DEPED COPY

i

Yaman ng LahiWika at Pagbasa sa Filipino

4

Kagamitan ng Mag-aaral

Ang aklat na ito ay magkatuwang na inihanda at sinuri ng mga edukador mula sa mga publiko at pribadong paaralan, kole-hiyo, at / o unibersidad. Hinihikayat namin ang mga guro at ibang nasa larangan ng edukasyon na mag-email ng kanilang puna at mungkahi sa Kagawaran ng Edukasyon sa action@deped.gov.ph.

Mahalaga sa amin ang inyong mga puna at mungkahi.

Kagawaran ng EdukasyonRepublika ng Pilipinas

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

ii

Yaman ng Lahi Wika at Pagbasa sa Filipino – Ikaapat na BaitangKagamitan ng Mag-aaralUnang Edisyon 2015

Isinasaad ng Batas Republika 8293, seksiyon 176 na “Hindi maaaring magkaroon ng karapatang-ari (sipi) sa anumang akda ang Pamahalaan ng Pilipinas. Gayunman, kailangan muna ang pahintulot ng ahensiya o tanggapan ng pamahalaan na naghanda ng akda kung ito’y pagkakakitaan. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan ay ang pagtakda ng kaukulang bayad.”

Ang mga akda (kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng produkto o brand names, tatak o trademarks, palabas sa telebisyon, pelikula, atbp.) na ginamit sa aklat na ito ay sa nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagtibay ng isang kasunduan ng Kagawaran ng Edukasyon at Filipinas Copyright Licensing Society (FILCOLS), Inc. na ang FILCOLS ang kakatawan sa paghiling ng kaukulang pahintulot sa nagmamay-ari ng mga akdang hiniram at ginamit dito. Pinagsumikapang matunton upang makuha ang pahintulot sa paggamit ng materyales. Hindi inaangkin ng mga tagapaglathala at mga may-akda ang karapatang-aring iyon.

Tanging mga institusyon at kompanyang nakipagkontrata sa FILCOLS at yaong nakasaad lamang sa kasunduan, ang maaaring kumopya mula dito sa Kagamitan ng Mag-aaral. Ang hindi nakipagkontrata sa FILCOLS ay dapat, kung ninanais makakopya, makipag-ugnay nang tuwiran sa mga tagapaglathala at sa mga may-akda.

MaaaringtumawagsaFILCOLSsateleponoblg.(02)439-2204omag-emailsafilcols@gmail.com ang mga may-akda at tagapaglathala.

Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon

Kalihim : Br Armin A. Luistro FSC

Pangalawang Kalihim : Dina S. Ocampo, PhD

Inilimbag sa Pilipinas ng Sunshine Interlinks Publishing House, Inc.Department of Education – Instructional Materials Council Secretariat (DepEd-IMCS)OfficeAddress : 5th Floor Mabini Bldg., DepEd Complex Meralco Avenue, Pasig City Philippines 1600Telefax : (02) 634-1054 o 634-1072E-mail Address : imcsetd@yahoo.com

Mga Bumuo ng Kagamitan ng Mag-aaral

Punong Tagapangasiwa: Angelika D. JabinesMga Manunulat: Sancho C. Calatrava, Modesta R. Jaurigue, Fragilyn B. Rafael, Dolorosa S. de Castro, Josenette R. Brana, Mary Ann H. Umadhay, Cynthia Reyroso, Arjohn Gime, Robena delos Reyes, Arabella Mae Z. Soniega, Fe Catalina Guinto, Yaledegler S. Maligaya, Anna Marie Aranzanzo, Maria Hazel J. Derla, Gratcielo Chiara D. Badillo, at Angelika D. JabinesMga Konsultant: Patrocinio V. Villafuerte, Concepcion U. San Antonio, at Voltaire M. VillanuevaMga Tagaguhit: Aristotle S. Daquioag at Jason O. VillenaTagatala: Ireen Subebe

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

iii

PAUNANG SALITA

Kumusta?

Sadyang isinulat at inihanda para sa iyo ang Kagamitan ng Mag-aaral (KM) na ito. Magiging kasama mo ito sa pag-aaral ng Filipino sa pagtuklas ng mga bagong konsepto at kaalaman sa paggamit ng mga kaalamang natutuhan sa pakikipagtalastasan sa kapuwa at magiging kaakibat sa pagpapaunlad ng bansang Pilipinas.

Ang mga gawain ay maingat na inihanda upang lubos na malinang ang kakayahan mo sa pakikinig, pagsasalita, pagbabasa, pagsusulat, at panonood. Basahin mo at unawaing mabuti ang mga panuto sa bawat gawain upang makatugon ka nang wasto at angkop para maging matagumpay ka sa lahat ng mga gawain.

Ang bawat aralin ay nahahati sa iba’t ibang gawain.

Tuklasin Mo. Sa bahaging ito, lilinangin ang mga salita o konsepto na kailangan mong malaman upang lubos na maunawaan ang mga mapapakinggan o mababasa ng mga teksto.

Basahin Mo. Dito mo mababasa ang mga kuwento, tula, balita at iba pang teksto na gagamitin natin sa pagtalakay ng aralin.

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

iv

Pagyamanin Natin. Ito ay nahahati sa Gawin Ninyo at Gawin Mo na naglalaman ng mga gawaing magpapayaman ng mga konsepto, kaalaman at kakayahang natutuhan mo mula sa talakayang ginawa sa klase. Ang mga gawain dito ay maaaring gawin mo kasama ang iyong mga kamag-aral at ang iba naman ay gagawin mo nang nag-iisa.

Isaisip Mo. Sa bahaging ito, lalagumin natin ang mga natutuhan mo sa mga araling pinag-aralan natin.

Isapuso Mo. Ang mga gawain dito ay tutulong sa iyo upang maisabuhay ang mga pagpapahalagang natutuhan mo sa bawat aralin.

Isulat Mo. Dito mo maipakikita ang lubos mong pagkaunawa sa mga napakinggan o nabasa mong teksto sa pamamagitan ng iba’t ibang uri ng pagsulat.

Makikita mo rin ang iba pang bahagi ng kagamitan tulad ng:

Bokabularyong Pang-akademiko. Ito ay talaan ng mga salitang binasa at pinag-aralan mo sa bawat yunit.

Kalendaryo ng Pagbabasa. Isang buwang kalendaryo ng mga gagawin mo kaugnay ng isang babasahing pambata na mapipili.

Pagsulat ng Book Report. Makikita sa bahaging ito ang mga gabay na gagamitin mo sa paghahanda ng isang report kaugnay ng isang chapter book na natapos mong basahin.

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

v

Sana sa paggamit mo nito ay mas makilala mo pa ang iyong sarili bilang isang tunay na Pilipinong may kakayahan na gamitin ang wikang Filipino sa pakikipagtalastasang pasalita at pasulat na pamamaraan.

Maligaya at maunlad na pag-aaral sa iyo!

MGA MAY-AKDA

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

vi

TALAAN NG NILALAMAN

Yunit II – Nagkakaisang Mamamayan, Maunlad na PamayananAralin 6 – Lugar sa Pamayanan, Halina’t Pasyalan................50

• Paggamit ng Pang-uri Aralin 7 – Katuwang sa Pamayanan........................................57

• Paggamit ng Pandiwa at Pang-uri sa Teksto• Pagkakaiba ng Recount sa Balita• Kaugnayan ng Paksang Pangungusap sa Talatang Susulatin

Aralin 8 – Biyaya ng Kalikasan Tungo sa Pag-unlad..............69• Kahalagahan ng Kalikasan sa Pag-unlad ng Kabuhayan ng Mamamayan• Paggamit ng Pandiwa sa Teksto

Aralin 9 – Pagpapaunlad ng Pamayanan................................78• Paggamit ng Pariralang Pang-abay• Balangkas ng Kuwento

Aralin 10 – Hangad na Likas-Kayang Pag-unlad.......................84• Paggamit ng Pang-abay• Kaugnayan ng Sanhi at Bunga• Mga Dapat Tandaan sa Pagsulat ng Isang Liham

* Kalendaryo ng Pagbabasa..........................................................92* Bokabularyong Pang-akademiko................................................93

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

49

Nagkakaisang Mamamayan,Maunlad na Pamayanan

Iisang damdamin Nagkakaisang mamamayanSusi ng isang maunlad at mapayapang pamayanan.

