Uznawanie, metody wyceny, zakres ujawniania i sposób ...knmanager.ue.wroc.pl/publikacje_pliki/instrumenty_finansowe_w... · przeklasyfikowane do kategorii DDS, i co za tym idzie

Uznawanie, metody wyceny, zakres Uznawanie, metody wyceny, zakres

ujawniania i sposób prezentacji instrumentów ujawniania i sposób prezentacji instrumentów

finansowych w sprawozdaniu finansowymfinansowych w sprawozdaniu finansowym

Wojciech Gudaszewski, Wojciech Wasilewski

Wrocław, 17 grudnia 2002

AGENDA

WprowadzenieWprowadzenie

Podstawowe definicje i pojęciaPodstawowe definicje i pojęcia

Zasady uznawania instrumentów finansowychZasady uznawania instrumentów finansowych

Metody wyceny instrumentów finansowychMetody wyceny instrumentów finansowych

Rachunkowość zabezpieczeńRachunkowość zabezpieczeń


Stworzenie przez IASC IASC (Międzynarodowy Komitet Standardów Rachunkowości) oraz IOSCO IOSCO (Międzynarodową Organizację Komisji Papierów Wartościowych) standardów rachunkowości instrumentów finansowych:

MSR 32MSR 32 „Instrumenty finansowe: ujawnianie i prezentacja” (obowiązuje od 1 stycznia 1996 r.)

MSR 39MSR 39 „Instrumenty finansowe: ujmowanie i wycena” (obowiązuje od 1 stycznia 2001 r.)

MSR 32reguluje zasady:

podziału instrumentów finansowych na zobowiązania i kapitał podziału instrumentów finansowych na zobowiązania i kapitał oraz klasyfikacji odnośnych odsetek, dywidend oraz zysków i oraz klasyfikacji odnośnych odsetek, dywidend oraz zysków i stratstrat

wyodrębniania elementu zobowiązaniowego i kapitałowego w wyodrębniania elementu zobowiązaniowego i kapitałowego w złożonych instrumentach finansowychzłożonych instrumentach finansowych

kompensowania aktywów finansowych ze zobowiązaniami kompensowania aktywów finansowych ze zobowiązaniami finansowymifinansowymi

ujawniania informacji na temat instrumentów finansowychujawniania informacji na temat instrumentów finansowych

MSR 39wprowadził:

kompleksowe zasady ujmowania i wyceny kompleksowe zasady ujmowania i wyceny instrumentów finansowych w sprawozdaniach instrumentów finansowych w sprawozdaniach finansowych, w tym w szczególności:finansowych, w tym w szczególności:

zasady identyfikacji i wydzielania zasady identyfikacji i wydzielania instrumentów pochodnych wbudowanych w instrumentów pochodnych wbudowanych w inne instrumentyinne instrumenty orazoraz

zasady rachunkowości zabezpieczeńzasady rachunkowości zabezpieczeń


MSR 32 i MSR 39 są jedynie rozwiązaniem przejściowym

trwają prace nad nowym standardem „Rachunkowość „Rachunkowość instrumentów finansowych i podobnych pozycji”instrumentów finansowych i podobnych pozycji”wprowadzającym daleko idące zmiany dotyczące ujęcia i wyceny instrumentów finansowych

MSR 39 obowiązuje krajowe publiczne grupy kapitałowe, a od roku 2005 obejmie wszystkie spółki giełdowe UE, nawet te sporządzające sprawozdania jednostkowe


Nowe pojęcia w znowelizowanej ustawie o rachunkowości:Nowe pojęcia w znowelizowanej ustawie o rachunkowości:instrumenty finansoweinstrumenty finansoweaktywa finansowe i pieniężneaktywa finansowe i pieniężnezobowiązania finansowezobowiązania finansoweaktywa kapitałoweaktywa kapitałowe

Znowelizowana ustawa o rachunkowości porusza kwestie:Znowelizowana ustawa o rachunkowości porusza kwestie:złożonych instrumentów finansowychzłożonych instrumentów finansowychrachunkowości zabezpieczeńrachunkowości zabezpieczeń


ze względu na ciągłe modyfikacje MSR znowelizowana ustawa o rachunkowości zawiera jedynie podstawowe zasady uznawania i wyceny instrumentów finansowych

szczegółowe zagadnienia reguluje rozporządzenie rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 12 grudnia 2001 r. w sprawie Ministra Finansów z dnia 12 grudnia 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad uznawania, metod wyceny, szczegółowych zasad uznawania, metod wyceny, zakresu ujawniania i sposobu prezentacji instrumentów zakresu ujawniania i sposobu prezentacji instrumentów finansowychfinansowych


znowelizowana ustawa podaje kryteria jakie musi spełniać dany instrument, aby być uznanym za instrument finansowy. Ustawa zawiera definicję instrumentu finansowego.

Instrument finansowyInstrument finansowy - kontrakt, który powoduje powstanie aktywów finansowychaktywów finansowych u jednej ze stron i zobowiązania finansowegozobowiązania finansowego albo instrumentu kapitałowegoinstrumentu kapitałowegou drugiej ze stron pod warunkiem, że z kontraktu zawartego między dwiema lub więcej stronami jednoznacznie wynikają skutki gospodarczewynikają skutki gospodarcze, bez względu na to, czy wykonanie praw lub zobowiązań wynikających z kontraktu ma charakter bezwarunkowy albo warunkowy


CECHY INSTRUMENTU FINANSOWEGO:

jest on kontraktemkontraktem (umową); ustawa nie precyzuje, jaka musi być forma prawna tej umowy (pisemna lub ustna)

skutkiem instrumentu finansowego jest powstanie powstanie aktywów finansowychaktywów finansowych przy jednoczesnym powstaniu u drugiej strony kontraktu, zobowiązania finansowego lub zobowiązania finansowego lub instrumentu kapitałowegoinstrumentu kapitałowegoz zawarciem umowy, jaką jest instrument finansowy, związane są określone skutki gospodarczeskutki gospodarcze i to niezależnie od charakteru kontraktu


umowa powinna określać skutki gospodarcze, tzn. zawierać postanowienia dotyczące kwoty, kwoty, terminu i stopnia pewności wpływów terminu i stopnia pewności wpływów i wydatkówi wydatków (wg. MSR 32)

skutki gospodarcze w rozumieniu MSR 32 to nie tylko określone korzyści ekonomiczne (aktywa) lub obowiązek wykonania przyszłych świadczeń (zobowiązanie), ale także ryzyko z nimi związane


