KALENDARIUM Z HISTORII

Przed X wiekiem n.e. (prehistoria i prahistoria ziem polskich)

ok. 450 tys. lat p.n.e. – Pierwsze ślady łowców-zbieraczy z gatunku Homo erectus na ziemiach polskich odkryte w Trzebnicy pod Wrocławiem i w Rusku pod Strzegomiem.

ok. 300 – 100 tys. lat p.n.e. – Neandertalska kultura aszelska, czyli kultura pięściaków na terenach Śląska i Małopolski.

ok. 250 – 40 tys. lat p.n.e. – Neandertalska kultura mustierska na terenach Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej i kultura prądnicko-mikocka na terenach Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej i całej Wyżynie Małopolskiej.

ok. 200 – 35 tys. lat p.n.e. – Paleolityczne obozowiska łowców-zbieraczy z gatunku Homo neandertalensis w Polsce, m.in. w okolicach dzisiejszego Radomia i Krakowa.

ok. 70 – 35 tys. lat p.n.e. – Zanik śladów pobytu człowieka wskutek silnego ochłodzenia klimatu.

ok. 35 – 20 tys. lat p.n.e. – Pierwsi przedstawiciele Homo sapiens, zaludnienie Mazowsza, reprezentanci kultury oryniackiej i kultury graweckiej w Małopolsce.

ok. 20 – 12 tys. lat p.n.e. – Ostatnie zlodowacenie na ziemiach polskich, zwane zlodowaceniem bałtyckim lub północnopolskim, i ponownie wyludnienie ziem polskich.

ok. 12 tys. lat p.n.e. – Ocieplenie się klimatu po ostatnim zlodowaceniu. Ekspansja licznych grup łowców reniferów. Pojawienie się ludzi na Pomorzu i w Wielkopolsce.

ok. 8 tys. lat p.n.e. – Początek mezolitu na ziemiach polskich, okresu pomiędzy wycofaniem się lodowca a pojawieniem rolnictwa. Rozwój kultury komornickiej na Dolnym Śląsku i w Wielkopolsce.

ok. 7 – 4 tys. lat p.n.e. – Późnomezolityczna kultura janisławicka i chojnicko-pieńkowska na terenach Pomorza, Kujaw i Mazowsza.

ok. 6 – 4 tys. lat p.n.e. – Początek neolitu na ziemiach polskich. Początki rolnictwa i hodowli zwierząt.

ok. 3,5 tys. lat p.n.e. – Neolit objął tereny całej Polski. Początek kultury pucharów lejkowatych, nazwanej tak od kształtu naczyń o lejkowato pochylonych brzegach.

ok. 2800 – 1800 r. p.n.e. – Rozwój kultury ceramiki sznurowej na ziemiach polskich. ok. 2700 – 2000 r. p.n.e. – Rozwój kultury amfor kulistych na ziemiach polskich. ok. 2200 – 1800 r. p.n.e. – Początek epoki brązu na ziemiach polskich. 2200 – 1700 r. p.n.e. – Rozwój kultury unietyckiej na Śląsku. 2000 – 1600 r. p.n.e. – Rozkwit mierzanowickiej kultury brązu w rejonie górnej

Wisły. ok. 1700 r. p.n.e. – Epoka brązu objęła tereny całej Polski. ok. 1700 – 300 r. p.n.e. – Rozwój kultury łużyckiej, zwanej także kulturą pól

popielnicowych, na ziemiach polskich. ok. 1000 r. p.n.e. – Pierwsze grody obronne, głównie na terenach Śląska. ok. 900 r. p.n.e. – Pojawienie się ludów czarnomorskich na terenach Małopolski i

Śląska. ok. 750 r. p.n.e. – Początek epoki żelaza i kultury halsztackiej na ziemiach polskich.

VIII w. p.n.e. – Złoty wiek kultury łużyckiej. Jej przykładem jest powstała około 740 r. p.n.e. osada obronna w Biskupinie.

ok. 700 r. p.n.e. – Początki handlu bursztynem. ok. 500 r. p.n.e. – Kształtuje się kultura wejherowsko-krotoszyńska, zwana też

pomorską. IV – II w. p.n.e. – Pojawienie się Celtów na południowych ziemiach polskich. Ich

ośrodkami były m.in. Ślęża, Łysa Góra i Góra Świętej Anny. III w. p.n.e. – Początek rozwoju kultury przeworskiej. I – V w. n.e. – Wpływy cywilizacji rzymskiej na ziemiach polskich. 54 – 68 r. n.e. – Wyprawa rzymskiego ekwity po bursztyn nad Morze Bałtyckie,

pierwsze wzmianki o Kaliszu. I – II w. n.e. – Według rzymskich podań, ziemie między Wisłą i Odrą zamieszkiwali

Lugiowie. I – III w. n.e. – Szczyt rozkwitu kultury przeworskiej. I – IV w. n.e. – Wandalowie ze Skandynawii zajęli tereny między górną Odrą a

Dunajem, później zostali wyparci przez Gotów. III – IV w. n.e. – Wędrówka Gotów przez ziemie polskie. III – VI w. n.e. – Okres wędrówek ludów, które przyczyniły się do upadku kultury

przeworskiej. IV – V w. n.e. – Najazdy Hunów wyparły Gotów z ziem polskich. V w. n.e. – Osiedlanie się pierwszych plemion słowiańskich przybyłych z terenów

Ukrainy na ziemiach polskich. VIII w. n.e. – Pierwsze organizacje państwowe (państwo Wiślan). II poł. IX w. – Śląsk i część Małopolski (tereny Wiślan) w granicach Państwa

Wielkomorawskiego. koniec IX w. – Pierwsze zapiski o plemionach zamieszkujących ziemie Polskie

(głównie południowe i zachodnie tereny). II poł. IX w. – I poł. X w. – Pierwsi, legendarni władcy Polan – Piastowie (Ziemowit,

Lestek, Siemomysł).

Wieki X-XII do roku 1138 (państwo pierwszych Piastów) ok. 960-992 – panowanie Mieszka I.

o 963 -965 – dwukrotne zwycięstwo saskiego możnego Wichmana, sprzymierzonego z Wieletami, nad wojskami Mieszka I.

o 964 -965 – walki Mieszka I z Pomorzanami.o 965 – ślub Mieszka I i czeskiej księżniczki Dobrawy.o 965 – pierwsze informacje kupca żydowskiego Ibrahima ibn Jakuba o mieście

"Karako" – Krakowie, należącym do Czech.o 966 – chrzest Polski.o 967 – zwycięstwo Mieszka I nad Wichmanem. Początek podboju Pomorza [1] .o 967 – narodziny Bolesława Chrobrego.o 968 – utworzenie biskupstwa misyjnego w Poznaniu z pierwszym biskupem

Jordanem.o 972 – bitwa pod Cedynią.o 973 – sąd cesarski między Mieszkiem i Hodonem. Bolesław Chrobry

zakładnikiem w Niemczech.o 974 – poparcie przez Mieszka Henryka Kłótnika w walce o tron niemiecki.o 977 – śmierć Dobrawy.o 979 – nieudana wyprawa cesarska na Mieszka.o 978 -980 – ślub Mieszka i Ody.o 981 – książę kijowski Włodzimierz Wielki zajął Grody Czerwieńskie.o 983 – śmierć Ottona II i elekcja Ottona III na króla Niemiec. Mieszko

ponownie poparł jego kontrkandydata, Henryka Kłótnika.o 985 – Mieszko posiłkował wyprawę niemiecką przeciwko Wieletom.o 986 – Mieszko uznał zwierzchność Ottona III.o 987 -989 – ślub Chrobrego z Emnildą.o 990 – odebranie Czechom Śląska, przyłączenie Małopolski do państwa

Mieszka I.o 990 – narodziny Mieszka II Lamberta.o ok. 991 – Dagome iudex.o 992 – śmierć Mieszka.

992 -1025 – panowanie Bolesława Chrobrego. o 995 – książę polski Bolesław Chrobry wsparł cesarza Ottona III w jego

wyprawie przeciwko Obodrytom.o 997 – Misja i śmierć św. Wojciecha.o 999 – papież Sylwester II kanonizował biskupa Pragi Wojciecha i ustanowił

arcybiskupstwo w Gnieźnie. Pierwszym arcybiskupem został Radzim Gaudenty.

o 1000 , 7 marca – zjazd gnieźnieński.o 1002 – śmierć Ottona III i wybór Henryka II na króla Niemiec.o 1002 -1018 – wojny ze Świętym Cesarstwem Rzymskim:

1002 -1005 – pierwsza wojna. 1002 – Bolesław Chrobry zajął Milsko, Łużyce i Miśnię (z

której ustąpił). 1002 – zjazd w Merseburgu i zamach na Bolesława Chrobrego.

1007 -1013 – druga wojna. 1015 -1018 – trzecia wojna.

1017 – bezskuteczne oblężenie Niemczy przez cesarza Henryka II.

1018 , 30 stycznia – pokój w Budziszynie. Na jego mocy Milsko, Łużyce i Morawy pozostały przy Polsce.

o 1003 – interwencje Bolesława Chrobrego w Pradze.o 1003 -1004 – Bolesław Chrobry księciem Czech. Unia personalna z Czechami.o 1007 lub 1018 – uniezależnienie się Pomorza Zachodniego.o 1013 – wyprawa Bolesława Chrobrego na Ruś Kijowską.o 1013 – Mieszko II złożył hołd Henrykowi II i poślubił Rychezę.o 1016 – narodziny Kazimierza I Odnowiciela.o 1018 , 30 stycznia – pokój w Budziszynie. Na jego mocy Milsko, Łużyce i

Morawy pozostały przy Polsce.o 1018 – udana wyprawa na Kijów, przyłączenie Grodów Czerwieńskich.o 1025 , 18 kwietnia – koronacja Bolesława Chrobrego, pierwszego króla Polski.o 1025 , 17 czerwca – śmierć Bolesława Chrobrego.

1025 -1031 – pierwsze panowanie Mieszka II Lamberta. o 1025 , 25 grudnia – koronacja królewska Mieszka II.o 1026 – oddanie Kazimierza Odnowiciela do szkoły klasztornej.o 1029 – Mieszko II po zawarciu sojuszu z Wieletami, zwanymi też Lucicami

(poganami zamieszkującymi Połabie), odparł atak cesarza niemieckiego Konrada II.

o 1029 -1031 – utrata na rzecz księcia czeskiego Udalryka (Oldrzycha) zajętych przez niego Moraw [2] i Słowacji [3] .

o 1030 – najazd odwetowy Mieszka II na Saksonię za atak Konrada II dokonany w 1029 r.

o 1031 – jednoczesne najazdy cesarza niemieckiego Konrada II (utrata Milska i Łużyc) i księcia ruskiego Jarosława Mądrego (utrata Grodów Czerwieńskich), ucieczka Mieszka II do Czech, na tronie polskim zasiadł popierany przez Jarosława Mądrego brat Mieszka II – Bezprym.

1031 -1032 – panowanie Bezpryma (Mieszko II w więzieniu w Czechach). o 1032 – zabójstwo popełnione na Bezprymie.

1032 – zjazd w Merseburgu. o Mieszko II zrzekł się tytułu królewskiego i złożył hołd cesarzowi Konradowi

II.o podział Polski na dzielnice.

1032 -1034 – drugie panowanie Mieszka II. o 1032 – powrót Mieszka II do Polski.o 1033 – Mieszko II zjednoczył Polskę.o 1034 – powrót Kazimierza Odnowiciela do Polski.o 1034 , 10 maja – śmierć Mieszka II.

1034 – prawdopodobnie krótkie rządy Kazimierza I Odnowiciela, zakończone jego ucieczką na Węgry.

1034 -1039 – rozpad Państwa Polskiego. 1037 – wybuch powstania przeciwko duchowieństwu i możnym oraz reakcja

pogańska. 1039 – najazd Brzetysława I. 1039 -1058 – panowanie Kazimierza I Odnowiciela.

o 1039 – powrót do kraju Kazimierza I Odnowiciela, odtworzenie Państwa Polskiego, w którego skład weszły Wielkopolska, Małopolska, Kujawy oraz ziemia sieradzko-łęczycka i ziemia lubuska.

o 1040 – Kazimierz Odnowiciel przeniósł stolicę Polski z Gniezna do Krakowa.o 1041 – małżeństwo Kazimierza Odnowiciela z Dobroniegą.o 1041 – pierwsza wspólna polsko-ruska wyprawa na Mazowsze.o ok. 1042 – urodził się Bolesław II Szczodry.o ok. 1043 – Władysław I Herman.o 1046 – odnowienie biskupstwa w Krakowie.o 1047 – pokonanie Miecława (Masława), przyłączenie Mazowsza i być może

Pomorza Gdańskiego.o 1050 – odzyskanie Śląska oraz Pomorza[4] (powrót do granic zbliżonych do

roku 992).o 1054 – mediacja cesarska w Kwedlinburgu w sprawie Śląska. Henryk III

Salicki orzekł pozostanie Śląska przy Polsce w zamian za coroczny trybut na rzecz Czech.

o 1058 – śmierć Kazimierza I Odnowiciela. 1058 -1079 – panowanie Bolesława II Szczodrego.

o 1058 – Władysław I Herman objął władzę nad dzielnicą mazowiecką.o 1060 – Bolesław II Szczodry wsparł księcia Belę w powrocie na Węgry i

uderzył na Czechy.o 1060 – Pomorze Gdańskie zrzuciło zależność od Polski.o 1063 – druga interwencja Bolesława II Szczodrego na Węgrzech na rzecz

księcia Beli.o 1064 – odbudowa katedry gnieźnieńskiej.o 1069 – Bolesław II Szczodry zbrojnie wprowadził na tron kijowski wygnanego

z Rusi księcia Izjasława.o 1069 – udział polskich oddziałów w wyprawie duńskiego króla Swena

Estrydsena na Anglię.o 1069 – narodziny syna Bolesława Szczodrego – Mieszka.o 1070 – konflikt z Czechami.o po 1070 – narodziny Zbigniewa.o 1071 – zjazd w Miśni. Henryk IV Salicki nakazał Bolesławowi Szczodremu

ponowić płacenie Czechom trybutu ze Śląska.o 1072 – atak Bolesława Szczodrego na Czechy.o 1076 , 25 grudnia – koronacja królewska Bolesława Szczodrego.o 1077 – wyprawy na Węgry i Ruś. Początek niepokojów wewnętrznych w

Polsce.o 1079 – śmierć biskupa Stanisława.o 1079 – bunt przeciwko Bolesławowi Szczodremu, wygnanie króla na Węgry.

1079 -1102 – panowanie Władysława I Hermana. o ok. 1080 – ślub Władysława Herman z Judytą, córką księcia Czech

Wratysława II.o 1081 lub 1082 – śmierć Bolesława II Szczodrego.o 1088 – ślub Władysława Herman z Judytą Marią niemiecką.o 1093 – pierwszy bunt Zbigniewa.o 1097 – bunt Zbigniewa i Bolesława Krzywoustego przeciw ojcu,

Władysławowi Hermanowi.

o 1100 – drugie wystąpienie braci Zbigniewa i Bolesława Krzywoustego przeciw ojcu Władysławowi Hermanowi.

o 1102 , 4 czerwca – śmierć Władysława Hermana. 1102 -1106 – panowanie Bolesława Krzywoustego na południu (Śląsk i Małopolska) i

Zbigniewa na północy (Wielkopolska, Kujawy i Mazowsze). 1106 -1138 – panowanie Bolesława III Krzywoustego.

o 1113 -1116 – powstanie kroniki Galla Anonima.o 1138 – śmierć Bolesława Krzywoustego. Początek dwuwiekowego rozbicia

dzielnicowego Polski w wyniku postanowień testamentu Krzywoustego.

 Osobny artykuł: Historia Polski (do 1138)..

Wieki XII-XIV (czas rozbicia dzielnicowego) 1138 -1146 – Władysław II Wygnaniec princepsem. 1146 – bunt juniorów i wypędzenie Władysława Wygnańca. Godność princepsa

przejął Bolesław IV Kędzierzawy. 1146 -1173 – Bolesław IV Kędzierzawy princepsem. 1150 – książę Albrecht Niedźwiedź utworzył Marchię Brandenburską na terenach

odebranych Słowianom połabskim. 1152 – biskup płocki Aleksander z Malonne ufundował drzwi płockie. 1154 – wyprawa księcia Henryka Sandomierskiego do Jerozolimy. 1157 – wyprawa cesarza Fryderyka I Barbarossy do Polski w celu przywrócenia

rządów Władysława Wygnańca. Bolesław Kędzierzawy złożył cesarzowi hołd lenny. 1173 -1177 – Mieszko III Stary princepsem. 1177 -1194 – Kazimierz II Sprawiedliwy princepsem. 1180 – zjazd książąt piastowskich w Łęczycy. 1194 – śmierć Kazimierza Sprawiedliwego. 1195 – panowie małopolscy odparli pod Mozgawą wyprawę Mieszka Starego na

Kraków. 1198 – ugoda Mieszka Starego z możnowładcami małopolskimi, na mocy której

książę przejął tron krakowski. 1202 – śmierć Mieszka Starego. Władzę w Krakowie przejął na krótko jego syn

Władysław Laskonogi, ale stracił tron na rzecz Leszka Białego. 1202 -1238 – rządy Henryka I Brodatego na Śląsku. 1211 – książę Henryk Brodaty dokonał lokacji na prawie magdeburskim Złotoryi.

Była to pierwsza na ziemiach polskich lokacja na prawie niemieckim. 1215 – przywilej wolborski książąt dzielnicowych dla duchowieństwa. 1220 – wielki najazd Prusów na Mazowsze i ziemię chełmińską. ok. 1220 – kronika Wincentego Kadłubka. 1222 -1223 – wyprawy krzyżowe Leszka Białego, Henryka Brodatego i książąt

pomorskich na Prusów. 1223 – klęska książąt ruskich w bitwie z Mongołami nad rzeką Kałką. 1224 – król węgierski Andrzej II wypędził Krzyżaków z ziemi Borsa. 1226 – początek rokowań Konrada I mazowieckiego z Krzyżakami w sprawie ich

osiedlenia na pograniczu mazowiecko-pruskim. o 1228 – Konrad mazowiecki nadał Krzyżakom ziemię chełmińską.

1227 – zjazd w Gąsawie. Zamordowanie Leszka Białego przez ludzi księcia Władysława Odońca.

1228 – Władysław Laskonogi wydał w Cieni pierwszy przywilej dla rycerstwa małopolskiego (uważany za pierwszy przywilej nadany rycerstwu na ziemiach polskich).

1230 – bulla papieża Grzegorza IX potwierdzająca nadania i przywileje dla Krzyżaków, którzy osiedlają się nad Wisłą.

1232 -1238 – panowanie Henryka I Brodatego w Małopolsce. 1232 -1234 – we Wrocławiu powstał pierwszy w Polsce klasztor franciszkanów. 1234 – wielka wyprawa krzyżacko-polska na Prusów. Krzyżacy sfałszowali tak zwany

dokument kruszwicki, twierdząc, że Konrad mazowiecki oddał im wszelkie zdobycze w Prusach jako darowiznę.

1236 – bitwa pod Szawlami. Klęska wojsk zakonu kawalerów mieczowych w starciu z Litwinami.

1237 – połączenie zakonu kawalerów mieczowych z Krzyżakami. 1237 -1240 – najazd Mongołów na Ruś. Mongołowie narzucają zwierzchnictwo

książętom ruskim. 1238 -1241 – panowanie Henryka Pobożnego na Śląsku i w Małopolsce. 1241 – najazd Mongołów na Małopolskę i Śląsk.

o 1241 , 9 kwietnia – bitwa pod Legnicą. W bitwie zginął Henryk Pobożny. 1242 – klęska Krzyżaków w bitwie z siłami Nowogrodu Wielkiego na jeziorze Pejpus. 1247 – śmierć Konrada mazowieckiego. 1248 -1255 – wojny śląskie między synami Henryka Pobożnego, podział dzielnicy na

kilka księstw. 1249 -1252 – Marchia Brandenburska przejęła ziemię lubuską. 1251 -1255 – książę Mendog zjednoczył państwo litewskie. 1253 , 8 września – papież Innocenty IV kanonizował biskupa krakowskiego

Stanisława ze Szczepanowa, zamordowanego w 1079 roku na rozkaz króla Bolesława Szczodrego.

