wim de mey stop

wim de mey stop

Samen sterker Terug Op Pad

STOP-project Wim De Mey

Het STOP-programma, een vroege interventie voor jonge kinderen met

gedragsproblemen.

wim de mey stop

Overzicht presentatie

Het STOP-projectOntwikkelingsverloop van antisociaal gedragEffectieve interventiesHet STOP-programmaEffecten van het STOP-programma

wim de mey stop

Het STOP-project

Steunpunt en Trainingscentrum Opvoeding

Support and Training Of Parenting

wim de mey stop

Gesubsidieerd door het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, departement Gezin en Welzijn, afdeling bijzondere jeugdbijstand.

Telkens voor de periode van één jaar.

wim de mey stop

Een project binnen het VBJK, Expertisecentrum Opvoeding en Kinderopvang, onder leiding van Jan Peeters.

Gegroeid uit een onderzoeksproject aan de Universiteit Gent, Vakgroep Ontwikkelings-, Persoonlijkheids- en Sociale Psychologie, vooral gesteund door Prof. Caroline Braet

wim de mey stop

Methodiekontwikkeling

Gebaseerd op wetenschappelijke inzichten over de beïnvloedbare factoren in de ontwikkeling van antisociaal gedragGebaseerd op wetenschappelijk onderzoek naar effectieve interventiesGebaseerd op onderzoeks- en klinisch werk van het Oregon Social Learning Center (Gerald Patterson)

wim de mey stop

Methodiekontwikkeling: van onderzoek naar theorievorming naar praktijk naar onderzoek

wim de mey stop

Definitie antisociaal gedrag

Antisociaal gedrag is gedrag dat verwijst naar overtredingen van sociale regels of gedrag dat gericht is tegen anderen (Kazdin).= disruptive behavior disorders (ODD + CD + ADHD) DSM-IV

wim de mey stop

Ecologische of transactionele modellenAuteurs: o.a. Bronfenbrenner, Belsky, Dishion, SameroffBeschouwt vier niveaus:intra-individueelinteracties (ouder-kind) (micro)settings (gezin, klas) (meso)gemeenschap en culturele context (macro)

wim de mey stop

intrapersoon-lijke

factoren

settingen

relaties

bredere context: gemeenschap

vriendenleerkrachten

ouders

broers en zussen

familie

school en klas speelplaats

speel-pleinofpark

buurtthuis ontspanningsmogelijkheden

werk

massamedia

economischeomstandigheden

culturelewaarden ennormen

werkgelegenheid oorlog/vrede onderwijspolitiek

bevolkingsdichtheid

gezins-ondersteunendediensten

behoren tot eenethnischeminderheid

Dishion, e.a., 1995

macroniveau

mesoniveau

microniveau

wim de mey stop

Ontwikkeling kindgedragsproblemen

Opvoedingsvaardigheden

disciplineren

monitoring

betrokken-heid

positiefbekrachtigen

probleem-oplossen

Contextuele factoren

psychopathologievan de ouders buurt

stress

veranderingen in gezinssamenstelling

partner-relatie

socio-economischesituatie vanhet gezin

opvoedings-gedraggrootouders

Patterson, e.a., 1992

wim de mey stop

De ecologische benadering houdt in dat:

een ontwikkeling steeds het resultaat is van een transactie of interactie tussen biologische, psychologische en sociale factorener rekening gehouden wordt met ontwikkelingsgegevenser ook adaptieve functies (ook van probleemgedrag) en sterktes in rekening worden gebracht

wim de mey stop

De ecologische benadering houdt in dat:

de interventies bij voorkeur doorgaan in de natuurlijke omgeving en dat alle settings betrokken worden die invloed hebben (multi-setting)ze kost-effectief zijnde focus ligt op preventie en vroege interventies

wim de mey stop

Verschil in prognose tussen vroege en late starters

wim de mey stop

Schema Moffitt: vroege en late starters

wim de mey stop

Vier-fasen-model (Jos Peeters)

