บทท 2

เอกสารและงานวจยทเกยวของ

การนำาเสนอเนอหาสาระในบทนแบงเปน 4 ตอน คอ ตอนท 1 แนวคดเกยวกบการสรางศกยภาพการวจยปฏบตการในชนเรยน ตอนท 2 แนวคดเกยวกบการพฒนาตวบงช ตอนท 3 งานวจยทเกยวของ และตอนท 4 กรอบแนวคดการวจย รายละเอยดในแตละตอนมดงน

ตอนท 1 แนวคดเกยวกบการสรางศกยภาพการวจยปฏบตการในชนเรยน

เนอหาสาระในตอนนแบงเปน 3 หวขอ ไดแก 1) ความหมายของการสรางศกยภาพการวจยปฏบตการในชนเรยน 2) องคประกอบของการสรางศกยภาพการวจยปฏบตการในชนเรยน และ 3) กรอบแนวคดการประเมนและหลกการสรางศกยภาพการวจย รายละเอยดในแตละหวขอมดงน

1.1 ความหมายของการสรางศกยภาพการวจยปฏบตการในชนเรยนคำาวา ศกยภาพ แปลมาจากคำาวา capacity ในภาษาองกฤษ ซง

Macmillan Dictionary ใหความหมายของ capacity ไว 3 ความหมาย คอ 1) ปรมาณของสงใด ๆ ทสามารถบรรจในภาชนะ หรอจำานวนคนซงหองนนมทนงให 2) ปรมาณของสนคาทบรษทสามารถผลต หรอปรมาณของงานทสามารถทำาได และ 3) ความสามารถในการทำาสงใดสงหนง งานวจยนไดกำาหนดความหมายของคำาวา ศกยภาพ ตามความหมายท 3 คอ ความสามารถในการทำาสงใดสงหนง ดงนน ศกยภาพการวจยปฏบตการในชนเรยน จงหมายถง ความสามารถในการทำาวจยปฏบตการในชนเรยน ซงสอดคลองกบแนวคดของ Pound & Adolph (2005) ทใหนยามคำาวา ศกยภาพ ไววา เปนความสามารถ “ ” (ability) ของบคคล องคกร และระบบ เพอปฏบตและใชประโยชนงานวจยไดอยางม

6

ประสทธภาพ มประสทธผล และมความยงยน ในการจดการกบการจดลำาดบความสำาคญในระดบทองถน ระดบชาต และระดบภมภาค ทจะชวยใหความขาดแคลนลดลง และการบรรลตาม Millennium Development Goals รวมทงการเรยนรอยางตอเนองและการปรบตวตอความทาทายใหม ๆ

Stoll et al. (2006) กลาววา ศกยภาพ เปนการผสมผสานของแรงจงใจ ทกษะ การเรยนรเชงบวก เงอนไขและวฒนธรรมขององคกร และโครงสรางพนฐานในการสนบสนน ทมความสลบซบซอน เพอใหบคคล กลมบคคล ชมชนสถานศกษาโดยรวม (whole school communities) และระบบสถานศกษา มพลงอำานาจในการเขามามสวนรวมในการเรยนรทยงยนตลอดระยะเวลา

คำาวา การสรางศกยภาพ “ (capacity building)” เปนกระบวนการททำาใหบคคลสามารถปฏบตงานตามหนาทไดดขน ทงในฐานะบคคลโดยการปรบปรงทกษะทางเทคนค (technical skills) และหรอความเขาใจวชาชพ (professional understanding) หรอในฐานะกลมบคคลในการปรบกจกรรมเพอใหบรรลวตถประสงครวมกน การสรางศกยภาพเปนกระบวนการพฒนาบคคลทนำาไปสสมรรถนะ (performance) ทเพมมากขน แสดงใหเหนวา การสรางศกยภาพไมใชเหตการณ (event) แตเปนกระบวนการทตอเนอง (continuous process) (Breen et al., 2004)

นกวชาการไดใหนยามคำาวา การสรางศกยภาพการวจย “(research capacity building)” ไวอยางนาสนใจ ดงเชน Frontera et al. (2006) ไดนยามความหมาย การสรางศกยภาพการวจย “ ”สำาหรบใชอภปรายแลกเปลยนความคดเหนในการประชม Rehabilitation Medicine Summit: Building Research Capacity ไววา เปนกระบวนการเกยวกบการพฒนาบคคลและสถาบนทนำาไปสทกษะในระดบทสงขน และความสามารถทเพมมากขนในการทำาวจยทมประโยชน สอดคลองกบ Finch (2003) ทใหความหมาย การสรางศกยภาพการวจย ไววา เปนการยกระดบความสามารถภายในกลมสาขาวชา

7

หรอกลมวชาชพ เพอดำาเนนการวจยทมคณภาพสง โดยอาจมเปาหมายสงสดเพอใหมการดำาเนนการวจยอนเปนองคประกอบสำาคญของเสนทางในงานวชาชพ เมอวชาชพหรอสาขาวชามประเพณการวจย (tradition of research) ไมเขมแขง ความตองการจำาเปนในการสรางศกยภาพการวจยจะแบงออกเปน 2 มต ไดแก มตทางดานปรมาณ (จำานวนคนททำาวจย) และมตดานคณภาพ (การดำาเนนการวจยมมาตรฐานสง สอดคลองกบวตถประสงค) โดยมตดานคณภาพอาจเรยกวา สมรรถภาพการวจย (research capability) ซงเปนกญแจสำาคญในการพฒนางานวจยใหมผลกระทบตอการปฏบตอยางแทจรง

นอกจากน Segrott McIvor และ Green (2006) ไดเสนอนยาม การสรางศกยภาพการวจย ไววา เปนความสามารถในการดำาเนนการวจยในภาควชา การสรางศกยภาพการวจยเปนมโนทศนทครอบคลม (overarching concept) ซงรวบรวมจำานวนกลยทธทงหมดทภาควชานำามาใชเพอพฒนาการวจยและความทาทายทเผชญ ดงนนแมวา การเพมผลตภาพ (productivity) หรอการเปลยนแปลงทศนคตทางวฒนธรรมเปนประเดนสำาคญ แต Segrott McIvor และ Green (2006) พจารณาสงเหลานในฐานะองคประกอบของกระบวนโดยรวมในการสรางศกยภาพ นอกจากนยงไดชใหเหนถงความแตกตางทสำาคญระหวางการพฒนาการวจย (developing research) และการพฒนาศกยภาพการวจย (developing research capacity) ไววา การพฒนาการวจยใหความสำาคญโดยตรงตอการผลตงานวจยและการตอบคำาถามการวจย การเพมปรมาณและคณภาพของงานวจยโดยผานโครงการวจย สวนศกยภาพการวจยเนนในเรองการสรางความสามารถ (ability) ใหบคคลและภาควชาดำาเนนกจกรรมตาง ๆ โดยการสรางโครงสรางพนฐานทจำาเปน สภาพแวดลอม วฒนธรรม และความนาเชอถอ (D’Auria, 2000) อยางไรกตาม ความแตกตางระหวางการวจยและศกยภาพการวจยเปนสงทไมแนนอน บางภาควชานำาวธการแบบอำานวยความสะดวก (facilitative approach) มาใชในการพฒนาศกยภาพการวจยโดยการจดโครงสรางท

8

เกยวของกบการสนบสนน บางสวนใชวธการทเขาไปแทรกแซง (interventionist approach) โดยใชการวจยเปนวธการพฒนาศกยภาพ ผานการจดโครงการและโปรแกรมททำาใหบคคลมทกษะ (Nchinda, 2002)

จากการทบทวนเอกสารและงานวจยทเกยวของขางตน ผวจยไดนำาความหมายของคำาทเกยวของ ไดแก คำาวา ศกยภาพ การสราง“ ” “ศกยภาพ และ การสรางศกยภาพการวจย มาสงเคราะหเปนนยามของ” “ ”คำาวา การสรางศกยภาพศกยภาพการวจยปฏบตการในชนเรยน ซง“ ”หมายถง กระบวนการพฒนาบคคล องคกร และระบบ เพอใหครสามารถทำาวจยปฏบตการในชนเรยน และใชประโยชนจากงานวจยปฏบตการในชนเรยน ใหมผลกระทบตอการปฏบตงานอยางมประสทธภาพ มประสทธผล และมความยงยน

1.2 องคประกอบของการสรางศกยภาพการวจยปฏบตการในชนเรยน

นกวชาการไดเสนอองคประกอบของการสรางศกยภาพการวจยไวอยางหลากหลาย ดงน

Pound & Adolph (2005) เสนอวา ในบรบทของการวจยเพอการพฒนา ศกยภาพการวจยเกยวของกบ ระบบ สงอำานวยความสะดวก และทรพยากรในการปฏบตงานกบผมสวนไดสวนเสยทเกยวของเพอระบและนยามขอบเขตปญหาทสามารถวจยไดตรงประเดน พฒนาและธำารงรกษาความเปนหนสวนและเครอขายการวจย วางแผนและดำาเนนการภาระงานวจย (research tasks) มสวนรวมและใชประโยชนจากงานวจยนานาชาต ประเมน คดสรร และปรบขอคนพบจากการวจยใหเหมาะ และตพมพ เผยแพร และประยกตใชผลการวจย

Frontera et al. (2006) จำาแนกองคประกอบของศกยภาพการวจย เพอใชนำาทางในการทำางานกอนการประชมสดยอด และการอภปรายในการประชม Rehabilitation Medicine Summit: Building Research Capacity จำานวน 5 องคประกอบ ไดแก 1) นกวจย

9

ประกอบดวย การฝกอบรมนกวจย การเปนพเลยงนกวจย การสรรหานกวจย และการธำารงรกษานกวจย คณคาของอาชพในการวจย และการสรางแรงจงใจสำาหรบการวจย 2) วฒนธรรมวจย สภาพแวดลอม และโครงสรางพนฐาน ประกอบดวย สถาบนทางวชาการ การสรางและการบำารงรกษาสงอำานวยความสะดวกทเปนแกนกลาง (core facilities) บทบาทของประธานและคณบด การรวมมอรวมพลง วฒนธรรมทางสงคมและการบรหารจดการงานวจยสถาบน และนโยบายการสรางแรงจงใจในการปกครองและความมนคงปลอดภยในงาน 3) เงนทน ประกอบดวย แหลงทมา การสนบสนนสำาหรบการเปลยนแปลงนโยบาย ขนตอนการทบทวนตรวจสอบ (peer review procedures) กลไกการระดมทน (funding mechanisms) ศลปะในการขอทน (grantsmanship) และกระบวนการสนบสนนการระดมทน (fundraising) การตดสนเลอกเวลาในการขอทน และความขดแยงทางผลประโยชน (conflicts of interest) 4) ความเปนหนสวนกบสาขาวชาอน ๆ และกลมผบรโภคทขาดความสามารถ ประกอบดวย วตถประสงคของความเปนหนสวน ตวเลอกของหวขอการวจย สาขาวชา และกลมผบรโภค รปแบบของการมสวนรวม และความขดแยงทางผลประโยชนเมอเปนหนสวนกบอตสาหกรรม และ 5) ศาสตรเกยวกบการวดศกยภาพการวจย ประกอบดวย คณภาพและปรมาณของนกวจยทอย ผลตภาพของการวจย และผลกระทบของการวจย

Health Services and Policy Research Support Network (HSPRSN) กำาหนดองคประกอบการสรางศกยภาพตามกรอบแนวคดการสรางศกยภาพการวจยของโปรแกรม Health Authority Capacity Building (HACB) จำานวน 9 องคประกอบ โดยนยามแตละองคประกอบไวดงน (Ebrary CEL - York University, Michael Smith Foundation for Health Research, & Canadian Electronic Library (Firm), 2010)

1. การพฒนาทกษะ (Developing Skills) หมายถง กจกรรมทมจดมงหมายเพอพฒนาความร ทกษะ และความเชอมนในบคคลทเหมาะสม

10

โดยการใหโอกาสการฝกอบรม (training opportunities) ทรพยากรทางการศกษา (educational resources) หรอการสนบสนนการวจย (research support)

การฝกอบรมอาจเปนแบบศกษาดวยตนเอง (self-guided) หรอแบบการสอน (instructional) และรวมถงการประชมเชงปฏบตการเกยวกบการสรางทกษะ (skill-building workshops) คลนกแบบไมเปนทางการ (drop-in clinics) หลกสตรการพฒนาวชาชพ การจดกจกรรมพฒนาวชาชพ หรอ การเปนพเลยงในการพฒนาวชาชพ

ทรพยากรทางการศกษา ประกอบดวย ชดเครองมอและแนวทาง (toolkits and guidelines) โปรแกรมการสอน (tutorials) โครงราง (templates) และแบบฟอรม (forms) หรอเวบไซตทใหความร (informative websites) เกยวกบการวจยหรอการประเมนทเปนลายลกษณอกษรหรอแบบออนไลน

การสนบสนนการวจย ไดแก การบรการและการใหคำาปรกษาสำาหรบโอกาสในการไดรบเงนอดหนนและเงนทน (grant and funding opportunities) การออกแบบการวจยหรอการประเมนและการวเคราะหขอมล การเตรยมการตพมพ การทบทวนเอกสารและงานวจยทเกยวของ และการตรวจสอบสภาพแวดลอม (environmental scans) รวมทงการระบผรวมมอรวมพลงทมความสามารถ (potential collaborators)

ทกกจกรรมเหลานอาจมจดมงหมายไปยงกลมเปาหมายตาง ๆ นบแตคณะทำางาน (staff) ผปฏบตงาน และนกวจย ไปจนถง ผจดการ และผบรหารระดบสง

2. การสรรคสรางหรอการยกระดบโครงสรางพนฐานและทรพยากร (Creating or Enhancing Infrastructure and Resources) หมายถง กจกรรมหรอการรเรมทมจดมงหมายในการสรรคสรางสงใหม หรอการสรางความเขมแขงใหโครงสรางองคกร (organizational structures) หรอ นโยบายเชงปฏบตการ (operational policies) ทมอยใหสามารถทำางานได และสนบสนนการดำาเนนงานของโครงการวจย

11

กจกรรมทเกยวของกบการวจย รวมทงความเขาใจและการประยกตใชผลการวจย (uptake and application of research results)

โครงสรางองคกร อาจรวมถง โครงสรางทางกายภาพ เชน พนทวางในสำานกงาน (office space) อปกรณและการจดหา (equipment and supplies) และตำาแหนงของคณะทำางาน (ทอทศใหแผนกหรอหนวยงานดานการวจยและการบรหารจดการ ตำาแหนงของคณะทำางานทมวตถประสงคหลกเพอสนบสนนการวจย) และเงนวจย (research dollars)

นโยบายเชงปฏบตการ ประกอบดวย นโยบายทเกยวของกบการดำาเนนการหรอการสนบสนนการวจยและการใชผลการวจย ไดแก แผนกลยทธขององคกร (organizational strategic plans) กลยทธการวจย (research strategies) นโยบายการตรวจสอบจรยธรรม (ethics review policies) นโยบายการประเมน (evaluation policies) และกลยทธดานทรพยากรมนษยและการปฏบตการ (human resource strategies and practices) ทรวมการวจยเปนบทบาทสำาคญ (critical role) และ/หรอการจดเวลาในการวจย (research time) ใหแกคณะทำางาน

3. การสงเสรมใหมความใกลชดกบกรอบความคดในการปฏบตงาน (Facilitating Close to Practice Mindsets) หมายถง กจกรรมทมเปาหมายในการสงเสรมมมมองดานการวจยหรอการประเมน ซงเกยวของกบการสรางโอกาสใหแกคณะทำางานและผปฏบตงานใหมสวนรวมอยางกระตอรอรนในการระบคำาถามวจยทมประโยชน หรอการพฒนาการออกแบบการวจย การสะทอนคดเกยวกบการปฏบตงาน การประยกตใชผลการวจยในทองถน การใชการวจยในการตดสนใจ และการสนบสนนการปรบปรงคณภาพโดยใชการวจยเปนฐาน

4. การสรรคสรางหรอการยกระดบความเชอมโยง ความเปนหนสวน และความรวมมอรวมพลง (Creating or Enhancing Linkages, Partnerships, and Collaborations) หมายถง กจกรรมทมจดมงหมายในการพฒนาสงใหม หรอการปรบปรงความเชอมโยง การรวมมอ

12

รวมพลง และความเปนหนสวนทมอย ซงสนบสนนบคคลทงภายในและภายนอกองคกรใหดำาเนนการวจยรวมกน หรอการแบงปนและการปรบปรงการแปลความร (knowledge translation) และการแลกเปลยนความร การมสวนรวมอยางกระตอรอรนของคณะทำางานแนวหนา (front-line staff) กบผวจยสามารถสงเสรมใหเกดความรการวจยใหม ๆ ทตรงกบการปฏบตงานหรอขอกงวลเชงนโยบาย (policy concerns) อยางสง

ตวอยาง ไดแก การเปนหนสวนในโครงการวจยกบสถาบนทางวชาการ (academic institutions) การเชอมโยงกบนกวจยในจงหวดและในประเทศเพอรวมมอรวมพลงในการดำาเนนงานโครงการวจย การเปนหนสวนกบองคกรในการเปนเจาภาพจดประชมวชาการหรอกจกรรมตาง ๆ การกำาหนดสถานภาพการวจยทรวมทนกน การตกลงยนยอมรวมมอรวมพลงกนระหวางสถาบน หรอ‘Memoranda of Understanding’ การเชอมโยงกบสถาบนทางวชาการ รฐบาลหรอองคกรดานสขภาพอน ๆ เพอแบงปนความรการวจย การรวมมอรวมพลงในการสนบสนนการวจยหรอการฝกอบรม และการสงเสรมการสรางศกยภาพการวจย

5. การมสวนรวมในการแปลความรและการแลกเปลยนความร (Engaging in Knowledge Translation and Exchange) ไดแก การแบงปนและการสงเคราะหความรและการประยกตใชความรระหวางผสราง ผใช และผประยกตใชความรภายในหรอภายนอกองคกร เพอปรบปรงสขภาพของบคคล ประกอบดวยการเผยแพรผลการวจยผานการตพมพ และการนำาเสนอ หรอวธการอน ๆ

การแลกเปลยนและการใชความรมเปาหมายไปยงหลายกลมโดยผานกลไกทมอยางแพรหลาย กจกรรมทสนบสนนการแปลความรและการแลกเปลยนความร ไดแก การสรางเครอขายระหวางนกวจย ผปฏบตงาน คณะทำางาน และผตดสนใจเพอแบงปนความรและการปฏบตทดทสด การจดหรอการเขารวมการประชมการวจย (research conferences) และการจดกจกรรมเพอนำาเสนอกจกรรมการวจย (research activities) และเรยนรจากผอน การสงเสรมความสมพนธระหวางนกวจยและผตดสนใจเพอแบงปนความร สงเสรมการใชหลกฐานจากการวจยในการตดสนใจ

13

และจดลำาดบความสำาคญโครงการวจยทกำาลงดำาเนนการและในอนาคต รวมทงจดหาทรพยากรและสนบสนนผตดสนใจหลกเพอพฒนานโยบายและกลยทธการวจยองคกร

6. การจดการความยงยน (Addressing Sustainability) ความยงยน หมายถง ความสามารถของโปรแกรมในการคงไวซงโครงสราง หนาท กระบวนการ และผลตภาพไวตลอดชวงเวลา ซงประกอบไปดวย ความพยายามในการจดการกบความตรงประเดนและการสนบสนนการวจยและการสรางศกยภาพการวจยอยางตอเนอง รวมทงการกำากบตดตามและการประเมนผลอยางตอเนอง กลไกความรบผดชอบทตรวจสอบได (accountability mechanisms) โอกาสในการตรวจแกหลกสตร รวมทงกลยทธระยะยาวและการวางแผนการเงนอยางตอเนอง กระบวนการ โครงสราง และหนาทอาจเปนแบบความยงยนโดยตวเอง (self-sustaining) หรอแบบพงพงทรพยากร (resource dependent)