Yunit II

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

50

Tuklasin Mo

A. May lakad ang mag-ama kaya maaga silang gumising. Ano kaya ang ibig sabihin ng may lakad? Gawin ito upang maipakita ang pagkakaunawa mo rito.

Ngayon, handa ka nang makinig sa kuwentong babasahin ng iyong guro.

Isulat ang kahulugan mula sa diksiyonaryo.

Magbigay ng dalawang halimbawa nito.

Magbigay ng tatlong salitang kasingkahulugan nito.

Gamitin ito sa pangungusap.

may lakad

Ano-ano ang lugar sa inyo na maaaring pasyalan? Anong mga salita ang gagamitin upang makapaglarawan? Paano ka makasusulat ng isang liham paanyaya para sa isang kaibigan?

6 Lugar sa Pamayanan, Halina’t Pasyalan

ARALIN

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

51

B. Bago natin basahin ang kuwento tungkol sa isang pagdiriwang sa pamayanan, alamin muna natin ang kahulugan ng mga salita na ginamit sa kuwento. Iguhit ang kahulugan ng mga ito sa isang malinis na papel.

Salita Guhit Kobaton

majorette

musiko

prusisyon

Tandaan ang kahulugan ng mga salitang ito upang mas madali mong maunawaan ang kuwento natin.

Basahin MoKung mamasyal kayo ng iyong nanay o tatay, yayayain mo

ba sila sa lugar na mababanggit sa kuwento? Bakit?

Pista sa Barangay

“Heto na ang musiko. Bababa na ako,” sigaw ni Bert sa mga kalaro.

“Oo nga! Dali! Baka malampasan tayo,” nagmamadaling bumaba sa puno ng makopa ang mga bata.

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

52

Nagkagulo ang mga bata nang makita ang Ati-atihang sumasayaw sa saliw ng tugtog ng mga tambol.

Buong siglang umikot-ikot ang mga majorette at ang kanilang baton habang tumutugtog ang banda.

Ang mga tao ay talagang nagkakagulo. Talagang ang saya ng pista sa barangay. Puno ng pagkain ang mesa, may adobong manok, mechadong karne ng baka, paksiw na pata at marami pang iba.

May banda ng musiko sa umaga at sa gabi’y may prusisyon sila. Suot ng mga matatanda ang kanilang saya at nakikihanay sa mga kabataang umiilaw sa prusisyon.

Ang problema ay may kakaibang nararamdaman sa kinabukasan o ilang araw pagkatapos ng pista. Pata at malata ang katawan ng mga tao. Kung wala silang natirang handa ay magtitiis na lang sila sa mga de-lata o di kaya’y sa ginataang gabi.

Ganiyan ang mga Pilipino noon. Subalit ngayo’y unti-unting nang nagbabago. Ipinagdiriwang pa rin ang kapistahan at ipinaghahanda, subalit sa abot na lamang ng kanilang makakaya.

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

53

Pagyamanin NatinGawin Ninyo

A. Balikan natin ang mga pangyayari sa napakinggang kuwento tungkol sa lakad ng mag-ama. Lakbayin natin ang lugar na kanilang pinuntahan sa pamamagitan ng pagsagot ng mga tanong na nasa mapa.

Kung may nais kang puntahang isang lugar sa mapa, paano ka magpapaalam sa nakatatanda sa iyo?

Saan ang lakad ng mag-ama?

Saan-saan sila nakarating?

Ano-ano ang gagawin nila?

Sino ang una nilang nakita?

Sino-sino pa ang kanilang nakita?

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

54

B. May mga salitang iisa ang baybay ngunit magkaiba ang kanilang bigkas. Marami nito sa binasang kuwento. Ano-ano nga ito? Magkatulad ba ang mga ito ng kahulugan? Ngayon, tukuyin ang kahulugan ng mga salitang may salungguhit sa bawat pangungusap.

1. Buhay na ang itinanim kong maliit na puno ng Akasya. Laging puno ng tubig ang mga tapayan sa bakuran upang gamitin sa kanilang taniman. Dahil sa matiyagang pagtatanim naging maayos ang buhay nina Kadyo.

2. Ang malaking paso sa kaniyang kamay ay dahil sa hindi niya pag-iingat habang nagluluto. Sa sobrang sakit nito, nasagi niya ang magandang paso ng halaman malapit sa kanilang bintana.

3. Maluwang ang taniman ng tubo ng pamilyang Santos. Maliit ang tubo ng pera na inilagak nila sa bangko. Ang mga anak nila’y nakaupo sa mahabang bangko habang naghihintay sila ng tawag ng kahera ng bangko.

4. Pito ang pulis na nakabantay malapit sa paaralan. May kaniya-kaniya silang pito na nakasabit sa uniporme.

Gawin MoA. Alin sa mga lugar na napuntahan ng mag-ama

ang naibigan mo? Ipakita ito sa pamamagitan ng isang post card na iyong gagawin. Kunin ang iyong kagamitan sa Art at umpisahan na ito.

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

55

B. Gamit ang pang-uri, ilarawan ang isang lugar na nais mong marating. Humanap ng kapareha. Ipaguhit sa kaniya ang lugar na nasa isip sa pamamagitan ng mga paglalarawang ibibigay.

C. Naririto pa ang ilang pares ng mga salita na magkatulad ng baybay ngunit magkaiba ng bigkas. Gamitin ang mga ito sa sariling pangungusap. Salungguhitan ang panghalip na ginamit.

1. aso-aSo2. kita-kiTa3. paso-paSo4. saWa-sawa5. buKAs- bukas

Isaisip MoA. Saan-saan ginagamit ang pang-uri? Isulat ang sagot

sa maliliit na ulap. Gawin ito sa iyong kuwaderno.

Ginagamit natin ang pang-uri sa....

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

56

B. Ano-ano ang natatandaan mo sa pagsulat ng isang liham? Gawin ito sa iyong kuwaderno.

Natutuhan

Hindi masyadong malinaw

Opinyon

Isapuso MoIpagmalaki ang sariling pamayanan sa pamamagitan ng

isang poster. Gawin ito sa isang malinis na papel.

Isulat Mo

Sumulat ng isang liham. Anyayahan ang isang kaibigan na mamasyal sa inyong lugar. Salungguhitan ang mga pang-uring ginamit at ikahon ang mga salitang iisa ang baybay ngunit magkaiba ng bigkas.

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

57

Tuklasin Mo A. Nagkasakit ng dengue ang batang bida sa kuwentong iyong

mapapakinggan. Ano ang alam mo sa sakit na ito? Sagutin ang mga tanong tungkol dito. Gawin ito sa kuwaderno.

Ano ang dengue?

Ano ang mga

sintomas nito?

Ano ang sanhi nito?

Paano ito malulunasan?

Bago Bumasa

Pagkatapos Bumasa

Huwag kang mag-alala kung wala kang gaanong naisulat sa iyong talaan, makinig nang mabuti sa iyong guro upang mas makilala mo pa ang sakit na dengue.

