1

เอกสารอานประกอบรายวชา

ศลปวฒนธรรมอ.สำาราญ ผลด

สารบญ

หนวยท 1 วฒนธรรม

2

ประเภทของวฒนธรรมแนวความคดทเกยวของกบวฒนธรรมวฒนธรรมในเชงของอารยธรรมวฒนธรรมในมมมองของโลกวฒนธรรมในเชงสญลกษณวฒนธรรมในเชงของกลไกสรางเสถยรภาพวฒนธรรมและววฒนาการทางจตวทยาวฒนธรรมภายในสงคมวฒนธรรมโดยภมภาควฒนธรรมศกษาการเปลยนแปลงของวฒนธรรมวฒนธรรมทวไปแนวความคดทเกยวของกบวฒนธรรมวฒนธรรมในเชงของอารยธรรมวฒนธรรมในมมมองของโลกวฒนธรรมในเชงสญลกษณวฒนธรรมในเชงของกลไกสรางเสถยรภาพวฒนธรรมและววฒนาการทางจตวทยาวฒนธรรมภายในสงคม

หนวยท 2 ศลปะจตรกรรมประตมากรรมสถาปตยกรรมวรรณกรรม ดนตร

หนวยท 3 ขนบธรรมเนยมประเพณ

3

ความหมายของประเพณความเปนมาของประเพณประเภทของประเพณ

หนวยท 4 ศาสนาและความเชอความหมายและความสำาคญประเภทของศาสนาและความเชอศาสนาในอดตและปจจบนระบบความเชอศาสนาพทธ ศาสนาครสต ศาสนาอสลาม ศาสนาพราหมณฮนด

หนวยท 1

4

วฒนธรรม

วฒนธรรม โดยทวไปหมายถง รปแบบของกจกรรมมนษยและโครงสรางเชงสญลกษณททำาใหกจกรรมนนเดนชดและมความสำาคญ วถการดำาเนนชวต ซงเปนพฤตกรรมและสงทคนในหมผลตสรางขน ดวยการเรยนรจากกนและกน และรวมใชอยในหมพวกของตน

วฒนธรรมสวนหนงสามารถแสดงออกผาน ดนตร วรรณกรรม จตรกรรม ประตมากรรม การละครและภาพยนตร แมบางครงอาจมผกลาววาวฒนธรรมคอเรองทวาดวยการบรโภคและสนคาบรโภค เชน วฒนธรรมระดบสง วฒนธรรมระดบตำา วฒนธรรมพนบาน หรอวฒนธรรมนยม เปนตน แตนกมานษยวทยาโดยทวไปมกกลาวถงวฒนธรรมวา มไดเปนเพยงสนคาบรโภค แตหมายรวมถงกระบวนการในการผลตสนคาและการใหความหมายแกสนคานน ๆ ดวย ทงยงรวมไปถงความสมพนธทางสงคมและแนวการปฏบตททำาใหวตถและกระบวนการผลตหลอมรวมอยดวยกน ในสายตาของนกมานษยวทยาจงรวมไปถงเทคโนโลย ศลปะ วทยาศาสตรรวมทงระบบศลธรรม

วฒนธรรมในภมภาคตาง ๆ อาจไดรบอทธพลจากการตดตอกบภมภาคอน เชน การเปนอาณานคม การคาขาย การยายถนฐาน การสอสารมวลชนและศาสนา อกทงระบบความเชอ ไมวาจะเปนเรองศาสนามบทบาทในวฒนธรรมในประวตศาสตรของมนษยชาตมาโดยตลอด

ประเภทของวฒนธรรม

วฒนธรรม แบงออกเปน 2 ประเภท คอ

5

วฒนธรรมทางวตถ คอ เครองมอ เครองใช ทมนษยใชในชวตประจำาวนเพอความสขทางกาย อนไดแก ยานพาหนะ ทอยอาศย ตลอดจนเครองปองกนตวใหรอดพนจากอนตรายทงปวง

วฒนธรรมทางจตใจ เปนเรองเกยวกบเครองยดเหนยวจตใจของมนษย เพอใหเกดปญญาและมจตใจทงดงาม อนไดแก ศาสนา ศลธรรม จรยธรรม คตธรรม ตลอดจนศลปะ วรรณคด และระเบยบแบบแผนของขนบธรรมเนยมประเพณ [1]

นกมานษยวทยาสวนใหญมกใชคำา "วฒนธรรม" ไปในเชงของวสยสามารถของคนทวไปในการบงช จดหมวดหมและสอถงประสบการณของตนในลกษณะเชงสญลกษณ คนเราใชวสยสามารถดงกลาวสำาหรบบงชเรองราวและสงตางๆ ทเกดในหมมนษยดวยกนมานานมากแลว อยางไรกตาม นกวานรวทยาหรอไพรเมตวทยากไดบงชลกษณะวฒนธรรมดงกลาวในวานรหรอไพรเมตซงเปนกลมสตวทมสายพนธใกลชดกบมนษยมากทสดมานานแลวเชนกน[2] และโดยนกโบราณคดจะมงเฉพาะไปทวฒนธรรมทเปนเรองราวเทานน (ซากเรองราวทเกดจากกจกรรมของมนษย) ขณะเดยวกน นกมานษยวทยาสงคมกมองไปทปฏสมพนธของสงคม สถานภาพและสถาบน สวนนกมานษยวทยาวฒนธรรมกเนนทบรรทดฐานและคณคา

การแบงแยกแนวกนน แสดงใหเหนถงเงอนไขทแตกตางกนทขนอยกบงานทตางกนของนกมานษยวทยา และความจำาเปนทจะตองมงเนนจดการวจยทตองชดเจน จงไมจำาเปนวาจะเปนการสะทอนถงทฤษฎของวฒนธรรมซงยอมแตกตางไปตามเชงของเรองราว เชงสงคม และเชงบรรทดฐาน (norm) รวมทง ไมจำาเปนตองสะทอนถงการแขงขนกนเองในระหวางทฤษฎตาง ๆ ของวฒนธรรม

แนวความคดทเกยวของกบวฒนธรรม

6

วฒนธรรม "ฟารฮาง" นบเปนจดรวมของอารยธรรมอหราน จตรกรรมนกดนตรสตรชาวเปอรเซยจาก "พระราชวงสรรค 8 ชน"

ศลปะอยปตโบราณคำาวา "วฒนธรรม" ในภาษาไทย มาจากคำาสองคำา คำาวา "วฒน" จาก

คำาศพท วฑฒน" ในภาษาสนสกฤต หมายถงความเจรญ สวนคำาวา "ธรรม" มาจากคำาศพท "ธรม" ในภาษาสนสกฤต หมายถงความด เมอนำาสองคำามารวมกนจงไดคำาวา "วฒนธรรม" หมายถงความดอนจะกอใหเกดความงอกงามทเปนระเบยบเรยบรอย[3] พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ . ศ . 2525 ไดใหความหมายของวฒนธรรมไววาเปน "สงททำาใหเจรญงอกงามแกหมคณะ, วถชวตของหมคณะ , ในพระราชบญญตวฒนธรรม พ.ศ. 2485 หมายถงลกษณะทแสดงถงความเจรญงอกงาม ความเปนระเบยบเรยบรอย ความกลมเกลยวกาวหนาของชาต และศลธรรมอนดของประชาชน, ทางวทยาการ หมายถงพฤตกรรมและสงทคนในหมผลตสรางขนดวยการเรยนรจากกนและกน และรวมใชอยในหมของตน"[4] แตใน

7

พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ . ศ . 2542 ใหนยามไววา "สงททำาความเจรญงอกงามใหแกหมคณะ เชนวฒนธรรมพนบาน วฒนธรรมชาวเขา" คำาวา "วฒนธรรม" ในภาษาไทยตามความหมายนใกลเคยงกบคำาวา "อารยธรรม" (ด # วฒนธรรมในเชงของอารยธรรม )สวนคำาวา "culture" ในภาษาองกฤษ ทแปลวาวฒนธรรมนน มาจากภาษาละตน คำาวา "cultura" ซงแยกมาจากคำา "colere" ทแปลวา การเพาะปลก [5] สวนความหมายทวไปในสากล หมายถงรปแบบของกจกรรมมนษยและโครงสรางเชงสญลกษณททำาใหกจกรรมนนเดนชดและมความสำาคญ

มการกลาวถงวฒนธรรมวาเปน "หนทางทงหมดแหงการดำาเนนชวต" ซงรวมถงกฎกตกาแหงกรยามรรยาท การแตงกาย ศาสนา พธกรรม ปทสถานแหงพฤตกรรม เชน กฎหมายและศลธรรม ระบบของความเชอรวมทงศลปะ เชน ศลปะการทำาอาหาร[6]

การนยามทหลากหลายนสะทอนใหเหนถงความแตกตางของทฤษฎทจะทำาใหเกดความเขาใจ หรอทำาใหเกดเกณฑเพอใชในการประเมนกจกรรมของมนษย โดยในป พ . ศ . 2414 เอดเวรด เบอรเนต ไทเลอร ไดพรรณนาถงวฒนธรรมในมมมองดานมานษยวทยาสงคม ไววา "วฒนธรรม หรอ อารยธรรม หากมองในเชงชาตพนธวรรณนาอยางกวาง ๆ กคอ ความทบซอนกนระหวางความร ความเชอ ศลปะ ศลธรรม กฎหมาย ประเพณและสมรรถนะอนทมนษยตองการแสวงหาเพอการเปนสมาชกของสงคม"[7]

เมอป พ . ศ . 2543 ยเนสโก ไดพรรณนาถงวฒนธรรมไววา "...วฒนธรรมควรไดรบการยอมรบวาเปนชดทเดนชดของจตวญญาณ เรองราว สตปญญาและรปโฉมทางอารมณของสงคม หรอกลมสงคม ซงไดหลอมรวมเพมเตมจากศลปะ วรรณคด การดำาเนนชวต วถชวตของการอยรวมกน ระบบคณคา ประเพณและความเชอ"[8]

ถงแมวาการนยามความหมายคำาวา "วฒนธรรม" ของทงสองจะครอบคลมแลว แตกยงไมเพยงพอสำาหรบคำาวา "วฒนธรรม" ทมการใชกนอย ในป พ . ศ . 2495 อลเฟรด ครเบอร และไคลด คลกคอหน ไดรวบรวม

8

นยามของคำา "วฒนธรรม" ไดถง 164 ความหมาย ซงไดตพมพลงในหนงสอเรอง "วฒนธรรม: การทบทวนเชงวกฤตวาดวยมโนทศนและนยาม" (Culture: A Critical Review of Concepts and Definitions)[9]

นยามดงกลาวน และอกหลายนยามชวยทำาใหเกดองคประกอบของรายการวฒนธรรม เชน กฎหมาย เครองมอสมยหน การแตงงาน ฯลฯ แตละอยางนมการเกดและมความไปเปนชดของมนเอง ซงจะเกดเปนชวงเวลาในชดหนงทหลอมประสานกนแลวกผานออกไปเปนชดอยางอน ในขณะทยงเปนชด มนกจะเปลยนแปลงไปทำาใหเราสามารถพรรณนาไดถงววฒนาการของกฎหมาย เครองมอฯ และการแตงงานดงกลาวได

ดงนน โดยนยามแลว วฒนธรรมกคอชดของเรองราวทางวฒนธรรม นนเอง นกมานษยวทยาเลสล ไวท ตงคำาถามไววา "เรองราวเหลานนคออะไรกนแน?" เปนเรองราวทางกายภาพหรอ? หรอเปนเรองราวทางจตใจ ทงสองอยาง? หรอเปนอปลกษณ? ในหนงสอเรอง "วทยาศาสตรแหงวฒนธรรม" (Science Of Culture 2492) ไวทสรปวามนคอเรองราว "sui generis" นนคอ การเปนชนดของมนเอง ในการนยามคำาวา ชนด ไวทมงไปท "การสรางสญลกษณซงเปนประเดนทไมมผใดตระหนกถงมากอน ซงเขาเรยกวา "ซมโบเลท" (the symbolate) คอ เรองราวทเกดจากการกระทำาทสรางสญลกษณ ดงนน ไวทจงนยามวา "วฒนธรรม คอ ซมโบเลทในเชงของบรบทนอกกาย"[10] คำาสำาคญของนยามนจงไดแกการคนพบซมโบเลทนนเอง

ในการใฝหานยามทใชการได นกทฤษฎสงคมชอ ปเตอร วอลเตอร กลาวงาย ๆ วา วฒนธรรมเปน "การแลกเปลยนเคารางของประสบการณ" ซงรวมถงแตไมจำากดเฉพาะ ภาษาศาสตร ศลปะ ศาสนาและอน ๆ รวมทง นยามกอน ๆ

วฒนธรรมในเชงของอารยธรรม

9

ในปจจบนคนจำานวนมากมความคดทางวฒนธรรมทพฒนามาจากวฒนธรรมของยโรปชวงครสตศตวรรษท 18 และตนครสตศตวรรษท 19 (ประมาณระหวาง พ . ศ . 2244 – พ . ศ . 2373 ) ซงประมาณไดวาตรงกบแผนดนสมเดจพระนารายณมหาราช ถงพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย วฒนธรรมทพฒนาในชวงระหวางนเนนถงความไมเทาเทยมกนทางสงคมในยโรปเองและในระหวางประเทศมหาอำานาจกบประเทศอาณานคมทวโลกของตน ใชตวบงชวฒนธรรมดวย "อารยธรรม" แยกความเปรยบตางของวฒนธรรมดวย "ธรรมชาต" และใชแนวคดนมาเปนตวชวดวาประเทศหรอชาตใดมอารยธรรมมากกวาชาตใด บคคลใดมวฒนธรรมมากนอยกวากน ดงนน จงมนกทฤษฎวฒนธรรมบางคนพยามยามทแยกวฒนธรรมมวลชน หรอวฒนธรรมนยมออกจากการนยามของวฒนธรรม นกทฤษฎ เชน แมททว อารโนลด (พ . ศ . 2365 - พ . ศ . 2341 ) มองวาวฒนธรรมเปนเพยง "ความคดและการพดทดทสดทไดเกดขนมาบนโลก"[12] อารโนลดไดแยกแยะใหเหนความแตกตางของวฒนธรรมมวลชนกบความวนวายในสงคมและอนาธปไตย ในแนวนวฒนธรรมจะเชอมโยงเปนอยางมากกบการงอกงามของวฒนธรรม นนคอ การปรงแตงทกาวไปขางหนาของพฤตกรรมมนษย อารโนลดเนนการใชคำานอยางคงเสนคงวา วา "...วฒนธรรม คอ การไลตามหาความสมบรณสดยอดดวยการเรยนรในทกเรองทเกยวของกบเรา นนคอสงทดทสดทไดรบการคดและพดขนในโลก"

10

ศลปะของ "วฒนธรรมขนสง": ภาพเขยนโดย เอดการ เดอกาส

ในทางปฏบต วฒนธรรมเกยวของกบกจกรรมชนสง เชนพพธภณฑประเทองปญญา ศลปะและดนตรคลาสสก และยงเปนคำาทพรรณนาถงผร และการเขาไปมสวนรวมในกจกรรมเหลาน นคอ กจกรรมทเรยกวา "วฒนธรรมขนสง" เปนวฒนธรรมของสงคมกลมชนชนกมอำานาจ[13] ทงนเพอใหเหนถงความแตกตางกบ "วฒนธรรมมวลชน" หรอ "วฒนธรรมประชานยม"

นบจากครสตศตวรรษท 19 เปนตนมา (พ . ศ . 2344 ) นกวจารณสงคมเรมยอมรบถงความแตกตางของ "วฒนธรรมสงสด" และ "วฒนธรรมตำาสด" ดงกลาวมาแลว แตกไดยำาใหเหนถงการปรงแตงและความละเอยดซบซอนวาเปนวฒนธรรมทมการพฒนาทวบตและไมเปนธรรมชาต บดบงและบดเบอนความเปนธรรมชาตแทของมนษย และในแงน ดนตรพนบาน (ทแตงโดยชนชนแรงงาน) แสดงออกอยางเปดเผยหมดเปลอกถงวถการดำารงชวตทเปนจรง และวาดนตรคลาสสกดเปนเปลอกผวเผนและกำาลงถดถอยลงในแงการดำารงชวตจรง และกเชนเดยวกน มมมองนไดพรรณาใหเหนถงคนพนเมองในฐานะของ "คนเถอนใจธรรม" (Noble savage) ทดำารงชวตอยางไรมลทน ไมประณตซบซอนและไมวบตจากระบบชนชนนายทนของโลกตะวนตก

11

ปจจบน นกวทยาศาสตรสงคมไดปฏเสธแนวคดของ "วฒนธรรมเชงเอกภาค" (monadic culture) และสงคมทตรงขามกบธรรมชาต พวกเขายอมรบวฒนธรรมทไมใชวฒนธรรมชนสงสดยอดวาดเทา ๆ กบวฒนธรรมสดยอด (รบวาวฒนธรรมทไมใชตะวนตกมอารยธรรมเทาเทยมกน และมองวาเปนวฒนธรรมเหมอนกนแตเปนคนละแบบ ดงนน นกสงเกตการณวฒนธรรมจงแยกความแตกตางของวฒนธรรมขนสงของคนชนสงกบวฒนธรรมประชานยมวาหมายถง สนคาและกจกรรมทผลตเพอวฒนธรรมและบรโภคโดยมวลชน (เปนทนาสงเกตดวยเชนวาบางคนจำาแนกวฒนธรรมทงสงและตำาวาเปนวฒนธรรมยอย (subculture)

วฒนธรรมในมมมองของโลก

ในยคโรแมนตก ผรอบรในเยอรมน โดยเฉพาะผหวงใยใน "ขบวนการรกชาต" เชน ขบวนการรกชาตทพยายามกอตงประเทศเยอรมนจากรฐตาง ๆ ทตางกมเจาครองนครอยแลว และกลมผรกชาตทเปนชนกลมนอยทพยายามตอตานจกรวรรดออสเตรย - ฮงการ พวกเหลานมสวนชวยพฒนาหวเรองวฒนธรรมมาส "มมมองของโลก" มากขน ในกรอบแนวคดลกษณะน มมมองโลกทพงไปสการจำาแนกลกษณะของกลมชาตพนธ มความชดเจนขนและไมใหความสำาคญของขนาดกลมชน แมจะเปนแนวคดทกวางขนแตกยงคงเหนวายงการแบงความแตกตางระหวางวฒนธรรม "อารยธรรม" และ วฒนธรรม "ดงเดม" หรอ วฒนธรรม "ชนเผา" อย

ในปลายครสตศตวรรษท 19 (ประมาณ พ . ศ . 2420 ) นกมานษยวทยา ไดยอมรบและปรบวฒนธรรม ใหมนยามทกวางขนใหประยกตไดกบสงคมตาง ๆ ทหลากหลายไดมากขน เอาใจใสใหความสนใจกบทฤษฎของววฒนาการมากขน มการอนมาณวามนษยทงปวงววฒนาการมาเทาเทยมกน และมนษยทมวฒนธรรมจะตองเปนผลมาจากววฒนาการอยางใดอยางหนง มการแสดงถงความลงเลทจะใชววฒนาการทางชววทยามาใชอธบายความแตกตางระหวางวฒนธรรมทมลกษณะเฉพาะทตางกน ซงเปน

12

แนวทเปนการแสดงรปแบบหรอสวนหนงของสงคมเปรยบเทยบกบอกสงคมโดยรวม และแสดงใหเหนกระบวนการครอบงำา และกระบวนการตอตาน

ในชวง พ . ศ . 2494 – พ . ศ . 2503 ไดเรมมการยกเอา "กลมวฒนธรรมยอย" ทมลกษณะเดนเฉพาะทอยภายใตวฒนธรรมทใหญกวามาเปนหวขอการศกษาโดยนกสงคมวทยา ในครสตศตวรรษท 20 (พ . ศ . 2444 – พ . ศ . 2543 ) ไดเกดแนวคดทเรยกวา "วฒนธรรมบรรษท" (corporate culture) ทเดนชดเกยวกบบรบทของการจางงานในองคการหรอในททำางานขน

วฒนธรรมในเชงสญลกษณ

ภาพจตรกรรมดอกไม ผเสอและ ประตมากรรมหนโดย เชน ฮองซ ศลปนสมยราชวงศหมง (พ . ศ . 2141 - พ . ศ . 2195 )ชาวจนยกยองวาภาพ

เขยนจน คอองคประกอบหลกของวฒนธรรมระดบสงในมมมองเชงสญลกษณของวฒนธรรม ผลงานของคลฟฟอรด เกย

รซ (พ . ศ . 2516 ) และวกเตอร เทอรเนอร (พ . ศ . 2510 ) ไดหยบยกสญลกษณวาเปนทงการกระทำาของ "นกแสดง" ในสงคมและบรบทททำาใหการแสดงนนมความหมาย แอนโทน พ โคเฮน (พ . ศ . 2528 ) เขยนถง "เคลอบเงาสญลกษณ" (Symbolic gloss) วาเปนตวชวยใหผแสดงทางสงคมสามารถใชสญลกษณทว ๆ ไปสอและทำาความเขาใจระหวางกนในขณะทยงคงรกษาสญลกษณเหลานนใหคงอยกบความสำาคญและความหมายสวนบคคลไวได[14] สญลกษณชวยจำากดขอบเขตความคดทาง

13

วฒนธรรม สมาชกของวฒนธรรมตองพงพงสญลกษณเมอจะตองวางกรอบความคดและการแสดงออกทางปญญาของตน

โดยสรป สญลกษณทำาใหวฒนธรรมมความเปนไปได แพรหลาย และอานไดงาย สญลกษณเปน "สายใยแหงความมนย" (webs of significance) " เปนตวทำาให "ความเปนปกต ความเปนอนหนงอนเดยวกน และความเปนระบบ" เกดขนในกลม ดงตวอยางของ วลทใชมากจนเบอห (Stock phrase หรอ Cliché)[15] ขางลางน

"หยดเดยวน ในนามของกฎหมาย!" – คำาพดทมาจากบททนายอำาเภอหรอผรกษากฎหมายใชในภาพยนตรคาวบอยอเมรกน

กฎหมายและความเปนระเบยบเรยบรอย อเมรกน–สนตภาพและความเปนระเบยบเรยบรอย ฟลปปนส–ประชาชนตองมากอน - ไทย[16]

วฒนธรรมในเชงของกลไกสรางเสถยรภาพ

ทฤษฎวฒนธรรมใหมพจารณาถงความเปนไปไดทวาตววฒนธรรมเองเปนผลตผลของแนวโนมของเสถยรภาพทตกทอดมาจากแรงกดดนของววฒนาการทมผลไปถงความคลายของตนเองและยอมรบตนเองในสงคมโดยรวม ทเรยกวา "เผาชนนยม" (Tribalism)

วฒนธรรมและววฒนาการทางจตวทยา

นกวจยดาน "จตวทยาเชงววฒนาการ" โตเถยงกนวา จต คอหนวยสะสางระบบของการรบรขอมลทางประสาททเกดจากการคดเลอกทางพนธกรรมเพอปรบใชในการแกปญหาของบรรพบรษนานมาแลว นกจตวทยาเชงววฒนาการมความเหนวา ความหลากหลายของรปแบบทวฒนธรรมของมนษยรบไวนนถกกดขวางไวดวยกลไกของกระบวนการประมวลขอมลทฝงอยในพฤตกรรมของเรา[17] ซงรวมถง

14

หนวยมาตรฐานแหงการรบภาษากลไกในการหลกเลยงการสมสกบญาตสนทกลไกในการตรวจจบกลโกงความพงใจในการเลอกคกบความมเชาวปญญากลไกในการเทยวคนหากลไกในการหาพวกกลไกในการตรวจหาตวแทนความกลวและกลไกในการปกปอง (กลไกในการเอาชวตรอด)กลไกเหลานไดรบการวางใหเปนทฤษฎเพอใชเปนพนฐานทางจตวทยา

ของวฒนธรรม เพอความเขาใจคำาวาวฒนธรรมอยางลกซง เราจะตองมความเขาใจในเงอนไขทางชววทยาของความเปนไปไดเสยกอน

วฒนธรรมภายในสงคม

สงคมขนาดใหญมกม วฒนธรรมยอย หรอกลมของคนทมพฤตกรรมและความเชอทแปลกไปจากสงคมใหญโดยรวมของตน วฒนธรรมยอยอาจเดนจากอายของสมาชกกลมหรอโดยเชอชาต ชาตพนธ ชนทางสงคมหรอเพศ คณลกษณะทเปนตวบงบอกลกษณะของกลมวฒนธรรมยอยอาจเปน สนทรยภาพ ศาสนา อาชพ การเมอง เพศ หรอความสำาคญขององคประกอบเหลาน

แนวทางทใชปฏบตกบกลมตางดาวและวฒนธรรมของพวกเขาม 4 ทาง ไดแก

เอกวฒนธรรมนยม (Monoculturalism) : ในประเทศยโรปบางประเทศ วฒนธรรมมความผกพนอยางแนบแนนกบลทธชาตนยม ดงนนนโยบายของรฐบาลจงใชวธดดกลนคนตางดาว แตการเพมขนของการยายถนฐานในชวงไมนานมาน ทำาใหหลายประเทศเรมหนไปใชแนวทาง "อเนกวฒนธรรมนยม" บางแลว

15

วฒนธรรมแกนกลาง (Leitkultur หรอ core culture) : เปนแบบจำาลองทพฒนาขนในประเทศเยอรมนเมอเรว ๆ น โดยบาสซาม ไทไบ แนวคดนกคอชนกลมนอยสามารถมเอกลกษณของตนเองได แตอยางนอยตองสนบสนนแนวคดทเปนแกนกลางของวฒนธรรมทกลมตนรวมเปนสวนอย

หมอหลอมละลาย (Melting Pot) : ในสหรฐฯ มมมองทถอปฏบตกนไดแกการเปนหมอหลอมละลาย เปนทซงวฒนธรรมของตางดาวทยายถนเขามาอยหลอมรวมและผสมผสานกนโดยรฐไมตองเขาไปยงเกยวดวย

อเนกวฒนธรรมนยม (Multiculturalism) : ไดแกนโยบายทคนตางดาวทยายถนเขามาใหม พงสงวนรกษาวฒนธรรมดงเดมของตนไวรวมกนวฒนธรรมอนและมปฏสมพนธกนอยางสนต

วธการทรฐดำาเนนการกบวฒนธรรมของกลมตางดาวผยายถนมกไมตกอยในแนวทางปฏบตอนใดอนหนงดงกลาวขางตน ระดบความแตกตางของวฒนธรรมยอยกบวฒนธรรมเจาถน จำานวนผยายถนเขา ทศนคตของประชากรทมอยเดม ประเภทของนโยบายของรฐทใชและผลสมฤทธของนโยบายเหลาน ประกอบกนทำาใหยากทจะไดผลลพธทเปนแบบทวไปได เชนเดยวกนกบวฒนธรรมยอยอน ๆ ภายในสงคม ทศนคตทเปนกระแสรวมของประชากรและการสอความระหวางกลมวฒนธรรมตาง ๆ ดวยกนลวนมอทธพลมากในผลลพธทไดออกมา การศกษาวฒนธรรมตาง ๆ ในสงคมหนงเปนเรองซบซอนซงการการวจยทขนอยกบตวแปรทมากมายหลายหลาก

วฒนธรรมโดยภมภาค

วฒนธรรมภมภาคจำานวนมากไดรบอทธพลจากการตดตอกบภมภาคอน เชน การเปนอาณานคม การคาขาย การยายถนฐาน การสอสารมวลชนและศาสนา

แอฟรกา

16

แมจะมตนตอทแตกตางกน วฒนธรรมแอฟรกา โดยเฉพาะวฒนธรรมแถบใตสะฮาราซงไดรบการกอรปโดยการตกเปนอาณานคมของยโรป และโดยเฉพาะแอฟรกาเหนอทถกกอรปโดยวฒนธรรมอาหรบและอสลาม

อเมรกาวฒนธรรมของอเมรกาไดรบอทธพลอยางสงจากชนพนเมองทอาศย

ในผนทวปนนมานานกอนทชาวยโรปยายถนเขามาอย ผมาจากแอฟรกา (โดยเฉพาะสหรฐฯ ทประชากรชาวแอฟรกน-อเมรกน) และจากผอพยพชาวยโรปตาง ๆ โดยเฉพาะชาวสเปน ชาวองกฤษ ชาวฝรงเศส ชาวโปรตเกส ชาวเยอรมน ชาวไอรแลนด ชาวอตาลและชาวฮอลแลนด