กระบวนการ หนาท และโครงสราง แบบความยงยนโดยตวเอง (self-sustaining) อาจตองการการลงทนดานทรพยากรการเงน ทรพยากรมนษย หรอทรพยากรอนๆ แบบเรมแรกครงเดยว (one-time up-front) ตวอยางเชน การสรางโครงสรางพนฐานทถาวร ทรพยากร หรอนโยบาย เชน ฐานขอมล การปรบเปลยนวฒนธรรมวจยขององคกร ความเปนผนำาเชงสนบสนน (supportive leadership) การปฏบตงานดานทรพยากรมนษยททำาใหเกดการพฒนาอาชพนกวจย นโยบายองคกร ทบรณาการการปฏบตทดทสดสำาหรบการดำาเนนงานวจยและใชงานวจย หรอทรพยากรการฝกอบรมแบบนำาตนเอง (self-directed training) เชน เครองมอ (toolkits)

กระบวนการ หนาท และโครงสราง แบบพงพงทรพยากร (resource dependent) ตองการการลงทนทตอเนองทางดานทรพยากรการเงน ทรพยากรมนษย หรอทรพยากรอน ๆ เพอใหทำาหนาทไดอยางตอเนองและบรรลตามเปาหมาย ซงสามารถบรณาการเขากบการปฏบตการขององคกรทมการจดสรรทรพยากรอยางตอเนอง ตวอยางอาจ

14

ประกอบดวย แผนกวจย (office space) พนทสำานกงาน (office space) การใหทนวจย (research funding) การศกษาแบบตอเนองและการพฒนาทกษะจากการลงมอปฏบต การเปนพเลยง (mentoring) การใหทนสำาหรบการแปลความรและการแลกเปลยนความร การใหทนเพอรวมมอรวมพลงกบหนสวน และการสงเสรมการวจยอยางตอเนอง หากมความตองการวาโปรแกรมทออกแบบเพอ address continues การมอยเหนอชวงเวลาการใหทนทจำากดเวลา การรเรมตองสรางทงกระบวนการและทรพยากรทมความยงยนในตวเอง (self-sustaining) หรอแหลงทนอน ๆ ทมนคงสำาหรบการทำาหนาทแบบพงพงทรพยากร (resource-dependent functions)

7. การยกระดบภาวะผนำา (Enhancing Leadership) เปนกจกรรมทดำาเนนการเพอเพมภาวะความเปนผนำาทมอทธพลตอกจกรรมกลมหรอกจกรรมรายบคคลเพอใหบรรลเปาหมายการวจยและสงเสรมสภาพแวดลอมททำาใหผลตภาพการวจย (research productivity) มเพมขน และบคคลไดรบการกระตนสงเสรมอยางเตมทใหเขารวมในการวจยและการปฏบตงานโดยใชขอมลเชงประจกษเปนฐาน (evidence-based practices)

ภาวะผนำาเกดจากการสนบสนนดานการจดการ ตำาแหนงผบรหารทใชกบการวจยโดยตรง หวหนางานวจยของกลมวชาชพ เครอขาย หรอหนวยเฉพาะขององคกร แชมปการวจย (research ‘champions’) และการบรณาการการสงเสรมการวจยเขากบเอกสารขององคกรและการสอสารทเกยวของกบงานวจย

8. การสรรคสรางหรอการยกระดบวฒนธรรมการวจย (Creating or Enhancing Research Culture) เปนกจกรรมทเกยวของโดยตรงกบการเพมมลคาการวจยตามการรบร โดยการสรางสภาพแวดลอมทการกระตนสงเสรมใหบคคลยดมนผกพนกบการวจยและการแปลความร และรวมงานวจยเขาดวยกนและใชงานวจยในการปฏบตงาน การตดสนใจเชงนโยบายและการปฏบตอยบนฐานของความรและขอคนพบจากงานวจยทมอยทดทสด

15

วฒนธรรมวจยทเอออำานวยอาจพฒนาเปนกจกรรมการสรางศกยภาพทแตกกงกานสาขา ไดแก ความเปนผนำาทเพมขน โครงสรางพนฐานทสนบสนน การสงเสรมการแปลความรและการแลกเปลยนความร กจกรรมการวจยทเพมขน การสรางโอกาสใหคณะทำางานมสวนรวมในการวจยเชงรก และการประยกตใชทกษะ รวมทงการหลอมรวมความเปนหนสวนการวจยใหม ๆ นอกจากนยงอาจเปนกจกรรมทเกยวของโดยตรงในการสรางการเปลยนแปลงวฒนธรรม

9. การสงเสรมและการเขารวมกจกรรมการวจย (Promoting and Engaging in Research Activity) เปนกจกรรมมจดมงหมายในการสรางโอกาสการเขารวมการวจย ประกอบดวย การขยายกจกรรมการวจยในมาตราสวนและขอบเขตทถกขบเคลอนโดยนกวจยและบคคลภายในองคกร หรอผานความรวมมอรวมพลงหรอการเปนผจดการวจยทนำาโดยผอนจากนอกองคกร มการนำาวธการวจยใหม ๆ ทเปนนวตกรรมไปสการปฏบต

1.3 กรอบแนวคดการประเมนและหลกการสรางศกยภาพการวจย1.3.1 กรอบแนวคดการประเมนการสรางศกยภาพการวจย

Cooke (2005) ไดนำาเสนอกรอบแนวคดเพอประเมนการสรางศกยภาพการวจยในการดแลสขภาพ (health care) สำาหรบเปนพนฐานในการวางแผนการจดกระทำาเพอสรางศกยภาพการวจยและการวดความกาวหนาในการสรางศกยภาพการวจย กรอบแนวคดดงกลาวประกอบดวย 2 มต คอ 1) มตระดบโครงสรางของกจกรรมการพฒนา 4 ระดบ ไดแก ระดบบคคล ระดบทม ระดบองคกร และระดบเครอขายหรอระดบการสนบสนนเหนอองคกร (เครอขายและหนวยสนบสนน) และ 2) มตหลกการสรางศกยภาพ 6 ประการ ไดแก 1) การสรางทกษะและความเชอมน (building skills and confidence) 2) การพฒนาความเชอมโยงและความเปนหนสวน (developing linkages and partnerships) 3) การทำาใหมนใจวาการวจยเปนสงทใกลชดกบการปฏบตงาน (ensuring the research is 'close to practice') 4) การ

16

พฒนาการเผยแพรทเหมาะสม (developing appropriate dissemination) 5) การลงทนในโครงสรางพนฐาน (investments in infrastructure) และ 6) การสรางองคประกอบของความสามารถทยงยนและความตอเนอง (building elements of sustainability and continuity) แสดงดงแผนภาพ 2.1

ภายในแผนภาพแตละหลกการแสดงดวยลกศร ซงบงชกจกรรมและกระบวนการทเออตอการสรางศกยภาพ ลกศรทตดผานระดบโครงสรางตาง ๆ แสดงใหเหนวา กจกรรมและการจดกระทำา (interventions) อาจเกดขนไดทงภายในระดบเดยวกนและขามระดบโครงสราง หวลกศรชทง 2 ทศทาง แสดงใหเหนวาหลกการทประยกตใชแตละระดบโครงสรางมผลกระทบตอระดบอน ๆ กรอบแนวคดนยอมรบวา การสรางศกยภาพดำาเนนการอยภายใตบรบทเชงนโยบาย (policy context) ซงสงผลตอความกาวหนาและผลกระทบของการสรางศกยภาพการวจยทเกดขน การตดสนใจเชงนโยบายจะมอทธพลตอโอกาสการพฒนานกวจย การเออใหเกดความรวมมอรวมพลงในการวจย การสนบสนนอาชพวจย การใหทนวจยตามลำาดบความสำาคญของการปฏบตงาน และมอทธพลตอความยงยนและการดำารงอยของโครงสรางพนฐานทสนบสนน เชน เครอขายการวจย (Cooke, 2005)

17

แผนภาพ 2.1 กรอบแนวคดการประเมนการสรางศกยภาพการวจย (Cooke, 2005)

1.3.2 หลกการสรางศกยภาพการวจยCooke (2005) เสนอหลกการสรางศกยภาพวจย 6 ประการ โดย

ใหคำาอธบายเหตผลและเกณฑบางประการของแตละหลกการไวแตไมสมบรณ เมอมการนำากรอบแนวคดนไปใชจงควรมการสรางหรอพฒนาตวเกณฑ (body of criteria) ใหเหมาะสมตอไป รายละเอยดของหลกการสรางศกยภาพแตละหลกการมดงน

หลกการท 1 การสรางศกยภาพการวจยโดยการพฒนาทกษะและความเชอมนทเหมาะสมผานการฝกอบรมและการสรางโอกาสในการใชทกษะ

หลกการและเหตผลการพฒนาทกษะการวจยในผปฏบตงานมความจำาเปน โดยดำาเนนการ

ผานการฝกอบรม การใหคำาปรกษา (mentorship) และการนเทศกำากบ

18

ดแล (supervision) มหลกฐานเชงประจกษทแสดงใหเหนวา การพฒนาทกษะการวจยทำาใหกจกรรมการวจยเพมมากขน และชวยเพมทศนคตทดตอการดำาเนนการวจยและการรวมมอรวมพลงในการทำาวจย งานวจยสวนหนงกลาววา การขาดการฝกอบรมและทกษะการวจยเปนอปสรรคตอการทำาวจย การประยกตและใชทกษะการวจยในการปฏบตงานมความสำาคญตอการสรางความเชอมน และทำาใหการเรยนรเขมแขง

การพฒนาทกษะการวจยควรใชชดการเรยน (learning packages) ทยดหยน (flexible) และขยายออกไป (outreach) การฝกอบรมควรจะมความครอบคลม (inclusive) และเหมาะสมกบทกษะ ภมหลง และทฤษฎทวาดวยความรหรอญาณวทยา (epistemologies) ของกลมวชาชพทเกยวของ โดยใชวธวทยา (methodologies) และตวอยางทจะสนบสนนการเรยนรและประสบการณทเหมาะสม เพอพฒนาการผสมผสานของวชาชพเพอสนบสนนการวจย นอกจากนควรพจารณาวาวธการจดเรยนการสอน และเนอหาของโปรแกรมทสนบสนนไดสะทอนภมหลง ภาระงาน และทกษะของผเขารวมอยางไร ตวอยางเชน ประเภทของการสอนวธการวจยของเครอขายและหนวยงานสนบสนน ควรจะสะทอนใหเหนถงพสยและความสมดลของทกษะทจำาเปนสำาหรบการวจยดานการบรการสขภาพ (health service research) ทงวธการวจยเชงคณภาพและเชงปรมาณ และควรตรวจสอบการพฒนาทกษะทอยในบรบทของการพฒนาอาชพ และโอกาสในการประยกตใชทกษะในการปฏบตงาน

สำาหรบระดบทมและเครอขาย ควรตรวจสอบเกยวกบการถายโอนความรทจะปรากฏใหเหนวาเปนประโยชน ตวอยางเชน ทมอาจแบงปนความเชยวชาญในโครงการเพอสรางทกษะในนกวจยทยงไมมประสบการณ และการแบงภาระงานทเหมาะสม ผานการอานเอกสารงานวจย การวจย และการแบงปนสงเหลานกบทม/เครอขาย

ความเชอเกยวกบการกาวออกนอกเขตปลอดภย (safety zone) อาจกระตนความเชอมนและความสามารถในการทำาวจยเพมขน ซงอาจ

19

แสดงใหเหนในระดบบคคลโดย นกวจยทเปนผปฏบตการ ( practitioner-researcher) มบทบาทการบรหารจดการ (management role) การกำากบดแล (supervising) ผอน หรอการจดการกบวธการใหม ๆ ในการวจย หรอในการทำางานรวมกบกลมอน ๆ ในโครงการวจย ตวอยางบางสวนของเกณฑสำาหรบการวดทกษะและระดบความเชอมนแสดงในตาราง 2.1

ตาราง 2.1 การสรางทกษะและความเชอมนระดบโครงสราง ตวอยางของเกณฑทเสนอแนะ

ระดบบคคล ทกษะทพฒนา (และวธการ) หลกฐานเกยวกบการพฒนาทกษะทกาวหนา

(progressive skill development) หลกฐานเกยวกบการสรางความเชอมนโดยการแบงปน

ทกษะใหมกบผอน การประยกตใชทกษะทมอยในสถานการณใหม การปฏบตงานวจยกบกลมวชาชพอน

งานวจยทรบผดชอบระดบทม ทกษะทพฒนา (และวธการ)

การผสมผสานทกษะของทม การถายทอดทกษะ/ความร ทตดตาม (ทนทางปญญา) หลกฐานเกยวกบการพฒนาทกษะทกาวหนา หลกฐานเกยวกบการสรางความเชอมนโดยการแบงปน

ทกษะใหมกบผอน การประยกตใชทกษะทมอยในสถานการณใหม การปฏบตงานวจยกบกลมวชาชพอน

งานวจยทรบผดชอบระดบองคกร หลกฐานเกยวกบการประเมนความตองการจำาเปนใน

การฝกอบรมการวจย (training research needs assessment)

การหาและการใชทนการฝกอบรม (training funds) หลกฐานเกยวกบงานทขยายออกไปทดำาเนนการใน

องคกร Evidence of outreach work undertaken in organizations

ระดบของทกษะในพนกงานและการผสมผสานทกษะใน

20

ระดบโครงสราง ตวอยางของเกณฑทเสนอแนะทกกลม

หลกฐานเกยวกบการจบคนกวจยมอใหมและนกวจยทมประสบการณ

งานวจยทรบผดชอบ เงนทนทไดรบอนมตระดบเหนอองคกร (เครอขายและหนวยสนบสนน)

การจดใหมแพคเกจการเรยนรแบบยดหยน (flexible learning packages)

การจดใหมการฝกอบรมตามทกษะ ภมหลง และความตองการจำาเปนของกลมวชาชพทแตกตางกน

ตวอยางของการถายโอนความร/ขอมลสารสนเทศ (โดยกลไกทหลากหลาย ไดแก การประชมเชงปฏบตการ เวทการอภปรายโดยใชเวบเปนฐาน)

หลกฐานเกยวกบงานทขยายออกไป การใชเวลาและการใชงาน

การตอบสนองตอความตองการจำาเปนทองกบงาน หลกฐานเกยวกบโอกาสในการแลกเปลยน

(secondment opportunities) ทเสนอและดำาเนนการ

หลกการท 2 การสรางศกยภาพการวจยโดยสนบสนนการวจยท ใกลชดกบการปฏบตงาน เพอใชประโยชนจากงานวจย“ ”

หลกการและเหตผลการสรางงานวจยทเปนประโยชนสำาหรบการปฏบตงานเปนปรชญา

พนฐานในการพฒนาศกยภาพการวจยทางดานสขภาพ The North American Primary Care Group ไดกำาหนดเปาหมายสงสดของการพฒนาศกยภาพการวจยไวคอ การสรางและการประยกตใชความรใหมในการปรบปรงสขภาพของบคคลและครอบครว มหลกฐานสนบสนนวา การวจยทมประโยชน คอ การวจยทดำาเนนการใกลชดกบการปฏบตงาน ดวยเหตผลสองประการ ประการแรก คอ การสรางความรจากการวจย เปนสงทเกยวของกบผใชบรการและขอกงวลในการปฏบตงาน นกวชาการยนยนวา

21

คำาถามการวจยทมประโยชนและเกยวของมากทสด คอ คำาถามทสรางโดยผปฏบตงานและการบรการ หรอการใหคำาปรกษากบผปฏบตงานและการบรการ ผกำาหนดนโยบาย และผใชบรการ ผปฏบตงานและผกำาหนดนโยบายมแนวโนมทจะมสวนรวมในการวจยหากเหนวาการวจยมความเกยวของกบการตดสนใจของตนเอง ความคดเกยวกบการสรางงานวจยทใกลชดกบการปฏบตงานไมไดหมายความวา เปนงานวจยขนาดเลก (small scale) แตเปนการวจยทมความเกยวของอยางมากกบการปฏบตงานหรอขอกงวลทางดานนโยบาย เครอขายขนาดใหญของผปฏบตงานสามารถเออใหเปนงานวจยขนาดใหญ (large scale) ได ประการทสอง คอ การสรางศกยภาพการวจยทใกลชดกบการปฏบตงานมประโยชน เนองจากทกษะในการคดวเคราะห (critical thinking) ทเกดขนสามารถนำาไปใชในการฝกการตดสนใจ และสนบสนนแนวทางการพฒนาคณภาพในองคกร ตวอยางบางสวนของเกณฑการวดหลกการความใกลชดกบการปฏบตงาน แสดงในตาราง 2.2

ตาราง 2.2 การใกลชดกบการปฏบตงานระดบโครงสราง ตวอยางของเกณฑทเสนอแนะ

ระดบบคคลและทม หลกฐานของความเชยวชาญทางคลนกและ 'ลางสงหรณ' ในคำาถามการวจยและโครงการ

ตวอยางของการคดเชงวพากษทใชในการปฏบตงาน หลกฐานเกยวกบการวดผลลพธทใชผปวยเปน

ศนยกลางในโครงการ และผลกระทบของโครงการทมตอคณภาพชวตของผปวย ไดแก ทนทางสงคม และการดแลสขภาพ (health gain)

การใชวธวทยา (methodologies) ทมงเนนการปฏบตการ (action orientated)

หลกฐานเกยวกบระดบและธรรมชาตของการมสวน

22

ระดบโครงสราง ตวอยางของเกณฑทเสนอแนะรวมของผใชบรการ

ระดบองคกร หลกฐานเกยวกบคำาถามการวจยทมาจากชองวางของความรในระดบองคกร

การวดเกยวกบวฒนธรรมทการวจยเปนสงทมคณคา ไดรบการยอมรบ ไดรบการสงเสรม และสนกเพลดเพลน (enjoyed)

หลกฐานเกยวกบการสนบสนน/การมสวนรวมในการบรหารจดการโครงการวจย

หลกฐานเกยวกบการสนบสนนความเชอมโยงของผใชบรการในการวจย

ระดบเหนอองคกร (เครอขายและหนวยสนบสนน)

หลกฐานเกยวกบคำาถามวจยทพฒนาจากการปฏบตงาน ความตองการจำาเปน และการจดลำาดบความสำาคญ

การประสานความรวมมอของโครงการวจยระหวางองคกรดานสขภาพและมหาวทยาลย

การพฒนาและการใชผลลพธทวดความเปนประโยชนสำาหรบการวจยและการปฏบตงาน

การพฒนาและใชวธการประสทธผลดานคาใชจาย (cost effectiveness methodologies)

การดำาเนนการดวยวธการทมงเนนการวจยเชงปฏบตการ

การพฒนาบญชรายชอของผใชบรการ (service user panels)

หลกการท 3 การยกระดบการสรางศกยภาพการวจยโดยความเชอมโยง ความเปนหนสวน และความรวมมอรวมพลง

หลกการและเหตผล การสรางความเปนหนสวนและความรวมมอรวมพลงเปนสวนสำาคญ

ในการสรางศกยภาพเนองจากเปนกลไกททำาใหเกดการแลกเปลยน เกดการพฒนา และยกระดบความรและทกษะการวจยจากการปฏบตงาน ความ

23

เชอมโยงระหวางการปฏบตงานและดานวชาการชวยการใชงานวจยและผลกระทบของงานวจยเพมขน

ความเชอมโยงทยกระดบการสรางศกยภาพการวจยสามารถเกดขนไดหลายแบบ ไดแก ระหวาง มหาวทยาลยและการปฏบตงาน ระหวางนกวจยทมประสบการณและนกวจยมอใหม ระหวางกลมวชาชพตาง ๆ ระหวางภาคสวนตาง ๆ ทเกยวของ ระหวางผใชบรการ ผปฏบตงาน และนกวจย ระหวางนกวจยและผกำาหนดนโยบาย จนถงระหวางประเทศตาง ๆ