Katuwang sa Pamayanan

Katuwang ka ba sa pagpapaunlad ng iyong pamayanan? ano ang pang-uri? Ano ang pandiwa? Paano isinusulat ang isang balita? Ang recount? Paano sila nagkaiba? Ano ang kaugnayan ng paksang pangungusap sa talatang iyong susulatin

ARALIN

7

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

58

Basahin Mo A. Naririto ang ilang pahina ng diary ni Melba. Tulad ni Isabel,

nagkasakit din siya ng dengue. Basahin natin ang kaniyang mga pinagdaanan.

Setyembre 2, 2014

Dear Diary,

Masakit pa rin ang aking ulo at mabigat ang aking pakiramdam.

Kinuha ni Nanay ang aking temperatura, akala ko sasabog na ang

aming thermometer kasi 40 digri ito. Pinunasan agad ako ni Nanay

ng malamig na tubig at saka nilagyan ng basang tuwalya sa aking noo

matapos akong bihisan ng isang manipis na damit. Sana, bukas ok

na ako. Dalawang araw na akong liban sa klase.

Melba

Setyembre 3, 2014

Dear Diary,

Paggising ko kaninang umaga, wala na akong lagnat. Ang galing talagang

doktor ng aking Nanay. Pero hindi pa rin niya ako pinapasok sa paaralan.

Baka raw mabinat ako kaya maghapon na naman ako sa bahay.

Melba

Setyembre 1, 2014

Dear Diary,

Hindi ako nakapasok ngayon. Paggising ko, masakit na ang aking ulo. Masakit din ang aking lalamunan at mga kasukasuan.

Pagdating ng hapon, hindi pa rin umaayos ang aking pakiramdam,

magpahinga lang daw ako at baka tatrangkasuhin ako.

Nakaramdam ako ng pagkahilo at para akong nasusuka. Sabi ng nanay,

Melba

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

59

Ganito rin ba ang nangyari sa iyo nang magkasakit ka? Ano-ano ang pandiwang ginamit sa binasang diary?

Setyembre 5, 2014

Dear Diary,

Ilang araw kaya ako titigil dito sa ospital? Kahapon pa ako rito. Matapos akong

kuhanan ng dugo para sa platelet count, sabi ng doktor sobra raw baba ito. Dapat

daw ay nasa pagitan ito ng 150,000 – 200,000. Pero ang sa akin 70,000

lamang, kaya heto ako ngayon naka-dextrose, sinasalinan pa ng dugo. Kailan kaya

ako lalabas dito?

Melba

Setyembre 6, 2014

Dear Diary,

Naubos din ang dugo sa mga bag na binili ni Nanay. Binisita ako ng aking

doktor kanina. Kaunti na lang daw pahinga at uminom lamang ako ng

maraming tubig. Baka sa susunod na araw lalabas na ako sa ospital.

Melba

Setyembre 4, 2014

Dear Diary,

Pagkatapos kong kumain ng aking almusal, sabi ni Nanay maligo na raw

ako upang gumaan ang aking pakiramdam. Iyon nga ang aking ginawa.

Nagulat ako sa aking nakita! Ang dami kong tuldok-tuldok na pula sa

balat. Ipinakita ko ito kay Nanay at dali-dali naman niya akong binihisan

at dinala sa doktor.

Melba

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

60

B. Paano ba maiiwasan o mababawasan ang kaso ng dengue sa ating pamayanan? Sino-sino ang magiging katuwang natin sa pagsugpo nito? Alamin natin sa pamamagitan ng pagbasa ng isang balita tungkol dito.

4 o’clock Habit, 4S ng DOH, Epektibo Kontra DengueOnline Balita, Hunyo 30, 2014

ni Mary Ann Santiago

Ang paalala ay gamot sa taong nakalilimot. Ito ang kasabihang sinusunod ng Kagawaran ng Kalusugan (DoH) pagdating sa laban kontra sa nakamamatay na dengue, na marami na ring buhay ang kinitil sa bansa, partikular na sa mga paslit.

Batay sa huling ulat ng DOH-National Epidemiology Center (NEC), mula Enero 1 hanggang Mayo 31 ngayong taon ay umabot na sa 23,867 ang naitalang kaso ng dengue sa bansa. Nasa 99 sa mga ito ang nasawi.

Tiniyak ng DOH na bagamat nababawasan ang naitatalang kaso ng dengue sa nakalipas na mga buwan ay patuloy ang maigting na kampanya ng kagawaran laban sa dengue, na itinuturing na “all-year-round threat” na sakit dahil kung dati ay tuwing tag-ulan lang namiminsala, ngayon ay marami pa rin itong binibiktima kahit tag-init.

Partikular namang mahigpit ang pagbabantay ng DOH laban sa dengue ngayong tag-ulan, dahil papalapit na ang peak season ng sakit sa Agosto at Setyembre.

Ayon kay DOH spokesman Dr. Lyndon Lee-Suy, na siya ring program manager ng DOH-Dengue Prevention and Control Program, mas mababa ang naitala nilang kaso ng dengue sa unang limang buwan ng 2014 sa 50.98 porsiyento kumpara sa kaparehong panahon noong 2013, na umabot sa 48,686 ang na-dengue.

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

61

Sa ngayon, aniya, ilan sa mga programang kanilang ipinatutupad na nakatulong para mabawasan ang mga kaso ng dengue ay ang vector control activities, tulad ng 4 o’clock habit sa mga komunidad at pagsunod sa 4S laban sa dengue. Kaugnay nito, sinabi ni Health Secretary Enrique Ona na epektibo laban sa dengue ang 4 o’clock habit gamit ang “stop, look, and listen” approach.

Paliwanag ni Ona, ang stop ay nangangahulugan na iwan muna ang ibang bagay at gawing prioridad ang pagpuksa sa mga pinamamahayan ng lamok.

Pagsapit, aniya, ng 4:00 ng hapon—ang oras ng pagkain ng lamok—ang mga itinalagang grupo ay dapat na maghanap (look) ng breeding sites ng mga dengue-carrying mosquito at magpatupad ng sistematikong “search and destroy activities” laban sa mga ito.

“‘Listen’ entails heeding the instructions from local authorities, community leaders or work supervisors for a synchronous implementation of the 4 o’clock habit,” paliwanag pa ng Kalihim.

Dagdag pa niya, maaari namang gawin ang naturang sistema nang araw-araw o lingguhan, depende sa pondo at kapasidad ng komunidad.

Ipinaliwanag rin ni Ona ang 4S, na nangangahulugan ng Search and destroy mosquito breeding places, Self-protection measures, Seek early consultation for fevers lasting more than two days, at Say yes to fogging when there is an impending outbreak.

Bahagi rin, aniya, ng 4 o’clock habit ang tukuyin ang mga high-risk area sa lokalidad, pagbubuo ng mga grupo para sa critical response activities laban sa lamok at pag-likha ng sistema ng komunikasyon para sa mas mahusay na koordinasyon.

May mga pang-uri bang ginamit sa balitang ito? Ano-ano ito? Ano ang inilarawan ng bawat isa? Ano ang paksa ng bawat talata sa balitang ito? Sang-ayon ka ba sa mga nabasa mo rito?

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

62

Pagyamanin NatinGawin Ninyo

A. Basahin at pag-usapan ang mga talata. Sabihin ang paksa ng bawat isa.

1. Pinagyaman ng mga Ifugao ang kanilang kabundukan. Binungkal nila ang mga gilid nito. Nakalikha sila ng makikitid na taniman. Tinataniman nila ito ng palay. Ang hagdang-hagdang palayan ng mga Ifugao ay isang kahanga-hangang tanawin.

Hango mula sa Multilevel Materials 8-A. BEE-UNDP, 1997.