1259 -1260 – drugi najazd Mongołów (Tatarów) na ziemie polskie. 1267 – papież Klemens IV kanonizował księżnę śląską Jadwigę, żonę Henryka

Pobożnego. 1279 – rządy Leszka Czarnego w Krakowie, Sandomierzu i Łęczycy. 1287 – układ sukcesyjny między księciem wielkopolskim Przemysłem II, gdańskim

Mściwojem II i zachodniopomorskim Bogusławem IV. 1288 -1289 – książę wrocławski Henryk Prawy objął tron krakowski. 1290 – po śmierci Henryka prawego panowie małopolscy przekazali rządy nad

Krakowem w ręce Przemysła II. 1291 -1292 – król Czech Wacław II zajął Małopolskę z Krakowem i ziemię

sandomierską. 1292 – Wacław II wprowadził na zajętych ziemiach urząd starosty. 1295 – koronacja królewska Przemysła II. 1296 – przyłączenie Pomorza Gdańskiego do Wielkopolski. 1296 – zamordowanie przez margrabiów brandenburskich, przy współudziale rodów

Zarębów i Nałęczów, króla Polski Przemysła II w Rogoźnie. 1300 – koronacja, w Gnieźnie, króla czeskiego Wacława II na króla Polski. 1305 – śmierć Wacława II i koronacja jego syna Wacława III. Wybuch powstania

przeciwko niemu. Na czele powstania stanął wypędzony wcześniej Władysław Łokietek.

1306 – Zabójstwo Wacława III w Ołomuńcu. 1306 – Zajęcie przez księcia kujawsko-łęczyckiego Władysława Łokietka Małopolski

i Pomorza Gdańskiego.

1308 -1309 – Zajęcie przez Krzyżaków Pomorza Gdańskiego. 1312 – bunt wójta Alberta przeciwko Władysławowi Łokietkowi w Krakowie. 1320 , 20 stycznia – koronacja Władysława Łokietka. Ponowne zjednoczenie Polski i

koniec rozbicia dzielnicowego.

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją. Osobny artykuł: Polska w okresie rozbicia dzielnicowego.

Wieki XIV-XVI do roku 1572 (koniec rządów Piastów oraz czasy Andegawenów i Jagiellonów)

1320 – Proces polsko-krzyżacki w Inowrocławiu i Brześciu Kujawskim. Sąd papieski nakazał Zakonowi krzyżackiemu zwrot Pomorza Gdańskiego i wypłatę odszkodowania. Wyrok nie został wykonany.

1325 – Przymierze Władysława Łokietka z księciem litewskim Giedyminem, umocnione ślubem polskiego następcy tronu Kazimierza z Aldoną Giedyminówną.

1327 -1332 – Wojna polsko-krzyżacka. Sojusznikiem zakonu był król Jan Luksemburski.

1330 – Nieudany zamach rycerza Felicjana Zacha na węgierska parę parę królewską, rzekomo sprowokowany romansem księcia polskiego Kazimierza z jego córką Klarą Zach.

1331 , 27 września – Bitwa pod Płowcami. 1333 – Śmierć Władysława Łokietka. 1333 -1370 – Panowanie Kazimierza Wielkiego.

o 1333 , 25 kwietnia – Koronacja królewska Kazimierza Wielkiego.o 1335 – Zjazd w Wyszehradzie.o 1337 – Zjazd w Inowrocławiu. Zakon krzyżacki oddał Kujawy i Ziemię

dobrzyńską Janowi Luksemburskiemu, który część tych dóbr przekazał Kazimierzowi Wielkiemu.

o 1339 – Proces polsko-krzyżacki w Warszawie. Jego postanowieniem Zakon krzyżacki miał oddać Polsce Pomorze i Ziemię chełmińską, ale nie uznał tego wyroku.

o 1340 -1366 – Podbój Rusi Halickiej.o 1341 – Sojusz Kazimierza Wielkiego z Luksemburgami.o 1342 – Początek budowy gotyckiej katedry w Gnieźnie.o 1343 – Pokój kaliski z Krzyżakami.o 1348 – Nieudana wyprawa Kazimierza Wielkiego na Śląsk.o 1354 -1355 – Układy z Ludwikiem Węgierskim, dotyczące sukcesji tronu

polskiego.o 1356 – Kazimierz Wielki powołał do życia Sąd Wyższy Prawa Niemieckiego

na zamku krakowskim.o 1356 – Lwów uzyskał od Kazimierza Wielkiego prawa miejskie (Prawo

magdeburskie).o 1356 , 1 maja – Układ polsko-czeski w Pradze. Kazimierz Wielki zrzekł się

praw do Śląska w zamian za pomoc przeciwko Zakonowi krzyżackiemu i Brandenburczykom.

o 1356 -1360 – Statuty Kazimierza Wielkiego dla Wielkopolski i Małopolski.o 1364 , 12 maja – Założenie Akademii Krakowskiej.

o 1364 – Zjazd monarchów w Krakowie z udziałem cesarza i króla Czech Karola IV, króla Polski Kazimierza, króla Węgier Ludwika, króla Cypru Piotra, króla Danii Waldemara IV, księcia mazowieckiego Siemowita, książąt śląskich i margrabiego brandenburskiego Ottona.

o 1364 – Zhołdowanie Wołynia i Podola.o 1370 – Śmierć Kazimierza Wielkiego (ostatniego z Piastów).

1370 -1382 – Panowanie Ludwika Węgierskiego. o 1370 – Koronacja Ludwika Węgierskiego.o 1374 – Przywilej w Koszycach.o 1382 – Śmierć króla Węgier i Polski Ludwika Węgierskiego.

1384 -1386 – Jadwiga Andegaweńska na tronie polskim. o 1385 – Unia polsko-litewska w Krewie.

1386 -1434 – Panowanie Władysława Jagiełły. o 1386 – Chrzest, koronacja, ślub Władysława Jagiełły z Jadwigą.o 1387 – Utworzenie biskupstwa katolickiego w Wilnie.o 1397 – Utworzenie w państwie Zakonu krzyżackiego organizacji szlachty

chełmińskiej o nazwie Związek Jaszczurczy.o 1398 – Odsprzedanie Krzyżakom Żmudzi przez Witolda.o 1399 , 17 lipca – Śmierć królowej Jadwigi.o 1399 , 12 lub 16 [5] sierpnia – Bitwa nad Worsklą.o 1401 – Unia wileńsko-radomska.o 1401 – Wybuch powstania na Żmudzi przeciwko Krzyżakom.o 1402 – Odkupienie od Brandenburczyków Nowej Marchii.o 1404 – Pokój w Raciążu pomiędzy Polską i Litwą a Krzyżakami.o 1409 , kwiecień – Zakon Krzyżacki zarekwirował polskie statki ze zbożem

płynące na Litwę. Pretekstem był zarzut, że przewoziły broń dla Żmudzinów.o 1409 , maj – Wybuch kolejnego powstania na Żmudzi przeciwko Zakonowi

Krzyżackiemu.o 1409 -1411 – Wielka wojna z Zakonem krzyżackim.

1409 , 1-6 sierpnia – Polskie poselstwo do Malborka: na deklarację o sojuszu z Litwą Krzyżacy odpowiedział wypowiedzeniem wojny.

1409 , 12 sierpnia – Zakon Krzyżacki rozpoczął działania wojenne i wkroczył na ziemię dobrzyńską i Kujawy.

1409 , 6 października – Wojska polskie wyzwoliły Bydgoszcz. 1409 , 8 października – Rozejm polsko-krzyżacki. 1409 , 20 grudnia – Zakon Krzyżacki zawarł antypolski sojusz z królem

Węgier Zygmuntem Luksemburskim. 1409 , 21 grudnia – Zygmunt Luksemburski wypowiedział wojnę

Polsce. 1410 , 24 czerwca – Atak wojsk polskich i litewskich na tereny

krzyżackie. 1410 , 30 czerwca-2 lipca – Przeprawa wojsk koronnych przez Wisłę

pod Czerwińskiem, połączenie z wojskami litewsko-ruskimi, początek marszu na Malbork.

1410 , 15 lipca – Bitwa pod Grunwaldem. 1410 , 25 lipca-19 sierpnia – Bezskuteczne oblężenie Malborka przez

wojska Władysława Jagiełły. 1410 , 10 października – Zwycięstwo wojsk polskich nad posiłkami

krzyżackimi z Nowej Marchii pod Koronowem.

1410 , listopad – Najazd wojsk Zygmunta Luksemburskiego na ziemię sądecka.

1410 , 9 grudnia – Rozejm polsko-krzyżacki w Nieszawie. 1411 , 1 lutego – I pokój toruński.

o 1412 – Zygmunt Luksemburski zawarł pokój z Władysławem Jagiełłą i księciem Witoldem.

o 1413 – Unia horodelska.o 1414 – Wojna głodowa.o 1421 – Antykrzyżacki sojusz Polski z Brandenburgią.o 1422 – Przywilej czerwiński.o 1422 – Pokój z Zakonem krzyżackim nad jeziorem Melno (Pokój melneński).o 1423 – Statut warcki.o 1430 -1433 – Przywilej jedlneńsko-krakowski.o 1430 – Śmierć wielkiego księcia litewskiego Witolda, jego następcą został

Świdrygiełło.o 1431 -1435 – Wojna polsko-krzyżacka.

1431 -1432 – Konflikt polsko-litewski o Wołyń i Podole, Świdrygiełło zawarł rozejm z Zakonem krzyżackim.

o 1431 – Najazd krzyżacki na pogranicze wielkopolskie.o 1432 – Zygmunt Kiejstutowicz, brat Witolda, obalił rządy Świdrygiełły na

Litwie i zawarł w Grodnie nową unię z Polską.o 1434 – Śmierć Władysława Jagiełły.

1434 -1444 – Panowanie Władysława III. o 1434 – Koronacja Władysława III na króla Polski.o 1435 – Pokój w Brześciu Kujawskim.o 1439 – Konfederacja Spytka z Melsztyna rozbita przez wojska królewskie w

bitwie pod Grotnikami.o 1444 – W bitwie pod Warna zginął Władysław III Warneńczyk.

1447 -1494 – Panowanie Kazimiera Jagiellończyka. o 1447 – Koronacja Kazimierza Jagiellończyka.

1454 – Przywilej cerekwicko-nieszawski. 1466 – II pokój toruński (koniec wojny trzynastoletniej). 1492 -1501 – Panowanie Jana Olbrachta. 1501 -1506 – Panowanie Aleksandra Jagiellończyka. 1505 – Przyjęcie przez sejm konstytucji Nihil novi. 1506 -1548 – Panowanie Zygmunta Starego. 1512 -1522 – Wojna litewsko-moskiewska.

o 1514 , 8 września – Bitwa pod Orszą.o 1517 , 31 października – Wystąpienie Marcina Lutra.

1525 – Hołd pruski, traktat krakowski. 1545 -1563 – Sobór trydencki. 1561 – Hołd lenny zakonu kawalerów mieczowych, złożony Zygmuntowi II

Augustowi. 1563 -1570 – Wojny o Inflanty. 1569 – Zawarcie unii lubelskiej pomiędzy Polską i Litwą. 1572 , 7 lipca – Śmierć Zygmunta Augusta. Koniec dynastii Jagiellonów na tronie

Polski.

1572 , 23/24 sierpnia – noc św. Bartłomieja.

 Osobne artykuły: Historia Polski (1320-1386), Historia Polski (1386-1492) i Historia Polski (1492-1572).

Wieki XVI-XVIII (czasy królów elekcyjnych) 1573 , 6-28 stycznia – sejm konwokacyjny w Warszawie. 1573 , 28 stycznia – uchwalenie konfederacji warszawskiej. Zapewnienie swobody

wyznania dysydenckiej szlachcie w Rzeczypospolitej Obojga Narodów. 1573 , czerwiec-maj – pierwsza wolna elekcja w Polsce. 1573 , 11 maja – królem Polski wybrany został Henryk Walezy. 1574 , 21 lutego – koronacja Henryka Walezego. 1574 , 18-19 czerwca – ucieczka Henryka Walezego z Polski do Francji. 1574 , 24 sierpnia – zjazd senatorów w Warszawie. Decyzja o odebraniu Henrykowi

Walezemu korony polskiej, jeśli ten nie wróci do Polski do 12 maja 1575 r. 1575 , 7 listopada-15 grudnia – sejm elekcyjny. 1575 , 15 grudnia – królową wybrana została Anna Jagiellonka. 1576 , 1 maja – koronacja Stefana Batorego i Anny Jagiellonki. 1578 – ustanowienie Trybunału Koronnego. 1578 – utworzenie piechoty wybranieckiej. 1581 – ustanowienie Trybunału Litewskiego. 1582 – pierwszy sejm zakończony uwzględnieniem sprzeciwu nielicznej mniejszości

(17 posłów). 1586 , 12 grudnia – śmierć króla Stefana Batorego. 1587 , sierpień – sejm elekcyjny. 1587 , 19 sierpnia – królem wybrany został Zygmunt Waza. 1587 , 27 grudnia – koronacja Zygmunta III Wazy. 1591 , grudzień – powstanie kozackie Krzysztofa Kosińskiego. 1593 – pogrom wojsk Kosińskiego pod Piątkiem, koniec powstania. 1594 , 19 lutego – koronacja Zygmunta na króla Szwecji. 1595 , 9 czerwca – narodziny królewicza Władysława. 1595 – wybuch kozackiego powstania Semena Nalewajki. 1595 – założenie Akademii Zamojskiej. 1596 – przenosiny dworu królewskiego z Krakowa do Warszawy. 1596 – unia brzeska. 1597 – pierwsze wydanie Kazań Sejmowych Piotra Skargi. 1599 , lipiec – detronizacja Zygmunta Wazy przez sejm szwedzki. 1648 -1651 – powstanie Chmielnickiego na Ukrainie. 1652 – pierwszy sejm zerwany za pomocą liberum veto. Początki rządów oligarchii

magnackiej w Polsce. 1655 -1660 – potop szwedzki. 1683 – bitwa z Turkami pod Wiedniem. 1697 , 15 września – koronacja Augusta II Sasa. 1704 -1706 – wojna domowa w Polsce. 1733 , 12 września – elekcja Stanisława Leszczyńskiego. 1733 -1735 – wojna o sukcesję polską. 1734 , 17 stycznia – koronacja Augusta III Sasa. 1764 , 7 września – elekcja Stanisława Augusta Poniatowskiego. 1768 – zawiązanie konfederacji barskiej. 1772 – I rozbiór Polski. 1788 -1792 – Sejm Czteroletni (Wielki).

o 1791 , 3 maja – uchwalenie pierwszej polskiej konstytucji (Konstytucja 3 maja).

1792 – zawiązanie konfederacji targowickiej. 1793 – II rozbiór Polski. 1794 – insurekcja kościuszkowska. 1795 – III rozbiór Polski.

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

Lata 1795-1918 (okres zaborów) 1797 – utworzenie Legionów Polskich we Włoszech. 1806 – powstanie wielkopolskie. 1807 – powstanie Księstwa Warszawskiego. 1830 , 29 listopada – "Noc Listopadowa", początek powstania listopadowego. 1846 , 19 lutego – początek rzezi galicyjskiej. 1846 , 21 lutego – początek powstania krakowskiego. 1863 , 22 stycznia – początek powstania styczniowego. 1882 – utworzenie Wielkiego Proletariatu. 1914 – początek I wojny światowej. 1918 , 11 listopada – odzyskanie niepodległości przez Polskę. Koniec I wojny

światowej.

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją. Osobne artykuły: Historia Polski (1831-1914) i Historia Polski (1914-1918).

Lata 1919-1939 (II Rzeczpospolita) 1919 , 10 lutego – Pierwsze obrady sejmu ustawodawczego. 1920 , 10 stycznia – Gdańsk stał się Wolnym Miastem według postanowień traktatu

wersalskiego. 1920 , 10 lutego – gen. Józef Haller w Pucku dokonał zaślubin Polski z morzem. 1920 – Wojna polsko-bolszewicka. 1920 , 15 sierpnia – Bitwa warszawska, zwana cudem nad Wisłą. 1921 , 17 marca – Sejm ustawodawczy uchwalił konstytucję marcową. 1921 , 18 marca – Traktat ryski. Podpisany w Rydze traktat ustalił przebieg wschodniej

granicy Polski. 1922 , 15 maja – Polska i Niemcy podpisały tzw. konwencję górnośląską. Polska część

Górnego Śląska otrzymała autonomię. 1926 , 12-15 maja – Zamach majowy. Przejęcie władzy w państwie przez obóz sanacji. 1930 – Wybory brzeskie. 1935 , 12 maja – W Warszawie zmarł marszałek Józef Piłsudski. 1937 , luty – Wicepremier Eugeniusz Kwiatkowski ogłosił plan budowy Centralnego

Okręgu Przemysłowego (COP). 1938 , 2 października – Polska zajęła Zaolzie, zagarnięte przez Czechów w 1919 roku. 1939 , 30 sierpnia – Prezydent Ignacy Mościcki ogłosił mobilizację Wojska Polskiego.

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

Lata 1939-1945 (II wojna światowa) 1939 , 23 sierpnia – Podpisanie Paktu Ribbentrop-Mołotow. 1939 , 1 września – hitlerowskie Niemcy, w porozumieniu ze Związkiem Radzieckim,

napadły na Polskę. Początek kampanii wrześniowej w Polsce, zakończonej IV rozbiorem Polski. Początek II wojny światowej.

1939 , 7 września – kapitulacja Westerplatte. 1939 , 9-18 września – bitwa nad Bzurą. 1939 , 17 września – agresja ZSRR na Polskę. 1939 , 28 września – kapitulacja Warszawy. 1939 , 28 września – podpisanie przez III Rzeszę i ZSRR porozumienia dotyczącego

podziału ziem polskich. 1939 , 12 października – utworzenie niemieckiej administracji na obszarze środkowej

Polski, tzw. Generalnego Gubernatorstwa. 1939 , 6 listopada – początek Sonderaktion Krakau, akcji niemieckiej skierowanej

przeciwko inteligencji krakowskiej. 1940 , 6 stycznia – masowa egzekucja Polaków w Poznaniu przeprowadzona przez

hitlerowców. 1940 , 20 maja – początek budowy obozu koncentracyjnego Auschwitz w Oświęcimiu,

największego obozu zagłady zbudowanego przez Niemców na ziemiach polskich. 1940 , 16 października – utworzenie getta żydowskiego w Warszawie. 1941 , 15 lutego – pierwszy zrzut cichociemnych. 1941 , 30 czerwca – wkroczenie wojsk hitlerowskich do Lwowa. 1941 , 4-26 lipca – we Lwowie hitlerowcy aresztowali i w nocnej egzekucji, bez sądu,

rozstrzelali na Wzgórzach Wuleckich 25 polskich uczonych, kilkunastu członków ich rodzin i domowników.

1942 , 14 lutego – przekształcenie Związku Walki Zbrojnej (ZWZ) w Armię Krajową (AK).

1943 , 26 marca – akcja pod Arsenałem w Warszawie – odbicie więźniów z rąk Gestapo przez AK.

1943 , 19 kwietnia – początek powstania w getcie warszawskim. 1943 , 8 maja – koniec powstania w getcie warszawskim. 1943 , 4 lipca – śmierć gen. Władysława Sikorskiego w katastrofie lotniczej pod

Gibraltarem. 1943 , 31 grudnia – utworzenie Krajowej Rady Narodowej. 1944 , 1 lutego – zamach na Franza Kutscherę, dowódcę SS i policji w dystrykcie

warszawskim, przeprowadzony w Warszawie przez żołnierzy AK. 1944 , 20 lipca – z inicjatywy Józefa Stalina w Moskwie delegaci komunistycznej

KRN i ZPP powołali Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego. PKWN w tajnym porozumieniu zgodził się na nową polsko-sowiecką granicę, rezygnując z terenów na wschód od tzw. Linii Curzona.

1944 , 22 lipca – oficjalna data utworzenia Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego (PKWN).

1944 , 22 lipca – Początek walk o Lwów. Oddziały 5. Dywizji Kresowej Armii Krajowej i 14. Pułku Ułanów Jazłowieckich zajęły miasto. Po aresztowaniu przez Sowietów część z nich została zesłana do łagrów w ZSRR.

1944 , 1 sierpnia – początek powstania warszawskiego. 1944 , między 1 a 7 sierpnia – w niemieckim obozie koncentracyjnym Sachsenhausen

zamordowany został Komendant Główny Armii Krajowej gen. Stefan Rowecki.