Przykład 1

Jednostka emitując obligacje zawiera umowę z inwestorami, na mocy której po jej stronie powstanie zobowiązanie do wykupu długu w przyszłościzobowiązanie do wykupu długu w przyszłości, a po stronie inwestorów powstają aktywa finansowe w postaci aktywa finansowe w postaci zakupionych za gotówkę papierów wartościowychzakupionych za gotówkę papierów wartościowych

Zobowiązanie Zobowiązanie finansowefinansowe

Aktywa Aktywa finansowefinansowe


Przykład 2

Kupując akcje przedsiębiorstwa „X” zawiera się umowę, na mocy której otrzymuje się aktywa finansoweaktywa finansowe(zakupione za gotówkę akcje) będące instrumentem instrumentem kapitałowymkapitałowym dla jednostki „X” (elementem kapitału)

Instrument Instrument kapitałowykapitałowy

Aktywa Aktywa finansowefinansowe

Podstawowe definicje i pojęciaPodstawowe definicje i pojęciaElementy składowe instrumentów finansowych

I STRONA KONTRAKTU

Zobowiązania finansowe

Instrumenty finansowe

Instrumenty kapitałowe

Instrumenty pochodne

II STRONA KONTRAKTU Aktywa finansowe


instrumenty finansowe mogą mieć więc charakter zobowiązaniazobowiązania lub kapitałukapitału i domaga się ich osobnego potraktowania w księgach emitenta

Instrumenty mające jednocześnie element zobowiązania i kapitału określane są jako instrumenty złożoneinstrumenty złożone

ustawa nie używa sformułowania „instrument instrument pochodnypochodny”, wskazuje natomiast na istnienie„kontraktów dotyczących instrumentów finansowych „kontraktów dotyczących instrumentów finansowych służących ograniczaniu ryzyka”służących ograniczaniu ryzyka”

Podstawowe definicje i pojęcia

INSTRUMENTY FINANSOWEINSTRUMENTY FINANSOWEINSTRUMENTY FINANSOWE

Podstawowe definicje i pojęcia

Instrumenty pierwotneInstrumenty pierwotne

INSTRUMENTY PIENIĘŻNEdepozyty gotówkowedepozyty gotówkowe

obligacje, pożyczki, akcjeobligacje, pożyczki, akcjenależności / zobowiązanianależności / zobowiązania

INSTRUMENTY NIEPIENIĘŻNE

weksel płatny w obligacjachweksel płatny w obligacjach

Instrumenty pochodneInstrumenty pochodne

forwardforwardfuturesfutures

opcje finansoweopcje finansoweswapyswapy

capscaps, , floors floors i i collarscollars

Instrumenty złożone

obligacje zamienneobligacje zamienneobligacje wymienneobligacje wymienne

obligacje dwuwalutoweobligacje dwuwalutoweobligacje z opcją obligacje z opcją

wcześniejszej spłatywcześniejszej spłaty

Podstawowe definicje i pojęciaPodstawowe definicje i pojęciaInstrumenty pierwotne

Instrumenty pieniężne

• to aktywa bądź zobowiązania finansowe, które zostaną otrzymane lub zapłacone przez jednostkę w ustalonej lub możliwej do ustalenia kwocie

• w rezultacie ich wykonania dochodzi do powstania powstania skutków gospodarczych w postaci przyszłych skutków gospodarczych w postaci przyszłych płatnościpłatności, które stanowią zwrot z inwestycji dla ich posiadacza, a koszt dla ich wystawcy (uwzględnienie wartości pieniądza w czasie)

Podstawowe definicje i pojęciaPodstawowe definicje i pojęciaInstrumenty pierwotne

Instrumenty niepieniężne

• kontrakty, w przypadku których korzyści ekonomiczne mają postać aktywów finansowych innych niż środki pieniężne

• przykładem jest weksel płatny w obligacjach SP (daje posiadaczowi prawo do otrzymania obligacji SP, a na wystawcę nakłada obowiązek przekazania tych obligacji)

Podstawowe definicje i pojęciaPodstawowe definicje i pojęciaInstrumenty pochodne

Instrumenty pochodne – instrumenty finansowe, których:

•• wartość zależna jest od zmiany wartości instrumentu wartość zależna jest od zmiany wartości instrumentu bazowegobazowego, to jest określonej stopy procentowej, ceny papieru wartościowego lub towaru, kursu wymiany walut, indeksu cen lub stóp, oceny wiarygodności kredytowej lub indeksu kredytowego albo innej podobnej wielkości i

•• nabycie nie powoduje poniesienia żadnych wydatków nabycie nie powoduje poniesienia żadnych wydatków początkowych albo wartość netto tych wydatków jest niskapoczątkowych albo wartość netto tych wydatków jest niska w porównaniu do wartości innych rodzajów kontraktów, których cena podobnie zależy od zmiany warunków rynkowych, i

•• rozliczenie nastąpi w przyszłościrozliczenie nastąpi w przyszłości

Podstawowe definicje i pojęciaPodstawowe definicje i pojęciaInstrumenty kapitałowe

Instrumenty kapitałoweInstrumenty kapitałowe -- kontrakty, z których wynika:kontrakty, z których wynika:

prawo do majątku jednostkiprawo do majątku jednostki, , pozostałego po pozostałego po zaspokojeniu lub zabezpieczeniu wszystkich zaspokojeniu lub zabezpieczeniu wszystkich wierzycieliwierzycieli, a także , a także

zobowiązanie się jednostki do wyemitowania lub zobowiązanie się jednostki do wyemitowania lub dostarczenia własnych instrumentów kapitałowychdostarczenia własnych instrumentów kapitałowych, a , a w szczególności udziały, opcje na akcje własne lub w szczególności udziały, opcje na akcje własne lub warrantywarranty

Podstawowe definicje i pojęciaPodstawowe definicje i pojęciaInstrumenty kapitałowe