ทนทางปญญา (ความร) และทนทางสงคม (ความสมพนธ) ซงยกระดบความสามารถในการทำาวจยสามารถสรางขนไดโดยดำาเนนการผานเครอขายและการสรางความเปนหนสวน การสรางความไววางใจ (trust) ใหเกดขนระหวางกลมและบคคลตาง ๆ สามารถทำาใหการแลกเปลยนความรและขอมลเพมขนได ซงมประโยชนตอการพฒนาความคดในการวจย (research ideas) ทเหมาะสม และยงมประโยชนตอกระบวนการวจยโดยรวมทงหมด รวมถงผลกระทบของผลการวจยอกดวย ตวอยางบางสวนของเกณฑการวดความเชอมโยงและความรวมมอรวมพลง แสดงในตาราง 2.3

ตาราง 2.3 ความเชอมโยง ความเปนหนสวน และความรวมมอรวมพลงระดบโครงสราง ตวอยางของเกณฑทเสนอแนะ

ระดบบคคล บคคลททำางานรวม เพอไดรบความรและแบงปนความร หลกฐานเกยวกบจำานวนของความเปนหนสวนการวจย

ทเพมขน หลกฐานเกยวกบการปฏบตงานระหวางผเชยวชาญใน

วชาชพ (inter-professional working)ระดบทม บคคลททมทำางานรวม ดานวชาการและการปฏบตงาน

การพฒนาเครอขาย (ปฏบตงานกบทมอน) หลกฐานเกยวกบความเชอมโยงระหวางผเชยวชาญใน

วชาชพและอน ๆระดบองคกร ความเชอมโยงกบมหาวทยาลย/ RDSUs

หลกฐานเกยวกบหนาทรวมกบมหาวทยาลย

24

ระดบโครงสราง ตวอยางของเกณฑทเสนอแนะ หลกฐานเกยวกบการปฏบตงานกบองคกรดานบรการ

อน ๆ เกยวกบการวจย หลกฐานเกยวกบการชวยเหลออดหนน/การเปน

สมาชกเครอขาย การปฏบตงานกบองคกรการใหทน

ระดบเหนอองคกร (เครอขายและหนวยสนบสนน)

Joint posts hosted หลกฐานเกยวกบความรวมมอรวมพลงกบผปฏบตงาน

ทมงานเครอขาย และองคกร ในการปฏบตงานการดแลสขอนามย

การพฒนาความเชอมโยงกบเครอขาย ความเชอมโยงระหวางชาต

หลกการท 4 การสรางศกยภาพการวจยควรมการเผยแพรทเหมาะสมเพอทำาใหเกดผลกระทบสงสด

หลกการและเหตผลการวดผลกระทบของการสรางศกยภาพการวจยทไดรบการยอมรบ

อยางกวางขวางคอ การเผยแพรงานวจยทมการตพมพซงมเพอนรวมวชาชพตรวจสอบ (peer reviewed) และการนำาเสนอผลงานในการประชมทางวชาการตอชมชนทางดานวชาการและการปฏบตงาน อยางไรกตามหลกการนไดเพมเตมจากวธการเผยแพรแบบดงเดม โดยใชวธการทดสอบการตดสนใจ (litmus test) ทระบความสำาเรจของการสรางศกยภาพคอ การมผลกระทบตอการปฏบตงานและผลกระทบทางสงคมของการวจย เชน ผลตอสขภาพของผปวยและชมชน กลยทธการเผยแพรควรมความหลากหลายของวธการท 'เหมาะสมกบวตถประสงค' ไดแก การเผยแพรแบบดงเดม และวธการอน ๆ เชน เครองมอและโปรแกรมของการดำาเนนงาน โปรโตคอล จดทำาสงพมพ และการเผยแพรผาน factsheets สอ และอนเทอรเนต เปนตน นอกจากนควรพจารณาการเผยแพรและตดตามการใชงานผลตภณฑและเทคโนโลยทเกดจากการสรางศกยภาพ

25

การวจยซงเกยวของกบผลลพธทางเศรษฐกจ ตวอยางบางสวนของเกณฑการวดการเผยแพรทเหมาะสมแสดงในตาราง 2.4

ตาราง 2.4 การเผยแพรทเหมาะสมและผลกระทบระดบโครงสราง ตวอยางของเกณฑทเสนอแนะ

ระดบบคคลและทม รายงานในการวจยและบนทกการปฏบตงาน การนำาเสนอในการประชมวชาการ การเผยแพรผลการวจย หลกฐานเกยวกบอทธพลทมตอกลยทธระดบทองถน

และการวางแผนระดบองคกร ความงายในการเขาถงการวจยทดำาเนนการในระดบ

ทองถน โปรแกรมสมมนาทเกยวของงานวจยทดำาเนนการ ตวอยางของหลกฐานทองการปฏบตงานและการ

ประยกตใชความรทพฒนาระดบทองถนในนโยบายเชงกลยทธและการปฏบตงาน

การใหทนสนบสนนผปฏบตงานและทมงานเพอเผยแพรผลการวจย

การประยกตใชทรพยสนทางปญญาทเสนอตามการวจยและพฒนาทพฒนาในองคกรทประสบความสำาเรจ

ระดบเหนอองคกร (เครอขายและหนวยสนบสนน)

รายงานทมจดเนนเกยวกบการวจยดานบรการสขภาพ ทเขยนโดยผปฏบตงาน

การนำาเสนอในการประชมวชาการในการประชมทเนนการปฏบต

การเผยแพรแบบประยกต การเผยแพรนวตกรรม การประยกตใชทรพยสนทางปญญาทเสนอตามการ

วจยและพฒนาทพฒนาในหนสวนองคกรดานสขภาพทประสบความสำาเรจ

26

หลกการท 5 การสรางศกยภาพการวจยควรมองคประกอบของความตอเนองและความยงยน

หลกการและเหตผล คำานยามของการสรางศกยภาพแสดงใหเหนวาควรจะมองคประกอบ

ของความยงยนซงหมายถง การบำารงรกษาและความตอเนองของทกษะทไดมาใหมและโครงสรางในการดำาเนนการวจย แตเอกสารและงานวจยทเกยวของไมไดคนหาแนวคดน ซงสวนหนงอาจจะเปนจากปญหาเกยวกบการวดการสรางศกยภาพ ซงเปนเรองยากทจะรวาความคดรเรมมความกาวหนาอยางไร และความกาวหนานนมความมนคงอยางไร หากไมมการเทยบเคยง (benchmarks) หรอผลลพธทจะแสดงใหเหน

การสรางศกยภาพใหเกดความยงยนสามารถทำาไดโดยการใชทกษะในการปฏบตงาน การวดความยงยนจงควรพจารณาจาก การใหโอกาสเพมพนทกษะและประสบการณ และอาจเชอมโยงไปสแนวคดของบนไดเลอนอาชพ (career escalator) นอกจากนยงเกยวของกบการใชศกยภาพทสรางไว ตวอยางเชน การมสวนรวมกบผทไดรบการพฒนาทกษะในการชวงรเรมการสรางศกยภาพการวจยกอนหนาน เพอชวยใหนกวจยมอใหมมาเปนผเชยวชาญ และการการจดวางตำาแหนงบคคลทมความเชยวชาญกบองคกรอยางเหมาะสม และควรวดจากจำานวนของโอกาสในการระดมทนสำาหรบการใชทกษะในการปฏบตงานวจยอยางตอเนอง ตวอยางบางสวนของเกณฑการวดความยงยนและตอเนอง แสดงในตาราง 2.5

ตาราง 2.5 ความตอเนองและความยงยนระดบโครงสราง ตวอยางของเกณฑทเสนอแนะ

ระดบบคคล การเขาถงการใหทนสำาหรบการประยกตใชทกษะอยางตอเนอง (grants and fellowships)

27

ระดบโครงสราง ตวอยางของเกณฑทเสนอแนะ สญญาแบบตอเนองกบผรวมมอรวมพลง/ความเชอม

โยง ตวอยางของการสนบสนนอยางตอเนอง และการเตร

ยมการนเทศตดตามระดบทม การยอมรบและการจบคทกษะ

การเขาถงการใหทนสำาหรบการประยกตใชทกษะอยางตอเนอง

ระดบองคกร โอกาสการแลกเปลยน (secondment opportunities) ทมอยและใช

การเขาถงและการใชเงนทนทตอบสนองตอทองถน การยอมรบและการจบคทกษะ ตวอยางของความรวมมอรวมพลงทตอเนอง

ระดบเหนอองคกร (เครอขายและหนวยสนบสนน)

ตวอยางของความรวมมอรวมพลงทตอเนอง การสนบสนนทเชอมโยงภายในเสนทางอาชพ ทนเลาเรยนทสนบสนน

หลกการท 6 การยกระดบการสรางศกยภาพการวจยดวยโครงสรางพนฐานทเหมาะสม

หลกการและเหตผล โครงสรางพนฐาน ไดแก โครงสรางและกระบวนการทกำาหนดขนเพอ

ใหโครงการวจยสามารถดำาเนนการไดอยางราบรนและมประสทธภาพ ตวอยางเชน ทกษะการบรหารจดการโครงการ (project management skills) ทมความจำาเปนเพอใหโครงการเดนหนาตอไปโดยวดในสงทเกยวของกบการสรางศกยภาพ การทำาใหการวจยเปนสวนหนงของลกษณะงานในบางตำาแหนงอาจเปนประโยชนใหงานวจยดำาเนนการอยางชอบธรรมซงสามารถใชเปนเครองมอสำาหรบการประเมนศกยภาพการวจยได โดยไมเพยงแตเปนการสงเสรมใหการวจยเปนทกษะและกจกรรมหลกเทานน แตยงเปนการทบทวนในการประเมนประจำาปดวย รวมถงการลนไหลของขอมลสารสนเทศเกยวกบการเรยกรองใหมการ

28

ระดมทนและการใหทน และการประชมวชาการ ความสำาคญของการตระเตรยมเวลาคมครอง (protected time) และการทดแทน (backfill) รวมทงการระดมทนเพอสนบสนนสงเหลาน เปนหลกการสำาคญทจะชวยเสรมสรางศกยภาพ การเตรยมการดงกลาวอาจลดอปสรรคในการมสวนรวมและทำาใหพฒนาทกษะและความกระตอรอรนได ตลอดจนโครงสรางพนฐานทจะชวยสนบสนนการวจยกบผปฏบตงานใหมในแงของระบบการจดการงานวจย และกรอบจรยธรรมการวจย ตวอยางของเกณฑสำาหรบการวดโครงสรางพนฐานทเหมาะสมแสดงดงตาราง 2.6

ตาราง 2.6 โครงสรางพนฐานระดบโครงสราง ตวอยางของเกณฑทเสนอแนะ

ระดบบคคล หลกฐานเกยวกบการบรหารจดการโครงการ รายละเอยดเกยวกบโครงสรางการใหคำาปรกษาและการ

นเทศตดตาม การวจยเปนสวนหนงของคำาบรรยายลกษณะงานและ

การตรวจสอบทบทวนในการประเมนประจำาประดบทม หลกฐานเกยวกบการบรหารจดการโครงการ

รายละเอยดเกยวกบโครงสรางการใหคำาปรกษา และการนเทศตดตาม

เวลาคมครองทดำาเนนการระดบองคกร หลกฐานเกยวกบกลยทธการเผลแพรขอมลสารสนเทศ

ดานการวจยและพฒนา การใชและการมอยของเวลาคมครอง หลกฐานเกยวกบการมอยและการทดแทน การวจยเปนสวนหนงของการประเมนประจำาปสำาหรบ

บางงาน หลกฐานเกยวกบความชวยเหลอกบรฐบาลและ

จรยธรรมระดบเหนอองคกร (เครอขายและหนวยสนบสนน)

ธรรมชาตของความรวมมอรวมพลง กจกรรมการแลกเปลยนขอมลสารสนเทศขององคกร

29

ตอนท 2 แนวคดเกยวกบการพฒนาตวบงชเนอหาสาระในตอนนแบงนำาเสนอเปน 5 หวขอ ไดแก 1) ความหมาย

ของตวบงช 2) ประเภทของตวบงช 3) ประโยชนของตวบงช และ 4) กระบวนการพฒนาตวบงช รายละเอยดของแตละหวขอมดงน

2.1 ความหมายของตวบงชคำาวา ตวบงช มาจากคำาวา indicator ซงกรมวชาการ (2544) ได

บญญตศพทภาษาไทยใชแทนไว 2 คำา คอ คำาวา ตวบงช และ คำาวา ตว“ ” “ชวด โดยในงานวจยนเลอกใชคำาวาตวบงช ซงเปนคำาทใชกนแพรหลาย”โดยเฉพาะอยางยงในการประเมนผลการศกษา ดงเอกสารมาตรฐานการศกษาเพอการประกนคณภาพภายนอก จดทำาโดยสถาบนพฒนามาตรฐานการศกษาแหงชาต สำานกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาต (2544) ซงพฒนามาตรฐาน ตวบงช และเกณฑสำาหรบการประกนคณภาพตามพระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ. 2542 และเอกสารของสำานกงานรบรองมาตรฐานและประเมนคณภาพการศกษา (องคการมหาชน)

นงลกษณ วรชชย และคณะ (2551) ไดนำาเสนอสาระโดยสรปเกยวกบความหมายของตวบงชไววา ตวบงช (indicator) มความหมายใกลเคยงกบคำาวา ดชน (index) ดกชนนาร Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary (1991) ใหคำาอธบายวา indicator มรากศพทมาจากภาษาละตน in = in, to + dicare = declare, point out หรอ indicare = to point out, to indicate เรมใชในภาษาองกฤษครงแรกเมอป ค.ศ. 1660 และใหความหมายวา ตวบงช หมายถงเครองมอ (device) เครองวดระบปรมาณ (gauge) หนาปด (dial) เครองบนทก (register) หรอ ตวช (pointer) ใด ๆ สำาหรบวด หรอบนทก หรอแสดงอกนยหนงหมายถงกลมของคาสถตทนำามารวมกนเพอระบสภาพเศรษฐกจ

30

สวนคำาวา index นนมรากศพทมาจากภาษาละตนวา indicis = an informer that which points out เรมใชในภาษาองกฤษครงแรกเมอป ค.ศ. 1571 มความหมายถงตวช (pointer) หรอตวบงช (indicator) เชนเขมนาฬกาชบอกเวลาบนหนาปด ทใชบอก แสดง หรอแทนปรมาณ เชนดชนวดความสามารถ (index of ability) อกนยหนงมความหมายถงสดสวน หรออตราสวนระหวางปรมาณสองจำานวน หรอการเปรยบเทยบปรมาณระหวางเวลาหนงกบอกเวลาหนง อนเปนความหมายของเลขดชน (index number) ซงเรมใชในภาษาองกฤษเมอป ค.ศ. 1896 เมอพจารณาตามความหมายในดกชนนาร ตวบงชมความหมายกวางกวาดชน ดชนจดวาเปนตวบงชชนดหนง โดยทลกษณะของดชนตองอยในรปของอตราสวนระหวางปรมาณสองจำานวน แตตวบงชไมมขอจำากดวาจะตองอยในรปอตราสวน

จากการทบทวนเอกสารของ Johnstone (1981) Fitz-Gibbon (2002) ซงสรปลกษณะของตวบงชซงชวยใหเขาใจความหมายของตวบงชดขนไว 5 ประการ ดงน (นงลกษณ วรชชย และคณะ, 2551)

1. ตวบงชตองระบสารสนเทศเกยวกบสงหรอสภาพทศกษาอยางกวาง ๆ ตวบงชตองใหสารสนเทศทถกตองแมนยำาไมมากกนอย (more or less exactness) แตไมจำาเปนตองถกตองแมนยำาแนนอนอยางละเอยดถถวน (precise) ตวบงชมความหมายเทยบเคยงไดกบกระดาษลตมสซงบงชสภาพความเปนกรด/ดางในวชาเคม กระดาษลตมสสแดงจะเปลยนเปนสนำาเงนในสารละลายทมฤทธเปนดาง และกระดาษลตมสสนำาเงนจะเปลยนเปนสแดงในสารละลายทมฤทธเปนกรด ดงนนนกเคมจงสามารถตรวจสอบสภาวะความเปนกรด/ดางไดโดยใชกระดาษลทมส โดยไมจำาเปนตองใชกระบวนการทดสอบความเปนกรด/ดางทางเคมดวยวธการทซบซอน ซงใหผลการวดอยางละเอยดถกตองแนนอนกวากระดาษอนดเคเตอร

2. ตวบงชแตกตางจากตวแปร ถงแมวาตวบงชจะใหสารสนเทศแสดงคณลกษณะของสงหรอสภาพทศกษา เหมอนตวแปรซงใหคาทแสดง

31

ถงปรมาณ/ลกษณะของปรากฏการณทนกวจยสนใจศกษา แตตวบงชกไมเหมอนตวแปร เพราะตวแปรจะใหสารสนเทศของปรากฏการณทศกษาเฉพาะดาน (facet) เพยงดานเดยว มใชสารสนเทศสรปรวมทกดาน แตตวบงชใหสารสนเทศเปนภาพรวมกวางๆ ของสงหรอสภาพทศกษา เพราะตวบงชเปนตวแปรประกอบ (composite variable) หรอ องคประกอบ (factor) ตวบงชอาจม 20-30 ตวทสรางจากตวแปรหลายรอยตวกได

3. คาของตวบงช (Indicator Value) แสดงถงปรมาณ (Quantity) ตวบงชตองแสดงสภาพทศกษาเปนคาตวเลข หรอเปนปรมาณเทานน ไมวาสงทศกษาจะเปนสภาพเชงปรมาณหรอคณภาพ และการแปลความหมายคาของตวบงชตองแปลความหมายเปรยบเทยบกบเกณฑ หรอมาตรฐานทกำาหนดไวแลวในตอนสรางตวบงช ดงนนการสรางตวบงชตองมการกำาหนดความหมายและเกณฑเกยวกบตวบงชอยางชดเจน ความหมายของตวบงชในประเดนนแยกความแตกตางระหวางตวแปร และตวบงชออกจากกนไดชดเจนขน การวดตวแปรตองไดคาทมความหมายโดยไมตองมเกณฑหรอมาตรฐานในการแปลความหมาย แตตวบงชตองมการกำาหนดเกณฑหรอมาตรฐานควบคกนกบการแปลความหมาย

4. คาของตวบงชแสดงสารสนเทศ ณ จดเวลาหรอชวงเวลา (Time Point/Time Period) ตวบงชแสดงคาของสงหรอสภาพทตองการศกษาเฉพาะจดหรอชวงเวลาทกำาหนด ตวบงชบางตวอาจใหสารสนเทศเฉพาะปใดปหนง หรอเดอนใดเดอนหนง และตวบงชบางตวอาจใหสารสนเทศเกยวกบสภาพการพฒนา หรอการดำาเนนงานในชวงเวลา 5 เดอน หรอ 3 ปกได นอกจากนตวบงชอาจใหสารสนเทศประกอบดวยคาหลายคาเปนอนกรมเวลา (time series) กได เมอนำาตวบงชทไดจากจดเวลา หรอชวงเวลาตางกนมาเปรยบเทยบกน จะแสดงถงสภาพความเปลยนแปลงของสภาพทตองการศกษาได

5. ตวบงชเปนหนวยพนฐาน (Basic Units) สำาหรบการพฒนาทฤษฎ การวจยเพอพฒนาทฤษฎใหมมการดำาเนนงานทสำาคญเฉพาะสวนท

