojen je 1883.godine u Parizu, od strane 19 zemalja. Time je nastala Pariska unija. Konvencija je otvorena za pristup, a danas se u Parsikoj uniji nalaze sve najrazvijenije zemlje svijeta. 2. Predmet regulisanja Predmet konvencije je cijela materija industrijske svojine: patenti, modeli za iskoritavanje, industrijski uzorci i modeli, oznake i imena porijekla, trgovaki i usluni igovi, trgovako ime i nelojalna konkurencija. 3. Naela na kojima se zasniva Konvencija Naelo nacionalnog tretmana (asimilacije) podrazumijeva da u svakoj lanici Unije dravljani ostalih lanica uivaju jednak tretman kao i dravljani te lanice, kad je u pitanju zatita industrijske svojine. Sa dravljanima zemalja Unije su izjednaeni dravljani zemalja koje ne pripadaju Uniji, pod uslovom da su domicilirani ili da imaju stvarno i ozbiljno industrijsko ili trgovako preduzee na teritoriji neke od zemalja Unije. Pod pojmom stvarno i ozbiljno preduzee podrazumijeva se preduzee ili filijala, a ne npr. samo zastupnitvo ili predstavnitvo. Unionistiki tretman (naelo minimuma zatite). Konvencijom su predviena odreena minimalna prava koja e zemlje lanice garantirati pripadnicima drugih zemalja Unije, bez obzira na to da li su ta prava predviena nacionalnim zakonodavstvom ili ne. Ta posebno predviena minimalna prava su: 1. Pravo unionistikog prioriteta svako lice koje podnese urednu patentnu prijavu u jednoj od zemalja Unije, moe naknadno u roku od 12 mjeseci podnijeti patentnu prijavu u svim drugim zemljama unije, i to sa pravom prvenstva. 2. Pravo sajamskog (izlobenog) prioriteta predvieno je za sve pronalaske koji budu izloeni na zvaninim ili zvanino priznatim izlobama organizovanim na teritoriji neke od zemalja Unije. 3. Nezavisnost patenata patenti traeni u razliitim zemljama za isti pronalazak su meusobno nezavisni. To znai da npr. ako je patent steen za isti pronalazak najprije u Italiji, a zatim pozivom na unionistiki prioritet u SAD, u Italiji e vaiti 15, a u SAD 17 godina od dana podnoenja prijave jer su ti rokovi predvieni nacionalnim zakonodavstvima koja su meusobno nezavisna. Takoe, injenica da je za jedan pronalazak steena patentna zatita u nekoj od zemalja Unije, ne obavezuje ostale zemlje da automatski izdaju patent za isti pronalazak. 4. Obaveza iskoritavanja zemlje lanice Unije mogu preduzimati mjere za spreavanje zloupotrebe monopolskog prava datog patentom, s tim da se oduzimanje patenta moe izrei tek ako se prinudna licenca pokae kao nedovoljno efikasna. 5. Moralno pravo pronalazaa pronalaza kao takav ima pravo da bude naznaen u patentu. 6. Rok tolerancije pripadnicima Unije se priznaje pravo da u naknadnom roku koji odredi nacionalno zakonodavstvo, a koji ne moe biti krai od 6 mjeseci, plate neplaenu taksu za odravanje patenta u vanosti. Zemljama lanicama Unije ostavljena je mogunost da svojim zakonodavstvom predvide obnavljanje patenta koji je prestao vaiti zbog neplaanja takse. 7. Stavljanje oznake ili napomene o patentu ne moe se predvidjeti nacionalnim zakonodavstvom kao uslov zatite.

16

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COM8. Imunitet upotrebe patentom zatienih predmeta na prevoznim sredstvima predvien je u interesu meunarodnog transporta. 2. REGIONALNE UNIJE ZA ZATITU PRONALAZAKIH PRAVA U Americi postoji nekoliko takvih unija. Prva je osnovana konvencijom u Montevideu 1889.godine. U Evropi se saradnja u materiji patenata odvija kroz aktivnosti Vijea Evrope, EU i Savjeta za uzajamnu ekonomsku pomo. Najznaajnija dostignua su Konvencija o evropskom patentu (Minhen 1973) i Ugovor o saradnji u materiji patenata (Vaington 1970). Ugovor je otvoren za pristup svim lanicama Pariske unije. 3. PRIMJENA NAELA RECIPROCITETA U odnosima izmeu zemalja koje u oblasti pronalazakog prava nisu vezane meunarodnim konvencijama primjenjuje se naelo uzajamnosti (reciprociteta). Lice koje svoje pravo eli ostvariti na osnovu naela uzajamnosti mora dokazati da takva uzajamnost postoji.

17

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COM PRAVO INDUSTRIJSKIH UZORAKA I MODELAI - PREDMET I USLOVI PRAVNE ZATITE INDUSTRIJSKIH UZORAKA I MODELA1. PREDMET ZATITE Predmet zatite su novi oblici tijela, slike i crtei koji svoju primjenu nalaze u industrijskoj ili zanatskoj proizvodnji. Model predstavlja plastian oblik (formu), koji je dat u prostoru. Uzorak je oblik grafike umjetnosti na povrini. Uzorci su karakteristini za industriju tkanina, tapeta, etiketa i sl, a modeli za npr. industriju odjee i obue, automobila, namjetaja itd. Industrijskim dizajnom titi se izgled cijelog ili dijela proizvoda koji je nov i iji je individualni karakter rezultat posebnih obiljeja linija, kontura, boja, oblika, odnosno materijala proizvoda samog po sebi ili njegovih ornamenata. (vaei Zakon o industrijskom vlasnitvu u BiH) 2. USLOVI ZATITE Uslovi zatite su: novost, primjenjivost i originalnost. Novost. Oblik tijela, slika i crte se smatraju novim ako se bitno razlikuju od onih koji su ranije prijavljeni i onih koji su prije podnoenja prijave radi zatite uinjeni dostupnim javnosti. Novost se u uporednom pravu cijeni u objektivnom smislu, tj. kao i u pronalazakom pravu uzorci i modeli uivaju zatitu ako prije podnoenja prijave nisu bili poznati nigdje u svijetu. Da bi bili podobni za zatitu, uzroci i modeli ne moraju biti novi u svim svojim dijelovima, tj. oni mogu biti samo djelimino novi. Meutim, novost mora biti takve prirode da ini da se taj oblik tijela, crte ili slika bitno razlikuju od postojeih uzoraka i modela. Dakle, za zatitu je bitna distinktivnost i to u pogledu vanjskih obiljeja, a ne u odnosu na primjenu. Primjenjivost misli se na industrijsku i zanatsku primjenjivost. Originalnost ne mora biti potpuna. Kako je ve reeno, bitno je ostvariti distinkciju u odnosu na postojee uzorke ili modele. Tui oblici tijela, slike ili crte se ne mogu zatititi kao vlastiti uzorak ili model. Takoe se ne mogu zatititi kombinacije tuih uzoraka ili modela, odnosno dijelova tuih uzoraka ili modela.