เอเชยแมวาความหลากหลายทางวฒนธรรมของกลมประเทศเอเซยจะสง

มากกตาม แตกยงมอทธพลของการเปลยนถายวฒนธรรมใหเหนไมนอย แมเกาหล ญปนและเวยดนามไมใชภาษาจนในการพด แตภาษาของประเทศเหลานกมอทธพลของจนทงการพดและการเขยน ดงนน ในเอเซยตะวนออก อกษรจนจงไดรบการยอมรบวาเปนตวกลางของอทธพล ดานศาสนา โดยเฉพาะศาสนาพทธและลทธเตา มผลกระทบสงตอวฒนธรรมประเพณของประเทศกลมเอเซยตะวนออก รวมทงการมลทธขงจอผสมปนอยในปรชญาทางสงคมและศลธรรมของประเทศเหลาน

ศาสนาฮนด และ อสลาม สงอทธพลทางวฒนธรรมตอประชากรในเอเซยใตมานานนบหลายรอยป เชนเดยวกนทศาสนาพทธแพรกระจายเปนอยางมากในเอเซยตะวนออกเฉยงใต

แปซฟกเกอบทกประเทศในมหาสมทรแปซฟกไดรบอทธพลอยางตอเนองจาก

วฒนธรรมของชนพนถนเดม แมจะไดรบผลกระทบจากอทธพลของวฒนธรรมยโรปบาง โดยเฉพาะฟลปปนส และเกอบทกประเทศในหมเกาะโปลนเซยนบถอศาสนาครสต ประเทศอน ๆ เชนออสเตรเลยและนวซแลนดถกครอบงำาโดยผอพยพทเปนชนผวขาวและลกหลานของพวกชนเหลาน แตถง

17

กระนนวฒนธรรมพนถนออสเตรเลยและวฒนธรรมเมารในนวซแลนดกยงปรากฏใหเหนชดเจน

ยโรปวฒนธรรมยโรปกเชนกนทไดสงอทธพลอยางกวางขวางออกไปใกล

จากผนทวปจากการลาอาณานคม ในความหมายอยางกวางมกเรยกวาเปน "วฒนธรรมตะวนตก" อทธพลดงกลาวนเหนไดชดจากการแพรหลายของภาษาองกฤษ และภาษายโรปบางภาษาแมไมมากเทา อทธพลทางวฒนธรรมสำาคญทมตอยโรปไดแกวฒนธรรมกรกโบราณ โรมนโบราณและศาสนาครสต แมอทพลทางศาสนาจะจางลงในยโรปบางแลวกตามแต

ตะวนออกกลางและแอฟรกาเหนอโดยทวไป ประเทศกลมตะวนออกกลางมวฒนธรรมสำาคญทเดนชดอย

3 ไดแกวฒนธรรมอารบก วฒนธรรมเปอรเซยและวฒนธรรมตรกซงตางกมอทธพลตอกนและกนในระดบตางมาตลอดชวงเวลาตาง ๆ ทผานมา ภมภาคทงหมดเปนมสลมแตกมครสเตยนและศาสนาของชนกลมนอยบางศาสนาแทรกอยบาง

วฒนธรรมอารบกไดรบอทธพลทลกมากจากวฒนธรรมเปอรเซยและตรกผานทางศาสนา อสลาม ระบบการเขยน ศลปะ สถาปตยกรรม วรรณคดและอน ๆ ระยะทางทใกลของอหรานสงอทธพลตอภมภาคทอยใกล เชนอรกและตรก การสบยอนทางภาษาพบไดในสำาเนยงอาหรบในภาษาอรกและภาษาคเวตรวมทงในภาษาตรก การครอบครองตะวนออกกลางทนานถง 500 ปของพวกออตโตมานมอทธพลทรนแรงมากตอวฒนธรรมอาหรบ ซงอาจแผไปไกลถงอลจเรยและจะพบอทธพลระดบสงทอยปต อรกและลแวนต (Levant) ในแถบตะวนตกของทะเลเมดเตอรเรเนยน

วฒนธรรมศกษา

วฒนธรรมศกษา เกดขนในชวงปลายครสตศตวรรษท 20 (ประมาณ พ . ศ . 2510 เปนตนมา) เปนสวนหนงของการนำาแนวคดลทธมากซมา

18

บรรจในวชาสงคมวทยาอกครงหนง และสวนหนงกเปนเสยงใหกบสงคมวทยาและสาขาวชาอน เชนวรรณคดวจารณ ขบวนการนมงประเดนไปเนนทการวเคราะหกลมวฒนธรรมยอยในสงคมทนนยม ตามประเพณทไมนบเปนมานษยวทยา วฒนธรรมศกษาโดยทวไปจะเนนการศกษาสนคาเพอการบรโภค (เชนแฟชน ศลปะและวรรณคด) เนองจากความเดนชดระหวาง "วฒนธรรมสง" และ "วฒนธรรมตำา" ในชวงครสตศตวรรษท 18 และ 19 (พ . ศ . 2343 -พ . ศ . 2443 ) ดเหมอนจะเหมาะเพยงสำาหรบการประยกตกบสนคาทใชวธการผลตเปนจำานวนมากและจำาหนายในตลาดเปนจำานวนมากทวฒนธรรมศกษาไดวเคราะหไว ซงนกวชาการเอยถงในชอวา "วฒนธรรมนยม"

ปจจบน นกมานษยวทยาบางคนไดเขามารวมงานดานวฒนธรรมศกษามากขน เกอบทงหมดไมยอมรบการบงชถงวฒนธรรมคกบสนคาบรโภค ยงไปกวานน หลายคนยงตอตานความคดของวฒนธรรมวาเปนการผกมด มผลใหไมยอมรบแนวคดของกลมวฒนธรรมไปดวย พวกเขามองวฒนธรรมเปนสายใยทซบซอนของรปแบบทกำาลงเชอมโยงกบประชาชนในทองถนตาง ๆ และเชอมกบการกอรปของสงคมในขนาดทตางกนดวย ตามมมมองดงกลาวกลมใด ๆ กสามารถสรางเอกลกษณทางวฒนธรรมของตนไดเอง

เมอเรว ๆ นมการโตเถยงเกยวกบวฒนธรรมวาจะสามารถเปลยนพนฐาน "การเรยนรของมนษย" ไดหรอไม ซงนกวจยทงหลายกยงมความเหนแตกตางกนอย

การเปลยนแปลงของวฒนธรรม

19

ภาพพมพลายแกะสมยครสตศตวรรษท 19 (พ.ศ. 2344 – 2443) แสดงภาพชนพนเมองออสเตรเลยตอตานการมาถงของกปตนเจมส คก

เมอ พ.ศ. 2313

แนวโนมในการเปลยนแปลงวฒนธรรม ไมวาในทางยอมรบหรอตอตาน ยอมขนอยกบรากฐานของวฒนธรรมในสงคมนน ตวอยางเชน ความเปนชายและหญงทตางมบทบาทอยในหลายวฒนธรรม เพศใดเพศหนงอาจตองการใหมการเปลยนแปลงซงกระทบตออกเพศหนง ดงเชนทเกดขนในวฒนธรรมตะวนตกในชวงครงหลงของครสตศตวรรษท 20 (พ . ศ . 2493 -2443) ซงทำาใหเกดแรงผลกดนชกจงทงสองทาง คอการกระตนใหยอมรบสงใหม และการอนรกษทตอตานการเปลยนแปลงนน

อทธพลทง 3 ประการตอไปนสามารถทำาใหเกดการเปลยนแปลงและการตอตาน

1.แรงผลกดนในททำางาน2.การตดตอกนระหวางกลมสงคม3. การเปลยนแปลงสงแวดลอมธรรมชาตการเปลยนแปลงของวฒนธรรมอาจเกดมาจากสงแวดลอม การคน

พบ (และอทธพลภายในอน ๆ) และการตดตอสมพนธกบวฒนธรรมอน ตวอยางเชน ยคนำาแขงครงหลงสดชวยนำาไปสการคนพบการทำาเกษตรกรรม และตวเกษตรกรรมเองกเปนตวกอใหเกดนวตกรรมมากมายทางเกษตรกรรม ซงนวตกรรมนกไดนำาไปสนวตกรรมอน ๆ ทางวฒนธรรม

20

การแพรกระจายน ทำาใหเกดรปแบบบางอยางทเคลอนตวจากวฒนธรรมหนงไปสอกวฒนธรรมหนง ตวอยางแฮมเบอรเกอร ทมอยทวไปในอเมรกาแตอาจเปนสงแปลกใหมเมอเรมกจการในประเทศจน "การแพรกระจายแบบกระตน" (Stimulus diffusion) หมายถงองคประกอบของวฒนธรรมหนงทนำาไปสการคนพบในอกวฒนธรรมหนง ทฤษฎการแพรนวตกรรมนแสดงใหเหนถงแบบจำาลองทใชพนฐานการวจยเมอบคคลหรอวฒนธรรมยอมรบความคดใหม ๆ วธปฏบตใหม ๆ และผลตภณฑใหม ๆ

การรบวฒนธรรมอน (Acculturation) มความหมายตางกนหลายประการ แตในบรบทนหมายถงการเปลยนแทนลกษณะรากฐานจากวฒนธรรมหนงไปสอกวฒนธรรมหนง เชนทเกดกบชนเผาพนเมองอเมรกาบางเผา รวมทงกลมชนพนเมองจำานวนมากทวโลกในระหวางกระบวนการการครอบครองอาณานคม กระบวนการอนทสมพนธในระดบปจเจกบคคลรวมถงการผสมกลมกลน (การยอมรบเอาวฒนธรรมอนมาเปนของตนในระดบบคคล) และการผานขามทางวฒนธรรม (transculturation)

การประดษฐทางวฒนธรรม ไดกลายเปนนวตกรรมใหมทมประโยชนแกกลมชนและแสดงถงพฤตกรรมของพวกเขา โดยมไดเปนสงซงจบตองได มนษยชาตกำาลงอยในระยะการเปลยนแปลงทางวฒนธรรมในอตราเรงทวทงโลก ซงขบเคลอนโดยการขยายตวของการคาของโลก การสอสารมวลชน และเหนอกวาสงอนใดกคอการ "ระเบด" ของประชากร ซงเปนปจจยรวมทสำาคญ ปจจบนประชากรโลกมอตราเพมขนเปน 2 เทาภายใน 40 ป[24]

การเปลยนแปลงทางวฒนธรรมมความซบซอนและมผลกระทบระยะยาวมาก นกสงคมวทยาและนกมานษยวทยาเชอวาสงแวดลอมเปนปจจยสำาคญมากในการสรางความเขาใจการเปลยนแปลงดงกลาว การคงอยของมนษยอาจมองไดวาเปน "แงมมรวมทเปนอเนก" (multifaceted whole) และเพยงดวยจดมองนเองทจะชวยใหเราสามารถรไดถงการเปลยนแปลงของวฒนธรรมทเปนจรง[24]

21

วฒนธรรมทวไป

วฒนธรรม โดยทวไปหมายถง รปแบบของกจกรรมมนษยและโครงสรางเชงสญลกษณททำาใหกจกรรมนนเดนชดและมความสำาคญ วถการดำาเนนชวต ซงเปนพฤตกรรมและสงทคนในหมผลตสรางขน ดวยการเรยนรจากกนและกน และรวมใชอยในหมพวกของตน

วฒนธรรมสวนหนงสามารถแสดงออกผาน ดนตร วรรณกรรม จตรกรรม ประตมากรรม การละครและภาพยนตร แมบางครงอาจมผกลาววาวฒนธรรมคอเรองทวาดวยการบรโภคและสนคาบรโภค เชน วฒนธรรมระดบสง วฒนธรรมระดบตำา วฒนธรรมพนบาน หรอวฒนธรรมนยม เปนตน แตนกมานษยวทยาโดยทวไปมกกลาวถงวฒนธรรมวา มไดเปนเพยงสนคาบรโภค แตหมายรวมถงกระบวนการในการผลตสนคาและการใหความหมายแกสนคานน ๆ ดวย ทงยงรวมไปถงความสมพนธทางสงคมและแนวการปฏบตททำาใหวตถและกระบวนการผลตหลอมรวมอยดวยกน ในสายตาของนกมานษยวทยาจงรวมไปถงเทคโนโลย ศลปะ วทยาศาสตรรวมทงระบบศลธรรม

วฒนธรรมในภมภาคตาง ๆ อาจไดรบอทธพลจากการตดตอกบภมภาคอน เชน การเปนอาณานคม การคาขาย การยายถนฐาน การสอสารมวลชนและศาสนา อกทงระบบความเชอ ไมวาจะเปนเรองศาสนามบทบาทในวฒนธรรมในประวตศาสตรของมนษยชาตมาโดยตลอด

แนวความคดทเกยวของกบวฒนธรรม

คำาวา "วฒนธรรม" ในภาษาไทย มาจากคำาสองคำา คำาวา "วฒน" จากคำาศพท “วฑฒน" ในภาษาสนสกฤต หมายถงความเจรญ สวนคำาวา "ธรรม" มาจากคำาศพท "ธรม" ในภาษาสนสกฤต หมายถงความด เมอนำาสองคำามารวมกนจงไดคำาวา "วฒนธรรม" หมายถงความดอนจะกอใหเกดความงอกงามทเปนระเบยบเรยบรอย พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน

22

พ.ศ. 2525 ไดใหความหมายของวฒนธรรมไววาเปน "สงททำาใหเจรญงอกงามแกหมคณะ, วถชวตของหมคณะ , ในพระราชบญญตวฒนธรรม พ.ศ. 2485 หมายถงลกษณะทแสดงถงความเจรญงอกงาม ความเปนระเบยบเรยบรอย ความกลมเกลยวกาวหนาของชาต และศลธรรมอนดของประชาชน, ทางวทยาการ หมายถงพฤตกรรมและสงทคนในหมผลตสรางขนดวยการเรยนรจากกนและกน และรวมใชอยในหมของตน" แตในพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2542 ใหนยามไววา "สงททำาความเจรญงอกงามใหแกหมคณะ เชนวฒนธรรมพนบาน วฒนธรรมชาวเขา" คำาวา "วฒนธรรม" ในภาษาไทยตามความหมายนใกลเคยงกบคำาวา "อารยธรรม" (ด วฒนธรรมในเชงของอารยธรรม)สวนคำาวา "culture" ในภาษาองกฤษ ทแปลวาวฒนธรรมนน มาจากภาษาละตน คำาวา "cultura" ซงแยกมาจากคำา "colere" ทแปลวา การเพาะปลก สวนความหมายทวไปในสากล หมายถงรปแบบของกจกรรมมนษยและโครงสรางเชงสญลกษณททำาใหกจกรรมนนเดนชดและมความสำาคญ

มการกลาวถงวฒนธรรมวาเปน "หนทางทงหมดแหงการดำาเนนชวต" ซงรวมถงกฎกตกาแหงกรยามรรยาท การแตงกาย ศาสนา พธกรรม ปทสถานแหงพฤตกรรม เชน กฎหมายและศลธรรม ระบบของความเชอรวมทงศลปะ เชน ศลปะการทำาอาหาร

การนยามทหลากหลายนสะทอนใหเหนถงความแตกตางของทฤษฎทจะทำาใหเกดความเขาใจ หรอทำาใหเกดเกณฑเพอใชในการประเมนกจกรรมของมนษย โดยในป พ.ศ. 2414 เอดเวรด เบอรเนต ไทเลอร ไดพรรณนาถงวฒนธรรมในมมมองดานมานษยวทยาสงคม ไววา "วฒนธรรม หรอ อารยธรรม หากมองในเชงชาตพนธวรรณนาอยางกวาง ๆ กคอ ความทบซอนกนระหวางความร ความเชอ ศลปะ ศลธรรม กฎหมาย ประเพณและสมรรถนะอนทมนษยตองการแสวงหาเพอการเปนสมาชกของสงคม"

เมอป พ.ศ. 2543 ยเนสโก ไดพรรณนาถงวฒนธรรมไววา "...วฒนธรรมควรไดรบการยอมรบวาเปนชดทเดนชดของจตวญญาณ

23

เรองราว สตปญญาและรปโฉมทางอารมณของสงคม หรอกลมสงคม ซงไดหลอมรวมเพมเตมจากศลปะ วรรณคด การดำาเนนชวต วถชวตของการอยรวมกน ระบบคณคา ประเพณและความเชอ"

ถงแมวาการนยามความหมายคำาวา "วฒนธรรม" ของทงสองจะครอบคลมแลว แตกยงไมเพยงพอสำาหรบคำาวา "วฒนธรรม" ทมการใชกนอย ในป พ.ศ. 2495 อลเฟรด ครเบอร และไคลด คลกคอหน ไดรวบรวมนยามของคำา "วฒนธรรม" ไดถง 164 ความหมาย ซงไดตพมพลงในหนงสอเรอง "วฒนธรรม: การทบทวนเชงวกฤตวาดวยมโนทศนและนยาม" (Culture: A Critical Review of Concepts and Definitions)

นยามดงกลาวน และอกหลายนยามชวยทำาใหเกดองคประกอบของรายการวฒนธรรม เชน กฎหมาย เครองมอสมยหน การแตงงาน ฯลฯ แตละอยางนมการเกดและมความไปเปนชดของมนเอง ซงจะเกดเปนชวงเวลาในชดหนงทหลอมประสานกนแลวกผานออกไปเปนชดอยางอน ในขณะทยงเปนชด มนกจะเปลยนแปลงไปทำาใหเราสามารถพรรณนาไดถงววฒนาการของกฎหมาย เครองมอฯ และการแตงงานดงกลาวได

ในการใฝหานยามทใชการได นกทฤษฎสงคมชอ ปเตอร วอลเตอร กลาวงาย ๆ วา วฒนธรรมเปน "การแลกเปลยนเคารางของประสบการณ" ซงรวมถงแตไมจำากดเฉพาะ ภาษาศาสตร ศลปะ ศาสนาและอนๆ รวมทง นยามกอนๆ

วฒนธรรมในเชงของอารยธรรม

ในปจจบนคนจำานวนมากมความคดทางวฒนธรรมทพฒนามาจากวฒนธรรมของยโรปชวงครสตศตวรรษท 18 และตนครสตศตวรรษท 19 (ประมาณระหวาง พ.ศ. 2244 – พ.ศ. 2373) ซงประมาณไดวาตรงกบแผนดนสมเดจพระนารายณมหาราช ถงพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย วฒนธรรมทพฒนาในชวงระหวางนเนนถงความไมเทาเทยมกนทาง

24

สงคมในยโรปเองและในระหวางประเทศมหาอำานาจกบประเทศอาณานคมทวโลกของตน ใชตวบงชวฒนธรรมดวย "อารยธรรม" แยกความเปรยบตางของวฒนธรรมดวย "ธรรมชาต" และใชแนวคดนมาเปนตวชวดวาประเทศหรอชาตใดมอารยธรรมมากกวาชาตใด บคคลใดมวฒนธรรมมากนอยกวากน ดงนน จงมนกทฤษฎวฒนธรรมบางคนพยามยามทแยกวฒนธรรมมวลชน หรอวฒนธรรมนยมออกจากการนยามของวฒนธรรม นกทฤษฎ เชน แมททว อารโนลด (พ.ศ. 2365 - พ.ศ. 2341) มองวาวฒนธรรมเปนเพยง "ความคดและการพดทดทสดทไดเกดขนมาบนโลก" อารโนลดไดแยกแยะใหเหนความแตกตางของวฒนธรรมมวลชนกบความวนวายในสงคมและอนาธปไตย ในแนวนวฒนธรรมจะเชอมโยงเปนอยางมากกบการงอกงามของวฒนธรรม นนคอ การปรงแตงทกาวไปขางหนาของพฤตกรรมมนษย อารโนลดเนนการใชคำานอยางคงเสนคงวา วา "...วฒนธรรม คอ การไลตามหาความสมบรณสดยอดดวยการเรยนรในทกเรองทเกยวของกบเรา นนคอสงทดทสดทไดรบการคดและพดขนใน

ในทางปฏบต วฒนธรรมเกยวของกบกจกรรมชนสง เชนพพธภณฑประเทองปญญา ศลปะและดนตรคลาสสก และยงเปนคำาทพรรณนาถงผร และการเขาไปมสวนรวมในกจกรรมเหลาน นคอ กจกรรมทเรยกวา "วฒนธรรมขนสง" เปนวฒนธรรมของสงคมกลมชนชนกมอำานาจ ทงนเพอใหเหนถงความแตกตางกบ "วฒนธรรมมวลชน" หรอ "วฒนธรรมประชานยม"

นบจากครสตศตวรรษท 19 เปนตนมา (พ.ศ. 2344) นกวจารณสงคมเรมยอมรบถงความแตกตางของ "วฒนธรรมสงสด" และ "วฒนธรรมตำาสด" ดงกลาวมาแลว แตกไดยำาใหเหนถงการปรงแตงและความละเอยดซบซอนวาเปนวฒนธรรมทมการพฒนาทวบตและไมเปนธรรมชาต บดบงและบดเบอนความเปนธรรมชาตแทของมนษย และในแงน ดนตรพนบาน (ทแตงโดยชนชนแรงงาน) แสดงออกอยางเปดเผยหมดเปลอกถงวถการดำารงชวตทเปนจรง และวาดนตรคลาสสกดเปนเปลอกผว

25

เผนและกำาลงถดถอยลงในแงการดำารงชวตจรง และกเชนเดยวกน มมมองนไดพรรณาใหเหนถงคนพนเมองในฐานะของ "คนเถอนใจธรรม" (Noble savage) ทดำารงชวตอยางไรมลทน ไมประณตซบซอนและไมวบตจากระบบชนชนนายทนของโลกตะวนตก

ปจจบน นกวทยาศาสตรสงคมไดปฏเสธแนวคดของ "วฒนธรรมเชงเอกภาค" (monadic culture) และสงคมทตรงขามกบธรรมชาต พวกเขายอมรบวฒนธรรมทไมใชวฒนธรรมชนสงสดยอดวาดเทา ๆ กบวฒนธรรมสดยอด (รบวาวฒนธรรมทไมใชตะวนตกมอารยธรรมเทาเทยมกน และมองวาเปนวฒนธรรมเหมอนกนแตเปนคนละแบบ ดงนน นกสงเกตการณวฒนธรรมจงแยกความแตกตางของวฒนธรรมขนสงของคนชนสงกบวฒนธรรมประชานยมวาหมายถง สนคาและกจกรรมทผลตเพอวฒนธรรมและบรโภคโดยมวลชน (เปนทนาสงเกตดวยเชนวาบางคนจำาแนกวฒนธรรมทงสงและตำาวาเปนวฒนธรรมยอย (subculture)

วฒนธรรมในมมมองของโลก

ในยคโรแมนตก ผรอบรในเยอรมน โดยเฉพาะผหวงใยใน "ขบวนการรกชาต" เชน ขบวนการรกชาตทพยายามกอตงประเทศเยอรมนจากรฐตาง ๆ ทตางกมเจาครองนครอยแลว และกลมผรกชาตทเปนชนกลมนอยทพยายามตอตานจกรวรรดออสเตรย-ฮงการ พวกเหลานมสวนชวยพฒนาหวเรองวฒนธรรมมาส "มมมองของโลก" มากขน ในกรอบแนวคดลกษณะน มมมองโลกทพงไปสการจำาแนกลกษณะของกลมชาตพนธ มความชดเจนขนและไมใหความสำาคญของขนาดกลมชน แมจะเปนแนวคดทกวางขนแตกยงคงเหนวายงการแบงความแตกตางระหวางวฒนธรรม "อารยธรรม" และ วฒนธรรม "ดงเดม" หรอ วฒนธรรม "ชนเผา" อย

ในปลายครสตศตวรรษท 19 (ประมาณ พ.ศ. 2420) นกมานษยวทยา ไดยอมรบและปรบวฒนธรรม ใหมนยามทกวางขนใหประยกตไดกบสงคมตาง ๆ ทหลากหลายไดมากขน เอาใจใสใหความสนใจกบทฤษฎ

26

ของววฒนาการมากขน มการอนมานวามนษยทงปวงววฒนาการมาเทาเทยมกน และมนษยทมวฒนธรรมจะตองเปนผลมาจากววฒนาการอยางใดอยางหนง มการแสดงถงความลงเลทจะใชววฒนาการทางชววทยามาใชอธบายความแตกตางระหวางวฒนธรรมทมลกษณะเฉพาะทตางกน ซงเปนแนวทเปนการแสดงรปแบบหรอสวนหนงของสงคมเปรยบเทยบกบอกสงคมโดยรวม และแสดงใหเหนกระบวนการครอบงำา และกระบวนการตอตาน

ในชวง พ.ศ. 2494 – พ.ศ. 2503 ไดเรมมการยกเอา "กลมวฒนธรรมยอย" ทมลกษณะเดนเฉพาะทอยภายใตวฒนธรรมทใหญกวามาเปนหวขอการศกษาโดยนกสงคมวทยา ในครสตศตวรรษท 20 (พ.ศ. 2444 – พ.ศ. 2543) ไดเกดแนวคดทเรยกวา "วฒนธรรมบรรษท" (corporate culture) ทเดนชดเกยวกบบรบทของการจางงานในองคการหรอในททำางานขน

วฒนธรรมในเชงสญลกษณ

ในมมมองเชงสญลกษณของวฒนธรรม ผลงานของคลฟฟอรด เกยรซ (พ.ศ. 2516) และวกเตอร เทอรเนอร (พ.ศ. 2510) ไดหยบยกสญลกษณวาเปนทงการกระทำาของ "นกแสดง" ในสงคมและบรบทททำาใหการแสดงนนมความหมาย แอนโทน พ โคเฮน (พ.ศ. 2528) เขยนถง "เคลอบเงาสญลกษณ" (Symbolic gloss) วาเปนตวชวยใหผแสดงทางสงคมสามารถใชสญลกษณทว ๆ ไปสอและทำาความเขาใจระหวางกนในขณะทยงคงรกษาสญลกษณเหลานนใหคงอยกบความสำาคญและความหมายสวนบคคลไวได [14] สญลกษณชวยจำากดขอบเขตความคดทางวฒนธรรม สมาชกของวฒนธรรมตองพงพงสญลกษณเมอจะตองวางกรอบความคดและการแสดงออกทางปญญาของตน

โดยสรป สญลกษณทำาใหวฒนธรรมมความเปนไปได แพรหลาย และอานไดงาย สญลกษณเปน "สายใยแหงความมนย" (webs of

27

significance) " เปนตวทำาให "ความเปนปกต ความเปนอนหนงอนเดยวกน และความเปนระบบ"

วฒนธรรมในเชงของกลไกสรางเสถยรภาพ

ทฤษฎวฒนธรรมใหมพจารณาถงความเปนไปไดทวาตววฒนธรรมเองเปนผลตผลของแนวโนมของเสถยรภาพทตกทอดมาจากแรงกดดนของววฒนาการทมผลไปถงความคลายของตนเองและยอมรบตนเองในสงคมโดยรวม ทเรยกวา "เผาชนนยม" (Tribalism)

วฒนธรรมและววฒนาการทางจตวทยา

นกวจยดาน "จตวทยาเชงววฒนาการ" โตเถยงกนวา จต คอหนวยสะสางระบบของการรบรขอมลทางประสาททเกดจากการคดเลอกทางพนธกรรมเพอปรบใชในการแกปญหาของบรรพบรษนานมาแลว นกจตวทยาเชงววฒนาการมความเหนวา ความหลากหลายของรปแบบทวฒนธรรมของมนษยรบไวนนถกกดขวางไวดวยกลไกของกระบวนการประมวลขอมลทฝงอยในพฤตกรรมของเรา ซงรวมถง

- หนวยมาตรฐานแหงการรบภาษา- กลไกในการหลกเลยงการสมสกบญาตสนท - กลไกในการตรวจจบกลโกง - ความพงใจในการเลอกคกบความมเชาวปญญา- กลไกในการเทยวคนหา- กลไกในการหาพวก- กลไกในการตรวจหาตวแทน- ความกลวและกลไกในการปกปอง (กลไกในการเอาชวตรอด)- กลไกเหลานไดรบการวางใหเปนทฤษฎเพอใชเปนพนฐานทาง

จตวทยาของวฒนธรรม

28

 เพอความเขาใจคำาวาวฒนธรรมอยางลกซง เราจะตองมความเขาใจในเงอนไขทางชววทยาของความเปนไปไดเสยกอน

วฒนธรรมภายในสงคม

สงคมขนาดใหญมกม วฒนธรรมยอย หรอกลมของคนทมพฤตกรรมและความเชอทแปลกไปจากสงคมใหญโดยรวมของตน วฒนธรรมยอยอาจเดนจากอายของสมาชกกลมหรอโดยเชอชาต ชาตพนธ ชนทางสงคมหรอเพศ คณลกษณะทเปนตวบงบอกลกษณะของกลมวฒนธรรมยอยอาจเปน สนทรยภาพ ศาสนา อาชพ การเมอง เพศ หรอความสำาคญขององคประกอบเหลาน