32

เกยวกบตวแปร 4 ขนตอน ขนตอนแรก คอการบรรยายสภาพปรากฏการณทศกษาวจย ขนตอนทสอง คอ การนยามสงกปหรอแนวคดเชงทฤษฎของปรากฏการณทศกษาวจย เปนภาพรวมทครอบคลมความหมายของปรากฏการณทศกษา ขนตอนทสาม คอการกำาหนดนยามเชงปฏบตการของปรากฏการณ ในขนตอนนนกวจยตองกำาหนดนยามเฉพาะเจาะจงวาปรากฏการณนนวดไดจากตวแปรอะไร และใชเครองมอชนดใด วดจากใคร และขนตอนสดทาย คอการวางแผนการเกบรวบรวมขอมลเพอนำามาสรางตวแปรปรากฏการณทศกษาวจย ในการดำาเนนงานทงสขนตอนน การกำาหนดนยามเชงทฤษฎ และการกำาหนดนยามเชงปฏบตการ ควรจะตองสอดคลองและตรงกน แตในความเปนจรงมความแตกตางระหวางนยามทงสองแบบ นยามเชงทฤษฎบอกความหมายของสงกปในภาพรวม แตนยามเชงปฏบตการบอกความหมายทเฉพาะเจาะจง เมอนกวจยวเคราะหขอมลโดยศกษาความสมพนธระหวางตวแปร และพบความสมพนธ นกวจยมกจะอนมานความสมพนธระหวางตวแปรทไดจากการวดไปสความสมพนธระหวางสงกป หรอตวบงชเชงทฤษฎในกลมประชากร ดงนนถาตวบงชเชงทฤษฎและตวแปรในการวจยมความแตกตางกน การอนมานความสมพนธระหวางตวแปรในการวจย ไปสความสมพนธระหวางตวบงชเชงทฤษฎจงไมถกตอง Johnstone (1981) จงเสนอแนะใหนกวจยเกบรวบรวมและวเคราะหขอมลทเปนตวบงช และใชตวบงชเปนหนวยพนฐานสำาหรบการวจยเพอสรางทฤษฎ

จากลกษณะของตวบงชทง 5 ประการขางตน สรปไดวา ตวบงช หมายถง ตวแปรประกอบ หรอองคประกอบทมคาแสดงถงลกษณะหรอปรมาณของสภาพทตองการศกษา ณ ชวงเวลาหนง คาของตวบงชแสดง/ระบ/บงบอกถงสภาพทตองการศกษาเปนองครวม แตมความชดเจนเพยงพอทจะใชในการเปรยบเทยบกบเกณฑทกำาหนดไวเพอประเมนสภาพทตองการศกษาได และใชในการเปรยบเทยบระหวางชวงเวลาทตางกนเพอใหทราบถงความเปลยนแปลงของสภาพทตองการศกษาได

2.2 ประเภทของตวบงช

33

นงลกษณ วรชชย และคณะ (2551) ไดสงเคราะหประเภทของตวบงชตามเกณฑทใชในการจดแยกประเภทสรปได 8 แบบ ดงน

1. การจดแยกประเภทตามทฤษฎระบบ สามารถแบงตวบงชไดเปน 3 ประเภท ไดแก ตวบงชดานปจจย (input indicators) ตวบงชดานกระบวนการ (process indicators) และตวบงชดานผลผลต (output indicators) ซงรวมถงดานผลลพธและผลกระทบทเกดขนในระบบดวย

2. การจดแยกประเภทตามลกษณะนยามของตวบงช ในการสรางและพฒนาตวบงชตองมการใหนยามตวบงช ลกษณะการใหนยามทแตกตางกนทำาใหนกวชาการแบงประเภทตวบงชเปน 2 ประเภท ไดแก ตวบงชแบบอตนย (subjective indicators) เปนตวบงชทใชในกรณทนกวชาการยงมความรเกยวกบเรองทศกษาไมมากนก หรอใชในสถานการณทมการใหนยามตวบงชไวหลวม ๆ ยงไมชดเจน ใชในการศกษาเฉพาะเรองการนยามตวบงชแบบอตนยนมสวนทนกวชาการตองใชวจารณญาณพจารณาตดสนใจ และตวบงชแบบปรนย (objective indicators) เปนตวบงชทมการใหนยามไวชดเจน และไมมสวนทตองใชวจารณญาณของนกวชาการแตอยางใด ตวบงชประเภทนมกใชในการประเมน การตดตาม และการเปรยบเทยบระบบระหวางประเทศ

3. การจดแยกประเภทตามวธการสรางและพฒนาตวบงช ตวบงชการศกษาแบงตามวธการสรางและพฒนาตวบงชไดเปน 3 ประเภท ไดแก ตวบงชตวแทน (representative indicators) เปนตวบงชทสรางขนจากตวแปรเพยงตวเดยวใหเปนตวแทน ตวแปรอนๆ ทบอกลกษณะหรอปรมาณของสภาพทตองการศกษาได ตวบงชแยกยอย (disaggregative indicators) เปนตวบงชยอยทแตละตวเปนอสระตอกน และบงชลกษณะ หรอปรมาณของสภาพทตองการศกษาเฉพาะดานใดดานหนงเพยงดานเดยว การทจะบงชสภาพองครวมจะตองใชตวบงชยอยทกตวรวมกนทงชด และตวบงชรวม หรอตวบงชประกอบ (composite indicators) เปนตวบงชทเกดจากการรวมตวบงชยอยหลายตวเขาดวยกน โดยใหนำาหนกความสำาคญตามทเปนจรง ตวบงชชนด

34

นใหสารสนเทศทมคณคา มความเทยง และความตรงสงกวาตวบงชสองประเภทแรก จงเปนประโยชนตอการวางแผนงาน การกำากบ ตดตามดแล และการประเมนผลการดำาเนนงาน และเปนทนยมใชกนมากในปจจบน

4. การจดแยกประเภทตามลกษณะตวบงชยอยทใชสรางตวบงชรวม ตวบงชยอยทนำามาสรางตวบงชรวม มลกษณะแตกตางกนแบงไดหลายประเภทตามเกณฑในการแบง ดงนนการจดแยกประเภทตวบงชจงแบงไดหลายวธตามลกษณะการแบงประเภทของตวบงชยอย ในทนจะนำาเสนอเฉพาะการจดแยกประเภททสำาคญ 3 วธ วธแรก คอการจดแยกประเภทตวบงชตามระดบการวด วธนจดแยกไดเปน 4 ประเภท คอ ตวบงชนามบญญต (nominal indicators) ตวบงชเรยงอนดบ (ordinal indicators) ตวบงชอนตรภาค (interval indicators) และตวบงชอตราสวน (ratio indicators) ตวบงชรวมทสรางจากตวบงชยอยระดบใดจะมระดบการวดตามตวแปรนนดวย โดยทวไป ตวบงชทนยมใชกนมาก ไดแก ตวบงชอนตรภาค ตวบงชอตราสวน และตวบงชเรยงอนดบ วธทสอง คอการจดแยกประเภทตวบงชตามประเภทของตวแปร วธนจดแยกไดเปน 2 ประเภท คอ ตวบงชสตอก (stock indicators) และตวบงชการเลอนไหล (flows indicators) ตวบงชสตอกแสดงถงสภาวะ หรอปรมาณของระบบการผลต ณ จดเวลาจดใดจดหนง สวนตวบงชการเลอนไหลแสดงถงสภาวะทเปนพลวตรในระบบการผลต ณ ชวงเวลาชวงใดชวงหนง สวนวธทสาม คอ การจดแยกประเภทตามคณสมบตทางสถตของตวบงช วธนจดแยกไดเปน 2 ประเภท คอ ตวบงชเกยวกบการแจกแจง (distributive indicators) และตวบงชไมเกยวกบการแจกแจง (non-distributive indicators) ตวบงชเกยวกบการแจกแจงสรางจากตวบงชทเปนคาสถตบอกลกษณะการกระจายของขอมล เชน สมประสทธการกระจาย (coefficient of variation) ดชนจน (Gini’s index) เปนตน สวนตวบงชไมเกยวกบการแจกแจงสรางจากตวบงชทเปนปรมาณ หรอเปนคาสถตบอกลกษณะคากลาง เชน คาเฉลย คามธยฐาน หรอคาสถตประเภทคารอยละ อตราสวน

35

5. การจดแยกประเภทตามลกษณะคาของตวบงช ตวบงชการศกษาแบงตามลกษณะคาของตวบงชทสรางขนไดเปน 2 ประเภท ไดแก ตวบงชสมบรณ (absolute indicators) เปนตวบงชทคาของตวบงชบอกปรมาณทแทจรง และมความหมายในตวเอง และตวบงชสมพทธ หรอตวบงชอตราสวน (relative or ratio indicators) เปนตวบงชทคาของตวบงชเปนปรมาณทตองแปลความหมายเทยบเคยงกบคาอน ตวบงชทงสองประเภทน ตวบงชสมบรณใชเปรยบเทยบไดเฉพาะระบบทมขนาด หรอศกยภาพเทาเทยมกน ถาเปนระบบทมขนาด หรอศกยภาพตางกน ควรใชตวบงชสมพทธในการเปรยบเทยบ

6. การจดแยกประเภทตามฐานการเปรยบเทยบในการแปลความหมาย ในการสรางตวบงชตองมการกำาหนดนยาม และเกณฑทใช ตลอดจนการแปลความหมาย ตวบงชแบงตามฐานในการเปรยบเทยบเพอตความ/แปลความหมายตวบงชไดเปน 3 ประเภท ไดแก ตวบงชองกลม (norm-referenced indicators) เปนตวบงชทมการแปลความหมายเทยบกบกลมตวบงชองเกณฑ (criterion-referenced indicators) เปนตวบงชทมการแปลความหมายเทยบกบเกณฑทกำาหนดไว และตวบงชองตน (self-referenced indicators) หมายถงตวบงชทมการแปลความหมายเทยบกบสภาพเดม ณ จด หรอชวงเวลาทตางกน เปนตวบงชทบอกถงความเปลยนแปลงหรอระดบการพฒนา

7. การจดแยกประเภทตามลกษณะการใชตวบงช ในการบรหารจดการและการพฒนาการดำาเนนงานในระบบการผลต โดยเฉพาะดานการวางแผน การกำากบตดตาม และการประเมนผลการดำาเนนงาน นกวชาการใชประโยชนตวบงชสองลกษณะ คอการใชประโยชนเพอบรรยายสภาพของระบบ และการใชประโยชนเพอทำานายหรอพยากรณปรากฏการณในอนาคต ดงนนการจดแยกประเภทตวบงชตามลกษณะการใชประโยชนจงแบงไดเปน 2 ประเภท คอ ตวบงชแสดงความหมาย (expressive indicators) และตวบงชทำานาย (predictive indicators)

36

8. การจดแยกประเภทตวบงชตามเนอหาสาระหรอสาขาวชา ตวบงชมความสำาคญตอการบรหารจดการในศาสตรทกสาขาวชา เมอจดแยกประเภทตวบงชตามสาขาวชา หรอเนอหาสาระ จงแยกไดเปนหลายประเภท เชน ตวบงชการศกษา (education indicators) ตวบงชสงคม (social indicators) ตวบงชคณภาพชวต (quality of life indicators) ตวบงชการพฒนา (development indicators) ตวบงชระดบความยากจน (poverty indicators) ตวบงชการศกษานอกระบบโรงเรยน (non-formal education indicators) เปนตน การจดแยกประเภทตวบงชตามเนอหาสาระนนไมมหลกเกณฑทแนนอนตายตว ขนอยกบความสนใจ และจดมงหมายในการพฒนาตวบงช

2.3 ประโยชนของตวบงชนงลกษณ วรชชย และคณะ (2551) ไดศกษาคนควาเอกสารงาน

วจยของ Johnstone (1981) Blank (1993) Burstein, Oakes และ Guiton (1992) Fitz-Gibbon (2002) และไดสงเคราะหและจดหวขอใหมสรปไดวา การใชตวบงชมจดมงหมายทสำาคญรวม 3 ประการดงน 1) การบรรยาย นกวชาการใชตวบงชในการบรรยายสภาพ และลกษณะของระบบไดอยางแมนยำาเพยงพอทจะทำาใหเขาใจการทำางานของระบบไดเปนอยางด เปรยบเสมอนการฉายภาพระบบ ณ จดเวลาจดใดจดหนง 2) การแสดงแนวโนมหรอการเปลยนแปลง ตวบงชประเภทตวบงชคาสมบรณ หรอตวบงชองตน เปนประโยชนในการศกษาลกษณะการเปลยนแปลง หรอแนวโนมการเปลยนแปลงของระบบในชวงเวลาชวงใดชวงหนงไดอยางถกตอง แมนยำา เปรยบเสมอนการศกษาระยะยาว และ 3) การเปรยบเทยบ ตวบงชประเภทตวบงชองเกณฑ หรอตวบงชสมพทธ เปนประโยชนในการศกษาเปรยบเทยบระบบ ทงการเปรยบเทยบกบเกณฑ หรอการเปรยบเทยบระหวางระบบของประเทศตาง ๆ หรอการเปรยบเทยบสภาพระหวางภมภาคในประเทศใดประเทศหนง

Politt (1990 อางถงใน นงลกษณ วรชชย และคณะ, 2551) ไดกลาวถงประโยชนของตวบงช โดยเนนทตวบงชทางการศกษาไว 4 ประการ

37

ดงน 1) เปนขอความกำาหนดนโยบาย ปญหาสวนใหญทพบในการวางแผน คอ ขาดความชดเจนในการกำาหนดวตถประสงคและนโยบาย มกจะระบในลกษณะทกวางมากเกนไป การนำาตวบงชมาใชในการกำาหนดนโยบายจะชวยใหทราบสงทตองการใหบรรลผลตามนโยบายไดชดเจนขน 2) ตดตามผลในระบบการศกษา การใชตวบงชทางการศกษาในการตดตามผลการเปลยนแปลงมความสำาคญมาก เพราะชวยตรวจสอบวาการเปลยนแปลงนน เปนไปในทศทางทตองการหรอพงประสงคหรอไม ซงจะตองมการใชการวดอยางสมำาเสมอตอเนอง จงจะสามารถใชประโยชนในการพฒนาการศกษาได 3) พฒนาการวจยเกยวกบระบบการศกษา ตวบงชมประโยชนตอการพฒนาการวจย โดยเฉพาะตวบงชรวม สามารถใชแทนลกษณะของระบบการศกษาในงานวจย โดยนำาไปใชวเคราะหเพอศกษาวจยในแงมมตาง ๆ ตามตองการ ไดถกตองและนาเชอถอดกวาการใชตวแปรเดยว หรอตวแปรยอยแตละตว ซงถอวาเปนพนฐานของการวเคราะหเทานน และ 4) จดกลมระบบการศกษา ตวบงชชวยทำาใหการจดแบงกลมในระบบการศกษามความตรงและความเทยง ทำาใหประเทศทมระบบการศกษาในกลมเดยวกน สามารถใชขอมลมาอภปรายแลกเปลยนความคดเหนกนได นอกจากน การจดแบงกลมยงชวยชใหเหนถงลกษณะทเหมอนหรอแตกตางกนในการศกษา ใชในการเปรยบเทยบการศกษาระหวางจงหวดหรอระหวางประเทศได

2.4 กระบวนการพฒนาตวบงชนงลกษณ วรชชย และคณะ (2551) กลาววากระบวนการพฒนาตว

บงชมขนตอนคลายกบขนตอนในกระบวนการวดตวแปร แตมขนตอนเพมมากขนในสวนทเกยวกบการรวมตวแปรเขาเปนตวบงช และการตรวจสอบคณภาพของตวบงชทพฒนาขน นกวจยหลายทานไดกำาหนดขนตอนในกระบวนการพฒนาตวบงชไวคลายคลงกน มสวนแตกตางกนในบางขนตอน และไดสรปรวมเปนขนตอนทสำาคญในการพฒนาตวบงชรวม 6 ขนตอนดงน (Blank, 1993; Johnstone, 1981; Burstein, Oakes

38

และ Guiton, 1992; Bottani and Walberg, 1994; Fitz-Gibbon, 2002)

ขนตอนท 1 การกำาหนดวตถประสงค (Statement of Purposes) ขนตอนแรกของการพฒนาตวบงช คอการกำาหนดวตถประสงคของการพฒนาตวบงช นกวจยตองกำาหนดลวงหนาวาจะนำาตวบงชทพฒนาขนไปใชประโยชนในเรองอะไร และอยางไร วตถประสงคสำาคญในการพฒนาตวบงช คอ เพอพฒนาและตรวจสอบคณภาพตวบงชทพฒนาขนใหไดตวบงชทจะนำาไปใชประโยชนทสำาคญ 3 ประการ คอ การบรรยายสภาพของระบบ การแสดงแนวโนมการเปลยนแปลงของระบบ และการเปรยบเทยบระบบกบเกณฑ รวมทงการเปรยบเทยบระหวางระบบ การใชประโยชนจากตวบงชทงสามประการนทำาโดยมวตถประสงคสำาคญในการบรหาร การพฒนา และการวจยในดานตางๆ ทสำาคญรวม 6 ดาน ไดแก ดานการกำาหนดนโยบาย และวตถประสงค ดานการกำากบ และการประเมนระบบ ดานการจดลำาดบ และการจำาแนกประเภทระบบ ทงทเปนการจำาแนกประเภทภายในชาต และนานาชาต ดานการวจยเพอพฒนาระบบ รวมทงการวจยเพอศกษาความสมพนธระหวางระบบทศกษากบระบบอนๆ ในสงคม ดานความรบผดชอบตอภาระหนาท และการประกนคณภาพของหนวยปฏบต และดานการกำาหนดเปาหมายระยะสนทตรวจสอบได (benchmarking) ตามแนวคดและหลกการประเมนผลแบบใหม

โดยทตวบงชทพฒนาขนเพอใชประโยชนตางกน มลกษณะแตกตางกน เชน ตวบงชทพฒนาขนเพอประเมนแผนพฒนา ควรเปนตวบงชประเภทองตน และใหสารสนเทศทมความเฉพาะเจาะจงตามเปาหมายของแผนพฒนา ในขณะทตวบงชทพฒนาขนเพอใชจดจำาแนกระบบของประเทศตางๆ หลายประเทศ ควรเปนตวบงชประเภทองกลม และมความเปนกลางสงททกประเทศจะสามารถใชประโยชนรวมกน และเปรยบเทยบกนได เปนตน ดวยเหตนนกวจยทตองการพฒนาตวบงชจงตองกำาหนดวตถประสงคในการพฒนาตวบงชใหชดเจนวา จะพฒนาตวบงชไปใชประโยชนทำาอะไร และเปนประโยชนในการดำาเนนงานอยางไร การกำาหนด

39

วตถประสงคของการพฒนาตวบงชทชดเจนยอมสงผลใหไดตวบงชทมคณภาพสง และเปนประโยชนสมตามวตถประสงคทตองการ

ขนตอนท 2 การนยาม (Definition) ตวบงช หลงจากการกำาหนดวตถประสงคในการพฒนาตวบงชแลว งานสำาคญในกระบวนการพฒนาตวบงช คอ การกำาหนดนยามตวบงชทจะพฒนา เพราะนยามตวบงชทกำาหนดขนนนจะเปนตวชนำาวธการทจะตองใชในขนตอนตอไปของกระบวนการพฒนาตวบงช ในขนตอนการนยามตวบงชน นอกจากจะเปนการกำาหนดนยามแบบเดยวกบการนยามตวแปรในการวจยทวไปแลว นกวจยตองกำาหนดดวยวาตวบงชประกอบดวยตวแปรยอยอะไร และรวมตวแปรยอยเปนตวบงชอยางไร Burstein Oakes และ Guiton (1992) แยกการนยามตวบงชเปน 2 สวน สวนแรก คอ การกำาหนดกรอบความคด หรอการสรางสงกป (conceptualization) การนยามในสวนน เปนการใหความหมายคณลกษณะของสงทตองการจะบงชในรปของรปแบบหรอโมเดลแนวคด (conceptual model) ของสงทตองการบงชกอนวามสวนประกอบแยกยอยเปนกมต (dimension) และแตละมตประกอบดวยสงกป (concept) อะไรบาง สวนทสองคอ การพฒนาตวแปรสวนประกอบ หรอ ตวแปรยอย (development of component measures) และการสรางและการกำาหนดมาตร (construction and scaling) การนยามในสวนน เปนการกำาหนดนยามปฏบตการตวแปรยอยตามโมเดลแนวคด และการกำาหนดวธการรวมตวแปรยอยเขาเปนตวบงช