II - POSTUPAK ZA PRIZNANJE, SADRAJ I PRAVNA PRIRODA PRAVA KOJIMA SE TITE OBLICI TIJELA, SLIKE I CRTEI1. POSTUPAK ZA PRIZNANJE PRAVA NA UZORAK ILI MODEL Prijava. Postupak se pokree pismenom prijavom, uz koju se podnosi opis, fotografija ili nacrt. Oni moraju biti takvi da se iz njih vidi u emu se sastoji novina za koju se trai zatita. Podnosiocu se na njegov zahtjev izdaje potvrda o datumu i vremenu podnoenja prijave. Pravo prioriteta vai kao i kod patenta prioritet deponovanjem prijave, sajamski i unionistiki. Ispitivanje prijave vri Institut. Najprije se ispituje urednost prijave, a zatim se donosi rjeenje kojim se prijava odbija ili prihvata. Neuredna prijava iji nedostaci nisu otklonjeni ni u naknadno ostavljenom roku odbacuje se zakljukom.

18

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COMRjeenje po prijavi moe biti rjeenje kojim se usvaja zahtjev za priznanje prava na uzorak ili model, ili se njime zahtjev odbija u cjelini odnosno djelimino. Upis u registar je konstitutivan in zasnivanja prava na uzorak ili model. Pravo se upisuje u Registar zatienih uzoraka odnosno modela, koji ima karakter javnih knjiga. Osporavanje prava na uzorak ili model moe pokrenuti autor uzorka ili modela, odnosno njegov pravni nasljednik, koji podnose tubu. Teret dokazivanja je na tuiocu. Presuda je deklarativnog karaktera, a konstitutivni in je upis u registar. Zahtjev za upis u odgovarajui registar moe se podnijeti u roku od 3 mjeseca od dana pravosnanosti sudske odluke, pod prijetnjom brisanja prava iz registra. Sadraj prava na uzorak ili model ini imovinsko pravo nosioca da iskoritava predmet uzorka odnosno modela i pravo da to iskoritavanje ustupi drugim licima. Ovdje se pod iskoritavanjem podrazumijeva privredno iskoritavanje oblika tijela, slike ili crtea, a ne i iskoritavanje u line svrhe. Pravna priroda prava na uzorak ili model. Pravo na uzorak ili model je pravo apsolutnog karaktera, ali vremenski, prostorno i stvarno ogranieno. Pravo upisano u odgovarajui registar djeluje erga omnes u vremenskim granicama koje odreuje zakon i teritorijalnim granicama suvereniteta drave. U pogledu ostalog vae karakteristike pravne prirode subjektivnog patentnog prava.

III - NOSIOCI PRAVA NA UZORAK ILI MODELAutor. Pravo na uzorak ili model pripada autoru oblika tijela, slike ili crtea koji su predmet uzorka odnosno modela. Postoji oboriva pretpostavka da je prvi podnosilac prijave za priznanje prava na uzorak ili model istovremeno i autor, odnosno pravni nasljednik autora. Pravo na uzorak ili model je prenosivo i nasljedivo po opim pravilima imovinskog prava. Ako je vie lica u ulozi podnosioca prijave, rjeenjem se svima njima priznaje pravo na zatitu, a njihovi meusobni odnosi se u sluaju spora reguliu propisima opeg imovinskog prava.

IV - PRAVNI PROMET PRAVA NA UZORAK ILI MODELNasljeivanje se vri po opim propisima nasljednog prava. Prenos prava (cesija) vri se ugovorom koji mora biti u pisanoj formi. Da bi proizvodio dejstvo prema treim licima, osim pisane forme ugovor mora biti upisan u odgovarajui registar. Ugovor o licenci je kao i kod patenta.

V - OGRANIENJA PRAVA NA UZORAK ILI MODELOgranienje u interesu meunarodnog saobraaja uvedeno je konvencijom Pariske unije, prema kojoj se nacionalno zakonodavstvo zemalja lanica nee primjenjivati na prevozna sredstva koja privremeno ili sluajno dospiju na teritoriju neke od zemalja lanica.

VI - ZATITA I OSTVARIVANJE PRAVA NA UZORAK ILI MODELKaznenopravna i graanskopravna zatita vidi patent.

VII - TRAJANJE I PRESTANAK PRAVA NA UZORAK ILI MODELPravo na uzorak ili model je vremenski ogranieno na rok koji odreuje zakonodavstvo svake drave. Prema ranijem Zakonu, kod nas je to 5 godina od dana podnoenja prijave, a na zahtjev se moe produiti za jo 5 godina. Prestanak prava na uzorak i model nastaje odricanjem, neplaanjem propisanih taksa, oglaavanjem nitavim rjeenja o priznavanju prava na uzorak ili model, te smru nosioca prava (?) (vidi patent)

VIII - MEUNARODNA ZATITA PRAVA NA UZORAK ILI MODEL

19

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COMOva zatita ostvaruje se odredbama multilateralnih i bilateralnih konvencija, ili na osnovu pravila o reciprocitetu. Konvencija Pariske unije zasniva se na naelu asimilacije, uz potivanje odreenih minimalnih prava koja se primjenjuju iure conventionis, tj. bez obzira da li su ih drave lanice unijele u svoje zakonodavstvo ili ne. Ta minimalna prava su: (1) Unionistiki prioritet; (2) Sajamski prioritet; (3) Nedoputenost predvianja nacionalnim zakonodavstvom bilo kakvih sankcija zbog neiskoritavanja ili uvoza predmeta saobraznih zatienim predmetima; (4) Nedoputenost uslovljavanja priznanja zatite stavljanjem oznake ili napomene o deponovanju industrijskog uzorka ili modela; (5) Rok tolerancije. Na osnovu l.15 Konvencije, koji dozvoljava stvaranje uih unija izmeu zemalja lanica P ariske unije, u ovoj oblasti osnovane su 2 takve posebne unije: jedna na osnovu Hakog aranmana o meunarodnom deponovanju industrijskih uzoraka i modela, i druga na osnovu Lokarnskog aranmana za meunarodnu klasifikaciju uzoraka i modela.

