Wspieranie rozwoju dzieci i uczniów z zaburzeniami ze spektrum autyzmu

Marta Edelwajn- Markowska

Magdalena Gawrońska

U osób z autyzmem występują trzy główne grupy zaburzeń:

• Nieprawidłowości w rozwoju społecznym, zwłaszcza w zdolności do uczestniczenia w naprzemiennych interakcjach społecznych;

• Deficyty i dysfunkcje w porozumiewaniu się - zarówno werbalnym, jak i niewerbalnym;

• Obecność sztywnych wzorców zachowania , aktywności i zainteresowań.

Orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego

na czas : II etapu edukacyjnego.

z uwagi na (należy wskazać rodzaj niepełnosprawności dziecka, w tym stopień upośledzenia umysłowego, lub niedostosowanie społeczne, wymagające stosowania specjalnej organizacji nauki i metod pracy; w przypadku niepełnosprawności sprzężonej należy wskazać współistniejące niepełnosprawności) :

zespół Aspergera.

Orzeczenie wydaje się na okres roku szkolnego, etapu edukacyjnego albo okresu kształcenia w danej szkole, z tym że orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego dla uczniów szkół podstawowych z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim wydaje się na okres każdego etapu edukacyjnego w tej szkole.

Diagnoza z orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego

Diagnoza

Zespół przedstawia diagnozę, w tym informacje o możliwościach rozwojowych i potencjale dziecka:

Chłopiec z zespołem Aspergera. Nieprawidłowości w funkcjonowaniu społeczno-emocjonalnym, w porozumiewaniu się oraz ograniczone wzorce zachowań i zainteresowań. Ogólna sprawność intelektualna na przeciętnym poziomie rozwoju. Rozwój poszczególnych funkcji poznawczych nieharmonijny z przewagą inteligencji praktyczno- wykonawczej (poziom powyżej przeciętnej) nad słowno- pojęciową (poziom przeciętny). Na wysokim poziomie rozwoju rozwinięte jest logiczne myślenie konkretno-obrazowe, analiza i synteza wzrokowa dokonywana na materiale abstrakcyjnym oraz tempo pracy i uczenia się wzrokowo-ruchowego (…)

Diagnoza z orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego

(…)Chłopiec ma trudności z utrzymaniem prawidłowej koncentracji na zadaniu, ujawnia niepokój ruchowy, podczas zajęć obserwuje się stany wyłączenia. Przejawia dobrą początkową motywację do podejmowania wysiłku umysłowego, jednak wszystko go rozprasza, a w związku z tym ma trudności z doprowadzaniem rozpoczętej czynności do końca. Wymaga stałego monitorowania i kontroli, wsparcia i ukierunkowania, wyjaśniania, zadawania pytań naprowadzających, pomocy w formułowaniu wypowiedzi (…) Chłopiec sztywno trzyma się reguł, reaguje nadmiernie emocjonalnie na nagłe zmiany planów. Swobodnie czuje się w gronie bliskich mu osób. Relacje z innymi ludźmi budzą w nim lęk i niepewność (…)

Zalecenia

• Kształcenie w szkole ogólnodostępnej lub integracyjnej

• W ramach rewalidacji rozwijanie umiejętności społecznych i komunikacji.

• Zajęcia logopedyczne

• Zajęcia korekcyjno-kompensacyjne

• Zajęcia dydaktyczno- wyrównawcze w miarę potrzeb

Cechy charakterystyczne rozwoju poznawczego dzieci z autyzmem

• Często bardzo dobra pamięć wzrokowa

• Przewaga myślenia obrazowego nad werbalnym

• Trudności w myśleniu abstrakcyjnym

• Trudności z generalizacja nabytych umiejętności i wiedzy

• Dosłowne rozumienie języka

• Zaburzone myślenie przyczynowo- skutkowe

• Rutyna, sztywność w myśleniu

• Przewaga pamięci mechanicznej nad znaczeniową

• Zaburzenia w odbiorze i integracji bodźców zmysłowych

Zaburzenia w funkcjonowaniu społecznym dzieci z autyzmem

• Trudności z naśladowaniem

• Trudności z tworzeniem wspólnego pola uwagi

• Zaburzenia kontaktu wzrokowego

• Brak zainteresowania rówieśnikami

• Trudności w odczytywaniu emocji innych osób

• Zaburzenia w komunikacji werbalnej i niewerbalnej

• Ograniczone zdolności w zabawie „na niby”