1944 , 12 września – bitwa pod Ewiną. Bitwa stoczona pod wsią Ewina w województwie łódzkim przez oddział Armii Ludowej z jednostkami niemieckimi.

1944 , 2 października – kapitulacja powstania warszawskiego. 1944 , 21 sierpnia – bitwa z oddziałami sowieckimi pod Surkontami na

Nowogródczyźnie, w której poległ płk Maciej Kalenkiewicz. 1944 , 31 sierpnia – dekret PKWN "o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich

zbrodniarzy" i "zdrajców narodu polskiego", na mocy którego w następnych latach skazano na śmierć lub wieloletnie więzienie wielu polskich żołnierzy podziemia oraz polskich działaczy politycznych.

1944 , 7-8 października – nieudana próba rozbicia przez oddziały Armii Krajowej więzienia Urzędu Bezpieczeństwa w Rzeszowie.

1944 , 12 października – premier rządu RP, Stanisław Mikołajczyk złożył wizytę w Moskwie. Jednocześnie przedstawiciel delegacji komunistów polskich, Bolesław Bierut, potwierdził gotowość oddania ZSRR terenów wschodnich II Rzeczypospolitej (położonych na wschód od tzw. Linii Curzona).

1944 , październik – obława NKWD na członków podziemia niepodległościowego na Białostocczyźnie. Aresztowano 2 tysiące żołnierzy, których wywieziono do obozów w głąb ZSRR.

1944 , listopad – utworzona została organizacja antykomunistyczna Narodowe Zjednoczenie Wojskowe (NZW), powstała z połączenia Narodowej Organizacji Wojskowej (NOW) i Narodowych Sił Zbrojnych (NSZ) oraz niektórych oddziałów Armii Krajowej (AK).

1944 , 29 listopada – dymisja Stanisława Mikołajczyka ze stanowiska premiera rządu RP na uchodźstwie. Nowym premierem został Tomasz Arciszewski z PPS.

1944 , 31 grudnia – Krajowa Rada Narodowa powołała Rząd Tymczasowy, przeciwko czemu zaprotestował rząd RP na uchodźstwie.

1945 , 12 stycznia – początek zimowej ofensywy Armia Czerwona z linii Wisły i Narwi w kierunkach na zachód i na północ. W jej wyniku Armia Czerwona zajęła obszar Polski środkowej, Prusy Wschodnie i Pomorze.

1945 , 17 stycznia – wkroczenie 1 Armii Wojska Polskiego do Warszawy. 1945 , 19 stycznia – komendant główny AK, gen. Leopold Okulicki "Niedźwiadek",

wydał rozkaz o rozwiązaniu struktur Armii Krajowej. 1945 , 4-11 lutego – konferencja jałtańska. W trakcie konferencji USA i Wielka

Brytania pod naciskiem Stalina zgodziły się na oddanie ZSRR wschodnich terenów II Rzeczypospolitej, zagarniętych przez Związek Sowiecki po 17 września 1939 na mocy paktu Ribbentrop–Mołotow. Decyzję tę oprotestował rząd RP na uchodźstwie.

1945 , 27-28 marca – pod pretekstem rozmów, NKWD aresztowało w Pruszkowie 16 przywódców Polskiego Państwa Podziemnego, których wywieziono do moskiewskiego więzienia na Łubiance a następnie poddano śledztwu.

1945 , 11 kwietnia – ucieczka 48 członków AK z obozu NKWD w Skrobowie. 10 dni później z obozu w Skrobowie do łagru w Stalinogorsku wywieziono 350 żołnierzy AK.

1945 , 19 kwietnia – Naczelny Wódz Polskich Sił Zbrojnych, gen. Władysław Anders, powołał Delegaturę Sił Zbrojnych na czele z płk. Janem Rzepeckim (istniała do 8 sierpnia 1945).

1945 , 21 kwietnia – polsko-radziecki układ o przyjaźni i współpracy. 1945 , 3 maja – marszałkiem Polski został agent NKWD, Michał Żymierski. 1945 , 7-8 maja – bitwa pod Kuryłówką na Lubelszczyźnie, stoczona pomiędzy

oddziałami NZW płk. Franciszka Przysiężniaka a oddziałami sowieckimi.

1945 , 8 maja – kapitulacja III Rzeszy. Koniec II wojny światowej w Europie. W tym czasie obozach NKWD w Polsce więziono 25 000 Polaków.

Lata 1945-1989 (okres Polski Ludowej) 1945 , 18-21 czerwca – proces szesnastu w Moskwie. Pokazowy proces 16

przywódców politycznych Polskiego Państwa Podziemnego aresztowanych podstępnie przez NKWD w Pruszkowie w marcu 1945 r.

1945 , 28 czerwca – utworzenie Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej. 1945 , 1 lipca – została rozwiązana Rada Jedności Narodowej, wydając odezwę

programową do narodu polskiego – Testament Polski Walczącej, w której zażądała opuszczenia Polski przez wojska sowieckie i zakończenia prześladowań politycznych.

1945 , 5 lipca – USA i Wielka Brytania wycofały uznanie dla rządu RP na uchodźstwie (pozostającego de iure nadal jedyną legalną władzą RP), tym samym usankcjonowały działalność Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej.

1945 , 17-2 sierpnia – konferencja poczdamska. Na konferencji ustalony został przebieg zachodniej granicy Polski na linii rzeki Odry i Nysy Łużyckiej. Ziemie na wschód od tych rzek, tzw. Ziemie Zachodnie, weszły w skład państwa polskiego.

1945 , 10-25 lipca – obława augustowska, zorganizowana przez oddziały NKWD w okolicach Augustowa. Aresztowano około 2.000 członków podziemia niepodległościowego i antykomunistycznego, z czego 600 zamordowano w nieznanym miejscu.

1946 , 5 lipca – utworzenie Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk, czyli cenzury.

1947 , 19 stycznia – wybory do Sejmu Ustawodawczego. 1947 , 6 lutego – powołanie Józefa Cyrankiewicza na funkcję premiera. 1947 , 8 lutego – odwołanie rządu Edwarda Osóbki-Morawskiego. 1947 , 19 lutego – ogłoszenie Małej Konstytucji. 1947 , 2 lipca – ustawa o Planie Trzyletnim. 1948 , 31 sierpnia – powołanie Bolesława Bieruta na funkcję I sekretarza KC PPR. 1948 , 12 października – mianowanie Stefana Wyszyńskiego prymasem Polski. 1948 , 22 grudnia – wymuszone przez komunistów zjednoczenie Polskiej Partii

Robotniczej (PPR) i Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS) w Polską Zjednoczoną Partię Robotniczą (PZPR).

1950 , 26 kwietnia – pierwsza polska audycja Radia Wolna Europa. 1950 , 6 lipca – układ o przyjaźni pomiędzy Polską a NRD. 1950 , 21 lipca – ustawa o Planie Sześcioletnim. 1952 , 5 kwietnia – polsko-radziecka umowa o budowie Pałacu Kultury i Nauki w

Warszawie. 1952 , 22 lipca – przyjęcie konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (PRL). 1952 , 26 października – wybory do Sejmu. 1952 , 20 listopada – złożenie urzędu premiera przez Józefa Cyrankiewicza i dymisja

rządu. 1952 , 21 listopada – Bolesław Bierut premierem PRL. 1954 , 12 marca – odwołanie Bolesława Bieruta z funkcji premiera. 1954 , 18 marca – powołanie na urząd premiera Józefa Cyrankiewicza. 1954 , 7 grudnia – rozwiązanie Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego. 1955 , 14 maja – utworzenie Układu Warszawskiego. 1956 , 12 lutego – śmierć Bolesława Bieruta.

1956 , 28-30 czerwca – Poznański Czerwiec zwany także powstaniem poznańskim, pierwszy w PRL strajk generalny i demonstracje uliczne.

1956 , 19-21 października – VIII plenum KC PZPR. Władysław Gomułka został powołany na stanowisko I sekretarza KC PZPR.

1956 , 28 listopada – przejęcie kompetencji Komitetu ds. Bezpieczeństwa Publicznego przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych (MSW). Utworzenie Służby Bezpieczeństwa (SB).

1961 , 15 lipca – przyjęcie ustawy o systemie oświaty wprowadzającym ośmioletnią szkołę podstawową.

1964 , 22 lipca – obchody XX-lecia PRL. Amnestia dla więźniów. 1966 – obchody 1000-lecia Państwa Polskiego. 1968 – protesty studentów w związku z administracyjnym zakazem wystawiania

"Dziadów" Adama Mickiewicza w Teatrze Narodowym w Warszawie. 1970 , 12 grudnia – podwyżka cen produktów żywnościowych. 1970 , 14-22 grudnia – tzw. wydarzenia grudniowe – wiece protestacyjne,

demonstracje i strajki robotnicze przeciwko podwyżce cen żywności, szczególnie nasilone w Gdyni, Gdańsku i Szczecinie. Władze komunistyczne użyły wojska przeciwko robotnikom. Zginęły co najmniej 44 osoby, a 1160 zostało rannych.

1970 , 20 grudnia – odsunięcie Władysława Gomułki od władzy. Pierwszym sekretarzem KC PZPR został Edward Gierek.

1970 , 23 grudnia – odwołanie Józefa Cyrankiewicza ze stanowiska premiera. Premierem rządu został Piotr Jaroszewicz.

1975 , 28 maja – uchwalenie ustawy o dwustopniowym podziale administracyjnym, likwidującej powiaty i wprowadzającej podział kraju na 49 województw.

1975 , 5 grudnia – otwarcie Dworca Centralnego w Warszawie. 1976 – protesty robotnicze w Radomiu i Ursusie. Powstanie Komitetu Obrony

Robotników (KOR). 1977 , 25 marca – utworzenie Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela (ROPCiO). 1978 , 16 października – wybór kardynała Karola Wojtyły na biskupa Rzymu. Nowy

papież przybrał imię Jan Paweł II. 1981 , 13 grudnia – władze komunistyczne PRL wprowadziły w Polsce stan wojenny. 1989 , 4 czerwca – pierwsza tura wyborów do tzw. Sejmu kontraktowego, zwycięska

dla Obywatelskiego Komitetu Wyborczego skupionego wokół "Solidarności". Datę tę przyjmuje się najczęściej za koniec władzy komunistycznej w Polsce.

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

Od 1990 (początek nowej demokracji) 1990 , 25 listopada i 9 grudnia – Pierwsze w historii Polski powszechne wybory

prezydenckie. o 25 listopada – I turę wyborów wygrał Lech Wałęsa (39,7%) przed

Stanisławem Tymińskim (23,1%), który niespodziewanie wyprzedził Tadeusza Mazowieckiego.

o 9 grudnia – Prezydentem RP został Lech Wałęsa zdobywając w II turze wyborów ponad 74%.

1991 , 27 października – Pierwsze po II wojnie światowej wolne wybory parlamentarne. Zwycięstwo Unii Demokratycznej (12,32%).

1993 , 19 września – Wybory parlamentarne, w których wygrał Sojusz Lewicy Demokratycznej (SLD) (20,41%).

1995 , 1 stycznia – Denominacja złotego (w stosunku 1:10.000). 1995 , 7 kwietnia – W Warszawie oddany do użytku został pierwszy w Polsce odcinek

metra. 1995 , 5 i 19 listopada – Wybory prezydenckie.

o 5 listopada – I tura wyborów wygrana przez Aleksandra Kwaśniewskiego (35,11%) przed Lechem Wałęsą (33,11%).

o 19 listopada – II tura wyborów wygrana przez Aleksandra Kwaśniewskiego (51,72%).

1996 , 18 lutego – Referendum uwłaszczeniowe (32% frekwencji). 1996 , 3 października – Wisława Szymborska laureatką Literackiej Nagrody Nobla. 1997 , 2 kwietnia – Uchwalenie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej przez

Zgromadzenie Narodowe. 1997 , 21 września – Wybory parlamentarne. Zwycięstwo Akcji Wyborczej

Solidarność (AWS) (33,83%). 1999 , 1 stycznia – Wprowadzenie nowego podziału administracyjnego państwa: 16

województw o nazwach nawiązujących do nazw regionów, w obrębie województw przywrócono powiaty.

1999 , 12 marca – Przyjęcie Polski do NATO. 2000 , 2 kwietnia – Andrzej Wajda otrzymał Oscara za całokształt twórczości

filmowej. 2000 , 8 października – Wybory prezydenckie. Wybory ponownie wygrał Aleksander

Kwaśniewski (53,3%). 2001 , 23 września – Wybory parlamentarne. Wygrana SLD (41,04%). 2002 , 2 maja – Pierwszy w Polsce przypadek tzw. choroby szalonych krów (BSE),

stwierdzony w ubojni w Mochnaczce Wyżnej koło Krynicy. 2003 , 7-8 czerwca – Ogólnopolskie referendum w sprawie przystąpienia Polski do

Unii Europejskiej. 2004 , 1 maja – Przyjęcie Polski do Unii Europejskiej. 2005 , 2-8 kwietnia – Żałoba narodowa po śmierci papieża Jana Pawła II. 2004 , 21 września – Naturalne trzęsienie ziemi o sile 4,5 stopnia skali Richtera w

północno-wschodniej części Polski. 2005 , 25 września – Wybory parlamentarne. Zwycięstwo Prawa i Sprawiedliwości

(PiS). 2005 , 9 i 23 października – Wybory prezydenckie.

o 9 października – I tura wyborów wygrana przez Donalda Tuska (36,33%) przed Lechem Kaczyńskim (33,10%).

o 23 października – II tura wyborów wygrana przez Lecha Kaczyńskiego (54,04%).

2006 , 28 stycznia – Katastrofa budowlana na Śląsku. Zginęło 65 osób, 140 zostało rannych.

2006 , 5 marca – W Toruniu wykryty został wirus ptasiej grypy H5N1 u łabędzia. Jest to pierwszy przypadek w Polsce i pierwszy w Europie w dużym mieście.

2006 , 24 marca – Metropolita krakowski, arcybiskup Stanisław Dziwisz został mianowany kardynałem przez papieża Benedykta XVI.

2006 , 2 maja – Wprowadzenie nowego wzoru tablic rejestracyjnych. Jedyną zmianą jest dodanie eurobandu – symbolu Unii Europejskiej.

2006 , 25-28 maja – I pielgrzymka do Polski papieża Benedykta XVI.

2006 , 8 września – Sejm uchwalił ustawę o zmianie Konstytucji, dopuszczającą ekstradycję obywatela polskiego.

2006 , 21 listopada – Wybuch metanu w kopalni Halemba w Rudzie Śląskiej. Zginęło 23 górników.

2007 , 10 stycznia – Koniec 6-letniej kadencji prezesa Narodowego Banku Polskiego (NBP) Leszka Balcerowicza.

2007 , 11 stycznia – Zaprzysiężenie Sławomira Skrzypka na stanowisko prezesa NBP. 2007 , 7 września – Rząd przyjął ustawę o samorozwiązaniu sejmu. 2007 , 21 października – Wybory parlamentarne. Zwycięstwo Platformy Obywatelskiej

(PO). 2007 , 21 grudnia – Przystąpienie Polski do strefy Schengen. 2008 , 23 stycznia – Katastrofa samolotu wojskowego w Mirosławcu. Zginęło 20

żołnierzy. 2008 , 14 sierpnia – Podpisanie umowy o tarczy antyrakietowej z USA. 2010 , 10 kwietnia - W katastrofie lotniczej w Smoleńsku ginie prezydent

Rzeczypospolitej Polski Lech Kaczyński wraz z żoną. Śmierć ponoszą także inne osoby, m.in.: ostatni prezydent RP na uchodźstwie Ryszard Kaczorowski, Jerzy Szmajdziński, Władysław Stasiak, Aleksander Szczygło, Paweł Wypych, Mariusz Handzlik, Andrzej Kremer, szef sztabu generalnego WP gen. Franciszek Gągor, Andrzej Przewoźnik, Grzegorz Dolniak, Przemysław Gosiewski, Zbigniew Wassermann, Janusz Kochanowski, Sławomir Skrzypek, Janusz Kurtyka, bp Tadeusz Płoski.

2010 , 20 czerwca i 4 lipca - Wybory prezydenckie. o 2010 , 20 czerwca - I tura wyborów wygrana przez Bronisława

Komorowskiego (41,54%).o 2010 , 4 lipca - II tura wyborów wygrana przez Bronisława Komorowskiego

(53,01%).

Etymologia Osobny artykuł: Etymologia nazwy Polska.

Źródłem nazwy Polska jest prawdopodobnie nazwa zachodniosłowańskiego plemienia Polan (Polanie)[10]. Nazwa Polan z kolei pochodzi od ogólnosłowiańskiego wyrazu pole, oznaczającego pole uprawne lub otwartą przestrzeń. Nazwa Polska zaczęła być używana w odniesieniu do całego państwa w XI wieku i funkcjonowała pierwotnie jako forma określenia "ziemia polska" (łac. terra Poloniæ). Zarówno własne nazwy Polski i Polaków (endonimy) jak i większośc nazw nadawanych im w innych językach (egzonimy) wywodzą się z tego źródła.

Historia

 Osobne artykuły: Historia Polski i Kalendarium historii Polski.

Prehistoria ziem polskich Osobny artykuł: Prehistoria ziem polskich.

W okresie starożytności tereny współczesnej Polski zamieszkiwało wiele odmiennych grup etnicznych. Przynależności etniczne i lingwistyczne tych grup, w szczególności kwestia pochodzenia i ekspansji Słowian, pozostaje niepewna.

W 1933 odkryto szczątki osady biskupińskiej, powstałej około 738 roku p.n.e. i wiążącej się z kręgiem kultury łużyckiej.

Dynastia Piastów Osobne artykuły: Historia Polski (do 1138), Polska w okresie rozbicia dzielnicowego

i Zjednoczone Królestwo Polskie.

Przypuszczalny zasięg państwa Mieszka I – Civitas Schinesghe i ziemie przyłączone przez tego władcę

I Rzeczpospolita

Polska uformowała się w jednolicie zarządzane terytorium w połowie X wieku. Pierwszym potwierdzonym historycznie władcą Polski był Mieszko I, który w 966 przyjął chrzest, co zapoczątkowało zwalczanie wierzeń etnicznych i chrystianizację społeczeństwa. Pierwszym władcą, który został koronowany, był syn Mieszka I – Bolesław Chrobry.

W 1138, po śmierci Bolesława III Krzywoustego, Polska została podzielona między jego potomków, co zapoczątkowało trwające prawie 200 lat rozbicie dzielnicowe. W XIII wieku Henrykowie Śląscy (Henryk I Brodaty i Henryk II Pobożny) zjednoczyli dwie dzielnice – Śląsk i Małopolskę, lecz po najazdach Mongołów, zakończonych klęskami w bitwie pod Chmielnikiem oraz bitwie pod Legnicą w 1241, ich państwo ponownie się rozpadło. Zjednoczenia kraju dokonał Władysław Łokietek, który w roku 1320 koronował się na króla Polski. Jego syn, Kazimierz III Wielki, skutecznie umocnił i rozszerzył pozycję Polski w regionie – poszerzył terytorium Polski, zawarł kompromisowe sojusze i przeprowadził liczne reformy wewnętrzne, w szczególności w budownictwie i gospodarce. Po jego bezpotomnej śmierci wygasła dynastia Piastów jako władców Polski.

Dynastia Jagiellonów Osobne artykuły: Historia Polski (1386-1492) i Historia Polski (1492-1572).

Pod panowaniem Jagiellonów Polska zawarła w 1385 unię z Wielkim Księstwem Litewskim. W 1410 w bitwie pod Grunwaldem, zjednoczona armia polsko-litewska odniosła zdecydowane zwycięstwo nad zagrażającym obu państwom zakonem krzyżackim. Po wojnie trzynastoletniej, Zakon stał się wasalem Polski.

Następował rozwój polskiej kultury, nauki i ekonomii, z osobistościami jak Mikołaj Kopernik i Jan Kochanowski. Rozpowszechniona też była tolerancja religijna. Na początku XVI wieku powołano pierwsze oddziały zwycięskiej w wielu bitwach formacji kawalerii polskiej armii – husarii.

Polska i Litwa w latach 1474–1569 były też celem 75 najazdów tatarskich [11] .

Rzeczpospolita Obojga Narodów Osobne artykuły: Historia Polski (1572-1697), Historia Polski (1697-1795) i I

Rzeczpospolita.