20

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COMPRAVO ZNAKOVA RAZLIKOVANJA DISTINKTIVNIH ZNAKOVA (PRAVO ROBNIH I USLUNIH IGOVA)UVOD Historija savremenog prava robnih i uslunih igova poinje sa kapitalistikim nainom proizvodnje. Prvi zakonski tekst u ovoj oblasti je francuski Zakon o manufakturama, fabrikama i radnicima iz 1802, koji je samo djelimino regulisao ovu materiju. Prvi zakon posveen iskljuivo igovima bio je francuski Zakon o fabrikim i trgovakim igovima iz 1857. U bivoj SFRJ 1961.godine donesen je Zakon o robnim i uslunim igovima, koji je bio na snazi do donoenja Zakona o zatiti pronalazaka, tehnikih unapreenja i znakova razlikovanja iz 1981.godine. Danas je ova materija u BiH ureena Zakonom o industrijskom vlasnitvu u BiH iz 2002.godine.

I - PREDMET I USLOVI ZATITE PR AVA ROBNIH I USLUNIH IGOVA1. PREDMET ZATITE Predmet zatite su robni i usluni igovi. Robni, odnosno usluni ig je znak koji je u privrednom prometu namijenjen za razlikovanje robe, odnosno usluga iste ili sline vrste. Osnovna odlika igova je njihova distinktivnost, tj. podobnost da u privrednom prometu slue za obiljeavanje i razlikovanje roba i usluga. Osim toga, ig se danas smatra i dokazom kvaliteta. Zakon primjerice nabraja znakove koji se mogu tititi igom. To su: rijei, slova, brojevi, slogani, kratice, grafiki prikazi, kombinacije boja i njihovih nijansi, trodimenzionalni oblici, ambalaa za proizvode, kao i kombinacije svih navedenih znakova. Rijei od kojih je sastavljen ig mogu imati odreeno znaenje, a mogu biti i isti produkt mate. Mjeovite kombinacije rijei i slova najee i predstavljaju zatiene igove. Primjere trodimenzionalnih igova esto susreemo u automobilskoj industriji (npr.Mercedes, Rols-Rojs i sl), industriji pia (flaa koka-kole), kozmetikoj industriji itd. U vezi sa ovim igovima postavlja se pitanje njihovog razlikovanja u odnosu na industrijske modele. Odgovor na to je jednostavan: industrijski modeli predstavljaju same proizvode ili se na njih mogu prenijeti. S druge strane, ig ne predstavlja proizvod niti se na njega moe prenijeti, ve je on samo znak koji je podoban da se ti proizvodi u privrednom prometu razlikuju od drugih. Npr. flaa moe biti zatiena kao model. U tom sluaju ona moe biti koritena od strane svakog lica koje tu flau kupi, a proizvoditi je moe samo nosilac prava na model. S druge strane, ako je flaa zatiena kao ig, moe je proizvoditi bilo ko, ali je moe koristiti samo nosilac iga. Prema Zakonu, igom se ne smatraju peat, tambilj i punca (slubeni znak za obiljeavanje dragocjenih metala, mjera i sl.). Osim toga, u Zakonu su nabrojani znaci koji se ne mogu zatititi igom, i to: a) Znak protivan javnom poretku ili moralu; b) Znak koji se ne moe grafiki prikazati; c) Znak koji svojim ukupnim izgledom nije podoban za razlikovanje roba, odnosno usluga u privrednom prometu (odsustvo distinktivnosti); d) Znaci koji u prometu slue za oznaavanje vrste, kvaliteta, koliine, namjene, vrijednosti, imena mjesta odnosno geografsko porijeklo proizvoda. Radi se o znacima koji su u javn om domenu i koje svako moe koristiti bez ogranienja.

21

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COMe) Znak koji se sastoji iskljuivo od oznaka ili podataka koji su uobiajeni u svakodnevnom govoru ili strunom govoru ili ustaljenoj trgovakoj praksi. Radi se o znacima koji su svojom dugogodinjom upotrebom postali generini pojmovi (npr.ilet, grisini i sl). f) Znak odreen vrstom proizvoda ili oblik proizvoda potreban za postizanje odreenog tehnikog rezultata ili oblik koji proizvodu daje bitnu vrijednost; g) Prevarni znaci, tj. znaci koji svojim izgledom ili sadrajem mogu obmanuti javnost, posebno u odnosu na geografsko porijeklo, vrstu, kvalitet ili neko drugo obiljeje robe ili usluge; h) Znak koji sadri dravni ili drugi javni grb, zastavu ili amblem, naziv ili kraticu naziva neke zemlje ili meunarodne organizacije, osim uz odobrenje nadlenog organa te drave ili organizacije; i) j) Znak koji sadri zvanine znakove ili punceve za kontrolu ili garanciju kvaliteta ili ih podraava; Koji predstavlja ili podraava nacionalni ili religiozni simbol;

k) Koji je isti sa ranijim igom za istu vrstu roba ili usluga. Ova zabrana proizilazi iz same prirode prava na ig; l) Znak koji je isti sa ranijim igom ili je slian ranijem igu za istu ili slinu vrstu roba ili usluga, te postoji opasnost od izazivanja zabune u privrednom prometu, ukljuujui mogunost da javnost dovede u vezu prijavljeni znak sa ranijim igom;