Instrumenty kapitałoweInstrumenty kapitałowe obejmują:

akcje zwykłe emitenta

prawa poboru

warranty

opcje subskrypcji lub zakupu akcji zwykłych jednostki gospodarczej będącej ich wystawcą

Podstawowe definicje i pojęciaPodstawowe definicje i pojęciaZobowiązania finansowe

Zobowiązania finansoweZobowiązania finansowe to zobowiązania jednostki do to zobowiązania jednostki do wydania aktywów finansowych albo do wymiany wydania aktywów finansowych albo do wymiany instrumentu finansowego z inną jednostką, na instrumentu finansowego z inną jednostką, na niekorzystnychniekorzystnych warunkachwarunkach

Podstawową cechą zobowiązania finansowego jest Podstawową cechą zobowiązania finansowego jest powstanie obowiązku, który będzie uregulowany drogą powstanie obowiązku, który będzie uregulowany drogą wydania części majątku finansowego lub drogą wymiany na wydania części majątku finansowego lub drogą wymiany na inny instrument finansowy na potencjalnie niekorzystnych inny instrument finansowy na potencjalnie niekorzystnych warunkach (poprzez zapłatę przez jednostkę środków warunkach (poprzez zapłatę przez jednostkę środków pieniężnych lub jej ekwiwalentów)pieniężnych lub jej ekwiwalentów)

Podstawowe definicje i pojęciaPodstawowe definicje i pojęciaZobowiązania finansowe

Typowe zobowiązania finansowe obejmują:

zobowiązania z tytułu dostaw i usług (gdy kontrakt rozliczany jest pieniężnie,bez fizycznej dostawy)

pożyczki / kredyty do spłacenia

odsetki naliczone do zapłacenia

wyemitowane dłużne papiery wartościowe

instrumenty pochodne o ujemnej wartości godziwej na dzień wyceny


PROBLEM PROBLEM kiedy mamy do czynienia z zobowiązaniem finansowym a kiedy z instrumentem kapitałowym?

każdy instrument finansowy, który nie powoduje powstania umownego obowiązku wystawcy do wydania środków pieniężnych lub innego składnika aktywów finansowych lub też wymiany na inny instrument finansowy na potencjalnie niekorzystnych warunkach, jest instrumentem kapitałowym

Podstawowe definicje i pojęciaPodstawowe definicje i pojęciaAktywa finansowe

Aktywa finansoweAktywa finansowe

Aktywa pieniężne

Instrumenty kapitałowe

wyemitowane przez inne jednostki

Prawo do wymiany

instrumentów finansowych z inną jednostką na korzystnych

warunkach

Prawo do otrzymania aktywów

pieniężnych

Podstawowe definicje i pojęciaPodstawowe definicje i pojęciaAktywa finansowe

aktywa finansowe stanowią jeden z głównych elementów instrumentów finansowych

znowelizowana ustawa o rachunkowości podkreśla, że aktywa finansowe stanowią składnik inwestycjijako składnik inwestycji aktywa finansowe podlegają przepisom ustawy, które dotyczą inwestycji

aktywami finansowymi są np: dłużne papiery wartościowe, udzielone pożyczki, akcje i udziały w innych podmiotach, środki pieniężne, instrumenty pochodne o dodatniej wartości godziwej na dzień bilansowy

Podstawowe definicje i pojęciaPodstawowe definicje i pojęciaKlasyfikacja aktywów finansowych

AKTYWA

FINANSOWE

AKTYWAAKTYWA

FINANSOWEFINANSOWE

Przeznaczone Przeznaczone do obrotudo obrotu

(PDO)(PDO)

Inwestycje Inwestycje przetrzymywane przetrzymywane

do terminu do terminu zapadalności zapadalności (UTZ)(UTZ)

Dostępne do Dostępne do sprzedaży sprzedaży (DDS)(DDS)

Kredyty udzielone przez Kredyty udzielone przez jednostkę i jednostkę i

wierzytelności własne wierzytelności własne jednostki jednostki (KWW)(KWW)


przy klasyfikacji aktywów finansowych do poszczególnych grup najważniejszym kryterium jest cel ich nabycia, a także możliwość i prawdopodobieństwo realizacji tego celu przez jednostkę

klasyfikacja do odpowiedniej grupy wiąże się z określonymi konsekwencjami, np. zasadami wycenyzasadami wyceny:

wg zamortyzowanego kosztu i efektywnej stopy zamortyzowanego kosztu i efektywnej stopy procentowejprocentowej (UTZ i KWW) lubwg wartości godziwejwartości godziwej (PDO, DDS)


AKTYWA FINANSOWE PRZEZNACZONE DO OBROTUAKTYWA FINANSOWE PRZEZNACZONE DO OBROTU

aktywa finansowe, które zostały nabyte lub powstały w celu generowania zysków na skutek krótkoterminowych wahań cen

instrumenty pochodne o dodatniej wartości godziwej, które nie spełniają wymogów stawianych instrumentom zabezpieczającym

niemożliwe(!!!) jest przeklasyfikowanie aktywów wcześniej jest przeklasyfikowanie aktywów wcześniej zaliczonych jako przeznaczonych do obrotu do żadnej innej zaliczonych jako przeznaczonych do obrotu do żadnej innej kategorii,kategorii, natomiast możliwe jest dokonywanie przeklasyfikowania z innych kategorii aktywów finansowych jeśli jednostka może udowodnić, że spółka wykorzystała te aktywa w celu realizacji zysków krótkoterminowych


INWESTYCJE UTRZYMYWANE DO TERMINU ZAPADALNOŚCIINWESTYCJE UTRZYMYWANE DO TERMINU ZAPADALNOŚCI

aktywa finansowe o określonych lub możliwych do określenia płatnościach lub ustalonym terminie zapadalności, które jednostka zamierza i jest w stanie utrzymywać w posiadaniu do upływu terminu zapadalności

jednostka musi być w stanie udokumentować swój zamiar utrzymania tych aktywów do terminu zapadalności, jak również musi udowodnić, że zamiar ten może być zrealizowany



jeśli jednostka dokonała sprzedaży aktywa zaklasyfikowanego do tej grupy przez terminem zapadalności to do tej jednostki ma zastosowanie reguła określana jako „„taintingtainting”,”, wtedy:

jednostka nie powinna klasyfikować żadnych aktywów finansowych do grupy UTZ przez okres pozostały do końca bieżącego roku obrotowego oraz przez 2 kolejne lata obrotowewszystkie pozostałe instrumenty z kategorii UTZ muszą zostać przeklasyfikowane do kategorii DDS, i co za tym idzie odpowiednio wycenione