2. Mahirap ang magulang ni Andres. Hindi siya nakapag-aral. Maaga siyang naulila. Siya ang nagpalaki sa kaniyang

mga kapatid. Ngunit sa sariling pagsisikap ay natuto siyang bumasa at sumulat. Tinuruan muna siyang bumasa ng kaniyang ate. Napaunlad niya ang kaalamang ito. Nakabasa at nakasulat siya gaya ng nagtapos sa paaralan.

Hango mula sa Multilevel Materials 8-A. BEE-UNDP, 1997.

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

63

B. Paano ba isinusulat ang isang talatang nagbibigay-ulat? Basahin mo muli ang balita na nasa pahina 60-61 upang masagot ang mga tanong na ito. Isulat ang sagot sa kuwaderno.

C. Ngayon, subuking makasulat ng isang balita kasama ang iyong pangkat. Sundin ang mga hakbang na nakasulat upang maging madali ang gawaing ito.

1. Pag-usapan sa pangkat ang ginagawang hakbang ng pamayanang kinabibilangan lamang sa pagsugpo o pag-iwas sa sakit na dengue.

2. Maglista ng mga tanong na nais ninyong masagot tungkol sa napiling paksa.

3. Pag-usapan ang mga sagot dito.

1. Saan hinango ang balita? 2. Ano ang pamagat nito? 3. Sino ang sumulat nito? 4. Ano-ano na ang alam mo sa paksang ito ng

binasang balita? 5. Ano?

Sino? Saan? Kailan? Bakit? Paano?

6. Nasagot ba ng binasa mong balita ang lahat ng tanong sa bilang 2?

7. Sa mga sagot mo sa bilang 2, alin dito ang pinakamahalaga? Ipaliwanag ang sagot.

8. Ano ang epekto ng balitang ito sa iyo? Lokal ba o internasyonal na balita ito?

55

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

64

4. Isulat sa unang talata ang mga pangungusap na sumasagot sa tanong na ano, saan, sino, kailan, bakit,at paano.

5. Sa ikalawang talata, ipaliwanag nang detalyado ang mga sagot sa mga tanong na sinagot sa unang talata. Kung maaari, maglagay rito ng isang pahayag ng isang saksi na nakapaloob sa panipi.

6. Lagumin ang balitang isinulat. Maaaring ilakip dito ang iba pang impormasyon tungkol sa iyong ulo ng balita. Maaari ring ilagay rito ang mga gagawin sa hinaharap, ang halaga

ng proyekto, gaano ito katagal gagawin, at iba pang detalye.

7. Basahing muli ang natapos na balita upang maisaayos ang mga nakitang pagkakamali.

D. Sa pamamagitan ng pagguhit, ilarawan si Lolit Lamok na nakilala mo sa kuwentong napakinggan mula sa iyong guro.

E. Makilala mo kaya ang pandiwa sa iba’t ibang anyo nito? Subukin natin. Basahin ang mga talata sa Pagyamanin Natin, Gawain Ninyo A, pahina 62. Sipiin at pangkatin ang mga pandiwang ginamit dito. Gawin ito sa isang malinis na papel.

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

65

Gawin Mo

A. Basahin ang mga talata. Isulat sa iyong kuwaderno ang paksang pangungusap ng bawat isa.

1. Ang platypus o duckbill ay isang hayop na may kakatwang anyo. Palapad ang katawan nito na nababalot ng maiikli

at pinong balahibong kulay kape. Tila sagwan ang buntot nitong maikli, malapad at nababalutan ng magaspang na buhok. Maiikli ang apat nitong mga paa na may magkadidikit na mga daliri. Wala itong leeg. May maliit itong mata at tenga na naisasara kapag nasa ilalim ng tubig. Hango sa Pagpapaunlad ng Kasanayan sa Pagbasa ng St. Mary’s Publishing Corporation

2. Katutubong awitin ng mga Ilokano ang Dal-lot. Binubuo ito ng walong taludtod sa isang saknong. Kung susuriin, halos walang anumang kahulugang isinasaad ang Dal-lot. Inaawit ito ng isang lalaki sa isang babae na tumutugon naman nang patula. Nagtatapos ito sa kanilang sabay na pag-awit.

Hango sa Pagpapaunlad ng Kasanayan sa Pagbasa ng St. Mary’s Publishing Corporation

3. Ang langaw ay maituturing na pinakamapanganib na hayop sa buong daigdig. Ang dalawa nitong pakpak at anim na mabalahibong paa ay nakapagdadala ng mikrobyo na nagdudulot ng maraming sakit. Kumakain ito ng kahit na anong bagay na nabubulok. Daan-daan kung mangitlog ito sa mga basura at dumi. At sa oras ng kaniyang paglipad at pagdapo kung saan-saan, tiyak ang dala niyang sakit sa mga tao.

Hango sa Pagpapaunlad ng Kasanayan sa Pagbasa ng St. Mary’s Publishing Corporation

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

66

B. Gamitin ang tsart sa pagbabahagi ng mga ginawa, ginagawa at gagawin mo pa lamang upang maging isang tunay na katuwang ng pamayanang kinabibilangan. Sa ilalim ng bawat isa, isulat naman ang sanhi at bunga ng mga kilos na isinulat.

Kahapon Ngayon Bukas

Kilos

Sanhi

Bunga

C. Gawin natin ang Kalendaryo ng Pagtulong. 1. Kumuha ng isang malinis na papel. 2. Gumawa ng isang buwang kalendaryo. 3. Sa kaliwang itaas na bahagi, isulat ang buwan ng

natapos na kalendaryo. 4. Isulat sa bawat araw ang mga gagawin mo upang

makatulong sa kapuwa at sa kapaligiran mo. 5. Lagyan ng kung ang isinulat ay nagawa at

naman kung hindi.

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

67

Isaisip Mo

A. Paano mo ngayon bibigyang kahulugan ang pang-uri? Gamitin ang bilog sa ibaba upang maibigay ang mga natutuhan mo. Gawin ito sa kuwaderno.

B. Gumawa ng isang islogan na nagsasabi ng iyong natutuhan tungkol sa pandiwa. Gawin ito sa isang malinis na papel.

C. Ano-ano ang natatandaan mo tungkol sa salitang nasa palad? Sumulat sa bawat daliri ng mga bagay na natutuhanmo tungkol dito. Bakatin ang sarili mong kamay sakuwaderno at gawin ang hinihiling.

Dati ko nang alam…

Natutuhan ko ngayon…

Ang paksang pangungusap ay…

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

68

Isapuso MoGumawa ng isang poster na nagpapakita ng isang tulong

na iyong natanggap. Ipakita rin dito ang dahilan at ang naidulot sa iyo ng tulong na natanggap mula sa iba. Gawin ito sa isang malinis na papel.

Isulat Mo Gamitin ang planner sa pagsulat ng talata tungkol sa sarilingkaranasan.

RECOUNT PLANNER

Saan? Kailan? Sino?

Mga Pangyayari Ayon sa Wastong Pagkakasunod-sunod

Mga Pang-ugnay na Salita

una pangalawa sumunod

kaya ngayon kinabukasan panghuli

Pang-ugnay na Salita Ano ang nangyari? Ano ang reaksiyon o

damdamin?

Katapusan

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

69

Tuklasin Mo

A. Kilalanin muna natin ang mga salitang ginamit sa kuwentong babasahin sa iyo ng guro. Tukuyin kung aling mga larawan ang dapat magkasama upang mabuo ang mga puzzle. Isulat sa kuwaderno ang letrang dapat magkasama.

chainsaw

A

gulok

C

8 Biyaya ng Kalikasan

Tungo sa Pag-unlad

ARALIN

Paano nakatutulong ang ating kalikasan sa pagpapaunlad ng kabuhayan ng mamamayan? Paano ginamit ang mga pandiwa sa araling ito?

