7/29/2019 Vera Katz, Drutveni i ekonomski razvoj Bosne i Hercegovine 1945-1953.docx

1/4

Univerzitet u Sarajevu

Filozofski fakultet

Odsjek za historiju

Vera Katz, Drutveni i ekonomski razvoj Bosne i Hercegovine 1945-

1953

(prikaz knjige)

Mentor: prof. dr. Husnija Kamberovi Student: Mirza Dananovi

Sarajevo, 2011. godine

7/29/2019 Vera Katz, Drutveni i ekonomski razvoj Bosne i Hercegovine 1945-1953.docx

2/4

1

Vera Katz, Drutveni i ekonomski razvoj Bosne i Hercegovine 1945-1953, Sarajevo, Institut

za istoriju, 2011, 431 str. (Historijske monografije, knj. 6)

Knjiga Drutveni i ekonomski razvoj Bosne i Hercegovine 1945-1953 autorice

Vere Katz predstavlja njenu doktorsku disertaciju, odbranjenu na Filozofskom fakultetuUniverziteta u Sarajevu u aprilu 2006. godine. Knjigu ini Uvod, zatim pet tematskih poglavlja,

Zakljuak, saetak na engleskom jeziku, popis koritenih izvora i literature, popis kratica, te

iscrpni indeksi osobnih imena i geografskih pojmova. Na kraju knjige prezentirani su osnovni

biografski podaci o autorici.

Na poetku knjige, u Uvodu, autorica pored uvoda u problematiku i obrazloenja

predmeta istraivanja i njegove strukture, te metodologije koritene u radu na ovoj knjizi,

analizira i prisutnost ove teme u historiografiji. U prvom poglavlju autorica je dala neke osnovne

podatke o Bosni i Hercegovini kao to su povrina, poloaj, geografske odlike i kratak osvrt na

prolost zemlje, a neto vie panje posveeno je prirodnim bogatstvima zemlje i stanju privrede

nakon Drugog svjetskog rata. U istom poglavlju analizirana je i demografska slika BiH i to prema

rezultatima popisa stanovnitva izvrenih izmeu 1921. i 1953. godine, a posebna panja

posveena je broju stradalih tokom rata. Analizirana je struktura stanovnitva prema spolu, broju

domainstava i lanova u njima, starosnoj dobi, duini trajanja ivota, pismenosti i strunoj

spremi, nacionalnosti itd, a rezultati dobijeni u pojedinim kategorijama usporeeni su sa

rezultatima popisa ostalih republika, to nam daje mogunost utvrivanja pozicije BiH u

jugoslovenskim okvirima. U drugom poglavlju predstavljen je poloaj BiH kao ravnopravne

federalne jedinice u novoj dravi, ali i sva neslaganja i razmimoilaenja unutar Komunistike

partije Jugoslavije koja su prethodila ostvarenju takve pozicije. U nastavku teksta prati se proces

uspostave i organizacije nove vlasti nakon okonanja sukoba, a potom i itav niz modela

unutranje administrativno-teritorijalne organizacije BiH. Upravo na ovim pitanjima mogu se

vidjeti svi problemi procesa tranzicije iz jednog sistema u drugi, a da bi se bolje shvatili ovi

problemi autorica analizira sastav partijskog lanstva vodeeg reima u BiH. Ova dva poglavlja

su zapravo samo uvod u osnovnu temu ove knjige, kojoj e vie panje biti posveeno u

narednim poglavljima.

Tree poglavlje prati proces preuzimanja privrednih kapaciteta zemlje, koje je poelo

jo za vrijeme trajanja ratnih sukoba. Stvaranje dravne svojine, provoenje monetarne politike i

7/29/2019 Vera Katz, Drutveni i ekonomski razvoj Bosne i Hercegovine 1945-1953.docx

3/4

2

uspostava dravnog monopola nad prodajom nekih proizvoda, trebali su omoguiti prijeko

potrebne prihode za obnovu ratom unitene privrede, ali i snabdijevanje osiromaenog

stanovnitva. Kraj rata otvorio je nove perspektive za obnovu zemlje, a nova vlast je kao svoje

prioritete odredila obnovu rudnika, industrijskih i energetskih pogona. S ciljem poveanja

produktivnosti uvedene su stimulacije radnicima u vidu osnovnih ivotnih namirnica, a kako bi se

zadovoljile potrebe privrede za kvalifikovanom radnom snagom organizirani su struni teajevi.