m) Znak koji svojim izgledom ili sadrajem povreuje autorska prava ili druga prava industrijskog vlasnitva; n) igovi koji su, u vrijeme podnoenja prijave iga za znak opepoznati u BiH (u granicama znaenja lana 6bis Pariske konvencije i l.16. st.3. TRIPS-a - Ugovora o trgovinskim aspektima prava intelektualnog vlasnitva). Lik ili ime lica moe se zatititi samo po pristanku tog lica. Lik ili ime umrlog lica moe se zatititi samo po pristanku branog druga i djece umrlog, ako njih nema s pristankom roditelja, a ako nema roditelja s pristankom drugih nasljednika ukoliko testamentom nije drugaije odreeno. Za zatitu lika historijske ili druge umrle znamenite linosti potrebna je i dozvola nadlenog organa. 2. USLOVI ZATITE To su: mogunost grafikog prikazivanja znaka, distinktivnost znaka, vezanost za odreenu vrstu robe ili usluga, vezanost za obavljanje odreene privredne djelatnosti i upotreba znaka u privrednom prometu. Distinktivnost. igom se moe zatititi samo znak koji je distinktivan, tj. podoban za razlikovanje robe ili usluga u privrednom prometu. Znak ne smije biti identian ili slian sa ve zatienim znakom za obiljeavanje iste ili sline vrste robe odnosno usluga. Slinost ispituje Institut, a prema kriteriju prosjenog potroaa. Naime, smatra se da su dva znaka slina ako njihova slinost moe dovesti u zabludu prosjenog potroaa. Pod prosjenim potroaem se podrazumijeva neposredni potroa odreene robe, odnosno korisnik odreenih usluga. Panja sa kojom taj potroa prilazi izboru robe odnosno usluge zavisi od vrste robe odnosno usluge (npr.panja nije ista pri kupovini kuhinjskog sua i automobila). Prema Zakonu, pri ocjeni da li je neki znak podoban za razlikovanje roba, odnosno usluga u privrednom prometu uzet e se u obzir sve okolnosti, a posebno vrijeme i obim njegove dotadanje upotrebe u BiH. Vezanost za odreenu vrstu robe ili usluga. ig slui za razlikovanje roba ili usluga jednog uesnika u privrednom prometu od istih ili slinih roba odnosno usluga drugog uesnika u prometu. Ovdje se postavlja pitanje ta se smatra istom ili slinom robom. To je faktiko pitanje koje se rjeava u svakom konkretnom sluaju. U praksi se smatra da se isti ig npr. ne moe upotrijebiti za 2 ili vie bezalkoholnih pia, odnosno vonih sokova, koji se svi smatraju istom vrstom robe. Proizilazi da ako nije rije o istoj ili slinoj robi, isti ig moe biti upotrijebljen za obiljeavanje robe i usluga 2 ili vie uesnika u privrednom

22

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COMprometu. Od toga postoje odstupanja u mnogim zemljama kad su u pitanju uveni (renomirani) igovi, koji su sami za sebe poznatiji od proizvoaa robe koju obiljeavaju. Priroda roba, odnosno usluga na koji se ig stavlja ni u kom sluaju ne moe biti smetnja priznanju iga. Upotreba iga. Veliki broj zemalja zahtijeva obaveznu upotrebu iga, pod prijetnjom gubitka prava. Razlog za navedeno je injenica da uesnici u privrednom prometu esto registruju igove ne da ih sami koriste, ve prvenstveno da sprijee njihovo koritenje od strane konkurenata. Na Zakon takoe predvia obaveznu upotrebu iga, navodei da je nosilac iga duan, radiodravanja vaenja iga, ig upotrebljavati u zemlji za robe odnosno usluge za koje je priznat. Izuzetak je ako za neupotrebu postoje razlozi neovisni o volji nosioca iga, kao to su uvozna ogranienja ili drugi vladini zahtjevi u pogledu roba odnosno usluga za koje je ig priznat. Neupotreba iga u BiH u neprekidnom trajanju od 5 godina povlai prestanak prava. U uporednom pravu, kako u teoriji tako i u praksi se smatra da upotreba mora biti stvarna, ozbiljna i nedvosmislena. Po naem zakonu, kao koritenje u zemlji smatra se upotreba iga na robi, opremi i pakovanju izvreno u zemlji i kad je roba iskljuivo namjenjena za izvoz.

II - STICANJE IGA, SADRINA I PRAVNA PRIRODA PRAVA NA IG1. STICANJE IGA U uporednom pravu postoje 2 naina sticanja iga. U Angloamerikom pravu, ig se stie upotrebom u privrednom prometu, a u veini zemalja ig se stie rjeenjem nadlenog organa i upisom u odgovarajui registar. U naem pravu ig se stie na osnovu rjeenja o priznanju iga i upisom u registar igova. Datum upisa istovjetan je sa datumom donoenja rjeenja o priznanju iga, a ig vai od datuma podnoenja prijave. Postupak za priznanje iga je slijedei: Prijava za priznanje prava na ig. Postupak za priznanje iga pokree se podnoenjem pismene prijave za priznanje iga Institutu za standarde, mjeriteljstvo i intelektualno vlasnitvo BiH. Za svaki znak koji se eli zatititi igom podnosi se posebna prijava. Prijava iga mora da sadri: a) zahtjev za priznanje iga; b) identifikacijske podatke podnosioca (ime i adresu, odnosno naziv i sjedite); c) izgled znaka koji se eli zatititi igom ako je prijavljen trodimenzionalni znak, prikaz dvodimenzionalnog izgleda znaka sa najmanje dvije meusobno okomite projekcije. Ako je znak pisan nekim drugim pismom osim latinice, njegovu transliteraciju na latinicu; d) popis roba, odnosno usluga za koje je zatraena zatita znaka u skladu sa Nianskim aranmanom o meunarodnoj klasifikaciji roba i usluga radi registracije igova; e) naznaenje boje odnosno kombinacije boja, ako se trai zatita znaka u boji. Kao datum podnoenja prijave uzima se datum prijema uredne prijave (tj.one koja sadri sve navedene elemente). Uredna prijava upisuje se u registar prijava, o emu se podnosiocu na njegov zahtjev izdaje potvrda. U prijavi iga kojoj je utvren datum podnoenja ne moe se naknadno bitno izmijeniti izgled znaka niti dopuniti spisak roba, odnosno usluga. Od trenutka prijema uredne prijave, podnosilac ima pravo prvenstva.