W 1569 po podpisaniu z Litwą Unii lubelskiej utworzona została Rzeczpospolita Obojga Narodów. Po śmierci ostatniego króla z dynastii Jagiellonów wprowadzono w 1573 wolną elekcję. Ówczesna Rzeczpospolita, szczególnie po uchwaleniu wolności religijnej na konfederacji warszawskiej, była nazywana "azylem heretyków"; ściągali do niej prześladowani w Europie Zachodniej mennonici, antytrynitarze, wypędzani z Hiszpanii przez Inkwizycję Żydzi i hugenoci z Francji. Szlachta w Polsce, znacznie liczniejsza niż na Zachodzie Europy, korzystała z przywilejów złotej wolności. W okresie tym, nazywanym polskim Złotym Wiekiem, Rzeczpospolita powiększała swoje terytorium, stając się największym państwem w Europie.

W XVII wieku Rzeczpospolita uwikłana była w konflikty ze Szwecją ("Potop"), Kozakami (powstanie Chmielnickiego) i Rosją (wojna polsko-rosyjska 1654-1667). Wraz z nieefektywnością rządu wskutek prawa liberum veto doprowadziły one do stopniowego upadku państwa i wzrostu zależności wobec sąsiadów. Mimo to, Jan III Sobieski był w stanie rozgromić armię turecką w bitwie pod Wiedniem.

Pod koniec XVIII wieku podjęto próby reformy kraju, m.in. ostatni król Polski Stanisław August Poniatowski powołał w 1773 Komisję Edukacji Narodowej, a w 1791 Sejm Czteroletni uchwalił Konstytucję 3 Maja.

Rozbiory i okres pod zaborami Osobne artykuły: Historia Polski (1795-1831) i Historia Polski (1831-1914).

Podział administracyjny Królestwa Polskiego w 1907

Trzy rozbiory Polski (w 1772, 1793 i 1795) położyły kres próbom naprawy państwa. Rzeczpospolita Obojga Narodów przestała istnieć, a jej terytoria zostały rozdzielone pomiędzy Rosję, Prusy i Austrię.

W okresie zaborów Polacy zbrojnie lub politycznie podejmowali działania mające na celu odzyskanie niepodległości. W 1807 Napoleon I utworzył podległe Francji Księstwo Warszawskie, jednak w 1815 roku na kongresie wiedeńskim zwycięskie państwa wojen napoleońskich zadecydowały o jego podziale. Ze wschodniej części Księstwa Warszawskiego utworzono Królestwo Kongresowe, z własną konstytucją i carem Rosji jako głową państwa, stopniowo ograniczano jednak jego autonomię. W latach 1830–1831 trwało narodowe powstanie listopadowe.

W drugiej połowie XVIII wieku autonomię uzyskała znajdująca się pod zaborem austriackim Galicja. Do 1846 roku istniało Wolne Miasto Kraków, jednak po stłumieniu powstania krakowskiego zostało ono przyłączone do Austrii. Na terenie Prus powstało mające zaspokoić narodowe ambicje Polaków Wielkie Księstwo Poznańskie, które po powstaniach wielkopolskich w latach 1846 i 1848 zlikwidowano. W 1863 roku wybuchło trwające ponad rok narodowe powstanie styczniowe.

II Rzeczpospolita

Gęstość zaludnienia i granice Polski w 1930

Dwudziestolecie międzywojenne Osobne artykuły: Historia Polski (1918-1939) i II Rzeczpospolita.

Za formalny początek II Rzeczypospolitej uznaje się 11 listopada 1918, kiedy to władzę wojskową w Warszawie objął Józef Piłsudski. W wyniku jego działań wojska niemieckie wycofały się z miasta, a tworzące się właśnie polskie instytucje państwowe nadały mu tytuł Naczelnika Państwa. Po zakończeniu I wojny światowej zwycięskie państwa Ententy zaaprobowały plan utworzenia niepodległego państwa polskiego.

Pierwsze lata po ogłoszeniu niepodległości były okresem niepokojów społecznych i konfliktów. W latach 1918-21 Polska prowadziła równocześnie sześć wojen ze swoimi sąsiadami. Toczyły się konflikty z Litwą i Ukrainą dotyczące wschodniej granicy kraju, wybuchły trzy powstania na Śląsku i powstanie w Wielkopolsce przeciwko niemieckim władzom na tych terenach, dochodziło do konfliktów z Czechosłowacją o sporne tereny graniczne. Najpoważniejszym konfliktem tego okresu była wygrana przez Polskę wojna polsko-bolszewicka w 1919.

Podstawowym problemem II Rzeczypospolitej był brak spójności w ramach samego społeczeństwa polskiego. Ludność wywodziła się z terenów trzech zaborów, które przez ponad stulecie stanowiły tereny różnych krajów. Trudnością były też różnice pomiędzy mniejszościami narodowymi, które stanowiły liczną cześć społeczeństwa. Osób określających się jako Polacy było około 68,9%, Ukraińców było 13,9%, Żydów 8,7%, Białorusinów 3,1% a Niemców 2,3%. Około 75% ludności Polski mieszkało na wsi, której największymi problemami była bieda i duże przeludnienie. Polska scena polityczna również była miejscem silnych konfliktów. Czołowe partie polityczne – Polska Partia Socjalistyczna, Polskie Stronnictwo Ludowe i Narodowa Demokracja prezentowały diametralnie różne wizje państwa polskiego. Tragicznym rezultatem tych napięć było zabójstwo związanego z PSL prezydenta Gabriela Narutowicza w 1922.

W pierwszych latach istnienia Polska przyjęła ustrój demokracji parlamentarnej – w styczniu 1919 odbyły się pierwsze wybory do Sejmu, a w 17 marca 1921 uchwalono tekst konstytucji. W roku 1924 w ramach kształtowania gospodarki państwa i walki z rosnącą inflacją przeprowadzono pakiet reform premiera Władysława Grabskiego, wprowadzono nową walutę

– złotego oraz założono Bank Polski. Prowadzono duże inwestycje w przemysł wydobywczy na Śląsku, konstruowano infrastrukturę elektryczną i kolejową, zbudowano Centralny Okręg Przemysłowy i nowy port morski w Gdyni. Okres międzywojenny był czasem intensywnego rozwoju kultury polskiej – powstawały ważne dzieła literackie i malarskie, a również prace naukowe. Państwo skutecznie inwestowało w edukację, szczególnie w nauczanie początkowe na terenach wiejskich.

W 1926 roku, w sytuacji kryzysu politycznego Józef Piłsudski doprowadził do wojskowego zamachu stanu, znanego jako przewrót majowy. W wyniku przewrotu system demokracji parlamentarnej został przekształcony w system autorytarny, w którym większość władzy obejmował prezydent, natomiast wolność działania opozycji oraz wolność prasy i słowa została poważnie ograniczona. Władzę przejął Piłsudski oraz jego współpracownicy, tworzący środowisko znane jako sanacja. Autorytarny sposób sprawowania władzy przez "pułkowników" przyczynił się do dalszego rozszerzenia napięć społecznych i radykalnych postaw w czasie lat 30[12].

II wojna światowa Osobne artykuły: Historia Polski (1939-1945), Kampania wrześniowa, Agresja ZSRR na

Polskę 1939 i Okupacja niemiecka w Polsce 1939-1945.

1 września 1939 wojska hitlerowskich Niemiec uderzyły na Polskę. W pierwszych tygodniach po inwazji rozegrało się kilka ważniejszych bitew, z których największą była przegrana przez polskie wojsko bitwa nad Bzurą. 14 września wojska niemieckie rozpoczęły oblężenie Warszawy. Równocześnie z oblężeniem miasta rozpoczęła się ewakuacja urzędów centralnych, rządu i prezydenta przez granicę południową do Rumunii. 17 września Polska zaatakowana została również przez Armię Czerwoną, której natarcie było skutkiem tajnego porozumienia pomiędzy III Rzeszą a ZSRR. Walki trwały do początków października 1939 - 28 września skapitulowali obrońcy Warszawy, a 6 października zakończyła się ostatnia, przegrana przez Polaków bitwa kampanii wrześniowej.

Terytorium Polski zostało podzielone pomiędzy III Rzeszę a Związek Radziecki na mocy paktu pomiędzy tymi krajami. Tereny zajęte przez Armię Czerwoną wcielone zostały do ZSRR, cześć terenów okupowanych przez Niemcy włączona została do III Rzeszy, na części utworzono tzw. Generalne Gubernatorstwo. Równocześnie z wprowadzeniem władzy okupacyjnej rozpoczęły się represje wymierzone w społeczeństwo polskie. Na terenach okupowanych przez Niemcy i ZSRR prowadzono masowe aresztowania i egzekucje osób pełniących wcześniej funkcje państwowe lub zaangażowanych w ruch oporu. Szczególny rodzaj prześladowań wymierzony został w żydowską ludność Polski - osoby pochodzenia żydowskiego zmuszone zostały do zamieszkania w zamkniętych dzielnicach - gettach, stopniowo odebrane zostały im wszelkie prawa. Od 1941 roku w niemieckich obozach zagłady zginęło około 90% Żydów będących obywatelami Polski. Hitlerowcy prowadzili również masowe wysiedlenia ludności polskiej, w wyniku których wiele osób pozbawionych zostało miejsca zamieszkania lub zmuszonych do przymusowej pracy na terenie Niemiec.

Odpowiedzią na represje i aresztowania była zbrojna działalność Państwa Podziemnego i organizacji ruchu oporu. Kulminacją tych działań była Akcja Burza i Powstanie warszawskie w 1944. W 1943 wybuchło powstanie w getcie warszawskim. Przez cały okres wojny międzynarodowo uznaną kontynuacją władz II Rzeczypospolitej był Rząd RP na uchodźstwie. W wyniku działań II wojny światowej i w czasie okupacji zginęło około 16%

obywateli Polski[13], zniszczonych zostało wiele miast, w tym niemal całkowicie Warszawa[14]

[12][15].

Polska Rzeczpospolita Ludowa Osobne artykuły: Historia Polski (1944-1989) i Polska Rzeczpospolita Ludowa.

Herb PRL

Kolejka po papier toaletowy

W styczniu 1944 roku nacierająca na hitlerowskie Niemcy Armia Czerwona przekroczyła przedwojenną granicę ZSRR i Polski. W lipcu 1944 w ZSRR utworzono Polski Komitet

Wyzwolenia Narodowego, który miał sprawować władzę na terenach Polski wyzwolonych przez wojska radzieckie. W skład PKWN wchodzili wyznaczeni przez Józefa Stalina polscy działacze komunistyczni. W czerwcu 1945 powstał Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej, natomiast kraje Europy Zachodniej cofnęły uznanie rządowi RP na uchodźstwie. Władze komunistyczne w Polsce wyeliminowały z życia publicznego wszystkie partie opozycyjne, wprowadziły terror policyjny i masowe aresztowania politycznych przeciwników, głównie działaczy organizacji konspiracyjnych z czasów okupacji. W wyniku sfałszowanych wyborów w roku 1947 do pierwszego powojennego Sejmu większość zdobyły partie komunistyczne.

W pierwszych latach po wyzwoleniu przeprowadzono wiele zmian społecznych i politycznych – m.in. zasiedlenie tzw. Ziem Odzyskanych, nacjonalizację przemysłu oraz reformę rolnictwa. Rozpoczęto odbudowę kraju ze zniszczeń wojennych, w tym odbudowę całkowicie zniszczonej Warszawy. W 1948 powstała Polska Zjednoczona Partia Robotnicza, co spowodowało faktyczne wprowadzenie w Polsce systemu jednopartyjnego. W 1952 roku państwo polskie zmieniło nazwę na Polska Rzeczpospolita Ludowa, uchwalono również Konstytucję Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Jednocześnie zwiększono terror policyjny oraz prześladowania opozycji, kościoła katolickiego i przedwojennych działaczy publicznych, które trwały aż do śmierci Stalina w 1953. W 1956 odbył się pierwszy w PRL strajk generalny oraz krwawo stłumione przez wojsko i milicję demonstracje w Poznaniu.

W wyniku zmian w Związku Radzieckim przeprowadzonych po śmierci Stalina, również w Polsce zmniejszono represje wymierzone w obywateli i powołano nowe władze, której przywódcą został I sekretarz PZPR Władysław Gomułka. Nowy rząd podjął próbę zmiany relacji ze społeczeństwem i reformy gospodarki, których jednak zaprzestano już po kilku latach. W 1968 władze rozbiły demonstracje studentów w Warszawie i Krakowie, co stało się pretekstem do antysemickiej i antyinteligenckiej kampanii, w wyniku której wiele osób zmuszonych zostało do emigracji. Po kolejnej fali brutalnie stłumionych strajków robotniczych w 1970 roku Władysław Gomułka zrezygnował ze stanowiska I sekretarza, a jego miejsce zajął Edward Gierek.

Nowa ekipa rządowa podjęła próbę reformy gospodarki i przyspieszania wzrostu gospodarczego kraju. W wyniku reform wprowadzonych przez ekipę Gierka, które finansowano głównie z pożyczek zagranicznych, rozpoczęto budowę wielu nowych zakładów przemysłowych, zmechanizowano rolnictwo, budowano masowo osiedla mieszkaniowe. Podniósł się tez poziom życia społeczeństwa, wzrosła dostępność wielu produktów oraz wysokość zarobków. Z powodu błędów ekonomicznych wynikających ze stosowana centralnie planowanej gospodarki już w roku 1975 doprowadzono do załamania gospodarki i dużego zwiększenia zadłużenia zagranicznego Polski. Zmusiło to rząd do wprowadzenia dużych podwyżek cen żywności, na co społeczeństwo zareagowało falą strajków i protestów, które wybuchły w czerwcu 1976. Strajki te zostały brutalnie stłumione przez milicję, a ich uczestnicy objęci represjami. Protesty w 1976 doprowadziły do powstania pierwszych organizacji opozycji antykomunistycznej.

Kolejne strajki miały miejsce w lipcu i sierpniu 1980 roku. Władze podjęły z protestującymi rozmowy, w wyniku których podpisano porozumienia sierpniowe. Porozumienia te gwarantowały m.in. powstanie legalnego związku zawodowego – NSZZ "Solidarność". We wrześniu 1980 Edward Gierek został odsunięty od władzy, a jego miejsce zajął Stanisław Kania. Po ponad rocznym okresie względnej swobody politycznej i społecznej w Polsce, w grudniu 1981 władze podjęły decyzję o wprowadzeniu stanu wojennego, co łączyło się z

likwidacją wszelkich swobód obywatelskich, masowymi aresztowaniami działaczy opozycji i wprowadzaniem władzy wojskowej w kraju. Stan wojenny trwał do 1983 roku[14][12][16].

III Rzeczpospolita Osobny artykuł: III Rzeczpospolita.

Obrady Okrągłego Stołu w 1989, podczas których podjęto decyzję o rozpisaniu wolnych wyborów, które utorowały drogę przemianom demokratycznym w Polsce i Europie

Pod koniec 1988 w wielu miejscach Polski wybuchły strajki, których osłabione władze komunistyczne nie były w stanie stłumić. W tej sytuacji podjęły rozmowy z Lechem Wałęsą i innymi działaczami "Solidarności", w wyniku których strajki zostały zakończone, natomiast władze zezwoliły na legalizację NSZZ "Solidarność" i na rozmowy o częściowym dopuszczeniu tej organizacji do władzy.

Rozmowy te, znane jako obrady Okrągłego Stołu, zostały przeprowadzone w pierwszej połowie 1989. W trakcie rozmów ustalono, że zostaną przeprowadzone wybory parlamentarne, w których kandydaci opozycji będą mogli otrzymać maksymalnie 35% miejsc w Sejmie oraz dowolną liczbę miejsc w Senacie. Władze komunistyczne zobowiązały się również do dopuszczenia do utworzenia wolnych mediów oraz do zakończenia represji wobec opozycjonistów. Pierwsze częściowo wolne wybory odbyły się 4 i 18 czerwca 1989 – w ich wyniku Komitet Obywatelski "Solidarność" otrzymał maksymalną dopuszczoną liczbę miejsc w Sejmie. 24 sierpnia 1989 powstał pierwszy demokratyczny rząd Tadeusza Mazowieckiego. Rok później przeprowadzono wybory prezydenckie, które wygrał Lech Wałęsa.

Demokratyczne władze Polski przeprowadziły w czasie pierwszych lat III Rzeczypospolitej wiele istotnych zmian i reform. Początkowo wprowadzono zmiany do Konstytucji PRL zmieniające nazwę państwa na Rzeczpospolita Polska, przywracające do godła orła w koronie i odrzucające zasady komunistycznego systemu jednopartyjnego. W roku 1990 przyjęto pakiet reform gospodarczych znanych jako plan Balcerowicza, polegający na wprowadzeniu wolnego rynku, obniżeniu inflacji i deficytu budżetowego oraz na dążeniu do przyspieszenia wzrostu gospodarczego. W 1997 roku przyjęto nową Konstytucję RP, określającą zasady działania państwa funkcjonujące do dzisiaj.

Kolejnymi prezydentami Polski byli Aleksander Kwaśniewski (od 1995 do 2000 i od 2000 do 2005), Lech Kaczyński (2005–2010) i Bronisław Komorowski (od 2010). Od ukształtowania III RP w 1989 w kraju istniało 15 ekip rządowych, których działania doprowadziły do znacznego rozwoju państwa i wzrostu poziomu życia jego mieszkańców. Strategicznym celem rządów pierwszego dwudziestolecia III RP było wejście do NATO i Unii Europejskiej, co zostało osiągnięte odpowiednio w 1999 i 2004 roku. Polska odgrywa istotna role w

rozszerzonej Unii Europejskiej, czego znakiem było objęcie przez Jerzego Buzka w 2009 roku stanowiska przewodniczącego Parlamentu Europejskiego [12] .

Ustrój polityczny Osobny artykuł: Ustrój polityczny Polski.

Na podstawie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 Polska jest republiką parlamentarną z systemem parlamentarno-gabinetowym, opierającą się na trójpodziale władzy.

Władza ustawodawcza

Sala obrad Sejmu

Sejm – widok od zewnątrz

 Osobne artykuły: Sejm Rzeczypospolitej Polskiej i Senat Rzeczypospolitej Polskiej.

Władzę ustawodawczą stanowi dwuizbowy parlament (Sejm – 460 posłów, Senat – 100 senatorów) wybierany w bezpośrednich, powszechnych i tajnych wyborach parlamentarnych na 4-letnią kadencję od dnia pierwszego posiedzenia. Jego głównym zadaniem jest stanowienie prawa poprzez uchwalanie ustaw konstytucyjnych i zwykłych, w tym budżetowej, a także ratyfikowanie umów międzynarodowych. W wyjątkowych przypadkach opisanych w Konstytucji możliwe jest rozwiązanie Sejmu (a jednocześnie Senatu) przed upływem końca kadencji przez głowę państwa lub uchwałę przyjętą większością 2/3 głosów. Jego przedłużenie możliwe jest jedynie w czasie stanu wyjątkowego lub do 3 miesięcy po zakończeniu kadencji.

Organizację Sejmu i Senatu, porządek prac oraz sposób powoływania i działalności ich organów określają regulaminy uchwalone przez każdą z izb.

Sejm i Senat ze swego grona wybierają marszałka i wicemarszałków, którzy tworzą prezydium. Marszałek Sejmu jest najwyższym przedstawicielem izby niższej parlamentu, przewodniczy obradom Sejmu oraz reprezentuje go na zewnątrz. Sejm i Senat powołują również komisje parlamentarne: stałe, które mają za zadanie przygotowywanie projektów w dziedzinie ustawodawstwa i kontroli (obecnie działa ich 39: 25 w Sejmie i 14 w Senacie) oraz nadzwyczajne, powoływane w celu rozpatrzenia konkretnych spraw izby i ulegające rozwiązaniu po wykonaniu zadania. Specjalnym rodzajem komisji nadzwyczajnej jest sejmowa komisja śledcza.

Posłowie i senatorowie mogą tworzyć kluby parlamentarne składające się z co najmniej 15 parlamentarzystów, a posłowie ponadto koła poselskie, dla utworzenia których potrzeba 3 posłów.

Przewodniczący klubów parlamentarnych wraz z członkami prezydium tworzą Konwent Seniorów, organ zapewniający współdziałanie klubów poselskich w sprawach związanych z działalnością i tokiem prac izb w polskim parlamencie.

Posłom i senatorom w okresie sprawowania przez nich mandatu przysługuje immunitet.