Ubrzana industrijalizacija i velik priliv stanovnika u gradove stvorili su, pored potekoa sa

snabdijevanjem osnovnim ivotnim namirnicama, i druge probleme, a naroito je bilo izraeno

stambeno pitanje. Osnovna odlika privrednog stanja Bosne i Hercegovine je siromatvo, koje ni u

ovom periodu nije smanjeno, jer je upravo nagli proces industrijalizacije iao na raun ivotnog

standarda stanovnitva.

etvrto poglavlje predstavlja najvaniji dio knjige i s razlogom mu je dato najvie

prostora. Nakon preuzimanja kontrole nad svim privrednim tokovima u zemlji nova vlast je

zapoela sa planiranjem privrednog razvoja zemlje. Teite razvoja zemlje stavljeno je na proces

industrijalizacije i elektrifikacije, a ciljevi i naini na koje je trebalo ostvariti iste bili su navedeni

u Prvom petogodinjem planu, usvojenom u aprilu 1947. godine. U ovom planu, pored ciljeva na

saveznom, postavljeni su i zadaci koji su trebali biti ostvareni i na republikom nivou, a samim

time i u Bosni i Hercegovini. Petogodinji plan Narodne Republike Bosne i Hercegovine usvojen

u junu 1947. godine, kao i savezni, bio je vrlo detaljan i ambiciozan, a pored zacrtanih privrednih

ciljeva, sadravao je i ciljeve koje je trebalo ostvariti i u nauci, kulturi, obrazovanju, zdravstvu,

trgovini i snabdijevanju. Odgovornost za realizaciju plana snosila je Vlada NR BiH, a specijalne

zadatke na ostvarenju zacrtanih ciljeva imale su partijske organizacije, a podrazumijevale su

agitacijske i propagandne aktivnosti u cilju motivacije stanovnika za rad na ispunjavanju

zacrtanih ciljeva. Meutim, realizacija plana, kako na saveznom tako i na republikom nivou, bila

je daleko ispod oekivanja. U ovom poglavlju prezentirana je realizacija plana u Bosni i

Hercegovini, iji su rezultati uporeeni sa onim ostvarenim u ostalim republikama, to namomoguava bolje sagledavanje ukupnog razvoja Bosne i Hercegovine u ovom periodu. Razlozi za

ovakvo podbacivanje su brojni, a autorica posebno istie preambiciozno postavljene ciljeve, koje

je realno bilo teko ostvariti, zatim este promjene administrativno-teritorijalne podjele te

reorganizacije dravno-upravnog aparata, to je dovodilo do stalnog mijenjanja nadletava u

upravljanju, ali i sukob sa SSSR-om.

7/29/2019 Vera Katz, Drutveni i ekonomski razvoj Bosne i Hercegovine 1945-1953.docx

4/4

3

Poto realizacija planova nije ila kako se oekivalo, izvrene su neke promjene

sankcionirane donoenjem Ustavnog zakona 1953. godine, kada zapoinje proces prelaska na

samoupravni socijalizam. Ove promjene, opisane u petom poglavlju, oznaavaju kraj perioda

kojim se autorica bavila u ovoj knjizi, a koji je okarakterisala kao tranzicijski.

Tranzicija je pojam koji je najvjerovatnije najvie puta spomenut u ovoj knjizi, a tim

pojmom autorica je okarakterisala itav ovaj period. Koristei obimnu izvornu grau i brojnu

literaturu autorica u ovoj knjizi prati osmogodinji proces transformacije predratnog graanskog

u socijalistiko drutvo, uporedo sa procesom uspostavljanja i izgradnje nove vlasti, koja je i

sama prola kroz nekoliko faza. Iako je tema ove knjige ograniena na vremenski period od 1945.

do 1953. godine, pojediniprocesi su zapoeli jo u ranijem, ratnom periodu, pa je i autorica bila

primorana da povremeno izae iz zadatog vremenskog okvira. Knjiga obiluje detaljnim

drutvenim i ekonomskim podacima o Bosni i Hercegovini, najee tabelarno prikazanim, a

posebna vrijednost ove knjige ogleda se u injenici da su svi ovi podaci uporeeni sa

odgovarajuim u ostalim republikama. To nam daje mnogo bolju sliku o stvarnom poloaju

Bosne i Hercegovine u navedenom periodu, ali i omoguava lake uoavanje faza u procesu

tranzicije iz jednog sistema u drugi. Ova knjiga daje vjernu sliku jednog perioda iz prolosti

Bosne i Hercegovine, a njena vrijednost je jo i vea kada se uzme u obzir injenica, koju navodi

i sama autorica, da literatura za naznaeni period nije osobito obimna.