23

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COMIspitivanje prijave. Prijava se smatra urednom Ako sadri sve naprijed nabrojane elemente, dokaz o uplati takse i trokova postupka i druge priloge propisane provedbenim propisom. Ako utvrdi da prijava nije uredna, Institut e pismeno, uz navoenje razloga, pozvati podnosioca prijave da je uredi u roku koji ne moe biti dui od 90 dana od dana dostavljanja poziva. Ovaj rok se na obrazloeni zahtjev podnosioca prijave moe produiti za jo najvie 90 dana. Odluivanje po prijavi za priznanje prava na ig. Institut moe prijavu odbaciti zakljukom ili donijeti rjeenje kojim odluuje o materijalnom sadraju prijave. Zakljukom se prijava odbacuje u 2 sluaja: 1. ako se prijava ne uredi u ostavljenom roku; 2. u sluaju da se tokom postupka podnosilac pismeno izjasni da odustaje od svog zahtjeva. Ako je prijava uredna i podnosilac se ne izjanjava o odustajanju, ispituje se materijalni sadraj prijave, tj. ispituje se da li su ispunjeni uvjeti za priznanje prava na ig. Pritom institut moe rjeenjem: - odbiti zahtjev za priznanje iga, - zahtjev usvojiti samo djelomino; - zahtjev usvojiti u cjelini. Prije donoenja rjeenja kojim se zahtjev odbija ili prihvata samo djelimino, Institut je obavezan pismeno upoznati podnosioca prijave sa razlozima zbog kojih traeno pravo ne moe priznati (u cjelini ili djelimino) i pozvati ga da se u roku od najvie 90 dana oituje o tim razlozima, odnosno da podnese zahtjev za izmjenu i dopunu. Navedeni rok se na obrazloen zahtjev podnosioca prijave moe produiti za jo 90 dana. Izjanjenje, odnosno neizjanjenje ne obavezuje Institut na promjenu odluke. Ako prijava ispunjava uvjete za priznanje prava, Institut e pozvati podnosioca da plati taksu i trokove postupka za prvih 10 godina odravanja prava na ig i trokove objave iga u Slubenom glasniku. Ako podnosilac u ostavljenom roku ne dostavi dokaze o izvrenim uplatama, Institut e prijavu odbaciti zakljukom. Upis iga u registar. Priznato pravo kojim se titi ig upisuje se u registar igova, koji ima svojstvo javnih knjiga. Po upisu u registar, nosiocu iga se daje odgovarajua isprava koja sadri sve relevantne podatke o igu i njegovom nosiocu. Razdvajanje prijave. Prijava iga u kojoj je naveden spisak roba, odnosno usluga se moe na zahtjev podnosioca prijave razdvojiti na dvije ili vie prijava tako to e se razdvojiti spisak roba, odnosno usluga. Zahtjev za razdvajanje prijave moe se podnijeti do do upisa u registar igova. Razdvojena prijava zadrava datum podnoenja prvobitne prijave i njeno pravo prvenstva. O razdvajanju prijave donosi se posebno rjeenje. Razdvajanje iga. ig koji je priznat za vie roba, odnosno usluga se na zahtjev njegovog nosioca moe u svako doba razdvojiti na dvije ili vie registracija (igova) tako to e se razdvojiti spisak roba, odnos no usluga. O razdvajanju iga donosi se posebno rjeenje. Razdvojeni ig, odnosno igovi upisuju se u registar igova. Osporavanje prava na ig. Fiziko ili pravno lice koje u prometu koristi ve koristi odreeni znak, a koji je drugo lice registrovalo na svoje ime za obiljeavanje istih ili slinih roba odnosno usluga, moe traiti da ga sud oglasi za nosioca prava. Uslov je da tuilac dokae da je taj znak bio opepoznat za obiljeavanje njegovih roba, odnosno usluga, prije nego to je tueni podnio prijavu. Tuba se moe podnijeti u roku od 5 godina od dana upisa iga u registar. Pojam opepoznat je faktiko pitanje. Sud e odbiti tubeni zahtjev ako tueni dokae da je isti ili slian znak koristio u prometu za obiljeavanje istih ili slinih roba, odnosno usluga, isto koliko i tuilac ili due od njega. Pravo na firmu jae je od prava na ig, to je u Zakonu izraeno kroz odredbu prema kojoj ig koji sadri natpise, rijei ili kombinacije slova ne iskljuuje pravo drugog lica da pod istim natpisom, rijeima ili kombinacijama slova stavlja u promet svoju robu, odnosno usluge, ako ti natpisi, rijei ili kombinacije

24

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COMslova predstavljaju njegovo ime, firmu ili naziv koji nisu steeni na nesavjestan nain . Prema tome, kasnije steeno pravo na firmu nije slabije od ranije steenog prava na ig i u sluaju istovjetnosti sa igom pravo na firmu nee moi biti osporeno. Uslov za to je savjesnost nosioca prava na firmu, tj. da on nije naziv firme uzeo u namjeri da iskoristi renome tueg iga koji je ve osvojio trite. S druge strane, nosilac imena, firme odnosno naziva moe osporavati prijavljeni ig za istu ili slinu vrstu robe koji je istovjetan sa njegovim imenom, firmom odnosno nazivom. Izuzetak od ovog pravila postoji u sluaju ako je nosilac iga u trenutku prijave imao isto ime, firmu, odnosno naziv. 2. SADRINA I PRAVNA PRIRODA PRAVA NA IG Sadraj prava na ig ini iskljuivo ovlatenje nosioca da svoju robu ili usluge obiljeava tim igom i tako obiljeene stavlja u pravni promet. Osim toga, sadraj prava na ig se sastoji i u negativnom ovlatenju nosioca prava da drugim uesnicima u privrednom prometu zabrani koritenje svog iga za obiljeavanje roba odnosno usluga iste ili sline vrste. Pravo se stie od dana podnoenja prijave. Od svakog lica koje stavlja ili namjerava staviti na trite robe odnosno nuditi usluge koje su oznaene istim ili slinim igom, nosilac iga ima pravo zahtijevati informaciju o porijeklu i prometnim putevima roba ili dokumentaciju za te robe odnosno usluge. Nosilac opepoznatog iga moe zabraniti treim licima da bez njegovog odobrenja upotrebljavaju isti ili slian znak za robe, odnosno usluge koje nisu iste ili sline onima za koje je ig zatien, ako bi upotreba takvog znaka mogla upuivati na povezanost tih roba, odnosno usluga sa nosiocem zatienog iga, i pod uvjetom da takva upotreba moe izazvati tetu interesima nosioca iga. Nosilac iga ima iskljuivo pravo da pored znaka zatienog igom stavi oznaku (R) ili drugu oznaku kojom obavijetava ostale uesnike u prometu da je njegov znak registrovan. Pravna priroda prava na ig. Po svom karakteru pravo na ig je apsolutno, iskljuivo (monopolsko) pravo upotrebe registrovanog iga u privrednom prometu, neogranienog trajanja (pod uslovom plaanja taksa i koritenja iga) i teritorijalno ogranienog dejstva (dravna teritorija).