Inicjatywa ustawodawcza

Prawo inicjatywy ustawodawczej, na mocy art. 118 Konstytucji RP, przysługuje prezydentowi, rządowi, Senatowi, grupie 15 posłów lub komisji sejmowej, a także grupie 100 tys. obywateli[17]. Projekt ustawy trafia do tzw. laski marszałkowskiej. Następnie odbywają się trzy czytania w Sejmie. Ustawę przyjętą przez Sejm rozpatruje Senat, który ma prawo zgłosić do niej poprawki lub ustawę odrzucić (po odrzuceniu ustawa wraca do Sejmu, gdzie bezwzględną większością głosów można odrzucić sprzeciw Senatu). Uchwalona przez Sejm i Senat ustawa trafia następnie do Prezydenta RP, który może w ciągu 21 dni przyjąć i podpisać ją, bądź zgłosić weto i przekazać do ponownego rozpatrzenia Sejmowi (weto prezydenckie może być odrzucone przez izbę niższą parlamentu większością 3/5 głosów w obecności co najmniej 230 posłów) lub wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie jej zgodności z Konstytucją. Podpisaną ustawę publikuje się w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej.

Władza wykonawcza Osobne artykuły: Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów w Polsce.

Prezydent Bronisław Komorowski

Organami władzy wykonawczej w Polsce są: Prezydent RP oraz Rada Ministrów[18]. Prezydent jest wybierany w powszechnych wyborach prezydenckich na 5-letnią kadencję (wygrywa ten kandydat, który otrzyma bezwzględną większość głosów). Może on sprawować tę funkcję maksymalnie przez dwie kadencje. Według Konstytucji Prezydent jest najwyższym przedstawicielem państwa w stosunkach wewnętrznych i międzynarodowych, pełni rolę zwierzchnika Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, stoi na straży nienaruszalności i niepodzielności terytorium kraju oraz czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji. Do jego uprawnień należy, m.in. podpisywanie ustaw przyjętych przez Sejm i Senat, ratyfikowanie umów międzynarodowych, powoływanie sędziów, nadawanie obywatelstwa czy stosowanie prawa łaski[19].

Organem doradczym Prezydenta RP w sprawach bezpieczeństwa państwa jest Rada Bezpieczeństwa Narodowego. W sprawach szczególnie ważnych dla interesu państwa prezydent może zwołać Radę Gabinetową – wspólne posiedzenie głowy państwa wraz z Radą Ministrów. W pełnieniu funkcji i wykonywaniu obowiązków prezydentowi pomaga Kancelaria Prezydenta RP.

Rada Ministrów, czyli rząd, jest kolegialnym organem władzy wykonawczej. W jego skład wchodzą: prezes Rady Ministrów (premier), wicepremierzy, ministrowie oraz przewodniczący komitetów.

Tryb tworzenia rządu określony jest w Konstytucji RP, w myśl której, prezydent desygnuje Radę Ministrów wraz z prezesem Rady Ministrów. Premier w terminie 14 dni, przedstawia Sejmowi program działania rządu (exposé) z wnioskiem o udzielenie wotum zaufania (poparcia). Sejm uchwala wotum zaufania bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. W przypadku, gdyby rządowi nie udzielono wotum zaufania, Sejm w ciągu kolejnych 14 dni wybiera premiera oraz proponowanych przez niego członków Rady Ministrów wg takich samych reguł głosowania. Prezydent RP powołuje tak wybrany rząd i odbiera przysięgę od jego członków. Na wypadek, gdyby w takim trybie rząd nie został powołany Konstytucja RP przewiduje inne rozwiązanie. Prezydent w terminie 14 dni powołuje Prezesa RM i na jego wniosek członków RM. Sejm w ciągu następnych 14 dni udziela jej wotum zaufania, tym razem większością głosów. W razie nieudzielenia w takim trybie rządowi wotum zaufania, Prezydent RP skraca kadencję Sejmu i zarządza nowe wybory.

Władza sądownicza

Gmach Sądu Najwyższego

Organami wymiaru sprawiedliwości w Polsce są: Sąd Najwyższy, sądy powszechne (rejonowe, okręgowe i apelacyjne) oraz sądy szczególne (sądy wojskowe i administracyjne – wojewódzkie sądy administracyjne i Naczelny Sąd Administracyjny). Wespół z Trybunałem Stanu i Trybunałem Konstytucyjnym tworzą niezawisłą władzę sądowniczą.

Podstawą władzy sądowniczej jest wyłącznie prawo, niezależne od innych organów państwowych. Sądy i trybunały wydają wyroki w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej, wszyscy sędziowie i członkowie trybunałów podlegają wyłącznie Konstytucji RP i ustawom. Sędziowie nie mogą należeć do żadnej partii politycznej ani związków zawodowych (apolityczność). Nie wolno im również prowadzić działalności publicznej sprzecznej z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów.

Do kompetencji wymiaru sprawiedliwości należy orzekanie w rozpoznawanych sprawach z zakresu prawa karnego, prawa cywilnego i prawa administracyjnego.

Konstytucja

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej to najważniejszy akt prawny w Polsce, uchwalony 2 kwietnia 1997 przez Zgromadzenie Narodowe i zatwierdzony w ogólnonarodowym referendum 25 maja 1997. Ogłoszony w Dz. U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483, wszedł w życie 17 października 1997. Konstytucja złożona jest z preambuły i 13 rozdziałów, w tym 243 artykuły. Konstytucja określa charakter ustroju państwowego. Ukazuje sposób zorganizowania i działania głównych organów państwa. Definiuje status prawny obywateli i sposób ich wpływania na politykę państwa.

Partie polityczne Osobny artykuł: Partie polityczne Polski.

Status prawny polskich partii politycznych określają: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej oraz ustawa z 27 czerwca 1997, w której zapisana jest pełna definicja partii politycznej, brzmiąca następująco:

Partia polityczna jest dobrowolną organizacją występującą pod określoną nazwą, stawiającą sobie za cel udział w życiu publicznym poprzez wywieranie metodami demokratycznymi wpływu na kształtowanie polityki państwa lub sprawowanie władzy publicznej.

Artykuł 13. Konstytucji RP zakazuje istnienia partii odwołujących się w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a także tych, których program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa albo przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa.

Każda partia, która nie łamie art. 13 Konstytucji, podlega wpisaniu do ewidencji partii politycznych prowadzonej przez Sąd Okręgowy w Warszawie (wniosek musi być poparty przez co najmniej tysiąc pełnoletnich obywateli). Ewidencja partii politycznych jest jawna i dostępna dla każdego. Po wpisaniu do ewidencji partia ma moc prawną i jest objęta ochroną prawną przewidzianą dla dóbr osobistych.

Na chwile obecną mandaty rozkładają się następująco[20]:

Platforma Obywatelska RP    (44,66%, 205 mandatów) – partia liberalno-konserwatywna, Prawo i Sprawiedliwość    (34,20%, 157 mandatów) – partia konserwatywna, Klub poselski Lewica    (9,37%, 43 mandaty) – klub poselski SLD, UP i bezpartjnych 

socjaldemokratów Polskie Stronnictwo Ludowe    (6,75%, 31 mandatów) – partia ludowa, chrześcijańsko-

demokratyczna. Polska Plus    (1,53%, 7 mandatów) – centroprawicowe koło parlamentarne Socjaldemokracja Polska    (0,87%, 4 mandaty) – lewicowe koło poselskie DKP SD    (0,65%, 3 mandaty) – koło poselskie powstałe z rozpadu LiD posłowie niezrzeszeni (1,96%, 9 mandatów)

W trakcie kadencji rozkład poszczególnych mandatów i liczba klubów i kół poselskich uległy jednak zmianie[21].

W wyborach w 2007 zaznaczyły się różnice między preferencjami politycznymi różnych regionów. Platforma Obywatelska wygrała we wszystkich okręgach Polski zachodniej, Prawo i Sprawiedliwość zaś we wszystkich okręgach wschodniej Polski z wyłączeniem okręgu warszawskiego, podwarszawskiego, łódzkiego i krakowskiego. PO wygrało także we wszystkich miastach wojewódzkich oprócz Rzeszowa i Kielc. Z kolei LiD był drugą siłą polityczną w części powiatów zachodniej Polski, gdzie udało mu się osiągnąć nawet 25%.

Polityka zagraniczna Osobny artykuł: Polityka zagraniczna Polski.

Cele polityki zagranicznej Polski

Podstawowe cele polityki zagranicznej w latach 90. XX wieku pozostawały niezmienne mimo zmian politycznych w parlamencie i rządzie. Były to: członkostwo w NATO oraz Unii Europejskiej, współtworzenie stabilnego systemu bezpieczeństwa europejskiego opartego na współdziałaniu NATO, UZE, OBWE oraz ONZ, utrzymywanie dobrosąsiedzkich stosunków z państwami regionu, działanie na rzecz współpracy regionalnej, zrównoważona polityka wobec Zachodu i Wschodu, popieranie procesów rozbrojeniowych, ochrona tożsamości narodowej i dziedzictwa kulturowego, rozwinięte kontakty z Polonią [22] .

W początkach XXI wieku polityka zagraniczna Polski koncentrowała się na czterech priorytetach: osiągnięciu członkostwa w UE, umacnianiu bezpieczeństwa państwa, poprawie

stosunków ekonomicznych z zagranicą oraz umacnianie stabilności regionalnej i pozycji Polski w Europie Środkowo-Wschodniej[23].

Minister Radosław Sikorski w exposé 7 maja 2008 sformułował kierunki polskiej polityki zagranicznej w pięciu obszarach[24]:

"Polska silna mocą solidarnej Unii Europejskiej" (pełniejsze wykorzystywanie możliwości wynikających z uczestnictwa w UE)

"rola Polski w światowym systemie bezpieczeństwa" (bezpieczeństwo energetyczne, dywersyfikacja źródeł i szlaków dostaw surowców, zaangażowanie w działania stabilizacyjne NATO, modernizacja NATO, ulokowanie elementów infrastruktury wojskowej Sojuszu w Polsce, rozszerzenie NATO o Ukrainę i Gruzję);

"wzmocnienie wizerunku Polski na świecie"; "Polonia" (zwiększenie liczby urzędów konsularnych, reforma polskiego systemu 

edukacyjnego, która pozwoli obywatelom na stałe mieszkającym za granicą na kontynuację nauki w języku polskim oraz reedukację tych, którzy będą chcieli wrócić, głosowanie korespondencyjne bądź przez Internet);

"nowoczesna służba dyplomatyczna".

Prawo wizowe

Od grudnia 2007 Polska należy do strefy Schengen, co oznacza, że wiza wjazdowa do Polski ważna jest również na wszystkie kraje strefy.

W ramach zasady wolnego przepływu osób obywatele krajów Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Szwajcarii nie potrzebują wizy na pobyt w Polsce niezależnie od jego długości.

Do 90-dniowego pobytu bez wizy na terenie strefy Schengen upoważnieni są obywatele: Andory, Argentyny, Australii, Brazylii, Brunei, Chile, Chorwacji, Gwatemali, Hondurasu, Hongkongu, Izraela, Japonii, Kanady, Kostaryki, Makau, Malezji, Meksyku, Monako, Nikaragui, Nowej Zelandii, Panamy, Paragwaju, Korei Południowej, Salwadoru, San Marino, Singapuru, Urugwaju, Stanów Zjednoczonych, Watykanu i Wenezueli.

Obywatele Białorusi, Ukrainy i Rosji od 1 października 2003 objęci są obowiązkiem wizowym, co jest następstwem polskiego członkostwa w strukturach UE od 1 maja 2004.

Powstanie kościuszkowskie Dodaj do notesu

Historia Polski, Wydarzenia historyczne, Europa, USA, Historia nowożytna

Spis treści: Informacje ogólne Przyczyny wybuchu powstania Przysięga Tadeusza Kościuszki Bitwa pod Racławicami Powstanie w Warszawie i Wilnie Interwencja Prus Upadek powstania

Informacje ogólnePowstanie kościuszkowskie, powstanie narodowe przeciw Rosji, a następnie także przeciw Prusom, trwające od 24 III do 16 XI 1794. Objęło swym zasięgiem prawie wszystkie dzielnice ówczesnego państwa polskiego.

Przyczyny wybuchu powstaniaPrzyczyną wybuchu walk był II rozbiór Polski i groźba kolejnego podziału kraju pozostającego pod rządami targowiczan, faktycznie zaś pod okupacją rosyjską. Nie bez znaczenia była rewolucja we Francji, wzmagająca rewolucyjne nastroje w Polsce. Powstanie przygotowały osoby związane ze Stronnictwem Patriotycznym.

Przysięga Tadeusza KościuszkiPowstanie kościuszkowskie zapoczątkował 12 III 1794 brygadier A. Madaliński, który przeciwstawiając się zapowiedzi redukcji liczby wojska rozpoczął marsz na czele swojego oddziału w kierunku Krakowa. Gdy na rozkaz ambasadora rosyjskiego I.A. Igelströma stacjonujące w Krakowie wojska rosyjskie opuściły miasto, by zatrzymać Madalińskiego, znajdujący się w pobliżu T. Kościuszko przybył do Krakowa i na Rynku zaprzysiągł 24 III 1794 akt powstania.

Kościuszko objął władzę dyktatorską i zobowiązał się, że użyje jej tylko do odzyskania samodzielności narodu, obrony granic i ugruntowania powszechnej wolności. Reformę ustrojową odsuwał do czasu zakończenia powstania. Powołał pod broń mężczyzn w wieku od 18 do 28 roku życia i zapowiedział uzbrojenie wszystkich miast i wsi.

Bitwa pod RacławicamiZgromadziwszy wokół siebie ponad 4 tys. żołnierzy (razem z oddziałem Madalińskiego) i 2 tys. kosynierów, wyruszył na Warszawę. 4 kwietnia pod Racławicami zastąpił mu drogę generał A.P. Tormasow z 3 tys. ludzi. O zwycięstwie powstańców zadecydował śmiały atak kosynierów, którzy zdobyli działa i rozbili piechotę.

Wygrana bitwa nie otworzyła Kościuszce drogi do Warszawy, gdyż na pole walki przybył z przeważającymi siłami generał F.P. Denisow i zmusił wojska powstańcze do rezygnacji z dalszego marszu. Zwycięstwo miało jednak olbrzymie znaczenie moralne, wskazało ponadto na możliwości, które tkwiły w użyciu słabo nawet uzbrojonych mas chłopskich.

Powstanie w Warszawie i Wilnie17 kwietnia doszło do insurekcji w Warszawie, gdzie z inspiracji spiskowców (m.in. J. Kilińskiego) lud i wojsko wyparły Rosjan z miasta. Władzę w Warszawie objęli przedstawiciele umiarkowanej prawicy, odsuwając radykalnych jakobinów polskich. Powstanie stopniowo rozszerzało się, 22 kwietnia wybuchły walki w Wilnie, w których siłami powstańczymi dowodził pułkownik J. Jasiński.

Wkrótce całe terytorium Polski objęte zostało powstaniem. 7 V 1794 Kościuszko przebywający w obozie pod Połańcem zdecydował się ogłosić uniwersał, na mocy którego chłopi otrzymali wolność osobistą, tj. prawo przenoszenia się z miejsca na miejsce, nieusuwalność z użytkowanej ziemi oraz obniżenie pańszczyzny.

Poczynania Kościuszki wywołały zaniepokojenie wśród części szlachty. W stolicy władzę przejęły koła niechętne reformom, sprzyjające Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu. Ludność Warszawy popierała jednak założony 24 kwietnia klub jakobinów, grupujący na wzór francuski radykalnych działaczy powstania.

Polscy jakobini domagali się bezwzględnej rozprawy ze zdrajcami oraz oparcia powstania przede wszystkim na masach plebejskich. Z ich inicjatywy 9 maja doszło do wystąpień ludowych w Warszawie. Pod ich naciskiem przyspieszył swą pracę Sąd Kryminalny, skazując czterech czołowych targowiczan na karę śmierci przez powieszenie.

Zmieniono również władze naczelne powstania, powołano Radę Najwyższą Narodową. Znaleźli się w niej przedstawicieli lewicy: H. Kołłątaj, który objął kierownictwo wydziału skarbu, oraz F. Dmochowski, któremu podlegało szkolnictwo i propaganda. Sytuacja powstania uległa pogorszeniu wskutek interwencji pruskiej.

Interwencja PrusPrusy postanowiły wykorzystać nadarzającą się okazję i doprowadzić do całkowitej likwidacji państwa polskiego, mimo iż powstańcy starali się przestrzegać neutralności Prus i Austrii i nie przenosili działań na teren ich zaborów. 6 czerwca pod Szczekocinami Kościuszko doznał porażki od połączonych sił rosyjsko-pruskich, 8 czerwca pod Chełmem generał J. Zajączek poniósł klęskę w bitwie z wojskami rosyjskimi.

15 czerwca skapitulował Kraków, 13 lipca wojska rosyjskie i pruskie dowodzone przez króla Fryderyka Wilhelma II rozpoczęły oblężenie stolicy. Wybuch powstania w Wielkopolsce (20-23 sierpnia) i postawa obrońców Warszawy skłoniły oblegających do odstąpienia spod miasta (5/6 września).

Za wycofującymi się oddziałami pruskimi Kościuszko wysłał korpus wojska pod dowództwem generała J.H. Dąbrowskiego. Wyprawa Dąbrowskiego zakończyła się pełnym sukcesem - powstańcy zdobyli Bydgoszcz (powstanie wielkopolskie 1794).

Sytuacja na wschodzie kraju uległa pogorszeniu. Na Litwie, mimo krótkotrwałych sukcesów, już w sierpniu powstańcy zmuszeni zostali oddać Wilno i wycofać się pod naporem przeważających sił rosyjskich. Jednocześnie, wobec pokojowych deklaracji Turcji, stojący dotychczas na Ukrainie generał A.W. Suworow skierował się na Polesie i rozbił słaby korpus powstańczy broniący przeprawy przez Bug.

Upadek powstaniaGenerał I.I. Fersen stacjonujący ze swym oddziałem na lewym brzegu Wisły ruszył w kierunku Polesia, chcąc połączyć się z oddziałem Suworowa. Kościuszko próbował nie

dopuścić do groźnej w skutkach koncentracji sił rosyjskich, 10 października pod Maciejowicami wydał bitwę korpusowi Fersena.

Bitwa zakończyła się rozbiciem wojsk polskich, ranny Kościuszko dostał się do niewoli. Klęska maciejowicka spowodowała załamanie morale w obozie powstańczym. Naczelnikiem powstania został zwolennik układów i kompromisu z Rosjanami, T. Wawrzecki.

Dezorganizację powstańców wykorzystał Suworow, który skierował się pod Warszawę. 4 listopada zdobył szturmem Pragę, dokonał rzezi ludności. Pod wrażeniem bezwzględności przeciwnika stolica poddała się 5 listopada. Wycofująca się armia powstańcza uległa rozkładowi, jej dowódcy znaleźli się w niewoli. 16 listopada pod Radoszycami nastąpiło rozwiązanie oddziałów powstańczych.

Powstanie styczniowe: przyczyny, dowódcy, skutki. Sprawa chłopska w czasie powstania styczniowego

1. Przyczyny wybuchu powstania: ugrupowanie patriotyczne, wydarzenia poprzedzające:

nowe pokolenie wchodzi na scenę. Nadzieje na odzyskanie niepodległości za pomocą zbrojnego czynu przy osłabieniu Rosji. Podsycane sukcesami Włochów w walce o zjednoczenie kraju

co się z tym wiąże: potrzeba reform liberalnych. Hasła wolnościowe i demokratyczne

hasła uwłaszczeniowe wśród ludności wiejskiej zmniejszenie wpływów polistopadowej emigracji zmiana sytuacji w Rosji: klęska w wojnie krymskiej i zjawisko tzw. Odwilży

posewastopolskiej. Śmierć pogromcy powstania listopadowego cara Mikołaja I manifestacje patriotyczne: w 1860 roku w czasie pogrzebu wdowy po gen.

Sowińskim, obrońcy Woli. 1861: manifestacja w rocznicę bitwy pod Grochowem ( 5 osób zginęło w starciach z Rosjanami) Grudzień 1861: krwawo stłumiona demonstracja przeciw rozwiązaniu Towarzystwa Rolniczego i Delegacji Miejskiej (organu ugrupowania białych). Na Placu Zamkowym zginęło około 100 osób

1862: reformy Wielopolskiego. Brak poparcia społecznego, przygotowania do powstania

branka: styczeń 1863: bezpośrednia przyczyna powstania. A. Wielopolski ogłosił przymusowy pobór do wojska 12 tys. osób z obozu czerwonych. Chciał uniknąć powstania, a przyspieszył je swoją decyzją.