B

D

chainsaw

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

70

Nakatugma bang lahat ang mga larawan at salitangpinagsama mo? Tandaan mo ang kahulugan ng mga salitang ito upang maunawaan ang kuwentong babasahin ng iyong guro.

maskulado

D

palakol

F

E

G

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

71

B. Isa sa mga paraan upang matukoy ang kahulugan ng mga bagong salita ay sa pamamagitan ng pagbibigay ng mga salitang kasingkahulugan nito. Subukin nating gawin ito sa sumusunod na salitang ginamit sa tekstong iyong babasahin. Gumuhit sa kuwaderno ng dalawang puno na katulad nito.

Isulat sa bawat puno ang salitang bibigyang kahulugan. Isulat naman sa mga dahon ang mga salitang kasingkahulugan nito. Maaari kang humingi ng tulong sa iyong mga kaklase upang mapuno mo ang mga dahon.

Naririto ang mga salitang gagamitin mo.

- hinaing- kumikinang

Ngayon, kayang-kaya mo nang basahin ang teksto sa susunod na pahina.

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

72

Basahin Mo

Kahalagahan ng Kalikasan

Ang Pilipinas ay isa sa pinakamayamang bansa sa Asya, hindi mayaman sa salapi pero maunlad sa likas na kayamanan. Gaya ng kasabihan, “hindi lamang ginto ang kumikinang,”hindi lamang ginto ang maituturing na kayamanan. Maging ang kayamanan sa ating paligid ay maituturing na kayamanan-tulad ng kalikasan. Subalit, napahahalagahan nga ba nang tama ang ating kalikasan?

Di ba’t lahat tayo’y nilikha ng Maykapal? Nilikha na may kaniya-kaniyang tungkulin. Tayong mga tao ay nilikha upang pahalagahan at pagyamanin ang Kaniyang mga likha. Gaano ba kahalaga ang kalikasan? Para sa akin, sadyang napakahalaga ng kalikasan, dahil dito tayo kumukuha ng ating hinahain sa ating hapag-kainan tulad ng isda na nakukuha sa ating katubigan, mga prutas, gulay at bungang kahoy na makukuha sa halamanan. Dito rin tayo kumukuha ng mga kasangkapan sa paggawa ng bahay.

Pero, nakalulungkot isipin na unti-unting nasisira ang ating kapaligiran. Unti-unting nawawala ang ganda ng mga itinuturing na kayamanan. Ang karagatan na dati’y kulay asul ngayon ay naging itim. Papaano na nga ba ang mga kabataan sa hinaharap? Wala nang malalanguyang malinis na tubig, at wala na ring punong aakyatan, dahil sa walang habas na pagputol, ngunit hindi naman napapalitan; wala na rin tayong malalanghap na malinis na hangin sa hinaharap dahil wala na ang mga punong sumasala sa hangin. Kapag tuluyang nawala ang mga puno, mawawalan ng balanse ang ecosystem. Ito ay magdudulot ng matinding init sa mundo. Kapag dumating naman ang panahon ng tag-ulan o bagyo, madaling matatangay ng tubig ang lupa, dahil wala ng kumakapit dito. Maaari itong magbunga ng pagkamatay ng mga taong nakatira malapit sa mga dalisdis o paanan ng bundok.

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

73

Sa ating kapaligiran din kumukuha ng mga trabaho ang mga tao, gaya ng pangingisda at pagsasaka.

Sana nga ay matigil na ang mga illegal na ginagawa ng mga tao sa ating kalikasan, dahil tayo rin ang maapektuhan nito sa huli---lahat tayo ay madadamay. Kaya halina sama-sama nating pangalagaan at pahalagahan ang ating likas na yaman sa pamamagitan ng pagtatanim muli ng mga puno sa ating paligid. Pairalin natin ang sariling disiplinang huwag tapunan ng basuraang ating mga katubigan pagkat malaki ang maitutulong nito sa kabuhayan!

http://nathan-tantizm.blogspot.com/2009/07/kahalagahan-ng-kalikasan.html

Tungkol saan ang binasa mong teksto? Paano inilarawan ang kayamanan ng bansa?

May mga pandiwa ka bang nabasa? Ano-ano ang mga ito?

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

74

Pagyamanin NatinGawin NinyoA. Basahin ang talata at gawin ang mga nakasulat na panuto.

Ang Punong Niyog

Sa lahat ng punong kahoy, ang niyog ang may pinakamaraming pinaggagamitan. Lahat ng bahagi ng punong ito ay mahalaga. Mahusay na panggatong ang katawan nito. Ang mga dahon ay nagagawang basket, walis, at mga kagamitang pambubong. Ang bunga ang pinakama-halagang bahagi nito. Ang balat ng bunga ay nagagawang iskoba, bunot, at mga kutson. Ang bao ang nagagawang mga alkansiya, butones, plorera, at laruan. Mula namansa laman ng bunga, maaaring makakuha ng langis at makagawa ng kendi at gamot. Nanggagaling din sa laman nito ang mga sangkap na magagamit para sa pabango, sabon, sorbetes, ulam, at cake.

1. Ang mga bagay sa baba ay galing sa punong niyog. Isulat ang mga ito nang paalpabeto. Sa tapat ng bawat isa, isulat ang bahagi ng puno na pinagkukunan nito.

a. walisb. butonesc. panggatongd. kendie. kagamitang pambubong

2. Gamit ang pinagpunit-punit na mga papel, gumawa ng isang punong niyog.

3. Gumuhit ng isang paraan kung paano mo mapangangalagaan ang punong niyog.

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

75

B. Basahin ang mga talata. Sa isang malinis na papel, gayahin ang organizer na ito. Sa octagon, isulat ang lugar o bagay na tinalakay sa talatang pinili. Sa mga bilohaba naman, sumulat ng mga pang-uring maaaring gamitin sa tinukoy na pangngalan.

1. Napakalawak ng ating mga dagat at napakaraming ilog na mapagkukunan ng panustos na pagkain. Dahil sa industriyalisasyon, dumami ang mga pagawaan at mga pabrikang nagtatapon ng mga dumi at mga kemikal na nagpaparumi sa ating mga ilog at dagat, at nagsisilbing lason sa mga isda at iba pang nangabubuhay sa tubig. Bakit dumudumi ang ating kapaligiran?

2. Maraming likas na kayamanan ang Pilipinas. Malalawak ang mga lupang pang-agrikultura na maaaring pagtaniman ng palay, mais, tubo, tabako, at iba pang produkto. Madadawag ang mga kagubatang pinanggagalingan ng mga troso at mababangis na mga ibon at hayop. Ang mga karagatan nito ay namumutiktik sa isda at iba pang lamang-dagat. Sa mga bundok matatagpuan ang mga kayamanang mineral tulad ng ginto, pilak, karbon, chromite at iba pa.Bakit sinasabing mayaman ang Pilipinas?

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

76

C. Matapos ang pagtatanim ninyo ng punla ng mga punong ipinadala ng guro, alamin natin kung ano-anong punongkahoy ang naitanim ng inyong pangkat. Ipakita ito sa pamamagitan ng ibinigay na balangkas.

Pangalan ng Puno Ilan ang naitanim?

Pananda:

Gawin Mo

A. Sumulat tayo ng isang talatang naglalarawan ng kagandahan ng biyaya ng ating kalikasan. Pumili ng isang panimulang pangungusap para sa isusulat mong talata.

1. Ako ay kakaibang bulaklak. 2. Ako ay ligaw na damo. 3. Maraming kakaibang bulaklak sa paligid. 4. Malamig ang tubig sa sapa.

B. Batay sa natapos na talata, gumawa ng isang tanong na nagsisimula sa bakit at paano. Humanap ng dalawang kaklase, ipabasa ang naisulat mong talata at pasagutan ang mga inihanda mong tanong.