จากการนยามตวบงช นกวจยจะไดรปแบบความสมพนธโครงสราง (structural relationship model) ของตวบงช ซงเปนโครงสราง (structure) ทอธบายวาตวบงชประกอบดวย ตวแปรยอยอะไร ตวแปรยอยมความสมพนธกบตวบงชทจะพฒนาอยางไร และตวแปรยอยแตละตวมนำาหนกความสำาคญตอตวบงชตางกนอยางไร ดงนนการกำาหนดนยามตวบงชจงประกอบดวยการกำาหนดรายละเอยด 3 ประการ (Burstein, Oakes และ Guiton, 1992; Johnstone, 1981) ประการแรก คอ การกำาหนดสวนประกอบ (components) หรอตวแปรยอย

40

(component variables) ของตวบงช นกวจยตองอาศยความรจากทฤษฎ และประสบการณ ศกษาตวแปรยอยทเกยวของสมพนธ (relate) และตรง (relevant) กบตวบงช แลวตดสนใจคดเลอกตวแปรยอยเหลานน วาจะใชตวแปรยอยจำานวนเทาใด และประเภทใดในการพฒนาตวบงช ประการทสอง คอ การกำาหนดวธการรวม (combination method) ตวแปรยอย นกวจยตองศกษา และตดสนใจเลอกวธการรวมตวแปรยอยใหไดตวบงชทจะพฒนา ซงโดยทวไปทำาไดเปน 2 แบบ คอการรวมตวแปรยอยดวยการบวก (addition) และการคณ (multiplication) สวนประการทสาม คอ การกำาหนดนำาหนก (weight) การรวมตวแปรยอยเขาเปนตวบงช นกวจยตองกำาหนดนำาหนกความสำาคญของตวแปรยอยแตละตวในการสรางตวบงชทจะพฒนา โดยอาจกำาหนดใหตวแปรยอยทกตวมนำาหนกเทากน หรอตางกนกได การกำาหนดรายละเอยดทงสามประการสำาหรบการนยามตวบงชนนทำาได 3 วธ แตละวธมความเหมาะสมกบสถานการณแตกตางกนดงตอไปน (Burstein, Oakes และ Guiton, 1992; Johnstone, 1981)

1. การพฒนาตวบงชโดยใชนยามเชงปฏบต (Pragmatic Definition) นยามเชงปฏบต เปนนยามทใชในกรณทมการรวบรวมขอมลเกยวกบตวแปรยอยทเกยวของกบตวบงชไวพรอมแลว มฐานขอมลแลว หรอมการสรางตวแปรประกอบจากตวแปรยอยๆ หลายตวไวแลว นกวจยเพยงแตใชวจารณญาณคดเลอกตวแปรจากฐานขอมลทมอย และนำามาพฒนาตวบงชโดยกำาหนดวธการรวมตวแปรยอย และกำาหนดนำาหนกความสำาคญของตวแปรยอย วธการกำาหนดนยามตวบงชการศกษาวธนอาศยการตดสนใจ และประสบการณของนกวจยเทานน ซงอาจทำาใหไดนยามทลำาเอยงเพราะไมมการอางองทฤษฎ หรอตรวจสอบความสมพนธระหวางตวแปรแตอยางไร นยามเชงปฏบตจงเปนนยามทมจดออนมากทสดเมอเทยบกบนยามแบบอน และไมคอยมผนยมใช ในกรณทจำาเปนตองใช นกวจยควรพยายามปรบปรงจดออนโดยใชการตรวจสอบความสมพนธระหวางตวแปร หรอการใชกรอบทฤษฎประกอบกบวจารณญาณในการเลอกตวแปรและกำาหนดนยาม

41

2. การพฒนาตวบงชโดยใชนยามเชงทฤษฎ (Theoretical Definition) นยามเชงทฤษฎ เปนนยามทนกวจยใชทฤษฎรองรบสนบสนนการตดสนใจของนกวจยโดยตลอด และใชวจารณญาณของนกวจยนอยมากกวาการนยามแบบอน การนยามตวบงชโดยใชการนยามเชงทฤษฎนน นกวจยอาจทำาไดสองแบบ แบบแรกเปนการใชทฤษฎ และเอกสารงานวจยเปนพนฐานสนบสนนทงหมดตงแตการกำาหนดตวแปรยอย การกำาหนดวธการรวมตวแปรยอย และการกำาหนดนำาหนกตวแปรยอย นนคอนกวจยใชโมเดลหรอสตรในการสรางตวบงชตามทมผพฒนาไวแลวทงหมด แบบทสอง เปนการใชทฤษฎ และเอกสารงานวจยเปนพนฐานสนบสนนในการคดเลอกตวแปรยอย และการกำาหนดวธการรวมตวแปรยอยเทานน สวนในขนตอนการกำาหนดนำาหนกตวแปรยอยแตละตวนน นกวจยใชความคดเหนผทรงคณวฒหรอผเชยวชาญประกอบในการตดสนใจ วธแบบนใชในกรณทยงไมมผใดกำาหนดสตรหรอโมเดลตวบงชไวกอน

3. การพฒนาตวบงชโดยใชนยามเชงประจกษ (Empirical Definition) นยามเชงประจกษ เปนนยามทมลกษณะใกลเคยงกบนยามเชงทฤษฎ เพราะเปนนยามทนกวจยกำาหนดวาตวบงชประกอบดวยตวแปรยอยอะไร และกำาหนดรปแบบวธการรวมตวแปรใหไดตวบงช โดยมทฤษฎ เอกสารวชาการ หรองานวจยเปนพนฐาน แตการกำาหนดนำาหนกของตวแปรแตละตวทจะนำามารวมกนในการพฒนาตวบงชนนมไดอาศยแนวคดทฤษฎโดยตรง แตอาศยการวเคราะหขอมลเชงประจกษ การนยามแบบนมความเหมาะสม และเปนทนยมใชกนอยมาจนถงทกวนน

ในจำานวนวธการกำาหนดนยามตวบงชทง 3 วธทกลาวขางตนนน วธการนยามเชงประจกษ เปนวธทนยมใชกนมากทสด (Johnstone, 1981) ประเดนทนาสงเกตเกยวกบการกำาหนดนยามเชงประจกษ คอ การกำาหนดนำาหนกตวแปรยอยนน ในความเปนจรงมใชการกำาหนดนยามจากการศกษาเอกสารและทฤษฎ แตเปนการดำาเนนการวจยโดยใชขอมลเชงประจกษ และเมอเปรยบเทยบวธการกำาหนดนยามเชงประจกษซงตองใชการวจยในการนยาม กบการวจยทมการวเคราะหโมเดลความสมพนธ

42

โครงสรางเชงเสน หรอโมเดลลสเรล (linear structural relationship model or LISREL model) จะเหนไดวามวธการสอดคลองกน เนองจากการกำาหนดนยามเชงประจกษของตวบงชมงานสำาคญสองสวน สวนแรก เปนการกำาหนดโมเดลโครงสรางความสมพนธวาตวบงชประกอบดวยตวแปรยอยอะไร และอยางไร โดยมทฤษฎเปนพนฐานรองรบ โมเดลทไดเปน โมเดลลสเรลแบบโมเดลการวด (measurement model) ทแสดงความสมพนธระหวางตวแปรยอยซงเปนตวแปรสงเกตได (observed variables) กบตวบงชซงเปนตวแปรแฝง (latent variables) นนเอง (นงลกษณ วรชชย, 2538; Joreskog และ Sorbom, 1989) งานสวนทสอง คอการกำาหนดนำาหนกความสำาคญของตวแปรยอยจากขอมลเชงประจกษโดยการวจย อนเปนการวเคราะหโมเดลลสเรลนนเอง กลาวคอ นกวจยตองรวบรวมขอมลไดแกตวแปรยอยทงหลายตามโมเดลทพฒนาขน แลวนำามาวเคราะหใหไดคานำาหนก ตวแปรยอยทจะใชในการสรางตวบงช วธการวเคราะหทนยมใชกนมากทสดคอการวเคราะหองคประกอบ (factor analysis) การวเคราะหองคประกอบตามหลกสถตทำาไดสองแบบ แบบแรกคอ การวเคราะหองคประกอบเชงสำารวจ (exploratory factor analysis) ใชเมอนกวจยมทฤษฎรองรบโมเดลแบบหลวมๆ สวนแบบทสอง คอ การวเคราะหองคประกอบเชงยนยน (confirmatory factor analysis) ใชเมอนกวจยมทฤษฎรองรบโมเดลแบบหนกแนนเขมแขง และสามารถตรวจสอบความตรงของโมเดลโดยพจาณาจากความสอดคลองระหวางโมเดลตามทฤษฎกบขอมล เมอพบวาโมเดลมความตรง จงนำาสมการแสดงความสมพนธ และคานำาหนกความสำาคญของตวแปรยอยมาสรางตวแปรแฝงตอไป

ขนตอนท 3 การรวบรวมขอมล (Data Collection) ขนตอนการรวบรวมขอมลในกระบวนการพฒนาตวบงช คอการดำาเนนการวดตวแปรยอย ไดแก การสรางเครองมอสำาหรบวด การทดลองใชและการปรบปรงเครองมอ ตลอดจนการตรวจสอบคณภาพเครองมอ การกำาหนดกลมประชากรและกลมตวอยาง การออกภาคสนามเพอใชเครองมอเกบขอมล

43

และการตรวจสอบคณภาพของขอมลทเปนตวแปรยอยซงจะนำามารวมเปนตวบงช

ขนตอนท 4 การสราง (Construction) ตวบงช ในขนตอนนนกวจยสรางสเกล (scaling) ตวบงช โดยนำาตวแปรยอยทไดจากการรวบรวมขอมลมาวเคราะหรวมใหไดเปนตวบงช โดยใชวธการกำาหนดนำาหนกตวแปรยอย และรวมตวแปรตามนยามตวบงช

ขนตอนท 5 การตรวจสอบคณภาพ (Quality Check) ตวบงช การวเคราะหขอมลเพอตรวจสอบคณภาพของตวบงชทพฒนาขน ครอบคลมถงการตรวจสอบคณภาพของตวแปรยอย และตวบงชทพฒนาขนดวย โดยตรวจสอบทงความเทยง (reliability) ความตรง (validity) ความเปนไปได (feasibility) ความเปนประโยชน (utility) ความเหมาะสม (appropriateness) และความเชอถอได (credibility)

ขนตอนท 6 การจดเขาบรบทและการนำาเสนอรายงาน (Contextualization and Presentation) ขนตอนนเปนขนตอนหนงในการพฒนาตวบงช ทมความสำาคญมากเพราะเปนการสอสาร (communication) ระหวางนกวจยทเปนผพฒนากบผใชตวบงช หลงจากทไดสรางและตรวจสอบคณภาพของตวบงชแลว นกวจยตองวเคราะหขอมลใหไดคาของตวบงชทเหมาะสมกบบรบท (context) โดยอาจวเคราะหตความแยกตามระดบเขตพนท จงหวด อำาเภอ หนวยงาน หรอแยกตามประเภทของบคลากร หรออาจวเคราะหตความในระดบมหภาค แลวจงรายงานคาของตวบงช ใหผบรโภค/ผบรหาร/นกวางแผน/นกวจย ตลอดจนนกวชาการทวไปไดทราบและใชประโยชนจากตวบงชอยางกวางขวาง

ตอนท 3 งานวจยทเกยวของวนเพญ ผองกาย (2549) วจยเรอง การพฒนาตวบงชสำาหรบ

ประเมนผลการปฏบตงานดานการประกนคณภาพการศกษาของเขตพนทการศกษา โดยมวตถประสงคเพอพฒนาตวบงชสำาหรบประเมนผลการปฏบตงานดานการประกนคณภาพการศกษาของบคลากรในเขตพนทการ

44

ศกษา และเพอประเมนผลการปฏบตงานดานการประกนคณภาพการศกษาของบคลากรในเขตพนทการศกษา กลมตวอยางแบงเปน 4 กลม ไดแก 1) กลมตวอยางสำาหรบพฒนาและปรบปรงตวบงช 2) กลมตวอยางสำาหรบตรวจสอบคณภาพเครองมอ 3) กลมตวอยางสำาหรบทดลองวดผลการปฏบตงาน และ 4) กลมตวอยางสำาหรบประเมนผลการปฏบตงาน เกบรวบรวมขอมลดวยแบบสอบถาม และวเคราะหขอมลโดยการหาคาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน และการวเคราะหเนอหา ผลการวจยพบวา 1) ตวบงชสำาหรบประเมนผลการปฏบตงานมจำานวน 84 ตวบงช แบงเปนตวบงชสมรรถนะการปฏบตงาน ตวบงชกระบวนการปฏบตงาน และตวบงชผลสำาเรจการปฏบตงาน ตวบงชทงหมดมคา IOC อยระหวาง 83.33-100% และมคาเฉลยของคะแนนความเหมาะสมระหวาง 4.08-5.00 คะแนน และมคาเฉลยของคะแนนความเปนไปไดในการนำาไปใชระหวาง 3.84-4.91 คะแนน 2) การประเมนผลการปฏบตงานของบคลากรในเขตพนทการศกษาพบวา ทกเขตพนทการศกษามผลการปฏบตงานอยในระดบสง โดยมคะแนนผลการปฏบตงานสงสดคอ ดานสมรรถนะการปฏบตงาน รองลงมาคอดานกระบวนการ และผลสำาเรจในการปฏบตงานตามลำาดบ

นงลกษณ วรชชย และคณะ (2551) ดำาเนนการวจยเรอง การสำารวจและสงเคราะหตวบงชคณธรรมจรยธรรม มวตถประสงค 1) เพอสำารวจสภาพตวบงชคณธรรมจรยธรรมทมการดำาเนนงานโดยหนวยงาน/องคกรภาครฐ ภาคประชาชน และภาคเอกชนในประเทศไทย และตางประเทศ 2) เพอรวบรวมเอกสาร ประมวลสาระจากเอกสาร วเคราะห จดหมวดหมสาระตามประเดนทกำาหนด และสงเคราะหเพอกำาหนดตวบงชคณธรรมจรยธรรม และ 3) เพอตรวจสอบความเหมาะสม และจดลำาดบความสำาคญของตวบงชคณธรรมจรยธรรมในสงคมไทย วธดำาเนนการวจย ม 6 ขนตอน คอ ขนตอนท 1 การเสาะคน บนทกและศกษาเอกสารทเกยวของเกยวกบการสงเสรม/ จดทำา/พฒนาตวบงชคณธรรมจรยธรรม ขนตอนท 2 การวเคราะห และสงเคราะหสาระทไดจากเอกสาร เพอใหไดตวบงชคณธรรมจรยธรรมทคดสรร โดยใชวธการวเคราะหเนอหา ขนตอนท 3

45

การจดทำา และนำาเสนอรางรายงานวจยเพอรายงานความตอทประชมผทรงคณวฒ และบคลากรของศนยคณธรรม จำานวน 20 ทาน ขนตอนท 4 การตรวจสอบความเหมาะสมของตวบงชคณธรรมจรยธรรม มขอสรปเพอการปรบปรงใน 3 ประเดน คอ (1) กรอบแนวคดในการวจย (2) ทบทวนภาษาทใชในการตงชอและนยามตวบงชคณธรรมจรยธรรม และ (3) จำาแนกตวบงชคณธรรมจรยธรรมตามการใชประโยชนของตวบงช โดยแบงเปนระดบบคคล ระดบบคคลตอผอน และระดบบคคลตอสงคม แลวสมภาษณผทรงคณวฒรวม 7 ทาน เกยวกบความสำาคญและความเหมาะสมของตวบงชคณธรรมจรยธรรมทคดสรร และจดอนดบกลมวชาชพ/อาชพทควรตระหนก และปฏบตตนใหอยในกรอบคณธรรมจรยธรรมมากทสด 5 อนดบแรก จากนนสำารวจความคดเหนประชาชน จำานวน 588 คน ขนตอนท 5 การปรบปรงและเสนอรางรายงานวจย เปนการนำาผลการตรวจสอบความเหมาะสมของตวบงชคณธรรมจรยธรรมจากตอนท 4 มาเรยบเรยง และปรบปรงรางรายงานการวจย แลวเสนอทประชมผทรงคณวฒและบคลากรจากศนยคณธรรม จำานวน 7 ทาน ขนตอนท 6 การจดทำาและนำาเสนอรายงานวจยฉบบสมบรณ เปนการนำาผลทไดจากการสงเคราะหเอกสาร ขอสรปจากการสมภาษณผทรงคณวฒ ผลการสำารวจความคดเหนของประชาชน และขอเสนอแนะจากทประชมผทรงคณวฒมาเรยบเรยง และจดทำารายงานฉบบสมบรณ ผลการวจยพบวา 1)ในภาพรวมสภาพการพฒนาตวบงชคณธรรม จรยธรรมของประเทศไทย มความกาวหนากวาตางประเทศ การดำาเนนงานเกยวกบการเฝาระวงระดบคณธรรม จรยธรรมในสงคมไทยยงขาดระบบทด การเชอมโยงเปนเครอขายทงในระดบจลภาคและมหภาค รฐบาลตองแสดงจดยนใหชดเจน เพอเรงแกไขปญหาวกฤตคณธรรมจรยธรรมทกำาลงคกคาม และบอนทำาลายประเทศชาตอยในปจจบน และมมาตรการพฒนาคณธรรมจรยธรรมทชดเจนเพอยกระดบคณธรรมจรยธรรมของสงคมไทยใหสงขน อนจะเปนการชวยลดปญหาสงคมทกำาลงเปนภาวะวกฤตอยในปจจบนไดในระดบหนง 2) ผลการสงเคราะหเพอกำาหนดตวบงชคณธรรมจรยธรรม โดยสรปไดชดคณธรรม

46

จรยธรรม 3 ชด มตวบงชรวม 14 ตวบงช ชดแรก คอ ตวบงชคณธรรมจรยธรรมพนฐาน ประกอบดวยความเปนอสระ การมงผลสมฤทธของงาน ความมวนย และ ความอดทน ชดท 2 คอ ตวบงชคณธรรมจรยธรรม ประโยชนปจจบน ประกอบดวย ฉนทะ ความขยน หมนเพยร ความประหยด ความซอสตยสจรต และความมสตสมปชญญะ และชดท 3 คอ ตวบงช คณธรรมจรยธรรมประโยชนเบองหนา ประกอบ ดวย ความรบผดชอบ ความยตธรรม ความสามคค ความเปนกลยาณมตร และความกตญญกตเวท และ 3) ผลการจดลำาดบความสำาคญของตวบงชคณธรรมจรยธรรม โดยสรปพบวาตวบงชคณธรรมจรยธรรม ทมความสำาคญในสงคมไทยเรยงลำาดบจากมากไปหานอย คอความซอสตยสจรต ความรบผดชอบ ความมสตสมปชญญะ ความขยนหมนเพยร ความมวนย ความอดทน การมงผลสมฤทธ ความยตธรรม ความเปนกลยาณมตร ความสามคค ความกตญญกตเวท ฉนทะ ความประหยด และความเปนอสระ สำาหรบตวบงชคณธรรมจรยธรรมทจำาเปนเรงดวนสำาหรบการเฝาระวงคณธรรมจรยธรรมในสงคมไทย ม 5 ตวบงช คอ ความซอสตยสจรต ความรบผดชอบ ความมสตสมปชญญะ ความขยนหมนเพยร และความมวนย