Ugrupowania od 1861 roku:

obóz białych: od 1861 roku kierowane przez Dyrekcję Krajową. Ugrupowanie umiarkowane, głoszące program pracy organicznej i odłożenia czynu zbrojnego. Złożone głownie z ziemian, finansistów i inteligencji (A. Zamoyski, L. Kronenberg). Ugrupowania: Towarzystwo Rolnicze, tzw. Millenerzy E. Jurgensa

obóz czerwonych: zwolennicy czynu zbrojnego, ugrupowania o charakterze bardziej radykalnym, współpracujące z rewolucjonistami poza granicami Królestwa. W 1861 roku ukonstytuowali się wokół Komitetu Miejskiego w Warszawie. W 1862 przekształcili go w zalążek polskiego rządu: Komitet Centralny Narodowy. Przedstawiciele: J. Dąbrowski, z. Padlewski, Z. Sierakowski, S. Bobrowski

2. Władze powstania:

22 I 1863 KCN ogłosił się Tymczasowym Rządem Narodowym. Wydał manifest wzywający do zerwania z carem

Stefan Bobrowski - naczelnik Warszawy wprowadził dekrety uwłaszczeniowe. Dowodzi do czasu przybycia L. Mierosławskiego

L. Mierosławski - I dyktator powstania. Po porażkach na Kujawach wraca do Paryża i prowadzi politykę oczerniania powstańców (brak organizacji itd.)

M. Langiewicz: dyktator od 11 do 18 marca, ze strony białych. Opuścił oddziały i przekroczył granice zaboru austriackiego

Rząd Narodowy - maj 1863. Zdominowany przez białych oczekuje na pomoc zachodnią

18 października 1863: dyktatorem zostaje R. Traugutt, dąży do konsolidacji żołnierzy. Aresztowany w kwietniu 1864, powstanie dogorywa.

3. Skutki powstania:

ostateczne zniesienie wszelkiej odrębności i autonomii Królestwa Polskiego. Przemianowane na "Kraj Przywiślański". Zniesienie granicy celnej z Rosją, przekształcanie polskich instytucji w filie rosyjskich (Bank Polski jako kantor Banku Państwa)

represje wobec ziem: nie podlegały reformie terytorialnej represje wobec ludności: konfiskata majątków (ok. 4 tys.), wywózki na Syberię polityka rusyfikacji. Zakaz działalności oświatowej i kulturalnej zakaz wyznawania rytu unickiego (likwidacja biskupstwa w Chełmie) kościół katolicki podporządkowany Kolegium Rzymskokatolickiemu likwidacja uczelni wyższych w Warszawie i Puławach

4. Sprawa chłopska w powstaniu styczniowym:

Sprawa chłopska pojawiła się na samym początku powstania, rząd tymczasowy zajął się nią już w manifeście zachęcającym do walki. Obiecał tam uwłaszczenie za udział w powstaniu. Konkrety zostały zawarte w II dekretach uwłaszczeniowych TRN:

uwłaszczenie na uprawianej ziemi odszkodowania dla ziemian ze skarbu państwa

po trzy morgi nadziału dla bezrolnych chłopów biorących udział w powstaniu.

Po dojściu do władzy białych wprowadzanie dekretów w życie zostało zablokowane, co znacznie osłabiło powstanie. R. Traugutt przestrzegał dekretów i chciał wciągnąć lud do walki pod hasłem "z ludem i przez lud." Ziemianie wciąż nakazujący pańszczyznę mieli być karani śmiercią.2 marca car ogłosił dekret uwłaszczeniowy, który spowodował spadek zainteresowania chłopów kwestią niepodległości. Gwarantował chłopom wszystkie przywileje, które wcześniej obiecali powstańcy. Były to warunki lepsze niż w samej Rosji. Chłopi woleli pewny carski ukaz od niepewnej walki o niepodległość, szczególnie, że dotąd niepodległość kojarzyła im się raczej z interesami ziemian.

Powstanie Listopadowe przyczyny, przebieg, skutki.

Przyczyny wybuchu Powstania Listopadowego:

a. powstańcze dążenia, jakie tkwiły w Królestwie Polskim, a związane były z łamaniem przez cara konstytucji i ograniczaniem autonomii Królestwa Polskiego,

b. napływające z Zachodu wieści o ruchach niepodległościowych,c. patriotyczne manifestacje,d. informacje o rewolucji lipcowej we Francji,e. przygotowanie przez cara interwencji przeciw Belgii i zamiarze uczestnictwa w niej

polskich wojsk,f. zagrożenie dla młodych kadetów na czele z Piotrem Wysockim, iż zostanie wykryty

ich spisek.

Przebieg - kalendarium:

a. 29/30.XI.1830r.-rozpoczęcie powstania w Warszawie pod dowództwem poruczników: P. Wysockiego (część południowa miasta), P. Urbańskiego(Północ), J. Zalewskiego (centrum),

b. w Warszawie stacjonowały polskie oddziały w liczbie 10 tysięcy i carskich w sile 6 tysięcy,

c. sygnałem do rozpoczęcia powstania miał być pożar browaru na Solcud. niepowodzenie ataku na Belweder - ucieczka Wielkiego Księcia Konstantego,e. Piotr Wysocki przerywa wykłady w Szkole Podchorążych i wzywa do walki młodych

oficerów,f. krótkie ale zwycięskie starcie z rosyjskim wojskiem i marsz w kierunku centrum na

Arsenał,

g. ludność Warszawy siekierami i łomami zdobywa Arsenał,h. chaos, na ulicach Warszawy panuje dezorganizacja,i. Rada Administracyjna (W. Sobolewski, ks. Drucki-Lubecki, ks. A. Czartoryski, J. U.

Niemcewicz, J.Lelewel, gen. J. Chłopicki) opracowuje odezwę do ludu warszawskiego wzywającą go do "ładu i porządku",

j. grudzień 1830 - walka w sprawie utrzymanie powstania pomiędzy Radą Administracyjną przeciwną powstańcom a młodymi oficerami, którzy popierali powstanie,

k. gen. J. Chłopicki zostaje dowódcą polskich wojsk jakie stacjonowały w Warszawie,l. wycofanie się ze stolicy ks. Konstantego wraz z wojskiem na mocy zawartego

porozumienia,m. 1.XII.1830r.- powstanie Towarzystwa Patriotycznego, w jego skład wchodzili:

prezes J.Lelewel, M. Mochnacki, Ks. Bronikowski, T. Krępowiecki, J. L. Żukowski. Najważniejszym celem Towarzystwa było nie dopuścić przez polskie władz do klęski powstania,

n. 3.XII.1830r.- Rada Administracyjna przekształca się w Rząd Tymczasowy. Margrabia Aleksander Wielopolski zlikwidował Towarzystwo Patriotyczne,

o. 5.XII.1830r.- gen. J. Chłopicki ogłasza się dyktatorem powstania,p. rozmowy polskiej delegacji z carem Mikołajem I w następujących kwestiach:

respektowanie zasad konstytucji, zakaz stacjonowania w Królestwie carskich wojsk,

q. przyłączenie się Litwy, Wołynia i Podola do powstania listopadowego. Powstanie listopadowe okazuje się walką nie o niepodległość ale o konstytucję,

r. 18.XII.1830r.- ogłoszenie przez sejm powstania narodowego,s. 18.XII - 18.I.1831r.- trwa dyktatura Chłopickiego - jest tragiczna w skutkach, nie

podejmowano odpowiednich przygotowań do działań zbrojnych, do zaopatrzenia walczących w broń i żywność,

t. 18.I.1831r.- J. Chłopickiego oddaje urząd dyktatora w związku z brakiem woli ze strony cara na mediacje z powstańcami, na dyktatora powołany zostaje ks. Michał Radziwiłł,

u. 25.I.1831r.- ponowne powstanie Towarzystwa Patriotycznego - zorganizowało ono wielką manifestację na cześć dekabrystów. Sejm ogłasza detronizację cara Mikołaja , władzę obejmuje 5-osobowy Rząd Narodowy (Ks. Czartoryski, St. Barzykowski, T. Morawski, W. Niemojewski, J. Lelewel)

Wojna polsko- rosyjska (luty- wrzesień 1831 roku):

a. luty 1831r.- granice Królestwa Polskiego przekracza liczącą ponad 100 tysięcy żołnierzy rosyjska armia pod wodzą Iwana Dybicza. Celem strategicznym generała Dybicza był marsz na Warszawę, zajęcie stolicy do końca lutego, natychmiastowa i bezwarunkowa likwidacja powstania.

b. 14.II.1831r.- miała miejsce bitwa pod Stoczkiem. Polskie oddziały pod dowództwem gen. J. Dwernickiego pokonały dywizję rosyjskiego gen. Gejsmara.

c. 17.II.1831r.- rozegrała się bitwa pod Dobrem. Generał J. Skrzynecki po pięciogodzinnej walce zatrzymał marsz na Warszawę rosyjskich wojsk pod wodzą generała Rosena.

d. 19.II.1831r.- krwawy bój pod Wawrem. Gen. J.Żymirski oraz P.Szembek prowadzą batalię z korpusem gen. Pahlena i Rosena

e. 20.II1831r.- sejm wydał uchwałę, która przyznawała pensje rannym podoficerom i żołnierzom a także żonom poległych.

f. 25.II.1831r.- toczyła się bitwa pod Grochowem. Armią polską dowodzili Ks. Radziwiłł ale faktycznie generał Chłopicki, który to podczas tej bitwy został bardzo ciężko ranny. Polskie oddziały wycofane zostały na Pragę.

g. 26.II.1831r.- sejm wybrał gen. J. Skrzyneckiego na stanowisko naczelnego wodza. Gen. W. Chrzanowski został szefem sztabu, a gen. J. Prądzyński kwatermistrzem. Stanowisko gubernatora Warszawy objął Jan Krukowiecki, z Królestwa wycofały się carskie wojska.

h. 3.III.1831r.- korpus gen. Dwernickiego zajął Lublin i Zamość. Wojska rosyjskie udają się w kierunku ujścia Wieprzy do Wisły, zamierzały w taki sposób wykonać manewr przejścia Wisły i ataku od południa na Warszawę.

i. 30/31.III.1831r.- polskie oddziały rozgromiły 30 marca pod Wawrem siły gen. Gejsmara a 31 marca pod Dembem Wielkim zwyciężyły korpus gen. Rosena.

j. 10.IV.1831r.- pod Iganiami rozegrała się zwycięska dla wojsk polskich bitwa pod dowództwem gen. I. Prądzyńskiego.

k. 12-19.V.1831r.- plan ofensywy gen. Prądzyńskiego w kierunku północno -wschodnim w celu rozbicia rozlokowanych pod Śniadowem gwardii rosyjskich, zostaje zmarnowany przez kunktatorstwo Skrzyneckiego

l. 26.V.1831r.- z winy Skrzyneckiego wojska polskie poniosły klęskę pod Ostrołęką. Skrzynecki dał się podejść rosyjskim siłom. Zmarnowana została kolejna szansa.

m. 4.VII.1831r.- carskie wojska pod dowództwem feldmarszałka Iwana Pastkiewicza udają się w kierunku Pułtuska i Płocka.

n. 13.VII.1831r.- polskie oddziały na Litwie pod dowództwem Adama Giełguda i Dezyderego Chłopowskiego przechodzą pruską granicę i oddają broń.

o. 10/11.VIII.1831r.-Towarzystwo Patriotyczne ogłasza 58-pytań. Zawierały one zarzuty wobec naczelnego wodza - Skrzyneckiego. Sejm usunął go ze stanowiska. Powołał na to miejsce gen. H. Dembińskiego, on także nie rozpoczął zaczepnych działań.

p. 15.VIII.1831r.- doszło do zamieszek w Warszawie. Ludność wtargnęła do aresztu na Zamku i dokonała samosądu, wieszając oskarżonych o zdradę więźniów. Ginie gen. Jankowski. Kolejnym wodzem powstania został gen. K. Małachowski a gen. J. Krukowiecki prezesem Rządu Narodowego. Krukowiecki dążył do układów z Paskiewiczem, rozwiązania Towarzystwa Patriotycznego oraz kapitulacji powstańców.

q. na Lubelszczyznę zostało skierowane 20 tysięcy polskich żołnierzy pod dowództwem generała Girolamo Ramorino

r. 6.IX.1831r.- Pastkiewicz zaatakował Warszawę od strony Woli. Zginęli wówczas gen. Julian Ordon i obrońca Woli -gen. Józef Sowiński.

s. 8.IX,1831r.- Warszawa skapitulowała. Akt kapitulacji podpisał Małachowski, natomiast sejm oraz rząd na czele z prezesem B. Niemojewskim wyjeżdżają ze stolicy. Rozpoczyna się agonia powstania, pomiędzy oddziałami nie ma już łączności.

t. 5.X.1831r.- polskie wojsko (20 tysięcy ludzi) na czele z ostatnim przywódcą powstania listopadowego gen. Maciejem Rybińskim przekracza pruską granicę pod Brodnicą, następnie oddaje broń. 9.X kapituluje twierdza Modlin a 21.X Zamość.

Przyczyny upadku powstania listopadowego:

a. brak wsparcia ze strony chłopów, stanowiących wówczas większą część polskiego społeczeństwo a także ze strony niemiecko-żydowskiej mniejszości narodowej, która zawsze pozostawała obojętna wobec suwerenności oraz wolności Polski.

b. brak zgody co do strategii prowadzenia walki przez dowódców powstania.c. zupełny brak jedności w czasie obrad sejmu - ścieranie się lewicowo -

konserwatywnych tendencji dotyczących sposobu prowadzenia walki.d. niewiara w sukces powstania, szukanie wszelkich dróg aby je zakończyć. Jeżeli

wielki Napoleon nie zdołał pokonać Rosji mając tylu sprzymierzeńcach, jak więc ma to się udać małej Polsce.

e. zbyt duże rozbieżności w uzbrojeniu i liczebności wojsk (200 tys. żołnierzy rosyjskich wobec 100 tys. polskich).

Skutki Powstania Listopadowego:

a. car Mikołaj I zlikwidował Konstytucję, a na jej miejsce wprowadził Statut Organiczny, który pozostawiał Radę Administracyjną i Radę Stanu.

b. Statut Organiczny dawał Polakom ograniczoną nietykalność osobistą oraz wolność wyznania.

c. Królestwo Polskie utraciło: rząd, sejm, armię i stało się "nierozdzielną częścią Rosji".

d. wprowadzono stan wyjątkowy, który trwał do 1914r.e. wszelkie polityczne przestępstwa miały podlegać sądom wojskowym.f. namiestnikiem Królestwa Polskiego car mianował feldmarszałka Iwana

Paskiewicza, któremu nadał tytułu książęcy za zdobycie Warszawy w 1831r.g. na terytorium Królestwa Polskiego przebywało 100 tysięcy rosyjskiego wojska.h. majątki powstańców zostały skonfiskowane a następnie przekazane do Rosji, całe

szlacheckie rodziny wywożono w głąb carskiej Rosji albo odbierano im szlachectwo za obronę polskości.

i. zbudowano Cytadelę, tam w pawilonie X przetrzymywano więźniów politycznych, których Komisja Śledcza skazywała na katorżnicze roboty.

j. w 1837r. wprowadzono podział na gubernie według rosyjskiego systemu, a od 1847r. obowiązywał carski kodeks karny.

k. zamiast złotówek nakazano używać rubli.l. zamknięte zostały uczelnie wyższe: Uniwersytet Warszawski i Uniwersytet Wileński

- młodzież została zmuszona kształcić się na rosyjskich uczelniachm. zlikwidowano Towarzystwo Przyjaciół Nauk.n. wszczęto zdecydowaną walkę z rzymsko-katolickim Kościołem. Rozwiązano

praktycznie wszystkie klasztory. Ograniczono liczbę istniejących szkół zakonnych,.o. 1839r.- Kościół greko-katolicki dzięki metropolicie kijowskiemu Józefowi Siemaszko

włączono do Kościoła prawosławnego,.

p. po klęsce powstania konsekwencje gospodarcze dla Królestwa Polskiego były następujące:

o nowa taryfa celna - rosyjskie towary przywożone do Królestwa posiadały bardzo niskie cła, a towary polskie wwożone do Rosji bardzo wysokie nawet do 16%. Granicę celną zniesiono dopiero w 1851 r.

o zahamowanie przemysłu włókienniczo-tekstylnego w Żyrardowie i Łodzi, o zaczęto wprowadzać oczynszowanie chłopstwa, spowodowało to

zróżnicowanie wsi bowiem, ci którym nie starczało na opłatę czynszu tracili gospodarstwa a następnie powiększali miejski plebs.

q. w latach 1845-48 wybudowano Kolej Warszawsko-Wiedeńską. Połączyła ona Warszawę - Częstochowę - Kraków - Wrocław i Wiedeń.

Powstanie styczniowe (1863–1864) – polskie powstanie narodowe przeciwko Imperium Rosyjskiemu, ogłoszone manifestem 22 stycznia 1863 wydanym w Warszawie przez Tymczasowy Rząd Narodowy, spowodowane narastającym rosyjskim terrorem wobec polskiego biernego oporu, wybuchło 22 stycznia 1863 w Królestwie Polskim i 1 lutego 1863 w byłym Wielkim Księstwie Litewskim, trwało do jesieni 1864   [3]   ; zasięgiem objęło tylko zabór rosyjski: Królestwo Polskie oraz ziemie zabrane – Litwę, Białoruś i część Ukrainy; było największym polskim powstaniem narodowym, spotkało się z poparciem międzynarodowej opinii publicznej; miało charakter wojny partyzanckiej, w której stoczono ok. 1200 bitew i potyczek, mimo początkowych sukcesów zakończyło się klęską powstańców, z których kilkadziesiąt tysięcy zostało zabitych w walkach, blisko 1 tys. straconych, ok. 38 tys. skazanych na katorgę lub zesłanych na Syberię, a ok. 10 tys. wyemigrowało   [4]   ; Wilno zostało spacyfikowane przez oddziały Murawjowa    Wieszatiela   ; po upadku powstania Kraj i Litwa pogrążyły się w żałobie narodowej; w 1867 zniesiono autonomię Królestwa Polskiego, jego nazwę i budżet, w 1869 zlikwidowano Szkołę Główną Warszawską, w latach 1869–1870 setkom miast wspierających powstanie odebrano prawa miejskie doprowadzając je tym samym do upadku, w 1874 zniesiono urząd namiestnika, w 1886 zlikwidowano Bank Polski; skasowano wszystkie klasztory w Królestwie, skonfiskowano ok. 1600 majątków ziemskich i rozpoczęto intensywną rusyfikację ziem polskich; po stłumieniu powstania znaczna część społeczeństwa Królestwa i Litwy uznała dalszą walkę zbrojną z zaborcą rosyjskim za bezcelową i zwróciła się ku pracy organicznej; powstanie przyczyniło się do korzystniejszego niż w dwóch pozostałych zaborach uwłaszczenia chłopów; pozostawiło trwały ślad w literaturze (Orzeszkowa – Nad Niemnem, Dąbrowska – Noce i dnie) i sztuce polskiej (Grottger – Polonia i Lithuania, Matejko – Polonia) XIX i XX wieku w kraju, na Litwie i na Białorusi

Geneza powstania [edytuj]

Organizacje spiskowe [edytuj]

Przegrana Rosji w wojnie krymskiej odsłoniła jej wewnętrzną słabość. Skłoniło to cara Aleksandra II Romanowa do przeprowadzenia pewnych reform ustrojowych.