= isang puno

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

77

Isaisip MoMatapos nating pag-aralan kung paano ginagamit ang panghalip, pandiwa at ang pagsulat ng talata, ano-ano ang natutuhan mong dapat at hindi dapat sa paggamit ng mgaito? Gawin ito sa kuwaderno gamit ang ibinigay na format.

1

Dapat Hindi DapatPaggamit ng pang-uri

Paggamit ng pandiwa

Pagsulat ng talata

Isapuso MoKompletuhin.

Upang mapahalagahan ang biyayang bigay ng kalikasan, simula ngayon, pagsusumikapan kong _________________.

Isulat MoSumulat ng isang maikling liham na humihikayat sa ibang

kabataan upang pangalagaan ang kalikasan. Bigyang diin ang mga biyayang bigay nito na magagamit natin upang maging maunlad ang ating buhay.

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

78

Tuklasin Mo

A. Kilalanin ang salitang nasa kahon. Ibigay ang hinihiling ng bawat bintana upang maunawaan nang wasto ang bawat salitang mapakikinggan sa kuwentong babasahin sa iyo ng guro.

Kahulugan Larawan

Salita

kunot ng noo

Pangungusap

Kahulugan Larawan

Salita

naglulupasay

Pangungusap

Handa ka nang makinig sa kuwento ng iyong guro!

Ano ang maitutulong mo upang mapaunlad ang pamayanang kinabibilangan? Ano ang pariralang pang-abay? Ano ang dapat tandaaan sa pagsulat ng isang talata? panuto?

9 Pagpapaunlad ng Pamayanan

ARALIN

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

79

B. Naririto naman ang pares ng mga salita na mababasa mo sa tekstong nasa Basahin Mo. Tingnan natin kung ano ang nalalaman mo na sa mga salitang ito. Isulat sa bilohaba ang pagkakatulad ng mga salitang nasa itaas na mga kahon. Isulat naman sa mga kahon na nasa ilalim ng bilohaba ang pagkakaiba ng mga salitang nililinang.

Huwag kang masyadong mag-alala kung kaunti lamang ang naisulat mo. Higit na makikilala mo pa sila sa pamamagitan ng pagbasa ng susunod na teksto at sa mga talakayang gagawinninyo sa klase.

Muslim Kristiyano

Pagkakatulad

Pagkakaiba

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

80

Basahin MoBakit pinapurihan ang mga Muslim at Kristiyano?

Muslim at Kristiyano, Pinapurihan

MIDSAYAP, North Cotabato, Okt. 9 (PIA)--Pinapurihan kamakalawa ng pamunuan ng unang distrito ng North Cotabato ang ginawang pagkakaisa at pagtutulungan ng mga Muslim at Kristiyano sa gitna ng kaguluhan.

Matatandaang matapos ang kaguluhan sa pagitan ng sundalo at tropa ng Bangsamoro Islamic Freedom Fighters (BIFF) noong nakalipas na buwan at matapos ang negosasyon, limang Muslim ang boluntaryong naghatid ng siyam na mga guro pabalik sa Barangay Malingao. Ang nasabing mga guro ay dinala ng mga rebeldeng BIFF habang lumalayo sa tropa ng pamahalaan.

Ayon kay House Committee on Peace, Reconciliation and Unity Vice Chairperson at North Cotabato First District Rep. Jesus Sacdalan, patunay lamang ito na hindi naging hadlang ang pagkakaiba ng kultura upang magkaisa at magtulungan.

Aniya, “Ang naganap na pagkakaisa ay magsisilbing modelo ng pagututulungan hindi lamang sa Distrito Uno ngunit maging sa buong bansa”. -Shahana Joy E. Duerme

http://newa.pia.gov.ph/index.php?article=2301381288328#sthash.xDbtgLHu.dpuf

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

81

Pagyamanin NatinGawin NinyoA. Natatandaan mo ba ang mga pangyayari sa “Hardinerong

Tipaklong?” Sino-sino ang tauhan dito? Ano ang damdaming ipinakita nila sa napakinggang kuwento?

Pangalan ng Tauhan _______________________

Ano ang ginawa niya?

Una Gitnang Bahagi

Katapusan

Ano ang damdamin niya?

B. Balikan natin ang napakinggang kuwento at binasang teksto.Pumili ng isang tauhan mula sa mga ito at ilarawan ang kanilang ikinilos. Obserbahan din ang isang kaklase at ilarawan ang kaniyang ikinilos. Bilugan ang ginamit na pang-abay sa mga pangungusap na isusulat.

Hardinerong Tipaklong

Muslim at Kristiyano,

Pinapurihan

Ang Aking Kaklase

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

82

Gawin MoPaano ba inihahanda ang isang plot bago ito taniman? Isulat ang mga panutong dapat sundin. Bilugan ang mga pang-abay na ginamit. Isulat ang sagot sa kuwaderno.

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

83

Isaisip MoIsulat sa kahon ang sagot sa mga tanong na nakasulat

sa bawat bilog. Gawin ito sa kuwaderno.

Isapuso Mo Gumawa ng tseklist kung ano-ano ang magagawa mo upang makatulong sa pagpapaunlad ng pamayanan. Salungguhitan ang pang-abay na ginamit. Gawin ito sa kuwaderno.

Isulat Mo Basahing muli ang ginawa sa Pagyamanin Natin Gawin

Ninyo B. Pumili ng isang pangkat ng mga paglalarawang ginawa. Isulat muli ito sa anyong patalata.

Kailan ginagamit ang panghalip na pang-abay

1. Kailan ginagamit ang panghalip na pang-abay?

3. Ano ang dapat tandaan sa pagsulat ng isang talata? 4.Panuto?

2. Ano ang dapat tandaan sa pagbibigay ng isang panuto?

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

84

Tuklasin MoA. Ang mga salitang initiman sa bawat pangungusap

ay mapakikinggan sa kuwentong babasahin ng guro. Ibigay ang kasalungat ng bawat isa upang matukoy ang kahulugan nito.

1. Maalaga si Bryan sa kaniyang mga halaman kaya may magandang sibol ang mga ito.

2. Mataas ang lagnat ni Roselle kaya mainit ang kaniyang pakiramdam.

3. Magagara at mamahalin ang mga laruang pasalubong ng ninang ni Kamille buhat sa ibang bansa.

4. Payabungin natin ang mga puno sa hardin sa pamamagitan ng pag-aalaga nito.

5. Ang kinatatakutan nating kalamidad ay maiiwasan kung iingatan natin ang ating kapaligiran.

6. Dahil sa patuloy na pagpuputol ng mga puno sa bundok, ang lupa rito ay nauka.

Naibigay mo ba ang lahat ng kasalungat? Tingnan natin kung tama ang iyong mga sagot sa pamamagitan ng pakikinig sa kuwentong babasahin ng iyong guro.

10

ARALIN

Hangad na Likas-Kayang Pag-unlad

Ano ang likas-kayang pag-unlad? Kailan ginagamit ang pang-abay? Ano ang kaugnayan ng sanhi at bunga? Ano ang dapat tandaan sa pagsulat ng isang liham?

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

85

B. Ang mga salitang may guhit sa bawat pangungusap ay ginamit sa tekstong iyong babasahin. Ibigay ang kahulugan ng mga ito sa pamamagitan ng pagtukoy ng mga salitang kasalungat nito.Isulat ang sagot sa kuwaderno.

1. Humusay ang kaniyang pagguhit dahil sa pag-eensayo.

2. Ang batang makulit ay napagalitan ng nanay.

3. Walang humpay ang pag-iyak ng bata.

Ngayon, handa ka nang magbasa sa kuwento ni Elay.Tandaan mo ang kahulugan ng mga salitang ating nilinang upang higit na maunawaan ang kuwentong inihanda para sa iyo.