Moeilijk kindTemperament

Fase 1BasistrainingVoorschoolse enKleuterleeftijd

Fase 2Reactie van deomgevingLagere school

Zwakke ouderlijkeVaardigheden

DwinggedragStorend gedrag

Verworpen doorleeftijdsgenoten

Falen op school

Stressfactoren

VerstoringOuderlijkeDiscipline

Gebrekkige disciplineen toezicht

Laag zelfwaarde-gevoel en depressievestemmingen

wim de mey stop

Vier-fasen-model (vervolg)

Fase 2 (vervolg)

Fase 3Evolutie naardelinquentieAdolescentie

Fase 4Antisociale loopbaanals volwassene

Gedragsproblemen enzwakke schoolse ensociale vaardigheden

Betrokken bij andereprobleemjongeren,delinquentie,druggebruik

Antisociaal gedrag opwerk, in relaties en incontacten metautoriteiten

Verdere depressieveontwikkeling

Weinig toezicht opstraattijd

wim de mey stop

Het dwingproces (coercive process)

Gebaseerd op ontsnappingsleren Een ouder gedraagt zich op een voor het kind negatieve wijze

naar een kind (geeft een opdracht, weigert,…) Het kind reageert op een voor de ouder negatieve wijze

(wenen, roepen, een driftbui,…) De ouder stopt met de negatieve respons (negatieve

bekrachtiging) Het kind stopt zijn negatieve reactie (negatieve bekrachtiging)

wim de mey stop

Dwingproces (voorbeeld)

Moeder en kind in een supermarkt Kind vraagt om een snoepje

Moeder gaat niet in op de vraag Kind roept of huilt voor het snoepje Moeder geeft nog steeds niet toe Kind krijgt een driftbui Moeder geeft toe Kind wordt rustig De moeder leert haar kind om dwingende strategiëen

te gebruiken

wim de mey stop

Moeder weigert het snoepje te geven Kind begint te schreeuwen

Moeder geeft nog steeds niet toe Kind krijgt een driftbui

Moeder geeft toe Kind wordt rustig

Het kind leert zijn moeder toe te geven in dwingende interacties

wim de mey stop

Risicofactoren

1. Kindfactoren

genetische kwetsbaarheid en biologische factorenintelligentiegeslachttemperamentperinatale risico’scognitieve en schoolse ( vooral taal) vaardigheden

wim de mey stop

2. Gezinsfactoren- ouderlijke (opvoedings)vaardigheden- hechting- conflicten tussen partners3. Omgevingsfactoren-Aanwezigheid van andere risico-jongeren-socio-economische status van het gezin en degemeenschap- graad van criminaliteit en geweld in de buurt

wim de mey stop

Een vroege start is de belangrijkste voorspeller voor delinquentie op adolescente

leeftijd

wim de mey stop

Protectieve factoren

1. Kindfactoren

intelligentietemperamentcompetentie: schoolse competentie, probleem oplossingsvaardigheden, sociale vaardighedenongewone of uitzonderlijke talentenpositief zelfwaardegevoel

wim de mey stop

2. Gezinsfactoren - een hoge gezinscohesie- een goede relatie met tenminste één volwassene (ouder)- opvoedingsvaardigheden- hechting3. Omgevingsfactoren- sociale steun- lid zijn van een beweging of organisatie met duidelijke regels en normen

wim de mey stop

Opvoedingsvaardigheden(Patterson)

1. Positieve betrokkenheid

2. Positieve bekrachtiging

3. Interpersoonlijke probleemoplossing

4. Disciplineren

5. Monitoring of toezicht houden

wim de mey stop

Opvoedingsvaardigheden

Positieve betrokkenheid

door samen aangename aktiviteiten te doen, door gemeende interesse te tonen in de hobby’s, interesses en leefwereld van je kindPositief bekrachtigen

door het positieve, gewenste gedrag te belonen

door complimenten te geven

wim de mey stop

Interpersoonlijke probleemoplossing

� door samen te zoeken naar oplossingen voor gezinsproblemendisciplineren

� door duidelijke regels af te spreken; door grenzen te stellen, te sanctioneren bij regelovertredingen of bij storend gedrag; door het rustig gebruik van time-out; door licht storend gedrag te negerenoverzicht houden