Polacy odczytali to jako objaw słabości rosyjskiego samodzierżawia i rozpoczęli przygotowania do wybuchu nowego powstania. Pierwsze polskie organizacje spiskowe powstawały na terenie prowincji zabranych już od początku 1856. Na Uniwersytecie Kijowskim utworzono tzw. 'Ogół', z którego wyłonił się bardziej zakonspirowany Związek Trojnicki. Związek szukał kontaktów z młodzieżą na terenach wszystkich trzech zaborów i opowiadał się za powstaniem. Drugim ośrodkiem, w którym rozwinęły się polskie organizacje konspiracyjne był Petersburg. Najważniejszą komórkę konspiracyjną powołali tam oficerowie studiujący w Akademii Sztabu Generalnego. Koło Oficerów Polskich w Petersburgu założył Zygmunt Sierakowski. Po jego odejściu, kierownictwo przejął Jarosław Dąbrowski. W 1857 powstała w Warszawie Akademia Medyko-Chirurgiczna i od razu wśród jej studentów zaczęły tworzyć się konspiracyjne kółka młodzieżowe. Kółka takie powstały też w warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych. W maju 1858 do Warszawy przybył z Kijowa Narcyz Jankowski, który założył w środowisku akademickim klika tajnych kółek, a następnie zaczął je integrować i prowadzić potajemne szkolenia wojskowe. W 1859 zebrała się kapituła organizacji Czerwonych, przygotowując plany wybuchu powstania. W 1861 dzięki staraniom Ludwika Mierosławskiego założono w Genui Polską Szkołę Wojskową, przeniesioną w później do Cuneo, a jej przeszło 200 słuchaczy miało stanowić kadry powstania [5].

Manifestacje patriotyczne i żałoba narodowa [edytuj]

11 czerwca 1860 w Warszawie odbyła się pierwsza od 30 lat wielka manifestacja patriotyczna zorganizowana w związku z pogrzebem wdowy po bohaterze powstania listopadowego generale Józefie Sowińskim.

W październiku 1860 w czasie warszawskiego zjazdu monarchów przeszkodzono iluminacjom i balom towarzyszącym konferencji, a na przedstawieniu galowym w Teatrze Wielkim fotele oblano cuchnącym płynem. Akcją tą kierował Franciszek Godlewski.

29 listopada 1860, w rocznicę Nocy Listopadowej zorganizowano kolejną wielką manifestację i odśpiewano pieśń skomponowaną niegdyś przez Alojzego Felińskiego na cześć cara Aleksandra I, zmieniając jej refren na: Ojczyznę wolną racz nam wrócić Panie. Irytującą władze rosyjskie pieśń śpiewano następnie przy okazji wszystkich manifestacji. Wobec nasilających się wystąpień ludności Warszawy, car Aleksander II zdecydowany był zastosować najsurowsze represje i w wypadku większych demonstracji ulicznych miasto miało zostać zbombardowane z Cytadeli.

25 lutego 1861 wojsko rosyjskie rozpędziło demonstrację przeprowadzoną w 30 rocznicę bitwy o Olszynkę Grochowską.

27 lutego na Krakowskim Przedmieściu od salwy rosyjskiej padło pięciu manifestantów. Wydarzenia te skłoniły obradujące na Zamku Królewskim Towarzystwo Rolnicze do przyjęcia uchwały o uwłaszczeniu chłopów. Zbulwersowane tymi wydarzeniami mieszczaństwo warszawskie utworzyło Delegację Miejską, pod przewodnictwem bankiera Leopolda Kronenberga, która złożyła adres do cara, w którym domagano się poszanowania wolności obywateli Królestwa Polskiego.

2 marca pogrzeb pięciu poległych na Cmentarzu Powązkowskim przeistoczył się w wielką manifestację solidarności wszystkich stanów Królestwa. Wydarzenia w Warszawie odbiły się szerokim echem na prowincji. W wielu miastach ludność przepędziła skorumpowanych urzędników, na co władze nie zawsze mogły reagować, gdyż wojska ściągnięte zostały z prowincji do Warszawy. Organizowano demonstracje i nabożeństwa żałobne za pomordowanych. Chłopi zaprzestali odrabiania pańszczyzny.

Dla pacyfikacji nastrojów car Aleksander II zmuszony był poczynić pewne ustępstwa. Reaktywowano wówczas Radę Stanu, utworzono kierowaną przez Aleksandra Wielopolskiego Komisję Rządową Wyznań i Oświaty, spolonizowano administrację. Były to posunięcia czysto taktyczne, obliczone na opóźnienie wybuchu powstania poprzez pozyskanie dla idei reform części społeczeństwa polskiego.

Już 8 kwietnia na Placu Zamkowym Rosjanie pokazali swoje prawdziwe intencje, gdy ostrzelali bezbronny tłum. Zginęło 100 osób a kilkaset zostało rannych[6]. Pod koniec maja 1861 zmarł na apopleksję namiestnik Królestwa Polskiego gen. Michaił Gorczakow – jego następcą został Nikołaj Suchozanet, który wprowadził jeszcze większe represje. Można było zostać aresztowanym nawet za noszenie stroju narodowego lub śpiewanie pieśni patriotycznych. We wrześniu 1861 odbyły się w Królestwie wybory samorządowe. Przejściowe złagodzenie przez władze represji na okres wyborów przyniosło zwiększenie fali demonstracji patriotycznych. Organizowano je w wielu miejscowościach Królestwa, Litwy, Rusi, Galicji.

10 października, w 448 rocznicę podpisania unii horodelskiej, zorganizowano demonstrację w Horodle, w której wzięły udział tłumy zgromadzone na obu brzegach Bugu. W tym samym dniu z udziałem wielu tysięcy ludzi odbył się w Warszawie demonstracyjny pogrzeb arcybiskupa warszawskiego Antoniego Melchiora Fijałkowskiego.

Po serii krwawo stłumionych manifestacji patriotycznych w roku 1861, kościół katolicki ogłosił żałobę narodową.

Stan wojenny w Królestwie Polskim [edytuj]

W celu spacyfikowania Królestwa Polskiego nowy rosyjski namiestnik gen. Karol hr. Lambert 14 października 1861 wprowadził stan wojenny.

15 października, mimo zakazów warszawiacy wzięli udział w obchodach rocznicy śmierci Tadeusza Kościuszki, co skończyło się rozbiciem manifestacji przez wojsko rosyjskie i porywaniem ludzi z kościołów. Wojska rosyjskie dowodzone przez wojskowego generał-gubernatora warszawskiego Aleksandra Daniłowicza Gerstenzweiga dokonały pacyfikacji ludności cywilnej zebranej w katedrze św. Jana w Warszawie [7] . Na znak protestu przeciwko aresztowaniu 1878 wiernych w katedrze warszawskiej, do której wtargnęło wojsko, administratorzy diecezji nakazali zamknięcie wszystkich kościołów i kaplic w Warszawie. 17 października 1861 Apollo Korzeniowski zawiązał Komitet Miejski, który zajął się przygotowaniem wybuchu powstania. Hrabia Lambert ugiął się przed tym oporem i uwolnił większość zatrzymanych. Po kilku dniach Lambert podał się do dymisji, a nowym namiestnikiem został gen. Aleksandr Lüders.

W latach 1861-1862 w Królestwie Polskim Polacy coraz bardziej domagali się reform agrarnych, demokratyzacji władzy i niezawisłości państwa od Rosji. W tej sytuacji radykalne

ugrupowanie patriotyczne, zwane czerwonymi, opowiadało się za podjęciem otwartej walki i przystąpiło do przygotowywania powstania. W końcu 1862 r. konspiracja czerwonych obejmowała ok. 20-25 tys. członków i planowała przeprowadzenie insurekcji wiosną 1863 r. Spiskiem kierował Komitet Centralny Narodowy, pod przewodnictwem gen. Jarosława Dąbrowskiego.

Odrębnie rozwijała się niepodległościowa konspiracja, grupująca ziemiaństwo, arystokrację i bogate warstwy mieszczaństwa, zwana obozem białych.

Korzystając ze struktur Towarzystwa Rolniczego utworzyli oni sieć swych placówek w całym Królestwie Polskim, a także na Litwie i Ukrainie. Ich program różnił się od programu czerwonych praktycznie tylko tym, że postulowali uwłaszczenie chłopów za wysokim odszkodowaniem i odsunięciem powstania na dalsze lata.

W ostatnich dniach 1862 francuska policja polityczna działając w porozumieniu z Andriejem von Budbergiem aresztowała w 1862 powracających z Londynu emisariuszy Komitetu Centralnego Narodowego. Francuzi przekazali Budbergowi dokładny wykaz osób i objętych siecią konspiracji pułków nad Wisłą oraz opis dróg przerzutów broni zza granicy. 3 stycznia 1863 Komitet Centralny Narodowy w składzie: Oskar Awejde, Józef Kajetan Janowski, Jan Maykowski, ks. Karol Mikoszewski, Zygmunt Padlewski pod wpływem Stefana Bobrowskiego podjął decyzję o wybuchu powstania z chwilą ogłoszenia branki [8] .

Branka [edytuj]

Μargrabia Aleksander Wielopolski, jako naczelnik rządu cywilnego Królestwa Polskiego od czerwca 1862 r., był świadom istnienia niepodległościowych ruchów w kraju i upatrując szansę porozumienia się z obozem białych, zrealizował część zgłaszanych żądań polskiego społeczeństwa. Wprowadził mianowicie nową ustawę szkolną, przymusowe oczynszowanie chłopów i równe prawa dla ludności żydowskiej.

Z drugiej strony, by sparaliżować działalność organizacji spiskowych, zarządził w połowie stycznia 1863 r. niespodziewany pobór do wojska rosyjskiego (tzw. brankę). Przygotowane zostały w tym celu imienne listy, obejmujące 12 tys. osób, podejrzanych o przynależność do organizacji patriotycznych.

Przebieg powstania [edytuj]

Wybuch [edytuj]

W styczniu 1863 w Królestwie Polskim stacjonowała 100 tysięczna armia rosyjska. Pod rozkazami jej dowódcy gen. Eduarda Andriejewicza Ramsaya pozostawało 5 dywizji piechoty, w tym gwardyjska, 1 dywizja jazdy, sześć brygad artylerii (176 dział), 9 pułków kozackich i oddziały pomocnicze[9]. Zamierzona "branka" do wojska została jednakże zbojkotowana i 22 stycznia[10] wybuchło zbrojne powstanie ogłoszone manifestem przez Komitet Centralny Narodowy, który wyłonił Tymczasowy Rząd Narodowy, pod kierownictwem Stefana Bobrowskiego. KCN dekretami uwłaszczył chłopów i obiecał ziemię bezrolnym uczestniczącym w walce. Przed 22 stycznia Komitet Centralny mianował sześciu wojewódzkich naczelników wojskowych, którym od chwili wybuchu powstania miały podlegać wszystkie władze lokalne. Naczelnikiem województwa krakowskiego został

Apolinary Kurowski, kaliskiego Józef Grekowicz, mazowieckiego Zygmunt Padlewski, płockiego Kazimierz Konrad Błaszczyński, podlaskiego Walenty Lewandowski, sandomierskiego Marian Langiewicz [11] .

Planowane przez czerwonych na wiosnę powstanie zostało więc znacznie przyspieszone, nie było jeszcze należycie przygotowane, powstańcom brakowało broni i amunicji, kierownictwo powstania było niejednolite i skłócone.

W reakcji na wybuch powstania wielki książę Konstanty Mikołajewicz Romanow przywrócił stan wojenny, zawieszony w drugiej połowie 1862 roku, reaktywował naczelników wojennych, uprawnionych do powoływania sądów wojenno-polowych, działających w trybie "skróconym", zatwierdzających wydawane przez nie wyroki śmierci[12]. Wydał rozkaz koncentracji mniejszych garnizonów rosyjskich, tak by załoga żadnego nie była mniejsza niż 2 bataliony piechoty. Zamierzano w ten sposób uniknąć dalszych ataków na zbyt słabe posterunki rosyjskie, by później móc sformować kolumny ruchome, które miały przejść do działań ofensywnych przeciwko powstańcom.

W czasie tej operacji wojska carskie opuściły 14 miast powiatowych (na 39). Powstańcom udało się skutecznie zakłócić łączność. Dopiero 1 lutego przywrócono komunikację na linii Kolei Warszawsko-Petersburskiej [13] .

Walki [edytuj]

W pierwszych dniach powstania powstańcy uderzyli na rosyjskie garnizony w województwach: podlaskim, augustowskim, płockim, lubelskim i radomskim. Wystąpienia powstańcze 21-25 stycznia miały miejsca m.in. w Małkini, Stelmachowie, Sokołowie, Łukowie, Białej Podlaskiej, Kodniu, Łomazach, Hrubieszowie, Kraśniku, Szydłowcu, Suchedniowie, Bodzentynie. Jednak większość ataków, m.in. z powodu słabego uzbrojenia, została odparta, a powstańcy zaczęli organizować obozy, w których szkolono ochotników.

W Węgrowie Jan Matliński i Władysław Jabłonowski zebrali 3500 żołnierzy, w Siemiatyczach Władysław Cichorski zgromadził 3000 ludzi, obóz Apolinarego Kurowskiego w Ojcowie liczył 2500 żołnierzy, w Wąchocku Marian Langiewicz zebrał 1400 żołnierzy, w Janowie Roman Rogiński zgromadził 1000 ludzi. Od kilkuset do tysiąca ludzi liczył oddział Józefa Konstantego Ramotowskiego "Wawra" działający w północno-wschodniej Polsce (Łomża – Augustów).

Józef Oxiński w Uniejowie dysponował 250 żołnierzami, podobne liczebnie oddziały mieli Władysław Kononowicz, Władysław Stroynowski, Józef Sawicki, Kazimierz Mielęcki, Antoni Zdanowicz.

Po serii starć na początku powstania wojskom powstańczym udało się opanować szosę brzeską i linię kolei petersburskiej, przerywając tym samym łączność Królestwa Polskiego z cesarstwem rosyjskim.

Rząd Tymczasowy (Oskar Awejde, Narcyz Jankowski, Jan Maykowski i Karol Mikoszewski) początkowo przewidywał, iż wodzem powstania zostanie operujący w województwie płockim Zygmunt Padlewski, jednak niepowodzenia tego ostatniego spowodowały, że dyktatorem powstania mianowano przebywającego w Paryżu Ludwika Mierosławskiego (26 stycznia).

W tym czasie ukazywały się powstańcze pisma Strażnica i Wiadomości z Pola Bitwy. W instrukcjach dla powstańczych oddziałów zalecano, by unikać walk z większymi jednostkami nieprzyjaciela, nakazywano utrudnianie komunikacji oraz odbijanie jeńców i rekrutów. Bobrowski, w celu rozszerzenia zasięgu powstania, ogłosił odezwy Do braci Litwinów i Do braci Rusinów, w których wzywał do powszechnej insurekcji. Na Wołyniu operował oddział kawalerii Edmunda Różyckiego, skutecznie nękając podjazdami tamtejszy korpus rosyjski. Powstanie uzyskało trwały punkt oparcia na żytomierszczyznie.

17 lutego Mierosławski przekroczył granicę zaboru rosyjskiego, jednak po dwóch przegranych potyczkach jego oddziału pod Krzywosądzem i Nową Wsią wrócił do Paryża. Ponownie wrócił do Polski po dwóch tygodniach, lecz nie utrzymał już stanowiska dyktatora powstania.

Po kilku tygodniach – w marcu – do powstania przyłączyli się "biali", przejmując zresztą w krótkim czasie kierownictwo powstania. Stało się to po śmierci przywódców "czerwonych" Stefana Bobrowskiego (w pojedynku) i Zygmunta Padlewskiego, rozstrzelanego przez Rosjan. Od kwietnia wojskami powstańczymi kierowali kolejno gen. Ludwik Mierosławski oraz dyktatorzy powstania gen. Marian Langiewicz i Romuald Traugutt.

Ogromna większość polskich urzędników administracji Królestwa Polskiego wykonywała potajemnie rozkazy Rządu Narodowego. 9 czerwca 1863, w biały dzień, polski personel Banku Polskiego na placu Bankowym w Warszawie przekazał powstańcom, dowodzonym przez Aleksandra Waszkowskiego depozyty Kasy Głównej Królestwa w wysokości 3,6 miliona złotych, 500 tysięcy rubli i wielu listów zastawnych.

19 września 1863 dokonano nieudanego zamachu, na namiestnika Królestwa Polskiego gen. Fiodora Berga z inspiracji członka Rządu Narodowego i naczelnika wojskowego miasta stołecznego Warszawy Ignacego Chmieleńskiego [14] .

Władze i administracja [edytuj]

Władze powstańcze uznały, że powstało "tajemne" państwo polskie w granicach Rzeczypospolitej sprzed rozbiorów.

23 marca 1863 Tymczasowy Rząd Narodowy ogłosił opracowany wcześniej Regulamin władz administracyjnych w byłym Królestwie Kongresowym. Akt ten przywracał (z małymi zmianami) podział administracyjno-terytorialny Królestwa Polskiego z 1816 roku na 8 województw i 39 powiatów.

Na czele zarządu cywilnego województwa postawiono mianowanych przez Rząd Narodowy naczelników cywilnych. Do ich kompetencji należało: wykonywanie aktów rządowych, ściąganie podatków w województwie, administracja miast, czuwanie nad opinią publiczną, opieka nad rodzinami powstańców, utworzenie i utrzymywanie poczty obywatelskiej, przygotowanie i dostarczanie prowiantu i zaopatrzenia dla walczących oddziałów.

Naczelnicy cywilni województwa mianowali naczelników powiatowych, wykonujących ich rozkazy. Do ich obowiązków należało prowadzenie list osób opodatkowanych podatkiem narodowym, kontrola skarbowa, prowadzenie spisu gmin, w których ogłoszono uwłaszczenie, dystrybucja dostaw wojennych, prowadzenie list osób wrogo nastawionych do powstania, utworzenie i utrzymywanie stałej komunikacji powstańczej w powiecie. W każdym powiecie

tworzono Komitet Pomocniczy do spraw skarbu i dostaw dla wojska, na którego czele stał naczelnik powiatowy, z którego inicjatywy powoływano też Komitet Niewiast Polskich, sprawujący opiekę nad rodzinami powstańców.

Powołano naczelników miast, stojących na czele zarządu miejskiego, mianowanych przez naczelników cywilnych województw a pozostających pod rozkazami naczelników powiatów (z wyjątkiem stolicy). W celu sprawowania kontroli nad wszystkimi organami władz w województwach powołano komisarzy rządowych.

22 czerwca 1863 Rząd Narodowy określił kompetencje komisarzy wojskowych. Do ich kompetencji należało rozstrzyganie sporów pomiędzy organami władz wosjkowych i cywilnych. Sprawy wojskowe pozostawiono wyłącznie naczelnikom wojennym. Dekret z 23 czerwca głosił, że władza wojskowa względem cywilnej jest wzywająca, a nie rozkazująca. Pośrednikami pomiędzy tymi władzami mieli być organizatorzy wojskowi w województwach, powiatach i okręgach.

2 czerwca 1863 Rząd Narodowy (czerwonych prawników) powołał w każdym powiecie i w Warszawie trybunały rewolucyjne, do sądzenia spraw politycznych. Wojskowi pozostający w służbie czynnej podlegali jednak tylko sądom wojennym.

Rząd Narodowy (wrześniowy) dekretem z 14 października 1863 roku zniósł urzędy wojewódzkich komisarzy rządowych, naczelników cywilnych i organizatorów wojskowych, powołując urząd komisarza pełnomocnego o niegraniczonej władzy cywilnej. Naczelnikom powiatowym podporządkowano wojskowych organizatorów powiatowych.

15 grudnia 1863 roku Rząd Narodowy (Romualda Traugutta) wydał dekret reorganizujący wojska narodowe. Zlikwidował podział terytorialny wojsk powstańczych na województwa i oddziały oraz naczelników wojskowych województw. Wprowadził podział armii na 4 korpusy, dzielące się na dywizje, pułki, bataliony i kompanie piechoty oraz dywizje, pułki i szwadrony kawalerii[15].

Tło międzynarodowe [edytuj]

Wybuch powstania styczniowego podważył rodzący się sojusz francusko-rosyjski. 29 stycznia 1863 Prusy zmobilizowały nad granicą Królestwa Kongresowego 4 korpusy wojska (połowę armii pruskiej). 8 lutego w Sankt Petersburgu podpisano rosyjsko-pruską konwencję Alvenslebena, zakładającą udzielanie sobie wzajemnej pomocy przez wojska rosyjskie i pruskie (na życzenie drugiej strony) w tłumieniu polskiego powstania. cesarz Francji Napoleon III Bonaparte potraktował to zbliżenie jako zerwanie porozumień rosyjsko-francuskich. Zwrócił się do cesarza Aleksandra II z odręcznym pismem, w którym zażądał przywrócenia Królestwu Polskiemu statusu konstytucyjnego z 1815. O oparcie swych starań zwrócił się do ambasadora brytyjskiego. Jednocześnie za pośrednictwem cesarzowej Eugenii nawiązał negocjacje z ambasadorem austriackim Richardem Klemensem, księciem von Metternich-Winneburg. Zaproponował mu odbudowanie Polski pod berłem jednego z habsburskich arcyksiążąt. Austria odzyskałaby wtedy Śląsk i hegemonię w Niemczech, Włosi Wenecję, Francja zagarnęłaby lewy brzeg Renu.