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

86

Basahin Mo Bakit kaya nagising ang ating bida? Saan siya nagising?

Nagising sa Katotohananni Fragilyn B. Rafael

May kakaibang kinahihiligan si Elay.

Tuwing Sabado at Linggo, kung wala silang lakad na mag-anak, wala siyang ginagawa kundi ang gumuhit nang gumuhit.

Nais niyang maging mahusay sa pagguhit at maging magaling at sikat na tagaguhit balang araw.

Ngunit mahilig din siyang mag-aksaya ng mga papel na kaniyang ginagamit. Kapag may mali sa kaniyang ginagawa,punit dito, punit doon. Tapon dito, tapon doon.

Isang araw, naubusan na siya ng kaniyang gagamitin kaya nagmamadaling lumapit sa kaniyang Tatay.

“Tay, wala na po akong sketch pad. Baka puwede tayong pumunta sa tindahan para bumili.”

“Elay, ano na namang ipinabibili mo sa Tatay mo?” ang sabat ng kaniyang Ina.

“Ikaw naman, para papel lamang ang ipinabibili ng anak mo,” ang sagot ni Tatay.

“Naku, Nathan, kung alam mo lamang ang ginagawa niyang anak mo sa kaniyang mga papel. Aba! Talo pa ang may pabrika. Punit dito, punit doon. Tapon dito, tapon doon. Matuto naman sanang magtipid.”

Natulog siya nang masama ang loob sa kaniyang mga magulang.

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

87

Maya-maya, nagsimula nang pumatak ang malakas na ulan sa kanilang bubong. Tumagal pa at lalo pa itong lumakas.

“Hakutin natin ang mga gamit paitaas. Lumalakas pa rin

ang ulan at mukhang magtatagal pa bago tumila. At baka lalong tumaas ang tubig.”

Pagtigil ng ulan, nakita ni Elay ang maladagat na kapaligiran. Naglutang ang mga basura, malalaking troso at kung ano-ano pa.

“Wala kasing humpay ang pagpuputol ng mga puno lalo na sa kabundukan. Kaya, hayan tuloy nawawalan ng kakapitan ang lupa at patuloy itong nauuka. Kailan kaya sila titigil?” ang tangingnasambit ng nag-aalalang Ina.

“Tama nga si Teacher. Tama rin sina Nanay at Tatay.”

Pagyamanin NatinGawin Ninyo

A. Ano-ano ang pangyayari sa napakinggan at binasang teksto? Ibigay ang mga sanhi at bunga ng isang pangyayaring pipiliin mula sa dalawang teksto. Gumawa ng dalawang fishbone para sa napakinggan at binasang teksto. Gawin ito sa isang malinis na papel.

Pamagat ng Kuwento: _______________________

Pangyayari

Sanhi

Bunga

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

88

B. Ano ang isang pangyayaring nasaksihan mo sa inyongpamayanan na may kinalaman sa kakayahan ng bawat tao sa pagpapaunlad ng pamayanan? Ano ang sanhi ng pangyayaring ito? Ano ang naging bunga nito? Kumuha ng tatlong pangkulay at gamitin ito bilang pansulat. Sumulat ng isang talata na may tatlong pangungusap tungkol dito. Gamitin ang mga pangkulay upang maipakita ang pangyayari, sanhi, at bunga.

C. Isulat ang pang-abay na ginamit sa bawat pangungusap. Sa tapat nito, isulat ang maaaring maging bunga ng bawat pangyayari. Gawin ito sa isang malinis na papel.

Pariralang Pang-abay

Bunga

Tulong-tulong na naglinis ang mga tao bago magpiyesta. Umusad nang dahan-dahan ang mgasasakyan. Ang mga magsasaka ay nagtatanim sa mgabukiring may patubig. Ang mga mangingisda ay maingat na nanghuhuli ng isda sa dagat na malapit saEstancia.

Maingat na pinagplanuhan ng mamamayan ang gagawin sa mga mahuhuling gumagamit ng dinamita sa pangingisda.

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

89

D. Natapos mo na ba ang liham mo? Gamitin ang pamantayang ito upang mabigyang puna at maiwasto mo bago ito ipasa sa guro.

Pamantayan Di-gaanong Mahusay

Mahusay-husay

Mahusay Napaka-husay

NilalamanNaibigay ang layonng pagsulatMaayos ang pagkakasunod-sunod ng kaisipanIstiloMagalang ang tonosa pagsulatAnyoSumunod sapormat napinagagawa pasok ang unang talata; malinis ang pagkakasulatHakbang sa PagsulatGinamit angwastong gamit ng bantasWastong gramatika at pagbabaybay ng mga salita

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

90

Gawin MoA. Ano ang natatandaan mo sa napakinggang kuwento?

Isalaysay ito gamit ang sariling pangungusap. Gawing gabayang rubrics na ito upang maging maayos ang pagsasanay mo.

Pamantayan sa PagmamarkaPamantayan Napakahusay

(3)Katamtamang

Husay ( 2)May

Kakulangan(1)

Nilalaman Naipaliliwanag nang husto ang paksa

Naipaliwanag nang sapat ang paksa

Malaki ang kulang sa pagpapaliwa-nag sa paksa

Organisasyon Malinaw ang pagkakasunod-sunod ng mga pangyayari

May kaunting kulang sa pagkakasunod-sunod ng mga pangyayari

Nawala ang pagkaka sunod-sunod ng mga pangyayari

Tinig at bigkas Malakas at malinaw ang pagsasalita na madaling maunawaan ang sinasabi at may wastong bigkas sa lahat ng pagkakataon

May katamtamang linaw at lakas sa pagsasalita at may ilang salita na mali ang bigkas sa ilang pagkakataon

Mahina ang tinig at maraming maling bigkas sa mga salita sa ilang pagkakataon

Kilos Nagamit na ng husto ang kilos at ekspresyon ng mukha sa pagpapalinaw ng mensahe

Nagamit na ng bahagya ang kilos at ekspresyon ng mukha sa pagpapalinaw ng mensahe

Hindi o halos hindi nagamit ang kilos

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

91

Isaisip MoA. Punan ang bawat kahon ng detalye na nagpapakita

ng natutuhan mo sa1. pang-abay2. sanhi at bunga

B. Gumawa ng isang kahon na katulad nito sa kuwaderno at isulat ang lahat ng natutuhan mo sa pagsulat ng isang liham.

Kaya ko....

Isapuso MoKompletuhin. Ngayong linggong ito, natutuhan ko na ______________, kaya naman isasapuso ko ang pagiging ________________ upang magawa ko na ______________________________.

Isulat MoSumulat ng isang liham sa pinuno ng inyong pamayanan.

Sabihin ang hangarin mo kaugnay ng mga natutuhan mo sa aralin ngayong linggong ito.

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

92

Gawin sa bawat araw ang sinasabi ng kalendaryong ito. Isulat sa kuwaderno ang sagot sa bawat pagsasanay.

KALENDARYO NG PAGBABASABuwan: ___________________

Linggo Lunes Martes Miyerkules Huwe-bes

Biyernes Sabado

Pumili ng isang aklat na babasa-hin (fiction)

Isulat ang pamagat; may-akda; taga-guhit; publisher at petsa ng pagka-kalimbag nito.

Isulat ang bilang ng pahina ng kuwentong babasahin; ang petsa ng pag-umpisa ng pagbasa ng kuwento.

Basa-hin ang aklat.

Ipagpatuloy ang pagbabasa ng aklat.

Magtala ng limang salitang hindi mo mauna- waan sa binabasa. Hanapin ang kahulu-gan nito sa diksyunaryo.Humingi ng tulong sa nakatatanda.