� door toezicht te houden op de buitenhuisaktiviteiten van je kind/jongere

wim de mey stop

Opvoedingsvaardigheden

De vaardigheden POSITIEVE BETROKKENHEID, POSITIEVE

BEKRACHTIGING en SAMEN PROBLEMEN OPLOSSEN zijn belangrijk voor het aanleren van vaardigheden en voor een positieve ontwikkeling

wim de mey stop

De vaardigheden DISCIPLINERING en TOEZICHT HOUDEN (MONITORING) zijn belangrijk in verband met het afbouwen

van probleemgedrag

wim de mey stop

Effectieve programma’s: ecologische programma’s

De meest effectieve programma’s zijn multi-modale en ecologische programma’s

Voorbeelden: Multisysteemtherapie(Henggeler), LIFT (Patterson), FAST Track (Lochman e.a.), PARTNERS (Webster-Stratton), Minder Boos en Opstandig (Vande Wiele & Matthijs), (Samen sterker Terug Op Pad).

wim de mey stop

Effectieve behandelingen voor antisociaal gedrag

Parent management training (oudertrainingop sociaal-leertheoretische basis: Pattersonen Webster-Stratton)

Training in (sociaal-cognitieve) probleemoplossingsvaardigheden op gedragstherapeutische basis

wim de mey stop

Het STOP-programma

Samen sterker Terug Op Pad Ecologisch (samen) en positief (sterker terug

op pad) Een vroeg interventie- of preventie-

programma:• kindtraining• oudertraining en huisbezoeken• leerkrachttraining en schoolbezoeken

(coaching van leerkrachten)

wim de mey stop

Opnamecriteria

- kinderen tussen vier en zeven jaar oud;- een klinische score op de Gedragsvragenlijst

voor kinderen, versie ouders (CBCL) of versie leerkracht (TRF) wat betreft externaliserende klachten

- ADHD of een lichte vorm van autisme spectrum stoornis lijken geen tegenindicatie

wim de mey stop

Het ‘STOP’ programma

Een totaalconcept: ouder én kind én schoolGroepsprogramma met individuele aanvulling op maatLaagdrempelig: gratis, deels aan huis, vervoer en kinderopvang kunnen geregeld worden

wim de mey stop

Hulpverleningsduur

Intensieve training gedurende twee à drie maandenNazorg gedurende zes maandenWe pleiten voor een geregeld nazicht (tandartsmodel) door diensten die langerdurend kinderen kunnen volgen (zoals CLB’s)

wim de mey stop

ABC-schema: leertheorie als basis

Asituatie - vooraf

Bgedrag

Cgevolg

omgeving aanpassen: (meer duidelijk-heid en voor-spelbaarheid), eenvoudiger, minder eisen, …

aanleren van vaardigheden (gedragsinstruc-ties, …)oefenen

bekrachtigen van gewenst gedragnegeren of bestraffen van ongewenst gedrag…

wim de mey stop

OudertrainingTien bijeenkomsten/twee uur per bijeenkomst

Opvoedingsvaardigheden:observeren en opvolgen van gedragpositieve bekrachtiging: geven van complimentenpositieve bekrachtiging: werken met een tokeneconomygebruik van time-outdisciplineren: grenzen trekken, huisregels, gebruik van negatieve consequentiesprobleemoplossingcontroleren van negatieve gevoelensluisteren naar en praten met kinderenstimuleren van schoolwerk

wim de mey stop

Kindtraining

- maximum tien kinderen

- tien weken, een volle dag per week

- een zeer gestructureerd dagverloop

- veel complimenten voor kleine prestaties

- vaardigheden die kinderen nodig hebben in sociale contacten en bij schoolwerk (o.a. probleemoplossingsvaardigheden)

wim de mey stop

Kindtraining (vervolg)

ingeoefende vaardigheden:• gehoorzamen• omgaan met gevoelens• probleemoplossing• zelf controle• delen van materiaal• op de beurt wachten• luisteren• samenwerken en -spelen

wim de mey stop

Begeleidershouding

Minstens zo belangrijk als de inhoud van de training.Erg gericht op bekrachtiging: veel complimenten.Belang van duidelijkheid en voorspelbaarheid: stevige structuur en weinig, maar consequent gehanteerde regels.