สปราณ บระ (2551) ดำาเนนการวจยเรอง การพฒนาตวบงชคณลกษณะเดกทมพรสวรรค มวตถประสงค 2 ประการ ประการแรก เพอวเคราะหคานำาหนกองคประกอบขององคประกอบและตวบงชคณลกษณะเดกทมพรสวรรค และประการทสอง เพอพฒนาโมเดลและตรวจสอบความสอดคลองของโมเดลคณลกษณะเดกทมพรสวรรคตามทฤษฎกบขอมลเชงประจกษ กลมตวอยางทจะใหขอมลในการวจยครงน คอ ครและผปกครองของนกเรยนระดบประถมศกษาปท 4 – 6 ทไดรบการคดกรองเบองตนวาเปนเดกทมพรสวรรค ในโรงเรยนทเปนศนยเสาะหาและพฒนาเดกทมความสามารถในทองถน (GTX Center) ของสถาบนสงเสรมอจฉรยภาพและนวตกรรมการเรยนร จำานวน 335 คน ตวแปรทใชในการวจยในครงน คอ องคประกอบและตวบงชคณลกษณะเดกทมพรสวรรค โดย

47

แบงเปน องคประกอบคณลกษณะเดกทมพรสวรรคดานสตปญญา ประกอบดวย 10 ตวบงช องคประกอบคณลกษณะเดกทมพรสวรรคดานความคดสรางสรรค ประกอบดวย 4 ตวบงช และองคประกอบคณลกษณะเดกทมพรสวรรคดานอารมณ สงคม และพฤตกรรม ประกอบดวย 12 ตวบงช เครองมอทใชในการวจยเปนแบบสมภาษณเพอตรวจสอบองคประกอบและตวบงชและแบบสอบถาม วเคราะหขอมลดวยสถตบรรยาย วเคราะหความแตกตางของคาเฉลยระหวางกลมตวอยาง 2 กลมทเปนอสระตอกน วเคราะหสมประสทธสหสมพนธแบบเพยรสน ดวยโปรแกรม SPSS for Windows และวเคราะหองคประกอบเชงยนยนอนดบทสอง ดวยโปรแกรม LISREL ผลการวจยสรปไดดงน 1) คานำาหนกองคประกอบในรปคะแนนมาตรฐานขององคประกอบคณลกษณะเดกทมพรสวรรคทง 3 องคประกอบ ไดแก องคประกอบคณลกษณะเดกทมพรสวรรคดานความคดสรางสรรค องคประกอบคณลกษณะเดกทมพรสวรรคดานสตปญญา และองคประกอบคณลกษณะเดกทมพรสวรรคดานอารมณ สงคม และพฤตกรรม มคาเทากบ 0.969 0.959 และ 0.916 ตามลำาดบ ซงมคาสงและใกลเคยงกน อยางมนยสำาคญทางสถตทระดบ 0.01 โดยแตละองคประกอบมคานำาหนกองคประกอบในรปคะแนนมาตรฐานของแตละตวบงช ดงตอไปน 1.1) องคประกอบคณลกษณะเดกทมพรสวรรคดานสตปญญา ในแตละตวบงชมคานำาหนกองคประกอบในรปคะแนนมาตรฐานอยระหวาง 0.470 – 0.778 สามารถเรยงลำาดบจากมากไปนอย ไดแก ความสามารถในการคดวเคราะห ความสามารถในการคดแกปญหาในเชงสรางสรรค ความสามารถในการคดนอกกรอบ ความสามารถในการคดเชงตรรกะ ความสามารถในการวจารณและประเมนงานตางๆ ความสามารถในการเรยนรและเขาใจอยางรวดเรว ความจำาดและจำาแมน ความสามารถในการใชสญลกษณและตวเลข ความสามารถในการคดสงเคราะห และความสามารถในการคดเชงนามธรรม 1.2) องคประกอบคณลกษณะเดกทมพรสวรรคดานความคดสรางสรรค ในแตละตวบงชมคานำาหนกองคประกอบในรปคะแนนมาตรฐานอยระหวาง 0.705 –

48

0.833 สามารถเรยงลำาดบจากมากไปนอย ไดแก ความสามารถในการคดยดหยน ความสามารถในการคดละเอยดลออ ความสามารถในการคดคลอง และความสามารถในการคดรเรม 1.3) องคประกอบคณลกษณะเดกทมพรสวรรคดานอารมณ สงคม และพฤตกรรม ในแตละตวบงชมคานำาหนกองคประกอบในรปคะแนนมาตรฐานอยระหวาง 0.520 – 0.746 สามารถเรยงลำาดบจากมากไปนอย ไดแก ความเชอมนในตนเอง ความเปนผนำา ความอยากรอยากเหนและชางสงเกต การทำางานอยางเปนระบบ ความสมพนธอนดกบผใหญ ความมงมนในการทำางาน ความรอบคอบ ความมจตสำานกทดตอสงคมและสงแวดลอม ความชอบกจกรรมทตองใชปญญา ความชอบความเปนอสระ ความกระตอรอรน และความมสมาธ 2) โมเดลคณลกษณะเดกทมพรสวรรคตามทฤษฎมความสอดคลองกบขอมลเชงประจกษ โดยมคา X2 = 281.226, p = 0.061, df = 246, GFI = 0.939, AGFI = 0.913, และ RMR = 0.014

จรพร ปานแกว (2552) ดำาเนนการวจยเรอง การพฒนาตวบงชประสทธผลของโครงการครทายาทตำารวจตระเวนชายแดน มวตถประสงคคอ 1) เพอพฒนาตวบงชประสทธผลของโครงการครทายาทตำารวจตะเวนชายแดน และ 2) เพอตรวจสอบความตรงของโมเดลตวบงชประสทธผลของโครงการครทายาทตำารวจตระเวนชายแดนทพฒนาขนกบขอมลเชงประจกษ กลมตวอยางทใชในการวจย คอ ครครทายาทตำารวจตระเวนชายแดนทผานการฝกอบรมระยะ รนท 1-5 จำานวน 285 คน ตวแปรทใชในการวจย คอ ประสทธลของโครงการครทายาทตำารวจตระเวนชายแดน เครองมอทใชในการวจย คอ แบบสมภาษณผทรงคณวฒเพอพฒนากรอบแนวคดในการวจย และแบบสอบถามครครทายาททผานการฝกอบรม การวเคราะหขอมลใชสถตเชงบรรยายและสถตเชงอางอง ประกอบดวย คาเฉลยเลขคณต สวนเบยงเบนมาตรฐาน คาสมประสทธการกระจายความเบ ความโดง และการวเคราะหคาสมประสทธสหสมพนธแบบเพยรสน โดยใชโปรแกรมสำาเรจรป SPSS และการวเคราะหองคประกอบเชงยนยนอนดบทสองโดยใชโปรแกรม LISREL ผลการวจยสรปไดดงน 1. ประสทธผลของ

49

โครงการครทายาทตำารวจตระเวนชายแดนประกอบดวยองคประกอบ 3 ดานไดแก 1) องคประกอบประสทธผลดานปจจยเบองตน ประกอบดวย 7 ตวบงช 2) องคประกอบประสทธผลดานกระบวนการ ประกอบดวย 2 ตวบงช และ 3) องคประกอบประสทธผลดานผลผลต ประกอบดวย 5 ตวบงช 2. ผลการวเคราะหองคประกอบเชงยนยนอนดบทสองของโมเดลตวบงชประสทธผลของโครงการครทายาทตำารวจตระเวนชายแดนตามทฤษฎมความสอดคลองกบขอมลเชงประจกษ โดยมคาไค-สแควร (Chi-square) เทากบ 35.266 (p = 0.823, df = 44) คาดชนวดระดบความกลมกลน (GFI) เทากบ .983 และคาดชนวดระดบความกลมกลนทปรบแกแลว (AGFI) เทากบ .958 คาดชนรากของกำาลงสองเฉลยของเศษเหลอ (RMR) เทากบ 0.025 คานำาหนกองคประกอบในรปคะแนนมาตรฐานขององคประกอบตวบงชทง 3 ดานมคาเปนบวกและมขนาดตงแต 0.755-0.987 โดยองคประกอบดานปจจยเบองตนมคานำาหนกองคประกอบในรปคะแนนมาตรฐานมากทสด รองลงมาเปนองคประกอบดานผลผลต และนอยทสด รองลงมาเปนองคประกอบดานผลผลต และนอยทสดคอ องคประกอบดานกระบวนการคานำาหนกองคประกอบของตวบงชในรปคะแนนมาตรฐาน ทง 14 ตวบงชมคาเปนบวกและมขนาดตงแต 0.406-0.863 โดยตวบงชขององคประกอบดานปจจยเบองตนทมคานำาหนกองคประกอบในรปคะแนนมาตรฐานมากทสดคอ ทกษะการสอนของวทยากร ตวบงชขององคประกอบดานกระบวนการทมคานำาหนกองคประกอบในรปคะแนนมาตรฐานมากทสดคอ ความสอดคลองของการจดกจกรรมกบวตถประสงคของโครงการ และตวบงชขององคประกอบดานผลผลตทมคานำาหนกองคประกอบในรปคะแนนมาตรฐานมากทสดคอ ทกษะในการปฏบตการสอน

ธนก คณเมธกล (2552) ดำาเนนการวจยเรอง การพฒนาตวบงชคณภาพการบรหารการศกษาเพอความเปนเลศของสถานศกษาเอกชน มวตถประสงคเพอพฒนาตวบงชคณภาพการบรหารการศกษาเพอความเปนเลศของสถานศกษาเอกชน และตรวจสอบความสอดคลองของตวบงช

50

คณภาพการบรหารการศกษาเพอความเปนเลศของสถานศกษาเอกชนตามแนวคดทฤษฎกบขอมลเชงประจกษ กลมตวอยางทใชในการวจยคอ สถานศกษาเอกชนทเปดสอนในระดบการศกษาขนพนฐานทวประเทศ จำานวน 308 โรงเรยน การเกบรวบรวมขอมลแบงเปน 2 ระยะไดแก ระยะท 1 เปนการเกบรวบรวมขอมลจากผเชยวชาญโดยใชเทคนคเดลฟายเพอคดเลอกตวบงชคณภาพการบรหารการศกษาเพอความเปนเลศ และระยะท 2 เปนการเกบรวบรวมขอมลพนฐานของผบรหารสถานศกษาและคณภาพการบรหารการศกษาเพอความเปนเลศในดานตางๆ จากผบรหารสถานศกษาเอกชนทวประเทศ เครองมอทใชในการวจยไดแก แบบสอบถาม การวเคราะหขอมลพนฐานใชโปรแกรม SPSS และใชโปรแกรม LISREL ในการวเคราะหองคประกอบเชงยนยน ผลการวจยพบวา 1) ตวบงชทกตวเปนตวบงชคณภาพการบรหารการศกษาเพอความเปนเลศของสถานศกษาเอกชนไดอยางมนยสำาคญทางสถตทระดบ .01 จำานวนทงสน 44 ตว ซงครอบคลมองคประกอบหลก 8 ดาน ไดแก ดานภาวะผนำาของผบรหาร จำานวน 7 ตวบงช ดานการวางแผนเชงกลยทธ จำานวน 6 ตวบงช ดานการบรหารทรพยากรมนษย จำานวน 6 ตวบงช ดานการบรหารความสมพนธกบผรบบรการ จำานวน 5 ตวบงช ดานการจดการสารสนเทศ จำานวน 3 ตวบงช ดานการบรหารงานวชาการ จำานวน 9 ตวบงช ดานการจดการเครอขายการเรยนรภายนอก จำานวน 4 ตวบงช และดานการจดการทางการเงน จำานวน 4 ตวบงช 2) ตวบงชคณภาพการบรหารการศกษาเพอความเปนเลศของสถานศกษาเอกชนตามแนวคดทฤษฎมความสอดคลองกบขอมลเชงประจกษ (Chi-square = 601.47, p = 0.91, df.= 649, GFI = 0.92, AGFI = 0.88, Standardized RMR = 0.039, RMSEA = 0.0) นำาหนกองคประกอบของตวบงชทง 44 ตวมคาเปนบวก ขนาดตงแต 0.34 – 0.83 โดยตวบงชทมคานำาหนกองคประกอบมากทสดคอ การเกอกลพงพาอาศยซงกนและกนในหมสมาชก สวนคานำาหนกองคประกอบหลกคณภาพการบรหารการศกษาเพอความเปนเลศของสถานศกษาเอกชนทง 8 ดานมคาเปนบวก ขนาดตงแต 0.67 – 1.00 โดยเรยงลำาดบจากมากไปหานอยไดแก ดานการบรหาร

51

ความสมพนธกบผรบบรการ ดานการบรหารทรพยากรมนษย ดานการบรหารงานวชาการ ดานการวางแผนเชงกลยทธ ดานภาวะผนำาของผบรหาร ดานการจดการสารสนเทศ ดานการจดการทางการเงน และดานการจดการเครอขายการเรยนรภายนอก ซงมคานำาหนกองคประกอบเทากบ 1.00, 0.95, 0.94, 0.93, 0.93, 0.92, 0.86, 0.67 ตามลำาดบ

วรรณวสา กจสนท (2552) ดำาเนนการวจยเรอง การพฒนาตวบงชคณลกษณะทพงประสงคของครตามปรชญาเศรษฐกจพอเพยง มวตถประสงคเพอพฒนาและตรวจสอบคณภาพตวบงชคณลกษณะทพงประสงคของครตามปรชญาเศรษฐกจพอเพยง กลมตวอยางเปน ครในสถานศกษาพอเพยงแบบอยาง สงกดสำานกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน จำานวน 194 คน เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมลในการวจยประกอบดวย 1) แบบสมภาษณ และแบบสอบถามสำาหรบผเชยวชาญ และ 2) แบบสอบถามสำาหรบคร การวเคราะหขอมลใชคาสถตพนฐาน ไดแก คาเฉลยเลขคณต สวนเบยงเบนมาตรฐาน คาสมประสทธการกระจาย ความเบ ความโดง ดวยโปรแกรมสำาเรจรป SPSS และใชการวเคราะหองคประกอบเชงยนยน (Confirmatory Factor Analysis : CFA) และการวเคราะหองคประกอบเชงยนยนอนดบทสอง (Second Order Confirmatory Factor Analysis) โดยใชโปรแกรมสำาเรจรป LISREL ผลการวจยพบวา 1) ผลการวเคราะหองคประกอบเชงยนยน พบวา ตวบงชทกตวเปนตวบงชคณลกษณะทพงประสงคของครตามปรชญาเศรษฐกจพอเพยงไดอยางมนยสำาคญทางสถตทระดบ .01 จำานวนทงหมด 9 ตว ครอบคลมองคประกอบ 3 ดาน ไดแก ดานความรเกยวกบปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ประกอบดวยตวบงช 2 ตวบงช ดานการจดการเรยนรตามปรชญาเศรษฐกจพอเพยงประกอบดวยตวบงช 3 ตวบงช และดานการประพฤตปฏบตตนตามปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ประกอบดวยตวบงช 4 ตวบงช 2) ผลการวเคราะหองคประกอบเชงยนยนอนดบทสองของโมเดลตวบงชคณลกษณะทพงประสงคของครตามปรชญาเศรษฐกจพอเพยง พบวา โมเดลมความสอดคลองกบขอมลเชงประจกษ (c2 = 12.95, df = 19, p = .84, GFI = .99, AGFI = .97,

52

RMR = .01) นำาหนกองคประกอบของตวบงช ทง 3 ดาน มคาเปนบวก มขนาดตงแต 0.73 ถง 1.00 และมนยสำาคญทางสถตทระดบ .01 ทกตว โดยองคประกอบทมนำาหนกความสำาคญมากทสดในการบงชคณลกษณะทพงประสงคของครตามปรชญาเศรษฐกจพอเพยงโดยรวม ไดแก ดานการจดการเรยนรตามปรชญาเศรษฐกจพอเพยง รองลงมา คอ ดานความรตามปรชญาเศรษฐกจพอเพยง และดานการประพฤตปฏบตตนตามปรชญาเศรษฐกจพอเพยง โดยองคประกอบในแตละดานดงกลาว มคานำาหนกองคประกอบ เทากบ 1.00, 0.99 และ 0.73 ตามลำาดบ และมความแปรผนรวมกบองคประกอบคณลกษณะทพงประสงคของครตามปรชญาเศรษฐกจพอเพยงไดประมาณรอยละ 93 , 91 และ 47 ตามลำาดบ

กนกพร ฉนทนารงภกด (2553) ดำาเนนการวจยเรอง การพฒนาตวบงชความสำาเรจของระบบการเรยนการสอนอเลรนนงสำาหรบสถาบนอดมศกษาในประเทศไทย มวตถประสงคเพอสงเคราะหตวบงชความสำาเรจของระบบการเรยนการสอนอเลรนนงสำาหรบสถาบนอดมศกษาในประเทศไทย ศกษาความคดเหนของผเชยวชาญดานการเรยนการสอนอเลรนนงเกยวกบตวบงชความสำาเรจของระบบการเรยนการสอนอเลรนนงสำาหรบสถาบนอดมศกษาในประเทศไทย และพฒนาและตรวจสอบความตรงเชงโครงสรางโมเดลการวดความสำาเรจของระบบการเรยนการสอนอเลรนนงสำาหรบสถาบนอดมศกษาในประเทศไทย โดยแบงวธดำาเนนการวจยออกเปน 2 ตอน คอ ตอนท 1 การพฒนาตวบงชความสำาเรจของระบบการเรยนการสอนอเลรนนงสำาหรบสถาบนอดมศกษาในประเทศไทย โดยการสงเคราะหวรรณกรรมทเกยวของ และการสมภาษณเชงลกผเชยวชาญดานการเรยนการสอนอเลรนนง และตอนท 2 การตรวจสอบตวบงชความสำาเรจของระบบการเรยนการสอนอเลรนนงสำาหรบสถาบนอดมศกษา ในประเทศไทย โดยใชแบบสอบถามในการเกบรวบรวมขอมลจากกลมตวอยาง 151 คน ประกอบดวยผบรหาร ผสอน ผเรยน และฝายสนบสนนในการเรยนการสอนอเลรนนง การตรวจสอบคณภาพของเครองมอใชการพจารณาความตรงเชงเนอหา และคาความเทยงของ

53

แบบสอบถาม โดยคาความเทยงของแบบสอบถามทงฉบบ คอ 0.992 การวเคราะหขอมล ใชการวเคราะหเนอหา การแจกแจงความถ รอยละ คาเฉลยเลขคณต สวนเบยงเบนมาตรฐาน และการวเคราะหองคประกอบเชงยนยนอนดบทสอง โดยใชโปรแกรม SPSS และโปรแกรม LISREL 8.72 ผลการวจยพบวา 1. ตวแปรความสำาเรจของระบบการเรยนการสอนอเลรนนงม 5 องคประกอบ คอ 1) สถาบนและการจดการ ประกอบดวยตวบงช ปรชญา ปณธานและพนธกจ การรบเขาศกษา ระบบสนบสนนผสอนและบคลากรทเกยวของ ระบบพฒนาสนบสนนและบรการผเรยน งบประมาณ โครงสรางพนฐาน และการจดการและออกแบบระบบ 2) การออกแบบการเรยนการสอน ประกอบดวยตวบงช หลกสตรมความสอดคลองกบเปาหมายของสถาบน ปฏสมพนธในการเรยน ระบบการดแลและใหขอมลปอนกลบ กลยทธในการเรยนการสอน และลกษณะการประเมนผลการเรยนการสอน 3) สอและเทคโนโลย ประกอบดวยตวบงช โครงสรางและการจดระบบของสอการเรยนการสอน คณภาพของสอการเรยนการสอน และการพฒนาและผลตสอการเรยนการสอน 4) ปจจยสนบสนน ตวบงช คอ หองสมดและทรพยากรการเรยนรอนๆ รวมถงสงอำานวยความสะดวก 5) การประเมนผล ประกอบดวยตวบงช การประเมนผลหลกสตร 2. ผลการตรวจสอบความตรงเชงโครงสรางของโมเดลการวดความสำาเรจของระบบการเรยนการสอนอเลรนนง สำาหรบ สถาบนอดมศกษา ในประเทศไทย มความตรงเชงโครงสรางและมความสอดคลองกลมกลนกบขอมลเชงประจกษ (X² = 21.90, df = 38, P = .98, GFI = 0.98, AGFI = 0.93, RMR = 0.0075) 3. ตวบงชความสำาเรจของระบบการเรยนการสอนอเลรนนง สำาหรบสถาบนอดมศกษา ในประเทศไทย มองคประกอบทพบเรยงตามลำาดบคานำาหนกองคประกอบ คอ องคประกอบดานสอและเทคโนโลย องคประกอบดานสถาบนและการจดการ องคประกอบดานการออกแบบการเรยนการสอน องคประกอบดานปจจยสนบสนน และองคประกอบดานการประเมนผล