แนวทางทใชปฏบตกบกลมตางดาวและวฒนธรรมของพวกเขาม 4 ทาง ไดแก

1. เอกวฒนธรรมนยม (Monoculturalism) : ในประเทศยโรปบางประเทศ วฒนธรรมมความผกพนอยางแนบแนนกบลทธชาตนยม ดงนนนโยบายของรฐบาลจงใชวธดดกลนคนตางดาว แตการเพมขนของการยายถนฐานในชวงไมนานมาน ทำาใหหลายประเทศเรมหนไปใชแนวทาง "อเนกวฒนธรรมนยม" บางแลว

2.วฒนธรรมแกนกลาง (Leitkultur หรอ core culture) : เปนแบบจำาลองทพฒนาขนในประเทศเยอรมนเมอเรว ๆ น โดยบาสซาม ไทไบ แนวคดนกคอชนกลมนอยสามารถมเอกลกษณของตนเองได แตอยางนอยตองสนบสนนแนวคดทเปนแกนกลางของวฒนธรรมทกลมตนรวมเปนสวนอย

3.หมอหลอมละลาย (Melting Pot) : ในสหรฐฯ มมมองทถอปฏบตกนไดแกการเปนหมอหลอมละลาย เปนทซงวฒนธรรมของตางดาวทยายถนเขามาอยหลอมรวมและผสมผสานกนโดยรฐไมตองเขาไปยงเกยวดวย

29

4.อเนกวฒนธรรมนยม (Multiculturalism) : ไดแกนโยบายทคนตางดาวทยายถนเขามาใหม พงสงวนรกษาวฒนธรรมดงเดมของตนไวรวมกนวฒนธรรมอนและมปฏสมพนธกนอยางสนต

วธการทรฐดำาเนนการกบวฒนธรรมของกลมตางดาวผยายถนมกไมตกอยในแนวทางปฏบตอนใดอนหนงดงกลาวขางตน ระดบความแตกตางของวฒนธรรมยอยกบวฒนธรรมเจาถน จำานวนผยายถนเขา ทศนคตของประชากรทมอยเดม ประเภทของนโยบายของรฐทใชและผลสมฤทธของนโยบายเหลาน ประกอบกนทำาใหยากทจะไดผลลพธทเปนแบบทวไปได เชนเดยวกนกบวฒนธรรมยอยอน ๆ ภายในสงคม ทศนคตทเปนกระแสรวมของประชากรและการสอความระหวางกลมวฒนธรรมตาง ๆ ดวยกนลวนมอทธพลมากในผลลพธทไดออกมา การศกษาวฒนธรรมตาง ๆ ในสงคมหนงเปนเรองซบซอนซงการการวจยทขนอยกบตวแปรทมากมายหลายหลาก

หนวยท 2ศลปะ

30

ศลปะ หรอ ศลป (สนสกฤต: शि�लप ศลป) ทวๆไปแลวจะหมายถงการกระทำาหรอขนตอนของการสรางชนงานศลปะโดยมนษย คำาแปลในภาษาองกฤษทตรงทสดคอ Art ศลปะเปนคำาทมความหมายกวาง แตสวนใหญแลวจะมความหมายเกยวกบการสรางสรรค, สนทรยภาพ, หรอการสรางอารมณตางๆ

งานศลปะ จะรวมถงชนงานหลายๆชนดโดยผสรางตงใจสรางชนงานเพอสอสาร,สออารมณ,หรอใชสญลกษณเพอใหผชมชนงานตความ ผสรางงานศลปะ มกเรยกรวมๆ วา ศลปน

ศลปะอาจรวมไปถงงานในรปแบบตางๆเชน งานเขยน บทกว การเตนรำา การแสดง ดนตร งานปฏมากรรม ภาพวาด-ภาพเขยน การจกสาน หรอ อนๆ อยางไรกตามสวนใหญแลวศลปะจะหมายถงงานทางทศนศลปะพวก ภาพวาด-ภาพเขยน งานประตมากรรม งานแกะสลก รวมถง conceptual art และ installation art

ศลปะ(Art) นบวาเปนศาสตรทมประวตศาสตรยาวนาน ตงแตมมนษยเกดขน และนบวาเปนศาสตรของนกปราชญทเปนทชนชม

นกปราชญบางทานแบงศลปะซงเรยกวา วจตรศลป (Fine Art) ออกเปน 5 ประเภท คอ

1. จตรกรรม (Painting)2. ประตมากรรม (Sculpture)3. สถาปตยกรรม (Architecture)4. วรรณกรรม (Literature)5. คตกรรม (Music

31

จตรกรรม

ภาพ โมนาลซา เปนหนงในภาพจตรกรรมทเปนทจดจำาไดมากทสดในโลกตะวนตก

จตรกรรม (องกฤษ: painting) เปนงานศลปะทแสดงออกดวยการวาด ระบายส และการจดองคประกอบความงามอน เพอใหเกดภาพ 2 มต ไมมความลกหรอนนหนา จตรกรรมเปนแขนงหนงของทศนศลป ผทำางานจตรกรรม มกเรยกวา จตรกร

จอหน แคนาเดย (John Canaday) ไดใหความหมายของจตรกรรมไววา จตรกรรม คอ การระบายชนของสลงบนพนระนาบรองรบ เปนการจดรวมกนของรปทรง และ สทเกดขนจากการเตรยมการของศลปนแตละคนในการเขยนภาพนน พจนานกรมศพท อธบายวา เปนการสรางงานทศนศลปบนพนระนาบรองรบ ดวยการ ลาก ปาย ขด ขด วสด จตรกรรมลงบนพนระนาบรองรบ

32

ภาพจตรกรรมทเกาแกทสดทเปนทรจกอยทถำา Chauvet ในประเทศฝรงเศส ซงนกประวตศาสตรบางคนอางวามอายราว 32,000 ปเปนภาพทสลกและระบายสดวยโคลนแดงและสยอมดำา แสดงรปมา แรด สงโต ควาย แมมมอธ หรอมนษย ซงมกจะกำาลงลาสตว

การจำาแนกจำาแนกไดตามลกษณะผลงานทสนสด และ วสดอปกรณการ

สรางสรรคเปน 2 ประเภท คอ ภาพวาด และ ภาพเขยนจตรกรรมภาพวาด (Drawing) จตรกรรมภาพวาด เรยกเปนศพท

ทศนศลปภาษาไทยไดหลายคำา คอ ภาพวาดเขยน ภาพวาดเสน หรอบางทานอาจเรยกดวยคำาทบศพทวา ดรอวง กม ปจจบนไดมการนำาอปกรณ และเทคโนโลยทใชในการเขยนภาพและวาดภาพ ทกาวหนาและทนสมยมากมาใช ผเขยนภาพจงจงอาจจะใชอปกรณตางๆมาใชในการเขยนภาพ ภาพวาดในสอสงพมพ สามารถแบงออกไดเปน 2 ประเภท คอ ภาพวาดลายเสน และ การตน

จตรกรรมภาพเขยน (Painting) ภาพเขยนเปนการสรางงาน 2 มตบนพนระนาบดวยสหลายสซงมกจะตองมสอตวกลางระหวางวสดกบอปกรณทใชเขยนอก ซงกลวธเขยนทสำาคญ คอ1. การเขยนภาพสนำา (Colour Painting)2. การเขยนภาพสนำามน (Oil Painting)3. การเขยนภาพสอะครลค (Acrylic Painting)4. การเขยนจตรกรรมฝาผนง (Fresco Painting)5. จตรกรรมแผง(Panel Painting)

จำาแนกตามยคสมยและแหลงสรางสรรค เชนจตรกรรมไทย จตรกรรมยคกอธค จตรกรรมยคบาโรก

33

จตรกรรมยคอมเพรสชนนสม จตรกรรมยคอมเพรสชนนสมสมยหลง จตรกรรมยคเนเธอรแลนดตอนตน จตรกรรมยคเรอเนซองส จตรกรรมยคแมนเนอรสม จตรกรรมสมยใหมยคพฒนา

จตรกรรมไทย จตรกรรมไทย หมายถง ภาพเขยนทมลกษณะเปนแบบอยางของไทย

ทแตกตาง จากศลปะของชนชาตอนอยางชดเจน ถงแมจะมอทธพลศลปะของชาตอนอยบาง แตกสามารถ ดดแปลง คลคลาย ตดทอน หรอเพมเตมจนเปนเอกลกษณเฉพาะของ ตนเองไดอยางสวยงาม ลงตว นาภาคภมใจและมววฒนาการทางดานรปแบบ และวธการมาตลอดจนถงปจจบน ซงสามารถพฒนาตอไปอกในอนาคต จตรกรรมไทยเปนลกษณะอดมคต เปนภาพ 2 มต โดยนำาสงใกลไวตอนลางของภาพ สงไกลไวตอนบนของภาพ ใชสแบบเอกรงค คอ ใชหลายส แตมสทโดดเดนเพยงสเดยว[1]

ลายไทย เปนสวนประกอบของภาพเขยนไทยใชตกแตงอาคาร สงของ เครองใช ตาง ๆ เครองประดบ ฯลฯ เปนลวดลายทมชอเรยกตาง ๆ กนซงนำาเอารปรางจาก ธรรมชาตมาประกอบ เชน ลายกระหนก ลายกระจง ลายประจำายาม ลายเครอเถา เปนตน หรอเปนรปทมาจากความเชอและคตนยม เชน รปคน รปเทวดา รปสตว รปยกษ เปนตน

จตรกรรมไทย เปนวจตรศลปอยางหนง ซงสงผลสะทอนใหเหนวฒนธรรมอนด งามของชาต มคณคาทางศลปะและเปนประโยชนตอการศกษาคนควา เรองทเกยวกบ ศาสนา ประวตศาสตร โบราณคด ชวตความเปนอย วฒนธรรมการแตงกาย ตลอดจนการแสดงการเลนพนเมองตาง ๆ ของแตละยคสมยและสาระอน ๆ ทประกอบกนเปนภาพจตรกรรมไทย งานจตรกรรมใหความรสกในความงามอนบรสทธนาชนชม เสรมสรางสนทรยภาพขนในจตใจมวลมนษยชาตไดโดยทวไป ววฒนาการ

34

ของงาน จตรกรรมไทยแบงออกตามลกษณะรปแบบทางศลปกรรม ทปรากฏในปจจบนมอย 2 แบบ คอ

จตรกรรมไทยแบบประเพณ

จตรกรรมฝาผนง

จตรกรรมไทยแบบประเพณ (Thai Traditional Painting) เปนศลปะทมความประณตสวยงาม แสดงความรสกชวตจตใจและความเปนไทย ทมความออนโยน ละมนละไม สรางสรรคสบตอกนมาตงแตอดตจนไดลกษณะประจำาชาต มลกษณะประจำาชาตทมลกษณะ และรปแบบเปนพเศษ นยมเขยนบนฝาผนงภายในอาคารทเกยวกบพทธศาสนาและอาคารทเกยวกบบคคลชนสง เชน โบสถ วหาร พระทนง วง บนผนผา บนกระดาษ และบนสงของเครองใชตางๆ โดยเขยนดวยสฝน ตามกรรมวธของชางเขยนไทยแตโบราณ เนอหาทเขยนมกเปนเรองราวเกยวกบอดตพทธ พทธประวต ทศชาตชาดก ไตรภม วรรณคดและชวตไทย พงศาวดารตาง ๆ สวนใหญนยมเขยนประดบผนงพระอโบสถ วหารอนเปนสถานทศกดสทธประกอบพธทางศาสนา ลกษณะจตรกรรมไทยแบบประเพณเปนศลปะ แบบอดมคต (Idealistic) ผนวกเขากบเรองราวทกงลกลบมหศจรรย ซงคลายกบงาน จตรกรรมในประเทศแถบตะวนออกหลาย ๆ ประเทศ เชน อนเดย ศรลงกา

35

จนและญปน เปนตน เปนภาพทระบายสแบนเรยบ ดวยสคอนขางสดใส และมการตดเสนเปนภาพ 2 มต ใหความรสกเพยงดานกวางและยาว ไมมความลก ไมมการใชแสงและเงามาประกอบ จตรกรรมไทยแบบประเพณมลกษณะพเศษในการจดวางภาพแบบเลาเรองเปนตอน ๆ ตามผนงชองหนาตาง โดยรอบโบสถ วหาร และผนงดาน หนาและหลงพระประธาน ภาพจตรกรรมไทยมการใชสแตกตางกนออกไปตามยคสมย ทงเอกรงค และพหรงค โดยเฉพาะการใชสหลายๆ สแบบพหรงคนยมมากในสมยรตนโกสนทร เพราะไดสจากตางประเทศทเขามาตดตอคาขายดวย ทำาใหภาพจตรกรรมไทยมความสวยงามและสสนทหลากหลายมากขน

รปแบบลกษณะตวภาพในจตรกรรมไทยซงจตรกรไทยไดสรางสรรคออกแบบไวเปนรปแบบอดมคตทแสดงออกทางความคดใหสมพนธกบเนอเรองและความสำาคญ ของภาพ เชน รปเทวดา นางฟา กษตรย นางพญา นางรำา จะมลกษณะเดนงามสงาดวยลลาอนชดชอย แสดงอารมณความรสกปตยนด หรอเศราโศกเสยใจดวยอากปกรยาทาทาง ถาเปนรปยกษ มาร กแสดงออกดวยทาทางทบกบน แขงขน สวนพวกวานรแสดงความลงโลด คลองแคลววองไวดวยลลาทวงทาและหนาตา สำาหรบพวกชาวบานธรรมดาสามญกจะเนนความตลกขบขน สนกสนานราเรงหรอเศราเสยใจออกทางใบหนา สวนชางมาเหลาสตวทงหลายกมรปแบบแสดงชวตเปนธรรมชาต ซงจตรกรไทยไดพยายามศกษา ถายทอดอารมณ สอดแทรกความรสกในรปแบบไดอยางลกซง เหมาะสม สวยงาม เปนเอกลกษณเฉพาะของชนชาตไทยทนาภาคภมใจ สมควรจะไดอนรกษ สบทอดใหเปนมรดกของชาตสบไป

จตรกรรมไทยแบบรวมสมยจตรกรรมไทยแบบรวมสมย (Thai Contemporary Painting)

จตรกรรมไทยรวมสมยเปนผลมาจากความเจรญกาวหนาทางวทยาการของโลก ความเจรญทางการศกษา การคมนาคม การพาณชย การปกครอง การรบรขาวสาร ความเปนไปของโลกทอยหางไกล ฯลฯ เหลาน ลวนมผลตอความรสกนกคดและแนวทางการแสดงออกของศลปนในยคตอๆ มาซงได

36

พฒนาไปตามสภาพเวดลอม ความเปลยนแปลงของชวต ความเปนอย ความรสกนกคด และความนยมในสงคม สะทอนใหเหนถงเอกลกษณใหมของวฒนธรรมไทยอกรปแบบหนง อยางมคณคา เชนดยวกน อนง สำาหรบลกษณะเกยวกบจตรกรรมไทยรวมสมยนน สวนใหญเปนแนวทางเดยวกนกบลกษณะศลปะแบบตะวนตกในลทธตางๆ ตามความนยมของศลปนแตละคน

ความสำาคญของจตรกรรมไทยจตรกรรมไทย เปนแหลงรวบรวมขอมลแบบสหวทยาการ ถอไดวา

เปนแหลงขมความรโดยเฉพาะเรองราวจากอดตทสำาคญยง แสดงใหเหนถงความเปนชนชาตทมอารยธรรมอนเกาแก ยาวนาน ประโยชนของงานจตรกรรมไทย นอกจากจะใหความสำาคญในเรองคณคาของงานศลปะแลว ยงมคณคาในดานอน ๆ อกมาก ดงน

1.คณคาในทางประวตศาสตร2.คณคาในทางศลปะ3.คณคาในเรองการแสดงเชอชาต4.คณคาในทางสถาปตยกรรม5.คณคาในเชงสงคมวทยา6.คณคาในดานโบราณคด7.คณคาในการศกษาประเพณและวฒนธรรม8.คณคาในการศกษาเรองทศนคตคานยม9.คณคาในการศกษานเวศวทยา10.คณคาในการศกษาเรองราวทางพทธศาสนา11.คณคาในทางเศรษฐกจการทองเทยว

ประตมากรรม

37

ผลงานประตมากรรมนนตำา(ภาพแกะสลก)ทปราสาทนครวด

ผลงานประตมากรรมนนสง ของโรแดง ประตมากรชาวฝรงเศส

38

ผลงานประตมากรรมลอยตว ของโรแดง ประตมากรชาวฝรงเศส

ประตมากรรม (องกฤษ: sculpture) เปนงานศลปะทแสดงออกดวยการป น แกะสลก หลอ และการจดองคประกอบความงามอน ลงบนสอตางๆ เชน ไม หน โลหะ สมฤทธ ฯลฯ เพอใหเกดรปทรง 3 มต มความลกหรอนนหนา สามารถสอถงสงตางๆ สภาพสงคม วฒนธรรม รวมถงจตใจของมนษยโดยชนงาน ผานการสรางของประตมากร ประตกรรมเปนแขนงหนงของทศนศลป ผทำางานประตมากรรม มกเรยกวา ประตมากร

งานประตมากรรมทเกยวกบศาสนามกสะกดใหแตกตางออกไปวา ปฏมากรรม ผทสรางงานปฏมากรรม เรยกวา ปฏมากร

งานประตมากรรม แบงเปน 3 ประเภท ตามมตของกความลก ไดแก1.ประตมากรรมนนตำา2.ประตมากรรมนนสง3. ประตมากรรมลอยตวนอกจากนยงมประตมากรรมโมบาย ทแขวนลอยและเคลอนไหวได

และประตมากรรมตดตงชวคราวกลางแจง (Installation Art) ทเรยกวาศลปะจดวาง

39

1. ประตมากรรมลอยตว ( Round - Relief ) ไดแก ประตมากรรมทปน หลอ หรอแกะสลกขนเปนรปรางลอยตวมองไดรอบดาน ไมมพนหลง เชน รปประตมากรรมทเปนอนสาวรยประตมากรรมรปเหมอน และพระพทธรปลอยตวสมยตาง ๆ ตลอดไปจนถงประตมากรรมสำาหรบประดบตกแตง เปนตน ประตมากรรมประเภทลอยตวของไทยทรจกกนด คอ พระพทธรปสมยตาง ๆ โดยเฉพาะพระพทธรปสมยสโขทย ซงถอวาเปนพระพทธรปคลาสคของไทยนนนบเปนประตมากรรมลอยตวทสมบรณแบบทสดของไทย ประตมากรรมประเภทนสรางมากในสมยปจจบน คอ อนสาวรยและรปเคารพหรอพระบรมรปของเจานายชนสง เชน อนสาวรยพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช เชงสะพานพทธยอดฟา กรงเทพ ฯ อนสาวรยพระเจาตากสนมหาราช ทวงเวยนใหญ กรงเทพ ฯ อนสาวรยพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว ทสวนลมพน กรงเทพ ฯ อนสาวรยในจงหวดตาง ๆ มากมายเปนตน

2. ประตมากรรมประเภทนนสง ( High – Relief ) ไดแก ประตมากรรมทไมลอยตว มพนหลง ตวประตมากรรมจะยนออกมาจากพนหลงคอนขางสง แตมพนเปนฉากหลงประกอบอย ประตมากรรมประเภทนมกใชตกแตงอาคารสถาปตยกรรมพทธศาสนาฐานอนสาวรยอาคารทวไป เปนประตมากรรมทนยมสรางขนเพอประดบตกแตงอาคารสถาปตยกรรมพทธศาสนาแตอดต เชน ประตมากรรมตกแตงกระวหารวดไลย อำาเภอทาวง จงหวดลพบร ซงเปนประตมากรรมปนป นแบบนนสง กลาวกนวาเปนศลปะสมยอทอง สรางขนราวพทธศวตวรรษท 17 โดยดานหนาวหารป นเปนเรองปฐมสมโพธและทศชาตดานหลงเปนเรองการแบงพระบรมสารรกธาต ประตมากรรมปนป น พระพทธรปปางลลาทวดเจดยเจดแถว อำาเภอศรสชนาลย จงหวดสโขทย ประตมากรรมปนป นทวหารทรงมา วดมหาธาต จงหวดนครศรธรรมราชและประตมากรรมปนป นประดบเจดยเจดยอด วดเจดยเจดยอดอำาเภอเมอง จงหวดเชยงใหม เปนตน ประตมากรรมประเภทนนสงทใชสำาหรบตกแตงนควรจะรวมถง ประตมากรรมทเปน

40

ลวดลายประดบตกแตงดวย เชน ประตมากรรมปนป นประดบกระจกหนาบาน พระอโบสถและวหารตาง ๆ ตลอดจนถงการประดบตกแตงสถาปตยกรรมในปจจบน เชน ประตมากรรมทป นเปนเรองราวหรอเปนลวดลายประดบตกแตงอาคาร ตกแตงฐานอนสาวรย ตกแตงสะพาน และสงกอสรางตาง ๆ เปนตน

3. ประตมากรรมประเภทนนตำา ( Bas – Relief ) ไดแก งานประตมากรรมทมลกษณะคลายคลงกบประตมากรรมประเภทนนสง แตจะแบนหรอบางกวาประตมากรรมประเภทน ไมปรากฏมากนกในอดต ซงมกจะไดแก ประตมากรรมทเปนลวดลายประดบตกแตง เชน แกะสลกดวยไม หน ปนป น เปนตน ในปจจบนมทำากนมากเพราะใชเปนงานประดบตกแตงไดด ซงอาจจะป นเปนเรองราวทเกยวกบประวตศาสตร ตามวตถประสงคของสถาปตยกรรมทนำาประตมากรรมนนไปประกอบนอกจากน ประตมากรรมประเภทนยงใชไดดในการป นเหรยญชนดตาง ๆ รวมถงการป นเครองหมาย ตรา เครองหมายตาง ๆ กนอยางแพรหลาย

ประตมากรรมไทย

41

พระพทธชนราชศลปะสมยสโขทย ไดรบการยกยองวาเปนสดยอดของประตมากรรมไทย

ประตมากรรมไทย หมายถง ผลงานศลปะทแสดงออกโดยกรรมวธ การป น การแกะสลก การหลอ หรอการประกอบเขาเปนรปทรง 3 มต ซงมแบบอยางเปนของไทยโดยเฉพาะ วสดทใชในการสรางมกจะเปน ดน ปน หน อฐ โลหะ ไม งาชาง เขาสตว กระดก ฯลฯ

ผลงานประตมากรรมไทย มทงแบบ นนตำา นนสง และลอยตว งานประตมากรรมนนตำาและนนสงมกทำาเปนลวดลายประกอบกบสถาปตยกรรม เชนลวดลายปนป น ลวดลายแกะสลกประดบตามอาคารบานเรอน โบสถ วหาร พระราชวง ฯลฯ นอกจากน ยงอาจเปนลวดลายตกแตงงานประตมากรรมแบบลอยตวดวย

สำาหรบงานประตมากรรมแบบลอยตว มกทำาเปนพระพทธรป เทวรป รปเคารพตางๆ (ศลปะประเภทนจะเรยกวา ปฏมากรรม) ตกตาภาชนะดนเผา ตลอดจนถงเครองใชตางๆ ซงมลกษณะทแตกตางกนออกไปตามสกลชางของแตละทองถน หรอแตกตางกนไปตามคตนยมในแตละยคสมย โดยทวไปแลวเรามกศกษาลกษณะของสกลชางทเปนรปแบบของศลปะสมยตางๆ ในประเทศไทยจากลกษณะของพระพทธรป เนองจากเปนงานทมววฒนาการมาอยางตอเนองยาวนาน จดสรางอยางประณตบรรจง ผสรางมกเปนชางฝมอทเชยวชาญทสดในทองถนหรอยคสมยนน และเปนประตมากรรมทมวธการจดสรางอยาง ศกดสทธเป ยมศรทธา ลกษณะของประตมากรรมของไทยในสมยตางๆ สามารถลำาดบไดดงน

ศลปะทวารวดศลปะศรวชยศลปะลพบรศลปะลานนา

ศลปะศรวชย

42

อาณาจกรศรวชย (พทธศตวรรษท 13 - 18 ) อยทางภาคใต มศนยกลางอยทชวาภาคกลาง และมอาณาเขตมาถงทางภาคใตของไทย มการขดคนพบโบราณวตถ สมยศรวชยอยมากมายทวไป โดยเฉพาะทอำาเภอไชยา จงหวดสราษฎรธานนยมสรางรปพระโพธสตวมากกวาพระพทธรป เนองจากสรางตาม ลทธมหายาน พระพทธรปสมยศรวชยมลกษณะสำาคญ คอ พระวรกาย อวบอวนไดสวนสด พระโอษฐเลกไดสดสวน พระพกตรคลายพระพทธรปเชยงแสน

ศลปะลพบรศลปะลพบร(พทธศตวรรษท 16 - 18) มอาณาเขตครอบคลมภาค

กลาง ภาคตะวนออก และภาคตะวนออกเฉยง เหนอ ตลอดจนในประเทศกมพชา ซงเปนของชนชาตขอม แตเดมเปนศลปะขอม แตเมอชนชาตไทยเขามาครอบดนแดนแถบน และมการผสมผสานศลปะขอมกบศลปะไทย จงเรยกวา ศลปะลพบร ลกษณะทสำาคญของพระพทธรปแบบลพบรคอ พระพกตรสนออกเปนรปสเหลยม มพระเนตรโปน พระโอษฐแบะกวาง พระเกตมาลาทำาเปนตอมพน บางองคเปนแบบฝาชครอบ พระนาสกใหญ พระขนงตอกนเปนรปปกกา พระกรรณยาวยอยลงมาและมกณฑลประดบดวยเสมอ

ศลปะสโขทยอาณาจกรสโขทย นบเปนราชธานทมความชดเจนเปนครงแรกของชน

เผาไทยสยาม ศลปะสโขทยจง นบเปนสกลศลปะแบบแรกของชนชาตไทย แตไมใชแรกสดเพราะกอนหนานนมศลปะทใกลเคยงกบศลปะสโขทยมาก คอ ศลปะเชยงแสน รมแมนำาโขงในแถบจงหวดเชยงราย ศลปะสโขทยผานการคดคน สรางสรรค คลคลาย สงเคราะหในแผนดนทเปนปกแผน มนคงจนไดรปแบบทงดงาม พระพทธรปสโขทย ถอวามความงามตามอดมคตไทยอยางแทจรง อดมคตของพระพทธรปสโขทยเกดจากตนแบบศลปะทสงอทธพลตอชางสมยนนดวย คอ อทธพลศลปะจากศรลงกาและอนเดย ลกษณะ สำาคญของพระพทธรปสโขทย คอ พระวรกายโปรง เสนรอบนอก

43

โคงงาม ไดจงหวะ พระพกตรรปไขยาวสมสวน ยมพองาม พระขนงโกง รบกบ พระนาสกทงมเลกนอย พระโอษฐแยมอม ดสำารวม มเมตตา พระเกตมาลา รปเปลวเพลง พระสงฆาฏยาวจรดพระนาภ พระศกแบบกนหอย ไมมไร พระศก พระพทธรปศลปะสโขทยมความงดงามมาก ทมชอเสยงมากไดแก พระพทธชนราช พระพทธชนสห พระศาสดา พระพทธไตรรตนายก และ พระพทธรปปางลลา นอกจากพระพทธรปแลว ในสมยสโขทยยงม งานประตมากรรมทมชอเสยงอกอยางหนงคอ เครองสงคโลก ซงเปนเครอง ป นดนเผาสมยสโขทยทมลกษณะเฉพาะ มชอเสยงไปทวโลก เครองป น ดนเผาสงคโลก เปนเครองป นดนเผาเคลอบ สเขยวไขกา สนำาตาล สใส เขยนทบลายเขยนรปตาง ๆ ม ผวเคลอบแตกราน สงคโลกเปนสนคาออก ทสำาคญของอาณาจกรสโขทยท สงไปจำาหนายนอกอาณาเขต จนถงฟลปปนส อนโดนเซย และญปน

ศลปะเชยงแสน

เมอแควนลานนาในภาคเหนอไดสถาปนาเมองเชยงใหมเปนนครหลวงเมอ พ.ศ.๑๘๓๙ หลงจากไดรวมเอาแควนหรภญไชยเขาไวดวยแลว   ไดมการสรางสรรคศลปะไทยทมเอกลกษณเฉพาะเดมเรยกวา ศลปะ“เชยงแสน ปจจบนเปลยนเปน ศลปะลานนา” “ ”   อนหมายถงรปแบบศลปะทกระจายอยในภาคเหนอตอนบนตงแตจงหวดตาก  แพร นาน ขนไป