Funkcjonowanie dziecka z Zespołem Aspergera w wieku przedszkolnym

• Zwykle bardzo dobrze radzą sobie w rodzinie

• Kłopoty z przystosowaniem się w nowym środowisku – grupie przedszkolnej

• Zatracanie się we własnych zainteresowaniach z tendencją do fiksacji na poszczególnych obiektach lub przedmiotach

• Mogą już wystąpić szczególnie dobrze rozwinięte zdolności pamięciowe, włącznie z rozpoznawaniem cyfr i liczb, zapamiętywaniem różnych faktów

Funkcjonowanie dziecka z Zespołem Aspergera w szkole

• Zazwyczaj nie mają kłopotów z nauką (szczególnie przy przedmiotach ich interesujących)

• Bardzo wyraźne i ulegające znacznemu nasileniu problemy

z przystosowaniem do środowiska klasowego

• Często świetnie rozwinięte zdolności pamięciowe

• Pogłębianie własnych zainteresowań

Cechy charakterystyczne Zespołu Aspergera

• dobry rozwój mowy w zakresie słownictwa i gramatyki

• obecność wąskich specyficznych zainteresowań, często dzieci te są ekspertami w wybranej dziedzinie

• trudności w akceptowaniu zmian zachodzących w ich najbliższym otoczeniu

• problemy z rozumieniem mowy, sarkazmu, ironii i żartów, dosłowne rozumienie metafor i przenośni

• nieprawidłowa intonacja głosu

• słaba zdolność do używania lub rozumienia mimiki twarzy, gestów, tonu głosu lub języka ciała

Cechy charakterystyczne Zespołu Aspergera

• zaburzony lub słaby kontakt wzrokowy

• zaburzenia interakcji społecznych, mała towarzyskość wobec rówieśników

• słaba koordynacja ruchów ciała, zaburzona motoryka mała

• zaburzenia integracji sensorycznej

Jak pomóc uczniowi z Zespołem Aspergera w czasie lekcji?

• Zachowanie schematu pracy na lekcjach

• Wcześniejsze informowanie o zmianach w planie lekcji, wyjściach, zastępstwach itp.

• Kierowanie poleceń bezpośrednio do ucznia

• Uzupełnianie przekazywanych na lekcji treści abstrakcyjnych rysunkami, zdjęciami, filmami

• Unikanie lub wyjaśnianie metafor i wyrazów bliskoznacznych

• W razie potrzeby wydłużane czasu przeznaczonego na wykonywanie zadań i prac pisemnych

Jak pomóc uczniowi z Zespołem Aspergera w czasie lekcji?

• Dzielenie dłuższych zadań na kilka części

• Dostosowanie pomocy dydaktycznych do zainteresowań dziecka i ucznia.

• Wykorzystywanie zainteresowań dziecka i jego fachowej wiedzy

w wybranej dziedzinie podczas prowadzenia lekcji

• Sprawdzanie rozumienia czytanego tekstu poprzez zadawanie dodatkowych pytań

• W sytuacji zdenerwowania umożliwienie wyciszenia w spokojnym miejscu, np. bibliotece.

Jak pomóc uczniowi z Zespołem Aspergera w czasie lekcji?

• Unikanie przymusu, dawanie możliwości wyboru spośród dwóch opcji

• Na lekcjach wychowania fizycznego unikanie aktywności ruchowej związanej z rywalizacją

• Częste przypominanie o normach i zasadach funkcjonowania społecznego oraz chwalenie i nagradzanie za ich przestrzeganie

Metody terapii

• W Polsce istnieje kilkanaście metod wykorzystywanych w terapii autyzmu. Niektóre metody są specyficzne jedynie dla terapii autyzmu i mają na celu całościowe wspieranie rozwoju osoby z autyzmem, pracę nad osiowymi objawami. Istnieje też wiele metod wspomagających – są to metody z których wykorzystujemy tylko niektóre elementy lub metody, które są pomocne pod kątem jednej umiejętności/sfery rozwoju lub metody, które stosujemy dodatkowo np. komunikacja alternatywna jest pomocna pod kątem komunikacji – dostarcza narzędzi do komunikacji dla osób, które nie posługują się mową.