Możliwość kwalifikacji aktywów do grupy UTZ jest traktowana jako przywilej a nie prawo

Do aktywów UTZ można zaliczyć m.in:dłużne instrumenty finansowe zakupione na rynku wtórnymzakupione kredyty i wierzytelności

Nie można zaliczyć do grupy UTZ:nabytych akcji (nie mają określonego terminu zapadalności)opcji na akcje, warrantów, praw poboru (niemożliwa do przewidzenia kwota jaką otrzyma posiadacz)


KREDYTY UDZIELONE I WIERZYTELNOŚCI WŁASNEKREDYTY UDZIELONE I WIERZYTELNOŚCI WŁASNE

aktywa finansowe wytworzone przez jednostkę poprzez dostarczenie pieniędzy, towarów lub realizację usług na rzecz dłużnika, o ile nie zostały zakwalifikowane do kategorii przeznaczonych do obrotu

istotny jest tutaj fakt przekazania dłużnikowi środków istotny jest tutaj fakt przekazania dłużnikowi środków finansowychfinansowych

lokaty złożone w innych instytucjach finansowych lub dłużne instrumenty finansowe, jeśli zostały nabyte na rynku pierwotnym (a więc gdy środki zostały przekazane bezpośrednio do emitenta lub agenta)


KREDYTY UDZIELONE I WIERZYTELNOŚCI WŁASNEKREDYTY UDZIELONE I WIERZYTELNOŚCI WŁASNE

jednostka nie ma możliwości przekwalifikowania do jednostka nie ma możliwości przekwalifikowania do tej grupy aktywów finansowych zaliczonych tej grupy aktywów finansowych zaliczonych wcześniej do innych grupwcześniej do innych grup

Możliwe jest natomiast przeniesienie aktywów z grupy KWW do PDO (przeznaczonych do obrotu) – gdy osiąga się z nich krótkoterminowe zyski dzięki wahaniom krótkoterminowych cen

Klasyfikacja zakupionych dłużnych papierów Klasyfikacja zakupionych dłużnych papierów wartościowychwartościowych

ZAKUPIONE DŁUŻNE PAPIERY WARTOŚCIOWE

ZAKUPIONE DŁUŻNE PAPIERY ZAKUPIONE DŁUŻNE PAPIERY WARTOŚCIOWEWARTOŚCIOWE

Zakupione Zakupione bezpośrednio od bezpośrednio od emitenta emitenta (rynek (rynek

pierwotny)pierwotny)

Zakupione na rynku Zakupione na rynku wtórnymwtórnym

Kredyty udzielone / wierzytelności

własne

Przeznaczone do obrotu

Utrzymywane do terminu

zapadalności

Dostępne do sprzedaży


AKTYWA DOSTĘPNE DO SPRZEDAŻYAKTYWA DOSTĘPNE DO SPRZEDAŻY

klasyfikuje się tu wszelkie aktywa finansowe nie zaliczone do żadnej z poprzednich grup

w szczególności znajdą się tutaj:akcje lub udziały w innych podmiotach, których jednostka nie nabyła w celu realizacji krótkoterminowych zysków spekulacyjnych


INSTRUMENTY POCHODNEINSTRUMENTY POCHODNE

Instrumenty pochodne są zawsze ujmowane w bilansie i Instrumenty pochodne są zawsze ujmowane w bilansie i wyceniane wg wartości godziwejwyceniane wg wartości godziwej

Instrumenty pochodne są zawsze klasyfikowane jako PDO (przeznaczone do obrotu):

aktywa finansoweaktywa finansowe (gdy ich wartość godziwa jest większa od zera)zobowiązania finansowezobowiązania finansowe (gdy ich wartość godziwa jest mniejsza od zera)

Instrumenty pochodne będące instrumentami zabezpieczającymi Instrumenty pochodne będące instrumentami zabezpieczającymi są ujmowane zgodnie z zasadami rachunkowości zabezpieczeńsą ujmowane zgodnie z zasadami rachunkowości zabezpieczeń

Klasyfikacja instrumentów pochodnychKlasyfikacja instrumentów pochodnych

INSTRUMENTY POCHODNEINSTRUMENTY POCHODNEINSTRUMENTY POCHODNE


przeznaczone do obrotu

Zabezpieczenie wartości godziwej

Instrumenty Instrumenty przeznaczone do przeznaczone do

obrotuobrotu

Instrumenty Instrumenty zabezpieczającezabezpieczające

Zabezpieczenie przepływów pieniężnych

Aktywa finansowe przeznaczone do

obrotuZabezpieczenie

inwestycji netto w podmiocie zagranicznym

Wstępne uznawanie instrumentów finansowychWstępne uznawanie instrumentów finansowych

znowelizowana ustawa mówi, że:aktywa finansowe (oraz inne inwestycje) ujmuje się na dzień ich nabycia lub powstaniazobowiązania finansowe i instrumenty kapitałowe, wystawca lub emitent instrumentu finansowego wprowadza do ksiąg rachunkowych na dzień zawarcia kontraktu, w wyniku którego one powstają

PROBLEMPROBLEMczy pojęcia „dzień nabycia lub powstania” oraz czy pojęcia „dzień nabycia lub powstania” oraz „dzień zawarcia” są tożsame?„dzień zawarcia” są tożsame?


PRZYKŁADPRZYKŁADw sytuacji gdy jednostka „X” zawiera 10 listopada w sytuacji gdy jednostka „X” zawiera 10 listopada umowę nabycia obligacji wyemitowanych przez spółkę umowę nabycia obligacji wyemitowanych przez spółkę „Z”, a fizycznie transakcja zostanie zrealizowana 15 „Z”, a fizycznie transakcja zostanie zrealizowana 15 listopada (związane jest to z przelewem pieniędzy i listopada (związane jest to z przelewem pieniędzy i przeniesieniem własności w tym dniu), to w jakim dniu przeniesieniem własności w tym dniu), to w jakim dniu ujmie ten kontrakt jednostka „X” w aktywach ujmie ten kontrakt jednostka „X” w aktywach finansowych i kiedy jednostka „Z” ujmie go w swoich finansowych i kiedy jednostka „Z” ujmie go w swoich zobowiązaniach finansowych? 10 czy 15 listopada?zobowiązaniach finansowych? 10 czy 15 listopada?