ตงแตกลางพทธศตวรรษท๒๒ เปนตนมา ลานนาพบกบการแตกแยกภายในการแกงแยงชงอำานาจกนเอง   ภยจากภายนอกทเขามาแทรกแซง

44

ทงจากพมากรงศรอยธยาและลานชาง ทำาใหอำานาจอสระทคงความเปนอนหนงอนเดยวกนของแควนลานนาลมสลายลง ประตมากรรมไทยสมยเชยงแสน    ประตมากรรมไทยสมยเชยงแสนเปนประตมากรรมในดนแดนสวรรณภมทนบวาสรางขนโดยฝมอชางไทยเปนครงแรกเกดขนราวพทธศตวรรษท 16-21 มปรากฏแพรหลายอยตามหวเมองตางๆ ทางภาคเหนอของไทย แหลงสำาคญอยทเมองเชยงแสนวสดทนำามาสรางงานประตมากรรมททงปนป นและโลหะตางๆทมคาจนถงทองคำาบรสทธประตมากรรมเชยงแสนแบงไดเปน 2 ยค เชยงแสนยคแรก มทงการสรางพระพทธรปและภาพพระโพธสตวหรอเทวดาประดบศลปสถาน พระพทธรปโดยสวนรวมมพทธลกษณะคลายพระพทธรปอนเดยสมยราชวงปาละ มพระวรกายอวบอวนพระพกตรกลมคลายผลมะตม พระขนงโกง พระนาสกโคงงม พระโอษฐแคบเลก พระห นเปนปมพระรศมเหนอเกตมาลาเปนตอมกลม ไมนยมทำาไรพระสก เสนพระสกขมวดเกษาใหญพระอระนน ชายสงฆาฏสน ตรงปลายมลกษณะเปนชายธงมวนเขาหากน เรยกวา เขยวตะขาบสวนใหญนงขดสมาธเพชรปางมารวชยฐานทรององค พระทำาเปนกลบบวประดบ ม ทงบวควำาบวหงาย และทำาเปนฐานเปนเขยงไมมบวรองรบ สวนงานปนพระโพธสตวประดบเจดยวดกเตาและภาพเทวดาประดบหอไตรวดพระสงห เชยงใหม มสดสวนของรางกาย สะโอดสะองใบหนายาวรปไขทรงเครองอาภรณเชนเดยวกบพระโพธสตวในศลปะแบบปาละเสนะของอนเดยหรอแบบ ศรวชย เชยงแสนยคหลง มการสรางพระพทธรปทมแบบของลทธลงกาวงศจากสโขทยเขามาปะปนรปลกษณะโดยสวนรวมสะโอดสะ องขน ไมอวบอวนบกบน พระพกตรยาวเปนรปไขมากขนพระรศมทำาเปนรปเปลว พระศกทำาเปนเสนละเอยดและมไรพระศกเปน เสนบาง ๆชายสงฆาฏ ยาวลงมาจรดพระนาภ พระพทธรปโดยสวนรวมนงขดสมาธราบ พระพทธรปทนบวาสวยทสดและถอเปนแบบอยางของพระพทธรปทนบวาสวยทสดถอเปนแบบอยางของพระพทธรปทนบวาสวยทสดพระพทธสหงคในพระทนงพทไธสวร

45

รย พพธภณฑสถานแหงชาต กรงเทพฯพระพทธรปเชยงแสนนมกหลอดวยโลหะทองคำา และสำารด

ศลปะอทองพทธศตวรรษท 17 - 20อาณาจกรอทอง เปนอาณาจกรเกาแกกอนอาณาจกรอยธยา ซงม

ความ สมพนธกบอาณาจกรตาง ๆ ไดแก ทวารวด ศรวชย ลพบร รวมทงสโขทย ดงนนรปแบบศลปะจงไดรบอทธพลของสกลชางตาง ๆ ดงทกลาวมาแลว ลกษณะสำาคญของพระพทธรปอทอง คอ พระวรกายดสงา พระพกตรขรม ดเปนรปเหลยม ควตอกนไมโกงอยางสโขทยหรอเชยงแสน พระศกนยมทำา เปนแบบหนามขนน มไรพระศก สงฆาฏยาวจรดพระนาภ ปลายตดตรง พระเกตมาลาทำาเปนทรงแบบฝาช รบอทธพลศลปะลพบร แตยคตอมาเปน แบบเปลวเพลงตามแบบศลปะสโขทย

ศลปะรตนโกสนทรพทธศตวรรษท 25 - ปจจบน ศลปะรตนโกสนทรในตอนตน เปนการ

สบทอดมาจากสกลชางอยธยา ไมวาจะเปน การเขยนลายรดนำา ลวดลายปนป น การแกะสลกไม เครองเงน เครองทอง การสรางพระพทธรป ลวนแตสบทอดความงามและวธการ ของศลปะอยธยาทงสน ตอมา ในสมยรชกาลท 4 มการตดตอกบชาวตางชาต มากขนโดยเฉพาะชาตตะวนตก ทำาใหลกษณะศลปะตะวนตกหลงไหลเขาส ประเทศไทย และมอทธพลตอศลปะไทยในสมยตอมา หลงจากการเสดจประ พาสยโรปทง 2 ครงของ พระเจาอยหวรชกาลท 5 ไดมการนำาเอาแบบอยาง ของศลปะตะวนตกเขามาผสมผสานกบศลปะไทย ทำาใหศลปะไทยแบบ ประเพณ ซงเปนแบบดงเดม มการเปลยนแปลงรปแบบไปเปนศลปะไทย แบบรวมสมย ในทสด ลกษณะของพระพทธรปเนนความเหมอนจรงมากขน เชน พระศรศากยทศพลญาณ ฯ พระประธานพทธมณฑล จงหวดนครปฐม เปนพระพทธรปปางลลา

46

โดยการผสมผสานความงามแบบสโขทยเขากบความ เหมอนจรง เกดเปนศลปะการสรางพระพทธรปในสมยรตนโกสนทร

สถาปตยกรรม

บานไมทรงไทย

สถาปตยกรรม (องกฤษ : architecture) หมายรวมถง อาคารหรอสงกอสราง รวมถงสงแวดลอมทเกยวของทงภายในและภายนอกสงปลกสรางนน ทมาจากการออกแบบของมนษย ดวยศาสตรทางดานศลปะ การจดวางทวาง ทศนศลป และวศวกรรมการกอสราง เพอประโยชนใชสอย สถาปตยกรรมยงเปนสอความคด และสญลกษณทางวฒนธรรมของสงคมในยคนนๆอกดวย

องคประกอบสำาคญของสถาปตยกรรมจดสนใจและความหมายของศาสตรทางสถาปตยกรรมนน ได

เปลยนแปลงไปตามยคสมยบทความ De Architectura ของวทรเวยส ซงเปนบทความเกยวกบ

สถาปตยกรรม ทเกาแกทสดทเราคนพบ ไดกลาวไววา สถาปตยกรรมตองประกอบดวยองคประกอบสามสวนหลกๆ ทผสมผสานกนอยางลงตวและสมดล อนไดแก

ความงาม (Venustas) หมายถง สดสวนและองคกระกอบ การจดวางทวาง และ ส,วสดและพนผวของอาคาร ทผสมผสานลงตว ทยกระดบจตใจ ของผไดยลหรอเยยมเยอนสถานทนนๆ

47

ความมนคงแขงแรง (Firmitas)และ ประโยชนใชสอย (Utilitas) หมายถง การสนองประโยชน และ

การบรรลประโยชนแหงเจตนา รวมถงปรชญาของสถานทนนๆ

สถาปตยกรรมไทยตวอยางของสถาปตยกรรมไทย ไดแกเรอนไทย ซงมรปแบบแตกตางกนในแตละภาควดไทย รวมถง อโบสถ วหาร หอระฆง เจดยพระราชวง ปอมปราการ

เรอนไทย

เรอนไทย แสงอรณ สยามสมาคม กรงเทพ

เรอนไทย คอบานทรงไทย มลกษณะแตกตางกนไปตามแตละภาค โดยสอดคลองกบการดำารงชวตของคนไทยสมยกอนและแสดงออกถงภมปญญาไทย ทงนองคประกอบทมผลตอรปแบบเรอนไทยมทงเรองสภาพแวดลอม ภมศาสตร ภมอากาศ อาชพ ฐานะความเปนอย คตความเชอและศาสนาในแตละภมภาค โดยหลกๆ จะแบงเปน

เรอนไทยภาคเหนอเรอนไทยภาคกลาง

48

เรอนไทยภาคอสานเรอนไทยภาคใต

ลกษณะทวไปของเรอนไทยเรอนไทยสามารถจำาแนกออกเปนหลายประเภทซงแตละประเภทม

ลกษณะเฉพาะตว ไดแก เรอนเครองสบ, เรอนเครองผก, เรอนเครองกอ ในทนเราจะอนมานถงเรอนไทยเครองสบเนองจากเปนเรอนไทยทไดรบความนยมสงสดโดยมากใชเปนเรอนสำาหรบอยอาศยตงแตสามญชน คนธรรมดาตลอดจนผมฐานานศกดชนสงในสงคม เรอนไทยเครองสบทำาดวยไมเนอแขง

สวนใหญจะสรางดวยไมหรอวสดทหาไดจากธรรมชาตตามทองถนนนๆ

มกสรางดวยวธประกอบสำาเรจรปทงในเรอนเครองสบและเรอนเครองผก สามารถรอถอนขนยายไปปลกสรางทอนได

มหลงคาทรงสง ทรงสงจะทำาใหการระบายนำาออกจากหลงคารวดเรว และชวยลดความเสยงจากการรวซมของหลงคาอกดวย เมอสงเกตทชายหลงคาจะเหนวา มกนสาด ยาวตลอดเพอปองกนแสงแดดจด ทปลายทงสองดานของหลงคาจะมยอดแหลมเรยกวา เหงา เนองจากความเชอใน“ ”สมยกอนทชาวบานนยมนำาเขาสตวมาแขวน บรเวณเชงหลงคาเพอปองกนและขบไลทตผปศาจและวญญาณชวรายไมใหเขามาในบาน

มพนทโลงใตเรอนไทยเรยกวาบรเวณใตถน โดยแตเดมบรเวณใตถน บานจะถกปลอยไวมไดใชประโยชนอยางเตมทอาจเปนทสำาหรบเกบอปกรณการกสกรรม หรอเปนททำาหตถกรรมนอกฤดเกบเกยว แตโดยมากมก จะถกทงรางมไดใชประโยชนเนองจากในฤดนำาหลาก นำาจะทวมบรเวณใตถนบานทำาใหไมสามารถใชประโยชนได ทงนการเลอกบรเวณทอยอาศย ใหมนำาทวมถงเอออำานวยประโยชนตอคนไทยในสมยโบราณเปนอยางมาก

49

เนองจากประเทศไทยเปนประเทศกสกรรม ทงนการยกเรอนไทยสงจากพนยงชวยปองกนสตวรายทอาจมากบนำา เชน ง หรอ ตะขาบไดอกดวย

เรอนไทยมลกษณะเปนเรอนขยายคอจะมการขยายโดยสรางเรอนไทยใหมทอยในบรเวณเรอนเกา โดยจะเชอมตอโดยใช นอกชาน “ ”เชอม เรอนไทยแตละเรอนไวดวยกน ตวอยางเชนเมอครอบครวมสมาชกใหมกจะสรางเรอนใหมไวใกลเรอนเกาของพอแมโดยจะรวมอยในบรเวณเดยวกน

การยดเรอนไวดวยกนจะไมใชตะป แตจะใชเทคนคการเขาเดอยไมซงเปนเทคนคเฉพาะของเรอนเครองสบ

โครงสรางเรอนไทยมโครงสรางแบบเสาและคานซงถายนำาหนกมาจากหลงคา

ลงพน โดยผานเสาลงสฐานราก เสาบานมลกษณะสอบเขา และเปนเสากลม โคนโต ปลายสอบ ทงนเพอความมนคงของเรอนไทยไมใหทรดตวไดงาย เนองจากฤดนำาหลาก พนดนจะ เปนโคลนตม และตวเรอนอาจเกดการทรดตวไดงายหากไมมการลมสอบของเสาเรอน

วง

ดานหนาของพระราชวงดสต

50

วง หรอ พระราชวง เปนสงกอสรางสำาหรบทอยอาศยขนาดใหญโดยเฉพาะทอยอาศยของประมขของประเทศหรอผนำาผมตำาแหนงสงในหลายประเทศในยโรปเชนประเทศฝรงเศส และ อตาล นอกจากนนยงเปนคำาทใชสำาหรบสงกอสรางทใหญแตไมจำาเปนตองใหญมากในตวเมองทสรางสำาหรบเจานาย หรอผมตระกล ในปจจบนวงหรอพระราชวงหลายแหงเปลยนไปใชเปนพพธภณฑหรอสำานกงานรฐบาล หรอโรงแรม

วด (ศาสนสถาน) "วด" เปลยนทางมาทน บทความนเกยวกบศาสนสถาน สำาหรบ

กระบวนการเพอใหไดมาซงขนาดของปรมาณ ดท การวดสำาหรบความหมายทางคณตศาสตรของความยาว พนท หรอปรมาตร

ดท ทฤษฎการวดวด หรอ อาวาส (คำาหลงไมนยมใช) คอคำาเรยก สถานทสำาหรบ

ประกอบกจกรรมทางศาสนาของผทนบถอศาสนาพทธ ในประเทศไทย, กมพชา และลาว ภายในวดจะม กฏ ซงใชเปนเปนทอาศยของนกบวชในศาสนาพทธซงกคอ พระสงฆ อกทงยงมเจดย พระอโบสถ ศาลาการเปรยญ เมร ซงใชสำาหรบประกอบศาสนพธตางๆ เชน การเวยนเทยน การสวดมนต การทำาสมาธ

วดโดยสวนใหญนยมแบงเขตภายในวดออกเปนสองสวนคอ พทธาวาส และสงฆาวาส โดยสวนพทธาวาสจะเปนทตงของสถปเจดย อโบสถ สถานทประกอบกจกรรมทางพระพทธศาสนา และสวนสงฆาวาส จะเปนสวนกฎสงฆสำาหรบพระภกษสงฆ สามเณร จำาพรรษา และในปจจบนแทบทกวดจะเพมสวนฌาปนสถานเขาไปดวย เพอประโยชนในดานการประกอบพธทางศาสนาของชมชน เชน การฌาปนกจศพ โดยในอดตสวนนจะเปนปาชา ซงอยตดหรอใกลวด ตามธรรมเนยมของแตละทองถน ซงสวนใหญกลมฌาปนสถานในวดพทธศาสนาในประเทศไทยจะตงอยบนพนท ๆ เปนปาชาเดม

51

ปจจบน วดไทยในชนบทยงคงเปนศนยรวมของคนในชมชน ซงตางจากในเมองใหญทวดกลายเปนเพยงสถานทจำาพรรษาของพระสงฆและเพอประกอบพธทางศาสนาเทานน

อโบสถ อโบสถ (อานวา อ-โบ-สด) ถอเปนอาคารทสำาคญภายในวดเนองจาก

เปนสถานททพระภกษสงฆใชทำา สงฆกรรมซงแตเดมในการทำาสงฆกรรมของ พระภกษสงฆจะ ใชเพยงพนทโลง ๆ ทกำาหนดขอบเขตพนทสงฆกรรมโดยการกำาหนดตำาแหนง สมา เทานน แตในปจจบนจากการมผบวชมาก“ ”ขน อกทงภายใน พระอโบสถมกประดษฐานพระประธานทเปนพระพทธรปองคสำาคญ ๆ ทำาใหมผมาสกการะบชาและรวมทำาบญเปนจำานวนมาก พระอโบสถจงถกสราง ขนเปนอาคารถาวรและมกม การประดบตกแตงอยางสวยงาม

และยงมอกมหลายความหมาย คอ หมายถงสถานททพระสงฆประชมทำาสงฆกรรมตามพระวนย เรยกตามคำาวดวา

อโบสถาคาร บาง อโบสถคคะ บาง แตเรยกโดยทวไปวา โบสถการเขาจำา คอการรกษาศล ๘ ของอบาสก อบาสกา ในวนขนและแรม

๘ คำา ๑๕ คำา เรยกวา รกษาอโบสถ และรกษาอโบสถศลวนพระหรอวนฟงธรรมของคฤหส วนขนและแรม ๘ คำา ๑๕ คำา ซงเปน

วนทคฤหสถรกษาอโบสถกน เรยกวา วนอโบสถวนทพระสงคลงฟงพระปาตโมกขทกกงเดอน เรยกวาวนอโบสถการสวดพระปาตโมกขทกกงเดอนหรอทกวนอโบสถของพระสงฆ

เรยกวา การทำาอโบสถโบสถ เปนคำาเรยกสถานทสำาหรบพระสงฆใชประชมกนทำาสงฆกรรม

ตามพระวนย เชนสวดพระปาตโมกข ใหอปสมบท มสมาเปนเครองบอกเขต คำาวา โบสถ เปนคำาทใชเฉพาะในพระพทธศาสนา

โบสถ เรยกเตมคำาวา อโบสถ หรอ โรงอโบสถ ถาเปนของพระอารามหลวงเรยกวา พระอโบสถ บางถนเรยกวา สมา หรอ สม

52

โบสถ เปนสถานทศกดศทธ เปนทประทบของพระพทธเจา เปนเขตแดนทพระเจาแผนดนพระราชทานใหแกสงฆเปนพเศษ เรยกวา วสงคามสมา

กอนทจะมาเปนโบสถทถกตองตามพระวนยจะตองมสงฆกรรมทเรยกวา ผกสมา หรอ ผกพทธสมากอน

วรรณกรรม

หนงสอเกาในหองสมด

วรรณกรรม (องกฤษ: Literature) หมายถง งานเขยนทแตงขนหรองานศลปะ ทเปนผลงานอนเกดจากการคด และจนตนาการ แลวเรยบเรยง นำามาบอกเลา บนทก ขบรอง หรอสอออกมาดวยกลวธตางๆ โดยทวไปแลว จะแบงวรรณกรรมเปน 2 ประเภท คอ วรรณกรรมลายลกษณ คอวรรณกรรมทบนทกเปนตวหนงสอ และวรรณกรรมมขปาฐะ อนไดแกวรรณกรรมทเลาดวยปาก ไมไดจดบนทก

ดวยเหตน วรรณกรรมจงมความหมายครอบคลมกวาง ถงประวต นทาน ตำานาน เรองเลา ขำาขน เรองสน นวนยาย บทเพลง คำาคม เปนตน

วรรณกรรมเปนผลงานศลปะทแสดงออกดวยการใชภาษา เพอการสอสารเรองราวใหเขาใจระหวางมนษย ภาษาเปนสงทมนษยคดคน และ

53

สรางสรรคขนเพอใชสอความหมาย เรองราวตาง ๆ ภาษาทมนษยใชในการสอสารไดแก

1.ภาษาพด โดยการใชเสยง2.ภาษาเขยน โดยการใชตวอกษร ตวเลข สญลกษณ และภาพ3.ภาษาทาทาง โดยการใชกรยาทาทาง หรอประกอบวสดอยางอนความงามหรอศลปะในการใชภาษาขนอยกบ การใชภาษาใหถกตอง

ชดเจน และ เหมาะสมกบเวลา โอกาส และบคคล นอกจากน ภาษาแตละภาษายงสามารถปรงแตง ใหเกดความเหมาะสม ไพเราะ หรอสวยงามได นอกจากน ยงมการบญญตคำาราชาศพท คำาสภาพ ขนมาใชไดอยางเหมาะสม แสดงใหเหนวฒนธรรมทเปนเลศทางการใชภาษาทควรดำารงและยดถอตอไป ผสรางสรรคงานวรรณกรรม เรยกวา นกเขยน นกประพนธ หรอ กว (Writer or Poet)

วรรณกรรมไทย แบงออกได 2 ชนด คอ1.รอยแกว เปนขอความเรยงทแสดงเนอหา เรองราวตาง ๆ2.รอยกรอง เปนขอความทมการใชคำาทสมผส คลองจอง ทำาให

สมผสไดถงความงามของภาษาไทย รอยกรองมหลายแบบ คอ โคลง ฉนท กาพย กลอน และราย

วรรณกรรม มความหมายตามนยยะ หมายถง กรรม ทเกดขนจากตางคน ตางวรรณะ หมายความวา วรรณะหรอชนชนตางกนกจะใชคำาตางกน คำาคำาน มปรากฏขนครงแรกในพระราชบญญตคมครองวรรณกรรมและศลปกรรม พ . ศ . 2475 คำาวา วรรณกรรม อาจเทยบเคยงไดกบคำาภาษาองกฤษวา Literary work หรอ general literature ความหมายแปลตามรปศพทวา ทำาใหเปนหนงสอ ซงดตามความหมายนแลวจะเหนวากวางขวางมาก นนกคอการเขยนหนงสอจะเปนขอความสน ๆ หรอเรองราวสมบรณกได เชน ขอความทเขยนตามใบปลว ปายโฆษณาตาง ๆ ตลอดไปจนถงบทความ หรอ หนงสอทพมพเปนเลมทกชนด เชน ตำารบตำาราตาง ๆ นวนยาย กาพย กลอนตาง ๆ กถอเปนวรรณกรรมทงสน จาก

54

ลกษณะกวาง ๆ ของวรรณกรรม สามารถทำาใหทราบถงคณคามากนอยของวรรณกรรมไดโดยขนอยกบ วรรณศลป คอ ศลปะในการแตงหนงสอนนเปนสำาคญ ถาวรรณกรรมเรองใดมคณคาทางวรรณศลปสง เปนทยอมรบกนโดยทวไปวาเปนหนงสอด วรรณกรรมกอาจไดรบยกยองวาเปน วรรณคด อยางไรกตามการทจะกำาหนดวา วรรณกรรมเรองใดควรเปนวรรณคดหรอไมนน ตองคำานงถงระยะเวลาทแตงหนงสอนนยาวนานพอควรดวย เพอพสจนวาคณคาของวรรณกรรมนนเปนอมตะ เปนทยอมรบกนทกยคทกสมยหรอไม เพราะอาจมวรรณกรรมบางเรองทดเหมาะสมกบระยะเวลาเพยงบางชวงเทานน ดงนนอาจสรปไดวา วรรณคดนนกคอวรรณกรรมชนดหนงนนเอง กลาวคอ เปนวรรณกรรมทกลนกรองและตกแตงใหประณต มความเหมาะสมในดานตาง ๆ อนเปนคณคาของการประพนธ หรอจะกลาวอกนยหนง วรรณคดนนเปนวรรณกรรมไมจำาเปนตองเปนวรรณคดเสมอไป

ประเภทของวรรณกรรมวรรณกรรมนแบงออกเปน 2 ประเภทสารคด หมายถง หนงสอทแตงขนเพอมงใหความร ความคด

ประสบการณแกผอาน ซงอาจใชรปแบบรอยแกวหรอรอยกรองกไดบนเทงคด คอ วรรณกรรมทแตงขนเพอมงใหความเพลดเพลน

สนกสนาน บนเทงแกผอาน จงมกเปนเรองทมเหตการณและตวละคร

ดนตร

55

โนตเพลง

ดนตร (องกฤษ : music) คอ เสยงและโครงสรางทจดเรยงอยางเปนระเบยบแบบแผน ซงมนษยใชประกอบกจกรรมศลปะทเกยวของกบเสยง โดยดนตรนนแสดงออกมาในดานระดบเสยง (ซงรวมถงทวงทำานองและเสยงประสาน) จงหวะ และคณภาพเสยง (ความตอเนองของเสยง พนผวของเสยง ความดงคอย) นอกจากดนตรจะใชในดานศลปะไดแลว ยงสามารถใชในดานสนทรยศาสตร การสอสาร ความบนเทง รวมถงใชในงานพธการตาง ๆ ได[1]

หนวยท 3

56

ขนบธรรมเนยมประเพณ

ประเพณ เปนกจกรรมทมการปฏบตสบเนองกนมา เปนเอกลกษณและมความสำาคญตอสงคม เชน การแตงกาย ภาษา วฒนธรรม ศาสนา ศลปกรรม กฎหมาย คณธรรม ความเชอ ฯลฯ อนเปนบอเกดของวฒนธรรมของสงคมเชอชาตตางๆ กลายเปนประเพณประจำาชาตและถายทอดกนมาโดยลำาดบ หากประเพณนนดอยแลวกรกษาไวเปนวฒนธรรมประจำาชาต หากไมดกแกไขเปลยนแปลงไปตามกาลเทศะ ประเพณลวนไดรบอทธพลมาจากสงแวดลอมภายนอกทเขาสสงคม รบเอาแบบปฏบตทหลากหลายเขามาผสมผสานในการดำาเนนชวต ประเพณจงเรยกไดวาเปน วถแหงการดำาเนนชวตของสงคม โดยเฉพาะศาสนาซงมอทธพลตอประเพณไทยมากทสด วดวาอารามตางๆ ในประเทศไทยสะทอนใหเหนถงอทธพลของพทธศาสนาทมตอสงคมไทย และชใหเหนวาชาวไทยใหความสำาคญในการบำารงพทธศาสนาดวยศลปกรรมทงดงามเพอใชในพธกรรมทางศาสนาตงแตโบราณกาล เปนตน

ความหมายของประเพณ

พระยาอนมานราชธน ไดใหความหมายของคำาวาประเพณไววา ประเพณ คอ ความประพฤตทชนหมหนงอยในทแหงหนงถอเปนแบบแผนกนมาอยางเดยวกน และสบตอกนมานาน ถาใครในหมประพฤตออกนอกแบบกผดประเพณ หรอผดจารตประเพณ

คำาวาประเพณ ตามพจนานกรมภาษาไทยฉบบบณฑตยสถาน ไดกำาหนดความหมายประเพณไววา ขนบธรรมเนยมแบบแผน ซงสามารถแยกคำาตางๆ ออกไดเปน ขนบ มความหมายวา ระเบยบแบบอยาง ธรรมเนยมมความหมายวา ทนยมใชกนมา และเมอนำามารวมกนแลวกมความหมายวา

57

ความประพฤตทคนสวนใหญ ยดถอเปนแบบแผน และไดทำาการปฏบตสบตอกนมา จนเปนตนแบบทจะใหคนรนตอๆ ไปไดประพฤตปฏบตตามกนตอไป

ประเพณเปนการกระทำากจกรรมทางสงคม ทถอปฏบตสบตอกนมา ประเพณ ในสงคมไทยเรานนมมากมายลวนเปนมรดกมาจากบรรพบรษ จากสงแวดลอมทาง ธรรมชาตและสงคม นบวาคนไทยในปจจบนโชคดทมแนวทางในการดำาเนนชวตท ดงามไวใหปฏบต เปนแบบอยางใหแกลกหลานสบตอมาจนกระทงถงทกวนน

คำาวา ประเพณ หมายถง พฤตกรรมของมนษยทเลอกปฏบตตามคานยมในทางทดงามและ เปนทพงประสงคของคนสวนใหญ โดยปฏบตสบทอดกนมาเรอยจนกลายเปนความเชอวาเปน สงจำาเปนและสำาคญจะตองปฏบตตาม ประเพณแตละสงคมยอมแตกตางกนไป หากสงคมใดอย ไกลชดกน ประเพณยอมคลายคลงกนได เพราะมการไปมาหาสกนทำาใหประเพณเลอนไหลกนได ซงประเพณของสงคมยงเปนบอเกดของวฒนธรรมอกดวย

โดยสรปแลว ประเพณ หมายถง ระเบยบแบบแผนทกำาหนดพฤตกรรมในสถานการณตางๆ ทคนในสงคมยดถอปฏบตสบกนมา ถาคนใดในสงคมนนๆฝาฝนมกถกตำาหนจากสงคม ลกษณะประเพณในสงคมระดบประเทศชาต มทงประสมกลมกลนเปนอยางเดยวกน และมผดแผกกนไปบางตามความนยมเฉพาะทองถน แตโดยมากยอมมจดประสงค และวธการปฏบตเปนอนหนงอนเดยวกน มเฉพาะสวนปลกยอยทเสรมเตมแตงหรอตดทอนไปในแตละทองถน สำาหรบประเพณไทยมกมความเกยวของกบความเชอในคตพระพทธศาสนาและพราหมณมาแตโบราณ