Całościowe metody terapii, specyficzne jedynie dla autyzmu, dostępne w Polsce

• Metoda behawioralna

• TEACCH

• Metoda Opcji

• Model DIR/Floortime

Metody wspierające wykorzystywane w Polsce

• Metoda Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne

• Metoda Tomatisa

• Integracja sensoryczna

• Dogoterapia

• Hipoterapia

• Metoda Dobrego Startu

• Metoda Aktywności Knillów

• Biofeedback

Metody wspierające wykorzystywane w Polsce

• Muzykoterapia

• Logorytmika

• Handle

• Komunikacja alternatywa AAC

• Metoda Affolter

• Metoda Dobrego Startu

• Kinezjologia edukacyjna

Dogoterapia jako metoda wspierająca terapię

Dogoterapia czyli interwencje z udziałem psów to metoda wspomagająca proces rehabilitacji, terapii i rozwoju z udziałem odpowiednio wyselekcjonowanych i wyszkolonych psów. Zajęcia mogą mieć charakter rekreacyjny, edukacyjny lub terapeutyczny.

Dogoterapeuta to wykwalifikowany terapeuta np. logopeda, terapeuta integracji sensorycznej, rehabilitant, który zdobył dodatkowe kwalifikacje w zakresie dogoterapii.

Uczeń z zespołem Aspergera i pies

Zajęcia dla ucznia z zespołem Aspergera z udziałem psa mają za zadanie:

• Motywowanie do działania w terapii właściwej,

• Budowanie poczucia wartości oraz własnej sprawczości

• Urozmaicenie monotonnych, powtarzalnych ćwiczeń

• Budowanie więzi emocjonalnej

• Rozwijanie mowy

• Stymulowanie zmysłów: wzroku, słuchu, dotyku

Zaburzenia integracji sensorycznej u dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu

• Nawet 70 % dzieci z autyzmem ma objawy zaburzeń integracji sensorycznej

• Zaburzenia integracji sensorycznej mają w dużej części wpływ na rozwój nieprawidłowego zachowania dzieci z autyzmem

Zachowania dzieci z autyzmem związane podwrażliwością przedsionkową i proprioceptywną

• Tendencja do poszukiwania silnych wrażeń pochodzących z ucisku i ruchu

• Preferowanie zabaw związanych z bieganiem, skakaniem, przepychaniem się

• Nadmierna potrzeba huśtania się i kręcenia na karuzeli

• Huśtanie na krześle

• Gryzienie końcówek ołówków i długopisów

• Przyjmowanie dziwnych pozycji podczas siedzenia na krześle, kanapie

• Manipulowanie małymi przedmiotami

Jak może pomóc nauczyciel?

• Umożliwienie siedzenia podczas lekcji na poduszce sensorycznej, piłce, krześle obrotowym

• Umożliwienie zabawy piłeczkami antystresowymi, masami plastycznymi, gniotkami itp.

• W czasie przerw stosowanie zabaw dostarczających silnych bodźców: podskakiwanie, przysiady, pajacyki, „taczki”, chodzenie „krabem”, intensywny marsz

• Powierzanie dziecku zadań: noszenie ciężkich książek, przestawianie krzeseł

Jak może pomóc nauczyciel?

• W czasie zajęć ruchowych wybieranie zabaw z ciężkimi piłkami, skakanie na trampolinie, materacach, turlanie się po różnych powierzchniach, zapasy, przeciąganie liny, rowerki „stopa do stopy”

z innym dzieckiem, bieganie w worku, tory przeszkód

Zachowania dzieci związane z nadwrażliwością przedsionkową

• Jest ostrożne w zabawach ruchowych

• Niechętnie huśta się, kręci na karuzeli

• Nie lubi skakania z wysokości

• Ostrożnie wspina się

• Jest raczej statyczne w czasie zabaw ruchowych

Jak może pomóc nauczyciel?

• Zapewnienie dziecku poczucia bezpieczeństwa podczas zabaw ruchowych

• Zachęcanie, ale nie zmuszanie do aktywności, które są dla dziecka trudniejsze

• Asekurowanie dziecka w czasie wchodzenia na drabinki, zjeżdżalnie

Zachowania dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu związane z nadwrażliwością dotykową • Ogólna awersja na bycie dotykanym przez inne osoby

• Preferowanie ubrań z długimi rękawami, nogawkami, niechęć do zdejmowania obuwia, skarpet

• Niechęć do wykonywania czynności samoobsługowych związanych z higieną osobistą: kąpiel, czesanie, mycie zębów, mycie włosów, obcinanie paznokci

• Niechęć do malowania palcami, lepienia w plastelinie, zabaw w piasku

• Niechęć do bliskiego kontaktu, unikanie gier i zabaw zespołowych wymagających bezpośredniego kontaktu dotykowego

• Wybieranie miejsca poza grupą dzieci lub na jej końcu

• Niechęć do okazywania uczuć w kontaktach interpersonalnych, szczególnie jeśli wiąże się to z obejmowaniem, przytulaniem

Jak pomóc?