54

สวมล วองวาณช และคณะ (2554) ดำาเนนการวจยเรอง การพฒนาตวบงชกจกรรมการพฒนาตามมาตรฐานการปฏบตงานเพอการขอตออายใบอนญาตประกอบวชาชพทางการศกษาของครสภา การวจยแบงเปน 3 ขนตอน ดงน 1) การสงเคราะหตวบงชกจกรรมการพฒนาตามมาตรฐานการปฏบตงานเพอการขอตออายใบอนญาตประกอบวชาชพทางการศกษาของครสภา เปนการวจยเอกสารเกยวกบแนวทางการตอใบอนญาตประกอบวชาชพครจำานวน 5 เรอง เครองมอทใชในการวจย เปนแบบบนทกขอมลแบบกงโครงสราง การวเคราะหขอมลใชการวเคราะหเนอหา 2) การพฒนาตวบงชกจกรรมการพฒนาตามมาตรฐานการปฏบตงานเพอการขอตออายใบอนญาตประกอบวชาชพทางการศกษาของครสภา เปนการวจยเชงบรรยาย กลมตวอยางเปนผประกอบวชาชพทางการศกษา จำานวน 4,255 คน เครองมอทใชในการวจยเปนแบบสอบถามเพอศกษาสภาพการปฏบตงานของครและบคลากรทางการศกษาตามมาตรฐานการปฏบตงานทางวชาชพ และความคดเหนตอตวบงชมาตรฐานการปฏบตงานทยกรางขน สถตทใชวเคราะหขอมล ไดแก ความถ รอยละ คามชฌมเลขคณต คาเบยงเบนมาตรฐาน คาสมประสทธสหสมพนธ ดวยโปรแกรมคอมพวเตอรสำาเรจรป 3) การกำาหนดนำาหนกคะแนนของกจกรรมการพฒนามาตรฐานการปฏบตงานเพอการขอตออายใบอนญาตประกอบวชาชพทางการศกษาของครสภา เปนการวจยเชงบรรยาย กลมตวอยางเปนผทรงคณวฒในแตละกลมผประกอบวชาชพทางการศกษา จำานวน 16 คน และผประกอบวชาชพทางการศกษา จำานวน 686 คน เครองมอทใชในการวจยคอ แบบสอบถามความคดเหนเกยวกบตวบงชและนำาหนกคะแนนของกจกรรมการพฒนาตามมาตรฐานการปฏบตงานเพอการขอตออายใบอนญาตประกอบวชาชพทางการศกษาของครสภาจากผทรงคณวฒ และ แบบสอบถามความคดเหนเกยวกบความเหมาะสมของตวบงชและนำาหนกคะแนนของกจกรรมการพฒนาตามมาตรฐานการปฏบตงานสำาหรบการประชาพจารณ สถตทใชวเคราะหขอมล ไดแก คาความถ คารอยละ คามชฌมเลขคณตคาเบยงเบนมาตรฐาน และการวเคราะหเนอหา ผลการวจย

55

มดงน 1) จากการสงเคราะหเอกสารงานวจยของตางประเทศเกยวกบกจกรรมการพฒนามาตรฐานการปฏบตงานเพอการขอตอใบอนญาตประกอบวชาชพทางการศกษา มกจกรรมจำานวน 2 กจกรรมเพมเตมจากของครสภา คอ การไดรบการประเมนมาตรฐานทางวชาชพ โดยผรบการประเมนจะตองไดรบเกยรตบตรหรอใบรบรองจากการประเมนมาตรฐานวชาชพดานการสอนทเกยวของกบรายวชาทตนเองสอนจาก NBPTS (National Board for Professional Teaching Standards) และการมภาระงานทไดรบการอนมตโดยเขตพนทการศกษา และมเอกสารทแสดงความเปนมาตรฐาน 2) ไดตวบงชกจกรรมการพฒนาตามมาตรฐานการปฏบตงานเพอการขอตออายใบอนญาตประกอบวชาชพทางการศกษาของครสภาจากจำานวน 10 รายการ รวม 16 ตวบงช และกจกรรมการพฒนาตามมาตรฐานฯของสหรฐอเมรกาทแตกตางจากครสภาจำานวน 2 รายการ รวม 2 ตวบงช (ยกเวนรายการ การผานการประเมน หรออย“ระหวางการพจารณาประเมน เพอใหมหรอเลอนวทยฐานะทสงขน และ”รายการ การไดรบคดเลอกใหไดรบรางวลของครสภาหรอของหนวยงาน“ทางการศกษาอน”) และ 3) การกำาหนดนำาหนกคะแนน (ระดบคณภาพ) ของตวบงชกจกรรมการพฒนาตามมาตรฐานการปฏบตงาน เพอการขอตออายใบอนญาตประกอบวชาชพทางการศกษาของครสภา แบงเปน 2 กลม ไดแก (1) กลมครและผบรหารสถานศกษา ดานมาตรฐานความรทางวชาชพมนำาหนกคะแนน 30 ดานมาตรฐานการปฏบตงานมนำาหนกคะแนน 50 และดานมาตรฐานการปฏบตตนมนำาหนกคะแนน 20 และ (2) กลมผบรหารการศกษาและศกษานเทศก ดานมาตรฐานความรทางวชาชพมนำาหนกคะแนน 50 ดานมาตรฐานการปฏบตงานมนำาหนกคะแนน 30 และดานมาตรฐานการปฏบตตนมนำาหนกคะแนน 20

Training in Tropical Diseases (TDR, 2002) ศกษาเรอง กลยทธการสรางศกยภาพการวจยใหเขมแขง (2002-2005) โดยกลยทธดงกลาวมจดมงหมายเพอเพมการมสวนรวมของของนกวทยาศาสตรจากประเทศกำาลงพฒนาในทกขนตอนของกระบวนการวจยและพฒนา TDR ตดตามการสรางความเชอมนในตนเองในการวจย

56

(research self-reliance) ใน DECs โดยพฒนาแนวทางการดำาเนนการ (line of business) ตามทศทางกลทธ (strategic directions) ทกำาหนดไว 2 ทศทาง คอ 1) การสรางศกยภาพทใชนกวจยขบเคลอน ไดแก การสรางศกยภาพบคคลและการสรางศกยภาพสถาบน และ 2) การสรางศกยภาพทใชการวจยและพฒนา (R&D) ขบเคลอน ไดแก การสรางศกยภาพเปาหมายทสนบสนนการจดลำาดบความสำาคญของการวจยและพฒนาของ TDR และกำาหนดตวบงชความสำาเรจทจำาเปน (critical success indicators) เพอใชวดความสำาเรจของแนวทางการดำาเนนการทงหมด สวนตวบงชเฉพาะ (specific indicators) เกยวกบกระบวนการ ผลลพธ และผลกระทบ ไดนำามาประยกตใชกบแตละเกณฑความสำาเรจ ตวบงชความสำาเรจทจำาเปนของแนวทางการดำาเนนการ แสดงดงตาราง 2.7

ตาราง 2.7 ตวบงชความสำาเรจทจำาเปนของแนวทางการดำาเนนการแนวทางการดำาเนนการ

ตวบงชความสำาเรจทจำาเปน

การสรางศกยภาพบคคล

ความเปนผนำาดานการวจยซงพฒนาใหกบบคคล เชน กลมวจย (research groups) พฒนาบคคลเหลาน

กลมวจยสามารถสรางทรพยากรไดเพมขนโดยผานกระบวนการแขงขน (competitive processes)

การผลตผลการวจยทมนยสำาคญในระดบชาตและระดบนานาชาต

การสรางศกยภาพสถาบน

ความเปนผนำาดานการวจยซงพฒนาใหกบสถาบน เชน สถาบนเปนผนำาหนสวนในเครอขาย เปนผนำาในการเปนศนยกลางของเสนทางการดำาเนนการวจย (lines of research)

สถาบนสามารถสรางทรพยากรไดเพมขนโดยผานกระบวนการแขงขน

สถาบนทเตบโต (mature institutions) สามารถสรางศกยภาพการวจยซำา โดยผานการดงดดความสนใจและการพฒนานกวจยและผจดการรนใหม

57

แนวทางการดำาเนนการ

ตวบงชความสำาเรจทจำาเปน

การผลตผลการวจยทมนยสำาคญในระดบชาตและระดบนานาชาตอยบนฐานของความเปนหนสวนและเครอขาย

การยดมนในหลกการจรยธรรมและมาตรฐานทเปนทยอมรบในระดบนานาชาต

การสรางศกยภาพเปาหมายทสนบสนนการจดลำาดบความสำาคญของการวจยและพฒนาของ TDR

ผลการวจยทเฉพาะเจาะจงทมลกษณะของการมสวนรวมและการสนบสนนการสรางศกยภาพใหเขมแขง

สถาบนหรอนกวจยสามารถทจะดงดดงานวจยและทรพยากรใหม ๆ บนพนฐานการแขงขนในสาขาการวจยเดยวกนหรอสาขาทเกยวของ

Breen et al. (2004) ศกษาเกยวกบโครงการวจยและการสรางศกยภาพ และเสนอวา ในวสยทศนระดบชาต การสรางศกยภาพถกสะทอนอยในการเผยแพร (diffusion) การแปลง (transformation) และการประยกตใช (application) เกยวกบความรและทกษะใหม ๆ เงอนไขททำาใหเปนไปได (enabling conditions) บางประการ เปนสงสำาคญทจำาเปนตองมกอนเพอใหเกดการสรางศกยภาพไดอยางมประสทธภาพและประสทธผล เงอนไขททำาใหเปนไปไดและตวบงชซงสะทอนใหเหนกระบวนการในการสรางศกยภาพ แสดงในตาราง 2.8

ตาราง 2.8 ตวอยางของเงอนไขทสามารถทำาไดและตวบงชสำาหรบการสรางศกยภาพทสามารถวดไดเงอนไขททำาใหเปนไปได (Enabling

conditions)ตวบงช (Indicators)

ความเตมใจของบคคลตอการเปลยนแปลง

ทศนคตทเปดกวาง และ การเปลยนแปลงบทบาทและความรบผดชอบ

ความเขาใจรวมกนของบคคล และความผกพน (commitment) ตอการสรางศกยภาพระหวางบคคล

หลกฐานเกยวกบการทำางานเปนทม การรวมมอรวมพลง ความกระตอรอรน และความเตมใจทจะผกพนตอการสราง

58

เงอนไขททำาใหเปนไปได (Enabling conditions)

ตวบงช (Indicators)

ศกยภาพการสงเกต การสะทอนคด การเปลยนแปลง และการปรบปรงพฒนาความสมพนธอยางตอเนอง

การประเมนเกยวกบตนเอง ทม และโครงการ

การเปดกวางตอการเรยนร การตอบสนองตอความคดใหม ๆ การยอมรบวธการใหม ๆ

โอกาสในการมสวนรวม การเรยนร และพฒนาการของบคคลในทกระดบ

หลกฐานสำาหรบการมสวนรวมทไมจำากดความสนใจของบคคลและสาขาวชา

ความสมพนธในระยะยาวแบบสนบสนนรวมกน

ทรพยากรและขอมลสารสนเทศทมการแบงปน การรเรมแบบรวมมอรวมพลง

สภาพแวดลอมขององคกรทสนบสนนการสรางนวตกรรมและความรอยางตอเนอง

สงกระตนสงเสรมความรวมมอรวมพลงและพนธมตรเชงกลยทธ (strategic alliances)

การมทรพยากรในการสรางกระบวนการเรยนรเชงรกและทำาใหมความยงยน

นโยบายของสถาบนและการปฏบต การจดสรรทรพยากร

กระบวนเชงรกสำาหรบการเปลยนแปลง นโยบายและขนตอนทชดเจนในการนำาไปสการปฏบตของบคคล

ความเปนผนำาทสามารถสนบสนนความตงเครยดในเชงสรางสรรคและการมวสยทศนรวม

การจดการความขดแยง การสรางทม ววฒนาการรวมของมมมอง

โอกาสสำาหรบการยดมนผกพนในทางปฏบต

ผลดานบคคล เครอขายของบคคลทใหคำามน การปฏบตแบบใหม ผลในการปรบปรงพฒนาทเพมขน

พนธมตรเชงกลยทธระหวางมหาวทยาลย สถาบนวจย องคกรการพฒนา อตสาหกรรม รฐบาล สงคม และหนวยงานใหทน

หลกฐานเกยวกบการแบงบทบาทและความรบผดชอบสำาหรบวตถประสงครวม

ผนำาระดบสายชนหรอระดบทองถนทใหคำามน

คำาอธบายงาน ตวบงชสมรรถนะ การจดสรรบคลากร

การยอมรบและสงตอบแทนสำาหรบผล สงจงใจทสนบสนนความตงใจ

59

เงอนไขททำาใหเปนไปได (Enabling conditions)

ตวบงช (Indicators)

ทางดานบคคลธรรมาภบาล หลกฐานในเรอง ประสทธภาพ ความ

โปรงใส ความรบผดชอบทตรวจสอบได การบรหารจดการทปรบเปลยนได และการเรยนรแบบเจนเนอเรทพ (generative learning)

Pound & Adolph (2005) ศกษาเกยวกบการพฒนาศกยภาพของระบบการวจยในประเทศกำาลงพฒนา โดยมวตถประสงค 3 ประการ คอ 1) เพอจดหาเกณฑสำาหรบการประเมนการเสนอราคางานวจย (research bids) ใหแก Central Research Department (CRD) 2) เพอจดเตรยมรากฐานสำาหรบเปนคมอ (guidelines) ใหแกผเสนอโครงรางการวจย และ 3) เพอกระตนการคดเกยวกบการพฒนาศกยภาพในการปรบเปลยนความเปนหนสวนในการวจยของผมสวนไดสวนเสยตาง ๆ ในงานวจยนไดนำาเสนอตวบงชทวไป (generic indicators) สำาหรบการกำากบตดตามความสำาเรจขององคประกอบการสรางศกยภาพการวจยของโปรแกรมการวจย ดงน

1) ตวบงชของศกยภาพทนำาไปสผลผลตการวจยทมคณภาพสงสอดคลองกบความตองการพฒนา ไดแก 1.1) นกวจย (ในระบบการวจยของประเทศกำาลงพฒนา) สามารถปฏบตงานกบหนสวน IS เพอระบความตองการจำาเปนและการแกปญหาทสอดคลองกบความตองการจำาเปนทางสงคม (societal needs) 1.2) นกวจยสามารถดำาเนนการวจยกบหนสวนทเหมาะสมทนำาไปสผลผลตทจบตองได มประโยชนหลากหลาย และใชการได ซงไดรบการยอมรบ การปรบใหเหมาะ และใช และมผลกระทบในแงการพฒนาทสามารถวดไดในชวงระยะเวลาทกำาหนด 1.3) นกวจยสามารถจดทำาเอกสารรายงานความกาวหนาไดอยางเหมาะสมสำาหรบผอานตาง ๆ ไดแก วารสารทมเพอนรวมวชาชพตรวจสอบ วสดและการสอสารระหวาง

60

หนสวน IS ทขยายเพม 1.4) การตดสนใจเชงนโยบายไดรบอทธพลจากผลผลตจากงานวจย (research outputs) 1.5) การเพมจำานวนของความเปนผนพนธ (authorships) ของรายงานและบทความทไดรบการตอบรบจากนกวจยทางตอนใต และ 1.6) การเพมจำานวนของการเสนอราคางานวจยทประสบผลสำาเรจจากองคกรทางใต (southern organizations)

2) ตวบงชของศกยภาพทนำาไปสระบบขององคกรทมประสทธภาพและประสทธผล ไดแก 2.1) โครงสราง ระบบ วธการ การจงใจ และคานยมขององคกรสามารถกระตนและสนบสนนสงเสรมงานวจยเชงระบบนวตกรรม (innovations systems research) 2.2 ทศนคตและพฤตกรรมทมสวนชวยใหการปฏบตงานของหนสวนตามเปาหมายเชงพฒนาการเปนไปอยางมประสทธผล 2.3) สงอำานวยความสะดวกและโครงสรางพนฐานมความเหมาะสมตอความตองการจำาเปนในการวจย (research needs) และการแสดงออกของศกยภาพนกวจย (researchers capacities) 2.4) การกำาหนดความเชอมโยงและกลไกการเรยนรทเหมาะสม และ 2.5) การมความรวมมอรวมพลงทมประสทธผลระหวางหนสวน

3) ตวบงชทการพฒนาศกยภาพมผลในการนำาวธการเชงระบบนวตกรรม (innovation systems approach) ไปสการปฏบต ไดแก 3.1) การมสวนรวมของผปฏบตงานในทกขนตอนของการวจย การเผยแพร และการใชผลการวจย 3.2) ประเดนและมมมองระดบรากหญาทรวมอยในวาระการวจยแหงชาต (research agenda) 3.3) การใชขอมลสารสนเทศ การอางอง วธวทยา และวธการ ทเปนปจจบนของหนสวน 3.4) การเขาถงความรและประสบการณอยางเปนธรรมทวทงหนสวน 3.5) กลมดอยโอกาสถกนำามารวมอยในการตดสนใจในทกขนตอนของการวจย 3.6) การรวมตวของผลผลตในการวจย (research outputs) ไปสหลกสตรการฝกอบรม

4) ตวบงชของระบบการวจยของประเทศกำาลงพฒนาทสรางสรรค มความเปนพลวต มความยงยน ไดแก 4.1) การปรบเปลยนของอำานาจและ

61

การตดสนใจเกยวกบหนสวนทางตอนใตใน research consortia 4.2) เวทแลกเปลยนความคดเหนทเปนตวแทนทจดตง (เชน local Steering Committees) และการนำามาซงการตดสนใจ 4.3) การสญเสยคนชนมนสมองจากระบบการวจยของประเทศกำาลงพฒนามจำานวนลดลง 4.4) การเพมจำานวนของขอเสนอโครงการวจยเชงนวตกรรมทประสบความสำาเรจจากระบบการวจยของประเทศกำาลงพฒนา และ 4.5) ความเคารพนบถอของ S-S ทเพมมากขนระหวางองคกรทเปนการนำาไปสกจกรรมการเรยนรของ S-S

Frontera et al. (2006) ไดสรางกรอบความคดเพอเปนแนวทางสำาหรบแผนระยะยาวในการสงเสรมการพฒนาศกยภาพการวจยทางดานเวชศาสตรฟ นฟ ในบทความเรอง การประชมสดยอดเวชศาสตรฟ นฟ: การสรางศกยภาพการวจย ซงการประชมสดยอดนมวตถประสงคทวไปเพอทำาใหการวจยกาวหนาและสงเสรมการวจยดานเวชศาสตรฟ นฟโดยการแนะนำาใหเพมศกยภาพการวจย การอภปรายแลกเปลยนความคดเหนอยภายใตองคประกอบของศกยภาพการวจย 5 องคประกอบ ไดแก 1) นกวจย 2) วฒนธรรมวจย สภาพแวดลอม และโครงสรางพนฐาน 3) เงนทน 4) ความเปนหนสวนกบสาขาวชาอน ๆ และกลมผบรโภค และ 5) ศาสตรเกยวกบการวดศกยภาพการวจย ผเขารวมจำานวน 100 คน ประกอบดวย ตวแทนขององคกรวชาชพ กลมผบรโภค ภาควชา นกวจย หนวยงานใหทนของรฐ และภาคสวนเอกชน การอภปรายกลมยอย และการประชมทงหมด (plenary sessions) ไดกำาหนดปญหา วธการแกปญหาทเปนไปได และการปฏบตการทแนะนำา โดยไดเสนอตวบงชของการสรางศกยภาพ แสดงดงตาราง 2.9