PRZYKŁAD (c.d.)PRZYKŁAD (c.d.)w świetlew świetle ustawy o rachunkowości (art.4 ust.2) ustawy o rachunkowości (art.4 ust.2) operacje gospodarcze ujmuje się w księgach operacje gospodarcze ujmuje się w księgach rachunkowych i wykazuje w sprawozdaniu finansowym rachunkowych i wykazuje w sprawozdaniu finansowym zgodnie z ich treścią ekonomicznązgodnie z ich treścią ekonomiczną

w MSR 39 oraz rozporządzeniu MF z dnia 12 grudnia w MSR 39 oraz rozporządzeniu MF z dnia 12 grudnia 2001 przyjęto zasadę ujęcia początkowego. Kontrakt 2001 przyjęto zasadę ujęcia początkowego. Kontrakt powinien być więc ujęty powinien być więc ujęty na dzień jego zawarciana dzień jego zawarcia


aktywa finansowe ujmuje się w księgach na dzień ich nabycia lub powstania według ceny nabycia lub ceny według ceny nabycia lub ceny zakupuzakupu

zobowiązania finansowe i instrumenty kapitałowe ujmuje się w momencie początkowego ujęcia w w wartości nominalnejwartości nominalnej

Wycena instrumentów finansowych

ŚWIATOWE TRENDY W RACHUNKOWOŚCIŚWIATOWE TRENDY W RACHUNKOWOŚCI

odchodzenie od wyceny na podstawie ceny nabycia na rzecz wartości godziwej

prezentacja instrumentów finansowych w sprawozdaniach zgodnie z ich treścią ekonomiczną, a nie wartością historyczną


WARTOŚĆ GODZIWAWARTOŚĆ GODZIWA

kwota, za którą dany składnik aktywów mógłby zostać wymieniony a zobowiązanie uregulowane w wyniku przeprowadzonej na warunkach transakcji rynkowej, pomiędzy zainteresowanymi i dobrze poinformowanymi, niepowiązanymi ze sobą stronami



cena jaką można uzyskać na aktywnym rynku dla danego instrumentu finansowego minus koszty transakcji (np.GPW, CETO lub rynek międzybankowy)

w przypadku posiadanego składnika aktywów, lub zobowiązania które ma być wyemitowane jest to bieżąca cena zakupu (bid)(bid)

w przypadku składnika aktywów, który ma być nabyty lub posiadanego zobowiązania – bieżąca cena sprzedaży ((askask,,offeroffer))



cena ostatnio zawartej transakcjicena ostatnio zawartej transakcji - gdy nie ma możliwości dostępu do bieżących cen rynkowych; pod warunkiem, że nie zaszły od czasu zawarcia ostatniej transakcji znaczące zmiany sytuacji ekonomicznej, które mogłyby wpłynąć na wartość danego instrumentu



W przypadku braku możliwości uzyskania bieżącej ceny rynkowej możliwe jest ustalenie wartości godziwej jako wartości:

oszacowanej przez brokerów zajmujących się transakcjami danymi instrumentamiuzyskanej przez porównanie do bieżącej ceny rynkowej instrumentu posiadającego zasadniczo takie same cechy (gdy rynek jest płynny i aktywny oraz przedsiębiorstwo ma podobny rating)



W przypadku braku możliwości uzyskania bieżącej ceny rynkowej możliwe jest ustalenie wartości godziwej jako wartości: (c.d.)

ustalonej na podstawie analizy zdyskontowanych przepływów pieniężnych

obliczonej na podstawie modeli wyceny, do których dane pochodzą z aktywnych rynków



jeżeli wycena według wartości godziwej nie może być wiarygodnie ustalona, jednostka powinna zamieścić w sprawozdaniu finansowym informacje, które umożliwiłyby ich użytkownikom dokonanie samodzielnej wyceny oszacowania różnicy pomiędzy wartością księgową instrumentów finansowych, a ich wartością godziwą


W odniesieniu do aktywów i zobowiązań finansowych, których wartość podlega bieżącej wycenie wg wartości godziwej zaleca się ujęcie różnicy z wycenyujęcie różnicy z wyceny według jednego z rozwiązań:

1. uwzględnić całą różnicę z wyceny w RZiS za dany okres

2. w RZiS za dany okres uwzględnić jedynie zmiany wartości godziwej aktywów i zobowiązań finansowych przeznaczonych do obrotu, wykazując w kapitale własnym zmiany wartości instrumentów finansowych dostępnych do sprzedaży, aż do czasu sprzedaży tych aktywów, kiedy zrealizowany zysk lub stratę należy ująć w RZiS


Aktywa finansowe

WARTOŚĆ GODZIWAWARTOŚĆ GODZIWA (nie dotyczy)(nie dotyczy)

•udzielonych przez jednostkę kredytów i wierzytelności, które nie są przeznaczone do obrotu

•innych inwestycji o ustalonym terminie zapadalności, które jednostka zamierza i jest w stanie utrzymać w posiadaniu do terminu zapadalności

•aktywów finansowych, których wartości godziwej nie można wiarygodnie określić (w ograniczonym zakresie)

Wymienione powyżej aktywa wycenia się w wysokości ZAMOTYZOWANEGO KOSZTUZAMOTYZOWANEGO KOSZTU (ceny nabycia) przy zastosowaniu EFEKTYWNEJ STOPY PROCENTOWEJEFEKTYWNEJ STOPY PROCENTOWEJ



WARTOŚĆ GODZIWAWARTOŚĆ GODZIWA (nie dotyczy)(nie dotyczy)

•instrumentów pochodnych będących zobowiązaniami, które są powiązane i muszą być rozliczone przez dostawę nienotowanych instrumentów kapitałowych, których wartości godziwej nie da się wiarygodnie oszacować