wim de mey stop

Leerkrachttraining

Drie of vier sessies (drie uur)theoretische introductieeen stimulerend basisklimaat: structuur én aanmoedigingpositieve bekrachtiging: werken met een tokeneconomygebruik van time-outdisciplinerenhet kindprogrammastimuleren van contact ouder-leerkracht

wim de mey stop

Meerwaarde van een ecologische interventie

Vermijden om ouders te beschuldigen

Leren door observatie en door te doen

Belang van bekrachtiging in de natuurlijke context

Invloed van de vriendenkring is erg belangrijk

Verandering bij kinderen maakt het ouders makkelijker om op te voeden

wim de mey stop

Vermijden om ouders te beschuldigen

Ouders worden vaak als schuldige van de problemen aangewezen door hun omgevingDoor de manier waarop onze hulpverlening georganiseerd is, dragen we hier soms onbedoeld toe bijWe vertrekken van het kind: dit kind vraagt een meer specifieke aanpak, maar heeft ook baat bij het aanleren van sociale en probleemoplossingsvaardigheden

wim de mey stop

Leren door observatie en door te doen

Een kindgroep geeft ouders en leerkrachten de kans om hun kinderen te observeren in interactie met de trainers

Deze groep levert ook de mogelijkheid aan ouders om hun vaardigheden in een veilige en stimulerende omgeving te oefenen

wim de mey stop

Belang van bekrachtiging in de natuurlijke context

Kinderen zullen in een bepaalde context het (nieuw) geleerde of versterkte gedrag laten zien, als het in die context bekrachtiging oplevert. Zoniet, zullen zij (net als volwassenen) snel hervallen in hun oude patronen, die tot nu toe, regelmatig werden bekrachtigd.Daarom is het erg belangrijk de school te betrekken (speelplaats).

wim de mey stop

Invloed van de vriendenkring

Belang van prosociale vaardigheden om aan te sluiten bij een prosociale vriendenkringBelang van de school én het gezin om prosociaal gedrag te stimuleren en bekrachtigenBelang van monitoring door ouders én leerkrachten zodat antisociaal gedrag niet beloond wordt door peers

wim de mey stop

Opvoeden is een interactioneel proces

Veranderingen bij kinderen leiden tot veranderingen bij oudersVeranderingen bij ouders leiden tot verandering bij kinderenDoor meerdere actoren te betrekken in de hulpverlening is de kans groter dat de veranderingen in positieve richting van blijvende aard zijn: verworven vaardigheden

wim de mey stop

Methodiekontwikkeling

Uitschrijven basisprogramma gebaseerd op het LIFT-programma (OSLC) en op het concept van Marlboro House in Swindon (2000)Uitvoeren eerste groep met video-opnamesEvaluatie onder supervisie van Pauline Mayes (Swindon)Evaluatie met de ouders

wim de mey stop

Methodiekontwikkeling

Bijsturing basisprogramma en vooral trainershoudingUitvoering volgende groepen en bijsturing na evaluatie: toevoeging leerkrachttraining, spreiding van de oudersessies en aanpassing activiteiten kindgroep (2001-2004)Definitieve versie uitgeschreven in een manual en uitgegeven bij SWP (begin 2005)

wim de mey stop

Therapietrouw

Effectiviteit hangt ook samen met het getrouw uitvoeren van de beschreven behandeling.Aangeven van de essentiële doelen, activiteiten en houdingen van het programma.Zelf-evaluatieschaal, video-opnames, observatie door programma-ontwikkelaar of onafhankelijke observator.

wim de mey stop

Onderzoek

Om effectiviteit aan te tonen.Als bron van evaluatie: bij wie werkt het wel, bij wie onvoldoende, bij wie niet.Multi-method, multi-agent.Doelgedrag en belangrijke mediërende en modererende factoren.