III - NOSIOCI PRAVA NA IG1. INDIVIDUALNI IG Nosilac prava na ig moe biti pravno ili fiziko lice koje stavlja u promet robu ili usluge odreene vrste na koju se ig odnosi. 2. KOLEKTIVNI IG Kolektivnim igom titi se znak udruenja proizvoaa, odnosno preduzea koja pruaju usluge u privrednom prometu. Kolektivni ig ima pravo da koristi pravno, odnosno fiziko lice ovlateno aktom o koritenju kolektivnog iga. Taj akt sadri naziv i sjedite udruenja, podatke o podnosiocu prijave, zastupniku udruenja, odredbe o izgledu znaka, popis roba, odnosno usluga na koje se znak odnosi, popis lica ovlatenih za upotrebu kolektivnog iga, uvjete koji odreuju takvu upotrebu i odredbe koje se odnose na zloupotrebu ili krenje odredaba akta o koritenju kolektivnog iga. U postupku zatite kolektivnog iga, uz prijavu se prilae i akt o koritenju kolektivnog iga.

IV - PRAVNI PROMET IGOVA1. PRENOS PRAVA NA IG

25

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COMU uporednom pravu postoje 3 razliita gledita na pitanje prenosa iga i to: - slobodan prenos iga; - slobodan prenos iga pod uslovom da se time ne stvara konfuzija na tritu; - prenos iga samo zajedno sa prenosom preduzea. Kod nas je prenos individualnog iga slobodan, jer nosilac iga moe pod zakonom utvrenim uslovima na drugog prenijeti svoje pravo u cjelini, ili djelimino. Za valjanost prenosa potrebna je pismena forma, a prenos prema savjesnim treim licima ima pravno djejstvo od trenutka upisa u registar. U nedostatku suprotne odredbe, s prijenosom preduzea prenosi se i ig. Kolektivni ig se ne moe prenositi niti moe biti predmetom licence. 2. LICENCA IGA Na ugovor o licenci iga u osnovi se primjenjuju ista pravna pravila kao i na ugovor o licenci za koritenje pronalazaka i drugih predmeta industrijske svojine. Specifian karakter iga ogleda se u tome to je on na izvjestan nain akcesorne prirode i obino se prenosi zajedno sa tehnikom i tehnologijom koja ini primarni predmet ustupanja. Sticaoci tehnike i tehnologije nastoje pribaviti i licencu iga sa kojom je ta tehnika ili tehnologija osvojila trite, ali to stvara i posebne obaveze sticaoca licence iga. Te karakteristike ine specifinosti transfera iga i ujedno dovode do primjene odreenih specifinih pravila u vezi sa licencom iga. Licenca iga i kvalitativna svojstva robe ili usluga. Davalac licence se eli obezbijediti od zloupotrebe iga na nain da se ig stavlja na robu koja po svom kvalitetu ne odgovara robi davaoca licence koju on takoe obiljeava istim igom. Zbog toga, a i zbog zatite potroaa, ZOO predvia da sticalac licence moe stavljati u promet robu sa istim igom samo ako je njen kvalitet isti kao i kvalitet robe koju proizvodi davalac licence. Ova odredba ZOO je imperativne prirode. Kontrola kvaliteta igom obiljeene robeili usluga se po pravilu preputa davaocu licence iga. Nae pravo nema izriitih odredaba o tome. Odgovarajua odredba ZOO se treba tumaiti tako da ona daje pravo svakom zainteresiranom licu da moe vriti kontrolu robe putene u promet sa igom drugog lica. To znai da kontrolu moe vriti davalac licence, ali i druga zainteresirana lica, prvenstveno organizacije potroaa. Obaveza stavljanja naznake o proizvodnji po licenci. Nacionalna zakonodavstva esto predviaju obavezu sticaoca licence da robu oznaenu igom davaoca licence obiljee i posebnom naznakom da je ta roba proizvedena po licenci davaoca tehnologije i davaoca prava na upotrebu iga. Zabrana obiljeavanja robe igom davaoca licence. Davalac licence za proizvodnju moe izriito zabraniti upotrebu svog iga od strane sticaoca licence.

V ZATITA I OSTVARIVANJE PRAVA NA IG1. ZATITA PRAVA NA IG 1. Kaznenopravna zatita prava na ig Novanom kaznom u iznosu od 1.000-100.000 KM kanjava se za prekraj pravno lice koje na robu neovlateno stavlja oznaku ili drugu oznaku kojom se ostali uesnici u prometu obavjetavaju da je znak zatien igom. Za isti prekraj kaznit e se i odgovorno lice u pravnom licu, novanom kaznom od 100 5.000 KM. Povreda tueg iga protivno odredbama Zakona o industrijskoj svojini predstavlja krivino djelo, za koje je propisana novana kazna ili zatvor do 3 godine. Ista kazna predviena je i za uinioca koji neovlateno

26

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COMizrauje, uvozi, prenosi preko granice, nudi, stavlja u promet, skladiti ili upotrebljava proizvod koji je predmet zatite iga. Za voenje krivinog postupka nadlean je Sud BiH, koji donosi i drugostepena rjeenja za prekraje utvrene Zakonom o ind.vlasnitvu u BiH. Prvostepena nadlenost za prekraje pripada sudovima entiteta. 2. Graanskopravna zatita prava na ig Vae pravila kao i kod zatite patenta, uz napomenu da se povredom prava na ig smatra i imitiranje iga koje postoji ako prosjean kupac odnosno korisnik moe uoiti razliku samo ako obrati naroitu panju, odnosno ako ig predstavlja prevod ili transkripciju. 2. OSTVARIVANJE PRAVA NA IG Vae ista pravila kao i za ostvarivanje pronalazakih prava.