•powyższe instrumenty pochodne wyceniane są w wysokości ZAMORTYZOWANEGO KOSZTUZAMORTYZOWANEGO KOSZTU


ZAMORTYZOWANY KOSZTZAMORTYZOWANY KOSZT aktywów finansowych

bądź zobowiązań finansowych jest to kwota,kwota,

w jakiej składnik aktywów lub zobowiązanie finansowew jakiej składnik aktywów lub zobowiązanie finansowe

zostały wycenione w momencie początkowego ujęciazostały wycenione w momencie początkowego ujęcia,

pomniejszona o umorzenie wszelkich różnic między

wartością początkową, a wartością w terminie zapadalności

oraz pomniejszoną o wszelkie odpisy z tytułu utraty wartości

lub nieściągalności


naliczanie amortyzacji składników aktywów lub zobowiązań finansowych dokonywane jest z zastosowaniem metody EFEKTYWNEJ STOPY EFEKTYWNEJ STOPY PROCENTOWEJPROCENTOWEJefektywna stopa procentowa jest wewnętrzną stopą zwrotu (IRR) danego składnika w okresie do jego zapadalności

0IRR)(1CF

tt

0=

+∑=

n

t


Wartość bilansowa instrumentu ustalona według zamortyzowanego kosztu

CFITWBTWB ii −+= − )()( 1

WB(Ti), WB(Ti-1) – wartość bilansowa instrumentu finansowego ustalona według zamortyzowanego kosztu i efektywnej stopy procentowej na dzień przepływów z tytułu spłaty odsetek lub kapitału

II – przychód odsetkowy (z tytułu kuponu i/lub amortyzacji premii/dyskonta) naliczony w okresie Ti-1do Ti według metody efektywnej stopy procentowej

CFCF– faktyczne przepływy odsetkowe wynikające z warunków umowy



okresstopa kuponowa z

instrumentu dłużnego

przepływy pieniężne

IRR

0 -1000000 10,93%1 10% 100000 10,93%2 11% 110000 10,93%3 12% 1120000 10,93%

PrzykładPrzykład

okreswartość bilansowa

na początku okresu

przychód odsetkowy wg efektynej stopy

procentowej (I)

przepływy pieniężne (CF)

wartość bilansowa na koniec okresu

0 - - -1 000 000 -10000001 1000000 109309,65 100000 1009309,652 1009309,65 110327,29 110000 1009636,943 1009636,94 110363,06 1120000 -



w przypadku gdy dzień bilansowy (TB) przypada na inny dzień niż data płatności odsetek lub kapitału (Ti) wartość bilansową można wyliczyć metodą metodą wykładnicząwykładniczą od ostatniego dnia płatności przy zastosowaniu IRR wg wzoru:

LR jest liczbą dni w ujęciu rocznym od daty ostatniego przepływu do dnia bilansowego

LRiB IRRTWBTWB )1()()( +×=


Podsumowanie

RZiSRZiSMC-pozostałe

RZiSRZiSWG-przeznaczone do obrotu

ZOBOWIĄZANIA FINANSOWE

RZiSRZiS lub KAPWGDDSaktywa dostępne do sprzedaży

RZiSRZiSAMCUTZinwestycje utrzymywane do terminu zapadalności

RZiSRZiSAMCKWWkredyty udzielone i wierzytelności własne jednostki

RZiSRZiSWGPDOprzeznaczone do obrotu

Ujmowanie zrealizowanych zysków i strat

Zmiany w wartości

bilansowejZasada wycenySymbolAKTYWA FINANSOWE


UTRATA WARTOŚCI AKTYWÓW FINANSOWYCHUTRATA WARTOŚCI AKTYWÓW FINANSOWYCH

występuje gdy wartość bilansowa aktywów finansowych jest wyższa od możliwej do uzyskania kwoty netto ze sprzedaży tego aktywa (wartość ekonomiczna)

wartość ekonomiczna jest to wartość bieżąca spodziewanych przyszłych przepływów związanych z danym aktywem finansowym zdyskontowana przy użyciu IRR



strata z tytułu odpisu aktualizacyjnego powinna obciążać KOSZTY OKRESU, w którym nastąpiła utrata wartości aktywa (konieczne jest dokonywanie przeglądu aktywów finansowych na każdy dzień bilansowy)



Sytuacje wskazujące na utratę wartości składnika aktywów finansowych (przykłady):

wystąpienie znacznych trudności finansowych emitentafaktyczne niedotrzymanie warunków umowy (niespłacenie odsetek lub kapitału)Wysokie prawdopodobieństwo upadłości emitenta lub innej renegocjacji finansowejzanik aktywnego rynku na dany składnik aktywów finansowych ze względu na trudności finansowe



utrata wartości aktywów finansowych jest skutkiem wystąpienia ryzykaryzykiem tym można zarządzać, zgodnie z przyjętą w jednostce i zaakceptowaną przez Zarząd polityką i strategią zarządzania ryzykiemnajprostszym sposobem zarządzania ryzykiem jest jego ograniczenie do poziomu akceptowalnego przez jednostkę, można tego dokonać w drodze transakcji zabezpieczających (z wykorzystaniem instrumentów (z wykorzystaniem instrumentów pochodnych jako instrumentów zabezpieczających)pochodnych jako instrumentów zabezpieczających)

Rachunkowość zabezpieczeń

Uregulowana w świecie w:

MSR 39

US GAAPFAS 133FAS 133 Accounting for Derivative Instruments and Hedging Activities

FAS 137FAS 137 Accounting for Derivative Instruments and Hedging Activities – Deferral of the Effective Date of FASB statement No. 133

FAS 138FAS 138 Accounting for Derivative Instruments and Hedging Activities – an Amendment of FASB Statement No. 133


Uregulowana w Polsce w:

znowelizowanej ustawie o rachunkowości znowelizowanej ustawie o rachunkowości

rozporządzeniu Ministra Finansów z dnia 12 grudnia 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad w sprawie szczegółowych zasad uznawania, metod wyceny, zakresu ujawniania uznawania, metod wyceny, zakresu ujawniania i sposobu prezentacji instrumentów i sposobu prezentacji instrumentów finansowychfinansowych