Gamitin sa sariling pa-ngungusap ang mga salitang binigyang kahulugan.

Ipagpa-tuloy ang pagbasa ng aklat

Ipagpa-tuloy ang pagbasa ng aklat.

Ipagpa-tuloy ang pagbasa ng aklat.

Ipagpa-tuloy ang pagbasa ng aklat.

Sagutin: Nawiwili ka ba sa pagbabasa ng kuwen-tong napili? Bakit/Bakit hindi?

Sagutin: Anong baha-gi ang pina-ka-naibigan sa kuwento?

Isulat ang problema ng ku-wentong binabasa.

Isulat ang mahahala-gang pang-yayari ng kuwentong binasa.

Isulat ang kasukdu-lan ng kuwento.

Paano binigyan ng solusyon ang suliranin sa kuwen-to, ito rin ba ang gagawin mo? Kung oo, bakit? Kung hindi naman, ano ang gagawin mo?

Sagutin: May nais ka bang baguhin sa kuwen-to?Kung mayroon, alin ito at isulat din kung bakit mo ito nais baguhin.

Isulat ang mga salitang hindi nau-unawaan sa kuwento.

Sagutin:May bahagi ba sa kuwento na nakabaha-la sa iyo o nakapagdu-lot sa iyo ng kalituhan?

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

93

Sagutin: May nais ka bang maging kaibigan sa mga tauhan sa kuwento? Sino? Pangatwiranan ang iyong sagot.

Sagutin: Kung bibig-yan mo ng rating ang kuwentong binasa, ano ito? Bigyang-katwiran ang sagot.

Sagutin: Ano ang naramda-man mo matapos mabasa angkuwento? Ipaliwanag ang sagot.

Sagutin: May pang-yayari ba sa kuwento na katulad sa iyong sariling karanasan?Alin ito? Paano ito naging ka-halintulad ng sa iyo.

Sagutin:May nabanggit ba sa ku-wento na makabu-luhan sa iyo? Alin ito?

Sumulat sa guro ng nais mong ibahagi matapos mong mabasa ang ku-wento.

Ihanda ang journal upang maipasa sa guro.

Subukin nating balikan ang mga salitang nabasa mo sa yunit na ito. Basahin ang bawat isa at alalahanin ang kahulugan nito. Kung may hindi ka maunawaan, gamitin ang mga estratehiya na natutuhan mo upang matukoy ang kahulugan ng mga ito.

aakyatan bahagi buoalala bahay butonesaba baka buwanabot bakit cakeadobo balahibo daanagrikultura balang dagatakin balanse dagdagako balat dahilaksaya banda dahonalam bansa daigdigalkansiya bao dalawaanak barangay dalianim basket dalirianiya basura dalisdisano bata dapatanuman batay datianyo baton dengue

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

94

apat binibiktima dependearaw binubuo dinasul binungkal dinalaAsya boluntaryo distritoate bubong ditoAti-atihan buhay doonatin buhok duckbillawit bumaba dumamiayon bumasa dumatingbababa bumili dumibabae bundok dumudumibagamat bunga epektibobagay bunot gaanobagyo buntot gabigagamitin huli kagamitangamit humpay kagawarangamot huwag kagubatanganda iba kaguluhanganiyan ibon kahalagahangawin ikaw kahanga-hangagaya ikot kahit gilid ilalim kahoyginagamit ilan kahuluganginagawa illegal kailanginataan ilog kainanginawa ina kakaibaginto inaawit kakapitangitna industriyalisasyon kakatwagrupo init kalarogulay inyo kalihimgumuhit ipinabibili kalikasanguro ipinagdiriwang kamakalawahabang ipinaghahanda kampanyahabas ipinaliwanag kanilahadlang ipinatutupad kaniyahagdan isa kapaghakutin isda kapaligiran

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

95

halamanan isinasaad kaparehohalos isipin kapasidadhanda iskoba kapatidhanggang itaas kapehangin itim kapistahanhapag itinalaga karagatanhapon itinuturing karbonhayaan ito karnehayop iwan kasabihanheto kaalaman kasangkapanhinahain kabataan kasohinaharap kabuhayan katawanhindi kabundukan katotohanankatubigan lata magtatagalkatutubo leeg magtipidkaugnay likas magtiiskay likha magtulungankaya lima magulangkayamanan linggo mahalagakemikal lingguhan mahigpitkendi lokalidad mahiligkinabukasan loob mahirapkinahihiligan look mahusaykinitil lumakas maigtingkomunidad lumalayo maiiklikomunikasyon lumapit maiskontra lupa maitutulongKristiyano maaari maituturingkulay maaga majorettekultura maapektuhan makagawakumakain mababa makakayakumikinang mababangis makakuhakumpara mabalahibo makitidkumukuha mabawasan makitakundi madamay makopakung madadawag makukuhakutson madali maladagat

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

96

laban magagamit malakaslahat magaling malakilakad magaspang malalanghaplalaki magbunga malalanguyanlalo magdidisiplina malalawaklaman magdudulot malampasanlamang maghanap malapadlamok maging malapitlang magkaisa malatalangis magkadikit malilaruan magpatupad maliitlason magsisilbi malinismanager nabubulok nakuhamangitlog nagagawa naminsalamanok naganap namumutiktikmapagkukunan nagbabago nanaymarami nagbubuhat ngangamasama nagdudulot nangabubuhaymata naghatid nangangahuluganmatapos naging napakahalagamatatagpuan nagising napakalawakmatatanda nagkagulo napakaramimatatandaan naglutang napahahalagahanmatatangay nagmamadali napapalitanmatigil nagpalaki napaunladmatindi nagpaparumi nararamdamanmatuto nagsimula nasabimaunlad nagsisilbi nasambitmawawalan nagtapos nasawimay nagtatapon nasiramayaman nagtatapos natinmaya-maya nais natiramechado naisasara natulogmesa naitala naturangmga nakabasa natutomikrobyo nakalulungkot naubusanmineral nakalikha naulila

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

97

modelo nakalilimot nauuk-ukmukha nakalipas nawawalamula nakamamatay negosasyonmuli nakapag-aral ngayonmuna nakapagdadala ngunitmundo nakasulat nilamusiko nakatira nilikhaMuslim nakatulong nitonababalot nakihanay niyanababalutan nakita niyognababawasan naku noonoras palay porsiyentooutbreak palayan problemapaalala paligid produktopaanan paliwanag programapaaralan pamahalaan prusisyonpabalik pambubong prutaspabango pamunuan pumatakpabrika panahon pumuntapagawaan pangalagaan punitpagbabantay panggatong punopagbubuo pangingisda puwedepagdapo panustos rebeldepagdating papalapit sabatpaggawa papel sabonpagguhit para sadyapagitan partikular sagwanpagkain paslit saknongpagkakaiba pata salapipagkakaisa patula saliwpagkamatay patuloy sangkappagkatapos patunay sarilipaglipad pilak sigawpagpuksa pinaggamitan siglapagpuputol pinagyaman sikatpagsapit pinakamahalaga sinusunodpagsasaka pinakamapanganib sistema

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

98

pagsisikap pinakamarami subalitpagsunod pinakamayaman sumasalapagtatanim pinamamahayan sumasayawpagtigil pinaggalingan sumulatpagtutulungan pinapurihan sundalopagyamanin pino susuriinpahalagahan pista tabakopakpak platypus tagaguhitpaksiw plorera talopalapad pondo taludtodtanawin tropa tuwingtangi troso umabottaniman tubig umiilawtapon tubo umikottapunan tugtog unatila tukuyin unti-untitinataniman tuluyan upangtindahan tumaas walatiniyak tumagal walistinuruan umila yamantitigil tumutugon tiyak tumutugtog trabaho tungkulin

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.