ความเปนมาของประเพณ

ประเพณมบอเกดมาจากสภาพสงคม ธรรมชาต ทศนคต เอกลกษณ คานยม โดยความเชอของคนในสงคมตอสงทมอำานาจเหนอมนษยนนๆ เชน อำานาจของดนฟาอากาศและเหตการณทเกดขนโดยไมทราบสาเหต

58

ตางๆ ฉะนนเมอเวลาเกดภยพบตขน มนษยจงตองออนวอนรองขอในสงทตนคดวาจะชวยไดพอภยนนผานพนไปแลว มนษยกแสดงความรคณตอสงนนๆดวยการทำาพธบชา เพอเปนสรมงคลแกตนเอง ตามความเชอ ความรของตน เมอความประพฤตนนคนสวนรวมสงคมยดถอปฏบตเปนธรรมเนยม หรอเปนระเบยบแบบแผน และทำาจนเปนพมพเดยวกน สบตอๆกนจนกลายเปนประเพณของสงคมนนๆ

ประเพณและวฒนธรรม เมอวาโดยเนอความกเปนสงอยางเดยวกน คอ เปนสงทไมใชมอยในธรรมชาตโดยตรง แตเปนสงทสงคมหรอคนในสวนรวมรวมกนสรางใหมขน แลวถายทอดใหแกกนไดดวยลกษณะและวธการตางๆวาโดยเนอหาของประเพณและวฒนธรรมทอยในจตใจของประชาชนเกยวกบเรองความคดเหน ความรสก ความเชอ ซงสะสมและสบตอรวมกนมานานในสวนรวม จนเกดความเคยชน เรยกวา นสยสงคมหรอประเพณ

ประเภทของประเพณ

ประเภทของประเพณแบงออกเปน 3 ประเภท ไดแก1. จารตประเพณ หรอกฎศลธรรม หมายถง สงซงสงคมใดสงคม

หนงยดสอและปฏบตสบกนมาอยางตอเนองและมนคง เปนเรองของความผดถก มเรองของศลธรรมเขามารวมดวย ดงนนสมาชกในสงคมตองทำา ผใดฝาฝนถอวาเปนผดเปนชว จะตองถกตำาหนหรอไดรบการลงโทษจากคนในสงคมนน เชน ลกหลานตองเลยงดพอแมเมอทานแกเฒา ถาใครไมเลยงดถอวาเปนคนเนรคณหรอลกอกตญญ จารตประเพณของแตละสงคมนนยอมไมเหมอนกน เพราะมคานยมทยดถอตางกน การนำาเอาจารตประเพณของตนไปเปรยบเทยบกบของคนอนแลวตดสนวาดหรอเลวกวาของตนยอมเปนสงทไมถกตอง เพราะสภาพสงคม สงแวดลอม ตลอดจนความเชอของแตละสงคมยอมแตกตางกนไป

59

2. ขนบประเพณ หรอสถาบน หมายถง ระเบยบแบบแผนทสงคมไดกำาหนดไวแลวปฏบตสบตอกนมา ทงโดยทางตรงและทางออม ทางตรง ไดแก ประเพณทมการกำาหนดเปนระเบยบแบบแผนในการปฏบตอยางชดแจงวาบคคลตองปฏบตอยางไร เชน สถาบนโรงเรยน มโรงเรยน มผสอน มผเรยน มระเบยบการรบสมคร การเขาเรยน การสอบไล เปนตน ทางออม ไดแก ประเพณทรกนโดยทวๆไป โดยไมไดวางระเบยบไวแนนอน แตปฏบตไปตามคำาบอกเลา หรอตวอยางจากทผใหญหรอบคคลในสงคมปฏบต เชน ประเพณเกยวกบการเกด การตาย การแตงงาน ซงเปนประเพณเกยวกบชวต หรอประเพณเกยวกบเทศกาล ตรษ สารท การขนบานใหม เปนตน

3. ธรรมเนยมประเพณ หมายถง ประเพณเกยวกบเรองธรรมดาสามญททกคนควรทำา มความผดถกเหมอนจารตประเพณ เปนแนวทางในการปฏบตททกคนปฏบตกนทวไปจนเกดความเคยชน และไมรสกเปนภาระหนาท เพราะเปนสงทมมานานและใชกนอยางแพรหลาย สวนมากเปนมารยาทในดานตางๆ เชน การแตงกาย การพด การรบประทานอาหาร การเปนแขกไปเยยมผอน ฯลฯ ธรรมเนยมประเพณเปนเรองททกคนควรทำาแมมผฝาฝนหรอทำาผดกไมถอวาเปนเรองสำาคญแตอาจถกตำาหนวาเปนคนไมไดรบการศกษา ไมมมารยาท ไมรจกกาลเทศะ

นอกจากนความหมายของประเพณยงมอก คอประเภทของประเพณ เราอาจแบงประเพณออกเปน 3 ประเภท ดงน 1. จารตประเพณหรอกฎศลธรรม (Mores) หมายถงสงทสงคมใดสงคมหนงยดถอและปฏบตสบกนมาอยางตอ

เนองและมนคง เปน เรองของความถก ผด มเรองของศลธรรมเขามารวมดวย ใครฝาฝนหรอเฉยเมยถอวาเปนการละเมด กฎของสงคม ผดประเพณของสงคม จารตประเพณหรอกฎศลธรรมของแตละสงคมยอมไม เหมอนกนสงคมไทยเหนวา การมความสำาพนธกอนแตงงานเปนการผดจารตประเพณ แตชาว สวเดนเหนวาเปนเรองธรรมดา ดงนนจารตประเพณเปน

60

เรองของแตละสงคม จะใช คานยมของ สงคมใดสงคมหนงไปตดสนสงคมอนไมได

2. ขนบธรรมเนยมหรอสถาบน (Institution) เปนระเบยบแบบแผนทสงคมไดกำาหนดไวแลวปฏบตสบมา คอร

กนเองไมไดวางเปน ระเบยบแบบแผนไววาควรปฏบตกนอยางไร มกใชคำาวาสถานแทนขนบธรรมเนยมประเพณ ซงคน ในสงคมมความพอใจ เปนเรองทปฏบตสบตอกนมา ขอกำาหนดบงคบเอาไว เชน สถาบนการศกษา มคร ผเรยน เจาหนาท มระเบยบการรบสมครเขาเรยน การสอบไล ประเพณ เกยวกบการเกดการบวช การแตงงาน การตาย มกฎเกณฑของประเพณวางไว แตอาจเปลยนแปลง ไดเมอจำาเปน ข

3. ธรรมเนยมประเพณหรอประเพณนยม (Convention) เปนแนวทางการปฏบตในการดำาเนนชวตประจำาวนทปฏบตกนมาจน

เคยชน แตตองไม ขดแยงกน เปนเรองททกคนควรทำาแมมผฝาฝนหรอทำาผดกไมถอวาเปนเรองสำาคญ แตอาจถก ตำาหนไววาไมมมารยาท ไมรจกกาลเทศะ เชน การแตงกาย การรบประทานอาหาร การดมนำาจาก แกว

ลกษณะของประเพณไทย การศกษารายละเอยดของประเพณ จะแยกเปน 2 ประเภท คอ

ประเพณเกยวกบชวต และประเพณเกยวกบเทศกาล 1. ประเพณสวนบคคล หรอประเพณเกยวกบชวต เปนประเพณเกยวกบการสงเสรมความเปนสรมงคลแกชวตตงแต

เกดจนตาย ไดแกประเพณการเกด การบวช การแตงงาน การตาย การทำาบญในโอกาสตาง ๆ

1.1 ประเพณการเกด เปนเรองทสงคมไทยใหความสำาคญ แลวแตความเชอของบคคลหรอสงคมทตนอย ซงแตเดมคนเชอในสงลกลบ พธกรรมจงมตงแตเรมตงครรภจนคลอดเพอปองกนอนตรายแกทารก เชน ทำาขวญเดอน โกนผมไฟ พธลงอ ตงชอ ปเปลเดก โกนจก (ถาไวจก) เปนตน

61

1.2 ประเพณการบวช ถอเปนสงทชวยอบรมสงสอนใหเปนคนด ตลอดจนทดแทนบญคณพอแมผใหกำาเนด ตวผบวชเองกจะมโอกาสไดศกษาพระธรรมวนย

- การบรรพชา คอ บวชเณร ตองเปนเดกชายทมอายตงแต 7 ขวบขน - การอปสมบท คอ บวชพระ ชายทบวชตองมอายครบ 20 ปบรบรณ 1.3 ประเพณการแตงงาน เกดขนภายหลงทผชายบวชเรยนแลว

เพราะถอวาไดรบการอบรมมาดแลว เมอเลอกหาหญงตามสมควรแกฐานะ ฝายชายกใหผใหญไปสขอฝายหญงขนตอนตาง ๆ กเปนการหาฤกษยาม พธหมน พธแหขนหมาก กากรรดนำาประสาทพร การทำาบญ เลยงพระ พธสงตวเจาสาว เปนตน การประกอบพธตาง ๆ กเพอความเปนมงคลใหชวตสมรสอยกนอยางมความสข

1.4 ประเพณการเผาศพ ตามคตของพระพทธศาสนา ถอวารางกายมนษยประกอบดวยธาตทง 4 คอ

- ดน (เนอ หนง กระดก) - นำา (เลอด เหงอ นำาลาย) - ลม (อากาศหายใจเขา-ออก) - ไฟ (ความรอนความอบอนในตว) ดงนน เมอสนชวตไปแลว สงขารทเหลอจงไมมประโยชนอนใด การเผา

เสยจงเปนสงทด ผทอยเบองหลงไมหวงใย โดยมากมกเกบศพไวทำาบญใหทานชวคราว เพอบรรเทาความโศกเศรา โดยปกตมกทำาการเผาศพหลงทำาบญ 100 วนแลว เพราะไดทำาบญใหทานครบถวนตามทควรแลว

2. ประเพณเกยวกบสงคม หรอประเพณสวนรวม เปนประเพณทประชาชนสวนใหญในสงคมถอปฏบต ไดแก ประเพณ

ทำาบญขนบานใหมประเพณสงกรานต ประเพณวนสำาคญทางพระพทธศาสนา เปนตน ประเพณสวนรวมทคนไทยสวนมากยงนยมถอปฏบตกน เชน

62

2.1 ประเพณสงกรานต เปนประเพณทกำาเนดจากประเทศอนเดย เปนประเพณเฉลมฉลองการเรมตนปใหม ไทยเราใชกนมาตงแตสมยกรงสโขทยเปนราชธาน วนเรมตนปใหมคอวนท 13 เมษายนของทกป ถอปฏบตจนถงป พ.ศ. 2483 รฐบาลาจงไดกำาหนดใหวนท 1 มกราคม เปนวนขนปใหม ในวนสงกรานตจะมการทำาบญ ตกบาตร ปลอยนก ปลอยปลา สรงนำาพระพทธรป พระสงฆ รดนำาดำาหวผใหญ การเลนสาดนำากน การเลนกฬาพนเมอง ปจจบนยงเปนประเพณนยมเพอความบนเทง สนกสนาน ไดเยยมพอแม ญาตพนอง

2.2 ประเพณเขาพรรษา สบเนองมาจากอนเดยโบราณ กำาหนดใหพระสงฆทจารกไปยงสถานทตาง ๆ กลบมายงสำานกของอาจารยในฤดฝน เพราะลำาบากแกการจารก ยงไดทบทวนความร อบาสก อบาสกาไดทำาบญถวายผาอาบนำาฝน ถวายตนเทยน เพอใหพระสงฆใชในพรรษาชาวไทยนยมถอปฏบตการเขาพรรษาแรก คอ ปรพรรษา เรมตงแตวน 1 ค เดอน 8 จนถง วนขน 15 คำาเดอน 11

2.3 ประเพณการทอดกฐน ทอดผาเมอพนพรรษาแลวจะมประเพณถวายผาพระกฐนแกพระสงฆ เพอผลดเปลยนกบชดเดม ซงถอปฏบตมาตงแตสมยกรงสโขทย

การทอดกฐน เรมตงแต วนแรม 1 คำา เดอน 11 จนถงกลางเดอน 12 รวมเวลา 1 เดอน จะทอดกอนหรอหลงนไมได

การทอดผาปา ประเพณทอดผาปาเรมเมอรชกาลท 4 ทรงทอดผาปาครงแรกทวดสระปทม การทอดผาปาไมมกำาหนดระยะเวลาเหมอนทอดกฐน สามารถทอดไดทกฤดกาล

ประเพณทองถน ไดแก ประเพณทนยมปฏบตกนในแตละทองถน หรอแตหละภมภาค

ของประเทศไทย ดงน - ภาคกลาง เชน ประเพณอมพระดำานำา ประเพณวงควาย ตกบาตรเท

โว ทำาขวญขาว เปนตน

63

- ภาคใต เชน ประเพณบญเดอนสบ ประเพณพระ ประเพณชงเปรต ประเพณแหผาขนพระธาต เปนตน

- ภาคเหนอ เชน ประเพณสงกรานต ประเพณรดนำาดำาหว ประเพณปอยสางลอง เปนตน

- ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ เชน ประเพณไหลเรอไฟ ประเพณบญบงไฟ ประเพณแหเทยนพรรษา ประเพณแหผตาโขน เปนตน

64

ขนบธรรมเนยมประเพณไทยทกภาค มความสำาคญตอคนไทยในแตละภาค แสดงใหเหนวาสงคมไทยเปนสงคมทมวฒนธรรมเปนของตนเอง ซงเปนเอกลกษณทโดดเดน ควรสงเสรมและอนรกษไวเพอเปนมรดกของสงคมสบไป

ความสำาคญของขนบธรรมเนยมประเพณไทย วฒนธรรมประเพณของชาต ลวนแสดงใหเหนถงแนวความคด ความ

เชอ ทสะทอนถงวถการดำาเนนชวต ความเปนมา ความสำาคญ ซงลวนเปนสวนหนงของอารยธรรมของไทย ดงนนขนบธรรมเนยมประเพณไทยจงมความสำาคญ พอสรปไดดงน

1. ความเปนสรมงคล ขนบธรรมเนยมประเพณไทยนน ลวนเกยวของกบพระพทธศาสนาและพราหมณ พธกรรมตาง ๆ ทปฏบตสบทอดกนมานน เปนความเชอในเรองของความเปนมงคลแกชวต

2. ความรกความสามคค ความเสยสละ ขนบธรรมเนยมประเพณเปนเครองฝกจตใจใหรจกเปนผเสยสละ จะเหนไดจากงานบญตาง ๆ มกเกดจากการรวมมอ รวมแรง รวมใจกน เชน พธขนทรายเขาวด การกอพระเจดยทราย ทำาใหเกดความรก สามคค

3. การมสมมาคารวะ ถอเปนขนบธรรมเนยมประเพณไทยอยางหนง แสดงถงความนอบนอม ออนโยน ความมมารยาทไทย

4. ขนบธรรมเนยมประเพณไทย ชวยทำาใหคนไทยอยในกรอบทดงาม ถอวาเปนเครองกำาหนดพฤตกรรมไดอยางหนง

5. ขนบธรรมเนยมประเพณในแตละทองถน ถงแมวาจะแตกตางกน แตทกคนกมความรสกวาทกคนเปนคนไทย มความเปนชาตเดยวกน และสามารถบงบอกถงความเปนมาของชาตได

65

หนวยท 4ศาสนาและความเชอ

สญลกษณของศาสนาตาง ๆ

ศาสนา หมายถง ความเชอในสงศกดสทธ สงเหนอธรรมชาต ในหลกอภปรชญาวาทกสรรพสงเกดขนมาดำารงอยและจะเปนเชนไรตอไป มหลกการ สถาบน หรอประเพณ ทเปนทเคารพโดยทวไป แลวอาจกลาวไดวา ศาสนาเปนสงทควบคม และประสานความสมพนธของมนษย ใหอยรวมกนไดอยางปกตสข คอ ใหมหลกการ คานยม วฒนธรรมรวมกนและวถทางทมนษยเลอกใชในการดำารงชวต ใหสงคมเปนหนงเดยวกน มแนวทางไปในทศทางเดยวกน ดวยหลกจรยธรรม คณธรรม ศลธรรมทเปนบรรทดฐานเดยวกน

66

สำาหรบประเทศไทย ประชาชนมเสรภาพในการนบถอศาสนา โดยพระมหากษตรยทรงเปนอครศาสนปถมภทกศาสนา ศาสนาสำาคญ และมคนนบถอมากทสดในประเทศไทย ไดแก ศาสนาพทธ ศาสนาอสลาม ศาสนาครสต ศาสนาพราหมณ - ฮนด และศาสนาซกข

นอกจากการนบถอศาสนาแลว ยงมความเชอไมนบถอศาสนาดวย เรยก "อศาสนา" (องกฤษ: irreligion) และผไมนบถอศาสนาเรยก "อศาสนก" (องกฤษ: irreligious person)

ความหมายและความสำาคญ

1. บอกถงหลกอภปรชญา วาโลกนเกดขนมาจากอะไร และจะเปนเชนไร

2. สอนหลกคณธรรมศลธรรมจรยธรรมของมนษยในการอยรวมกน3. ใหรจกการดำาเนนชวตเชนไรจงจะถกตอง4. มเปาหมายในชวต เปนมนษยทสมบรณ ไมเพยงแตเกดมาเพอกน

และเสพกามเทานน5. หลกศรทธา วาทำาดไดรางวลคอขนสวรรค ทำาชวไดโทษคอตกนรก

ทำาใหแมจะลบตาคนไรกฎหมายกไมทำาชวทำาแตด6. เปนทพงทางใจ ในยามชวตประสบปญหาสนหวง ไรกำาลงใจ หรอ

ปลอบประโลม ผสญเสย บคคลอนเปนทรก7. เปนบอเกดแหงศลปะ วฒนธรรม และประเพณ

ประวตมความเชอวาศาสนานนเกดมาจากความตองการเขาใจในธรรมชาต

ของมนษย นบแตอดตมนษยจะสงสยวาสงตางๆเกดขนมาไดอยางไร ทำาไมตองเกดขน จะเปลยนแปลงไดหรอไม เปลยนแปลงแลวจะเกดผลอะไรตอมาอก จนนำามาสการคนหาแนวทางตางๆเพอตอบปญหาเหลาน จนนำามา

67

เปนความเชอและเลอมใส ตวอยางเชนศาสนาพทธ เกดจากเจาชายสทธตถะทรงเหนความทกข จงทรงหาแนวทางใหหลดพนจากความทกข ดวยวธการตางๆนานา จนทรงคนพบอรยสจ 4 ดวยวธท เปนการฝกจตดวยสตจนถงซงความรแจง ในสรรพสง และความดบความทกข ทรงตรสรเปนพระสมมาสมพทธเจาดบสนซงกเลส ทรงสอนใหมนษย ใหทำาบญ รกษาศล และภาวนา เพอจะไดเปนแนวทางในการพนทกขของมหาชน อยางไรกตาม ในการศกษาในปจจบน คำาอธบายของการเกดขนและพฒนาการของศาสนา สามารถแบงไดเปนสกลม

ศาสนาเปนสงทมนษยสรางขนจากความกลว ในธรรมชาตทตนเองไมร จนตองวงวอนและรองขอในสงทอยากได

ศาสนาเกดจากความไมรสงสย ในอภปรชญาวาโลกเกดขนมาไดอยางไร และจะเปนเชนไรตอไป

ศาสนาเกดจากความตองการทจะสรางความเชอขนมา เพอชวยควบคมความประพฤตของคนในสงคม ใหสงคมสงบสข

ศาสนาเกดจากความตองการทจะพนจากความทกข เชนความอดอยาก โรคระบาด ความแก ความตาย การสญเสย

องคประกอบของศาสนา

1.สงเคารพสงสด2.ศาสดา3.คมภร4.ผสบทอด5.ศาสนสถาน6.สญลกษณ7.พธกรรม

ประเภทของศาสนาและความเชอ

68

ศาสนาในโลกถงแมจะมมาก แตถาจดเปนประเภทกไดเปน 2 ประเภท คอ

เทวนยมเชอวามเทพเจาผยงใหญเหนอกวาเทพเจาทงหลาย หรอเรยกกนวา

พระเจา มพระเจาสงสด เพยงพระองคเดยว พระองคเปนผสรางโลกและสรรพสงและเชอกนวาพระเจาอาจตดตอมนษย โดยผานศาสดาพยากรณหลายองค เชน พระอลเลาะห ทรงตดตอกบทานนบมฮมหมด พระยะโฮวาห ทรงตดตอกบ ทานโมเสส และพระเยซ สวนบางศาสนากนบถอพระเจา หรอเทพเจาหลายองค อยาง ศาสนาพราหมณ-ฮนด เชอวาพระเจาอวตารแยกเปน 3 องค เปนตน ศาสนาแบบเทวนยม ไดแก

ศาสนาครสตศาสนาอสลามศาสนายดายศาสนาซกขศาสนาบาไฮศาสนาโซโรอสเตอรศาสนาพราหมณ - ฮนด อเทวนยมศาสนาประเภทน ไมเชอในการมอยจรงของพระเจา โดยเชอวาโลกและ

สรรพสงเกดขนเองตามกฎของธรรมชาต เชอวามนษยเปนผกำาหนดชะตาชวตของตนเอง ทกสงเปนไปตามเหตปจจย ศาสนาประเภทน ไดแก

ศาสนาพทธศาสนาเชน ลทธชนโตขงจอ

69

เตาวดพทธตนตระลทธหวเหาลทธเกาไดลทธมาณกลทธโอมชนรเกยวลทธชอนโดเกยว

ปรชญาศาสนาของโลกถาแบงตามลกษณะปรชญาทคลายคลงกน แบงได 2

ลกษณะศาสนาทยดถอพระเจาเปนสงสงสดกลมศาสนาทนยมเรยกวา ปรชญาตะวนตก โดยถอตามอทธพลในการ

รบอารยธรรม ไดแกศาสนาโซโรอสเตอร ศาสนายดาย (ยว) ศาสนาครสต ศาสนาอสลาม ศาสนาซกข ศาสนาบาไฮ ศาสนาฮนด ศาสนาพราหมณ (แบบเกา) ศาสนากลมนมลกษณะทคลายกนคอ

พระเจาคอสงททรงปญญาสงสด และมอำานาจสงสด ทไมอาจเขาถงได ถาพระองคไมประสงค

ศาสนกตองแสดงความรกหรอภกดตอพระเจาดวยการสรรเสรญ ปฏบตตามทพระองคประสงคทไดตรสผานศาสนทตของพระเจา

อาจขอใหทรงไถบาป ออนวอนใหทรงประทานสงทดแกชวตเชอวาทรงเปนพระผสราง สรางสรรพสง กำาหนดสภาวการณทเปนไป

ของโลก แตทรงปลอยใหมนษยเลอกทางแหงตนเอง โดยจะทรงชวยเมอมนษยลงมอกระทำา

กอนทจะเชอใหไตรตรองอยางรอบคอบ เมอเชอแลวอยาสงสย เพราะพระเจาจะทรงทดสอบจตใจในศรทธา

70

เมอถงวนสนโลกพระเจาจะทำาลายทกสง ทพระองคสรางขน และจะชบชวตทกคนใหฟ นคนชพมารบฟงคำาพพากษา ผเชอจะรอด และอยกบพระองคชวนรนดร ผไมเชอ จะถกลงทณฑใหตกนรกชวกาล

ใหวางใจในพระเจา รบพระองคเขาไวในใจจะพบแตสนตสขศาสนาทมงเขาถงความจรงสงสดกลมศาสนาทนยมเรยกวาปรชญาตะวนออก โดยถอตามอทธพลใน

การรบอารยธรรม ไดแกศาสนาพทธทงเถรวาท นกายเซนและวชรยาน ศาสนาเชน ลทธเตาและลทธขงจอ ศาสนากลมนมลกษณะทคลายกนคอ

เชอวาโลกนเกดขนเองตามกฎธรรมชาต สรรพสงแทจรงเปนเพยงความวางเปลา

ความจรงแทไมอาจอธบายไดดวยคำาพด และไมอาจเขาถงไดดวยหลกตรรกะและอนมาน

การเขาถงความจรงแททำาไดดวยการบรรลปญญาญาณ จากการไมตดอยในมายาของตรรกะและอนมาน

เชอในการเวยนวายตายเกด เชอในกฎแหงกรรมมหลกคณธรรม ศลธรรม จรยธรรม ทมกนอยสนโดษพอเพยง ยดถอ

หนาท มวนยสงไมเหนแกตว แตไมยดตดในสงทงปวง มงละกเลสเชอในตวมนษยวาเขาถงความจรงได ทกสงเกดจากการกระทำาของ

ตนเอง เชอในศาสตรลลบ (เวทมนตร โหราศาสตร ไสยศาสตร) วามจรงเชอวาถาจตวญญาณเขาถงความจรงสงสดจะหลดพนจากการเวยน

วายตายเกดทงสองกลมมความเชอทไมเหมอนกนคอกลมแรกยอมรบวาองค

สงสดมอยจรง เชนศาสนาครสตและอสลามเรยกองคสงสดวาพระเจา ผนบถอมเปาหมายเพอการเขาไปรวมอยในอาณาจกรของพระเจา สวนกลมหลงเชนศาสนาพทธเปนศาสนาทไมยอมรบการมอยของพระเจาหรอองคสงสด แตเชอในการมอยของเทพเจา (เหลาพรหมา) ซงเปนเทวดาชนสงสดเรยกวาพรหม แตตางกนตรงทผทนบถอศาสนาศาสนาพทธไมมเปาหมาย

71

เพอการไปรวมอยกบพรหม แตสามารถไปเกดเปนพรหมได เพราะการรวมอยหรอไปเกดเปนพรหม เมอหมดเหตปจจยกยงตองเวยนวายอยในสงสารวฏ อนมตำาสดคอนรก สงสดคอพรหม อยางไมมทสนสด ทางทจะหลดพนจากสงสารวฏไดจงมทางเดยวเทานนคอ นพพาน

ศาสนาในอดตและปจจบน

ศาสนาในโลกอาจแบงเปนศาสนาทยงมชวตอย ศาสนาทตายแลว และศาสนาทสาบสญ

1.ศาสนาทยงมชวตอย คอศาสนาทมความเปนสถาบนมองคกร มผนบถอเปนจำานวนมากพอประมาณ มระบบคำาสอน ไดแกศาสนาในโลกปจจบน

2.ศาสนาทตายแลว คอศาสนาทเคยมผนบถอ แตปจจบนแทบไมมคนนบถออกแลว แตยงมหลกฐานใหเรารวาเคยมศาสนานอยในโลกมากอน

3.ศาสนาทสาบสญ คอศาสนาทเราไมมขอมลใหรวาเคยมศาสนานอยในโลกมากอน

อดตศาสนาทตายแลว ศาสนาอยปตโบราณ ศาสนาเปรโบราณ ศาสนาเมกซโกโบราณ ศาสนามถรา ศาสนามาณก ศาสนาบาบโลเนยน ศาสนาสเมอเลยน - อคคาเดยน ศาสนาฮทไทท ศาสนากรก

72

ศาสนาโรมน ศาสนาเซลตก ศาสนาสแกนดเนเวย - ตวตนโบราณ

ปจจบนศาสนาทยงมชวตอยศาสนาครสต โรมนคาทอลกโปรเตสแตนตออรทอดอกซศาสนาอสลาม สหนชอะหศาสนาพราหมณ - ฮนด ไศวะไวษณพศกตศาสนาพทธ เถรวาทมหายานศาสนาซกข นานกปนถขาลสานลมเลศาสนายว ออรทอดอกซ ( ฟารซ ) โปรเกรสซฟ ( ซดดคส ) นกพรต ( เอสเซเนส )

73

ศาสนาเชน ทคมพรเศวตมพรศาสนาโซโรอสเตอร กทมสชหนชหส

จำานวนผนบถอศาสนาและลทธตางๆ 1.ศาสนาครสต: 2.1 พนลานคน – 2.2 พนลานคน2.ศาสนาพทธ: 500 ลานคน – 1.9 พนลานคน [2]

3.ศาสนาอสลาม: 1.5 พนลานคน – 1.6 พนลานคน [3]

4.ไมนบถอศาสนา/เชอในวทยาศาสตรแบบตายแลวสญ/อศาสนา: 1.1 พนลานคน5.ศาสนาพราหมณ - ฮนด : 1.0 พนลานคน – 1.1 พนลานคน6.ศาสนาซกข: 23 ลานคน7.ลทธจเช (นบถอคมอลซง) : 19 ลานคน8.นบถอผ: 15 ลานคน9.ศาสนายดาห: 14 ลานคน10.ศาสนาบาไฮ: 7 ลานคน11.ศาสนาโซโรอสเตอร: 2.6 ลานคน12.ลทธเพแกนใหม: 1 ลานคน13.ขบวนการราสตาฟาเรยน: 6 แสนคน