Zabezpieczenie Zabezpieczenie (hedginghedging), dla celów rachunkowości, oznacza wyznaczenie jednego lub kilku instrumentów zabezpieczających, tak aby zmiana ich wartości godziwej rekompensowała w całości lub w części zmianę wartości godziwej zabezpieczanej pozycji lub przyszłych przepływów środków pieniężnych z niej wynikających


Powiązanie zabezpieczające,Powiązanie zabezpieczające,

operacja zabezpieczająca (operacja zabezpieczająca (hedging relationshiphedging relationship))

Instrument zabepieczający

Instrument zabezpieczany


Pozycja zabezpieczana Pozycja zabezpieczana ((hedged itemhedged item)) jest to składnik jest to składnik aktywów, zobowiązaniem uprawdopodobnione przyszłe aktywów, zobowiązaniem uprawdopodobnione przyszłe zobowiązanie lub planowana przyszła transakcja, która:zobowiązanie lub planowana przyszła transakcja, która:

naraża jednostkę gospodarczą na ryzyko zmian wartości naraża jednostkę gospodarczą na ryzyko zmian wartości godziwej lub zmian przyszłych przepływów środków godziwej lub zmian przyszłych przepływów środków pieniężnychpieniężnych

dla celów rachunkowości zabezpieczeń, została dla celów rachunkowości zabezpieczeń, została wyznaczona jako pozycja zabezpieczanawyznaczona jako pozycja zabezpieczana


Instrument zabezpieczający (Instrument zabezpieczający (hedging hedging instrument)instrument) ––wyznaczony instrument pochodny lub inny składnik aktywów finansowych, albo zobowiązanie finansowe, którego wartość godziwa lub wynikające zeń przepływy środków pieniężnych służą skompensowaniu zmiany wartości godziwej lub przepływów środków pieniężnych zabezpieczanej pozycji


Efektywność zabezpieczenia (Efektywność zabezpieczenia (hedgehedge effectivenesseffectiveness) ) ––oznacza stopień, w jakim dzięki instrumentowi oznacza stopień, w jakim dzięki instrumentowi zabezpieczającemu udało się skompensować zmiany zabezpieczającemu udało się skompensować zmiany wartości godziwej lub przepływów środków pieniężnych wartości godziwej lub przepływów środków pieniężnych związane z zabezpieczanym ryzykiem związane z zabezpieczanym ryzykiem


Rachunkowość zabezpieczeń Rachunkowość zabezpieczeń stanowi wyjątek od stanowi wyjątek od zasad rachunkowości stosowanych standardowozasad rachunkowości stosowanych standardowo

Rachunkowość zabezpieczeń Rachunkowość zabezpieczeń jest przywilejem a nie jest przywilejem a nie bezwarunkowym prawem jednostkibezwarunkowym prawem jednostki

Rachunkowość zabezpieczeń Rachunkowość zabezpieczeń może być stosowana w może być stosowana w bardzo ściśle określonych sytuacjach, po spełnieniu bardzo ściśle określonych sytuacjach, po spełnieniu

restrykcyjnych wymogów formalnychrestrykcyjnych wymogów formalnych


Zasady rachunkowości transakcji zabezpieczających mają na celu zachowanie współmierności przychodów współmierności przychodów i kosztówi kosztów wynikających ze zmian wartości godziwej zabezpieczanych aktywów i odnośnych instrumentów zabezpieczających

Skutki zabezpieczenia przyszłych przepływów pieniężnych należy odnieść na KAPITAŁ WŁASNY do czasu realizacji i rozliczenia w księgach planowanej transakcji (nie zniekształcają wyniku finansowego)

Wymogi formalne rachunkowości zabezpieczeńWymogi formalne rachunkowości zabezpieczeń

wymogi dokumentacyjne wymogi dokumentacyjne (spełnione w momencie (spełnione w momencie

utanowieniautanowienia zabezpieczenia)zabezpieczenia)

wymogi formalne dotyczące wymogi formalne dotyczące oceny efektywności oceny efektywności

zabezpieczeniazabezpieczenia

wymogi dotyczące planowania wymogi dotyczące planowania przyszłej transakcji jako pozycji przyszłej transakcji jako pozycji

zabezpieczanejzabezpieczanej

Wymogi dokumentacyjne rachunkowości zabezpieczeńWymogi dokumentacyjne rachunkowości zabezpieczeń

Dokumentacja przyjętego przez jednostkę celu zarządzania ryzykiem

(„polityka zarządzania ryzykiem”)(„polityka zarządzania ryzykiem”)zawiera podstawowe informacje o zawiera podstawowe informacje o

identyfikacji danego rodzaju identyfikacji danego rodzaju ryzyka, jego pomiarze, apetycie ryzyka, jego pomiarze, apetycie

jednostki na ryzyko, instrumentach jednostki na ryzyko, instrumentach wykorzystywanych do zarządzania wykorzystywanych do zarządzania

ryzykiem, zarysie podziału ryzykiem, zarysie podziału odpowiedzialności w spółce, odpowiedzialności w spółce,

sposobach raportowania o danych sposobach raportowania o danych ryzykachryzykach

Dokumentacja ustanowionej przez jednostkę strategii

zabezpieczenia

bardziej szczegółowa, określa jaka bardziej szczegółowa, określa jaka jest strategia jednostki odnośnie jest strategia jednostki odnośnie zabezpieczenia (np. jaki procent zabezpieczenia (np. jaki procent pozycji podlega zabezpieczeniu), pozycji podlega zabezpieczeniu), instrumentu zabezpieczającego instrumentu zabezpieczającego

(np.jaki instrument będzie (np.jaki instrument będzie wykorzystany), szczegóły podziału wykorzystany), szczegóły podziału

obowiązków wewnątrz firmy obowiązków wewnątrz firmy odnośnie omawianego ryzykaodnośnie omawianego ryzyka

Wymogi dokumentacyjne rachunkowości zabezpieczeńWymogi dokumentacyjne rachunkowości zabezpieczeń

Dokumentacja powiązania zabezpieczającego

powinna być sporządzona w powinna być sporządzona w momencie ustanowienia momencie ustanowienia

zabezpieczenia, nie można tworzyć zabezpieczenia, nie można tworzyć powiązania zabezpieczającegopowiązania zabezpieczającego ex ex

postpost.