wim de mey stop

Onderzoek

Doelgedrag: ongewenst en gewenst gedrag kinderenMediërende factoren: opvoedingsvaardigheden, kennis en self-efficacy ouders en probleemoplossingsvaardigheden kinderen.Modererende factoren: leeftijd, geslacht, SES, belastende gebeurtenissen, gezinssamenstelling, opleidingsniveau en leeftijd ouders.

wim de mey stop

Verdeling jongens – meisjes (N=162)

Meisje

Jongen

wim de mey stop

Leeftijdsverdeling

ouderdom in jaren

7jaar6jaar5jaar4jaar-4jaar

Perc

ent

50

40

30

20

10

0

wim de mey stop

Leeftijd start gedragsproblemen

Leeftijd waarop eerste gedragsstoornissen

meer dan 84

73-84 maand

61-72 maand

49-60 maand

37-48 maand

25-36 maand

13-24 maand

7-12 maand

0-6 maand

Perc

ent

30

20

10

0

wim de mey stop

Onderzoeksinstrumenten

Via ouders: CBCL (probleemgedrag kind), SOG (opvoedingsgedrag ouders), PSOC (self-efficacy als ouder), kennistest (kennis van leerprincipes), demografische gegevens, lijst belastende gebeurtenissenVia de leerkracht: TRF (probleemgedrag kind), MESSY (antisociaal en prosociaal gedrag)

wim de mey stop

Onderzoeksinstrumenten

Via het kind: Wally (probleemoplossings-vaardigheden)

CBCL: child behavior check listTRF: teacher report formSOG: schaal voor opvoedingsgedragPSOC: parental scale of competenceMESSY: Matson Evaluation Scale for Social skills of Youngsters

wim de mey stop

Onderzoeksresultaten

op de CBCL is er een significante verandering zowel op agressief gedrag, externaliserende klachten en de totaalscoreOp de TRF is er een significante verbetering te zien voor agressief gedrag en externaliserende problemen en de totaalscore Op de Wally (probleemoplossing) is er een significante verbetering te zien voor prosociale antwoorden en categorieën en % prosociale antwoorden

wim de mey stop

Onderzoeksresultaten

SOG (opvoedingsvaardigheden): significant minder inconsequent straffen en significant meer positief ouderlijk gedragPSOC: significant meer competent en voldoening, evenals totaalKennistest: significant meer kennis

wim de mey stop

Resultaten - CBCL (n=60)

55

60

65

70

Pre Post

Totaal Externaliserend

wim de mey stop

Resultaten CBCL (N=60)

62

64

66

68

70

72

74

pre post

agressie

wim de mey stop

Resultaten TRF (N=85)

59606162636465666768

pre post

totaalextern

wim de mey stop

Onderzoeksresultaten: effectgrootte

Groot (0.80): SOG inconsequent disciplinerenModeraat (0.50): CBCL agressie en externaliseren + SOG positief ouderlijk gedrag + kennis + Wally aantal, categorieën en procent prosociale antwoorden

wim de mey stop

Tevredenheid ouders

TEVREDEN

zeer tevredentevreden

redelijkontevreden

Perc

ent

70

60

50

40

30

20

10

0

wim de mey stop

Ultiem onderzoeksdesign: met controlegroep

Premeting – postmeting –follow-up Experimentele groep en controlegroep (= wachtlijst)Bevragen van ouders, leerkrachten en kinderen + eigen observatiesGedrag van de kinderen zowel ongewenst als gewenst als gedrag van de ouders

wim de mey stop

Conclusies

Resultaten zijn goed voor een klinische praktijksituatieVeel stressfactoren in een gezin drukken de resultatenHoe meer ouders en leerkrachten iets doen met het geleerde (of dit reeds deden), hoe beter het resultaat¾ geen verdere hulp of lichte nazorg¼ verdere hulp; problemen met samenwerking en drempels

wim de mey stop

Dank voor uw aandacht

STOPRaas Van Gaverestraat 67a

9000 Gent09 232 47 35stop@vbjk.be