ระบบความเชอ

ศาสนาและระบบความเชออน ๆ มกรวมเปนสวนทแยกไมไดกบวฒนธรรม Religion ในภาษาองกฤษนนมาจากภาษาละตน religare ม

74

ความหมายวา "to bind fast" หรอ "การผกมดทแนนหนา" ศาสนามบทบาทในวฒนธรรมในประวตศาสตรของมนษยชาตมาโดยตลอด[18]

ศาสนามกกำาหนดกฎระเบยบปฏบต เชน "บญญต 10 ประการ " ในศาสนาครสต หรอ "ศลหา" ในพระพทธศาสนา ในบางครงกเกยวพนกบรฐบาล เชนในระบอบ "เทวาธปไตย" (theocracy) รฐทปกครองโดยใชหลกศาสนา นอกจากนศาสนายงมอทธพลอยางมากตอศลปะ

ประเพณศนยยโรป ในบางกรณ ประเพณศนยยโรป (Eurocentric) มผลตอการแบงภมภาคเปนตะวนตกและไมใชตะวนตก ซงมขอเสยอยเชนกน วฒนธรรมตะวนตก แผกระจายจากยโรปไปถงออสเตรเลย แคนาดาและสหรฐฯ คอนขางเขมขน วฒนธรรมตะวนตกไดรบอทธพลอยางสงจากกรกโบราณ โรมโบราณและศาสนาครสเตยน

วฒนธรรมตะวนตกมแนวโนมทจะเปนปจเจกมากกวาวฒนธรรมทไมใชตะวนตก วฒนธรรมมองมนษย พระเจาและธรรมชาตหรอจกรวาลแยกสวนมากกวาวฒนธรรมทไมใชตะวนตก วฒนธรรมตะวนตกบงชดวยความมงคงทางเศรษฐกจ การรหนงสอและความกาวหนาทางเทคโนโลย

กลมศาสนาแอบราฮม (Abrahamic religions)ลทธยดา นบไดวาเปนศาสนาแรกในกลม เปนลทธเทวนยมทเชอใน

พระเจาองคเดยว เปนศาสนาทเกาแกทสดและยงอยยงยนถงปจจบน[19] คณคาและประวตศาสตรของชาวยวนบเปนสวนหลกสำาคญท เปนรากฐานของกลมศาสนาแอบราฮมอน เชนครสตศาสนา ศาสนาอสลาม รวมทงศาสนาบาไฮ อยางไรกด แมจะมรากฐานรวมจากแอบราฮมดวยกนมาแตโบราณ แตแตละศาสนากมความแตกตางกนทางศลปะทชดเจน (ทงทศนศลปและนาฏศลป) ซงความแตกตางนเนองมากจากอทธพลภมภาคทมอยกอนโดยมศาสนาเขามาในภายหลงและกลายเปนศาสนาทเปนตวแสดงลกษณะเดนทางวฒนธรรมในเวลาตอมา

ศาสนาครสตกลายเปนอทธพลแปลงโฉมทสำาคญของยโรปและโลกใหม อยางนอยกเปนเวลานบไดในชวง 500 ถง 1700 ป มาแลว แนวคด

75

ทางปรชญาสมยใหมสวนใหญไดอทธพลจากนกปรชญาครสเตยน เชน เซนตโทมส อาควนส และ อราสมส มหาวหารครสเตยนไดรบการยกยองวาเปนสถาปตยกรรมทสำาคญเชนเดยวกบโบสถโนเตรอะดามในปารส เวลสแคทรดรล และโบสถมหานครในเมกซโกซต

อทธพลอสลามเปนอทธพลทครอบงำาภาคเหนอของแอฟรกา ภมภาคตะวนออกกลางและตะวนออกกลางเปนเวลานานเกอบ 1,500 ป บางครงมการผสมผสานกบศาสนาอนบาง อทธพลอสลามอาจเหนไดจากปรชญาตาง ๆ ทหลากหลาย เชน อบนบาจจาห (Ibn Bajjah) อบนตเฟล (Ibn Tufail) อบนคาหดน (Ibn Khaldun) และ อะเวอรโรส (Averroes) นอกจากนยงม เรองรอยกรองและวรรณคด เชน เฮว อบนยกดานห (Hayy ibn Yaqdhan) เดอะแมดแมนออฟเลยลา (The Madman of Layla) เดอะคอนเฟอเรนซออฟเดอะเบรด (The Conference of the Birds) และเดอะมาสวาน (Masnavi) ในศลปะและสถาปตยกรรมกมอทธพลอสลามทสำาคญเชน สเหราอเมยยาด (Umayyad Mosque) โดมทองแหงเยรซาเลม (Dome of the Rock) สเหราไฟซาล ฮาไกโซเฟย (ซงเคยเปนทงโบสถและสเหรา) พรอมทงสงกอสรางแบบสถาปตยกรรมสไตลอาหรบ (Arabesque) อนๆ

ศาสนายดาและศาสนาบาไฮ ปกตเปนศาสนากลมนอยอยในชาตตาง ๆ แตกยงมสวนทเดนชดในวฒนธรรมรวมและศาสนารวมของชาตนน ๆ บคคลสำาคญทนบถอศาสนายดาซงเปนทรจกไดแก อลเบรต ไอนสไตน และเฮนร คสซงเจอร นกดนตร นกแสดง เชน พอลลา อบดล แซมม เดวส จเนยรและบอบ ดแลน สำาหรบศาสนาบาไฮทเดนคอโบสถบาไฮทสวยงาม นกดนตรเชน ดสซกลลสป และนกคดเชน อาเลน ลรอย ลอก เฟรเดรก เมเยอรและรชารด เซนตบารบ เบเกอร เปนตน

มานษยวทยาสายหลกมมมมองทางวฒนธรรมวาประชาชนจะมความรสกตอตานเมอถกบอกวามสตวและวญญาณฝงอยในธรรมชาตของมนษย

76

ศาสนาตะวนออกและปรชญา

แอกน, ฮนด เทพแหงเพลง

ปรชญาและศาสนามกจะกลมกลนผกพนเปนอนหนงอนเดยวกนในแนวคดตะวนออก ประเพณศาสนาและปรชญาตะวนออกหลายกลมมตนตอมาจากอนเดยและจนและแผขยายไปทวเอเซยจาก การแพรกระจายทางวฒนธรรม (cultural diffusion) และการยายถนของประชากร ศาสนาฮนดเปนบอเกดของพระพทธศาสนา นกายมหายานซงแพรกระจายขนเหนอและตะวนออกจากอนเดยสธเบต จน มองโกเลย ญปนและเกาหล ออมลงใตจากจนสเวยดนาม พทธศาสนานกายเถรวาทแพรกระจายจากอนเดยสเอเซยตะวนออกเฉยงใต ตงแตศรลงกา บางสวนทางภาคใตของจน กมพชา ลาว พมาและไทย

ปรชญาอนเดยรวมถงปรชญาฮนด มองคประกอบทไมแสวงหาวตถ ในขณะทอกแนวคดหนงจากอนเดย คอ (Carvaka?) สอนใหแสวงหาความสขจากโลกวตถ ทงลทธขงจอและลทธเตาซงมบอเกดในจนไดมอทธพลฝงลกทงในศาสนาและแนวคดทางปรชญารวมทงในหลกการปกครองบานเมองและศลปะไปทวเอเซย

77

ในชวงระหวางครสตศตวรรษท 20 (พ . ศ . 2444 – พ . ศ . 2543 ) สองประเทศทมประชากรมากทสดในเอเซยทมความแตกตางในแนวคดทางปรชญาการเมองไดเกดเปนรปเปนรางขน คานธใหความหมายใหมกบคำาวา "อหงสา" ซงเปนความเชอหลกของทงศาสนาฮนด และศาสนาเชน และไดปรบความหมายใหมมาเปนแนวคด "ความไมรนแรง" (nonviolence) และการไมตอตาน (nonresistance) ซงกวางไกลออกไปจากวงกรอบลอมของอนเดย ในระยะเดยวกน ปรชญาคอมมวนสตของเมาเซตงไดกลายเปนระบบความเชอนอกศาสนาทมอำานาจมาก

ศาสนาพนบานศาสนาพนบานทนบถอโดยชนเผาตาง ๆ มอยทวไปในเอเซย แอฟรกา

และอเมรกา อทธพลของศาสนาเหลานมมากพอควร ซงมทงเผยแพรฝงอยในวฒนธรรมและในบางกรณกลายเปนศาสนาประจำาชาต เชนศาสนาชนโต เชนเดยวกบศาสนาหลกตาง ๆ ศาสนาพนบานสามารถตอบสนองความตองการการปกปองคมครองยามมภย ชวยรกษาความเจบปวย ลางความอบโชคและชวยทำาพธตาง ๆ รวมทงการเปนชองการเกดและตายของมนษย

ความฝนอเมรกน"ความฝนอเมรกน" (The "American Dream") เปนความเชอ

ของชาวอเมรกนจำานวนมาก วาดวยการทำางานหนก กลาหาญและมความมงมน โดยไมคำานงถงชนสงคม บคคลสามารถบรรลสชวตทดกวาไดเสมอ[21] ความคดนมรากมาจากความเชอทวาสหรฐอเมรกาคอ "เมองบนเนนเขา เปนแสงทกอใหเกดประเทศ" ซงเปนคณคาทยดถอโดยชาวยโรปผอพยพมาตงถนฐานในยคแรก ๆ และไดยดถอคณคานสบมาหลายชวคน[22]

แนวคดนสะทอนใหเหนวฒนธรรมอนดวย เชนกรณของ "ความฝนออสเตรเลยอนยงใหญ" แมจะสะทอนไปทาง "การเปนเจาของบาน" มากกวา

การแตงงาน

78

โบสถครสเตยนเกอบทงหมดมกใชเปนทประกอบพธแตงงาน ซงปกตสวนหนงของพธมกรวมถงการปวารณาทจะสนบสนนโบสถ ในการแตงงาน ชาวครสเตยนจะมความสมพนธคขนานไปกบพระเยซและโบสถของตน ศาสนาครสตนกายโรมนคาทอลกมความเชอวาการหยารางผดศลธรรม และคหยารางไมอาจแตงงานใหมในโบสถได หากไมทำาพธลางบาปอยางเปนทางการกอน

ศาสนาพทธ

ศาสนาพทธ หรอพระพทธศาสนา เปนศาสนาและปรชญาแวดลอมประเพณ ความเชอและการปฏบตหลากหลาย โดยมพระพทธเจาเปนศาสดา, พระธรรมทพระพทธองคตรสสอนไวเปนหลกคำาสอนสำาคญ และ พระสงฆ เปนชมชนผนบถอศาสนาและศกษาปฏบตตนตามคำาสงสอนของพระศาสดา ตลอดจนสบทอดพระธรรมแหงศาสนาพทธ รวมเรยกวา ไตรรตน (พระรตนตรย) "สรณคมนในไตรรตน" (taking refuge in the triple gem) เดมเคยเปนการแสดงและขอผกมดแหงวถพทธ และเปนความแตกตางทวไประหวางชาวพทธกบศาสนกชนอน

ศาสนาพทธเปนศาสนาอเทวนยม และเชอในศกยภาพของมนษยวาทกคนสามารถพฒนาจตใจไปสความเปนมนษยทสมบรณไดดวยความเพยรของตน กลาวคอ ศาสนาพทธสอนใหมนษยบนดาลชวตของตนเองดวยผลแหงการกระทำาของตน ตาม กฎแหงกรรม มไดมาจากการออนวอนขอจากพระเปนเจาและสงศกดสทธนอกกาย คอ ใหพงตนเอง เพอพาตวเองออกจากกอง ทกข มจดมงหมายคอการสอนใหมนษยหลดพนจากความทกขทงปวงในโลกดวยวธการสราง ปญญา ในการอยกบความทกขอยางรเทาทนตามความเปนจรง วตถประสงคสงสดของศาสนา คอ การหลดพนจากความทกขทงปวงและวฏจกรการเวยนวายตายเกด เชนเดยวกบทพระ

79

ศาสดาทรงหลดพนไดดวยกำาลงสตปญญาและความเพยรของพระองคเอง ในฐานะทพระองคกทรงเปนมนษย มใชเทพเจาหรอทตของพระเจาองคใด

พระศาสดาของศาสนาพทธคอพระโคตมพทธเจา พระนามเดมวา เจาชายสทธตถะ ไดทรงเรมออกเผยแผคำาสอนในชมพทวป ตงแตสมยพทธกาล แตหลงปรนพพานของพระพทธเจา พระธรรมวนยทพระองคทรงสงสอน ไดถกรวบรวมเปนหมวดหมดวยการสงคายนาพระธรรมวนยครงแรก จนมการรวบรวมขนเปนพระไตรปฎก ซงเปนหลกการสำาคญทไมมการเปลยนแปลงมาตลอดของ นกายเถรวาท ทยดหลกไมยอมเปลยนแปลงคำาสงสอนของพระพทธเจา แตในการสงคายนาพระธรรมวนยครงทสอง ไดเกดแนวคดทเหนตางออกไป วาธรรมวนยสามารถปรบปรงเปลยนแปลงไดตามเวลาและสถานการณเพอความอยรอดแหงศาสนาพทธ แนวคดดงกลาวจงไดเรมกอตวและแตกสายออกเปนนกายใหมในชอของ นกายมหายาน ทงสองนกายไดแตกนกายยอยไปอกและเผยแพรออกไปทวดนแดนเอเชยและใกลเคยง บางกจดวา วชรยาน เปนอกนกายหนง แตบางวาเปนสวนหนงของนกายมหายาน แตการจดมากกวานนกม หลกพนฐานสำาคญของปฏจสมปบาท เปนเพยงหลกเดยวทเปนคำาสอนรวมกนของคตพทธ

ปจจบนศาสนาพทธไดเผยแผไปทวโลก โดยมจำานวนผนบถอสวนใหญอยในทวปเอเชย ทงในเอเชยกลาง เอเชยตะวนออก และเอเชยตะวนออกเฉยงใต ปจจบนศาสนาพทธไดมผนบถอกระจายไปทวโลก หากนบจำานวนรวมกนแลวประมาณ 700 ลานคนดวยมผนบถอในหลายประเทศ ศาสนาพทธจงเปนศาสนาสากล

องคประกอบ สงเคารพสงสดพระรตนตรย คอสรณะทพงอนประเสรฐในศาสนาพทธ สรณะ หมาย

ถง สงทใหศาสนกชนถอเอาเปนแบบอยาง หรอใหเอาเปนตวอยาง แตมได

80

หมายความวาเมอเคารพแลวจะดลบนดาลสงตาง ๆ ตามตองการได พระรตนตรยนนประกอบดวยองคสาม ไดแก

1.พระพทธเจา เปนผทบำาเพญสงสมบารมมาหลายภพชาต[16] จนชาตสดทายเกดเปนมนษยแลวอาศยความเพยรพยายามและสตปญญาปฏบตจนไดบรรลสงทตองการคอธรรมอนเปนเครองออกจากทกข มใชบรรลไดดวยการดลบนดาลของเทพเจาหรอพระเจาองคใด ๆ แลวชแนะหรอชทางใหคนอนทำาตาม

2.พระธรรม คอ คำาสอนวาดวยธรรมชาตทพระพทธเจาทรงคนพบแลวทำาใหพนทกข และเปนเครองมอนำาออกจากทกข

3.พระสงฆ คอหมชนหรอชมชนของพระสาวกไมวามนษยหรอเทวดา ททำาตามคำาแนะนำาของพระพทธเจาแลว ประสบผลสำาเรจพนทกขตามพระพทธเจา

ศาสดา

การปฐมเทศนาของพระโคตมพทธเจา

ศาสดาของศาสนาพทธ คอ พระโคตมพทธเจา ทรงมพระนามเดมวา เจาชายสทธตถะ ทรงประสตในดนแดนชมพทวป ตรงกบวนขน 15 คำา เดอน 6 80 ปกอนพทธศกราช ณ สวนลมพนวน เจาชายสทธตถะผเปนพระราชโอรสของพระเจาสทโธทนะและพระนางสรมหามายา ทรงดำารง

81

ตำาแหนงรชทายาท ผสบทอดราชบลลงกกรงกบลพสดแหงแควนศากยะ [17]

และเมอพระชนมาย 16 ชนษา ทรงอภเษกสมรสกบเจาหญงยโสธราแหงเมองเทวทหะ ตอมาเมอพระชนมาย 29 ชนษา ทรงมพระโอรส 1 พระองคพระนามวา ราหล [18]

ในปเดยวกน พระองคทอดพระเนตรเทวทตทงส จงทรงตดสนพระทยออกผนวชเปนสมณะ เพอแสวงหาทางหลดพนอนนำาไปสการบรรลความหลดพนจากทกข คอ ความแก เจบ และตาย ในปเดยวกนนน ณ รมฝงแมนำาอโนมานท[19] และหลงจากออกผนวชมา 6 พรรษา ทรงประกาศการคนพบวาการหลดพนจากทกขทำาไดดวยการฝกจตดวยการเจรญสต ประกอบดวยศล สมาธ และปญญา จนสามารถรทกสงตามความเปนจรงวา เปนทกขเพราะสรรพสงไมสมบรณ ไมแนนอน และบงคบใหเปนดงใจไมได จนไมเหนสงใดควรยดมนถอมนหลดพนจากกเลสทงปวง จวบจนไดทรงบรรลพระอนตตรสมมาสมโพธญาณ [20] คอ การตรสร อรยสจ 4 ขณะมพระชนมายได 35 ชนษา ทใตตนศรมหาโพธ ตำาบลอรเวลาเสนานคม จากนนพระองคไดออกประกาศสงทพระองคตรสรตลอดพระชนมชพ เปนเวลากวา 45 พรรษา ทำาใหศาสนาพทธดำารงมนคงในฐานะศาสนาอนดบหนงอยในชมพทวปตอนเหนอ[21] จวบจนพระองคไดเสดจปรนพพาน เมอพระชนมายได 80 พระชนษา ณ สาลวโนทยาน (ในวนขน 15 คำาเดอน 6) [22]

คมภรหลกธรรมคำาสอนทางพทธศาสนา ในยคกอนจะบนทกเปนลายลกษณ

อกษร ใชวธทองจำา (มขปาฐะ) โดยใชวธการแบงใหสงฆหลาย ๆ กลมรบผดชอบทองจำาในแตละเลม เปนเครองมอชวยในการรกษาความถกตองของหลกคำาสอน จนไดมการบนทกพระธรรมและพระวนยเปนลายลกษณอกษรเปนภาษาบาล รกษาไวในคมภรเรยกวา "พระไตรปฎก" ซงสามารถแยกออกไดเปน 3 หมวดหลก ไดแก

1.วนยปฎก วาดวยวนยหรอศลของภกษ ภกษณ2.สตตนตปฎก วาดวยพระธรรมทวไป และเรองราวตาง ๆ

82

3.อภธรรมปฎก วาดวยธรรมะทเปนปรมตถธรรม หรอธรรมะทแสดงถงสภาวะลวน ๆ ไมมการสมมต

ผสบทอดผสบทอดในทางศาสนาพทธ ไดแก พทธบรษท 4 อนหมายถง

พทธศาสนกชน พทธมามกะ พทธสาวก อนเปนกลมผรวมกนนบถอ รวมกนศกษา และรวมกนรกษาพทธศาสนาไว

ผนบถอศาสนาพทธทไดบวชเพอศกษา ปฏบตตามคำาสอน (ธรรม) และคำาสง (วนย) และมหนาทเผยแผพระธรรมของพระพทธเจา เรยกวา พระภกษสงฆ ในกรณทเปนเพศชาย และ พระภกษณสงฆ ในกรณทเปนเพศหญง

สำาหรบผบวชทตงแตอายยงไมถงเกณฑ 20 ป จะเรยกวาเปน สามเณร สำาหรบเดกชาย และ สามเณรและสกขมานา (สามเณรทตองไมผดศล 6 ขอตลอด 2 ป) สำาหรบเดกหญง ลกษณะการบวชสำาหรบภกษหรอภกษณ จะเรยกเปนการอปสมบท สำาหรบสามเณรหรอสามเณรและสกขมานา จะเรยกเปนการ บรรพชา

สวนผนบถอทไมไดบวชจะเรยกวา "ฆราวาส" หรออบาสก ในกรณทเปนเพศชาย และอบาสกา ในกรณทเปนเพศหญง

ประวตพทธศาสนา หลงจากพระพทธเจาตรสรแลว ไดเสดจไปโปรดพระปญจวคคย ณ ปา

อสปตนมฤคทายวน แขวงเมองพาราณส พระองคไดทรงแสดงปฐมเทศนา ธมมจกกปปวตตนสตร แกพระปญจวคคย พระโกณฑญญะบรรลเปนพระโสดาบน และกราบทลขอบวช นบเปนพระสงฆองคแรกในโลก ในสมยพทธกาล พระองคไดเสดจไปเผยแผพทธศาสนาตามทตาง ๆ ในชมพทวปเปนเวลานานกวา 45 พรรษา จนกระทงปรนพพาน

ภายหลงการปรนพพานของพระพทธเจา ไดเกดความขดแยงอนเกดจากการตความพระธรรมคำาสอนและพระวนยไมตรงกน จงมการแกไขโดยมการจดทำาสงคายนารอยกรองพระธรรมวนยทถกตองไวเปนหลกฐาน

83

สำาหรบยดถอเปนแบบแผนตอไป จงนำาไปสการทำาสงคายนาพระไตรปฎก ในการทำาสงคายนาพระไตรปฎกครงท 2 นเองทพระพทธศาสนาแตกออกเปนหลายนกายกวา 20 นกาย[23] และในการทำาสงคายนาพระไตรปฎกครงท 3 ในรชสมยพระเจาอโศกมหาราช พระองคไดทรงแตงสมณทต 9 สายออกไปเผยแผพทธศาสนา จนกระทงพทธศาสนาแผขยายไปอยางกวางขวาง

ศาสนาพทธมความเจรญรงเรองและความเสอมถอยสลบกน เนองจากการสงเสรมของผมอำานาจปกครองในแตละทองถน แตในภาพรวมแลว พทธศาสนาในอนเดยเรมออนแอลงหลงพทธศตวรรษท 15 เปนตนมา โดยศาสนาฮนดไดเขามาแทนท เชนเดยวกบการเสอมถอยของพทธศาสนาในเอเชยกลาง จน เกาหล ในขณะทศาสนาพทธไดเขาไปตงมนอยในญปน และประเทศในเอเชยตะวนออกเฉยงใต

ตอมาในพทธศตวรรษท 25 ชวงหลงสงครามโลกครงทสองเปนตนมา ศาสนาพทธเรมเปนทดงดดใจของชาวตะวนตกมากขน และไดมการตงองคกรทางพทธศาสนาระดบโลกโดยชาวพทธจากเอเชย ยโรป และอเมรกาเหนอรวม 27 ประเทศทศรลงกาเมอ พ.ศ. 2493 ในชอ "องคกรพทธศาสนกสมพนธแหงโลก"[24]

หลกธรรมสำาคญของพทธศาสนาศาสนาพทธสอนวา การเกด แก เจบ และตาย ลวนเปนทกข ปฏเสธการ

มอยจรงของพระเจา และเชอวาโลกนเกดขนเองจากกฎแหงธรรมชาต 5 ประการ อนม กฎแหงสภาวะ (อตนยาม) มธาตทง 5 คอ ดน นำา ลม ไฟ และอากาศ ทเปลยนสถานะเปนธาตตาง ๆ กลบไปกลบมา กฎแหงชวต (พชนยาม) คอกฎสมตา (ปรบสมดล) กฎวฏฏตา (หมนวนเวยน) และกฎชวตา (มปฏสมพนธตอกน) ททำาใหเกดชวตนทรย รวมทงกฎแหงวญญาน (จตนยาม) คอนามธาตทกลายเปน ธรรมธาต7 ทเปนไปตาม กฎแหงเหตผล (กรรมนยาม) และ กฎไตรลกษณ (ธรรมนยาม) กฎไตรลกษณเปนสงททำาใหมการสราง ดำารงรกษาอย และทำาลายไปของทกสรรพสง เมอ

84

ยอกฎทง 3 แลว จะเหลอเพยง ทกขเทานนทเกดขน ทกขเทานนทดบไป[25]

กฎแหงกรรมกฎแหงกรรม คอกฎธรรมชาตทวาดวยการกระทำาและผลของการกระ

ทำา ซงการกระทำากบผลนนยอมมความสมพนธกนเชน ทำาดไดด ทำาชวไดชวอรยสจอรยสจ หรอจตรารยสจ หรออรยสจ ๔ เปนหลกคำาสอนหนงของพระ

โคตมพทธเจา แปลวา ความจรงอนประเสรฐ ความจรงของพระอรยะ หรอความจรงททำาใหผเขาถงกลายเปนอรยะ มอยสประการ คอ ทกข สมทย นโรธ มรรค

ทกข ในทางศาสนาพทธคอ ไตรลกษณ เปนลกษณะสภาพพนฐานธรรมชาตอยางหนง จากทงหมด 3 ลกษณะ ทพทธศาสนาไดสอนใหเขาใจถงเหตลกษณะแหงสรรพสงทเปนไปภายใตกฎไตรลกษณ อนไดแก

1.อนจจง (ความไมเทยงแท)2.ทกขง (ความทนอยอยางเดมไดยาก)3.อนตตา (ความไมมแกนสาระ)

85

รปภวจกร หรอสงสารจกรของทเบต แสดงถงอวชชา ไดแกผลของการขาดปญญาในการรทนเหตเกดแหงทกข (สมทย) ทำาใหตองจมเวยนวายตาย

เกดอยในกองทกขทงปวงไมจบสน

เหตแหงทกข (สมทย) ไดแก ปฏจจสมปบาท (หลกศรทธาของพทธศาสนา) พทธศาสนา สอนวา ความทกข ไมไดเกดจากสงใดดลบนดาล หากเกดแตเหตและปจจยตางๆ มาประชมพรอมกน โดยมรากเหงามาจากความไมรหรอ อวชชา ทำาใหกระบวนการตางๆ ไมขาดตอน เพราะนามธาตทเปนไปตามกฎนยาม ตามกระบวนการทเรยกวามหาปฏฐาน ทำาใหเกดสงขาร เจตสก กฎเกณฑการปรงแตงซงเปนขอมลอนเปนดจพนธกรรมของจต ววฒนาการเปนธรรมธาตอนเปนระบบการทำางานของนามขนธทประกอบกนเปนจต ( อนเปนสภาวะทรบรและเปนไปตามเจตสกของนามธาต) และเปนวญญาณ ขนธ ทพระพทธเจาตรสวาเปนธาตแสง (รงสโยธาต) อนเกดจากการทำางานของนามธาตอยางเปนระบบ จนสามารถประสานหรอกำาหนดกฎเกณฑรปขนธ ของชวตนทรย (เชนไวรส แบคทเรย ตนไม เซลล ทมชวตขนมาเพราะกฎพชนยาม) ทำาใหเหตผลของรปขนธเปนไปตามเหตผลของนามขนธดวย (จตเปนนายกายเปนบาว) ทำาใหรปขนธทเปนชวตนทรยพฒนามรางกายทสลบซบซอนมระบบการทำางานจนเกดมปสาทรป 5 รวมการรบรทางมโนทวารอก 1 เปนอายตนะทง 6 และเกดเปนปจจยาการ 9 คอ

1. เมออายตนะกระทบกบสรรพสงทมากระทบจนเกดผสสะ2. จนเกดเวทนา คอ ความสขบาง ทกขบาง ไมสขไมทกขบาง3. เมอไดสขมาเสพกตดใจ4. อยากเสพอก ทำาใหเกดความทะยานอยาก (ตณหา)5. จงเกดการแสวงหาความสขมาเสพ6. จนเกดการสะสม7. นำามาซงความตระหน8. หวงแหน

86

9. จนในทสดกออกมา ปกปองแยงชงจนเกดการสรางกรรม และยดวาสงนนๆเปนตวก (อหงการ) ของก (มมงการ)

ทำาใหมอปาทาน (ความยดมนถอมน) และจตเมอประสบทกข กสรางสญญาอนเปนภมคมกนทางจตขนมาเพอใหพนทกข (สมตา) เพราะมสญญาการสมมตวาเปนสงนนเปนสงนจงม เชน คนตาบอดแตเกด เมอมองเหนภาพตอนโตยอมตองอาศยสมมตวาภาพทเหนเปนสงนนสงน แตเกดการสำาคญผดในมายาการของสญญาเพราะจตมอวชชา จงมความคดเหนเปรยบเทยบแบงสรรพสงออกเปนควาเปนโลกและบญญตวาตนเองเปนนนเปนน จงเกดจตใตสำานก (ภพ) และสรางกรรมขนมา เพราะจตตองการพนทกขพบสข ตามสตปญญาทมของตน นนเอง