VI TRAJANJE I PRESTANAK PRAVA NA IG1. TRAJANJE PRAVA NA IG ig traje 10 godina raunajui od datuma podnoenja prijave iga. Moe se obnavljati neogranieno, i to za periode od 10 godina, pod uslovom nosilac prava blagovremeno podnese zahtjev za produenje vaenja iga i uplati odgovarajuu taksu i trokove postupka. Zahtjev se podnosi tokom posljednje godine trajanja desetogodinjeg perioda zatite ili najkasnije est mjeseci nakon isteka tog perioda. Novi period zatite zapoinje danom isteka prethodnog perioda, a ne danom podnoenja zahtjeva. 2. PRESTANAK PRAVA NA IG Pravo na ig prestaje: odricanjem, neplaanjem propisanih taksi, ponitenjem iga, oglaavanjem nitavim rjeenja o priznanju prava na ig i smru ili prestankom nosioca prava na ig. Odricanje prava na ig. Nosilac prava na ig moe se odrei tog prava pismenom izjavom koju podnosi Institutu. Ako je u registru upisano neko pravo u korist treih lica (licenca, zalog i sl), nosilac iga mora od tih lica pribaviti pismenu saglasnost za odricanje. U suprotnom izjava o odricanju nee imati pravni uinak. Neplaanje propisanih taksi. ig prestaje istekom roka od 10 godina za koje je priznat ako nosilac iga u propisanom roku ne podnese zahtjev za produenje vaenja iga i ne plati takse i trokove postupka. U takvom sluaju, tree lice u iju korist je u registar upisana licenca, zalog ili neko drugo pravo, ima mogunost da u roku od 6 mjeseci plati taksu i trokove postupka i time odri vaenje iga. U roku od 1 godine od dana prestanka vaenja iga, bivi nosilac iga ima iskljuivo pravo da zahtijeva da se ig ponovno registruje na njegovo ime za iste robe, odnosno usluge. Pritom je nosilac iga duan da ponovo podnese prijavu iga. Ponitenje iga. Ako nosilac prava bez opravdanog razloga ne koristi ig due od 5 godina neprekidno, ig se moe ponititi rjeenjem Instituta. Oglaavanje nitavim rjeenja o priznanju prava na ig. Rjeenje o priznanju iga nitavim moe oglasiti Institut. Rjeenje se moe oglasiti nitavim u cjelini ili samo za pojedine robe odnosno usluge i to u 2 sluaja:

27

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COM1. ako Institut utvrdi da u vrijeme njegovog donoenja nisu bili ispunjeni zakonski uslovi za priznanje iga; 2. ako je ig nakon donoenja rjeenja o priznanju stekao obiljeja generine oznake. Rjeenje o priznanju iga moe se oglasiti nitavim za svo vrijeme trajanja zatite i to: po slubenoj dunosti, na zahtjev zainteresovanog lica ili na zahtjev javnog pravobranioca. Ako se radi o igu koji je istovjetan sa ranije registrovanim igom za istu vrstu roba ili usluga, taj zahtjev moe podnijeti samo nosilac prava na ranije registrovani ig, osim ako se u roku od 5 godina prije podnoenja zahtjeva nije protivio upotrebi kasnije registrovanog iga iji podnosilac prijave je bio savjestan. Ista pravila vai u sluaju ako sadri dravni ili drugi javni grb, zastavu ili amblem, naziv ili kraticu naziva neke zemlje ili meunarodne organizacije, Ako podnosilac u toku postupka odustane od zahtjeva, Institut moe nastaviti postupak po slubenoj dunosti ili na zahtjev nosioca tog prava. Smru, odnosno prestankom nosioca pravo na ig prestaje ako nije prelo na nasljednike. U tom sluaju prestanak djeluje od dana smrti, odnosno prestanka postojanja nosioca prava na ig.

VII MEUNARODNA ZATITA PRAVA NA IGMeunarodna zatita prava na ig ostvarena je odredbama Konvencije Pariske unije za zatitu industrijske svojine, zatim uim meunarodnim konvencijama u okviru Pariske unije, bilateralnim sporazumima, te pravilima o reciprocitetu. Uz Konvenciju Pariske unije znaajno je spomenuti i 3 ue unije osnovane na osnovu Konvencije. To su unije osnovane: Madridskim aranmanom, Bekim ugovorom i Nianskim aranmanom. 1. NAELA KONVENCIJE 1. Naelo asimilacije (nacionalnog tretmana) Ovo naelo, kako je ranije reeno, podrazumijeva da u svakoj lanici Unije dravljani ostalih lanica uivaju jednak tretman kao i dravljani te lanice, kad je u pitanju zatita industrijske svojine. Sa dravljanima zemalja Unije su izjednaeni dravljani zemalja koje ne pripadaju Uniji, pod uslovom da su domicilirani ili da imaju stvarno i ozbiljno industrijsko ili trgovako preduzee na teritoriji neke od zemalja Unije. 2. Unionistiki tretman ili naelo minimalne zatite Minimum prava koja su po ovom naelo garantirana pripadnicima unije obuhvata: pravo unionistikog prioriteta, pravo sajamskog prioriteta, telle-quelle zatita igova, nezavisnost igova, rok tolerancije, zabrana paralelnog uvoza, princip da priroda proizvoda na koji se stavlja ig ne smije uticati na registraciju igova, zatita notornih igova, upotreba iga, zatita uslunih igova i zatita kolektivnog iga. Pravo unionistikog prioriteta. Lice koje se osnovano poziva na to pravo u svim zemljama Unije u roku od 6 mjeseci od dana podnoenja prve prijave uiva prioritet u odnosu na sve druge prijave za isti fabriki ili trgovaki ig. Pravo sajamskog (izlobenog) prioriteta u potpunosti odgovara istom pravu u vezi sa patentima.