Władze carskie zaleciły Francji nie wtrącanie się w kwestię polską, o ile życzy sobie ona zachować przyjaźń z Rosją. Rządy brytyjski i austriacki wyrażały gotowość dyplomatycznego popierania sprawy polskiej bez uciekania się do wojny. 15 lutego 1863 Napoleon III

powiadomił przywódcę Hôtelu Lambert ks. Władysława Czartoryskiego, że powstanie polskie powinno trwać, bowiem sprawa polska staje się europejską. To skłoniło 16 lutego stronnictwo białych do poparcia insurekcji.

We Francji powstańcy zyskali sympatię środowisk katolickich, liberalno-masońskich, socjalistycznych. Zbierano składki na rzecz powstania, sprawa polska stała się jednym z tematów agitacji przedwyborczej w zmaganiach rządu francuskiego z opozycją. Uliczne wystąpienia antyrosyjskie tłumiła francuska policja.

Londyńscy demokraci zorganizowali wyprawę morską na pomoc polskim powstańcom. W nocy z 21 marca na 22 marca 1863 wyruszył z Londynu wynajęty parowiec Ward Jackson, wiozący na pokładzie 185 ochotników różnej narodowości, 2 działa, tysiące karabinów. Organizatorami wyprawy byli Giuseppe Mazzini, Aleksander Hercen, Nikołaj Piotrowicz Ogariow, w Danii wszedł na pokład Michał Bakunin. Wywiad rosyjski był o wszystkim od początku poinformowany, Flota Bałtycka postawiona została w stan pogotowia. Rząd szwedzki pod naciskiem Rosji internował statek w porcie Malmö.

W brytyjskiej Izbie Gmin, parlamencie włoskim w Turynie, nawet w Sejmie pruskim w Berlinie w czasie debat przeważały głosy przychylne dla sprawy polskiej, nie łączyło się to jednak z podejmowaniem konkretnych działań tych państw[16].

Wspólny nacisk mocarstw spowodował, że już na początku marca 1863 Otto von Bismarck i Aleksander Gorczakow zrezygnowali ze stosowania zapisów konwencji Alvenslebena. 17 kwietnia tego roku Wielka Brytania, Francja i Austria wystąpiły równocześnie z notami w sprawie polskiej w Sankt Petersburgu. Dyplomacji francuskiej udało się skłonić państwa-sygnatariuszy traktatów wiedeńskich do podobnego wystąpienia. Swoje noty wysłały: Szwecja, Dania, Królestwo Niderlandów, Hiszpania i Portugalia. Podobnie postąpiły Włochy i Imperium osmańskie.

Trzy mocarstwa przedstawiły 17 i 18 czerwca wspólny plan uregulowania kwestii polskiej. Tzw. sześć punktów, zakładało: amnestię, przedstawicielstwo narodowe, polską administrację, sądownictwo i szkolnictwo, swobodę wyznaniową, praworządny system poboru do wojska. Dla przeprowadzenia tych postulatów mocarstwa proponowały zwołanie kongresu sygnatariuszy traktatów wiedeńskich, a na czas jego trwania zamierzały narzucić stronom zawieszenie broni. Rząd Narodowy (Karola Majewskiego) zastrzegł, że postulaty te powinny być rozciągnięte także na ziemie zabrane, a nadzór nad wykonywaniem tych postanowień powinien być sprawowany przez międzynarodową komisję kontrolną.

Odrzucając to ultimatum Rosja ryzykowała wybuch wojny z koalicją brytyjsko-francusko-austriacką. Mimo to car odrzucił te warunki 7 lipca 1863. Osamotniona przez swych sprzymierzeńców Francja 7 sierpnia podjęła decyzję o nie wszczynaniu działań zbrojnych przeciwko Imperium Rosyjskiemu. Jeszcze 5 listopada 1863 Napoleon III postulował zwołanie konferencji międzynarodowej w związku z sytuacją w Polsce. W 1864 po wybuchu wojny o Szlezwik Austria ostatecznie powróciła do sojuszu państw zaborczych. 29 lutego tego roku władze austriackie proklamowały w Galicji stan oblężenia. 8 marca w Paryżu zawarto układ polsko-węgierski o jednoczesnych powstaniu zbrojnym przeciwko Austrii. Parafowali go: gen. György Klapka i Józef Ordęga. Romuald Traugutt zatwierdził go 7 kwietnia [17] .

Upadek powstania i jego skutki [edytuj]

Powstanie objęło całe Królestwo, znaczną część Litwy oraz Wołyń i trwało z większą intensywnością ponad rok, a rozproszone oddziały partyzanckie walczyły jeszcze do jesieni. 21 lutego 1864 r. udało się Rosjanom rozbić w bitwie pod Opatowem polskie oddziały z Gór Świętokrzyskich, dowodzone przez Ludwika Topora-Zwierzdowskiego, a także partie operujące na Podlasiu. Do kwietnia walczyło zgrupowanie Józefa Hauke-Bosaka, a w Lubelskiem działał jeszcze, wycofawszy się z Grodzieńszczyzny, oddział dzielny, którym dowodził Walery Wróblewski. W Poznańskiem i w Galicji sformowały się nowe siły, lecz nie były one w stanie wejść do walki, ze względu na ścisłe obstawienie granic przez wojska pruskie i austriackie. Najdłużej, aż do wiosny 1865 r., walczył ostatni oddział powstańczy księdza generała Stanisława Brzóski na Podlasiu. Podczas powstania brał udział w bitwach pod Siemiatyczami, Woskrzennicami, Gręzówką, Włodawą, Sławatyczami i Fajsławicami. Ksiądz Brzóska po ujęciu został powieszony w Sokołowie Podlaskim.

Po początkowych sukcesach organizacyjnych, także wojskowych, powstańcy zaczęli jednak ulegać przeważającym siłom rosyjskim. Traugutt starał się wciągnąć do walk ludność chłopską, głosząc hasło działania "z ludem i przez lud". Faktycznie udział chłopów w oddziałach partyzanckich znacznie wtedy wzrósł. Lecz opuścili je oni, po ogłoszeniu 2 marca 1864 r. dekretu carskiego o uwłaszczeniu i przyznaniu chłopom na własność użytkowaną przez nich ziemię.

Powstanie ze względu na znaczną dysproporcję sił stron walczących przybrało formę wojny partyzanckiej. Stoczono 1229 rozproszonych potyczek i mniejszych bitew, w tym 956 w Kongresówce, 236 na Litwie, pozostałe na Białorusi i Ukrainie. Oddziały polskie unikały walnej bitwy, która mogła się zakończyć totalną porażką powstania. W wojskach powstańczych służyło łącznie ok. 200 000 ludzi, jednak jednocześnie w walkach brało udział ok. 30 tysięcy żołnierzy. Zginęło ok. 30 tys. uczestników. Nie nadeszła żadna pomoc z zagranicy, na jaką liczono, zwłaszcza z Francji. Mocarstwa zachodnie poprzestały na wydaniu bardzo ogólnych deklaracji dyplomatycznych, uważając polską insurekcję za wewnętrzną sprawę Imperium Rosyjskiego. Jedynie papież Pius IX w swojej mowie tronowej z 24 kwietnia 1864 ostro wystąpił w obronie Polaków: sumienie mnie nagli, abym podniósł głos przeciwko potężnemu mocarzowi, którego kraje rozciągają się aż do bieguna... Monarcha ten prześladuje z dzikim okrucieństwem naród polski i podjął dzieło bezbożne wytępienia religii katolickiej w Polsce[18].

Działalność rosyjskich komisji śledczych doprowadziła wkrótce do rozbicia organizacji powstańczej. 5 sierpnia 1864 na stokach Cytadeli Warszawskiej zostali powieszeni członkowie władz Rządu Narodowego: Romuald Traugutt, Roman Żuliński, Józef Toczyski, Rafał Krajewski i Jan Jeziorański [19] .

Rosjanie rozpoczęli represje natychmiast po stłumieniu powstania – wiele tysięcy ludzi przypłaciło życiem udział w powstaniu – zginęli podczas potyczek lub zostali zamordowani przez wojska rosyjskie (np. w dniu 23 grudnia 1863 r. – stracenie Z. Chmieleńskiego w Radomiu). Kilkadziesiąt tysięcy uczestników walk zesłano na Syberię. Władze rosyjskie przystąpiły też do wzmożonej rusyfikacji społeczeństwa polskiego, mającej na celu upodobnienie Kongresówki do innych prowincji Imperium Rosyjskiego. Już w 1867 zniesiono resztę autonomii Królestwa Polskiego, nazywanego odtąd Krajem Przywiślańskim.

Szczególnie krwawo Rosjanie rozprawili się z powstaniem na Litwie, którą terroryzowały egzekucje generał-gubernatora Michaiła Murawjowa "Wieszatiela". Rozstrzelali bądź powiesili 700 osób, ok. 40 000 wysłano etapami na katorgę na Sybir. Skonfiskowano 1660

majątków szlacheckich, oddając je na licytację lub obdarowując nimi oficerów rosyjskich. W ramach represji miastom, które czynnie popierały powstanie odebrano prawa miejskie, powodując ich upadek, skasowano również wszystkie klasztory w Królestwie, które były głównymi ośrodkami polskiego oporu.

Epilogiem tego zrywu narodowego był wybuch powstania zabajkalskiego w czerwcu 1866, zorganizowanego przez polskich zesłańców.

Aleksander Sochaczewski, Pożegnanie z Europą, 1894, Muzeum Niepodległości w Warszawie

Weterani powstania w II Rzeczypospolitej [edytuj]

Nadanie Orderów Virtuti Militari żyjącym weteranom powstania styczniowego przez Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego na stokach Cytadeli Warszawskiej 5 sierpnia 1921

Telesfor Mickiewicz

21 stycznia 1919 roku Józef Piłsudski wydał rozkaz specjalny, na mocy którego weterani powstania styczniowego uzyskali uprawnienia żołnierzy Wojska Polskiego[20]. Mieli prawo do stałej pensji państwowej, noszenia specjalnych fioletowych mundurów i cieszyli się szczególnym szacunkiem społecznym[21]. Rozpoznawano ich wtedy na ulicy po czapkach rogatywkach ozdabianych srebrnym orłem lub biało-czerwoną kokardą, która podczas walk stała się ich najbardziej typowym atrybutem. Specjalna komisja przyznała w grudniu 1919 prawa weteranów 3644 osobom. Na warszawskiej Pradze uruchomiono dla nich specjalne, wzorowo prowadzone, schronisko św. Teresy. Sześćdziesiąt lat po wybuchu powstania żyło jeszcze 1970 weteranów, w 1924–1791, a w 1928–1350. Przed 70. rocznicą wybuchu powstania wszystkim żyjącym jeszcze wówczas 365 weteranom przyznany został ustanowiony w 1930 Krzyż Niepodległości; 22 stycznia 1933 podczas uroczystych obchodów 70. rocznicy żyło ich jeszcze 258, a w 1938 już tylko 52; w obchodzonych wówczas uroczystościach 75. rocznicy powstania wzięło bezpośredni udział szesnastu z nich, a głos w ich imieniu zabrał Mamert Vandalli [22] . On też był najdłużej żyjącym weteranem, zmarł w Warszawie podczas okupacji niemieckiej w marcu 1942. Innym znanym weteranem powstania był radomszczanin Telesfor Mickiewicz, który zmarł w 1935 r.

Dyktatorzy powstania [edytuj]

Ludwik Mierosławski    (od 17 lutego do 11 marca 1863) Marian Langiewicz    (od 11 marca do 18 marca 1863) Romuald Traugutt    (od 17 października 1863 do 10 kwietnia 1864)[23]

Wiosna Ludów Z Wikipedii, wolnej encyklopedii Skocz do: nawigacji, szukaj Wiosna Ludów – seria zrywów rewolucyjnych i narodowych, jakie miały miejsce w

Europie w latach 1848 - 1849, przy czym określeniem "lud" nazywano społeczności dążące do uzyskania udziału w rządach, warstwy społeczne dążące do polepszenia warunków bytowych i narodowości walczące o spełnienie swoich aspiracji w różnej postaci: autonomii, niepodległości, lub zjednoczenia w ramach jednego państwa. W latach 1848-1849 można więc wyróżnić trzy nurty rewolucyjne: ustrojowy, społeczny i narodowy.

Wiosna Ludów objęła niemal całą Europę. Do wystąpień nie doszło w Zjednoczonym Królestwie Wielkiej Brytanii i Irlandii oraz w Imperium Rosyjskim, zaś na Półwyspie Iberyjskim doszło jedynie do wystąpień chłopskich.

Ruchy rewolucyjne w jednym państwie oddziaływały na inne narody. Informacje o wystąpieniach rozchodziły się stosunkowo szybko, prowadząc do kolejnych powstań. Można w takim wypadku mówić o rewolucji europejskiej. Wielu aktywnych działaczy Wiosny Ludów działało na terenie różnych państw i porozumiewało się ze sobą.

Wiosna Ludów we Francji [edytuj]  Osobny artykuł: Rewolucja lutowa 1848.

Rewolucja lutowa 1848 Pierwszym krajem, w którym wybuchła rewolucja, była Francja. Jeszcze przed

wybuchem rewolucji rozpoczęła się kampania na rzecz reformy wyborczej. Na wielu dziedzińcach Paryża zorganizowano bankiety, a przy okazji wznoszenia toastów wygłaszano mowy polityczne. Po rewolucji lipcowej tron francuski objął Ludwik Filip I, pochodzący z bocznej linii Burbonów Orleańskich. Bardzo trudne warunki życia, nędza proletariatu i rosnąca liczba bezrobotnych (ok. 30 000) były przyczyną częstych demonstracji biedoty paryskiej i robotników, z których najważniejsze (i najkrwawiej stłumione) to I i II Powstanie Lyońskie (odpowiednio w 1831 i 1834 roku). Żądano ochrony praw robotników oraz zmiany dotychczasowej ordynacji wyborczej. We Francji korzystało z niej do tej pory zaledwie 200 tysięcy najbogatszych obywateli.

Gdy podczas jednej z licznych manifestacji padł strzał (dziś trudno stwierdzić z której strony), wojsko otworzyło ogień do zgromadzonego tłumu. Padli zabici. Rozpoczęto wznoszenie barykad, a walki uliczne trwały od 22 do 24 lutego. Ludwik Filip abdykował, zaś władzę przejął Rząd Tymczasowy, który ogłosił Francję republiką. Nowe władze ograniczyły czas pracy do 10 godzin w stolicy (11 godzin na prowincji) i zorganizowały dla prawie 100 tysięcy bezrobotnych paryżan warsztaty narodowe. Pozwolono na organizowanie zgromadzeń i zniesiono całkowicie cenzurę. Utworzono specjalną komisję, zwaną Komisją Luksemburską, której zadaniem było czuwanie nad poprawą bytu najbiedniejszych obywateli. Jednocześnie rząd wprowadził powszechne prawo wyborcze i zagwarantował swobody polityczne. Nie pomogło to w przezwyciężeniu kryzysu gospodarczego.

Wybory do nowego parlamentu wygrała burżuazja i monarchiści. Gdy nowy rząd zlikwidował warsztaty i zdecydował o wysłaniu części bezrobotnych do pracy na prowincji, w dzielnicach zamieszkanych przez biedotę i proletariat 23 czerwca 1848 wybuchło kolejne powstanie, nazwane „dniami czerwcowymi”. Zostało ono krwawo stłumione przez wojsko i policję. Zabito kilka tysięcy ludzi, w tym 1500 jeńców, 11 tysięcy ludzi osadzono w więzieniach, a następnie prawie połowę z nich zesłano do pracy w koloniach.

Utratę poparcia republikańskich władz wykorzystał Ludwik Bonaparte, bratanek cesarza Napoleona. To on wygrał wybory prezydenckie, które odbyły się 10 grudnia 1848 roku w powszechnym głosowaniu. O jego zwycięstwie zadecydowało poparcie chłopów, wciąż przywiązanych do tradycji napoleońskich. Obietnicami wprowadzenia ładu społecznego zyskał także głosy części mieszczaństwa, a zapowiedzią wprowadzenia demokracji częściowe poparcie robotników.

W 1850 wprowadzono ustawy ograniczające prawa wyborcze co spotkało się z niezadowoleniem. Zgromadzenie Prawodawcze wprowadzające ograniczenia było

coraz bardziej niepopularne w społeczeństwie francuskim. Na wniosek Napoleona Zgromadzenie nie zgodziło się na zmianę konstytucji. W nocy z 2 na 3 grudnia 1851 Ludwik Bonaparte dokonał zamachu stanu. Wprowadzona w styczniu 1852 konstytucja była wzorowana na ustawie zasadniczej Pierwszego Cesarstwa.

Wiosna Ludów na ziemiach polskich [edytuj]

 Osobny artykuł: Wiosna Ludów w Polsce.

Przyczyny wybuchu powstania w zaborze pruskim: - 1847 r.

wpływ Wiosny Ludów w Europie Zachodniej przygotowania Prus do wojny z Rosją, która sprzeciwiała się zjednoczeniu Niemiec polityka germanizacyjna władz pruskich, antypolskie represje większa świadomość narodowa uwłaszczonych chłopów Powstanie wielkopolskie 1848 roku

o 20 marca 1848 r. - utworzenie Komitetu Narodowego w Poznaniu, który uzyskał od Prus zgodę na mianowanie polskich urzędników i wprowadzenie języka polskiego jako urzędowego

o doszło do działań zbrojnych pod dowództwem Ludwika Mierosławskiegoo rząd pruski nie dotrzymał obietnicy i nakazał likwidację oraz wysłał wojska

pruskie do stłumienia powstania polskiego w Wielkopolsceo przewaga wojsk pruskich doprowadziła do upadku powstania

Wiosna Ludów w Galicji: o 17 marca 1848 r. - w Krakowie utworzono Komitet Narodowy współpracujący

z Mierosławskimo rząd austriacki obawiając się rewolucji wycofał wojska na Wawel, gdzie

zbombardowano miasto i zmuszono do kapitulacjio podjęto walkę we Lwowieo jesienią 1848 r. władze austriackie opanowały sytuację w Galicji

Skutki Wiosny Ludów:

pełne uwłaszczenie chłopów w zaborze pruskim i austriackim ożywienie kulturalno-narodowe w społeczeństwie polskim walka o równouprawnienie języka polskiego Wiosna Ludów potwierdziła, że działalność spiskowa nie przynosi niepodległości

Polacy w wydarzeniach Wiosny Ludów w innych krajach europejskich [edytuj]

Wojciech Chrzanowski - dowódca sił piemonckich pod Novarrą w 1849 r. Były uczestnik powstania listopadowego.

Józef Bem - generał artylerii. W powstaniu listopadowym odznaczył się niezwykłą odwagą. Podczas Wiosny Ludów kierował obroną Wiednia, a następnie węgierskimi wojskami. Stał się węgierskim bohaterem narodowym. Po upadku rewolucji węgierskiej służył w armii tureckiej, po przejściu na islam jako Murat Pasza. Zmarł w Aleppo w Syrii, wołając: "Polsko! Polsko! Ja Cię już nie zbawię!"

Henryk Dembiński - głównodowodzący armią węgierską w powstaniu 1849 roku

Bilans Wiosny Ludów [edytuj]

objęła swym zasięgiem inne kraje Europy pod hasłem rewolucji francuskiej: "Wolność - równość - braterstwo"

wkroczyła na arenę polityczną klasa robotnicza, która walczy o "republikę socjalną" i "sprawiedliwość społeczną"

wzrosło znaczenie burżuazji po kapitalistycznych przeobrażeniach w Europie, jednocześnie zwiększył się jej strach przed robotnikami i ich aspiracjami politycznymi

ostatecznie (poza Rosją) zniknęła pańszczyzna wprowadzono rządy konstytucyjne w wielu krajach Europy, poszerzono swobody

obywatelskie wydarzenia te stały się mocnym doświadczeniem dla wszystkich narodów walczących

o zjednoczenie i niepodległość oraz podwaliną ruchów niepodległościowych w latach następnych

rozluźnieniu uległ gorset "Świętego Przymierza"