สการเวยนวายตายเกดของจตวญญาณทงหลายนบชาตไมถวน ผานไประหวาง ภพภมทง 31 ภม (มตตางๆ ตงแตเลวรายทสด (นรก) ไปจนถงสขสบายทสด (สวรรค)) ในโลกธาตทเหมาะสมในเวลานนทสมควรแกกรรม นเรยกวา สงสารวฏ

สำาหรบการเวยนวายของจตวญญาณมเหตมาจาก "อวชชา" คอความทจตไมรถงความเปนจรง ไปหลงผดในสงสมมตตางๆซงเปนรากเหงาของกเลสทงหลาย เมอจตยงมอวชชาสตวโลกยอมเวยนวายตายเกด และประสบพบเจอพระไตรลกษณอนเปนเหตใหประสบทกขมความแกและความตาย เปนตน ไมสนสด จนกวาจะทำาลายทตนเหตคออวชชาลงได

87

ศาสนาพทธเปนศาสนาแหงอสระเสรภาพ ดวยการสราง "ปญญา" ในการอยกบความทกขอยางรเทาทน เพอบรรล วตถประสงค อนสงสดคอ นพพาน คอการไมมความทกข อยางทสด หรอ การอยในโลกอยางไมมทกข คอกลาววา ทกขทงปวงลวนเกดจากการยดถอ ตอเมอ "หมดการยดถอ" จงไมมอะไรจะใหทกข (แกทตนเหตของทกขทงหมด)

ความดบทกข (นโรธ) คอ นพพาน ( เปาหมายสงสดของพทธศาสนา ) อนเปน แกนของศาสนาพทธ เปนความสขสงสด หรอเรยกอกอยางวา

วราคะปราศจากกเลส วโมกขพนไปจากการเวยนวายตายเกดในสงสารวฏ อนาลโย ไมมความอาลย ปฏนสสคคายะการปลอยวาง วมตต การไมปรงแตง อตมมยตา ไมหวนไหว และสญญตา ความวางเนองจากธรรมดาของสตวโลกมปกตทำาความชวมากโดยบรสทธใจใน

ความเหนแกตว ทำาดนอยซงไมบรสทธใจ ซำาหวงผลตอบแทน จงมปกตรบทกขมากกวาสข ดงนน ถาเปนผมปญญาหรอเปนพอคาทฉลาดยอมรวาขาดทนมากกวาไดกำาไร และ สขทไดเปนเพยงมายา ยอมปรารถนาในพระนพพาน เมอ ขนธ5 แตกสลาย เจตสกทประกอบกนใหเกดเปนจตนนกแตกสลายตามเชนเดยวกน เพราะไมมเหตปจจยจะประกอบกนใหเกดเปนจตนน กรรมยอมไมอาจใหผลไดอก (อโหสกรรม) เหลอเพยงแตพระคณความด เมอมผบชายอมสงผลกรรมดใหแกผบชาเหมอนคนตกลอง กลองไมรบร เสยง แตผตไดรบอานสงสเสยงจากกลอง

วถทางดบทกข (มรรค) คอ มชฌมาปฏปทา (หลกการดำาเนนชวตของพทธศาสนา) ทางออกไปจากสงสารวฏมทางเดยว โดยยดหลกทางสายกลาง อนเปนอรยมรรค คอ การฝกสต (การทำาหนาทของจตคอตวรให

88

สมบรณ) เปนวธฝกฝนจตเพอใหถงซงความดบทกขหรอมหาสตปฏฐาน โดยการปฏบตหนาททกชนดอยางมสตดวยจตวางตามครรลองแหงธรรมชาต มสตอยกบตวเองในเวลาปจจบน สงทกำาลงกระทำาอยเปนสงสำาคญกวาทกสรรพสง ทำาสตอยางมศลปะคอรวาเวลาและสถานการณเชนน ควรทำาสตกำาหนดรกจใดเชนไรจงเหมาะสม จนบรรลญานตลอดจน มรรคผล เมอจำาแนกตามลำาดบขนตอนของการบำาเพญเพยรฝกฝนทางจต คอ

1.ศล (ฝกกายและวาจาใหละเวนจากการเบยดเบยนตนเองและผอน รวมถงการควบคมจตใจไมใหตกอยในอำานาจฝายตำาดวยการเลยงชวตอยางพอเพยง)

2.สมาธ (ฝกความตงใจมนจนเกดความสงบ (สมถะ) และทำาสตใหรบรสงตางๆ ตามความเปนจรง) (วปสสนา) ดวยความพยายาม

3.ปญญา (ใหจตพจารณาธรรมชาตจนรวาสงทงปวงเปนเชนนนเอง (ตถตา) และตนจากมายาทหลอกลวงจตเดมแท (ฐตภตง))

หลกปฏบตศาสนาพทธมงเนนเรองการพนทกข และสอนใหรจกทกขและวธการ

ดบทกข ใหพนจากความไมรความจรงในธรรมชาต อนเปนเหตใหเกดทกขจากกเลสทงปวงคอ ความโลภ ความโกรธ ความหลง รวมทงเนนการศกษาทำาความเขาใจ การโยนโสมนสการดวยปญญา และพสจนทราบขอเทจจรง เหนเหตผลวาสงนมสงนจงม จนเหนตามความเปนจรงวาสรรพสงในธรรมชาตเปนไปตามกฎพระไตรลกษณ และสตวโลกทเปนไปตามกฎแหงกรรม แลวเลอกใชหลกธรรมในพทธศาสนาทเหมาะกบผลทจะไดสงทปรารถนาอยางถกตอง ดวยความไมประมาทในชวตใหมความสขในทงชาตนและชาตตอ ๆ ไป ตลอดจนปรารถนาในพระนพพานของผมปญญา

ศาสนสถาน

89

วดอนเปนสถานทยดเหนยวจตใจของชาวพทธ ซงเปนสถานทอยอาศย หรอ ทจำาพรรษา ของ พระภกษ สามเณรตลอดจน แมช เพอใชประกอบกจกรรมประจำาวนของพระภกษสงฆ เชน การทำาวตรเชาและเยน และสงฆกรรมในพระอโบสถ อกทง ยงใชประกอบพธกรรมเชนการเวยนเทยนเปนตนในวนสำาคญทางศาสนาพทธ และยงเปนศนยรวมในการมารวมกนทำากจกรรมในทางชวยกนสงเสรมพทธศาสนาเชนการมาทำาบญในวนพระของแตละทองถนของพทธศาสนกชน อกดวย

สำาหรบประเทศไทย วดจะมองคประกอบพนฐาน คอ พระอโบสถ หรอ โบสถ ใชเปนททำาสงฆกรรมตางๆ กฏ ใชเปนทจำาวดของภกษ/สามเณร บางวดอาจม ศาลาการเปรยญ เพมเตม สำาหรบใชเปนททำาบญในวนพระและโรงเรยนพระปรยตธรรมไวใชศกษาธรรมะของภกษ/สามเณร วหาร สถานทเกบพระพทธรปสำาคญ มณฑป สถานทเปดใหแสดงการสกการะตอรปเหมอนพระสงฆทนานบถอ หอสวดมนต สถานททำาวตรสวดมนตเชาเยน เมร ทกระทำาการฌาปนกจศพ (เผาศพ) ศาลาธรรมสงเวช สถานทประกอบพธกรรมแกผลางลบ หอไตร ทเกบรกษาพระไตรปฎกและหนงสอทางพทธศาสนาและหอระฆง เปนตน

เจดย/สถป เปน สงเวชนยสถาน เพอรำาลกถงพระพทธเจา หรอบรรจพระบรมสารรกธาต ในประเทศไทย มเจดยสำาคญๆ หลายๆ แหง อาท พระปฐมเจดย ทจงหวดนครปฐม

พธกรรมพธกรรมตางๆในทางศาสนาพทธรวมเรยกวาศาสนพธในทางพทธ

ศาสนาพธกรรมทมบญญตไวเปนอยางเปนหลกการคอสงฆกรรมของพระภกษสงฆ และพธกรรมทมมาตามวฒนธรรมคออญชล (การประนมมอ) วนทา (การไหว) และอภวาท (การกราบ) รวมถงการเวยนประทกษณ (เดนวนขวาสามรอบหรอการเวยนเทยน) และการพรมนำามนต เนองจากศาสนาพทธถอวาพธกรรมเปนเพยงอบายในการชวยใหเขาสความดในผทยงไมเขาถงแกนแททางศาสนา จงไมจำากดหรอเจาะจงแนชดลงไป ดงนนพธกรรม

90

ของชาวพทธจงมความยดหยนและเปนไปตามวฒนธรรมของชนชาตนนๆตามความชอบของสงคมนน ทำาใหประเพณชาวพทธทวโลกจงมลกษณะทแตกตางกน อนเนองจากพทธไมถอวาวฒนธรรมตนเปนวฒนธรรมเอกและเหนวฒนธรรมอนเปนวฒนธรรมรองจนตองทำาลายหรอดดกลนวฒนธรรมของชนชาตอนๆ พทธศาสนกชนสวนใหญจงเปนผใจกวางในความแตกตางทางวฒนธรรม ยนดในความหลากหลายทางประเพณ ยอมรบในวฒนธรรมทแตกตางของกนและกนไดด

ลกษณะเดน

ลกษณะเดนของพทธศาสนาทสำาคญคอ ไมมพระผเปนเจาและไมมการบงคบศรทธา แตพทธศาสนกชนบางคนยงไมเขาใจในศาสนาพทธอยาง

ถองแท เอาแตออนวอนสงศกดสทธ

ศาสนาพทธ เปนศาสนาทเกดในยคทสงคมอนเดยมสภาพการณหลายอยางทวนวาย เชน มการแบงแยกกดขทางชนชนวรรณะของศาสนาพราหมณ - ฮนด มความเหลอมลำาทางสงคมทชดเจน ถอชนวรรณะอยางเขมงวด มความแตกตางกนทางฐานะอยางมากมาย (มทงเศรษฐมหาศาลและคนยากขาดแคลน) และลทธ ความเชอ ศาสดา อาจารยเกดขนมากมาย ทสอนหลกการยดถอปฏบตอยางผดพลาด หรอสดโตง เชน การใชสตวเปนจำานวนมากเพอบวงสรวงบชายญ การบำาเพญทกรกรยาของนกบวชบาง

91

พวก การปลอยชวตใหเปนไปโดยไมแกไขถอวาเปนพระประสงคของพระเจา รวมถงการกดกนไมใหคนบางพวก บางกลมเขาถงหลกการ หลกคำาสอนของตนได เนองจากขอจำากดของชาตกำาเนด ฐานะ เพศ เปนตน แตพทธศาสนาเปดโอกาสใหทกคนเขาถงเปาหมายสงสดไดเสมอกน โดยไมแบงแยกตามชนวรรณะ จงเสมอนนำาทพยชโลมสงคมอนเดยโบราณใหขาวสะอาดมากกวาเดม คำาสอนของพทธศาสนาทำาใหสงคมโดยทวไปสงบรมเยน

ศาสนาแหงเหตผลพทธศาสนาเปนศาสนาแหงความร เพราะเปนศาสนาทเกดจากพระอจฉ

รยภาพของพระพทธองคเอง จากปญญาของพระองค ใหเสรภาพในการพจารณา ใหใชปญญาเหนอศรทธา ในขณะทบางศาสนาสอนวาศาสนกชนตองมศรทธามากอนปญญาเสมอ และตองมความภกดตอพระผเปนเจาสงสด ผนบถอจะสงสยในพระเจาไมได ศาสนาพทธเปนศาสนาแหงการศกษา และการแสวงหาความจรง และสงเสรม (ทาทาย) ใหศาสนก พสจน หลกธรรมนนดวยปญญาของตนเอง ไมสอนใหเชองายโดยไมไตรตรองใหรอบคอบกอน เชน หลกกาลามสตร

ศาสนาแหงอสรภาพและเสรภาพพทธศาสนาไมมการบงคบ ใหคนศรทธา หรอเชอ แตทาทายใหเขามา

เรยนร และพสจนหลกธรรม ดวยตนเอง ศาสนาของพระพทธเจาคอคำาสอน ซงทรงสอนใหผฟงใชปญญาพจารณาอยางถองแทกอนจะปลงใจเชอ ไมใชเทวโองการ (Gospel) จากพระเจาซงแยงไมได พระสงฆหรอพทธสาวกกมใชมชชนนาร ซงมภารกจหลกคอจารกไปชชวนใหใครตอใครมานบถอพระศาสนา พระสงฆหรอพทธสาวกมหนาทเพยงอธบายคำาสอนของพระพทธเจาให คนทสนใจฟงเทานน ใครไมสนใจฟง ชาวพทธกไมเคยใชกฎหมายหรอรฐธรรมนญบงคบใหนบถอ ไมเคยตงกฎใหครกศาสนกของตนตองเปลยนศาสนายายมานบถอกอนจงจะใหแตงงานได ไมเคยตง

92

กองทนใหการศกษาฟร แลวสรางเงอนไขใหผรบทนเปลยนมาเปนชาวพทธ ไมเคยสรางทพกอาศยใหหรอแจกทานใหอาหารฟรๆ แลววางเงอนไขใหคนมาขออาศยตนตองหนมานบถอศาสนาในภาวะจำายอม ความใจกวางและมหลกคำาสอนทเปนสจธรรม เชญชวนใหมาพสจนดวยการปฏบตเองและเนนใหใชปญญาไตรตรองใหรอบคอบกอนนบถอ ทำาใหศาสนาพทธไดรบการยอมรบจากวญญชนไปทวโลก นกปราชญทงหลายทงในอดต และปจจบนจงกลาวยกยองวาเปนศาสนาทประกาศความเปนอสระของมนษยใหปรากฏแกโลกยงกวาศาสนาใดๆทมมา ทงจดมงหมายเปนอสระจากกเลสตณหาและมายาสงสมมตทงปวง

ในอกนยหนง พทธศาสนา สอนวาทกคนมอสระ และเสรทจะเลอกทำา เลอกเปน เลอกสราง โลก ไดอยางเตมทดวยตนเอง โดยการสรางเหต และเตรยมปจจยใหพรอม ทจะทำาใหเกดผลอยางทตองการ (เมอเหตและปจจยพรอม ผลกจะเกดขน) ซงไมขนอยกบ การดลบนดาลของใคร หรอกรรมเกา (ทเปนเพยงแคปจจยหนง หรอเงอนไขหนงเทานน)

ศาสนาอเทวนยมเพราะเหตวาศาสนาพทธไมเชอวามพระเจา ไมยอมรบในอำานาจการดล

บนดาลของพระเจา จงจดอยในศาสนาประเภท อเทวนยม ในความหมายทวาไมเชอวา พระเจาบนดาลทกสรรพสง ไมเชอวาพระเจาสรางโลก พทธศาสนาเปนศาสนาทไมผกตดกบพระผดลบนดาล หรอพระเจา ไมไดผกมดตนเองไวกบพระเจา ไมพงพาอำานาจของพระผเปนเจา เชอในความสามารถของมนษยวามศกยภาพเพยงพอ โดยไมตองพงอำานาจใดๆภายนอก เชอวามนษยเองสามารถปลดเปลองความทกขไดโดยไมรอการดลบนดาล และพระพทธเจาทรงตรสรโดยไมมใครสงสอน และไมอางวาเปนทตของพระเจา แตหากจะเปรยบเทยบกบศาสนาอนทมพระเจา ชาวพทธทกคนคอพระเจาของตวเอง เนองจากตวเองเปนคนกำาหนดชะตาชวตของตวเอง วาจะมความเจรญรงเรองในชวตหรอมความตกตำาในชวต จากการประพฤตปฏบตของตวเอง ดงคำาพทธพจนทวา ตนแลเปนทพงแหงตน ซง ตางกบศาสนา

93

ทมพระเจาผเปนใหญ ทชะตาชวตทงหมดลวนเปนสงทพระเจากำาหนดมาแลวเปลยนแปลงไมได ไมวาจะเจอเรองดหรอรายกตองทนรบชะตากรรมอยางหลกเลยงไมได

ศาสนาแหงสนตภาพในกระบวนการนกคดของโลก ศาสนาพทธไดรบการยกยองจากทวโลก

วา เปนศาสนาแหงสนตภาพอยางแทจรง เพราะไมปรากฏวามสงครามศาสนาเกดขนในนามของพทธศาสนา หรอเผยแผศาสนาโดยการบงคบผอนใหมานบถอ สอนใหมความรกตอสรรพชวตใดๆไมใชเพยงแคมนษยรวมถงสรรพสตวทงหมด ทรวม เกด แก เจบ ตาย รกสข-เกลยดทกขเชนเดยวกบเรา สอนใหเมตตาทงผอนและตวเอง สอนใหรกษาปกปองสทธของตนเองและไมใหละเมดสทธของผอน สหประชาชาตจงยกยองใหวนวสาขบชาเปนวนสนตภาพโลก

นกาย

94

พระพทธรปในถำาซอกครม ประเทศเกาหลใต

ศาสนาพทธ แบงออกเปนนกายใหญได 2 นกายคอ เถรวาท และมหายาน นอกจากนแลวยงมการแบงทแตกตางออกไปแบงเปน 3 นกาย เนองจากวชรยานไมยอมรบวาตนคอมหายาน เนองจาก มหายานมตนเคามาจากทานโพธธรรม (ปรมาจารยตกมอ) สวนวชรยานมตนเคามาจากทานครปทสมภวะ

เถรวาท (เดมเรยกอกชอวา 'หนยาน' แปลวา ยานเลก) หมายถง คำาสงสอนของพระพทธเจา ซงคำาสงสอน และ หลกปฏบต จะเปนไปตามพระไตรปฎก นบถอเปนประชากรสวนใหญในประเทศไทย, ศรลงกา, พมา, ลาว และกมพชา สวนทนบถอเปนสวนนอยพบทางตอนใตของประเทศเวยดนาม (โดยเฉพาะกลมเชอสายเขมร), บงกลาเทศ (ในกลมชนเผาจกมา และคนในสกลพารว) และทางตอนบนของมาเลเซย (ในหมผมเชอสายไทย)

มหายาน (ยานใหญ) หรอ อาจารยวาท แพรหลายในสาธารณรฐประชาชนจน, ญปน, ไตหวน, เกาหลเหนอ, เกาหลใต และสงคโปร พบเปนประชาชนสวนนอยในประเทศเนปาล (ซงอาจพบวานบถอรวมกบศาสนาอนดวย)[26][27] ทงยงพบในประเทศอนโดนเซย, มาเลเซย, บรไน และฟลปปนส ซงสวนใหญมเชอสายจน

วชรยาน หรอ มหายานพเศษ พบมากในเขตปกครองตนเองทเบตของจน, ประเทศภฏาน, มองโกเลย และสาธารณรฐคลมยคยาในรสเซย[28][29] และเปนประชากรสวนนอยในดนแดนลาดก รฐชมมและกษมร ประเทศอนเดย [30] , เนปาล, ปากสถาน (ในเขตบลตสถาน)

ศาสนาครสต

ศาสนาครสต (องกฤษ: Christianity) หรอทราชบณฑตยสถานใหเรยกวา ครสตศาสนา[1] เปนศาสนาประเภทเอกเทวนยม ตงอยบนชวตและการสอนของพระเยซดงทไดปรากฏในพระวรสารในสารบบ (canonical

95

gospel) และงานเขยนพนธสญญาใหมอน ๆ[2] ผนบถอศาสนาครสตเรยก ครสตศาสนกชน

ครสตชนนนเชอวาพระเยซเปนบตรของพระเจา พระเจาทรงลงมาบงเกดเปนมนษยและทรงเปนพระผชวยใหรอด ดวยเหตน ครสตชนจงมกเรยกพระเยซโดยทวไปวา พระครสตหรอพระเมสสยาห (Messiah)[3] ศาสนาครสตปจจบนแบงเปนสามนกายใหญ คอ ครสตจกร โรมนคาทอลก ครสตจกรออรทอดอกซ และนกายโปรเตสแตนตซงมนกายยอยอกหลายนกาย เขตอครบดรโรมนคาทอลกและออรทอดอกซแยกออกจากกนในชวงศาสนเภทตะวนออก - ตะวนตก (East–West Schism) ใน ค.ศ. 1054 และนกายโปรแตสแตนตเกดขนหลงการปฏรปศาสนาในครสตศตวรรษท 16 ซงแยกตวออกจากครสตจกรโรมนคาทอลก[4]

ศาสนาครสตในชวงแรกถอเปนนกายหนงของศาสนายดาหเมอกลางครสตศตวรรษท 1[5][6] โดยถอกำาเนดขนในชายฝงเมดเตอรเรเนยนทางตะวนออกของตะวนออกกลาง (ปจจบน คอ อสราเอลและปาเลสไตน) ไมนานกแผขยายไปยงซเรย เมโสโปเตเมย เอเชยไมเนอรและอยปต ศาสนาครสตมขนาดและอทธพลเพมขนอยางมากในชวงไมกทศวรรษ และจนถงครสตศตวรรษท 4 ไดกลายมาเปนศาสนาประจำาชาตในจกรวรรดโรมน [7] ระหวางยคกลาง ดนแดนยโรปทเหลอสวนมากรบศาสนาครสตแลว นอกจากน ยงเปนศาสนกชนกลมนอยขนาดใหญในตะวนออกกลาง แอฟรกาเหนอ เอธโอเปย และบางสวนของอนเดย [8] [9] หลงยคสำารวจ ศาสนาครสตไดแผขยายไปยงทวปอเมรกา ออสตราเลเซย แอฟรกาซบสะฮารา และสวนทเหลอของโลกผานงานมชชนนารและการลาอาณานคม

ครสตศาสนกชนเชอวาพระเยซคอพระเมสสยาหทมพยากรณไวในคมภรฮบร ซงในศาสนาครสตเรยก "พนธสญญาเดม" พนฐานเทววทยาของศาสนาครสตนนแสดงออกมาในหลกขอเชอสากล (ecumenical creed) ทมมาตงแตศาสนาครสตยคแรก และเปนทยอมรบอยางกวางขวางในบรรดาผนบถอศาสนาครสต การประกาศความเชอนมอยวา พระเยซ

96

ทรงทกขทรมาน สนพระชนม และถกฝงไว กอนทรงเปนขนมาจากความตายเพอใหชวตนรนดรแกผเชอในพระองคและไววางใจพระองควาเปนผไถบาป[10] พวกเขายงยดมนตอไปวา พระวรกายของพระเยซเสดจสสวรรคทซงพระองคทรงควบคมและปกครองรวมกบพระเจาพระบดา นกายสวนมากสอนวา พระเยซจะกลบมาพพากษามนษยทกคน ทงคนเปนและคนตาย และใหชวตนรนดรแกสาวกของพระองค[11] พระองคทรงถกองวาเปนแบบอยางของชวตอนดงาม และเปนทงผเผยพระวจนะและเปนพระเจาลงมารบสภาพมนษย [12]

จนถงตนครสตศตรวรรษท 21 ศานาครสตมผนบถอประมาณ 2.2 พนลานคนทวโลก[13][14] คดเปนหนงในสถงหนงในสามของประชากรโลก และเปนศาสนาทมผนบถอมากทสดในโลก[15][16] ทงยงเปนศาสนาประจำาชาตในหลายประเทศ

นกายมนษยไดแบงศาสนาครสตใหเปนนกายตางๆ ซงแปรไปตามพนท,

วฒนธรรม และความคดของตน นกายทสำาคญม 3 นกายคอโรมนคาทอลก แปลวาสากล เปนนกายดงเดมทยดมนในหลกคำาสอน

ของพระเยซครสตเคารพพระนางมารยและนกบญตาง ๆ ภายในโบสถของนกายนจะมรปเคารพพระเยซครสต พระแมมารย และนกบญตางๆ มศนยกลางการปกครองอยทนครรฐวาตกน มพระสนตะปาปาเปนประมข โดยสบทอดมาตงแตสมยอครทตกลมแรก โดยถอวานกบญเปโตรหรอนกบญปเตอรคอพระสนตะปาปาพระองคแรก ซงไดรบการยนยอมจากพระเจาใหปกครองศาสนจกรทงมวลและสบทอดมาถงสมเดจพระสนตะปาปาเบเนดกตท 16 องคปจจบนเปนองคท 265 คาทอลกจะมนกบวช เรยกวาบาทหลวง และผอทศตนทำางานใหศาสนจกรถาเปนชายเรยกวาบราเดอร (brother) หญงเรยกวาซสเตอร (sister) ชาวไทยจะเรยกผนบถอนกายนวา "ครสตง"ตามเสยงอานภาษาโปรตเกสผเผยแพรยคแรกๆมผนบถอ

97

นกายนประมาณ 1000 ลานคน นกายนถอวาบาทหลวงเปนสอกลางระหวางพระเจาและมนษย (ตวแทนพระเจาในโลกน)

ออรทอดอกซ แปลวาถกตอง นบถอในประเทศทางฝงยโรปตะวนออก เชน กรซ รสเซย โดยแยกตวออกไปจากศาสนจกรตะวนตก เพราะไมอยากอยภายใตอำานาจของสนตะปาปาซงมอำานาจมากสงกวากษตรย (คอมอำานาจแตงตงและถอดถอนกษตรยได) ในสมยนน โดยทมไดเปลยนแปลงขอความเชอ ขอความเชอของนกายออทอดอกซเหมอนกบขอความเชอของนกายโรมนคาทอลก มอครบดรเปนประมข นกายออทอดอกซยงมชอเรยกอกชอหนงวา ครสตจกร (หรอศาสนจกร) ตะวนออก มศาสนกชนรวมกนประมาณ 500 ลานคน

โปรเตสแตนต แยกตวมาจากนกายโรมนคาทอลกในชวงครสตศตวรรษท 16 เปนนกายทถอวาศรทธาของแตละคนทมตอพระเจาสำาคญกวาพธกรรม ซงยงแตกยอยออกเปนหลายรอยคณะ เนองจากมความเหนแตกตางเกยวกบพระคมภร และการปฏบตในพธกรรม นกายนไมมนกบวชเชอวาทกคนสามารถเขาถงพระเจาไดโดยมตองอาศยบาทหลวงและถอวาพระเยซไดทรงไถบาปแกศาสนกทกคนไปเมอถกตรงกางเขนแลว นกายนมเพยงไมกางเขนเปนเครองหมายแหงศาสนาเทานน มผนบถอรวมกนทกนกายยอยประมาณ 500 ลานคน

พธกรรมสำาคญในศาสนาครสตพธกรรมในศาสนาน มสำาคญๆอย 7 พธ เรยกวา พธรบศลศกดสทธ

มดงนศลลางบาปหรอการรบบพตสมา เปนพธแรกทครสตชนตองรบ โดย

บาทหลวงจะใชนำาศกดสทธเทลงบนศรษะพรอมเจมนำามนครสมาทหนาผากศลอภยบาป เปนการสารภาพบาปกบพระเจาโดยผานบาทหลวง

บาทหลวงจะเปนผตกเตอนสงสอนไมใหทำาบาปนนอก และทำาการอภยบาปใหในนามพระเจา

98

ศลมหาสนท เปนพธกรรมรบศลโดยรบขนมปงและเหลาองนมารบประทาน โดยความเชอวาพระกายและพระโลหตของพระเยซ

ศลกำาลง เปนพธรบศลโดยการเจมหนาผาก เพอยนยนความเชอวาจะนบถอศาสนาครสตตลอดไปและไดรบพระพรของพระจตเจา ทำาใหเขมแขงในความเชอมากขน

ศลสมรส เปนพธประกอบการแตงงาน โดยบาทหลวงเปนพยาน เปนการแสดงความสมพนธวาจะรกกนจนกวาชวตจะหาไม

ศลบวช สงวนไวเฉพาะผทจะบวชเปนบาทหลวงและเปนชายเทานนศลเจมคนไข เปนพธเจมคนไขโดยบาทหลวงจะเจมนำามนลงบนหนา

ผากและมอทงสองขางของผปวย ใหระลกวาพระเจาจะอยกบตนและใหพลงบรรเทาอาการเจบปวย

สำาหรบนกายโรมนคาทอลกและนกายออรทอดอกซ จะมพธกรรมทง 7 พธ แตสำาหรบนกายโปรเตสแตนต จะมเพยง 2 พธ คอ พธบพตสมาและพธมหาสนท