28

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COMTelle-quelle zatita igova. Po ovom naelu, svaki fabriki ili trgovaki ig koji je uredno prijavljen u zemlji porijekla, moe kao takav da se prijavi i zatiti i u ostalim zemljama Unije, pod uslovima navedenim u Konvenciji. Osnovni uslov je da je ig uredno registrovan u zemlji porijekla. Ure dnost se cijeni po propisima zemlje porijekla. Zemlja u kojoj se trai telle-quelle zatita moe traenu zatitu odbiti samo u 3 sluaja: 1. Ako je ig protivan moralu ili javnom poretku zemlje u kojoj se trai zatita ili je prevaran za javnost; 2. Ako je ig takve prirode da moe nakoditi steenim pravima treih lica u zemlji u kojoj se trai zatita; 3. Ako je ig bez ikakvih distinktivnih osobina ili ako je postao generini pojam. Nezavisnost igova. ig koji je pravilno registrovan u nekoj zemlji smatra se nezavisnim od njegovog registrovanja u drugim zemljama Unije. To znai da prestanak vanosti iga iz bilo kojeg razloga u jednoj zemlji, ukljuujui i zemlju porijekla, ne utie na punovanost iga u drugim zemljama Unije. Rok tolerancije. Zemlje lanice Unije dune su ostaviti naknadni rok od najmanje 6 mjeseci za plaanje taksa koje su nacionalnim zakonodavstvom predviene za odranje igova u vanosti. Zabrana paralelnog uvoza. Prema konvenciji, svaki proizvod koji je bespravno obiljeen igom e biti zadran (oduzet) prilikom prilikom uvoza u zemlju u kojoj ig ima zakonsku zatitu. Umjesto toga, nacionalno zakonodavstvo moe predvidjeti zabranu uvoza proizvoda bespravno obiljeenih tuim zatienim igom. Uticaj prirode proizvoda na registraciju igova. Priroda proizvoda na koje se stavlja ig ni u kom sluaju ne moe biti prepreka za registraciju iga. Zatita notornih igova ogleda se u obavezi da se ex officio ili na zahtjev zainteresiranog lica, poniti, odbije registracija ili zabrani upotreba iga iji bitan dio predstavlja reprodukciju nesumnjivo poznatog iga, pod uslovom da oba slue obiljeavanju iste ili sline vrste robe. Upotreba igova. U sluaju ako nacionalno zakonodavstvo predvia obaveznu upotrebu iga, ponitavanje zbog neupotrebe moe se vriti samo nakon jednog pravinog roka i ako zainteresirano lice ne opravda razloge svoje neaktivnosti. Zatita uslunih igova. Sve zemlje lanice Unije dune su predvidjeti zatitu uslunih igova, ali ne i njihovu registraciju. Zatita kolektivnih igova. Sve zemlje lanice Unije dune su predvidjeti zatitu i registraciju kolektivnih igova koji pripadaju udruenjima ije postojanje se ne protivi zakonu zemlje porijekla. Suvlasnitvo nad igom ne moe sprijeiti registraciju ili umanjiti zatitu priznatu u bilo kojoj zemlji Unije, osim ako istovremena upotreba iga od strane suvlasnika dovodi javnost u zabludu ili je protivna javnom poretku zemlje u kojoj se trai zatita. 2. MADRIDSKI ARANMAN Madridski aranman o registrovanju igova zakljuen je 1891.godine, revidiran 6 puta, posljednji put u Stokholmu 1967.godine. Njime je osnovana Madridska unija, iji cilj je obezbjeenje meunarodnog registrovanja igova po jeftinijem i jednostavnijem postupku. Jedan ig se moe registrovati prema Madridskom aranmanu samo ako je prethodno registrovan u zemlji porijekla kao nacionalni ig. Meutim, nakon isteka roka od 5 godina od dana meunarodne registracije, meunarodni ig postaje nezavisan od nacionalnog iga i ponitavanje ili odricanje u zemlji porijekla vie ne utie na njegovu meunarodnu vanost.

29

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COMZa odravanje iga u vanosti na teritoriji svake zemlje lanice Madridskog aranmana plaaju se takse predviene nacionalnim pravom odgovarajue zemlje. Ponitavanje i osporavanje igova takoe se vri po nacionalnim zakonima lanice u kojoj se vodi postupak. Meunarodna registracija vai 20 godina, a moe se obnoviti neogranien broj puta, za to se plaaju takse neovisne od taksi predvienih nacionalnim pravom drava lanica. Nosilac prava na meunarodni ig moe se u svako doba odrei iga izjavom koja se daje Meunarodnom birou. 3. UGOVOR O REGISTROVANJU IGOVA Mnoge industrijski razvijene zemlje, ukljuujui SAD, Japan i V.Britaniju, nisu lanice Madridske unije. Osim toga, Madridski aranman ima i drugih nedostataka koji uglavnom dolaze zbog vezanosti iga za zemlju porijekla. Zbog toga je u Beu 1972.godine usvojen Ugovor o registrovanju igova (Trademark Registration Treaty TRT). Ovaj Beki ugovor o registrovanju igova je u relativno kratkom roku potpisan od strane 20-tak zemalja, meu kojima su SAD, SR Njemaka i V.Britanija. Ugovor se zasniva na slijedeim principima: 1. Nezavisnost meunarodne registracije od prethodnog registrovanja u bilo kojoj zemlji; 2. Meunarodno registrovani ig djeluje u lanicama Beke unije kao nacionalni ig, sa svim konsenkvencama tog principa; 3. Za sticanje zatite se podnosi prijava Meunarodnom birou. U prijavi se naznaavaju zemlje u kojima se eli postii zatita; 4. Ispitivanje prijave vri Meunarodni biro; 5. Prijavu mogu podnijeti svi pripadnici zemalja lanica Beke unije; 6. Zemlje Unije mogu odbiti zatitu meunarodnog iga na svojoj teritoriji, pod istim uslovima kao to mogu odbiti zatitu po Madridskom aranmanu. Uslov je da odluku dostave Meunarodnom birou u roku od 15 mjeseci. 7. Upotreba meunarodnog iga mora poeti u roku od 3 godine. Po isteku tog roka nosilac prava se ne moe pozvati na meunarodnu zatitu iga. 4. NIANSKI ARANMAN Nianski aranman o meunarodnoj klasifikaciji proizvoda i usluga na koje se primjenjuju fabriki i trgovaki igovi potpisan je u Nici 1957.godine. Njime je osnovana Nianska unija, koja okuplja 30-ak zemalja. Cilj aranmana jeste da se uspostavi jedinstven sistem klasifikacije proizvoda i usluga koji e se primjenjivati prilikom registracije igova. Sastavni dio aranmana je Meunarodna klasifikacija robe i usluga. 5. MEUNARODNA ZATITA PRAVA NA IG U ODNOSIMA IZMEU ZEMALJA KOJE NISU VEZANE KONVENCIJAMA Ureuje se primjenom naela reciprociteta ili faktikim priznanjem prava na ig strancima, bez obzira na uzajamnost.

30

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COM

PRAVO OZNAKA PORIJEKLA PROIZVODAUVOD Zemlje common-law sistema tite geografske nazive proizvoda i posebnim igom (tzv.certification mark), koji nije pravi ig ve neto na pola puta izmeu igova i oznaka kvaliteta. 1. PREDMET ZATITE Predmet zatite oznaka porijekla proizvoda su geografski nazivi proizvoda. Radi se o znacima koji se u robnom prometu koriste da oznae proizvode koji potiu iz odreenog geografskog podruja i koji su zahvaljujui prirodnim uslovima (geografski faktor) i znanju i iskustvu ljudi te sredine (ljudski faktor) stvorili posebnu reputaciju na tritu kao proizvodi svojstvenog i izuzetnog kvaliteta. Dakle, kao oznake porijekla proizvoda mogu se zatititi samo geografski nazivi koji asociraju na porijeklo proizvoda . Geografska oznaka se nee registrovati za geografski naziv koji je dugom upotrebom u privrednom prometu postao generiki pojam, tj. opepoznat za obiljeavanje odreene vrste proizv