ตาราง 2.9 ตวบงชของการสรางศกยภาพการวจยจากงานของ Frontera et al. (2005)

ตวบงช ตวบงชยอย การปฏบต1. ผเขารบการฝกอบรม 1. จำานวนของตำาแหนง 1. นยามบคคลทไดรบการ

62

ตวบงช ตวบงชยอย การปฏบตการวจยดานการฟ นฟ (Rehabilitation research trainees)

หลงปรญญาเอกทไดรบทนทมอยในสถานบำาบดฟ นฟ และการกระจายของทนขามสาขาการฟ นฟ2. สดสวนของผเขารบการอบรมโปรแกรมการฝกอบรมการวจยทมาเปนนกวจยแบบเตมเวลา บางเวลา หรอไมม3. คาเฉลยผลตผลการวจยตอผเขารบการอบรมวจยในดานการฟ นฟ ไดแก การอางองผลตผลการวจยและระดบของการใหเงนทนแบบภายในและภายนอก

พจารณาวาเปนมออาชพทางดานการฟ นฟแกนหลก (core rehabilitation professional)2. สำารวจและใชวธวทยาทมอยซงเปนไปได3. ระดมความรวมมอของหนวยสนบสนนทน (funding agencies) เพอรวบรวมและแบงปนขอมลสารสนเทศ

2. ขนาดของกลมแกนนำาการวจยดานการฟ นฟ (Size of rehabilitation research cadre)

1. ปรมาณรองรอยเกยวกบสาขาดานวชาการของ PM&R และทนอกเหนอ: จำานวนของเพอนรวมงาน (fellows) ตำาแหนงงานทวาง (openings) จำานวนทเตมเตม (number filled)2. วดปรมาณของเวลาทมออาชพทางดานการฟ นฟใชในการดำาเนนการวจย: รอยละ 50 ขนไป นอกเวลา หรอไมม

1. ระดมองคกรวชาชพเพอเกบรวบรวมขอมลสารสนเทศเกยวกบหลกเกณฑทวไปและทเปนมาตรฐาน (regular and standardized basis)2. ทำาใหขอมลจาก AAP Annual Survey เชอถอได

3. ผลตภาพ (Productivity)

1. การวดการตพมพโดยมออาชพทางดานการฟ นฟ และการอางองบทความทต

1. นยามบทความและวารสารทตรงประเดนทจะนบรวมเขา

63

ตวบงช ตวบงชยอย การปฏบตพมพ ระดบการใหทนวจยภายในหรอภายนอก2. ตดตามระดบของแผนแบบการวจยทตพมพในเอกสารและงานวจยทเกยวของทางดานการฟ นฟ

2. สามารถสบคนดวยสมาชกองคกรวชาชพ สถาบน สาขาวขา และประเทศ3. ระดมองคกรวชาชพเพอเกบรวบรวมขอมลสารสนเทศเกยวกบหลกเกณฑทวไปและทเปนมาตรฐาน4. สำารวจและใชวธวทยาทมอยและเปนไปได.

4. การจดหาเงนทน (Funding.)

1. ตดตามงบประมาณของหนวยงานกลางเกยวกบการวจยทางดานการฟ นฟดวยสาขาวชาทมเนอหาเฉพาะ

1. ระดมเพอนดานการฟ นฟเพอระบจดเชอมตอของหนวยงานเพอทำาใหขอมลพนฐานประจำาปมความมนคงปลอดภย

Lombard (2006) ศกษา ปจจยความสำาเรจหลกสำาหรบการพฒนาศกยภาพการวจยของมหาวทยาลยเทคโนโลยในแอฟรกาใต ในชวงระยะเวลา 10 ป (ป 1993-2003) โดยใชวธวจยแบบผสม เกบรวบรวมขอมลจากสถาบนทเปนกรณศกษา 5 แหง เพอระบปจจยสวนบคคล ปจจยดานสถาบน และปจจยดานสภาพแวดลอมทชวยใหเกดการพฒนาศกยภาพการวจย จากนนใชแบบสอบถาม 2 ชด สำาหรบผจดการอาวโสและนกวจยในสถาบนทกำาหนด โดยดำาเนนการสมภาษณแบบกงโครงสรางกบผจดการอาวโสเพมเตม การวจยเนนตวบงชทเปนไปไดจำานวน 10 ตวบงช ไดแก ความเปนผนำา รางวลและสงจงใจ ทรพยากร โครงสรางและการปกครององคกร การวางแผน กลไกการสนบสนนและการจดกระทำา การสอสาร การกำากบตดตามและการประเมนผล ปจจยสภาพแวดลอมภายนอก และปจจยสวนบคคล ผลการวจยพบวา ปจจยทง 3 ดาน ไดแก ปจจยสภาพแวดลอมภายนอก ปจจยดานองคกร และปจจยสวนบคคลมผลกระทบตอการ

64

พฒนาการวจยในสถาบนเหลาน โดยปจจยความสำาเรจหลกทระบไวไดแก 1) ความเปนผนำา 2) ความผกพนสวนบคคล 3) ความรและทกษะของนกวจย 4) เวลา 5) แนวทางทเนน 6) ทรพยากร 7) โครงสรางการสนบสนน และ 8) สภาพแวดลอมเชงนโยบายภายนอก

Sarre et al. (2009) วจยเรอง การพฒนาตวบงชสำาหรบการวดการพฒนาศกยภาพการวจยในองคกรบรการปฐมภม (primary care organizations): แนวทางฉนทามตโดยใชเทคนคกลมสมมตนย (nominal group technique) มวตถประสงคเพอสรางระดบของฉนทามตตามพสยของตวบงชในการวดศกยภาพการวจยในองคกรบรการปฐมภม ขนตอนการพฒนาตวบงชแบงเปน 2 ขนตอน ขนตอนแรกเปนการประชมเชงปฏบตการ (workshops) ในป 2005 เพอสรางตวบงชทเปนไปไดจากพสยของบคคลทสนใจการวจยและปฏบตการวจย โดยใชกรอบแนวคดทฤษฎเกยวกบหลกการของการพฒนาศกยภาพการวจย 6 ประการในการสำารวจและระบตวบงช ขอมลจะถกลงรหสและนำามาสรางแบบสอบถามซงมลกษณะเปนมาตรประมาณคาแบบ Likert 9 ระดบ จำานวน 129 ขอรายการ ขนตอนทสอง เปนการใชเทคนคกลมสมมตนย ในป 2006 โดยกลมตวอยางเปนผเชยวชาญในการพฒนาศกยภาพการวจยในบรการปฐมภมจำานวน 9 ทาน แบบสอบถามจะถกสงไปและกลบมากอนการประชม และวเคราะหคำาตอบเพอใชเปนฐานในการอภปรายแบบมโครงสราง จากนนผเชยวชาญจะตอบแบบสอบถามอกครง การวเคราะหขอมลม 2 ประเภท คอ 1) ระดบของความเกยวของของแตละตวบงชทวดการพฒนาศกยภาพการวจยขององคกร ซงแทนดวยคามธยฐานของการตอบ โดยคามธยฐาน 7–9 แสดงวา การสนบสนนอยในระดบมาก 4–6 แสดงวา การสนบสนนอยในระดบปานกลาง และ 1–3 แสดงวา การสนบสนนอยในระดบนอย และ 2) ระดบของฉนทามตของกลม โดยใชเกณฑทรอยละ 85 ของกลมในการใหคะแนนตวบงชในหมเดยวกน ผลการวจยพบวา ตวบงชจำานวน 89 ตว ไดรบการจดอนดบความเกยวของอยในระดบมาก และตวบงช 73 ตว ไดรบฉนทามต งานวจยนประสบความ

65

สำาเรจในการสรางชดของตวบงชทผเชยวชาญเหนพองกนวา มความเกยวของกบการวดการพฒนาศกยภาพการวจยในองคกรบรการปฐมภม โดยตวบงชเหลานจะเปนพนฐานของชดเครองมอนำารองทจะชวยองคกรบรการปฐมภมในการพฒนาศกยภาพการวจย

Bates et al. (2011) วจยเรอง ตวบงชการสรางศกยภาพทยงยนสำาหรบการวจยดานสขภาพ (health research): การวเคราะหกรณศกษาแอฟรกน 4 กรณ มวตถประสงคเพอพฒนาตวบงชทสามารถใชไดอยางทคาดหวงโดยผจดการโครงการและผใหทน เพอกำากบตดตามความกาวหนาเกยวกบการบรรลศกยภาพดานสขภาพ (health capacity) ทยงยน กรณศกษาจำานวน 4 โครงการ ทเลอกมาใชเกณฑทกำาหนดไวลวงหนา (pre-determined criteria) ไดแก ผลสมฤทธของศกยภาพทยงยน จากการทำาแผนทกจกรรมการสรางศกยภาพในแตละกรณศกษาตามกรอบซงใชสำาหรบประเมนศกยภาพการวจยดานสขภาพใน Ghana ทำาใหผวจยสามารถระบกจกรรมการวจยทมลกษณะรวมกนทกโครงการ และใชกจกรรมเหลานในการสรางตวบงชทสามารถใชไดในโครงการอน ๆ เพอกำากบตดตามความกาวหนาเกยวกบการสรางศกยภาพการวจยทยงยน ผลการวจยพบวา ตวบงชของการสรางศกยภาพการวจยทยงยนมจำานวนเพมขนตามความสลบซบซอนของโครงการทสมบรณ ประกอบดวย 1) ขนความตระหนกและประสบการณ (awareness and experiential stages) ไดแก การยดมนผกพน (engagement) ของผมสวนไดเสยตงแตในชวงเรมตน แผนทชดเจนสำาหรบการยกระดบ กลยทธในการมอทธพลตอนโยบาย การประเมนคณภาพ 2) ขนการแผขยาย (expansion stage) ไดแก การพฒนาปรบปรงทรพยากร การจดตงสถาบนเกยวกบกจกรรม (institutionalisation of activities) นวตกรรม 3) ขนการทำาใหเขมแขง (consolidation stage) ไดแก การใหทนกจกรรมสำาคญทเชอถอได การบรหารจดการและการตดสนใจทนำาโดยหนสวนทางตอนใต (southern partners) โครงการทมความยงยนมคามธยฐาน 66 เดอน ความทาทายหลกในการบรรลความยงยนคอ การ

66

หมนเวยนของบคลากรและผมสวนไดเสยอยในระดบสง และความยากลำาบากในการฝงตวกจกรรมใหม ๆ เขาไปในระบบทมอย รวมทงการใหทนทเชอถอได และการมอทธพลตอการพฒนานโยบาย

Nurse & Wight (2011) ศกษาเรอง ความชวยเหลอดานการพฒนาและการสรางศกยภาพการวจยใหเขมแขง: การเรมดำาเนนงานของการวจยทางสงคมศาสตรดานสขภาพในแอฟรกาตะวนออก โดยประเมนรปแบบการเรมดำาเนนงาน (commissioning) ระหวางหนวยงานใหทน (donor agencies) ดวยการวดเปรยบเทยบสมรรถนะเกณฑมาตรฐานหลก (key benchmarks) หรอตวบงชของการสรางศกยภาพการวจยใหเขมแขง โดยวเคราะหรปแบบของการเรมดำาเนนงานวจยทแพรหลาย ทงรปแบบทวภาค (bilateral) พหภาค (multilateral) องคกรนอกภาครฐและองคกรการกศล และจดเตรยมการจำาแนกประเภทของการปฏบตดงกลาว งานวจยนปรบเปลยนเลนสจากจดเนนตอประเทศและสถาบนผรบแบบดงเดม เปนการมองนโยบายและการปฏบตของผใหทนหรอหนวยงานวาจาง (commissioning agencies) และความสมพนธทมตอผมสวนไดสวนเสยหลก เชน สถาบนการวจยในทองถน การวจยภาคสนามดำาเนนการในแอฟรกาตะวนออก โดยการสมภาษณเชงลกกบหนวยงานวาจางหรอหนวยงานใหทนหลกในการวจยสงคมศาสตรดานสขภาพ รวมไปถงสถาบนการวจยชนนำา กรอบแนวคดในการสมภาษณประกอบดวย ตวบงชในการประเมนขนาดของการยดมนผกพนระหวางหนวยงานวาจาง/ใหทน และผรบทน การประเมนการสรางศกยภาพการวจยใหเขมแขงม 3 ระดบ ไดแก 1) ระดบบคคล ไดแก การรเรมทมเปาหมายในการพฒนาทรพยากรมนษยและการสรางความเชยวชาญโดยวธการตาง ๆ เชน การใหคำาปรกษา การฝกอบรมนกวจยและผใชงานวจย รวมทงการประชมปฏบตการและการประชมวชาการ นอกจากนยงรวมถงการชวยเหลอทางดานเทคนค (technical assistance) จากประเทศผใหทนทซงเกยวของกบความเชยวชาญนอกประเทศ (foreign expertise) 2) ระดบสถาบนหรอองคกร เกยวของกบกจกรรมและกระบวนการทสรางศกยภาพของ

67

ศนยวจย (research units) ภาควชา และหนวยงาน รวมถงการยกระดบโครงสรางพนฐาน เชน อปกรณคอมพวเตอร ทรพยากรหองสมด และการเขาถงแบบออนไลน สำาหรบการทำาใหผลผลตทางดานปญญา (intellectual output) มความลกซงมากขน เชน การควบคมแบบแผนการวจย การตพมพทมเพอนรวมวชาชพตรวจสอบในระดบนานาชาต ความเปนเจาของลขสทธ นอกจากนยงรวมถงกจกรรมการเรยนรจากการปฏบตและการเรยนรดวยตนเองขององคกร ไดแก การเขยนโครงราง การออกแบบการวจย การกำาหนดนโยบาย การบรหารจดการงานวจย และทกษะการวจยทจำาเปนอน ๆ สงเหลานเปนสงสำาคญในการสรางศกยภาพและการลดการพงพานกวจยและสถาบนจากตางประเทศ และ 3) ระดบระบบ เปนระดบของการมสวนรวมทเนนความสมพนธเชงระบบทกวางขนในระดบประเทศ ระดบภมภาค และระดบนานาชาต การลงทนทางดานการเงนและการเมองในการสรางศกยภาพการวจยใหเขมแขงในระดบทองถนเปนสญลกษณสำาคญประการหนงทแสดงถงสภาพแวดลอมทเขมแขง การเตรยมการรวมกนและความเปนหนสวนในระดบภมภาคระหวางสถาบนการวจยทางตอนเหนอและตอนใต และความรวมมอระหวางสถาบนทางตอนใตดวยกนเปนองคประกอบสำาคญของการสรางศกยภาพการวจยในระดบน ผลการวจยพบวา การคดเกยวกบการสรางศกยภาพการวจยใหเขมแขงไดปรบเปลยนมาเปนรปแบบความเปนหนสวน (partnership models) แตโดยทวไปยงไมไดรบการแปลงไปสนโยบายและการปฏบตในหนวยงานใหทนและหนวยงานดำาเนนการสวนใหญ เอกสารและงานวจยทเกยวของกบการสรางศกยภาพการวจยใหเขมแขงมการสรปอางองทมากเกน (over-generalizes) และสรางการพฒนาศกยภาพในรปแบบ monolithic การจำาแนกประเภทของการเรมดำาเนนงานวจย (research commissioning practices) พบวา รปแบบการมสวนรวมม 8 ประเภท ไดแก 1) parachute model 2) consultancy model 3) twinning model 4) corporate model 5) overseas field unit model 6) multilateral agency model 7) capacity

68

development model และ 8) health support unit and SWAps model

ตอนท 4 กรอบแนวคดการวจยจากการศกษาเอกสารและงานวจยทเกยวของกบตวบงชการสราง

ศกยภาพการวจย จำานวน 10 เรอง โดยนกวชาการและหนวยงานทเกยวของกบการสรางศกยภาพการวจย ไดแก 1) TDR (2002) 2) Breen et al. (2004) 3) Cook (2005) 4) Pound & Adolph (2005) 5) Frontera et al. (2006) 6) Lombard (2006) 7) Sarre et al. (2009) 8) Ebrary CEL - York University, Michael Smith Foundation for Health Research, & Canadian Electronic Library (Firm) (2010) 9) Bates et al. (2011) และ 10) Nurse & Wight (2011) สามารถสงเคราะหตวบงชการสรางศกยภาพการวจยไดจำานวน 9 ตวบงช แสดงดงตาราง 2.10

ตาราง 2.10 การสงเคราะหตวบงชการสรางศกยภาพการวจยจากเอกสารและงานวจยทเกยวของ

ตวบงชการสรางศกยภาพการวจยงานวจย

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

1. การพฒนาความร ท กษะ และความเชอมน

2. การสรางหรอการยกระดบโครงสรางพนฐานและทรพยากร

3. การสงเสรมใหการวจยผกตดกบการปฏบตงาน

4. การสรางหรอการยกระดบความเชอมโยง ความเปนหนสวน และความรวมมอรวมพลง

5. การมสวนรวมในการแปลความร และการแลกเปลยนความร

6. การจดการความยงยน

69

7. การยกระดบภาวะผนำา

8. การสรางหรอการยกระดบวฒนธรรมการวจย

9. การสงเสรมและการเขารวมกจกรรมวจย

ผวจยนำาผลการสงเคราะหตวบงชการสรางศกยภาพการวจยทไดมาใชกำาหนดกรอบแนวคดการวจยเรอง การพฒนาตวบงชการสรางศกยภาพการวจยปฏบตการในชนเรยน ประกอบดวย ตวบงช จำานวน 9 ตวบงช ดงน 1) การพฒนาความร ทกษะ และความเชอมน 2) การสรางหรอการยกระดบโครงสรางพนฐานและทรพยากร 3) การสงเสรมใหการวจยผกตดกบการปฏบตงาน 4) การสรางหรอการยกระดบความเชอมโยง ความเปนหนสวน และความรวมมอรวมพลง 5) การมสวนรวมในการแปลความรและการแลกเปลยนความร 6) การจดการความยงยน 7) การยกระดบภาวะผนำา 8) การสรางหรอการยกระดบวฒนธรรมการวจย และ 9) การสงเสรมและการเขารวมกจกรรมวจย แสดงดงแผนภาพ 2.2

การสรางศกยภาพการวจยปฏบตการในชนเรยน

(Classroom Action Research Capacity Building)

การพฒนาความร ทกษะ และความเชอมน (Developing Knowledge Skills and Confidence)

การสรางหรอยกระดบโครงสรางพนฐานและทรพยากร (Creating or Enhancing Infrastructure and Resources)

การสงเสรมใหงานวจยใกลเคยงกบการปฏบตงาน(Facilitating Close to Practice Mindsets)

การสรางหรอการยกระดบความเชอมโยง ความเปนหนสวน และความรวมมอรวมพลง (Creating or Enhancing Linkages, Partnerships, and Collaborations)

การมสวนรวมในการแปลความรและการแลกเปลยนความร (Engaging in Knowledge Translation and Exchange)

การจดการความยงยน (Addressing Sustainability)

การยกระดบภาวะผนำา (Enhancing Leadership)

การสรางหรอการยกระดบวฒนธรรมวจย (Creating or Enhancing Research Culture)

การสงเสรมและการเขารวมกจกรรมการวจย (Promoting and Engaging in Research Activity)

70

71

แผนภาพ 2.2 กรอบแนวคดการวจย