ศาสนาครสตในประเทศไทยสำาหรบในประเทศไทยศาสนาครสตไดเขามากอนเมอป พ.ศ. 2052

คอเขามาพรอมกบมชชนนารในสมยอยธยา โดยบาทหลวงคนแรกชอบาทหลวงพอล มชชนนารทเปนทรจกคอหมอบรดเลยผนำาแทนพมพเขามาในประเทศไทยเปนคนแรก, หมอแมคคอมคผอทศตวแกประชาชนในเมองเชยงใหม และตงโรงพยาบาลแมคคอมคในเมองเชยงใหม ในปจจบน ครสตจกรโปรเตสแตนทในไทยทงหมดมจำานวนสมาชกรวมกนประมาณ หนงแสนคนรวมกบคาทอลกประมาณ 260,000 (ในป พ.ศ. 2546) มครสตจกรตางๆ เชน ครสตจกรความหวง,ครสตจกรใจสมาน, ครสตจกรสามคคธรรมกรงเทพ, ครสตจกรรมเยน,ครสตจกรสบสมพนธวงศ, ครสตจกรนำาพระทย, ครสตจกรสะพานเหลอง, ครสตจกรไมตรจต, ครสตจกรเทยนสง, ครสตจกรอมมานเอล,ครสตจกรพระพร เปนตน ซงการเผย

99

แพรศาสนาครสตในประเทศไทยสามารถตงศนยศาสนาครสตตางๆในเชยงใหมไดถง 2000 กวาศนย

ปจจบนกรมศาสนา ประเทศไทย รบรององคกรศาสนาครสต 5 องคกร คอ

สภาประมขแหงบาทหลวงโรมนคาทอลกแหงประเทศไทย สภาครสตจกรในประเทศไทย สหกจครสเตยน (รวมทงแองกลกน ลเทอรน)สหครสตจกรแบบตสต เซเวนเดยแอดเวนตส นอกจากนนยงมครสตจกรอสระอกหลายแหงในกรงเทพมหานครและ

ปรมณฑล เชน ครสตจกรคณะพระกตตคณสมบรณ, ครสตจกรคณะครสเตยนสมพนธ (assambly of God) เปนตน

ศาสนาอสลาม ศาสนาอสลาม เปนศาสนาสำาคญศาสนาหนงของโลก มคนนบถอ

ประมาณ 1,600 ลานคน นบวามจำานวนมากทสดเปนอนดบสองในโลก พนทรวมของกลมประเทศมสลมทงหมดประมาณ 34,722,286 ตารางกโลเมตร ตงแตลองจจด 141 องศาตะวนออก ทางดานตะวนออกของเขตพรมแดนประเทศอนโดนเซย ทอดยาวไปจนถงลองจจด 17.29 องศาตะวนตก ณ กรงดาการ ประเทศเซเนกล (Senegal) ซงอยในภาคตะวนตกของทวปแอฟรกา จนถงละตจด 55.26 องศาเหนอ บรเวณเสนเขตแดนตอนเหนอของประเทศคาซคสถาน ทอดยาวเรอยไปจนถงเสนเขตแดนทางตอนใตของประเทศแทนซาเนย ทละตจด 11.44 องศาใต

ในโลกของเรานมจำานวนประเทศกวา 200 ประเทศ เปนประเทศมสลมกวา 67 ประเทศ ในประเทศไทยมศาสนาอสลามเขามาตงแตสมยสโขทย ศาสดาของศาสนาอสลามคอ มฮมหมด

ศาสนาอสลาม คอ ความศรทธา ขอบญญตเกยวกบการปฏบตและจรยธรรม ซงบรรดาศาสดา ทอลลอฮ ไดประทานลงมาเปนผนำา เพอมาสง

100

สอนและแนะนำาแกมวลมนษยชาต สงทงหมดเหลานเรยกวา ดน หรอ ศาสนา นนเอง ผทมความศรทธาจะตระหนกอยเสมอวา ชวตของเขาไดพนธนาการเขากบอำานาจสงสดของพระผทรงสรางโลก ในทกสถานภาพของเขาจะรำาลกถงพระผเปนเจา และมอบหมายตนเองใหอยภายใตการคมครองของพระองคตลอดเวลา เขาเปนผมจตใจมนคงและมสมาธเสมอ

ความหมายของ อสลามอสลามคอรปแบบการดำาเนนชวตทถกกำาหนดโดยผทรรายละเอยด

ของมนษยมากทสดกคอผสราง..อลลอฮคำาวา อลลอฮ แปลวา พระเจา ซงเปนคำาเรยกเฉพาะทแยกออกจากคำา

ในภาษาอาหรบอนๆทมความหมายวา พระเจาอสลาม เปนคำาภาษาอาหรบ اإلسالم แปลวา การสวามภกด ซงหมาย

ถงการสวามภกดอยางบรบรณแด อลลอฮ พระผเปนเจา ดวยการปฏบตตามคำาบญชาของพระองค อสลาม มรากศพทมาจากคำาวา อส - สลม หมายถง สนต โดยนยวาการสวามภกดตอพระผเปนเจาจะทำาใหมนษยไดพบกบสนตภาพทงในโลกนและโลกหนา ตงแตแรกเรมของการกำาเนดของมนษย คอนบอาดม ผานศาสดามาหลายทานในแตละยคสมย จนถงศาสดาทานสดทายคอมหมมด และสงผานมายงปจจบนและอนาคต จนถงวนสนโลก

บรรดาศาสนทตในอดตลวนแตไดรบมอบหมายใหสอนศาสนาอสลามแกมนษยชาต ศาสนทตทานสดทายคอนมหมมด บตรของอบดลลอฮ บนอบดลมฏฏอลบ จากเผากเรชแหงอารเบย ไดรบมอบหมายใหเผยแผสาสนของอลลอฮในชวงป ค.ศ. 610 - 633 เฉกเชนบรรดาศาสดาในอดต โดยม มะลกญบรล เปนสอระหวางอลลอฮพระผเปนเจาและบรรดาศาสดาทานตางๆมาโดยตลอด

พระโองการแหงพระผเปนเจาททะยอยลงมาในเวลา 23 ป ไดรบการรวบรวมขนเปนเลมมชอวา อลกรอาน ซงเปนธรรมนญแหงชวตมนษย และแบบอยาง และวจนะทรายงานโดยบคคลรอบขางทผานการกลนกรองสาย

101

รายงานแลวเรยกวา หะดษ เพอทมนษยจะไดยดเปนแบบอยาง และแนวทางในการครองตนบนโลกนอยางถกตองกอนกลบคนสพระผเปนเจา

สาสนแหงอสลามทถกสงมาใหแกมนษยทงมวลมจดประสงคหลก 3 ประการคอ:

1.เปนอดมการณทสอนมนษยใหศรทธาในอลลอฮ พระผเปนเจาเพยงพระองคเดยว ทสมควรแกการเคารพบชาและภกดโดยไมนำาสงหนงสงใดมาเทยบเคยง ศรทธาในความยตธรรมของพระองค ศรทธาในพระโองการแหงพระองค ศรทธาในวนปรโลก วนซงมนษยฟ นคนชพอกครงเพอรบการพพากษา และรบผลตอบแทนของความดความชวทตนไดปฏบตไปในโลกน มนใจและไววางใจตอพระองค เพราะพระองคคอทพงพาของทกสรรพสง มนษยจะตองไมสนหวงในความเมตตาของพระองค และพระองคคอปฐมเหตแหงคณงามความดทงปวง

2.เปนธรรมนญสำาหรบมนษย เพอใหเกดความสงบสขในชวตสวนตว และสงคม เปนธรรมนญทครอบคลมทกดาน ไมวาในดานการปกครอง เศรษฐกจ หรอนตศาสตรตงแตระดบบคคล ครอบครว ไปจนกระทงระดบรฐ อสลามสงสอนใหมนษยอยกนดวยความเปนมตร ละเวนการรบราฆาฟนโดยไมมเหตอนควร การทะเลาะเบาะแวง การละเมดและรกรานสทธของผอน ไมลกขโมย ฉอฉล หลอกลวง ไมผดประเวณ หรอทำาอนาจาร ไมดมของมนเมาหรอรบประทานสงทเปนโทษตอรางกายและจตใจ ไมบอนทำาลายสงคมแมวาในรปแบบใดกตาม

3.เปนจรยธรรมอนสงสงเพอการครองตนอยางมเกยรต เนนความอดกลน ความซอสตย ความเออเฟ อเผอแผ ความเมตตากรณา ความกตญญกตเวท ความสะอาดของกายและใจ ความกลาหาญ การใหอภย ความเทาเทยม และความเสมอภาคระหวางมนษย การเคารพสทธของผอน สงสอนใหละเวนความตระหนถเหนยว ความอจฉารษยา การตฉนนนทา ความเขลาและความขลาดกลว การทรยศและอกตญญ การลวงละเมดสทธของผอน

102

อสลามเปนศาสนาของพระผเปนเจาทเปนทางนำาในการดำารงชวตทกดานตงแตตนจนหลบ และตงแตเกดจนตาย แกมนษยทกคน ไมยกเวน อาย เพศ เผาพนธ วรรณะ ฐานนดร หรอ ยคสมย ใด

หลกคำาสอนหลกคำาสอนของศาสนาอสลามแบงไว 3 หมวดดงน1.หลกการศรทธา2.หลกจรยธรรม3.หลกการปฏบต

หลกการศรทธาสตปญญาและสามญสำานกจะพบวา จกรวาลและมวลสรรพสงทงหลาย

ทมอย มไดอบตขนมาดวยตวเอง เปนทแนชดวา สงเหลานไดถกอบตขนมาโดยพระผสราง ผทรงสงสดเพยงพระองคเดยว ทไมแบงภาค หรอแบงแยกเปนสงใด ไมถกบงเกด ไมถกกำาเนด และไมใหกำาเนดบตร ธดาใดๆ ผทรงสราง และบรหารสรรพสงดวยอำานาจและความรอบรทไรขอบเขต ทรงกำาหนดกฎเกณฑทโดยทวไปไมมการเปลยนแปลงหรอไวทวทงจกรวาลหรอทเขาใจวาเปน"กฎธรรมชาต" ทรงขบเคลอนจกรวาลดวยระบบทละเอยดออน มเปาหมาย ซงไมมสรรพสงใดถกสรางขนมาอยางไรสาระ

พระผเปนเจาผทรงเมตตา ทรงสรางมนษยขนมาอยางประเสรฐจะเปนไปไดอยางไร ทพระองคจะปลอยใหมนษยดำาเนนชวตอยไปตามลำาพง โดยไมทรงเหลยวแล หรอปลอยใหสงคมมนษย และสงมชวต กำาเนดขน แลวดำาเนนไปตามยถากรรมของตวเอง สภาวะแวดลอมทสงมชวตดำารงอยจงเปนความพอดอยางทสดทผใชปญญา ไมสามารถอธบายไดดวย"ความบงเอญ" สอดคลองตามทฤษฎความนาจะเปนทางคณตศาสตร

พระองคทรงขจดความสงสยเหลาน ดวยการประทานกฎการปฏบตตาง ๆ ผานบรรดาศาสดา ใหมาสงสอนและแนะนำามนษยไปสการปฏบต สำาหรบการดำาเนนชวต แนนอนมนษยอาจมองไมเหนผล หรอไดรบ

103

ประโยชนจากการทำาความด หรอไดรบโทษจากการทำาชว ของตนในชวตบนโลกน ทเปนเพยงโลกแหงการทดสอบ โลกแหงการตอบแทนทแทจรงยงมาไมถง

จากจดนทำาใหเขาใจไดทนทวา ตองมสถานทอนอก อนเปนสถานทตรวจสอบการกระทำาของมนษย อยางละเอยดถถวน ถาเปนความดพวกเขาจะไดรบรางวลเปนผลตอบแทน แตถาเปนความชวกจะถกลงโทษไปตามผลกรรมนน ศาสนาไดเชญชวนมนษยไปสหลกการศรทธา และความเชอมนทสตยจรง พรอมพยายามผลกดนมนษย ใหหลดพนจากความโงเขลาเบาปญญา ระบอบการกดข การแบงชนวรรณะ และบงเกดสนตสขของมนษยชาตโดยรวมในทสด

หลกศรทธาอสลามแนวทานศาสดาทเชอถอได (ซนนย)1.ศรทธาวาอลลอฮเปนพระเจา2.ศรทธาในบรรดาคมภรตาง ๆ ทอลลอหประทานลงมาในอดต เชน

เตารอต อนญล ซะบร และอลกรอาน3.ศรทธาในบรรดาศาสนทตตาง ๆ ทอลลอฮไดทรงสงมายงหมมนษย

และนบมฮมหมด ศอลลลลอฮอะลยฮวะซลลม เปนศาสนทตคนสดทาย4.ศรทธาในบรรดามะลาอกะฮ บาวผรบใชอลลอฮ5.ศรทธาในวนสนสดทาย คอหลงจากสนโลกแลว มนษยจะฟ นขน เพอ

รบการตอบสนองความดความชวทไดทำาไปบนโลกน6.ศรทธาในกฎสภาวะ หรอ สงทเปนการกำาหนด และเงอนไขการ

กำาหนดจากพระผเปนเจา

หลกจรยธรรมศาสนาสอนวา ในการดำาเนนชวตจงเลอกสรรเฉพาะสงทด อนเปนท

ยอมรบของสงคม จงทำาตนใหเปนผดำารงอยในศลธรรม พฒนาตนเองไปสการมบคลกภาพทด เปนคนทรจกหนาท หวงใย มเมตตา มความรก ซอสตยตอผอน รจกปกปองสทธของตน ไมละเมดสทธของผอน เปนผม

104

ความเสยสละไมเหนแกตว และหมนใฝหาความร ทงหมดทกลาวมานเปนคณสมบตของผมจรยธรรม ซงความสมบรณทงหมดอยทความยตธรรม

หลกการปฏบตศาสนาสอนวา กจการงานตาง ๆ ทจะทำานน มความเหมาะสมกบตนเอง

และสงคม ขณะเดยวกนตองออกหางจากการงานทไมด ทสรางความเสอมเสยอยางสนเชง

สวนการประกอบคณงามความดอน ๆ การถอศลอด การนมาซ และสงทคลายคลงกบสงเหลาน เปนการแสดงใหเหนถงการเปนบาวทจงรกภกด และปฏบตตามบญชาของพระองค กฎเกณฑและคำาสอนของศาสนา ทำาหนาทคอยควบคมความประพฤตของมนษย ทงทเปนหลกศรทธา หลกปฏบตและจรยธรรม

เราอาจกลาวไดวาผทละเมดคำาสงตาง ๆ ของศาสนา มไดถอวาเขาเปนผทศรทธาอยางแทจรง หากแตเขากระทำาการตาง ๆ ไปตามอารมณและความตองการใฝตำาของเขาเทานน เอง

ศาสนาอสลามในความหมายของอล - กรอาน นน หมายถง "แนวทางในการดำาเนนชวต ทมนษยจะปราศจากมนไมได" สวนความแตกตางระหวางศาสนากบกฎของสงคมนน คอศาสนาไดถกประทานมาจากพระผเปนเจา สวนกฎของสงคมเกดขนจากความคดของมนษย อกนยหนง ศาสนาอสลามหมายถง การดำาเนนของสงคมทเคารพตออลลอห และเชอฟงปฏบตตามคำาบญชาของพระองค

อลลอฮ ทรงตรสเกยวกบศาสนาอสลามวา "แทจรง ศาสนา ณ อลลอฮ คออสลาม และบรรดาผทไดรบคมภรมไดขดแยงกน นอกจากภายหลงทความรมาปรากฏแกพวกเขาเทานน ทงนเนองจากความอจฉารษยาระหวางพวกเขาเอง และผใดปฏเสธตอบรรดาโองการของอลลอฮแลวไซร แนนอน อลลอฮทรงเปนผทรงรวดเรวในการชำาระ" (อลกรอาน อาลอมรอน:19)

105

ศาสนวนย นตศาสตรและการพพากษา1.วาญบ คอหลกปฏบตภาคบงคบทมกลลฟ (มสลมผอยในศาสน

นตภาวะ) ทกคน ตองปฏบตตาม ผทไมปฏบตตามจะตองถกลงทณฑ เชนการปฏบตตาม ฐานบญญตของอสลาม (รกน) ตาง ๆ การศกษาวทยาการอสลาม การทำามาหากนเพอเลยงดครอบครว เปนตน

2.ฮะรอม คอกฏบญญตหามทมกลลฟทกคนตองละเวน ผทไมละเวนจะตองถกลงทณฑ

3.ฮะลาล คอกฏบญญตอนมตใหมกลลฟกระทำาได อนไดแก การนกคด วาจา และการกระทำาทศาสนาไดอนมตให เชน การรบประทานเนอปศสตวทไดรบการเชอดอยางถกตอง การคาขายโดยสจรตวธ การสมรสกบสตรตามกฏเกณฑทไดระบไว เปนตน

4.มสตะฮบ หรอทเรยกกนตดปากวา ซนนะฮ (ซนนะห, ซนนต) คอกฏบญญตชกชวนใหมสลม และมกลลฟกระทำา หากไมปฏบตกไมไดเปนการฝาฝนศาสนวนย โดยทวไปจะเกยวของกบหลกจรยธรรม เชนการใชนำาหอม การขรบเลบใหสนเสมอ การนมาซนอกเหนอการนมาซภาคบงคบ

5.มกรฮ คอกฏบญญตอนมตใหมกลลฟกระทำาได แตพงละเวน คำาวา มกรห ในภาษาอาหรบมความหมายวา นารงเกยจ โดยทวไปจะเกยวของกบหลกจรยธรรม เชนการรบประทานอาหารทมกลนนารงเกยจ การสวมเสอผาอาภรณทขดตอกาลเทศะ เปนตน

6.มบาฮ คอสงทกฏบญญตไมไดระบเจาะจง จงเปนความอสระสำาหรบมกลลฟทจะเลอกกระทำาหรอละเวน เชนการเลอกพาหนะ อปกรณเครองใช หรอ การเลนกฬาทไมขดตอบทบญญตหาม

ฐานบญญตอสลาม (รกน) ของซนนย

106

1.การปฏญาณตนวาไมมพระเจาอนใดนอกจากอลลอหและมฮมมดเปนศาสนทตของอลลอห

2.ดำารงการละหมาด วนละ 5 เวลา3.จายซะกาต4.ถอศลอดในเดอนรอมะฎอนทกป5.บำาเพญฮจญ หากมความสามารถ

ศาสนาพราหมณฮนด

สญลกษณ โอม สญลกษณของศาสนาฮนด หมายถงพระตรมรตเทพเจา“ ”ผเปนใหญทง 3

ศาสนาฮนด หรอ ศาสนาพราหมณ-ฮนด เปนศาสนาเกดทดนแดนชมพทวปกอนพทธศาสนา ซงไมปรากฏแนชดวาใครเปนศาสดา มคมภรศาสนาเรยกวา พระเวท มพฒนาการสบตอยาวนาน นบจากลทธพราหมณ จนถงยคทเรยกวาศาสนาฮนด จงมกเรยกรวมๆ กนวา ศาสนาพราหมณ-

107

ฮนด ศาสนาพราหมณ-ฮนดเปนศาสนาทมผนบถอมากเปนอนดบท 4 ของโลก มจำานวนประมาณ 900 ลานคน[1] [2]

ศาสนานนบถอเทพเจาหลายองค เรยกวา "พหเทวนยม" เทพเจาแตละองคในแตละยคสมย มบทบาท และตำานานตางกนไป ในแตละทองถนยงมความเชอเกยวกบเทพเจาองคหนงๆ แตกตางกนไปดวย โดยทวไปถอวาชาวฮนดเชอวามเทพเจาสงสด ทไดอวตารแยกรางออกมาเปน 3 องค คอ พระพรหม [3] ซงเปนผสรางโลก พระศวะ เปนผทำาลาย และพระวษณ หรอ พระนารายณ เปนผปกปองและรกษาโลก

ประวตศาสนาพรามณ-ฮนด เปนศาสนาทเกาแกทสดในโลก ในตอนแรกเรม

เรยกตวเองวา พราหมณ ตอมาศาสนาไดเสอมความนยมลงระยะหนง” ”เนองจากอทธพลของศาสนาพทธ จนมาในชวงพทธศตวรรษท 13 ศงกราจารยไดปฏรปศาสนาโดยแตงคมภรปราณะลดความสำาคญของศาสนาพทธ และนำาหลกปฏบตรวมทงหลกธรรมของศาสนาพทธบางสวนมาใชและฟ นฟปรบปรงศาสนาพราหมณเปนใหเปนศาสนาฮนด โดยคำาวา ฮนด เปนคำาท“ ”ใชเรยกชาวอารยนทอพยพเขาไปตงถนฐานในลมแมนำาสนธ และเปนคำาทใชเรยกลกผสมของชาวอารยนกบชาวพนเมองในชมพทวป และชนพนเมองนไดพฒนาศาสนาพราหมณโดยการเพมเตมเทพเจาทองถนดงเดมลงไป เนองจากเวลานนสงคมอนเดย แตกแยกอยางมากเนองจากอทธพลของพทธศาสนาในประเทศอนเดยทมลกษณะเปนกงพหเทวนยม คอนยมนบถอเทวดา ทำาใหทางตอนเหนอนบถอพระศวะซงเปนเทพแหงภเขาหมาลย ทางตอนใตชาวประมงนบถอวษณซงเปนเทพทใหฝนและพาย ชาวปานบถอพระนรทธ และตอนกลางนบถอพระพฆเนตร คนอนเดยเวลานนเรมไมนบถอศาสนาพราหมณเปนจำานวนมากขน เมอตองการรวมชาต เมอครงขบไลราชวงศโมกลของอสลามทเขามายดครองและสงเขนฆาพระสงฆคมภรและวดในพระพทธศาสนาจนแทบสญสนไปจากอนเดย จงรวมเทพเจาแตละทองถนตางๆมารวมเปนหนงเดยวกนกบศาสนาพราหมณ แลวเรยกศาสนาของ

108

ใหมนวา ศาสนาฮนด เพราะฉะนนศาสนาพราหมณจงมอก ชอในศาสนา“ ”ใหมวา ฮนด จนถงปจจบนน“ ”

พระพทธศาสนากเกดขนทามกลางสงคมพราหมณ แมแตพระพทธเจาและพทธสาวกสมยแรกๆ กเคยนบถอลทธพราหมณหรอเคยเกยวของกบวรรณะพราหมณมากอน และในนทานชาดก และเรองราวเกยวกบศาสนาพทธและพระพทธเจา กมกจะมพราหมณเขามาเกยวของ จงกลาวไดวา ศาสนาพทธและพราหมณ จงมอทธพลตอกนและกน

ในศาสนาพราหมณ [4] คำาวา พราหมณ หมายถง คนในวรรณะทสงทสดของสงคมอนเดย มหนาทสอนความรเกยวกบพระเวทและทำาหนาทตดตอเทพเจา ผทเปนพราหมณเปนโดยกำาเนด คอบตรของพราหมณกจะมสถานภาพเปนพราหมณดวย

แนวคดคำาสอน [5]

ศวลงคเปนความคดทพราหมณในสมยกอนคดกนขนมาเพอแสดงเปนสญลกษณ มใชความปรารถนาของพระศวะทจะใหพราหมณนบถอศวลงค หรอโยนสำาหรบลทธศกต การบชาพระศวะสามารถทำาไดดวยการกระทำาความดเพอถวายแกพระศวะ ผทปรารถนาทจะกลบเขาสความเปนอาตมนหรอตรสรสามารถทำาไดโดยการทำาสมาธ และใหคดวารางกายนเรากละในทสดกจะตรสรและมแสงเปนจดกลมๆเปนฝอยๆสขาวคลายนำาหมก ขนาดประมาณ 3 มลลเมตรบางอนกเลกกวา และมแสงเปนรปคลายดาวกระจายขนาดประมาณครงนว แสงทเหนจะมนำาหนก มลกษณะเปนกอน เมอกระทบวตถสามารถเดงกลบได การตรสรของศาสนาพราหมณคอ "การรวากายนไมใชของเรา"

ชนชน-วรรณะวรรณะพราหมณ คอ ผทำาพธกรรม มหนาทตดตอกบเทพเจา สงสอน

ศาสนาและประกอบพธกรรมแกประชาชนทกวรรณะ รวมถงมหนาทศกษา

109

จดจำาและสบตอคมภรพระเวท วรรณะนเชอวากำาเนดมาจากปากของพระพรหม

วรรณะกษตรย คอ กษตรยหรอนกรบ ทำาหนาทปองกนชาตบานเมอง และทำาศกสงคราม วรรณะนเชอมากำาเนดมาจากหนาอกของพระพรหม

วรรณะแพศย คอ ผประกอบพาณชกรรม เกษตรกรรม ซงเปนวรรณะของคนสวนใหญในสงคม วรรณะนเชอวากำาเนดมาจากมอของพระพรหม

วรรณะศทร คอ กรรมกร วรรณะนเชอวากำาเนดมาจากเทาของพระพรหม

- ถามการแตงงานขามวรรณะ บตรทเกดมากจะกลายเปน จณฑาล (ในภาษาไทยคอ กาลกณ) เปนผอยนอกวรรณะซงเปนทรงเกยจของทกวรรณะ

- สวนในอนโดนเซยจะไมคอยเครงวรรณะเหมอนกบในอนเดย- หนงสอบางเลมกลาววา วรรณะพราหมณ, กษตรย และแพศย เปน

วรรณะของคนอารยน คอชนผวขาวผรเรมศาสนา สวนวรรณะศทร เปนของคนดราวเดยน ชนผวดำาชนพนเมองเกาของอนเดย

นกายศาสนาฮนด ทสบเนองจากศาสนาพราหมณนบเปนศาสนาทเกาแกมาก

ทสด ไดแบงออกเปนหลายนกายทสำาคญ เชน1. นกายไวศณพ (Vishnav) เปนนกายทนบถอพระวษณเจาเปน

เทพองคสงสด เชอวาวษณสบปาง หรอนารายณ ๑๐ ปางอวตารลงมาจต มพระลกษมเปนมเหส มพญาครฑเปนพาหนะ นกายนมอทธพลมากในอนเดยภาคเหนอและภาคกลาง ของประเทศ นกายนเกดเมอ พ.ศ. ๑๓๐๐ สถาปนาโดยทานนาถมน (Nathmuni)

2. นกายไศวะ (Shiva) เปนนกายทเกาทสด นบถอพระศวะเปนเทพเจาสงสด พระศวะเปนเทพทำาลายและสรางสรรคดวย สญลกษณ อยางหนงแทนพระศวะคอศวลงคและโยนกไดรบการบชา เชน องคพระศวะ นกาย

110

นถอวาพระศวะเทานนเปนเทพสงสดแมแตพระพรหม, พระวษณกเปนรองเทพเจาพระองคน นกายนเชอวา วญญาณเปนวถทางแหงการหลดพนมากกวาความเชอในลทธภกด นกายนจะนบถอพระศวะและพระนางอมาหรอกาลไปพรอมกน

3. นกายศกต (Shakti) เปนนกายทนบถอพระเทว หรอพระชายาของมหาเทพ เชน สรสวด พระลกษม พระอมา เจาแมทรคา และเจาแมกาลซงเปนชายาของมหาเทพทงหลาย เปนผทรงกำาลงหรออำานาจของเทพสามไว จงเรยกวา ศกต (Power) นกายนเปนทนยมในรฐเบงกอล และรฐอสสม เปนตน

4. นกายคณะพทยะ (Ganabadya) นกายนนบถอพระพฆเณศเปนเทพเจาสงสด ถอวาพระพฆเนศเปนศนยกลางแหงเทพเจาทงหมดในศาสนา เชอวาเมอไดบชาพระพฆเนศอยางเครงครด กเทากบไดบชาเทพอนๆ ครบทกพระองค

5. นกายสรภทธะ (Sarabhadh) เปนนกายขนาดเลก ในสมยกอนบชาพระอาทตย (สรยะ) มผนบถอมากในอดต ปจจบนมจำานวนนอย นกายนมพธอยางหนงคอ กายตร หรอ กายาตร (Gayatri) ถอวามอำานาจศกดสทธ คอการกลบมาของพระอาทตยเปนฤๅษวศวามตร

6. นกายสมารธะ (Samardha) เปนนกายทใหญพอสมควร นบถอทกเทพเจาทกพระองคในศาสนา ฮนด ความเชอแบบนเปนทนยมอยางแพรหลาย เพราะสามารถบชาเจาไดตามตองการ

ยงมนกายอนๆอกมากมาย และแยกยอยออกไปอก เชนเดยวกบศาสนาพทธ และศาสนาครสต ทมนกายนอย-ใหญ แตกแขนงออกมาอกนบไมถวน