zawiera 3 elementy: instrument zawiera 3 elementy: instrument zabezpieczający, odnośną zabezpieczający, odnośną

zabezpieczaną pozycję oraz zabezpieczaną pozycję oraz charakter ryzyka przed którym charakter ryzyka przed którym

jednostka pragnie się zabezpieczyćjednostka pragnie się zabezpieczyć

Dokumentacja sposobu oceny efektywności

zabezpieczenia

zawiera metody określające zawiera metody określające skuteczność instrumentu skuteczność instrumentu

zabezpieczającego w zabezpieczającego w kompensowaniu zagrożenia kompensowaniu zagrożenia zmianami wartości godziwej zmianami wartości godziwej

zabezpieczanej pozycji, w zakresie zabezpieczanej pozycji, w zakresie w jakim zagrożenie to można w jakim zagrożenie to można

przypisać ryzyku, przed którym przypisać ryzyku, przed którym jednostka pragnie się zabezpieczyćjednostka pragnie się zabezpieczyć

Rachunkowość zabezpieczeńRachunkowość zabezpieczeń

Wymogi formalne dotyczące efektywności zabezpieczeniaWymogi formalne dotyczące Wymogi formalne dotyczące efektywności zabezpieczeniaefektywności zabezpieczenia

w momencie w momencie zawarcia zawarcia transakcji transakcji

oczekiwanie oczekiwanie wysokiej wysokiej

efektywności efektywności zabezpieczeniazabezpieczenia

wiarygodny pomiar wiarygodny pomiar efektywności efektywności

zabezpieczenia w zabezpieczenia w czasie jego trwaniaczasie jego trwania

wysoka efektywność wysoka efektywność zabezpieczenia zabezpieczenia

(reguła 80(reguła 80--125%)125%)przez cały czas jego przez cały czas jego

trwaniatrwania

Pozycje zabezpieczane

Pozycją zabezpieczaną może być albo Pozycją zabezpieczaną może być albo pojedynczy instrumentpojedynczy instrument(pojedynczy składnik aktywów, zobowiązanie, (pojedynczy składnik aktywów, zobowiązanie,

uprawdopodobnione przyszłe zobowiązanie lub transakcja uprawdopodobnione przyszłe zobowiązanie lub transakcja prognozowana) albo też prognozowana) albo też grupa takich pozycjigrupa takich pozycji, pod , pod

warunkiem, warunkiem, że ich profil ryzykaże ich profil ryzyka (sposób reagowania tych (sposób reagowania tych pozycji na zabezpieczane ryzyko) pozycji na zabezpieczane ryzyko) jest identycznyjest identyczny

Instrument zabezpieczany musi narażać jednostkę na Instrument zabezpieczany musi narażać jednostkę na ryzyko zmian wartości godziwej lub przepływów ryzyko zmian wartości godziwej lub przepływów

pieniężnychpieniężnych

Ryzyka, które mogą być zabezpieczane dla celów rachunkowości zabezpieczeń

wyodrębnione i wyznaczone przez jednostkę ryzyka, np:

ryzyko stopy procentowej

ryzyko kursu walutowego

ryzyko ratingu kredytowego

całość wartości godziwej instrumentu

ryzykiem zabezpieczanym nie może być ogólne ryzyko związane z działalnością jednostki (np. ryzyko utraty aktywów rzeczowych)

Pozycje zabezpieczające

Instrumentami zabezpieczającymi mogą być Instrumentami zabezpieczającymi mogą być instrumenty pochodneinstrumenty pochodne oraz inne instrumenty oraz inne instrumenty

finansowe (jedynie przed ryzykiem walutowym), finansowe (jedynie przed ryzykiem walutowym), np. depozyt w walucienp. depozyt w walucie

Spośród instrumentów pochodnych instrumentami Spośród instrumentów pochodnych instrumentami zabezpieczającymi nie mogą być m.inzabezpieczającymi nie mogą być m.in.WYSTAWIONE .WYSTAWIONE

OPCJE oraz FX SWAPYOPCJE oraz FX SWAPY

Pozycje zabezpieczające

Dla kontraktów Dla kontraktów forward forward i opcji wartość godziwą i opcji wartość godziwą instrumentu rozdziela się na instrumentu rozdziela się na wartość czasuwartość czasu i i

wartość natychmiastową (wartość natychmiastową (wartość wewnętrznąwartość wewnętrzną dla dla opcji)opcji)

Na instrument zabezpieczający może zostać Na instrument zabezpieczający może zostać wyznaczona wyznaczona wartość wewnętrzna wartość wewnętrzna opcjiopcji lub lub część część

natychmiastowa transakcji natychmiastowa transakcji forward

Rodzaje powiązań zabezpieczających

aktywa o zmiennej stopie %

pasywa o zmiennej stopie %

planowane transakcje

przyszłe zobowiązanie

zabezpieczenie wartości godziwej

zabezpieczenie inwestycji zagranicznej

zabezpieczenie przepływów pieniężnych

inwestycje w jednostkach zagranicznych

aktywa o stałej stopie %

pasywa stałej stopie %

Przykład

5

10

5

−=∆

−=∆

=∆

portfela

opcji

futures

P

P

P

5

5

=

=

opcji

futures

P

P

15

0

=

=

opcji

futures

P

P

moment bilansowy

31.12.2002

17.12.200317.12.2002

Kiedy odnieść –5 na koszty bieżącego okresu a kiedy na kapitał własny?

Dziękujemy za uwagęDziękujemy za uwagę

Wojciech Gudaszewski, Wojciech Wojciech Gudaszewski, Wojciech WasilewskiWasilewskihttp://http://knmanagerknmanager..aeae..wrocwroc..plpl

ee--mailmail: : knmanagerknmanager@@aeae..wrocwroc..plplmobile: +48 693 354 580; +48 693 443 975mobile: +48 693 354 580; +48 693 443 975

http://knmanager.ae.wroc.pl/

http://knmanager.ae.wroc.pl/

mailto:[email protected]

mailto:[email protected]

Documents

Uznawanie, metody wyceny, zakres ujawniania i sposób ...knmanager.ue.wroc.pl/publikacje_pliki/instrumenty_finansowe_w... · przeklasyfikowane do kategorii DDS, i co za tym idzie