• Zapewnienie takiej przestrzeni, by zminimalizować ryzyko niespodziewanego dotykania, potrącania przez inne osoby.

• Podchodzenie do dziecka od przodu, ostrzeganie przed dotknięciem.

• Używanie zdecydowanego, silnego dotyku, unikanie lekkiego głaskania, muskania.

• Ustawianie dziecka na początku lub na końcu grupy.

• Niezmuszanie dziecka do aktywności , których nie toleruje: malowanie pędzlem, a nie palcami; używanie kleju w sztyfcie.

• Przed lekcją wychowania fizycznego stosować ćwiczenia wymagające aktywnego oporu i dostarczające bodźców proprioceptywnych.

Zachowania dzieci związane z poszukiwaniem wrażeń dotykowych

• Ogólna tendencja do poszukiwania wrażeń dotykowych

• Nie przeszkadzają mu brudne dłonie, zabrudzenia wokół ust

• Chętnie bawi się masami plastycznymi, maluje dłońmi, bawi się w sypkich materiałach

• Lubi chodzić boso po różnych strukturach

• Słabo różnicuje temperaturę otoczenia

Jak pomóc?

• Proponowanie dziecku różnych narzędzi piśmienniczych: ołówków o różnej twardości, flamastrów, piór kulkowych

• W czasie przerw zaproponowanie dziecku do zabawy pudełek czuciowych, przedmiotów ukrytych w pudełku pełnym piasku

• Zachęcanie dziecka do kontroli swojego wyglądu.

Zachowania związane z nadwrażliwością słuchową

• Problemy z filtrowaniem dźwięków, odróżnianiem tych ważnych od nieistotnych

• Osłanianie uszu w reakcji na niektóre dźwięki

• Silniejsze pobudzenie, rozdrażnienie w sytuacjach nadmiaru dźwięków

• Unikanie pewnych dźwięków, np. suszarki do włosów, odkurzacza

• Strach przed hałasującymi zwierzętami

Jak pomóc?

• Nie należy używać podniesionego głosu

• Należy uprzedzać dziecko o możliwości pojawienia się hałasu

• Można stosować zatyczki do uszu podczas przebywania w miejscach o dużym natężeniu hałasu

• W czasie sprawdzianów pisemnych sprawdza się stosowanie słuchawek ochronnych

Zachowania związane z podwrażliwością słuchową

• Często dziecko nie zauważa wielu dźwięków

• Samo produkuje wiele dźwięków, często krzyczy

• Chętnie gra bardzo głośno na instrumentach

• Słabo różnicuje dźwięki

• Słabo reaguje na polecenia słowne

Jak pomóc?

• Powinno się uczyć dziecko lokalizować i rozpoznawać dźwięki

• Stosujemy mocną i uporządkowaną stymulację słuchową

• Należy wykorzystywać przedmioty i zabawki dźwiękowe

Zachowania związane z nadwrażliwością wzrokową

• Unikanie światła słonecznego i jasnych świateł

• Preferowanie ciemnych okularów

• Częste mrużenie, pocieranie oczu

• Unikanie kontaktu wzrokowego

• Zamykanie oczu gdy zbliża się piłka lub inny przedmiot

• Unikanie zabaw, gdzie jest dużo dzieci ruchu

• Bóle głowy po długotrwałym rysowaniu, oglądaniu czytaniu

Jak pomóc?

• Unikanie pulsujących i migających świateł

• Ograniczenie ilości wzorzystych powierzchni, przedmiotów w jaskrawych o kontrastowych barwach

• Stosowanie stonowanych kolorów

Zachowania związane z podwrażliwością wzrokową

• Wpatrywanie się w światło

• Oglądanie reklam, migoczących neonów

• Nie zauważanie zmian w otoczeniu

• Trudności w wychwytywaniu różnic w obrazkach

Jak pomóc?

• Stosowanie kolorowych świateł i cieni

• Wprowadzenie ćwiczeń dostarczających stymulacji wzrokowej: rozpoznawanie przedmiotów, wodzenie wzrokiem, ocena odległości

Dziękujemy za uwagę